Xuất khẩu lao động Việt Nam- Thực trạng và triển vọng đến 2010

lêi Më ®Çu Ngµy nay víi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo h­íng toµn cÇu hãa, viÖc ng­êi lao ®éng ra n­íc ngoµi lµm viÖc theo mét tæ chøc hay c¸ nh©n tù t×m kiÕm viÖc lµm lµ hiÖn t­îng phæ biÕn nh­ mét tÊt yÕu cña x· héi. Gi¶i quyÕt viÖc lµm th«ng qua xuÊt khÈu lao ®éng ®· trë thµnh mét lÜnh vùc ho¹t ®éng ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ - x· héi quan träng cho nhiÒu quèc gia. NhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm vµ thÊt nghiÖp ®ang lµ mét bµi to¸n hãc bóa ®èi víi c¸c nÒn kinh tÕ. V× vËy t×m kiÕm mäi biÖn ph¸p nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm nãi chung, xuÊt khÈu lao ®éng nãi riªng ®Òu ®ang ®­îc ChÝnh phñ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn chó träng. ë ViÖt Nam víi sè d©n gÇn 80 triÖu ng­êi, trong ®ã lùc l­îng lao ®éng chiÕm 60%, tû lÖ thÊt nghiÖp vµo kho¶ng 6,3%( n¨m 2001) lùc l­îng lao ®éng th× søc Ðp cña t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm vÉn rÊt lín. Ch­¬ng tr×nh quèc gia gi¶i quyÕt viÖc lµm ®· ®­îc chÝnh phñ ViÖt Nam phª duyÖt theo quyÕt ®Þnh sè 126/Q§ ngµy 11/7/1998, ®i liÒn víi nã lµ viÖc bæ xung nguån vèn cho quü quèc gia vÒ viÖc lµm . §iÒu nµy thÓ hiÖn cè g¾ng rÊt lín cña ViÖt Nam trong viÖc thùc hiÖn tuyªn bè vµ ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng cña héi nghÞ th­îng ®Ønh thÕ giíi vÒ "Ph¸t triÓn x· héi" häp t¹i Copenhagen-§an M¹ch (3-1995). XuÊt ph¸t tõ chñ tr­¬ng ®ã, ChÝnh phñ ®· cã nh÷ng ®¸nh gi¸ ®óng tÇm quan träng cña c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng (XKL§) trong vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm, tõ ®ã ®· cã nh÷ng ®Þnh h­íng ®óng ®¾n:"§Èy m¹nh dÞch vô XKL§ vµ c¸c dÞch vô thu ngo¹i tÖ kh¸c víi sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ". Thùc tiÔn mét vµi n¨m gÇn ®©y lÜnh vùc XKL§ ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ trong vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm cho mét bé phËn kh«ng nhá lao ®éng, t¹o sù æn ®Þnh cho x· héi, mÆt kh¸c mang l¹i nguån thu ngo¹i tÖ lín cho quèc gia, t¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, XKL§ ®· ®øng vµo hµng " C©u l¹c bé nh÷ng mòi nhän xuÊt khÈu ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu tõ 1 tØ USD/n¨m trë lªn". Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc ®¸ng khÝch lÖ, ho¹t ®éng XKL§ cña ta còng béc lé nhiÒu h¹n chÕ cÇn ph¶i ®­îc kh¾c phôc ®Ó lÜnh vùc nµy ph¸t huy h¬n n÷a thÕ m¹nh s½n cã cña ®Êt n­íc. §¸nh gi¸ ®­îc tÇm quan träng cña ho¹t ®éng XKL§ trªn c¶ hai khÝa c¹nh Kinh tÕ - V¨n ho¸, x· héi nªn viÖc nghiªn cøu thùc tr¹ng vµ ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m thóc ®Èy vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng nµy lµ viÖc lµm hÕt søc cÇn thiÕt. V× nh÷ng lý do ®ã cho nªn khi ®­îc sù ®ång ý cña c¸c thÇy, c¸c c« trong khoa Kinh tÕ ngo¹i th­¬ng - §¹i häc Ngo¹i th­¬ng Hµ néi, t«i ®· chän lÜnh vùc nµy lµm ®Ò tµi cho kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh. Do mäi ho¹t ®éng trong lÜnh vùc xuÊt khÈu lao ®éng ®Òu cã liªn quan ®Õn con ng­êi v× vËy rÊt phøc t¹p vµ nh¹y c¶m, ®©y ®ång thêi còng lµ mét ®Ò tµi rÊt réng. Tuy nhiªn do h¹n chÕ vÒ thêi gian vµ khu«n khæ bµi viÕt nªn kho¸ luËn nµy chØ ®i vµo 3 vÊn ®Ò chÝnh theo tõng ch­¬ng cô thÓ sau: *Tªn ®Ò tµi: XuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam- Thùc tr¹ng vµ triÓn väng ®Õn 2010. + Ch­¬ng I : C¬ së lý luËn cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. + Ch­¬ng II : Thùc tr¹ng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam giai ®o¹n tõ 1990 trë l¹i ®©y. + Ch­¬ng III : §Þnh h­íng vµ triÓn väng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam giai ®o¹n tõ 2003 - 2010. * §èi t­îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu : Ngoµi phÇn lý thuyÕt, kho¸ luËn chñ yÕu ®i s©u vµo thùc tr¹ng cña ngµnh tõ ®ã t×m ra nh÷ng yÕu kÐm vµ ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p. + Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cña kho¸ luËn ®­îc tæng hîp tõ nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau nh­: Ph­¬ng ph¸p tæng hîp vµ ph©n tÝch; Ph­¬ng ph¸p thèng kª vµ so s¸nh...kÕt hîp nghiªn cøu lý luËn víi ph©n tÝch thùc tiÔn. §Ó hoµn thµnh ®­îc kho¸ luËn nµy, t«i ®· nhËn ®­îc sù gióp ®ì hÕt søc tËn t×nh cña PGS.TS NguyÔn Phóc Khanh gi¸o viªn h­íng dÉn, Trung t©m th«ng tin t­ vÊn XKL§ vµ Chuyªn gia (Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi), C«ng ty DÞch vô xuÊt khÈu lao ®éng vµ Chuyªn gia Thanh Hãa, cïng b¹n bÌ. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n ThÇy h­íng dÉn vµ mäi ng­êi ®· gióp t«i trong thêi gian qua ®Ó t«i cã thÓ hoµn thµnh ®­îc bµi viÕt nµy. Do thêi gian vµ kh¶ n¨ng tr×nh ®é cã h¹n nªn kho¸ luËn nµy cßn nhiÒu h¹n chÕ vµ thiÕu sãt. T«i rÊt mong nhËn ®­îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy,c¸c c« vµ c¸c b¹n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Hµ néi, th¸ng 04 n¨m 2003. Ch­¬ng I C¬ së lý luËn cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng 1.1. Mét sè kh¸i niÖm H¬n 30% lùc l­îng lao ®éng (kho¶ng trªn 1 tû ng­êi) trªn ThÕ giíi thiÕu viÖc lµm trong ®ã 150 triÖu ng­êi kh«ng cã c¬ héi kiÕm sèng b»ng søc lao ®éng cña b¶n th©n. Theo ­íc tÝnh cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO), kho¶ng 60 triÖu lao ®éng trong ®é tuæi tõ 15- 24 kh«ng thÓ t×m ®­îc viÖc lµm. HiÖn nay t×nh h×nh kinh tÕ Mü ®ang cã dÊu hiÖu suy gi¶m, kinh tÕ NhËt phôc håi