Xuất khẩu sức lao động của Việt Nam vào Khu vực Đông Bắc Á

Tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ng Khoa kinh tÕ ngo¹i th­¬ng kho¸ luËn tèt nghiÖp §Ò tµi: XuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam vµo Khu vùc §«ng B¾c ¸ Sinh viªn thùc hiÖn : NguyÔn Thu H­¬ng Líp : NhËt 2 - K37C Gi¸o viªn h­íng dÉn: PGS. TS. NguyÔn Phóc Khanh hµ néi - 2002 Lêi c¶m ¬n Em xin tr©n träng c¶m ¬n ThÇy gi¸o - PGS.TS NguyÔn Phóc Khanh - Phã hiÖu tr­ëng tr­êng §¹i häc Ngo¹i Th­¬ng - Ng­êi ®· dµnh thêi gian tËn t©m h­íng dÉn, chØ b¶o em hoµn thµnh tèt khãa luËn nµy. Em còng xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o trong tr­êng §¹i häc Ngo¹i Th­¬ng, c¸c c« chó c«ng t¸c t¹i Côc Qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi cïng toµn thÓ c¸c b¹n häc ®· gióp em thu thËp kiÕn thøc, tµi liÖu ®Ó hoµn thµnh tèt khãa luËn. Ng­êi viÕt: - Sinh viªn NguyÔn Thu H­¬ng - Môc lôc Lêi c¶m ¬n Môc lôc Trang Lêi giíi thiÖu Ch­¬ng I: nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng I. Kh¸i qu¸t chung 1 1. Kh¸i niÖm……………………………………………………… 1 2. §Æc ®iÓm cña xuÊt khÈu søc lao ®éng…………………………. 4 3. C¸c h×nh thøc xuÊt khÈu søc lao ®éng ………………………… 8 II. ý nghÜa kinh tÕ x· héi cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng 9 1. ThÓ hiÖn tÝnh quy luËt cña ph©n c«ng vµ hîp t¸c lao ®éng quèc tÕ……………………………………………………………………. 9 2. Mét lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ quan träng cña nhiÒu quèc gia 9 3. Mét biÖn ph¸p xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo hiÖu qu¶…………………... 10 4. Gãp phÇn ®µo t¹o ®éi ngò c«ng nh©n cã tr×nh ®é kü thuËt cao, cã t¸c phong c«ng nghiÖp…………………………………… 11 5. Lµ cÇu nèi ®Ó më mang sù hîp t¸c trªn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c…. 11 i III. ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam vÒ vÊn ®Ò xuÊt khÈu søc lao ®éng 12 1. Môc tiªu…………………………………………………….. 12 2. Chñ tr­¬ng cña Nhµ n­íc……………………………………. 13 3. Quy ®Þnh chung cña Nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng ……………………………………………………………. 15 4. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c chÝnh s¸ch hiÖn hµnh………………….. 23 Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam vµo khu vùc §«ng B¾c ¸ I. Mét sè nÐt vÒ thÞ tr­êng lao ®éng ë §«ng B¾c ¸ 28 1. Nhu cÇu cña c¸c thÞ tr­êng……………………………………. 28 2. ChÝnh s¸ch ®èi víi lao ®éng n­íc ngoµi………………………. 38 3. Kh¶ n¨ng ®¸p øng cña ViÖt Nam ®èi víi thÞ tr­êng lao ®éng §«ng B¾c ¸……………………………………………………… 46 II. Thùc tr¹ng vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng vµo khu vùc §«ng B¾c ¸ 47 1. ThÞ tr­êng NhËt B¶n …………………………………………. 47 2. ThÞ tr­êng Hµn Quèc ………………………………………….. 55 3. ThÞ tr­êng §µi Loan …………………………………………… 62 4. Mét sè nhËn xÐt rót ra tõ thùc tiÔn xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam sang khu vùc §«ng B¾c ¸……………………………… 67 Ch­¬ng III: Gi¶i ph¸p t¨ng c­êng ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam vµo khu vùc §«ng B¾c ¸: I. §Þnh h­íng chung cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng 75 1. §Þnh h­íng chung…………………………………………….. 75 2. §Þnh h­íng riªng cho khu vùc §«ng B¾c ¸…………………… 78 II. Gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam sang khu vùc §«ng B¾c ¸ 80 1. Nhãm gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l­îng cña lao ®éng tham gia vµo xuÊt khÈu søc lao ®éng ……………………………………. 80 2. Nhãm gi¶i ph¸p vÒ kh©u qu¶n lý Nhµ n­íc, qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc xuÊt khÈu søc lao ®éng ………….. 83 3. Nhãm gi¶i ph¸p nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng khi lµm viÖc ë n­íc ngoµi………………………………………………. 89 KÕt luËn Phô lôc Tµi liÖu tham kh¶o Lêi nãi ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi: Theo b¸o c¸o cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ, trong nh÷ng n¨m 2000 cã trªn 40 triÖu ng­êi di chuyÓn tíi 200 n­íc trªn thÕ giíi. Hµng n¨m ch©u ¸ cã trªn 2 triÖu ng­êi ®i lao ®éng t¹i nhiÒu n­íc thuéc c¸c ch©u lôc kh¸c nhau. NhiÒu n­íc ®· x©y dùng thµnh ch­¬ng tr×nh quèc gia vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng vµ ch­¬ng tr×nh nµy ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ gãp phÇn t¹o ra sù thÞnh v­îng chung cho ®Êt n­íc cô thÓ ®· gi¶i quyÕt viÖc lµm, gi¶m bít nh÷ng c¨ng th¼ng vÒ lao ®éng d­ thõa trong n­íc, t¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng vµ t¨ng ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc. ChÝnh v× thÕ, xuÊt khÈu søc lao ®éng ®· trë thµnh mét hiÖn t­îng ®Æc biÖt, kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng ë mçi quèc gia kh¸c nhau vÒ quy m«, tæ chøc nh­ng ®Òu nh»m mét môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Riªng ë n­íc ta, xuÊt khÈu søc lao ®éng ®· trë thµnh mét trong nh÷ng ho¹t ®éng mang tÝnh chiÕn l­îc l©u dµi. Ho¹t ®éng nµy ®· ®­îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 80 vµ cho ®Õn nay liªn tôc ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch nghiªm tóc. Ngµy nay, cïng víi viÖc x©y dùng mét nÒn kinh tÕ më, tranh thñ ®Çu t­ n­íc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, ho¹t ®éng nµy vÉn cßn lµ mét h­íng quan träng, kh«ng chØ mang tÝnh kinh tÕ ®¬n thuÇn mµ cßn cã ý nghÜa kinh tÕ x· héi rÊt lín, gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. XÐt vÒ khÝa c¹nh ®èi t¸c, cã rÊt nhiÒu khu vùc, nhiÒu n­íc ®·, ®ang vµ sÏ tiÕp nhËn lao ®éng ViÖt Nam, trong ®ã cã c¸c n­íc thuéc khu vùc §«ng B¾c ¸. §©y lµ mét thÞ tr­êng cã nh÷ng ®Æc thï rÊt riªng, víi nh÷ng ®ßi hái vÒ tiªu chuÈn lao ®éng kh¸ kh¾t khe nh­ng l¹i lµ mét thÞ tr­êng ®Çy tiÒm n¨ng. Theo Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, chØ tÝnh tõ ®Çu n¨m 2002 ®Õn gi÷a th¸ng 10/2002, c¶ n­íc ®· ®­a ®­îc trªn 35.000 lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, trong ®ã thÞ tr­êng Malaysia kho¶ng 12.000 ng­êi, §µi Loan: 15.000 ng­êi, cßn l¹i lµ c¸c thÞ tr­êng Hµn Quèc, NhËt B¶n…Tuy nhiªn, xuÊt khÈu søc lao ®éng ViÖt Nam sang khu vùc §«ng B¾c ¸ hiÖn cßn n¶y sinh kh¸ nhiÒu tån t¹i: ®ã lµ vÊn ®Ò chÊt l­îng lao ®éng xuÊt khÈu, vÊn ®Ò tu nghiÖp sinh bá trèn khái hîp ®ång ra ngoµi lµm viÖc bÊt hîp ph¸p, vi ph¹m ph¸p luËt n­íc së t¹i… Víi tÊt c¶ nh÷ng ph©n tÝch trªn, t¸c gi¶ ®· quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi: “XuÊt khÈu søc lao ®éng ViÖt Nam vµo khu vùc §«ng B¾c ¸” lµm ®Ò tµi kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu: Qua ®Ò tµi, t¸c gi¶ muèn nghiªn cøu vÒ t×nh h×nh xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam vµo khu vùc §«ng B¾c ¸, ph©n tÝch ®¸nh gi¸ chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam vÒ vÊn ®Ò xuÊt khÈu søc lao ®éng, thùc tr¹ng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam vµo khu vùc §«ng B¾c ¸ trªn c¬ së ®ã rót ra nhËn xÐt, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c­êng ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam vµo khu vùc nµy. 3. §èi t­îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: §èi t­îng nghiªn cøu: Trong kho¸ luËn nµy, t¸c gi¶ chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh lý luËn, ph¸p lý cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng nãi chung vµ thùc tiÔn ¸p dông cña ho¹t ®éng nµy sang thÞ tr­êng §«ng B¾c ¸ nãi riªng. Ph¹m vi nghiªn cøu: Trong khu«n khæ luËn v¨n, t¸c gi¶ kh«ng ®Æt môc tiªu nghiªn cøu toµn bé vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam nãi chung mµ chØ giíi h¹n nghiªn cøu vÒ thùc tr¹ng xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam sang khu vùc §«ng B¾c ¸ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. §ã lµ h×nh thøc ®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi theo hîp ®ång cung øng lao ®éng cßn h×nh thøc xuÊt khÈu søc lao ®éng trªn c¬ së HiÖp ®Þnh kh«ng thuéc ph¹m vi nghiªn cøu cña khãa luËn. 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: LuËn v¨n dïng nhiÒu ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c nhau nh­ ph­¬ng ph¸p tæng hîp, ph©n tÝch, ph­¬ng ph¸p thèng kª, liÖt kª, so s¸nh kÕt hîp víi tiÕp cËn kh¶o s¸t mét sè doanh nghiÖp cã chøc n¨ng ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. 5. KÕt qu¶ dù kiÕn: Lµm s¸ng tá mÆt lý luËn vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng nãi chung Tr×nh bµy mét sè nÐt vÒ nhu cÇu nhËp khÈu lao ®éng cña khu vùc §«ng B¾c ¸, c¸c chÝnh s¸ch ®èi víi lao ®éng n­íc ngoµi ®ång thêi ph©n tÝch vÒ kh¶ n¨ng ®¸p øng cña ViÖt Nam ®èi víi thÞ tr­êng lao ®éng §«ng B¾c ¸. §¸nh gi¸ vÒ thùc tr¹ng xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam vµo khu vùc §«ng B¾c ¸ trªn c¬ së ®ã rót ra nhËn xÐt, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c­êng ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam vµo khu vùc nµy. 6. KÕt cÊu cña kho¸ luËn: Ngoµi lêi nãi ®Çu, phÇn kÕt luËn, khãa luËn bao gåm ba ch­¬ng: Ch­¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam vµo khu vùc §«ng B¾c ¸ Ch­¬ng III: Gi¶i ph¸p t¨ng c­êng ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam vµo khu vùc §«ng B¾c ¸ Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, do khu«n khæ cña mét b¶n kho¸ luËn còng nh­ nh÷ng h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é nghiªn cøu, kiÕn thøc lÉn kinh nghiÖm thùc tÕ nªn kho¸ luËn ch¾c ch¾n kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt. V× vËy rÊt mong nhËn ®­îc sù ®ãng gãp ý kiÕn, chØ dÉn cña c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o vµ c¸c b¹n sinh viªn ®Ó kho¸ luËn ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Ch­¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng I. Kh¸i qu¸t chung 1. Kh¸i niÖm 1.1 Lao ®éng: Lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã ý thøc cña con ng­êi nh»m thay ®æi nh÷ng vËt thÓ tù nhiªn, ®Ó phï hîp víi lîi Ých cña m×nh. Lao ®éng lµ sù vËn ®éng cña søc lao ®éng, lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt t¹o ra cña c¶i vËt chÊt x· héi. Thµnh qu¶ do con ng­êi t¹o ra trong qu¸ tr×nh lao ®éng ®Ó nu«i sèng b¶n th©n hä, gia ®×nh hä vµ ®¶m b¶o sù tån t¹i cña x· héi. Lao ®éng cã n¨ng suÊt, chÊt l­îng ®em l¹i hiÖu qu¶ cao lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. V× vËy, lao ®éng cã mét vÞ trÝ v« cïng quan träng vµ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong bÊt k× mét chÕ ®é x· héi nµo, mét quèc gia nµo. Mçi con ng­êi ®Õn ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng ®Òu mong muèn vµ cã quyÒn ®­îc lao ®éng ®Ó nu«i sèng b¶n th©n, gióp ®ì gia ®×nh vµ lµm giµu cho x· héi. 1.2 Søc lao ®éng: Lµ tæng hîp thÓ lùc vµ trÝ lùc cña con ng­êi trong qu¸ tr×nh t¹o ra cña c¶i x· héi, ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng lao ®éng cña con ng­êi, lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh lao ®éng x· héi. 1.3 XuÊt khÈu søc lao ®éng: Lµ ho¹t ®éng trao ®æi, mua b¸n hay thuª m­ín hµng ho¸ søc lao ®éng gi÷a ChÝnh phñ mét quèc gia hay tæ chøc, c¸ nh©n cung øng søc lao ®éng cña n­íc ®ã víi ChÝnh phñ, tæ chøc, c¸ nh©n sö dông søc lao ®éng n­íc ngoµi trªn c¬ së HiÖp ®Þnh hay hîp ®ång cung øng lao ®éng. Nh­ vËy khi ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng ®­îc thùc hiÖn sÏ cã sù di chuyÓn lao ®éng cã thêi h¹n vµ cã kÕ ho¹ch tõ mét n­íc sang mét n­íc kh¸c. Trong hµnh vi trao ®æi nµy, n­íc ®­a lao ®éng ®i ®­îc coi lµ n­íc xuÊt khÈu søc lao ®éng, n­íc tiÕp nhËn lao ®éng ®­îc coi lµ n­íc nhËp khÈu søc lao ®éng. Trªn thùc tÕ cã tr­êng hîp xuÊt hiÖn vai trß cña n­íc thø ba lµm nhiÖm vô trung gian, m«i giíi hoÆc kinh doanh. Cã mét ®iÒu cÇn ph¶i l­u ý lµ: NÕu nh­ ®èi víi hµng hãa th«ng th­êng, sau khi bao gãi, ®ãng kiÖn ®em xuÊt khÈu, nhËn tiÒn vÒ lµ xong, th× "hµng hãa søc lao ®éng" ®­îc chøa ®ùng trong nh÷ng con ng­êi cô thÓ, xuÊt ®i lµ ph¶i ®­a c¶ con ng­êi ®ã ®i. Vµ, qu¸ tr×nh sö dông søc lao ®éng lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng lao ®éng cña con ng­êi ®ã. Sau khi sö dông hÕt mét l­îng søc lao ®éng (®· b¸n) th× hai bªn "mua", "b¸n" ph¶i tháa thuËn tr¶ l¹i ng­êi cho bªn xuÊt khÈu. Vµ nh­ vËy, qu¸ tr×nh sö dông søc lao ®éng còng ph¶i lµ qu¸ tr×nh båi d­ìng søc lao ®éng, t«n träng nh©n phÈm, nh©n c¸ch cña ng­êi lao ®éng. §ång thêi, trong HiÖp ®Þnh hay hîp ®ång kÝ kÕt, ngoµi nh÷ng ®iÒu kho¶n qui ®Þnh nh­ ®èi víi c¸c lo¹i hµng ho¸ b×nh th­êng kh¸c, cßn ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kho¶n ®Ò cËp ®Õn ®êi sèng chÝnh trÞ, v¨n ho¸, tinh thÇn, sinh ho¹t cña ng­êi lao ®éng. Nh÷ng ®iÒu nµy bÞ chi phèi bëi phong tôc, tËp qu¸n, t«n gi¸o, v¨n ho¸ cña c¸c quèc gia tham gia vµo lÜnh vùc nµy. ë ViÖt Nam, côm tõ "xuÊt khÈu lao ®éng" chØ ®­îc sö dông ®Õn cïng víi viÖc ®æi míi t­ duy kinh tÕ, t­ duy ph¸p lý. Bëi, trong thêi gian tr­íc ®ã, chóng ta kh«ng thõa nhËn søc lao ®éng lµ hµng hãa, cho dï ®ã lµ mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt. Tuy nhiªn, thuËt ng÷ nµy còng chØ ®­îc sö dông trong b¸o chÝ, trong c¸c v¨n kiÖn chÝnh trÞ, hoÆc c¸c v¨n b¶n chÝnh s¸ch, chø Ýt sö dông trong c¸c v¨n b¶n ph¸p lý. NghÞ quyÕt §¹i héi VIII ®· chñ tr­¬ng: "Më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu lao ®éng", "Më réng xuÊt khÈu lao ®éng trªn thÞ tr­êng ®· cã vµ thÞ tr­êng míi..." (NghÞ quyÕt Héi nghÞ T¦ 4 khãa VIII). 1.4 C¸c thuËt ng÷ vÒ “XuÊt khÈu søc lao ®éng” ThuËt ng÷ “ t¹o viÖc lµm ë ngoµi n­íc” (hoÆc ë n­íc ngoµi) NhiÒu n­íc ë ch©u ¸ ®· vµ ®ang sö dông thuËt ng÷ nµy, nh­: Phi-lÝp-pin, Th¸i Lan, B¨ng-la-®Ðt... Riªng Phi-lÝp-pin cã h¼n mét tæ chøc, ®ã lµ "Côc viÖc lµm ngoµi n­íc" (POEA) ®Ó qu¶n lý c«ng viÖc nµy. Néi dung vµ thùc chÊt cña thuËt ng÷ "t¹o viÖc lµm ngoµi n­íc" chÝnh lµ viÖc th¨m dß, t×m kiÕm thÞ tr­êng lao ®éng, ký kÕt c¸c hîp ®ång (nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ, tiÒn l­¬ng, ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ sinh sèng...), ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc vµ qu¶n lý, ®­a ng­êi lao ®éng trë vÒ khi hÕt h¹n. Cã thÓ nãi "t¹o viÖc lµm ë ngoµi n­íc" lµ c¶ mét quy tr×nh. ThuËt ng÷ "§­a lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi". Cã lÏ thuËt ng÷ nµy ®­îc sö dông chÝnh thøc trong v¨n b¶n ph¸p lý ë ViÖt Nam lµ ë NghÞ ®Þnh sè 370-H§BT ban hµnh "quy chÕ vÒ ®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi". Ngay t¹i §iÒu 1 cña NghÞ ®Þnh ®· x¸c ®Þnh: "§­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi lµ mét h­íng gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¹o thu nhËp cho ng­êi lao ®éng vµ t¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc". Víi viÖc ban hµnh Bé luËt lao ®éng th× thuËt ng÷ "ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi" ®­îc sö dông ë c¸c §iÒu 134, 135, cã ý nghÜa nh­ lµ mét chñ thÓ, mét lo¹i ng­êi lao ®éng ph©n biÖt víi "ng­êi n­íc ngoµi lao ®éng t¹i ViÖt Nam" (§iÒu 133) vµ "lao ®éng lµ ng­êi ViÖt Nam lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi" (§iÒu 131). NghÞ ®Þnh 07-CP ngµy 20-11-1995 quy ®Þnh chi tiÕt mét sè ®iÒu cña Bé luËt lao ®éng, còng sö dông thuËt ng÷ "®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi". C¸c v¨n b¶n cã liªn quan kh¸c còng sö dông thuËt ng÷ nµy. Nh­ vËy, cã thÓ nãi "§­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc (cã thêi h¹n) ë n­íc ngoµi" lµ thuËt ng÷ ®­îc sö dông cã tÝnh chÊt chÝnh thøc vµ phæ biÕn trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ë n­íc ta kÓ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990 cho ®Õn nay. ThuËt ng÷ nµy nãi ®­îc thùc chÊt cña vÊn ®Ò lµ ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, vµ viÖc ®­a ®i nµy lµ cã thêi h¹n. Thêi h¹n ë ®©y chÝnh lµ c¸c hîp ®ång hoÆc hiÖp ®Þnh cô thÓ sÏ ®­îc ký kÕt. 2. §Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng XuÊt khÈu søc lao ®éng lµ côm tõ dïng ®Ó chØ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ ë c¸c quèc gia cã c¸c tæ chøc thùc hiÖn viÖc cung øng lao ®éng cho c¸c tæ chøc n­íc ngoµi. HiÖn nay, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, víi sù thõa nhËn søc lao ®éng lµ hµng ho¸ vµ sù tån t¹i kh¸ch quan cña thÞ tr­êng lao ®éng, xuÊt khÈu søc lao ®éng cã mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau: 2.1 XuÊt khÈu søc lao ®éng lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi, ho¹t ®éng nµy ®· lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng nh»m t¹o viÖc lµm cho lùc l­îng lao ®éng ®ang t¨ng lªn cña n­íc hä vµ thu ngo¹i tÖ b»ng h×nh thøc chuyÓn tiÒn vÒ n­íc cña ng­êi lao ®éng vµ c¸c lîi Ých kh¸c. Nh÷ng lîi Ých nµy ®· buéc c¸c n­íc xuÊt khÈu søc lao ®éng ph¶i chiÕm lÜnh ë møc cao nhÊt thÞ tr­êng lao ®éng n­íc ngoµi, mµ viÖc chiÕm lÜnh ®­îc nhiÒu hay kh«ng l¹i dùa trªn quan hÖ cung cÇu søc lao ®éng - nã chÞu sù ®iÒu tiÕt, sù t¸c ®éng cña c¸c qui luËt kinh tÕ thÞ tr­êng. Bªn cung ph¶i tÝnh to¸n mäi ho¹t ®éng cña m×nh lµm sao ®Ó bï ®¾p ®­îc chi phÝ vµ cã phÇn l·i, v× vËy cÇn ph¶i cã c¬ chÕ thÝch hîp ®Ó tèi ®a kh¶ n¨ng vÒ cung lao ®éng. Bªn cÇu còng ph¶i tÝnh to¸n kÜ l­ìng hiÖu qu¶ cña viÖc nhËp khÈu lao ®éng. Nh­ vËy, viÖc qu¶n lÝ nhµ n­íc, sù ®iÒu chØnh ph¸p luËt lu«n lu«n ph¶i b¸m s¸t ®Æc ®iÓm nµy cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng, lµm sao môc tiªu kinh tÕ ph¶i lµ môc tiªu sè mét cña mäi chÝnh s¸ch ph¸p luËt vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng. 2.2 XuÊt khÈu søc lao ®éng lµ mét ho¹t ®éng thÓ hiÖn râ tÝnh chÊt x· héi Trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng, søc lao ®éng lu«n g¾n bã chÆt chÏ, kh«ng t¸ch rêi khái ng­êi lao ®éng. Do vËy, mäi chÝnh s¸ch ph¸p luËt trong lÜnh vùc nµy ph¶i kÕt hîp víi c¸c chÝnh s¸ch x· héi, ph¶i ®¶m b¶o lµm sao ®Ó ng­êi lao ®éng n­íc ngoµi ®­îc lao ®éng nh­ ®· cam kÕt trong hîp ®ång lao ®éng, còng nh­ b¶o vÖ quyÒn lîi vµ lîi Ých hîp ph¸p cña hä. H¬n n÷a, ng­êi lao ®éng xuÊt khÈu dÉu sao còng chØ cã thêi h¹n, do vËy cÇn ph¶i cã nh÷ng chÕ ®é tiÕp nhËn vµ sö dông ng­êi lao ®éng sau khi hä hoµn thµnh hîp ®ång lao ®éng ë n­íc ngoµi vµ trë vÒ n­íc. 2.3 XuÊt khÈu søc lao ®éng lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a ho¹t ®éng qu¶n lÝ vÜ m« cña nhµ n­íc vµ sù chñ ®éng, tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp ®­a ng­êi lao ®éng ra n­íc ngoµi. Ho¹t ®éng nµy ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c hiÖp ®Þnh, c¸c cam kÕt vÒ nguyªn t¾c cña ChÝnh phñ vµ trªn c¬ së cña hîp ®ång cung øng lao ®éng. Tr­íc ®©y (giai ®o¹n 1980 - 1990), ViÖt Nam tham gia thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ, ®· ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi cña m×nh qua c¸c hiÖp ®Þnh song ph­¬ng, trong ®ã qui ®Þnh kh¸ chi tiÕt vÒ ®iÒu kiÖn l­¬ng, ¨n ë, ®i l¹i, b¶o vÖ ng­êi lao ®éng ë n­íc ngoµi. NghÜa lµ, vÒ c¬ b¶n Nhµ n­íc võa qu¶n lÝ Nhµ n­íc vÒ hîp t¸c lao ®éng, võa lµm thay cho c¸c doanh nghiÖp trong ®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. Ngµy nay, trong c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng vµ héi nhËp quèc tÕ th× hÇu nh­ toµn bé ho¹t ®éng trªn ®Òu do c¸c tæ chøc kinh tÕ thùc hiÖn trªn c¬ së hîp ®ång ®· kÝ. §ång thêi, c¸c tæ chøc kinh tÕ còng chÞu hoµn toµn tr¸ch nhiÖm vÒ kh©u tæ chøc ®­a ®i, qu¶n lÝ ng­êi lao ®éng vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña m×nh. Vµ nh­ vËy, c¸c hiÖp ®Þnh, c¸c tháa thuËn song ph­¬ng chØ cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c, thÓ hiÖn vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña nhµ n­íc ë tÇm vÜ m«. 2.4 XuÊt khÈu søc lao ®éng diÔn ra trong mét m«i tr­êng c¹nh tranh gay g¾t. TÝnh gay g¾t trong c¹nh tranh cña ho¹t ®éng nµy xuÊt ph¸t tõ hai nguyªn nh©n chñ yÕu. Mét lµ, nã mang l¹i lîi Ých kinh tÕ kh¸ lín cho c¸c n­íc ®ang cã khã kh¨n vÒ gi¶i quyÕt viÖc lµm. Do vËy, ®· buéc c¸c n­íc xuÊt khÈu søc lao ®éng ph¶i cè g¾ng tèi ®a ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng ngoµi n­íc. NghÜa lµ, hä ph¶i ®Çu t­ nhiÒu cho ch­¬ng tr×nh marketing, cho ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn nh»m t¨ng gi¸ trÞ sö dông cña søc lao ®éng. Hai lµ, ho¹t ®éng nµy ®ang diÔn ra trong mét m«i tr­êng khñng ho¶ng tµi chÝnh, suy tho¸i kinh tÕ trong khu vùc. NhiÒu n­íc tr­íc ®©y thu nhËn nhiÒu lao ®éng n­íc ngoµi nh­ Hµn Quèc, NhËt B¶n, Th¸i Lan…còng ®ang ph¶i ®èi ®Çu víi tØ lÖ thÊt nghiÖp ®ét ngét gia t¨ng. §iÒu nµy h¹n chÕ rÊt lín ®Õn viÖc tiÕp nhËn lao ®éng n­íc ngoµi trong thêi gian tõ 5 - 10 n¨m ®Çu thÕ kØ 21. Nh­ vËy, c¸c chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt cña Nhµ n­íc cÇn ph¶i l­êng tr­íc ®­îc tÝnh chÊt gay g¾t trong c¹nh tranh xuÊt khÈu søc lao ®éng ®Ó cã ch­¬ng tr×nh dµi h¹n cho Marketing, ®µo t¹o ng­êi lao ®éng ®Ó xuÊt khÈu. 2.5 Ph¶i ®¶m b¶o lîi Ých cña ba bªn trong quan hÖ xuÊt khÈu søc lao ®éng. Trong ho¹t ®éng nµy, lîi Ých kinh tÕ cña Nhµ n­íc lµ kho¶n ngo¹i tÖ mµ ng­êi lao ®éng göi vÒ vµ c¸c kho¶n thuÕ. Lîi Ých cña c¸c tæ chøc kinh tÕ lµ kho¶n thu ®­îc tõ c¸c lo¹i phÝ gi¶i quyÕt viÖc lµm ngoµi n­íc. §èi víi ng­êi lao ®éng, lîi Ých lµ kho¶n thu nhËp cao h¬n nhiÒu so víi lao ®éng ë trong n­íc. ChÝnh v× ch¹y theo lîi Ých kinh tÕ mµ c¸c doanh nghiÖp cã quyÒn xuÊt khÈu søc lao ®éng th­êng dÔ dµng vi ph¹m qui ®Þnh cña Nhµ n­íc, nhÊt lµ trong viÖc thu c¸c lo¹i phÝ dÞch vô. Tõ chç c¸c quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng bÞ vi ph¹m sÏ khiÕn cho viÖc lµm ngoµi n­íc kh«ng thùc sù hÊp dÉn ng­êi lao ®éng. Ng­îc l¹i, còng v× ch¹y theo thu nhËp cao mµ ng­êi lao ®éng rÊt dÔ vi ph¹m hîp ®ång ®· kÝ kÕt, nh­ hiÖn t­îng “Ch©n ngoµi dµi h¬n ch©n trong”, hoÆc lµ bá hîp ®ång ra lµm viÖc ë bªn ngoµi…Do vËy, c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch ph¶i tÝnh to¸n sao cho ®¶m b¶o ®­îc sù hµi hßa lîi Ých cña c¸c bªn, trong ®ã cÇn ®Æc biÖt chó ý ®Õn lîi Ých trùc tiÕp cña ng­êi lao ®éng. 2.6 XuÊt khÈu søc lao ®éng lµ ho¹t ®éng lu«n biÕn ®æi. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nhu cÇu nhËp khÈu lao ®éng, do vËy cÇn ph¶i cã sù ph©n tÝch toµn diÖn c¸c dù ¸n ë n­íc ngoµi ®ang vµ sÏ ®­îc thùc hiÖn ®Ó x©y dùng chÝnh s¸ch ®µo t¹o, ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o phï hîp vµ linh ho¹t. ChØ cã nh÷ng n­íc chuÈn bÞ ®­îc ®éi ngò c«ng nh©n víi tay nghÒ thÝch hîp míi cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n trong viÖc chiÕm lÜnh thÞ phÇn lao ®éng ë ngoµi n­íc. Vµ còng chØ cã n­íc nµo nh×n xa tr«ng réng, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ ®óng t×nh h×nh míi kh«ng bÞ biÕn ®éng tr­íc sù biÕn ®æi cña nã, míi cã chÝnh s¸ch ®ãn ®Çu trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng. 3. C¸c h×nh thøc xuÊt khÈu søc lao ®éng ra n­íc ngoµi 3.1 C¨n cø vµo c¸ch thøc thùc hiÖn, gåm cã: XuÊt khÈu søc lao ®éng theo hiÖp ®Þnh chÝnh phñ gi÷a hai n­íc: H×nh thøc nµy ta ®· thùc hiÖn phæ biÕn ë giai ®o¹n 1980 - 1990. C¨n cø vµo hiÖp ®Þnh ®· ký, Nhµ n­íc ph©n chØ tiªu cho c¸c Bé, Nghµnh, §Þa ph­¬ng tiÕn hµnh tuyÓn chän vµ ®­a ng­êi lao ®éng ®i. Lao ®éng cña n­íc ta ®­îc sù qu¶n lÝ thèng nhÊt tõ trªn xuèng d­íi, lµm viÖc xen ghÐp víi lao ®éng c¸c n­íc. XuÊt khÈu søc lao ®éng ®i lµm bao thÇu ë n­íc ngoµi: chñ yÕu trong lÜnh vùc x©y dùng. H×nh thøc nµy ®ßi hái ph¶i ®­a ®i ®ång bé c¸c ®èi t­îng lao ®éng nh­ c¸n bé kÜ thuËt, qu¶n lÝ, chØ ®¹o thi c«ng, lao ®éng trùc tiÕp. XuÊt khÈu søc lao ®éng trùc tiÕp theo yªu cÇu cña c¸c c«ng ty n­íc ngoµi th«ng qua hîp ®ång lao ®éng. §©y lµ h×nh thøc phæ biÕn nhÊt hiÖn nay. H×nh thøc nµy ®ßi hái ®èi t­îng lao ®éng ®a d¹ng, s½n sµng ®¸p øng c¸c yªu cÇu kh¸c nhau. 3.2 C¨n cø vµo c¬ cÊu hµng ho¸ søc lao ®éng, gåm cã: Chuyªn gia, kü thuËt viªn tr×nh ®é cao ra n­íc ngoµi lµm viÖc víi vai trß t­ vÊn, gi¸m s¸t, gi¶ng d¹y h­ìng dÉn kü thuËt hay ®µo t¹o nghÒ. Thî lµnh nghÒ: Lµ lo¹i lao ®éng tr­íc khi ra n­íc ngoµi lµm viÖc ®· ®­îc ®µo t¹o thµnh th¹o mét lo¹i nghÒ nµo ®ã vµ khi ra n­íc ngoµi lµm viÖc hä cã thÓ b¾t tay ngay vµo c«ng viÖc mµ kh«ng cÇn bá thêi gian vµ chi phÝ ®Ó tiÕn hµnh ®µo t¹o n÷a. Lao ®éng gi¶n ®¬n: Lµ lo¹i lao ®éng khi ra n­íc ngoµi lµm viÖc ch­a ®­îc ®µo t¹o mét lo¹i nghÒ nghiÖp nµo c¶ nªn kh«ng cã nghÒ hoÆc cã nghÒ ë møc thÊp. Lo¹i lao ®éng nµy chØ thÝch hîp víi c¸c c«ng viÖc gi¶n ®¬n, kh«ng cÇn tr×nh ®é chuyªn m«n hoÆc phÝa n­íc ngoµi cÇn ph¶i tiÕn hµnh ®µo t¹o cho môc ®Ých cña m×nh tr­íc khi ®­a vµo sö dông. II. ý nghÜa x· héi cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng: 1.XuÊt khÈu søc lao ®éng thÓ hiÖn tÝnh qui luËt cña ph©n c«ng vµ hîp t¸c lao ®éng quèc tÕ: D­íi t¸c ®éng cña tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt, lùc l­îng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn vµ ngµy cµng ®¹t tíi tr×nh ®é cao, v­ît ra ngoµi ph¹m vi cña mçi quèc gia. S¶n xuÊt lín chØ cã thÓ ®¹t hiÖu qu¶ cao khi më réng quan hÖ ph©n c«ng vµ hîp t¸c lao ®éng quèc tÕ gi÷a c¸c n­íc trªn thÕ giíi. H¬n thÕ n÷a, sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu vÒ kinh tÕ x· héi còng nh­ sù ph©n bè kh«ng ®Òu vÒ tµi nguyªn vµ d©n c­ dÉn ®Õn kh«ng mét quèc gia nµo l¹i cã ®Çy ®ñ, ®ång bé c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng viÖc gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi trªn tÊt yÕu dÉn ®Õn h×nh thµnh thÞ tr­êng quèc tÕ vÒ c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt, mµ trong ®ã cã thÞ tr­êng søc lao ®éng, còng cã nghÜa lµ viÖc xuÊt khÈu søc lao ®éng tõ quèc gia nµy sang quèc gia kh¸c, mét h×nh th¸i hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ cã mét ý nghÜa rÊt lín. 2.XuÊt khÈu søc lao ®éng - mét lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ quan träng cña nhiÒu quèc gia: Thèng kª cña ILO (tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ) cho thÊy trªn toµn thÕ giíi, thu nhËp cña ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi mçi n¨m ®¹t 65.6 tØ USD. Mét sè n­íc nhê cã nguån kiÒu hèi do lao ®éng tõ n­íc ngoµi chuyÓn vÒ ®· gióp t¨ng tr­ëng ng©n s¸ch quèc gia, hç trî gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n­íc vµ t¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng. §iÓn h×nh lµ Philippin víi 4 triÖu ng­êi ®ang lµm viÖc ë n­íc ngoµi, ®· chuyÓn vÒ theo kªnh chÝnh thøc vµo cuèi n¨m 1998 lµ 4.3 tØ USD, chiÕm h¬n 1/4 dù to¸n ng©n s¸ch cña chÝnh phñ n¨m 1999. Nguån thu ngo¹i tÖ nµy ®· cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn c¸c dÞch vô kinh tÕ vµ hç trî gi¶i quyÕt viÖc lµm cho kho¶ng 80000 ng­êi ®ang thiÕu viÖc lµm trong n­íc. ë n­íc ta, n¨m n¨m trë l¹i ®©y, víi sù chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ, ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng ®· cã sù thay ®æi h¼n vÒ mÆt chÊt. ¦íc tÝnh l­îng tiÒn ng­êi lao ®éng chuyÓn vÒ n­íc mçi n¨m lµ 220 triÖu USD, t­¬ng ®­¬ng 3080 tØ ®ång ViÖt Nam. XÐt ë gãc ®é kh¸c nhau cña ho¹t ®éng nµy, Malaixia hiÖn ®ang sö dông 47,5 v¹n lao ®éng n­íc ngoµi tõ Indonesia, Th¸i Lan, Philippines...Trong khi l¹i cã tíi 20 v¹n ng­êi Malaixia lµm viÖc t¹i §µi Loan, NhËt B¶n, Brunei...