cßn máng manh, kinh tÕ Ch©u Phi vµ Mü Latinh cßn tôt hËu vÒ s¶n xuÊt... khã ®¶m b¶o t¹o ra viÖc lµm cho 500 triÖu viÖc lµm vµo n¨m 2010. §iÒu ®ã cho thÊy viÖc lµm lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi cã tÝnh chÊt toµn cÇu, chø kh«ng ph¶i cña riªng bÊt kú quèc gia nµo. Bëi an toµn viÖc lµm, cïng víi an toµn vÒ l­¬ng thùc vµ m«i tr­êng lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n nhÊt cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, do tØ lÖ t¨ng d©n sè cßn cao gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi ®Õn tuæi lao ®éng lµ mét g¸nh nÆng cho c¸c quèc gia. Do ®ã cïng víi c¸c biÖn ph¸p kh¸c, xuÊt khÈu lao ®éng trë thµnh vÊn ®Ò cã ý nghÜa chiÕn l­îc. §Ó cã thÓ ®i s©u nghiªn cøu lÜnh vùc ho¹t ®éng võa mang tÝnh chÊt kinh tÕ, võa m¹ng tÝnh chÊt x· héi nµy chóng ta cÇn chó träng mét sè kh¸i niÖm cã liªn quan trong lÜnh vùc lao ®éng, viÖc lµm sau: 1.1.1. Nguån lao ®éng Lµ nguån lùc vÒ con ng­êi bao gåm sè l­îng d©n c­ trong ®é tuæi lao ®éng vµ cã kh¶ n¨ng lao ®éng. Nguån lao ®éng ®­îc nghiªn cøu ë ®©y lµ nh»m vµo khÝa c¹nh kh¸c: Tr­íc hÕt nã lµ nguån cung cÊp søc lao ®éng cho x· héi, sau n÷a xÐt vÒ khÝa c¹nh kinh tÕ - x· héi, nã lµ kh¶ n¨ng lao ®éng cña x· héi. Ngoµi ra, cßn cã thÓ hiÓu nguån lao ®éng lµ tæng hîp c¸ nh©n nh÷ng con ng­êi cô thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh lao ®éng, lµ tæng thÓ c¸c yÕu tè vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn ®­îc huy ®éng vµo qu¸ tr×nh lao ®éng. Nguån lao ®éng bao gåm nh÷ng ng­êi tõ ®é tuæi lao ®éng trë lªn (ë n­íc ta lµ trßn 15 tuæi). 1.1.2. Lao ®éng Lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã ý thøc cña con ng­êi nh»m thay ®æi c¸c vËt thÓ tù nhiªn phï hîp víi lîi Ých cña m×nh. Lao ®éng lµ sù vËn dông søc lao ®éng trong qu¸ tr×nh t¹o ra cña c¶i vËt chÊt, lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt. 1.1.3. Søc lao ®éng Lµ tæng hîp thÓ lùc vµ trÝ lùc cña con ng­êi trong qóa tr×nh t¹o ra cña c¶i x· héi, ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng lao ®éng cña con ng­êi, lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh lao ®éng x· héi. Trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng søc lao ®éng còng lµ mét lo¹i hµng hãa vµ còng ®­îc trao ®æi trªn thÞ tr­êng ngoµi n­íc. Søc lao ®éng lµ mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt kh«ng chØ v× sù kh¸c biÖt víi hµng hãa th«ng th­êng lµ khi sö dông nã sÏ t¹o ra mét gi¸ trÞ l¬n h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n nã, mµ cßn ®­îc thÓ hiÖn ë chÊt l­îng hµng hãa nµy phô thuéc chÆt chÏ vµo mét lo¹t c¸c nh©n tè cã tÝnh ®Æc thï. ChÊt l­îng cña hµng hãa søc lao ®éng ë ®©y ®­îc ph¶n ¸nh ë kh¶ n¨ng dÎo dai, bÒn bØ trong lao ®éng cña ng­êi lao ®éng, kh¶ n¨ng thµnh th¹o vµ s¸ng t¹o trong c«ng viÖc vµ khèi l­îng c«ng viÖc hoÆc s¶n phÈm ®­îc hoµn thµnh bëi Ng­êi lao ®éng trong mét ®¬n vÞ thêi gian. 1.1.4. ViÖc lµm Theo quy ®Þnh cña Bé luËt lao ®éng: Mäi ho¹t ®éng t¹o ra nguån thu nhËp, kh«ng bÞ ph¸p luËt cÊm ®Òu ®­îc thõa nhËn lµ viÖc lµm. - Tû lÖ ng­êi cã viÖc lµm so víi d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ ®­îc tÝnh theo c«ng thøc: Tvl (%) = Nvl/Dkt Trong ®ã: .Tvl: % ng­êi cã viÖc lµm . Nvl: Sè ng­êi cã viÖc lµm . Dkt: D©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ 1.1.5. ThÊt nghiÖp Lµ t×nh tr¹ng ng­êi cã søc lao ®éng, tõ ®ñ 15 tuæi trë lªn trong nhãm ho¹t ®éng kinh tÕ t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra kh«ng cã viÖc lµm nh­ng cã nhu cÇu t×m viÖc. - TØ lÖ ng­êi thÊt nghiÖp so víi d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ ®­îc tÝnh theo c«ng thøc: Ttn (%) =Ntn/Dkt Trong ®ã: . Ttn: Tû lÖ thÊt nghiÖp . Ntn: Sè ng­êi thÊt nghiÖp . Dkt: D©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ 1.1.6. ThÞ tr­êng lao ®éng Lµ n¬i diÔn ra sù trao ®æi hµng ho¸ søc lao ®éng gi÷a mét bªn lµ nh÷ng ng­êi së h÷u søc lao ®éng vµ mét bªn lµ nh÷ng ng­êi cÇn thuª søc lao ®éng ®ã. ThÞ tr­êng lao ®éng lµ mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ chÞu sù t¸c ®éng cña hÖ thèng quy luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Mét thÞ tr­êng lao ®éng tèt lµ thÞ tr­êng mµ ë ®ã l­îng cÇu vÒ lao ®éng t­¬ng øng víi l­îng cung vÒ lao ®éng. - CÇu lao ®éng lµ l­îng lao ®éng mµ ng­êi thuª cã thÓ thuª ë mçi møc gi¸ cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. Nã m« t¶ toµn bé hµnh vi ng­êi mua cã thÓ mua ®­îc hµng hãa søc lao ®éng ë mçi møc gi¸ hoÆc ë tÊt c¶ c¸c møc gi¸ cã thÓ ®Æt ra. CÇu vÒ søc lao ®éng cã liªn quan chÆt chÏ tíi gi¸ c¶ søc lao ®éng (tiÒn l­¬ng), khi gi¸ c¶ t¨ng ( hoÆc gi¶m) sÏ lµm cho cÇu vÒ lao ®éng gi¶m (hoÆc t¨ng). - Cung vÒ lao ®éng lµ l­îng lao ®éng mµ ng­êi lµm thuª cã thÓ chÊp nhËn ®­îc ë mçi møc gi¸ nhÊt ®Þnh. Gièng nh­ cÇu vµ l­îng cÇu, ®­êng cung lao ®éng m« t¶ toµn bé hµnh vi cña ng­êi ®i lµm thuª khi tho¶ thuËn ë c¸c møc gi¸ ®Æt ra. Cung lao ®éng cã quan hÖ tû lÖ thuËn víi gi¸ c¶. Khi gi¸ c¶ t¨ng, l­îng cung lao ®éng sÏ t¨ng vµ ng­îc l¹i - §iÓm c©n b»ng cung - cÇu lµ ®iÓm gÆp nhau cña ®­êng cung- cÇu (®iÓm E). T¹i ®ã l­îng cÇu b»ng l­îng cung (h×nh 1.1). W DDL SSL O E L L* W* (H×nh 1.1) 1.1.7. XuÊt khÈu lao ®éng Lµ mét hiÖn t­îng kinh tÕ - x· héi, chÝnh thøc xuÊt hiÖn tõ cuèi thÕ kû 19. Tr¶i qua mét qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn l©u dµi, xuÊt khÈu lao ®éng trë nªn rÊt phæ biÕn vµ trë thµnh xu thÕ chung cña ThÕ giíi. Cã rÊt nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ ®Þnh nghÜa xuÊt khÈu lao ®éng (XKL§). NÕu nh­ tr­íc ®©y víi thuËt ng÷ " hîp t¸c quèc tÕ lao ®éng", XKL§ ®­îc hiÓu lµ sù trao ®æi lao ®éng gi÷a c¸c quèc gia th«ng qua c¸c hiÖp ®Þnh ®­îc tho¶ thuËn vµ ký kÕt gi÷a c¸c quèc gia ®ã hay lµ sù di chuyÓn lao ®éng cã thêi h¹n gi÷a c¸c quèc gia mét c¸ch hîp ph¸p vµ cã tæ chøc. Trong hµnh vi trao ®æi nµy, n­íc ®­a lao ®éng ®i ®­îc coi lµ n­íc XKL§, cßn n­íc tiÕp nhËn sö dông lao ®éng th× ®­îc coi lµ n­íc nhËp khÈu lao ®éng. Ngµy nay víi c¸ch sö dông thèng nhÊt thuËt ng÷ XKL§ ®Ó nhÊn m¹nh h¬n ®Õn tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ cu¶ ho¹t ®éng nµy, tõ c¸c kh¸i niÖm trªn cã thÓ hiÓu: XKL§ lµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña mét quèc gia thùc hiÖn viÖc cung øng lao ®éng cho mét quèc gia kh¸c trªn c¬ së nh÷ng hiÖp ®Þnh hoÆc hîp ®ång cã tÝnh chÊt ph¸p quy ®­îc thèng nhÊt gi÷a c¸c quèc gia ®­a vµ nhËn lao ®éng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, XKL§ lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, mang ®Æc thï cña xuÊt khÈu nãi chung. Thùc chÊt XKL§ lµ mét h×nh thøc di c­ quèc tÕ. Tuy nhiªn, ®©y chØ lµ sù di c­ t¹m thêi vµ hîp ph¸p. 1.2. C¸c h×nh thøc xuÊt khÈu lao ®éng 1.2.1. Chia theo hµng hãa søc lao ®éng XuÊt khÈu lao ®éng cã nghÒ: Lµ lo¹i lao ®éng tr­íc khi ra n­íc ngoµi lµm viÖc ®· ®­îc ®µo t¹o thµnh th¹o mét lo¹i nghÒ nµo ®ã vµ khi sè lao ®éng nµy ra n­íc ngoµi lµm viÖc cã thÓ b¾t tay ngay vµo c«ng viÖc mµ kh«ng ph¶i bá ra thêi gian vµ chi phÝ ®Ó ®µo t¹o n÷a. XuÊt khÈu lao ®éng kh«ng cã nghÒ: Lµ lo¹i lao ®éng mµ khi ra n­íc ngoµi lµm viÖc ch­a ®­îc ®µo t¹o mét lo¹i nghÒ nµo c¶. Lo¹i lao ®éng nµy thÝch hîp víi nh÷ng c«ng viÖc ®¬n gi¶n, kh«ng cÇn tr×nh ®é chuyªn m«n hoÆc phÝa n­íc ngoµi cÇn ph¶i tiÕn hµnh ®µo t¹o cho môc ®Ých cña m×nh tr­íc khi ®­a vµo sö dông. 1.2.2. Chia theo c¸ch thøc thùc hiÖn XuÊt khÈu lao ®éng trùc tiÕp lµ h×nh thøc c¸c c«ng ty cung øng lao ®éng trùc tiÕp cho c¸c chñ sö dông ë n­íc ngoµi th«ng qua hîp ®ång cung øng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi. Ng­êi lao ®éng trùc tiÕp ký víi c¸ nh©n, tæ chøc n­íc ngoµi nh­ng khi lµm thñ tôc ph¶i th«ng qua mét doanh nghiÖp chuyªn doanh vÒ XKL§ ®Ó thùc hiÖn c¸c nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm víi nhµ n­íc. XKL§ t¹i chç lµ h×nh thøc ng­êi lao ®éng lµm viÖc cho c¸c xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi; c¸c khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghiÖp, khu c«ng nghÖ cao; c¸c tæ chøc, c¬ quan ngo¹i giao cña n­íc ngoµi ®ãng t¹i n­íc cña ng­êi lao ®éng 1.2.3. C¸c h×nh thøc XKL§ mµ n­íc ta ®· sö dông Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÜnh vùc XKL§, víi chØ h¬n 20 n¨m kinh nghiÖm n­íc ta b­íc ®Çu ®· ¸p dông ®­îc mét sè h×nh thøc kh¸c nhau trong ho¹t ®éng XKL§ nh­: §­a lao ®éng ®i båi d­ìng, häc nghÒ, n©ng cao tr×nh ®é vµ lµm viÖc cã thêi gian ë n­íc ngoµi. §©y lµ h×nh thøc ®­îc chóng ta thùc hiÖn chñ yÕu trong giai ®o¹n 1980 -1990. Th«ng qua viÖc ký hiÖp ®Þnh hîp t¸c, sö dông lao ®éng víi c¸c n­íc: Liªn x« (cò), CHDC §øc, TiÖp Kh¾c tr­íc ®©y, lao ®éng cña n­íc ta ë t¹i c¸c n­íc nµy ®­îc sèng, sinh ho¹t theo ®oµn, ®éi, cã sù qu¶n lý thèng nhÊt tõ trªn xuèng d­íi vµ lµm viÖc xen ghÐp víi lao ®éng cña c¸c n­íc. §©y lµ h×nh thøc ®­îc ¸p dông cho c¶ hai ®èi t­îng lµ lao ®éng cã nghÒ vµ lao ®éng kh«ng cã nghÒ. Hîp t¸c lao ®éng vµ chuyªn gia: §©y lµ h×nh thøc ®­îc ¸p dông ®èi víi c¸c n­íc Trung §«ng vµ Ch©u Phi trong viÖc cung øng lao ®éng vµ chuyªn gia sang lµm viÖc t¹i mét sè n­íc. Sè lao ®éng nµy cã thÓ ®i theo c¸c ®oµn, ®éi hay c¸c nhãm, c¸ nh©n… §­a lao ®éng ®i lµm t¹i c¸c c«ng tr×nh doanh nghiÖp ViÖt Nam nh©n thÇu kho¸n x©y dùng, liªn doanh hay liªn kÕt t¹o ra s¶n phÈm ë n­íc ngoµi hay ®Çu t­ ra n­íc ngoµi. H×nh thøc nµy ®­îc ¸p dông chñ yÕu trong lÜnh vùc x©y dùng. §©y lµ h×nh thøc ng­êi lao ®éng thuéc quyÒn qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®­îc ®i n­íc ngoµi lµm viÖc ®ång bé t¹i c¸c c«ng tr×nh cho doanh nghiÖp ViÖt Nam. Cung øng lao ®éng trùc tiÕp theo c¸c yªu cÇu cña c«ng ty n­íc ngoµi th«ng qua c¸c hîp ®ång lao ®éng ®­îc ký kÕt bëi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµm dÞch vô cung øng lao ®éng. §­îc h×nh thµnh tõ sau khi cã nghÞ ®Þnh 370/H§BT ngµy 9/11/1991 cña Héi ®ång Bé tr­ëng (nay lµ ChÝnh phñ) h×nh thøc nµy ®· trë nªn phæ biÕn nhÊt hiÖn nay. ViÖc cung øng lao ®éng cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n n­íc ngoµi chñ yÕu ®­îc giao cho c¸c tæ chøc kinh tÕ cã chøc n¨ng ®­a lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi. §©y lµ c¸c doanh nghiÖp chuyªn doanh vÒ XKL§, ®­îc Nhµ n­íc cÊp giÊy phÐp hµnh nghÒ, thùc hiÖn viÖc ký kÕt, ®­a lao ®éng ®i n­íc ngoµi lµm viÖc vµ qu¶n lý sè lao ®éng ®ã theo quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. H×nh thøc nµy ®ßi hái ®èi t­îng lao ®éng t­¬ng ®èi ®a d¹ng, tuú theo yªu cÇu vµ møc ®é phøc t¹p cña c«ng viÖc mµ bªn n­íc ngoµi yªu cÇu lao ®éng gi¶n ®¬n hay lao ®éng cã tay nghÒ cao. Ng­êi lao ®éng trùc tiÕp ký víi c¸ nh©n, tæ chøc n­íc ngoµi nh­ng khi lµm thñ tôc ph¶i th«ng qua mét doanh nghiÖp chuyªn doanh vÒ XKL§ ®Ó thùc hiÖn c¸c nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm víi nhµ n­íc, víi tæ chøc kinh tÕ ®­a ®i vµ còng lµ ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ng­êi lao ®éng trong qu¸ tr×nh lµm viÖc ë n­íc ngoµi. H×nh thøc nµy hiÖn nay ë n­íc ta ch­a phæ biÕn l¾m. Do ng­êi lao ®éng vÉn ch­a cã nhiÒu c¬ héi ®Ó tiÕp xóc vµ t×m hiÓu vÒ c¸c c«ng ty n­íc ngoµi ®ang cÇn thuª lao ®éng mét c¸ch trùc