§iÒu nµy cho thÊy ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng cã vai trß quan träng kh«ng chØ ®èi víi c¸c n­íc cã lùc l­îng lao ®éng d­ thõa mµ cßn ®èi víi c¶ c¸c n­íc ph¸t triÓn cã nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng ë møc cao vµ æn ®Þnh. (Nguån: Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi). 3.XuÊt khÈu søc lao ®éng - mét biÖn ph¸p xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo hiÖu qu¶, t¹o ra viÖc lµm vµ vèn cho ng­êi lao ®éng Tæng s¶n phÈm quèc d©n (GNP) tÝnh theo ®Çu ng­êi ViÖt Nam n¨m 1999 chØ ®¹t 280 USD - ®­îc xÕp vµo 23 n­íc nghÌo nhÊt trªn thÕ giíi. Mét ®Æc ®iÓm næi bËt cña lao ®éng n­íc ta lµ 80% sèng ë n«ng th«n, 70% ®ang lµm viÖc trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, cã 14% ®ang lµm viÖc trong lÜnh vùc Nhµ n­íc, 10% trong tiÓu thñ c«ng nghiÖp, 90% lao ®éng thñ c«ng, n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ lµm viÖc rÊt thÊp, t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm phæ biÕn vµ nghiªm träng. (Nguån: Tæng côc thèng kª). T×nh tr¹ng viÖc lµm kh«ng ®ñ, l¹i kÐm hiÖu qu¶, thu nhËp thÊp lµ nguån gèc cña mäi khã kh¨n trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi hiÖn nay ë n­íc ta. Víi tèc ®é ph¸t triÓn nh­ hiÖn nay, hµng n¨m chóng ta ph¶i t¹o ra h¬n mét triÖu chç lµm míi cho nh÷ng ng­êi ®Õn ®é tuæi lao ®éng, hµng chôc v¹n bé ®éi phôc viªn xuÊt ngò, häc sinh tèt nghiÖp phæ th«ng, lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi trë vÒ, ®ång thêi ph¶i cè g¾ng thu hÑp dÇn lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm. Do ®ã, mét ch­¬ng tr×nh viÖc lµm quèc gia, trong ®ã chiÕn l­îc göi ng­êi ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi lµ ®iÒu cÇn lµm ngay. 4. Gãp phÇn ®µo t¹o ®­îc ®éi ngò c«ng nh©n cã tr×nh ®é kÜ thuËt cao, cã t¸c phong c«ng nghiÖp §a sè c¸c n­íc cã nhu cÇu nhËp khÈu lao ®éng quèc tÕ ®Òu cã tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, qui m« s¶n xuÊt më réng, khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i, m¸y mãc thiÕt bÞ tèi t©n. Do vËy, yªu cÇu ®èi víi lùc l­îng lao ®éng ph¶i qua tuyÓn chän, ®µo t¹o båi d­ìng tay nghÒ phï hîp víi mçi lo¹i c«ng viÖc mµ hä ®¶m nhËn. Ng­êi lao ®éng ViÖt Nam vèn cÇn cï khÐo tay, tiÕp thu nhanh c«ng nghÖ s¶n xuÊt...nªn ®­îc nhiÒu xÝ nghiÖp n­íc ngoµi ®¸nh gi¸ cao. Víi kho¶ng thêi gian Ýt nhÊt lµ mét n¨m, lao ®éng ViÖt Nam t¹i n­íc ngoµi h×nh thµnh thãi quen lµm viÖc theo t¸c phong c«ng nghiÖp - tËn dông tèt thêi gian cã ®­îc, b»ng chÝnh søc lao ®éng cña b¶n th©n t¹o nguån thu nhËp vµ kh«ng ngõng häc hái n©ng cao tay nghÒ trong c«ng viÖc. §©y lµ lùc l­îng lao ®éng rÊt cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ë n­íc ta hiÖn nay vµ trong nh÷ng n¨m tíi. 5. XuÊt khÈu søc lao ®éng chÝnh lµ cÇu nèi ®Ó më mang sù hîp t¸c trªn nhiÒu lÜnh vùc gi÷a c¸c n­íc. Mèi quan hÖ hîp t¸c vµ ph¸t triÓn tr­íc hÕt vµ c¬ b¶n lµ hµng chôc v¹n lao ®éng ViÖt Nam ®ang ngµy ®ªm cïng víi lao ®éng cña n­íc së t¹i tÝch cùc lµm viÖc t¹o ra nhiÒu thµnh tùu quÝ gi¸. Ng­êi lao ®éng ViÖt Nam, b»ng sù khÐo lÐo, cÇn cï ®· lµm ra nhiÒu tµi liÖu cã gi¸ trÞ, gãp phÇn vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña nh÷ng n­íc hä ®Õn lµm viÖc. VÒ phÝa ta ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng ra n­íc ngoµi gióp gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho thanh niªn, ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng cã tay nghÒ...còng qua ®©y cã dÞp t×m hiÓu phong tôc tËp qu¸n, con ng­êi, giao l­u v¨n hãa víi nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi, ph¸t triÓn mèi quan hÖ giao h÷u gi÷a c¸c quèc gia. Tõ nh÷ng ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn trªn ®©y ®· cho thÊy më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng lµ mét kh©u quan träng trong ch­¬ng tr×nh quèc gia vÒ t¹o viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, phï hîp víi xu thÕ cña ph©n c«ng lao ®éng mµ chóng ta cÇn khai th¸c nh»m gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc vµ n©ng cao møc sèng cho ng­êi d©n. Tuy nhiªn, chóng ta còng thõa nhËn r»ng ho¹t ®éng nµy còng cã mÆt tr¸i cña nã, ®iÒu quan träng lµ lµm sao chØ ra ®­îc nguyªn nh©n h¹n chÕ nã, ®ång thêi t×m c¸ch kh¾c phôc nh÷ng hiÖu qu¶. III. ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam vÒ vÊn ®Ò xuÊt khÈu søc lao ®éng: Môc tiªu: Môc tiªu cña chÝnh s¸ch xuÊt khÈu søc lao ®éng ®· ®­îc x¸c ®Þnh râ: Mét lµ, gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, tr­íc hÕt cho mét bé phËn lín thanh niªn Hai lµ, båi d­ìng ®µo t¹o mét ®éi ngò lao ®éng cã tay nghÒ v÷ng vµng ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ Ba lµ, t¹o thu nhËp cho ng­êi lao ®éng vµ t¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc Bèn lµ, t¨ng c­êng mèi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ - v¨n ho¸ - khoa häc gi÷a n­íc ta víi c¸c n­íc sö dông lao ®éng theo nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, t«n träng ph¸p luËt vµ truyÒn thèng d©n téc cña nhau. 2. Chñ tr­¬ng cña nhµ n­íc: N­íc ta vÒ c¬ b¶n lµ mét n­íc n«ng nghiÖp, ®¹i bé phËn nh©n d©n sèng ë n«ng th«n vµ lµm n«ng nghiÖp, ®Êt Ýt ng­êi ®«ng, tû lÖ thÊt nghiÖp vµ thiÕu viÖc lµm cao, hµng n¨m l¹i cã thªm h¬n mét triÖu ng­êi b­íc vµo ®é tuæi lao ®éng. §Ó ®Êt n­íc tõng b­íc ®æi míi, tiÕn kÞp víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, ®ßi hái ph¶i s¾p xÕp l¹i s¶n xuÊt dÉn ®Õn nhiÒu lao ®éng d«i d­ cã nhu cÇu bè trÝ viÖc lµm míi lµ mét ®iÒu tÊt yÕu. V× vËy søc Ðp vÒ viÖc lµm lµ rÊt gay g¾t. §Ó gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò nµy, chóng ta ®· x¸c ®Þnh cïng víi viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n­íc lµ chÝnh, xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia lµ mét chiÕn l­îc quan träng tr­íc m¾t vµ l©u dµi. §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· chñ tr­¬ng vÒ vÊn ®Ò nµy rÊt râ rµng. Ngay tõ nh÷ng n¨m 80, vÊn ®Ò xuÊt khÈu søc lao ®éng ®· ®­îc Bé chÝnh trÞ vµ ChÝnh phñ ®­a ra nh÷ng QuyÕt ®Þnh, NghÞ quyÕt, NghÞ ®Þnh vµ ChØ thÞ rÊt quan träng. QuyÕt ®Þnh cña Héi ®ång ChÝnh phñ sè 46/CP ngµy 11/2/1980 chñ tr­¬ng vÒ viÖc ®­a c«ng nh©n vµ båi d­ìng n©ng cao tr×nh ®é vµ lµm viÖc cã thêi h¹n t¹i c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nµy, Nhµ n­íc ta ®· thu ®­îc mét sè kÕ ho¹ch nhÊt ®Þnh. Còng n¨m 1980, Héi ®ång ChÝnh phñ ®· phª duyÖt NghÞ quyÕt sè 362/CP ngµy 29/11/1980 vÒ viÖc hîp t¸c sö dông lao ®éng víi c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa. NghÞ quyÕt nªu râ: “N­íc ta më réng viÖc hîp t¸c sö dông lao ®éng víi Liªn X« vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa anh em kh¸c trªn nguyªn t¾c hai bªn cïng cã lîi, b»ng nhiÒu h×nh thøc vµ nh»m môc ®Ých sau ®©y: - Gi¶i quyÕt viÖc lµm cho mét bé phËn thanh niªn ta - Th«ng qua hîp t¸c sö dông lao ®éng, nhê c¸c n­íc anh em ®µo t¹o gióp ta mét ®éi ngò lao ®éng cã tay nghÒ v÷ng, ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ sau nµy.” §Õn n¨m 1988, Héi ®ång Bé tr­ëng còng cã ChØ thÞ sè 108/H§BT ngµy 30/06/1988 vÒ viÖc më réng hîp t¸c lao ®éng vµ chuyªn gia víi n­íc ngoµi. Tr¶i qua mét thêi gian dµi nh÷ng QuyÕt ®Þnh, NghÞ quyÕt vµ ChØ thÞ trªn ®· vµ vÉn ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch nghiªm tóc vµ cã kÕt qu¶, gi¶i quyÕt ®­îc viÖc lµm cho nhiÒu l­ît ng­êi tham gia lao ®éng xuÊt khÈu, thu vÒ cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc mét sè ngo¹i tÖ ®¸ng kÓ, gãp phÇn lµm t¨ng tr­ëng nÒn kinh tÕ n­íc ta. Sau khi Bé luËt Lao ®éng ®­îc ban hµnh, NghÞ ®Þnh sè 07/CP ngµy 20/1/1995 qui ®Þnh chi tiÕt mét sè ®iÒu cña Bé luËt ._.Lao ®éng vÒ ®­a ng­êi ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi, nh­ sau: “§­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi lµ mét h­íng gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¹o thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, gãp phÇn t¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc vµ t¨ng c­êng mèi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc - kü thuËt gi÷a ViÖt Nam víi n­íc ngoµi theo nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, cïng cã lîi, t«n träng ph¸p luËt vµ phong tôc tËp qu¸n cña nhau.” Trong chØ thÞ sè 41 - CT/T¦ ngay 22/9/1998 vÒ xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia, Bé ChÝnh trÞ còng ®· chØ ®¹o nh­ sau: “Cïng víi viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n­íc lµ chÝnh th× xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia lµ mét chiÕn l­îc quan träng, l©u dµi, gãp phÇn x©y dùng ®éi ngò lao ®éng cho c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, lµ mét bé phËn cña hîp t¸c quèc tÕ, gãp phÇn cñng cè quan hÖ h÷u nghÞ, hîp t¸c l©u dµi víi c¸c n­íc…” GÇn ®©y nhÊt lµ NghÞ ®Þnh sè 152/1999/N§ - CP ngµy 20/09/1999 cña ChÝnh phñ qui ®Þnh ®­a ng­êi ViÖt Nam ®i lµm cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi thay NghÞ ®Þnh sè 07/CP ngµy 20/1/1995 cho phï hîp víi t×nh h×nh ®Êt n­íc trong thêi kú ®æi míi. NghÞ ®Þnh nµy cïng víi hÖ thèng c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thùc hiÖn ®· t¹o thµnh c¬ chÕ míi th«ng tho¸ng víi hµnh lang ph¸p lý më réng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi thóc ®Èy ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia ph¸t triÓn trong thêi kú míi, thêi kú chuyÓn giao tõ thÕ kû XX sang thÕ kû XXI ®Çy tiÒm n¨ng vµ th¸ch thøc. T¹i héi nghÞ toµn quèc vÒ xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia do Thñ t­íng chÝnh phñ chñ tr×, tæ chøc t¹i Hµ Néi th¸ng 06/2000, quan ®iÓm cña nhµ n­íc ta ®· ®­îc nªu râ vµ kh¼ng ®Þnh trong bµi ph¸t biÓu cña Thñ t­íng Phan V¨n Kh¶i: “ xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia ®èi víi chóng ta lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa chiÕn l­îc quan träng, v×: - Gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm… - T¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc Ph¶i coi xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia lµ vÊn ®Ò quan träng vµ l©u dµi.” Nh­ vËy chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta vÒ viÖc xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia lµ rÊt râ rµng vµ hîp lý, phï hîp víi t×nh h×nh ®Êt n­íc trong tõng thêi kú. V× vËy h×nh thøc vµ viÖc lµm cô thÓ cã thÓ thay ®æi Ýt nhiÒu nh­ng môc tiªu cña viÖc xuÊt khÈu lao ®éng lu«n lu«n nhÊt qu¸n. §ã chÝnh lµ bèn môc tiªu ®· ®­îc nªu ë trªn. 3. Qui ®Þnh chung cña nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng: Qui ®Þnh ®èi víi c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng: 3.1.1. Tr¸ch nhiÖm cña Nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng Sù ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng qu¶n lý cña Nhµ n­íc vµ chøc n¨ng tæ chøc thùc hiÖn cô thÓ cña c¸c doanh nghiÖp ®­îc ghi nhËn t¹i Bé luËt lao ®éng vµ NghÞ ®Þnh 152/1999/N§ - CP ngµy 20/09/1999 cña chÝnh phñ. Nhµ n­íc cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý ë tÇm vÜ m«, nghÜa lµ chØ qui ®Þnh c¸c vÊn ®Ò vÒ chñ tr­¬ng, ph­¬ng h­íng, khu vùc, ®Þa bµn, x©y dùng vµ ban hµnh c¸c qui chÕ, chÕ ®é, chÝnh s¸ch ®iÒu lÖ, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan mµ c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã ®ñ thÈm quyÒn hoÆc ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt nh­ c¸c vÊn ®Ò vÒ l·nh sù, quan hÖ t­ ph¸p, ®µm ph¸n th­¬ng l­îng vµ ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh ë cÊp ChÝnh phñ víi c¸c quèc gia trong lÜnh vùc nµy. §iÒu 18 - Bé luËt lao ®éng vµ ®iÒu 4 NghÞ ®Þnh 152 qui ®Þnh: “ Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ x· héi gióp chÝnh phñ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý thèng nhÊt viÖc ®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi.” Tõ ®ã, víi t­ c¸ch lµ mét c¬ quan ®¹i diÖn cho Nhµ n­íc, Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ x· héi phèi hîp víi Bé Tµi chÝnh, Bé C«ng An, c¸c c¬ quan Trung ­¬ng, Uû ban c¸c TØnh, Thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng…trong viÖc x©y dùng c¸c ph­¬ng h­íng, néi dung, ph­¬ng thøc sinh ho¹t, thu phÝ, qu¶n lý ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi…®Ó tr×nh Nhµ n­íc, ®­îc sù uû quyÒn cña Nhµ n­íc ®Ó ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh khung - hiÖp ®Þnh cã tÝnh nguyªn t¾c, nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c h×nh thøc, ®Þa bµn, c¬ chÕ qu¶n lý, x©y dùng vµ tr×nh ChÝnh phñ hÖ thèng chÝnh s¸ch, chÕ ®é vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng, thùc hiÖn thanh tra Nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng nµy. Nh­ vËy, víi vai trß qu¶n lý ë tÇm vÜ m«, Nhµ n­íc ®· thùc sù t¹o m«i tr­êng ph¸p lý thuËn lîi gióp cho c¸c doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn ph¸t huy tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o, b»ng kh¶ n¨ng tµi chÝnh vµ n¨ng lùc s½n cã cña bé m¸y qu¶n lý, ®Èy nhanh vµ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. 3.1.2 Vai trß cña c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc xuÊt khÈu søc lao ®éng: B¾t ®Çu tõ NghÞ ®Þnh 370/H§BT, Nhµ n­íc ®· giao hoµn toµn viÖc thùc hiÖn ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi cho c¸c doanh nghiÖp. Do ®ã, b»ng ho¹t ®éng cña m×nh, c¸c doanh nghiÖp thóc ®Èy ho¹t ®éng nµy tiÕn nhanh, tiÕn m¹nh, ®óng môc tiªu, chñ tr­¬ng cña Nhµ n­íc ®· ®Þnh. NghÞ ®Þnh 152/CP qui ®Þnh: cã bèn ®iÒu kiÖn ®Ó mét doanh nghiÖp ®­îc cÊp phÐp ho¹t ®éng chuyªn doanh xuÊt khÈu søc lao ®éng: - Doanh nghiÖp Nhµ n­íc, doanh nghiÖp ®oµn thÓ thuéc Trung ­¬ng §oµn Thanh niªn Céng s¶n Hå ChÝ Minh, Trung ­¬ng Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam, Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng ViÖt Nam, Héi n«ng d©n ViÖt Nam, Héi ®ång Trung ­¬ng Liªn minh Hîp t¸c x· ViÖt Nam, Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam - Cã vèn ®iÒu lÖ tõ mét tû ®ång trë lªn - Doanh nghiÖp ph¶i cã Ýt nhÊt 50% c¸n bé qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng cã tr×nh ®é ®¹i häc trë lªn, cã ngo¹i ng÷ ®Ó trùc tiÕp lµm viÖc víi c¸c ®èi t¸c n­íc ngoµi. Ng­êi l·nh ®¹o vµ ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý ph¶i cã lý lÞch râ rµng, ch­a bÞ kÕt ¸n h×nh sù. - Cã tµi liÖu chøng minh kh¶ n¨ng ký kÕt hîp ®ång vµ thùc hiÖn ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng. Mét doanh nghiÖp muèn ®­îc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc xuÊt khÈu søc lao ®éng ph¶i tho¶ m·n bèn ®iÒu kiÖn trªn. ViÖc nh÷ng qui ®Þnh nµy vÉn ®­îc thùc thi trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay lµ cÇn thiÕt vµ ®óng ®¾n, ®¶m b¶o cho Nhµ n­íc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý vÜ m« mét c¸ch thèng nhÊt. Mét trong nh÷ng néi dung quan träng ®èi víi doanh nghiÖp lµ quyÒn h¹n vµ nghÜa vô cña doanh nghiÖp khi tham gia vµo ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng. Néi dung nµy ®­îc qui ®Þnh cô thÓ t¹i §iÒu 12 vµ §iÒu 13 NghÞ ®Þnh 152/CP, cã thÓ kh¸i qu¸t nh­ sau: QuyÒn h¹n cña doanh nghiÖp: - Doanh nghiÖp ®­îc quyÒn kÝ kÕt quyÕt ®Þnh ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi do doanh nghiÖp tuyÓn chän theo sè l­îng ®· ®¨ng ký, lµm c¬ së ®Ó c¬ quan c«ng an cã thÈm quyÒn cÊp hé chiÕu cho ng­êi lao ®éng. - §Ò nghÞ c¬ quan ®¹i diÖn ViÖt Nam ë n­íc ngoµi vµ c¸c c¬ quan nhµ n­íc cã liªn quan cung cÊp th«ng tin vÒ thÞ tr­êng lao ®éng ë n­íc ngoµi vµ b¶o vÖ quyÒn lîi hîp ph¸p cña doanh nghiÖp. - Nhµ n­íc hç trî ®µo t¹o nghÒ, kü thuËt vµ c«ng nghÖ, ngo¹i ng÷ cho ng­êi lao ®éng, båi d­ìng n©ng cao chÊt l­îng c¸n bé cña doanh nghiÖp lµm nhiÖm vô qu¶n lý ho¹t ®éng ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi. Nh÷ng qui ®Þnh trªn gãp phÇn h¹n chÕ tiªu cùc x¶y ra trong qu¸ tr×nh tuyÓn chän ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, ®¶m b¶o quyÒn lîi vµ lîi Ých cña doanh nghiÖp. NghÜa vô cña doanh nghiÖp: - ¦u tiªn ®èi t­îng thuéc diÖn chÝnh s¸ch ­u ®·i theo h­íng dÉn cña Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ x· héi. - Tæ chøc ®­a ®i, qu¶n lý, ®­a vÒ vµ b¶o vÒ quyÒn lîi hîp ph¸p cña ng­êi lao ®éng trong thêi gian lµm viÖc t¹i n­íc ngoµi. - Tr­êng hîp ng­êi lao ®éng bÞ tai n¹n, m¾c bÖnh nghÒ nghiÖp hoÆc bÞ chÕt ë n­íc ngoµi, doanh nghiÖp ph¶i chñ tr× vµ phèi hîp víi bªn n­íc ngoµi, c¸c c¬ quan chøc n¨ng cña ViÖt Nam vµ cña n­íc së t¹i ®Ó kÞp thêi gi¶i quyÕt, ®¶m b¶o quyÒn lîi hîp ph¸p cña ng­êi lao ®éng. - Kh«ng ®­îc ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm nh÷ng nghÒ, nh÷ng khu vùc cña ng­êi n­íc ngoµi theo danh môc cÊm cña Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi qui ®Þnh. - Båi th­êng cho ng­êi lao ®éng thiÖt h¹i do doanh nghiÖp hoÆc do bªn n­íc ngoµi vi ph¹m hîp ®ång g©y ra theo ph¸p luËt cña ViÖt Nam vµ ph¸p luËt cña n­íc së t¹i… Tãm l¹i, nh÷ng qui ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c doanh nghiÖp cho thÊy trong c¬ chÕ míi, doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn quyÒn tù chñ trong ho¹t ®éng, ®ång thêi cã t¸c dông n©ng cao tÝnh n¨ng ®éng vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng mµ vÉn ®¶m b¶o ®­îc vai trß qu¶n lý cña Nhµ n­íc. 3.1.3 QuyÒn vµ nghÜa vô cña ng­êi lao ®éng: Trong quan hÖ nµy, ng­êi lao ®éng võa tham gia víi t­ c¸ch lµ mét trong c¸c chñ thÓ, ®ång thêi hä còng chÝnh lµ ®èi t­îng cña Hîp ®ång cung øng lao ®éng gi÷a doanh nghiÖp vµ phÝa n­íc ngoµi. NghÞ ®Þnh 152/CP quy ®Þnh ®èi t­îng lao ®éng ViÖt Nam ®­îc phÐp ®i lµm ë n­íc ngoµi ph¶i lµ c«ng d©n ViÖt Nam ®ñ 18 tuæi trë lªn, tù nguyÖn ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, cã ®ñ c¸c tiªu chuÈn vµ ®iÒu kiÖn theo yªu cÇu cña Hîp ®ång víi bªn n­íc ngoµi. Cïng víi NghÞ ®Þnh 07/CP, NghÞ ®Þnh 152/CP so víi NghÞ ®Þnh 370/CP tr­íc ®©y th× ®èi t­îng ®­îc phÐp ra n­íc ngoµi ®· ®­îc më réng. So víi NghÞ ®Þnh 07/CP th× NghÞ ®Þnh 152/CP qui ®Þnh, ng­êi lao ®éng ®­îc quyÒn ký trùc tiÕp víi doanh nghiÖp ViÖt Nam (th«ng qua h×nh thøc thÇu kho¸n, hîp ®ång cung øng lao ®éng…) hoÆc ký trùc tiÕp víi chñ doanh nghiÖp n­íc ngoµi ( ®i theo h×nh thøc hîp ®ång lao ®éng c¸ nh©n). Nªn quyÒn vµ nghÜa vô còng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c h¬n so víi NghÞ ®Þnh 07/CP. Cô thÓ ®­îc qui ®Þnh t¹i ®iÒu 135 Bé luËt Lao ®éng vµ §iÒu 8, §iÒu 9, §iÒu 10 NghÞ ®Þnh 152/CP. Tùu chung quyÒn vµ nghÜa vô cña ng­êi lao ®éng cã nh÷ng ®iÓm chÝnh sau ®©y: QuyÒn cña ng­êi lao ®éng: - §­îc c¬ quan ®¹i diÖn ngo¹i giao, c¬ quan l·nh sù cña ViÖt Nam ë n­íc ngoµi b¶o hé vÒ quyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng - §­îc h­ëng chÕ ®é ­u ®·i trong viÖc chuyÓn thu nhËp b»ng ngo¹i tÖ vµ thiÕt bÞ, nguyªn liÖu vÒ n­íc ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh theo chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt hiÖn hµnh cña ViÖt Nam. - KhiÕu n¹i, tè c¸o víi c¸c c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cña ViÖt Nam vÒ nh÷ng vi ph¹m hîp ®ång cña doanh nghiÖp xuÊt khÈu søc lao ®éng, khiÕu n¹i víi c¸c c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cña n­íc së t¹i vÒ nh÷ng vi ph¹m hîp ®ång cña ng­êi sö dông lao ®éng. - Tham gia chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi theo qui ®Þnh hiÖn hµnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam. NghÜa vô cña ng­êi lao ®éng: - Thùc hiÖn ®óng c¸c ®iÒu kho¶n ®· ký trong hîp ®ång ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi vµ hîp ®ång lao ®éng, qui chÕ lµm viÖc vµ sinh ho¹t ë n¬i lµm viÖc. - Nép thuÕ thu nhËp theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh. Tr­êng hîp lµm viÖc ë nh÷ng n­íc ®· kÝ hiÖp ®Þnh tr¸nh ®¸nh thuÕ hai lÇn víi ViÖt Nam th× chØ ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô thuÕ thu nhËp theo qui ®Þnh cña hiÖp ®Þnh ®ã. - Nép tiÒn b¶o hiÓm x· héi theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh - Tham dù khãa ®µo t¹o vµ gi¸o dôc ®Þnh h­íng tr­íc khi lµm viÖc ë n­íc ngoµi - Kh«ng ®­îc tù ý bá hîp ®ång hoÆc tæ chøc cho ng­êi lao ®éng kh¸c bá hîp ®ång lao ®éng ®· ký víi ng­êi sö dông lao ®éng ®Ó ®i lµm ë n¬i kh¸c. - Tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ thiÖt h¹i do b¶n th©n vi ph¹m hîp ®ång, vi ph¹m ph¸p luËt g©y ra cho doanh nghiÖp ®­a ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi vµ cho bªn n­íc ngoµi theo ph¸p luËt cña ViÖt Nam vµ ph¸p luËt cña n­íc së t¹i. - ChÊp hµnh nghiªm chØnh c¸c qui ®Þnh cña Nhµ n­íc vÒ qu¶n lý c«ng d©n ViÖt Nam ë n­íc ngoµi vµ chÞu sù qu¶n lý cña c¬ quan ®¹i diÖn ViÖt Nam ë n­íc së t¹i. - Tu©n thñ ph¸p luËt ViÖt Nam vµ ph¸p luËt cña n­íc së t¹i, gi÷ g×n bÝ mËt quèc gia vµ ph¸t huy c¸c truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc, t«n träng phong tôc tËp qu¸n vµ cã quan hÖ tèt víi nh©n d©n n­íc së t¹i. 3.2 Néi dung c¬ b¶n cña c¸c Hîp ®ång xuÊt khÈu søc lao ®éng: NghÞ ®Þnh 370/H§BT ®¸nh dÊu mét sù thay ®æi trong ph­¬ng thøc tiÕn hµnh ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. NÕu nh­ tr­íc ®©y ho¹t ®éng nµy ®­îc thùc hiÖn theo c¸c HiÖp ®Þnh chÝnh phñ vÒ hîp t¸c lao ®éng gi÷a n­íc ta víi c¸c n­íc th× NghÞ ®Þnh370/H§BT, NghÞ ®Þnh 07/CP vµ nay lµ NghÞ ®Þnh 152/1999/N§-CP qui ®Þnh cã ba h×nh thøc xuÊt khÈu lao ®éng. Mçi h×nh thøc l¹i cã mét lo¹i hîp ®ång riªng biÖt. Song tùu chung c¸c hîp ®ång ®Òu chøa ®ùng nh÷ng ®iÒu kho¶n c¬ b¶n vÒ viÖc sö dông lao ®éng, ®ång thêi qui ®Þnh cô thÓ c¸c ®iÒu kho¶n vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña mçi bªn tham gia: - §iÒu kho¶n vÒ thêi h¹n ho¹t ®éng vµ n¬i lµm viÖc: thêi gian thùc hiÖn hîp ®ång cÇn thÓ hiÖn râ trong hîp ®ång, th­êng th× thêi gian cña Hîp ®ång lµ 2 n¨m vµ cã thÓ gia h¹n nÕu phÝa ®èi t¸c chÊp nhËn cho ng­êi lao ®éng cña ViÖt Nam ë l¹i thªm mét thêi gian n÷a. Bªn c¹nh ®ã, ng­êi lao ®éng cÇn biÕt râ n¬i sÏ ®Õn lµm viÖc, quy ®Þnh nµy cÇn râ rµng ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cho c¶ ba bªn. - §iÒu kho¶n vÒ ®iÒu kiÖn lµm viÖc: n¬i lµm viÖc mµ ng­êi lao ®éng sÏ ®Õn vµ c«ng viÖc ph¶i ®¶m b¶o theo ®óng qui ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ c¸c nghÒ vµ khu vùc kh«ng ®­a lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, cÇn ghi râ bªn sö dông lao ®éng kh«ng ®­îc bè trÝ ng­êi lao ®éng ®i lµm nh÷ng c«ng viÖc mang tÝnh chÊt nguy hiÓm, ®éc h¹i hoÆc n¬i ®iÒu kiÖn lao ®éng khã kh¨n kh¾c nghiÖt. Ph¶i ®¶m b¶o cho ng­êi lao ®éng ®­îc trang bÞ b¶o hé lao ®éng, an toµn lao ®éng vµ vÖ sinh lao ®éng theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt n­íc së t¹i. - §iÒu kho¶n vÒ thêi giê lµm viÖc vµ nghØ ng¬i: qui ®Þnh thêi gian lµm viÖc kh«ng qu¸ mÊy giê trong mét ngµy, mét tuÇn, phï hîp víi ph¸p luËt n­íc së t¹i nh­ng kh«ng qu¸ 8h/ngµy theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam. Qui ®Þnh thêi gian lµm thªm giê (ban ngµy, ban ®ªm), lµm vµo ngµy nghØ, lÔ, tÕt...Thêi gian nghØ ng¬i: hµng tuÇn, nghØ lÔ, tÕt n­íc së t¹i, nghØ lÔ ViÖt Nam, nghØ phÐp n¨m... - §iÒu kho¶n vÒ tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng vµ ph­¬ng thøc thanh to¸n: quy ®Þnh tr¶ l­¬ng theo chøc danh hay theo c«ng viÖc tiÒn l­¬ng c¬ b¶n hµng th¸ng, tiÒn tiªu vÆt, tiÒn l­¬ng lµm thªm giê vµ lµm ®ªm, tiÒn th­ëng...Ph­¬ng thøc thanh to¸n: x¸c ®Þnh bªn nµo tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng. §ång thêi còng cÇn ph¶i ghi râ thêi h¹n thanh to¸n vµ chuyÓn tiÒn hµng th¸ng, ph­¬ng thøc vµ møc ph¹t nÕu bªn n­íc ngoµi vi ph¹m thêi h¹n nµy (trong tr­êng hîp bªn n­íc ngoµi tr¶ tiÒn). - §iÒu kho¶n vÒ ®iÒu kiÖn ¨n, ë, sinh ho¹t vµ lµm viÖc: ®©y lµ ®iÒu kho¶n vÒ nghÜa vô cña ng­êi sö dông lao ®éng. Theo ®ã, bªn n­íc ngoµi ph¶i lo chç ë cho ng­êi lao ®éng, cung cÊp 3 b÷a ¨n/ngµy hoÆc cã thÓ tr¶ tiÒn mÆt ®Ó ng­êi lao ®éng tù tóc viÖc ¨n uèng, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng­êi lao ®éng tham gia sinh ho¹t, v¨n hãa, thÓ thao vµ gi¶i trÝ c«ng céng. - §iÒu kho¶n vÒ b¶o hiÓm cho ng­êi lao ®éng: Ph¶i theo qui ®Þnh cña Bé luËt Lao ®éng ViÖt Nam vÒ B¶o hiÓm x· héi còng nh­ lµ qui ®Þnh cña n­íc së t¹i. Khi lµm viÖc ë n­íc ngoµi, ng­êi lao ®éng th­êng ®ång thêi cã nghÜa vô ®ãng B¶o hiÓm x· héi vµ ®­îc h­ëng chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi tõ hai hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi cña ViÖt Nam vµ n­íc së t¹i. Doanh nghiÖp cÇn ph¶i tháa thuËn cô thÓ víi bªn n­íc ngoµi viÖc mua b¶o hiÓm tai n¹n lao ®éng vµ b¶o hiÓm y tÕ cho ng­êi lao ®éng theo qui ®Þnh cña n­íc së t¹i. Ngoµi nh÷ng ®iÒu kho¶n chñ yÕu trªn, c¸c Hîp ®ång lao ®éng cßn quy ®Þnh mét sè ®iÒu kho¶n nh­: ®iÒu kho¶n vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp, ®iÒu kho¶n vÒ tr¸ch nhiÖm chuyªn trë ng­êi lao ®éng, ®iÒu kho¶n vÒ tiªu chuÈn ®èi víi ng­êi lao ®éng… Bªn c¹nh ®ã, ph¸p luËt hiÖn hµnh cßn quy ®Þnh vÒ thñ tôc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng chuyªn doanh vµ ®¨ng ký hîp ®ång ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, tuyÓn chän lao ®éng, ®µo t¹o vµ gi¸o dôc cã ®Þnh h­íng, c«ng t¸c qu¶n lý, khiÕu n¹i, tè c¸o vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp, vÒ c¸c lo¹i chi phÝ vµ c¸c lo¹i lÖ phÝ kh¸c… 4. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c chÝnh s¸ch hiÖn hµnh: HÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt hiÖn hµnh ®· ph¸t triÓn cã kÕ thõa nh÷ng quy ®Þnh tr­íc ®©y vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng, cô thÓ NghÞ ®Þnh 370/H§BT, NghÞ ®Þnh 07/CP vµ ChØ thÞ 73/CT: vÒ chñ tr­¬ng, môc tiªu vµ ph­¬ng thøc xuÊt khÈu søc lao ®éng ra n­íc ngoµi. C¸c v¨n b¶n trªn còng nh­ lµ NghÞ ®Þnh 152/1999/N§-CP ngµy 20/9/1999 ®Òu kh¼ng ®Þnh môc tiªu cña hîp t¸c lao ®éng chó träng ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi, trong ®ã môc tiªu kinh tÕ lµ ®Æc biÖt quan träng víi néi dung c¬ b¶n lµ viÖc lµm, n¨ng suÊt, thu nhËp thùc tÕ cao cña ng­êi lao ®éng vµ thu ngo¹i tÖ ngµy cµng nhiÒu cho ®Êt n­íc. Bªn c¹nh ®ã, c¸c v¨n b¶n hiÖn hµnh còng ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng ®iÓm bÊt hîp lý cña NghÞ ®Þnh 07/CP nh­ c¶i c¸ch triÖt ®Ó thñ tôc hµnh chÝnh, gi¶m giÊy phÐp, thñ tôc hå s¬, t¹o ®iÒu kiÖn th«ng tho¸ng cho ho¹t ®éng nµy…NghÞ ®Þnh 152/1999/N§-CP ngµy 20/9/1999 vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn cïng víi c¸c v¨n b¶n liªn quan kh¸c cã nh÷ng quy ®Þnh phï hîp víi thùc tÕ, víi t×nh h×nh míi cña ®Êt n­íc nãi riªng vµ víi thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ nãi chung. Cã nh÷ng ®iÓm míi h¬n so víi NghÞ ®Þnh 07/CP ngµy 20.1.1995 cña ChÝnh phñ, cô thÓ lµ: a/ VÒ quan ®iÓm thÓ hiÖn trong NghÞ ®Þnh 152/1999/N§-CP: Thø nhÊt, trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng, søc lao ®éng lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt. XuÊt khÈu søc lao ®éng lµ mét ngµnh kinh tÕ, v× vËy xuÊt khÈu søc lao ®éng ph¶i ®¸p øng hai yªu cÇu: sè l­îng, chñng lo¹i, chÊt l­îng; tÝnh c¹nh tranh trªn hai mÆt chÊt l­îng vµ gi¸ c¶ søc lao ®éng. Thø hai, xuÊt khÈu søc lao ®éng ®a d¹ng ho¸ theo h­íng ®a d¹ng ho¸ thÞ tr­êng ngµnh nghÒ, thµnh phÇn, ph­¬ng thøc. Thø ba, xuÊt khÈu søc lao ®éng ph¶i ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi: gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng thu nhËp, c¶i thiÖn ®êi sèng, gãp phÇn æn ®Þnh x· héi vµ gãp phÇn x©y dùng ®éi ngò lao ®éng cho c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. b/ VÒ yªu cÇu, nhiÖm vô: NghÞ ®Þnh 152/1999/N§-CP kh¼ng ®Þnh xuÊt khÈu søc lao ®éng lµ nhiÖm vô cña ChÝnh phñ, c¸c Bé, ngµnh, c¸c cÊp, c¸c tæ chøc vµ ng­êi ViÖt Nam ë trong vµ ngoµi n­íc, lµ nhiÖm vô cña toµn x· héi. c/ Nh÷ng ®iÓm míi cô thÓ: * VÒ ®èi t­îng ®­îc xuÊt khÈu lao ®éng: lµ c«ng d©n ViÖt nam ®ñ 18 tuæi trë lªn, tù nguyÖn, cã ®ñ ®iÒu kiÖn theo yªu cÇu cña n­íc ngoµi. §èi t­îng kh«ng ®­îc xuÊt khÈu lao ®éng: C¸n bé c«ng chøc theo Ph¸p lÖnh c¸n bé c«ng chøc, sÜ quan, h¹ sÜ quan, chiÕn sÜ ®ang t¹i ngò vµ ng­êi ch­a ®­îc phÐp xuÊt c¶nh vµ mét sè ngµnh nghÒ cô thÓ trong ph¹m vi hÑp th× cÇn trao ®æi víi Bé lao ®éng- th­¬ng binh vµ x· héi. VÝ dô: nghÒ gióp viÖc tr­íc ®©y cÊm nay më thÝ ®iÓm ®Ó ®¸nh gi¸, tæng kÕt ph¸t triÓn nh»m gi¶i quyÕt viÖc lµm cho lao ®éng phæ th«ng. * VÒ h×nh thøc ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi: §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi nh­: + ThÇu kho¸n (thÇu c«ng tr×nh, thÇu phô…), liªn doanh, liªn kÕt, hîp t¸c trùc tiÕp, ®Çu t­ ra n­íc ngoµi… + Th«ng qua doanh nghiÖp lµm nhiÖm vô xuÊt khÈu lao ®éng + C¸ nh©n tù t×m viÖc lµm ngoµi n­íc * VÒ ph¹m vi vµ c¸c ®¬n vÞ ®­îc tham gia ho¹t ®éng dÞch vô xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc, doanh nghiÖp Nhµ n­íc chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn theo NghÞ ®Þnh sè 44/1998/N§-CP mµ Nhµ n­íc gi÷ cæ phÇn chi phèi, cæ phÇn ®Æc biÖt. Doanh nghiÖp thuéc c¸c ®oµn thÓ Trung ­¬ng gåm: Trung ­¬ng Héi n«ng d©n ViÖt Nam, Tæng liªn ®oµn Lao ®éng ViÖt Nam, MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam, Trung ­¬ng §oµn Thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh, Trung ­¬ng Héi Liªn hiÖp phô n÷ ViÖt Nam, Héi ®ång Trung ­¬ng liªn minh Hîp t¸c x· ViÖt Nam, Phßng C«ng nghiÖp vµ Th­¬ng m¹i ViÖt Nam. §iÒu ®¸ng chó ý lµ, ngoµi viÖc më réng cho c¸c doanh nghiÖp ®oµn thÓ Trung ­¬ng tham gia ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng, tøc lµ c¸c doanh nghiÖp nµy cã ®ñ ®iÒu kiÖn sÏ ®­îc xem xÐt cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng dÞch vô xuÊt khÈu søc lao ®éng (kh«ng kÓ quèc doanh hay t­ nh©n) nÕu trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña m×nh ký ®­îc c¸c hîp ®ång cung øng lao ®éng phï hîp víi ngµnh nghÒ c«ng nh©n s¶n xuÊt kinh doanh thuéc m×nh qu¶n lý; cã hîp ®ång thÇu kho¸n x©y dùng, liªn doanh liªn kÕt, hîp t¸c trùc tiÕp, ®Çu t­ ra n­íc ngoµi th× còng ®­îc phÐp ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc mµ kh«ng cÇn xin phÐp. * VÒ cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng dÞch vô xuÊt khÈu søc lao ®éng-thñ tôc hµnh chÝnh: C¶i c¸ch triÖt ®Ó thñ tôc hµnh chÝnh, gi¶m giÊy phÐp, thñ tôc hå s¬, t¹o ®iÒu kiÖn th«ng tho¸ng cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng. + NghÞ ®Þnh 07/N§-CP cã hai lo¹i giÊy phÐp, NghÞ ®Þnh 152/1999/N§-CP chØ gi÷ l¹i giÊy phÐp ho¹t ®éng cho dÞch vô xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia (th«ng lÖ mµ c¸c n­íc xuÊt khÈu lao ®éng còng nh­ c¸c n­íc nhËp khÈu lao ®éng trªn thÕ giíi ®Òu cã). + Bá giÊy phÐp thùc hiÖn hîp ®ång. §èi víi c¸c n­íc xuÊt khÈu søc lao ®éng kh¸c, Nhµ n­íc trùc tiÕp cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng dÞch vô xuÊt khÈu søc lao ®éng vµ giÊy phÐp lao ®éng cho tõng ng­êi lao ®éng nªn viÖc qu¶n lý lao ®éng xuÊt khÈu chÆt chÏ h¬n. + §èi víi ViÖt Nam, khi bá giÊy phÐp hîp ®ång, nh»m t¨ng c­êng qu¶n lý ta chuyÓn sang ®¨ng ký thùc hiÖn hîp ®ång víi thêi h¹n 3 ngµy. Doanh nghiÖp, c¸ nh©n, ng­êi lao ®éng göi ®¨ng ký hîp ®ång cho c¬ quan cã thÈm quyÒn, sau ba ngµy kÓ tõ ngµy nhËn ®­îc ®¨ng ký, c¬ quan cã thÈm quyÒn kh«ng tr¶ lêi th× hîp ®ång ®ã ®­îc thùc hiÖn §¨ng ký hîp ®ång dïng cho c¶ doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n. Nh÷ng c¸ nh©n ë trong n­íc t×m ®­îc viÖc lµm ë ngoµi n­íc th× ®¨ng ký víi Së Lao ®éng-Th­¬ng binh vµ X· héi ®Þa ph­¬ng n¬i m×nh c­ tró. Nh÷ng c¸ nh©n ë n­íc ngoµi (kh«ng ph©n biÖt lý do) t×m ®­îc viÖc lµm th× ®¨ng ký víi c¬ quan ®¹i diÖn ViÖt Nam t¹i n­íc ®ã. Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam vµo khu vùc §«ng B¾c ¸ I. Mét sè nÐt vÒ thÞ tr­êng lao ®éng ë §«ng B¾c ¸ 1. Nhu cÇu cña c¸c thÞ tr­êng 1.1 ThÞ tr­êng NhËt B¶n NhËt B¶n lµ mét quèc gia quÇn ®¶o, lµ mét n­íc cã nÒn kinh tÕ m¹nh ®øng thø hai trªn thÕ giíi. NÒn kinh tÕ nµy cã nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n, thø nhÊt lµ sù kÕt hîp mét c¸ch hÕt søc chÆt chÏ gi÷a c¸c nhµ s¶n xuÊt, nhµ cung cÊp vµ c¸c nhµ ph©n phèi s¶n phÈm ®­îc gäi lµ “keiretsu”, thø hai lµ sù ®¶m b¶o mét viÖc lµm l©u dµi cho mét bé phËn ®¸ng kÓ lùc l­îng lao ®éng thµnh thÞ. Gi÷a thËp kØ 80, thêi kú kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh mét c¸ch kh¸c th­êng ë NhËt B¶n, søc lao ®éng cÇn cho ngµnh c«ng nghiÖp rÊt lín, nªn t×nh tr¹ng thiÕu c«ng nh©n cµng trë nªn trÇm träng. Sù thay ®æi c¬ cÊu cña NhËt B¶n còng lµm t¨ng nhu cÇu lao ®éng ®¸ng kÓ. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt chuyÓn dÇn sang ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc x©y dùng vµ dÞch vô lµ nh÷ng lÜnh vùc ho¹t ®éng cÇn nhiÒu nh©n c«ng. Trong khi ®ã, th× nh×n chung giíi trÎ NhËt B¶n kh«ng thÝch c¸c c«ng viÖc thuéc lo¹i 3D (nguy hiÓm, bÈn thØu, nÆng nhäc). Theo sè liÖu ®iÒu tra cña ViÖn Lao ®éng NhËt B¶n th¸ng 11/1998 lùc l­îng lao ®éng: 67,87 triÖu ng­êi vµ tû lÖ t¨ng lao ®éng hµng n¨m tõ 0,4 gi¶m cßn 0,2%, tû lÖ thÊt nghiÖp lµ 4,4% do ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vµ tµi chÝnh khu vùc. Tû lÖ lao ®éng lµm viÖc cô thÓ trong c¸c ngµnh nghÒ nh­ sau: th­¬ng m¹i vµ dÞch vô chiÕm 50%; s¶n xuÊt, khai kho¸ng vµ x©y dùng chiÕm 33%, dÞch vô c«ng céng vµ viÔn th«ng chiÕm 7%; n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ ®¸nh b¾t c¸ chiÕm 6%, hµnh chÝnh nhµ n­íc chiÕm 3%, cßn l¹i 1% lµ c¸c lÜnh vùc kh¸c. NÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng m¹nh vµo nh÷ng n¨m 1970-1980, kÐo theo sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, cïng víi sù gi¶m tû lÖ t¨ng d©n sè ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu nh©n lùc mét c¸ch trÇm träng. Tr­íc thùc tr¹ng nµy, ChÝnh phñ NhËt B¶n cßn do dù vµ ch­a muèn kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu hôt nh©n c«ng b»ng viÖc nhËp lao ®éng gi¶n ®¬n ng­êi n­íc ngoµi. Hä cho r»ng nÕu sö dông ng­êi n­íc ngoµi sÏ dÉn ®Õn nh÷ng ®ßi hái vÒ nhµ ë vµ c¸c dÞch vô kh¸c, ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn trËt tù x· héi. Tuy nhiªn lùc l­îng lao ®éng nµy l¹i lµ nguån nh©n lùc chñ yÕu cho lÜnh vùc c«ng nghiÖp s¶n xuÊt vµ dÞch vô. Do vËy, bÊt chÊp nh÷ng quy ®Þnh nhËp c¶nh ngÆt nghÌo, dßng ng­êi lao ®éng n­íc ngoµi ®· ®æ vµo NhËt B¶n víi mét sè l­îng kh¸ lín vµ bæ sung cho t×nh tr¹ng thiÕu lao ®éng cña ngµnh c«ng nghiÖp NhËt B¶n. Theo sè liÖu thèng kª cña Bé Lao ®éng NhËt B¶n th× sè lao ®éng n­íc ngoµi ë NhËt B¶n tõ n¨m 1990 ®Õn 1998 vÉn tiÕp tôc t¨ng, nh×n vµo b¶ng 1 d­íi ®©y, ta thÊy chØ trong 8 n¨m tõ n¨m 1990 cho ®Õn 1998 lùc l­îng lao ®éng n­íc ngoµi ë NhËt B¶n ®· t¨ng lªn gÊp 3 lÇn. N¨m 1998, sè ng­êi n­íc ngoµi ë NhËt B¶n cã trªn 1.500.000 ng­êi, chiÕm 1,2% d©n sè NhËt B¶n, trong ®ã 3/4 ®Õn tõ c¸c n­íc Ch©u ¸, sè cßn l¹i ®Õn tõ ch©u Mü Latinh. Trong sè ng­êi n­íc ngoµi trªn, cã 670.000 lao ®éng n­íc ngoµi lµm viÖc trong ®ã cã 400.000 lµm viÖc hîp ph¸p, cßn l¹i 270.000 lµ bÊt hîp ph¸p. Lao ®éng n­íc ngoµi lµm viÖc chñ yÕu trong lÜnh vùc s¶n xuÊt (kho¶ng 65%), tiÕp ®Õn lµ gi¶ng viªn, nh©n viªn kü thuËt vµ hµnh chÝnh(19%), b¸n hµng, nÊu ¨n vµ nhµ hµng(6%), cßn l¹i lµ c¸c ngµnh nghÒ kh¸c. B¶ng 1: Lùc l­îng lao ®éng NhËt B¶n vµ lao ®éng n­íc ngoµi ë NhËt B¶n (1990-1998) §¬n vÞ tÝnh:10.000 ng­êi 1990 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Lùc l­îng lao ®éng 6.348 6.578 6.615 6.645 6.666 6.711 6.787 6.793 Lao ®éng lµm viÖc 4.835 5.119 5.202 5.236 5.263 5.322 5.391 5.368 Lao ®éng n­íc ngoµi 26 58 61 62 61 63 66 67 Nguån: Bé Lao ®éng NhËt B¶n (1999) Lao ®éng n­íc ngoµi ®Õn NhËt B¶n lµm viÖc chñ yÕu th«ng qua c¸c kªnh nhËp c­ nh­: sinh viªn n­íc ngoµi theo häc t¹i c¸c tr­êng ®¹i häc dù bÞ, tu nghiÖp sinh, ng­êi n­íc ngoµi ë l¹i bÊt hîp ph¸p, thuyÒn nh©n…®¹i ®a sè lµ tõ Trung Quèc, Indonesia, Th¸i Lan… Theo ®iÒu tra vÒ viÖc lµm cña lao ®éng n­íc ngoµi n¨m 1999, sè tu nghiÖp sinh cã t¹i NhËt B¶n lµ gÇn 50.000 ng­êi, chiÕm 7% tæng sè lao ®éng n­íc ngoµi. PhÇn lín tu nghiÖp trong lÜnh vùc chÕ t¹o (kho¶ng 82%). B¶ng 2: Sè l­¬ng tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi vµo NhËt B¶n th«ng qua c¸c kªnh kh¸c nhau (1992-1998) §¬n vÞ tÝnh: ng­êi N­íc 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 TSè Trung Quèc 15.054 15.688 14.750 16.009 17.904 21.340 22.372 123.117 Indonesia 3.687 3.433 2.984 3.965 5.098 6.701 5.972 31.840 ViÖtNam 77 292 266 1.007 1.313 2.009 2.136 7.100 Philippin 3.931 2.942 2.734 3.348 4.446 4.380 3.658 25.439 Th¸i Lan 5.385 4.075 3.718 3.661 3.298 3.534 4.625 28.296 Peru - 223 252 222 263 278 246 1.484 Lµo - 58 52 77 99 91 87 464 Sri Lanca 592 400 357 468 501 478 392 3.188 Ên ®é 479 544 547 465 631 567 637 3.870 Myanma - 28 27 49 144 116 89 453 Mongolia - 89 102 101 125 123 100 640 Uzbekistan - - - - 5 32 44 81 N­íc kh¸c 14.499 12.023 10.823 11.219 11.709 9.945 9.439 79.657 Tæng 43.704 39.795 36.612 40.591 45.536 49.594 49.797 305.629 Nguån: Tæ chøc JITCO (15/07/1999) Theo thèng kª cña Bé Lao ®éng NhËt B¶n n¨m 1999, tû lÖ t¨ng d©n sè gi¶m mét c¸ch ®¸ng kÓ (kho¶ng 0,2%), nªn nguån lao ®éng cña NhËt B¶n còng sÏ gi¶m ®i trong nh÷ng n¨m tíi lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. Theo dù b¸o tõ nay ®Õn 2005 NhËt B¶n cÇn kho¶ng 1 triÖu lao ®éng, trong ®ã kho¶ng 600.000 lao ®éng gi¶n ®¬n, 300.000 ng­êi ch¨m sãc ng­êi giµ, 100.000 kü thuËt viªn c«ng nghÖ th«ng tin. Theo c¸c chuyªn gia nÕu ®­îc phÐp sö dông lao ®éng n­íc ngoµi th× NhËt B¶n cã thÓ tiÕp nhËn tõ 1,5 ®Õn 2 triÖu lao ®éng n­íc ngoµi, trong ®ã lao ®éng gi¶n ®¬n chiÕm tû lÖ cao. Trong ch­¬ng tr×nh tiÕp nhËn tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi, hµng n¨m NhËt B¶n tiÕp nhËn kho¶ng 30.000 ng­êi. Nh­ vËy, ®©y lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ c¬ héi ®Ó ta cã thÓ më réng vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng ®­a lao ®éng ®i tu nghiÖp ë ®Þa bµn nµy. NÐt ®Æc biÖt trong thÞ tr­êng lao ®éng NhËt B¶n mµ tõ tr­íc ®Õn nay cã rÊt Ýt ng­êi ®Ó ý tíi ®ã lµ tû lÖ lao ®éng gi÷a nam vµ n÷ chªnh lÖch nhau rÊt nhiÒu. T¹i c¸c n­íc tiªn tiÕn kh¸c, lao ®éng n÷ còng Ýt h¬n lao ®éng nam ®ã còng lµ ®iÒu b×nh th­êng nh­ng ë NhËt B¶n lao ®éng n÷ ®Æc biÖt Ýt vµ ng­êi ta cho r»ng ®ã lµ do ¶nh h­ëng cña c¸ch thøc kinh doanh kiÓu NhËt B¶n. Lý do chñ yÕu cña vÊn ®Ò nµy lµ do ý thøc cña ng­êi NhËt B¶n suy nghÜ lµ sau khi lÊy chång, sinh con nu«i con th× t¹m thêi nghØ viÖc, sau ®ã khi con lín th× hä ®· vµo tuæi trung niªn, do vËy tû lÖ n÷ giíi trong ®é tuæi lao ®éng ë NhËt B¶n diÔn biÕn bÊt th­êng. Nh­ vËy, thùc chÊt, kh«ng ph¶i ®Ých thùc cÇn lao ®éng lµ lao ®éng nam giíi mµ do thiÕu lao ®éng n÷ giíi mét c¸ch v« h×nh. §iÒu nµy cã nghÜa lµ lao ®éng n÷ giíi vÉn rÊt cÇn nh­ng tõ trong n­íc NhËt kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc mµ ph¶i nhËn lao ®éng n÷ tõ n­íc kh¸c trong ®ã cã ViÖt Nam. §©y còng cã thÓ lµ mét h­íng më cho doanh nghiÖp ViÖt Nam ®Ó xuÊt khÈu søc lao ®éng n÷ sang NhËt B¶n. 1.2 ThÞ tr­êng Hµn Quèc: Trong nh÷ng thËp kû tr­íc ®©y, Hµn Quèc lµ mét n­íc cã sè lao ®éng lµm viÖc ë n­íc ngoµi kh¸ lín, nÕu t×nh tõ ®Çu n¨m 1960 ®Õn nay ®· cã trªn 2 triÖu ng­êi lao ®éng Hµn Quèc ®ang lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. Nh÷ng n¨m 1976-1986 Hµn Quèc ®· trë thµnh mét trong nh÷ng n­íc xuÊt khÈu søc lao ®éng hµng ®Çu khu vùc sau Philippin vµ Ên §é, trung b×nh mçi n¨m ®­a 16 v¹n ng­êi, ®Æc biÖt trong 3 n¨m 1981, 1982, 1983 mçi n¨m ®­a gÇn 200.000 ng­êi ®i lao ®éng ë n­íc ngoµi. N¨m 1998, do cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ kÐo dµi nªn viÖc lµm ë Hµn Quèc ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò x· héi bøc xóc. §Çu n¨m 1998, ChÝnh phñ dù kiÕn tØ lÖ thÊt nghiÖp ë møc 2%, nh­ng do t¸c ®éng nÆng nÒ cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ nªn tû lÖ thÊt nghiÖp ®· lªn tíi trªn 7% vµo thêi ®iÓm cuèi n¨m. MÆc dï tû lÖ thÊt nghiÖp cao nh­ng nhiÒu lao ®éng Hµn Quèc vÉn ®ßi hái ph¶i lµm viÖc ë khu vùc 3S (s¹ch sÏ, an toµn vµ nhÑ nhµng). Trong khi ®ã, l¹i x¶y ra t×nh tr¹ng thiÕu hôt lao ®éng cho c¸c ngµnh dÖt, nhuém, c¬ khÝ vµ nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c. V× vËy dÉn ®Õn viÖc nhiÒu ng­êi kh«ng cã viÖc lµm vµ kh«ng thÓ kiÕm ®­îc c«ng viÖc 3S, cßn nh÷ng n¬i cã c¸c c«ng viÖc 3D (bÈn, nguy hiÓm vµ nÆng nhäc) vÉn ®ang phµn nµn vÒ t×nh tr¹ng thiÕu hôt lao ®éng nghiªm träng. Sù bÊt æn gi÷a cung vµ cÇu trong thÞ tr­êng viÖc lµm Hµn Quèc b¾t nguån tõ chç ngµy cµng cã nhiÒu ng­êi Hµn Quèc kh«ng muèn lµm nh÷ng c«ng viÖc nÆng nhäc, l¶ng tr¸nh nh÷ng c«ng viÖc 3D. Theo mét cuéc ®iÒu tra vÒ nhu cÇu viÖc lµm, cã tíi 99.000 ng­êi thÊt nghiÖp nép ®¬n xin viÖc trong 3 th¸ng, nh­ng ch­a tíi 7.000 trong sè nµy muèn lµm nh÷ng c«ng viÖc 3D. ChÝnh phñ Hµn Quèc ®· ph¸t ®éng phong trµo “t¹o ra 1.000.000 chç lµm viÖc míi” b»ng biÖn ph¸p t¨ng c­êng ®Çu t­ cho xuÊt khÈu, më réng c«ng nghiÖp du lÞch, ®¬n gi¶n ho¸ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh, kªu gäi n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo Hµn Quèc, khuyÕn khÝch më réng ra h¶i ngo¹i vµ ®­a lao ®éng cã kü thuËt cao ra n­íc ngoµi lµm viÖc. §Ò ra chñ tr­¬ng kh«ng trî cÊp thÊt nghiÖp cho nh÷ng ai tõ chèi c«ng viÖc 3D. Nh×n chung, nÒn kinh tÕ Hµn Quèc hiÖn nay ®· phôc håi, t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ®· gi¶m so víi tr­íc ®©y, tû lÖ t¨ng tr­ëng kinh tÕ sÏ ®¹t møc 7-9%. Tû gi¸ ®ång Won so víi ®ång ®« la Mü æn ®Þnh. Víi 2,6 triÖu doanh nghiÖp võa vµ nhá, tû lÖ thÊt nghiÖp ®· gi¶m xuèng cßn 3% vµo th¸ng 6/2001. Tr­íc m¾t còng nh­ nh÷ng n¨m tíi, nhu cÇu sö dông lao ®éng n­íc ngoµi kh«ng gi¶m, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc 3D vµ thuyÒn viªn tµu c¸. Theo b¸o c¸o cña Viªn Nghiªn cøu lao ®éng Hµn Quèc, sù thiÕu hôt lao ®éng sÏ ë ._.hiÖm vô cung øng lao ®éng” vµ cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nghÜa vô cña ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi theo ®iÒu 7, 8, 9, 10, 11 cña NghÞ ®Þnh 152/1999/N§-CP ngµy 20/09/1999 cña ChÝnh phñ. Cô thÓ c¸c ®iÒu kho¶n trªn quy ®Þnh vÒ ®èi t­îng ®­îc ®i lao ®éng ë n­íc ngoµi, vÒ hå s¬ c¸ nh©n lao ®éng ph¶i nép cho doanh nghiÖp; quyÒn, lîi Ých vµ nghÜa vô cña ng­êi lao ®éng, vÒ ®iÒu kiÖn gia h¹n lµm viÖc cña lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi th«ng qua doanh nghiÖp cung øng lao ®éng… - Tr­íc khi ®i tu nghiÖp, tu nghiÖp sinh ph¶i tham dù kho¸ ®µo t¹o- gi¸o dôc ®Þnh h­íng (trong ®ã cã c¶ häc ngo¹i ng÷), ®¶m b¶o yªu cÇu häc tËp theo quy ®Þnh. - Ký kÕt vµ thùc hiÖn nghiªm chØnh hîp ®ång tu nghiÖp ë n­íc ngoµi víi doanh nghiÖp ViÖt Nam vµ hîp ®ång tu nghiÖp víi chñ sö dông tu nghiÖp sinh. - ChÊp hµnh luËt ph¸p cña n­íc b¹n, néi quy, kû luËt lao ®éng, t«n träng phong tôc tËp qu¸n, thùc hiÖn nghiªm chØnh quy chÕ sinh ho¹t, quan hÖ víi Tæ chøc tiÕp nhËn - Kh«ng ®­îc tham gia c¸c ho¹t ®éng héi häp hoÆc ®×nh c«ng bÊt hîp ph¸p còng nh­ tæ chøc l«i kÐo ®e däa buéc ng­êi kh¸c vi ph¹m hîp ®ång vµ ph¸p luËt n­íc së t¹i - Khi hÕt h¹n hîp ®ång, nÕu kh«ng ®­îc c¸c doanh nghiÖp ph¸i cö vµ tæ chøc tiÕp nhËn chÊp thuËn gia h¹n hîp ®ång th× ph¶i trë vÒ n­íc. - NÕu bá hîp ®ång ra ngoµi th× sÏ bÞ xö lý: a/ BÞ buéc vÒ n­íc vµ chÞu mäi chi phÝ ®­a vÒ n­íc b/ Båi hoµn toµn bé c¸c kho¶n thiÖt h¹i do vi ph¹m hîp ®ång c/ Kh«ng ®­îc hoµn tr¶ tiÒn ®Æt cäc, nÕu sau 90 ngµy kÓ tõ ngµy ng­êi lao ®éng tù ý bá hîp ®ång hoÆc tõ ngµy hÕt h¹n hîp ®ång tù ý ë l¹i kh«ng vÒ n­íc mµ kh«ng trùc tiÕp ®Õn doanh nghiÖp ®Ó thanh lý hîp ®ång. d/ Th«ng b¸o vi ph¹m tíi gia ®×nh, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng n¬i ng­êi lao ®éng th­êng tró ®Ó th«ng b¸o réng r·i cho nh©n d©n biÕt. e/ Kh«ng ®­îc t¸i tuyÓn ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi f/ Kh«ng ®­îc h­ëng c¸c quyÒn lîi theo quyÕt ®Þnh t¹i ®iÒu 10, 11 t¹i NghÞ ®Þnh 152/1999/N§-CP ngµy 20/09/1999 cña chÝnh phñ. Nãi tãm l¹i, chóng ta cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch l©u dµi trong viÖc ®µo t¹o, båi d­ìng vµ n©ng cao tay nghÒ cho thÕ hÖ lao ®éng kÕ cËn hiÖn nay nh»m ®¸p øng nhu cÇu trong hiÖn t¹i còng nh­ t­¬ng lai cña c¸c thÞ tr­êng n­íc b¹n. Cã thÓ hiÓu r»ng ®iÓm mÊu chèt cña vÊn ®Ò nµy lµ ®Èy m¹nh sù quan t©m cho chÝnh s¸ch ®µo t¹o con ng­êi. 2. Nhãm gi¶i ph¸p vÒ kh©u qu¶n lÝ nhµ n­íc, qu¶n lÝ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc xuÊt khÈu søc lao ®éng 2.1. VÒ qu¶n lý Nhµ n­íc: 2.1.1. CÇn ban hµnh Ph¸p lÖnh vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng: NghÞ ®Þnh 152 quy ®Þnh kh¸ ®Çy ®ñ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc ®­a lao ®éng ®i lao ®éng ë n­íc ngoµi, kh¾c phôc thùc tÕ tiªu cùc ®· x¶y ra, t¹o c¬ së ph¸p lý quan träng ®iÒu chØnh vÊn ®Ò ®­a ng­êi lao ®éng ra n­íc ngoµi. Tuy nhiªn vÒ l©u dµi kinh nghiÖm cña c¸c n­íc trong viÖc ®iÒu chØnh ho¹t ®éng nµy còng cho thÊy nhu cÇu hoµn thiÖn ph¸p luËt trong lÜnh vùc xuÊt khÈu søc lao ®éng. ë ®©y cã c¶ vÊn ®Ò vÒ h×nh thøc v¨n b¶n vµ ph¹m vi ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt. §ång thêi viÖc ra ®êi cña ph¸p lÖnh nµy sÏ hoµn thiÖn h¬n vÒ hµnh lang ph¸p lý nh»m kh¾c phôc ®­îc nh÷ng tiªu cùc vµ h¹n chÕ rñi ro kinh tÕ trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng. 2.1.2. Hoµn thiÖn hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ xuÊt khÈu lao ®éng, ban hµnh söa ch÷a vµ bæ sung nh÷ng c¬ chÕ chÝnh s¸ch cho phï hîp víi sù vËn ®éng cña thÞ tr­êng. Nhµ n­íc cÇn quy ®Þnh chÆt chÏ h¬n c¸c ®iÒu kiÖn cÇn ph¶i cã ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c tæ chøc ho¹t ®éng trong lÜnh vùc xuÊt khÈu søc lao ®éng. C¸c ®iÒu kiÖn ®Ó mét doanh nghiÖp ®­îc cÊp giÊy phÐp nh­ hiÖn nay ®­îc ®¸nh gi¸ lµ qu¸ thÊp, ch­a ®¶m b¶o ®­îc n¨ng lùc qu¶n lý cña doanh nghiÖp, hoÆc ch­a ®ñ møc ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng thiÖt h¹i tæn thÊt x¶y ra. §Ó kh¾c phôc h¹n chÕ nµy, hiÖn nay Bé Lao ®éng, Th­¬ng binh vµ X· héi ®· so¹n th¶o vµ tr×nh ChÝnh phñ ®Ó söa ®æi, bæ sung c¸c ®iÒu kiÖn nh»m n©ng cao n¨ng lùc, tÝnh chuyªn doanh cho c¸c doanh nghiÖp. H­íng söa ®æi lµ n©ng cao n¨ng lùc vµ tÝnh chuyªn doanh cña c¸c doanh nghiÖp. H­íng söa ®æi lµ n©ng ®iÒu kiÖn vÒ vèn ®iÒu lÖ lªn 7 tØ ®ång, vÒ c¸n bé cã Ýt nhÊt 7 c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc chuyªn ngµnh vµ ngo¹i ng÷, doanh nghiÖp ph¶i cã c¬ së ®µo t¹o quy m« 100 häc viªn néi tró trë lªn vµ dµnh mét phÇn chi phÝ cho ®µo t¹o lao ®éng. 2.1.3. T¨ng c­êng tr¸ch nhiÖm cña c¸c Bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng trong x©y dùng, qu¶n lý vµ chØ ®¹o ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng. a/ §Çu t­ vÒ vËt chÊt vµ c¸n bé ®Ó ®¸p øng nhiÖm vô më cöa thÞ tr­êng vµ qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng b/ CÇn t¨ng c­êng thanh tra, kiÓm tra c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy. V× tiªu cùc ré lªn trong thêi gian qua cßn cã tr¸ch nhiÖm cña Nhµ n­íc cô thÓ lµ Ngµnh Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi khi bu«ng láng kiÓm tra, gi¸m s¸t sau khi cÊp giÊy phÐp cho doanh nghiÖp. NÕu nh­ kh«ng cã ®­îc hîp ®ång, kh«ng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ th× nªn c¾t giÊy phÐp ®×nh chØ ngay. MÆt kh¸c, cÇn phèi hîp kiÓm tra xö lý nÕu cã biÓu hiÖn sai ph¹m. c/ ChØ ®¹o, xö lý c¸c v­íng m¾c vi ph¹m cña doanh nghiÖp, phßng ngõa vµ xö lý c¸c hiÖn t­îng cß måi Cô thÓ nÕu c¸c doanh nghiÖp vi ph¹m: - Doanh nghiÖp cã tu nghiÖp sinh bá trèn v­ît qu¸ tû lÖ giíi h¹n cã thÓ chÊp nhËn cña phÝa n­íc b¹n sÏ bÞ ®×nh chØ ®­a tu nghiÖp sinh ®i lao ®éng t¹i n­íc ®ã. - Doanh nghiÖp vi ph¹m c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh vµ kh«ng gi¶i quyÕt kÞp thêi c¸c vô viÖc ph¸t sinh lµm ¶nh h­ëng nghiªm träng nghiªm träng tíi chñ tr­¬ng xuÊt khÈu lao ®éng th× bÞ thu håi giÊy phÐp ho¹t ®éng. 2.1.4. Xóc tiÕn víi phÝa ®èi t¸c tho¶ thuËn hiÖp ®Þnh t­¬ng hç vÒ t­ ph¸p liªn quan ®Õn tu nghiÖp sinh t¹i thÞ tr­êng n­íc b¹n. §Ò nghÞ víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng vµ chÝnh phñ NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan xö lý døt ®iÓm c¸c t×nh huèng sau ®©y: - ¢n x¸ cã thêi h¹n cho tu nghiÖp sinh ®· bá ra ngoµi kh«ng bÞ ph¹t tiÒn khi vÒ n­íc - Sè tu nghiÖp sinh míi sang bá hîp ®ång ra ngoµi ®­îc trë l¹i ký hîp ®ång víi c¸c chñ sö dông cò ®Ó thùc hiÖn tiÕp hîp ®ång. - Sè tu nghiÖp sinh cè t×nh vi ph¹m th× c­ìng chÕ vÒ n­íc - Khi chuyÓn sang chÕ ®é lao ®éng nÕu xÝ nghiÖp bÞ ph¸ s¶n th× cho phÐp tu nghiÖp sinh chuyÓn sang xÝ nghiÖp kh¸c. - T¨ng thêi gian tu nghiÖp vµ lµm viÖc lªn 4-5 n¨m lµ phï hîp víi nguyÖn väng ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng. TiÕn hµnh tho¶ thuËn víi phÝa n­íc b¹n giao cho mét sè tr­êng, c¬ quan doanh nghiÖp cã ®ñ ®iÒu kiÖn lµm tèt viÖc tæ chøc tuyÓn chän, gi¸o dôc ®Þnh h­íng ®­a tu nghiÖp sinh häc vµ lµm viÖc t¹i c¸c n­íc thuéc thÞ tr­êng §«ng B¾c ¸. 2.1.5. Hoµn thiÖn hÖ thèng qu¶n lý trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng, ®æi míi theo h­íng tinh gi¶m ®Çu mèi trung gian, tËp trung chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc vµo mét c¬ quan cña ChÝnh phñ do Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi ®¶m nhiÖm. C¬ quan tham m­u gióp viÖc cho Bé lµ Côc Qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi. C¸c bé ngµnh liªn quan cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi Bé Lao ®éng- Th­¬ng binh vµ X· héi theo chøc n¨ng qu¶n lý cña m×nh. 2.1.6. Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, Tæng côc d¹y nghÒ kÕt hîp cïng Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tiÕp tôc hoµn thiÖn vµ tiÕn tíi viÖc ban hµnh gi¸o tr×nh ®µo t¹o lao ®éng xuÊt khÈu phï hîp víi tõng khu vùc, tõng thÞ tr­êng, ®Æc biÖt chó träng gi¸o dôc n©ng cao nhËn thøc cña ng­êi lao ®éng, lµm cho hä thÊy râ ý nghÜa, vai trß, tr¸ch nhiÖm víi ®Êt n­íc, quª h­¬ng, gia ®×nh vµ doanh nghiÖp. 2.1.7. ChÊn chØnh, s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp ph¸i cö theo h­íng tinh gi¶m sè l­îng, tËp trung cho nh÷ng doanh nghiÖp m¹nh, cã kh¶ n¨ng tæ chøc qu¶n lý hiÖu qu¶ cao. 2.2. Gi¶i ph¸p ®èi víi c¸c doanh nghiÖp: 2.2.1. VÒ tuyÓn chän lao ®éng: a/ C¸c doanh nghiÖp lµm tèt c«ng t¸c tuyÓn chän lao ®éng trùc tiÕp, g¾n tr¸ch nhiÖm cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng cÊp x·, ph­êng l·nh ®¹o c¸c c¬ së s¶n xuÊt tæ chøc §oµn thÓ vµ c¬ së ®µo t¹o ®Ó ®¶m b¶o tuyÓn ®­îc nh÷ng lao ®éng cã ®¹o ®øc tèt, xuÊt th©n tõ c¸c gia ®×nh chÊp hµnh tèt chñ tr­¬ng cña cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. - Khi tuyÓn chän ph¶i c«ng khai vÒ mÆt sè l­îng, c¸c tiªu chuÈn nh­ giíi tÝnh, tuæi, nghÒ, n¬i lµm viÖc, thêi h¹n tu nghiÖp, ®iÒu kiÖn lµm viÖc vµ sinh ho¹t, thu nhËp, b¶o hiÓm y tÕ, quyÒn vµ nghÜa vô cña tu nghiÖp sinh còng nh­ c¸c vÊn ®Ò liªn quan kh¸c. - T¨ng c­êng qu¶n lý chÆt chÏ c¸c kho¸ ®µo t¹o, gi¸o dôc ®Þnh h­íng cho tu nghiÖp sinh, lo¹i khái danh s¸ch nh÷ng tr­êng hîp cã th¸i ®é häc tËp, sinh ho¹t kh«ng nghiªm tóc, vi ph¹m néi quy líp häc. - ChØ cÊp chøng chØ ®µo t¹o - gi¸o dôc ®Þnh h­íng cho tu nghiÖp sinh ®¹t yªu cÇu s¸t h¹ch cuèi kho¸ (theo mÉu do Côc Qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi ban hµnh). b/ T¨ng c­êng vµ më réng c«ng t¸c tuyÓn chän tu nghiÖp sinh theo h­íng: Doanh nghiÖp xuÊt khÈu søc lao ®éng ph¶i trùc tiÕp tuyÓn chän tu nghiÖp sinh lµ lao ®éng cã th©m niªn c«ng t¸c tõ 2 n¨m trë lªn ®ang lµm viÖc t¹i c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng hîp ph¸p t¹i ViÖt Nam, ­u tiªn cho nh÷ng ng­êi lµ con, em, gia ®×nh chÝnh s¸ch vµ ng­êi cã c«ng. c/ Nh©n réng m« h×nh lùa chän thÝ ®iÓm xuÊt khÈu søc lao ®éng nh­ ®ang ¸p dông ®èi víi thÞ tr­êng Malaisia. T¹m thêi dõng viÖc tuyÓn chän lao ®éng t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng cã nh÷ng lao ®éng bá trèn. 2.2.2. VÒ qu¶n lý lao ®éng ChÊn chØnh vµ t¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý lao ®éng t¹i NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan. C¸c doanh nghiÖp n©ng cao n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng chuyªn m«n cña m×nh b»ng c¸ch tù ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i ®éi ngò c¸n bé, nh©n viªn cña m×nh. Trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o, cÇn b¸m s¸t c¸c tiªu chuÈn ®· ®­îc x©y dùng tõ tr­íc cho tõng vÞ trÝ c«ng viÖc ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng trong bèi c¶nh héi nhËp vµ toµn cÇu ho¸. §ång thêi n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña c¸n bé qu¶n lý, gi¶i quyÕt tranh chÊp gi÷a lao ®éng vµ chñ sö dông, b¶o vÒ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng vµ xö lý kiªn quyÕt kÞp thêi sè lao ®éng vi ph¹m hîp ®ång, bá trèn th«ng qua viÖc: a/ C¸c doanh nghiÖp chØ ®¹o c¸c ®¹i diÖn cña m×nh t¨ng c­êng ®i c¬ së n¾m b¾t t×nh h×nh, kÞp thêi xö lý c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh. b/ §èi víi c¸c doanh nghiÖp hiÖn ®ang cã nhiÒu tu nghiÖp sinh bá trèn, lµm ngoµi bÊt hîp ph¸p: - C¸c doanh nghiÖp cÇn tæng hîp, ph©n lo¹i theo nguyªn nh©n bá trèn vµ ¸p dông gi¶i ph¸p cho tõng tr­êng hîp. §èi víi lao ®éng bá trèn v× lý do kinh tÕ ®¬n thuÇn, th× ch­a ¸p dông c¸c chÕ tµi xö ph¹t khi hä tù nguyÖn vÒ n­íc, ®èi víi lao ®éng bá trèn v× lý do kinh tÕ ®¬n thuÇn, th× ch­a ¸p dông chÕ tµi xö ph¹t khi hä tù nguyÖn vÒ n­íc, ®èi víi lao ®éng bá trèn vµ tham gia vµo c¸c dÞch vô l«i kÐo c¸c lao ®éng kh¸c bá trèn, th× kiªn quyÕt dïng mäi biÖn ph¸p ®­a lao ®éng vÒ n­íc vµ bÞ xö lý thÝch ®¸ng. - Th«ng b¸o cho ®Þa ph­¬ng vµ gia ®×nh cã lao ®éng bá trèn, ®Ò nghÞ ®Þa ph­¬ng gia ®×nh ®éng viªn con em chñ ®éng xin vÒ n­íc chÊp hµnh c¸c quy ®Þnh cña doanh nghiÖp. 2.2.3. VÒ ký kÕt hîp ®ång: C¸c doanh nghiÖp cÇn lµm tèt c«ng t¸c tuyªn truyÒn nh»m n©ng cao nhËn thøc ng­êi lao ®éng tu©n thñ nghiªm tóc hîp ®ång gi÷a doanh nghiÖp ViÖt Nam víi ng­êi lao ®éng vµ gi÷a chñ sö dông víi ng­êi lao ®éng, chÊp hµnh luËt ph¸p n­íc së t¹i, néi quy, kû luËt lao ®éng, t«n träng phong tôc tËp qu¸n, kh«ng ®­îc tham gia c¸c ho¹t ®éng héi häp hoÆc ®×nh c«ng bÊt hîp ph¸p còng nh­ tæ chøc l«i kÐo, ®e do¹, buéc ng­êi kh¸c vi ph¹m hîp ®ång vµ ph¸p luËt n­íc së t¹i, khi hÕt h¹n hîp ®ång, nÕu kh«ng ®­îc gia h¹n th× ph¶i vÒ n­íc. 3. Nhãm gi¶i ph¸p nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng khi lµm viÖc ë n­íc ngoµi 3.1. VÒ phÝa c¸c c¬ quan Nhµ n­íc: 3.1.1. C¸c c¬ quan chøc n¨ng cña ViÖt Nam cÇn theo s¸t quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña ng­êi lao ®éng ngay c¶ khi hä ®· thuéc quyÒn qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp sö dông lao ®éng n­íc b¹n. C¸n bé qu¶n lý ph¶i th­êng xuyªn th¨m hái ng­êi lao ®éng ®Ó n¾m b¾t t©m t­ nguyÖn väng cña hä, t¹o niÒm tin cho ng­êi lao ®éng, th­êng xuyªn gÆp gì trao ®æi víi c¸c doanh nghiÖp phÝa ®èi t¸c, t×m hiÓu th¸o gì nh÷ng khã kh¨n v­íng m¾c mµ ng­êi lao ®éng ®ang ph¶i ®èi mÆt hµng ngµy. - Th­êng xuyªn gi¸o dôc ý thøc tæ chøc kû luËt trong lao ®éng, ®éng viªn tinh thÇn ng­êi lao ®éng th«ng qua c¸c cuéc viÕng th¨m, nãi chuyÖn cung cÊp nh÷ng th«ng tin v¨n ho¸, x· héi trong n­íc ®Ó ng­êi lao ®éng yªn t©m h¬n khi lµm viÖc xa nhµ. - KhuyÕn khÝch lao ®éng lµm tèt c«ng viÖc b»ng nh÷ng hîp ®ång phô sau khi hÕt h¹n 2 n¨m lao ®éng qua ®ã cã thÓ thªm thu nhËp khi lµm viÖc t¹i NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan trong thêi gian gia h¹n. 3.1.2 Nghiªn cøu nh÷ng chÝnh s¸ch vµ h­íng dÉn cô thÓ vÒ viÖc b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng lµm viÖc ë n­íc ngoµi, x¸c ®Þnh vµ quy râ tr¸ch nhiÖm cho c¸c Bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu søc lao ®éng vµ c¸c ®oµn thÓ trong lÜnh vùc nµy, mµ tr¸ch nhiÖm tr­íc hÕt thuéc vÒ c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu søc lao ®éng vµ c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng (Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi- Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi). - Duy tr× vµ cñng cè ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc §¶ng, §oµn thÓ, ®Æc biÖt lµ tæ chøc C«ng ®oµn nh»m thùc hiÖn tèt chøc n¨ng b¶o vÖ quyÒn lîi ng­êi lao ®éng. C¸c tæ chøc nµy cÇn phèi hîp víi c¸c bé phËn qu¶n lý lao ®éng n­íc ngoµi, c¸c v¨n phßng ®¹i diÖn trong viÖc b¶o vÒ quyÒn lîi ng­êi lao ®éng. - X©y dùng c¸c chÝnh s¸ch hç trî ®èi t­îng chÝnh s¸ch, ng­êi nghÌo ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, ®­îc n©ng cao tay nghÒ, thu nhËp, c¶i thiÖn ®êi sèng gia ®×nh. 3.1.3. Bæ sung hoµn thiÖn chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ng­êi ®i xuÊt khÈu søc lao ®éng theo h­íng nh÷ng ng­êi ®· tham gia th× tiÕp tôc ®ãng b¶o hiÓm x· héi, ®èi t­îng cßn l¹i tham gia b¶o hiÓm tù nguyÖn. Bæ sung, söa ®æi c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é ®èi víi ng­êi hoµn thµnh hîp ®ång lao ®éng vÒ n­íc. §ång thêi khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng dïng thu nhËp n­íc ngoµi ®Çu t­ l¹i cho ng­êi lao ®éng sau khi vÒ n­íc. 3.1.4. Cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng sau khi hoµn thµnh hîp ®ång vÒ n­íc ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ chÝnh s¸ch hç trî gi¶i quyÕt viÖc lµm cho hä. - KhuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng dïng thu nhËp ë n­íc ngoµi ®Ó ®Çu t­ vµo ho¹t ®éng x©y dùng s¶n xuÊt kinh doanh trong n­íc, cho hä ®­îc h­ëng c¸c chÕ ®é ­u ®·i vÒ thuÕ, vay vèn vµ c¸c ­u ®·i theo luËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc. - Coi lùc l­îng nµy lµ nguån lao ®éng quan träng ®Ó ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng cña n­íc ta v× hä ®· ®­îc ®µo t¹o ë n­íc ngoµi, cã tay nghÒ cao, cã kinh nghiÖm, cã t¸c phong lµm viÖc trong m«i tr­êng c«ng nghiÖp tiªn tiÕn…do vËy mµ lùc l­îng lao ®éng nµy ch¾c ch¾n sÏ cã tÝnh c¹nh tranh cao. - C¸c c¬ quan tæ chøc x· héi cã tr¸ch nhiÖm t¹o ®iÒu kiÖn h­íng dÉn hä t¹o viÖc lµm, lËp nghiÖp ®Ó hä cã thÓ ®Çu t­ vèn, sö dông kiÕn thøc, sö dông kinh nghiÖm ®· ®­îc ®µo t¹o ë n­íc ngoµi. 3.2. VÒ phÝa c¸c doanh nghiÖp: 3.2.1. C¸c doanh nghiÖp cÇn lµm cho ng­êi lao ®éng hiÓu ®­îc râ nh÷ng nh÷ng néi dung cña hîp ®ång lao ®éng trªn c¬ së ®ã tù nguyÖn ký vµ lµm cam kÕt thùc hiÖn hîp ®ång cã sù b¶o l·nh cña th©n nh©n. Trªn thùc tÕ, gi¶i ph¸p nµy ®· ®­îc thùc hiÖn nh­ng nhiÒu khi vÕ thø hai ®­îc coi trong h¬n, tøc lµ phÇn cam kÕt. §èi víi ng­êi lao ®éng muèn ®­îc viÖc mét c¸ch chãng v¸nh hä còng s½n sµng ký cam kÕt trong khi ch­a hiÓu râ ®­îc tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc, t×nh huèng thuéc nghÜa vô ph¶i thùc hiÖn vµ chÊp hµnh cho nªn khi b¾t ®Çu triÓn khai hîp ®ång dÔ gÆp trôc trÆc. Tõ thùc tÕ trªn ®©y viÖc thùc hiÖn gi¶i ph¸p nµy ph¶i ®óng theo tuÇn tù, theo ®ã ng­êi lao ®éng chØ tù nguyÖn ký hîp ®ång vµ cam kÕt thùc hiÖn hîp ®ång khi ®· hiÓu hÕt néi dung cña hîp ®ång. 3.1.2. MÆc dï trong c¸c v¨n b¶n ph¸p quy ®· quy ®inh c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý lao ®éng ë n­íc ngoµi, nh­ng ®Ó gi¶m chi phÝ, t¨ng lîi nhuËn c¸c doanh nghiÖp ®· bá qua, hoÆc ®· thùc hiÖn mét c¸ch g­îng Ðp theo kiÓu kÕt hîp hoÆc uû quyÒn cho c¸c bé phËn qu¶n lý lao ®éng ë Sø qu¸n hoÆc l·nh sù qu¸n cña ViÖt Nam së t¹i. ViÖc qu¶n lý theo kiÓu kiªm nhiÖm, hoÆc kÕt hîp nµy tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn c¸c hËu qu¶ trªn. ChÝnh v× vËy mµ c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i cö c¸n bé vïng qu¶n lý tu nghiÖp sinh theo ®óng sù chØ ®¹o cña Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi, trùc tiÕp quan t©m ®Õn ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn, xö lý c¸c vô viÖc liªn quan ®Õn tu nghiÖp sinh ph¸i cö theo quy ®Þnh. Nh÷ng c¸n bé ®ã ph¶i lµ nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é n¨ng lùc qu¶n lý, giái ngo¹i ng÷, hiÓu biÕt ph¸p luËt ViÖt Nam vµ ph¸p luËt, phong tôc n­íc së t¹i, cã phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt, cã kh¶ n¨ng quan hÖ phèi hîp tèt víi chñ sö dông lao ®éng, c¸c c¬ quan chøc n¨ng cña n­íc së t¹i ®Ó gi¶i quyÕt kÞp thêi nh÷ng ph¸t sinh v­íng m¾c tranh chÊp hîp ®ång lao ®éng, b¶o vÖ quyÒn lîi vµ n©ng cao uy tÝn cña lao ®éng ViÖt Nam. 3.2.3. Chó träng ®µo t¹o tay nghÒ ngo¹i ng÷, ph¸p luËt phong tôc tËp qu¶n cho ng­êi lao ®éng ngay tõ khi cßn ë ViÖt Nam. §Æc biÖt lµ kh©u gi¸o dôc - ®Þnh h­íng ®Ó tu nghiÖp sinh khi sang lµm viÖc t¹i n­íc b¹n kh«ng vi ph¹m ph¸p luËt, vi ph¹m kû luËt trong c¸c xÝ nghiÖp vµ ®Æc biÖt kh«ng ®­îc bá trèn khái hîp ®ång. HiÖn t¹i, c¸c doanh nghiÖp n­íc ta cßn yÕu kÐm vÒ c¬ së vËt chÊt, vèn liÕng nghÌo nµn, kinh nghiÖm l¹i ch­a cã nhiÒu. Lao ®éng n­íc ta ch­a cã nhiÒu ­u ®iÓm song l¹i cßn nhiÒu mÆt h¹n chÕ, nÕu kh«ng ®­îc ®µo t¹o tËp huÊn phï hîp sÏ khã cã kh¶ n¨ng ®­îc chÊp nhËn ë c¸c thÞ tr­êng lao ®éng n­íc ngoµi. 3.2.4. C¸c doanh nghiÖp cÇn quan t©m h¬n n÷a, n©ng cao ®êi sèng tinh thÇn cña tu nghiÖp sinh b»ng c¸ch thiÕt lËp c©u l¹c bé tu nghiÖp sinh t¹i NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan nh»m t¨ng c­êng qu¶n lý vµ t¹o diÔn ®µn trao ®æi th«ng tin vÒ t×nh h×nh kinh tÕ x· héi, viÖc lµm…t¹i ViÖt Nam. - Göi s¸ch b¸o, v¨n ho¸ phÈm hoÆc tæ chøc c¸c buæi giao l­u víi tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi. - MÆt kh¸c, cã chÕ ®é ®éng viªn, khuyÕn khÝch tu nghiÖp sinh hoµn thµnh tèt ch­¬ng tr×nh tu nghiÖp ®­îc khen th­ëng, ®­îc b¶o l·nh cho ng­êi th©n ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi. KÕt luËn: Hµng n¨m, n­íc ta cã thªm trªn 1 triÖu ng­êi lao ®éng b­íc vµo ®é tuæi lao ®éng. §Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm cho lùc l­îng lao ®éng nµy, bªn c¹nh viÖc t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm trong n­íc, xuÊt khÈu søc lao ®éng lµ vÊn ®Ò kh«ng kÐm phÇn quan träng tr­íc m¾t còng nh­ l©u dµi. Víi môc ®Ých nµy, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· vµ ®ang kh«ng ngõng ®Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ tiÕn tíi trao ®æi hîp t¸c th­êng xuyªn h¬n n÷a gi÷a c¸c ®¬n vÞ cã chøc n¨ng xuÊt khÈu søc lao ®éng sang c¸c n­íc b¹n. Trong thêi gian gÇn ®©y, mét sè l­îng kh«ng nhá lao ®éng ViÖt Nam ®· ®­îc xuÊt khÈu sang khu vùc thÞ tr­êng §«ng B¾c ¸. Cã ®­îc kÕt qu¶ nµy lµ do sù hîp t¸c hÕt søc chÆt chÏ gi÷a ViÖt Nam vµ khu vùc §«ng B¾c ¸ vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng. §«ng B¾c ¸ lµ khu vùc cã t×nh h×nh kinh tÕ x· héi kh¸ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn nªn nhu cÇu tiÕp nhËn lao ®éng n­íc ngoµi cã chiÒu h­íng gia t¨ng. C¬ chÕ, chÝnh s¸ch nhËp khÈu lao ®éng cña c¸c n­íc thuéc khu vùc nµy còng ngµy cµng th«ng tho¸ng h¬n t¹o ®iÒu kiÖn thu hót nhiÒu lao ®éng tõ bªn ngoµi vµo lµm viÖc. §©y lµ mét c¬ héi tèt ®èi víi c¸c n­íc cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu søc lao ®éng, trong ®ã cã c¶ ViÖt Nam. Cho ®Õn nay, viÖc më réng ®­îc thÞ tr­êng lao ®éng ViÖt Nam c¶ vÒ sè l­îng lÉn chÊt l­îng sang c¸c n­íc thuéc khu vùc §«ng B¾c ¸ ®· lµm t¨ng nguån thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc, gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, gióp x· héi t¹o ra nhiÒu viÖc lµm míi, gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh. Còng th«ng qua ho¹t ®éng nµy, h×nh thµnh ®­îc mét ®éi ngò lao ®éng cã tay nghÒ, cã t¸c phong c«ng nghiÖp, giái ngo¹i ng÷, kinh nghiÖm vµ tr×nh ®é qu¶n lý. Bªn c¹nh ®ã, xuÊt khÈu søc lao ®éng gióp t¨ng c­êng hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a nh©n d©n ViÖt Nam vµ nh©n d©n n­íc b¹n, thóc ®Èy viÖc ®­a ®Êt n­íc ta hoµ nhËp víi ®êi sèng cña céng ®ång quèc tÕ. Tõ nh÷ng vai trß trªn, ta cã thÓ kÕt luËn r»ng: më réng xuÊt khÈu søc lao ®éng vµo thÞ tr­êng §«ng B¾c ¸ lµ cÇn thiÕt ®èi víi ViÖt Nam vµ phï hîp víi yªu cÇu cña thÞ tr­êng. Tuy nhiªn, xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ViÖt Nam sang khu vùc nµy còng ®ang ®øng tr­íc nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc lín. Nguån lao ®éng xuÊt khÈu cña ta võa thiÕu vÒ sè l­îng, võa yÕu vÒ chÊt l­îng ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña thÞ tr­êng, ®Æc biÖt lµ ngo¹i ng÷, tay nghÒ, ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt, tu©n thñ hîp ®ång cßn h¹n chÕ. H¬n n÷a nh÷ng ngµnh nghÒ mµ nhu cÇu n­íc b¹n ®ang cÇn nhiÒu nh­: tin häc, y tÕ, dÞch vô, thuyÒn viªn…th× ta l¹i ®ang thiÕu. Bªn c¹nh ®ã, tû lÖ bá trèn, tù ph¸ vì hîp ®ång ë mét sè thÞ tr­êng vÉn cßn lµ vÊn ®Ò nhøc nhèi. MÆt kh¸c, sù quan t©m phèi hîp cña mét sè Bé ngµnh, ®Þa ph­¬ng ch­a ®ñ m¹nh ®Ó t¹o ra sù th«ng tho¸ng vµ thuËn lîi thùc sù cho ng­êi lao ®éng. C¸c c¬ quan qu¶n lý vµ c¸c doanh nghiÖp vÉn cßn thiÕu c¸n bé cã n¨ng lùc, cã tr×nh ®é chuyªn m«n, ngo¹i ng÷, kiÕn thøc ph¸p luËt vµ sù nh¹y bÐn thÞ tr­êng… ChÝnh v× vËy mµ ®ßi hái chóng ta ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nh»m gi¶m thiÓu nh÷ng h¹n chÕ, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu søc lao ®éng vµo khu vùc nµy. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c Bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng vµ c¸c doanh nghiÖp ph¶i quan t©m th­êng xuyªn, x©y dùng kÕ ho¹ch, ph¸t huy thÕ m¹nh s½n cã ®ång thêi kh¾c phôc nh÷ng nh­îc ®iÓm cña lao ®éng n­íc ta. Lµm ®­îc nh­ vËy míi gãp phÇn triÓn khai thùc hiÖn NghÞ quyÕt §¹i héi VII vµ NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 4 Ban ChÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng kho¸ VIII ®Ò ra cho lÜnh vùc nµy, ®ã lµ: “Më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu søc lao ®éng”. Nam sang §µi Loan (1999 - 07/2002) TT Cty ViÖt Nam 1999 2000 2001 01/07/02 Tæng sè 1 VIETRACIMEX 647 3029 1811 1163 6650 2 TRAENCO - 1111 994 870 2975 3 LOD 147 817 225 238 1427 4 TRACIMEXCO 57 460 556 251 1324 5 VINACONEX 20 1115 123 49 1307 6 AIRSERCO - - 540 742 1282 7 DLKSTHAIBINH - 169 533 546 1248 8 SONG DA 6 406 216 523 1151 9 INTRACO - 38 624 401 1063 10 SONA 100 225 282 394 1001 11 TRANSINCO - 121 531 337 989 12 VINATEX - 332 389 247 968 13 VUNGTAU INVESCON - 160 403 380 943 14 SULECO 234 652 27 2 915 15 SOVILACO 42 660 59 108 869 16 EMICO - 294 303 162 759 17 COALIMEX 98 336 85 174 693 18 YOUTHEXCO - 191 257 225 673 19 INTERSERCO 6 536 16 71 629 20 CIENCO 1 - 19 165 439 623 21 PCC 2 13 303 217 51 584 22 TRACODI 152 256 45 24 477 23 VIRASIMEX - 71 224 158 453 24 MEPRODECO - 37 118 266 421 25 LATUCO 87 161 160 408 26 TSC - 154 35 210 399 27 GETRACO - 6 16 353 375 28 HAPEXCO - 8 94 270 372 29 INCOMEX SG - 14 128 230 372 30 NINH BINH - - 202 167 369 31 QUOC DAN - - 150 201 351 32 CONSTREXIM - - 103 241 344 33 VINAGIMEX - 174 54 88 316 34 VINAFOR - 53 180 63 296 35 SEAPRODEXVN - 1 88 198 287 36 COOPIMEX - - 68 217 285 37 XNKHAIDUONG - - 9 276 285 38 DL HATAY - - 236 37 273 39 CIENCO 8 - 8 141 113 262 40 VINAINCON - - 12 249 261 41 SOWATCO - 60 109 50 219 42 CIENCO 4 - 1 77 139 217 43 ESFICO - 29 88 97 214 44 CEM - - 64 145 209 45 VIC - 45 100 61 206 46 TSG - - 61 128 189 47 LEESCO - 3 32 142 177 48 COLACO - - 17 159 176 49 LILAMA - 102 41 1 144 50 FIMEXCO - - 138 4 142 51 TOMATECO - 5 59 71 135 52 QUNIMEX - - 20 112 132 53 TECHNOIMPORT - - 23 109 132 54 HCC 1 - 2 70 59 131 55 DINH VANG - 1 72 51 124 56 HMSC 11 84 14 9 118 57 VINAHANDCOOP - - 3 114 117 58 PETROSETCO - 2 51 62 115 59 HAINDECO - 14 68 25 107 60 PROCIMEX - - 2 105 107 61 NOSCO - 3 43 56 102 62 HVC - 44 45 7 96 63 COECCO - 49 33 11 93 64 INEXIMDAKLAK - - 35 58 93 65 MACHINOIMPORT - - 45 45 90 66 VSC - 86 - 4 90 67 VIET HA - - 12 75 87 68 VAN HOA - 30 42 14 86 69 VICIMEX - 10 63 - 73 70 DETETOUR - 50 21 1 72 71 BATIMEX - 10 28 33 71 72 HOGAMEX - - 32 38 70 73 TECHSIMEX 39 29 - - 68 74 TRANSMECO - - 20 43 63 75 TM BAC NINH - - 60 60 76 VTC - 26 34 - 60 77 GCC 4 - - 8 49 57 78 XNK SON LA - - - 56 56 79 POLIMEX - - - 53 53 80 HD MANSOCO - - 22 29 51 81 XAY DUNG 8 - - 2 49 51 82 SERVICO HANOI - 10 29 9 48 83 LASCO - 44 - - 44 84 NOWATRANCO - 5 1 37 43 85 DETESCO - - - 38 38 86 PROSIMEX - - 6 31 37 87 XD THANGLONG - 27 10 - 37 88 VILEXIM HANOI - - 30 4 34 89 VITOURCO - - 5 28 33 90 TRANACO - - - 30 30 91 ENLEXCO - - 12 17 29 92 TCT THUY LOI - - 29 - 29 93 VTB THANGLONG - - 13 16 29 94 COSEVCO - - 13 15 28 95 OSC HAIPHONG - 5 3 18 26 96 SPSC - 16 5 5 26 97 FAQUIMEX - - 9 16 25 98 COMA - - 10 13 23 99 HALASUCO - - 5 18 23 100 HALONGFICHCORP - 7 6 9 22 101 THUAN THAO - - - 21 21 102 BENTHANH TOURCO - - 2014 - 20 103 VIF - - - 6 20 104 BITIMEXCO - - 3 16 16 105 OSC VIETNAM - 10 13 2 15 106 BDCC - 1 - - 14 107 HANDICO - - 9 14 14 108 BAC NINH - - 4 - 9 109 CIEPICO - 4 - - 8 110 NACIMEX - 7 - - 7 111 VINECCO - - 4 3 7 112 MAY&XKLD PHU THO - - - 6 6 113 TCTDULICHSAIGON -- - - 6 6 114 NAPECO - - - 3 3 115 SHIPCHANCO - - 3 - 3 116 INLACO - - 2 - 2 117 PHUTHO TOURCO - 2 - - 2 118 HACC - - 1 - 1 119 IMEX TRAVINH - - - 1 1 120 NGUOI LAO DONG - - - 1 1 121 QUINISHIP - - 1 - 1 122 TIECO - 1 - - 1 TOTAL 1572 12667 12274- 13601 40114 Nguån: V¨n phßng KTVN VN t¹i §µi B¾c - Bé phËn qu¶n lý lao ®éng tµi liÖu tham kh¶o CÈm nang th­êng thøc sinh ho¹t NhËt B¶n - NXB Thèng kª - Hµ Néi - 1997 Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt ®èi víi ng­êi ®i tu nghiÖp ë NhËt B¶n - NXB Thèng kª - Hµ Néi - 1997 Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt ®èi víi ng­êi ®i tu nghiÖp ë §µi Loan - NXB TrÎ - TP Hå ChÝ Minh 2000 Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt ®èi víi ng­êi ®i tu nghiÖp ë Hµn Quèc - NXB Lao ®éng - XH - Hµ Néi 2000 T¹p chÝ ViÖc lµm n­íc ngoµi sè 5/1999 - Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi - Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi “Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p t¨ng c­êng hîp t¸c xuÊt khÈu søc lao ®éng ViÖt Nam sang NhËt B¶n” - NguyÔn Thanh §øc - Trung t©m nghiªn cøu NhËt B¶n (T¹p chÝ Nghiªn cøu NhËt B¶n vµ §«ng B¾c ¸, sè 3 (39) - 6/2002) “§Ó ®¹t ®­îc môc tiªu ®­a 4 v¹n lao ®éng vµ chuyªn gia ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi n¨m 2002” - TS TrÇn V¨n H»ng - Côc tr­ëng Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi - T¹p chÝ Lao ®éng vµ X· héi - sè 197 (tõ 16-31/8/2002) “NghÞ ®Þnh vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng trong thêi gian tíi” - HiÒn L­¬ng - Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi - T¹p chÝ Lao ®éng vµ X· héi - sè 197 (tõ 16-31/8/2002) “Tu nghiÖp sinh ViÖt Nam t¹i NhËt B¶n, Hµn Quèc tån t¹i vµ gi¶i ph¸p” - §µo C«ng H¶i - Phã Côc tr­ëng Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi - T¹p chÝ Lao ®éng vµ X· héi - sè 197 (tõ 16-31/8/2002) “C¬ së cña nh÷ng gi¶i ph¸p cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu søc lao ®éng” - PGS.TS NguyÔn Phóc Khanh - tr­êng §¹i häc Ngo¹i Th­¬ng. “Trªn 10.000 ng­êi ViÖt Nam c­ tró bÊt hîp ph¸p t¹i Hµn Quèc” - B¸o Ng­êi lao ®éng - (04/11/2002) C«ng bè kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng viÖc lµm 2002 - Th«ng tÊn x· ViÖt Nam (03/11/2002) “Lao ®éng vµ viÖc lµm - Nh÷ng b­íc tiÕn quan träng” - NguyÔn ThÞ H»ng - UVT¦ §¶ng, Bé tr­ëng Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi - T¹p chÝ céng s¶n sè 23 th¸ng 8/2002 “§Æc ®iÓm cña xuÊt khÈu søc lao ®éng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m thóc ®Èy xuÊt khÈu søc lao ®éng trong t×nh h×nh míi ” - T¹p chÝ ChiÕn l­îc ChÝnh s¸ch C«ng nghiÖp sè 2/2002. “B¸o c¸o ®¸nh gi¸ 3 n¨m ®­a lao ®éng sang lµm viÖc t¹i §µi Loan. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p thùc hiÖn trong thêi gian tíi” - Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi - Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi “B¸o c¸o vÒ t×nh h×nh ®­a lao ®éng sang lµm viÖc cã thêi h¹n ë §µi Loan sau khi triÓn khai viÖc ký B¶n cam kÕt vÒ L­¬ng vµ Chi phÝ cña lao ®éng. C¸c vÊn ®Ò ®Æt ra vµ gi¶i ph¸p” - Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi - Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi “ThÞ tr­êng lao ®éng §µi Loan: Thùc tr¹ng vµ mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra” - Ph¹m §ç NhËt T©n - T¹p chÝ “ViÖc lµm ngoµi n­íc” - Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi - Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi ChiÕn l­îc viÖc lµm 2000-2001 cña Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi. ChiÕn l­îc viÖc lµm thêi kú 2001-2010 cña Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi ChiÕn l­îc xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia thêi kú 2001-2010 cña Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi Bé luËt Lao ®éng - Nhµ XuÊt b¶n chÝnh trÞ Quèc gia, 1994. NghÞ ®Þnh sè 370/H§BT ngµy 09/11/1991 cña Héi ®ång Bé tr­ëng ban hµnh kÌm theo quy chÕ vÒ vÊn ®Ò ®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi NghÞ ®Þnh sè 07/CP ngµy 20/01/1995 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt mét sè ®iÒu cña Bé luËt Lao ®éng vÒ vÊn ®Ò ®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi NghÞ ®Þnh sè 152/1999/N§-CP ngµy 20/9/1999 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ viÖc ng­êi lao ®éng vµ chuyªn gia ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi Th«ng t­ sè 20/L§TBXH - TT ngµy 03/08/1995 h­íng dÉn thùc hiÖn NghÞ ®Þnh sè 07/CP ngµy 20/01/1995 Th«ng t­ sè 28/1999/TT - BL§TBXH ngµy 15/11/1999 cña Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi h­íng dÉn thùc hiÖn NghÞ ®Þnh sè 152/1999/N§-CP ngµy 20/9/1999 Quy ®Þnh sè 1635/1999/Q§ - BL§TBXH ngµy 13/12/1999 cña Bé tr­ëng Bé Lao ®éng Th­¬ng binh X· héi vÒ viÖc ban hµnh quy chÕ ®µo t¹o vµ gi¸o dôc ®Þnh h­íng cho ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. Th«ng b¸o sè 79/TB - VPCP ngµy 04/07/2000 cña V¨n phßng ChÝnh Phñ, ý kiÕn kÕt luËn cña Phã Thñ T­íng Ph¹m Gia Khiªm t¹i Héi nghÞ Toµn quèc vÒ xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia Tµi liÖu cña Héi nghÞ tËp huÊn vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng cña Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi (13-14/06/2000) T¹p chÝ Lao ®éng vµ X· héi c¸c n¨m 1994, 1995 vµ 2000 T¹p chÝ Thanh niªn cuèi tuÇn sè 23 (191) ngµy 4/6/2000 B¸o Lao ®éng, b¸o Ng­êi lao ®éng c¸c sè n¨m 1999, 2000 B¸o §Çu t­ c¸c sè n¨m 1999, 2000 B¸o Quèc tÕ sè 21/1995, sè 14/1997, sè 11/1999, sè 24/2000 B¸o Thanh Niªn c¸c sè th¸ng 6/2002, th¸ng 8/2002, th¸ng 9/2002 Website: “Challenges lying ahead for labour export” - Ha Linh - ECONET (Ha Noi, January, 29, 2002) “Viet Nam sends 12,945 workers abroad” - By Andrew Sinnema - 27, November, 1998 Labour Situation in Japan 2000, Japan Insight Website: The Japan Times, November 1, 2000 “The Changing Employment Structure”, Yuji Genza, Associte Profesor, Faculity of Economics Gakushin University, Vol.38 - No 3, March 1, 1999. Website: ._.