tiÕp vµ phæ biÕn. XKL§ t¹i chç lµ h×nh thøc c¸c tæ chøc kinh tÕ cña ta cung øng lao ®éng cho c¸c tæ chøc kinh tÕ n­íc ngoµi ë ViÖt Nam, bao gåm: C¸c xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi; c¸c khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghiÖp, khu c«ng nghÖ cao; c¸c tæ chøc, c¬ quan ngo¹i giao cña n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam. 1.3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña xuÊt khÈu lao ®éng vµ thÞ tr­êng thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu lao ®éng 1.3.1. §Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng XKL§ * XKL§ lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi, XKL§ lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng thu hót lùc l­îng lao ®éng ®ang t¨ng lªn cña n­íc hä vµ thu ngo¹i tÖ b»ng h×nh thøc chuyÓn tiÒn vÒ n­íc cña ng­êi lao ®éng vµ c¸c lîi Ých kh¸c. Nh÷ng lîi Ých nµy ®· buéc c¸c n­íc xuÊt khÈu ph¶i chiÕm lÜnh ë møc cao nhÊt thÞ tr­êng lao ®éng ë n­íc ngoµi, mµ viÖc chiÕm lÜnh ®­îc hay kh«ng l¹i dùa trªn quan hÖ cung cÇu søc lao ®éng - nã chÞu sù ®iÒu tiÕt, sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Bªn cung ph¶i tÝnh to¸n mäi ho¹t ®éng cña m×nh lµm sao ®Ó bï ®¾p ®­îc chi phÝ vµ cã phÇn l·i v× vËy cÇn ph¶i cã c¬ chÕ thÝch hîp ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng tèi ®a vÒ cung lao ®éng. Bªn cÇu còng ph¶i tÝnh to¸n kü l­ìng hiÖu qu¶ cña viÖc nhËp khÈu lao ®éng. Nh­ vËy, viÖc qu¶n lý Nhµ n­íc, sù ®iÒu chØnh ph¸p luËt lu«n lu«n b¸m s¸t ®Æc ®iÓm nµy cña ho¹t ®éng XKL§: Lµm sao ®Ó môc tiªu kinh tÕ ph¶i lµ môc sè 1 cña mäi chÝnh s¸ch ph¸p luËt vÒ XKL§. * XuÊt khÈu lao ®éng lµ mét ho¹t ®éng thÓ hiÖn râ tÝnh chÊt x· héi Thùc chÊt, XKL§ kh«ng t¸ch rêi khái ng­êi lao ®éng. Do vËy, mäi chÝnh s¸ch ph¸p luËt trong lÜnh vùc XKL§ ph¶i kÕt hîp víi c¸c chÝnh s¸ch x· héi: Ph¶i ®¶m b¶o lµm sao ®Ó ng­êi lao ®éng ë n­íc ngoµi ®­îc lao ®éng nh­ cam kÕt trong hîp ®ång lao ®éng, còng nh­ ®¶m b¶o c¸c ho¹t ®éng c«ng ®oµn… h¬n n÷a, ng­êi lao ®éng xuÊt khÈu dÉu sao còng chØ cã thêi h¹n, do vËy, cÇn ph¶i cã nh÷ng chÕ ®é tiÕp nhËn vµ sö dông ng­êi lao ®éng sau khi hä hoµn thµnh hîp ®ång lao ®éng ë n­íc ngoµi vµ trë vÒ n­íc. * XKL§ lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc vµ sù chñ ®éng, tù chiô tr¸ch nhiÖm cña tæ chøc XKL§ ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi. XKL§ thùc hiÖn trªn c¬ së hiÖp ®Þnh, tho¶ thuËn nguyªn t¾c cña c¸c ChÝnh phñ vµ trªn c¬ së cña hîp ®ång cung øng lao ®éng. NÕu nh­ tr­íc ®©y (giai ®o¹n 1980 - 1990), ViÖt Nam tham gia thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ ®· xuÊt khÈu lao ®éng cña m×nh qua c¸c hiÖp ®Þnh song ph­¬ng, trong ®ã quy ®Þnh kh¸ chi tiÕt vÒ ®iÒu kiÖn l­¬ng, ¨n ë, ®i l¹i, b¶o vÖ ng­êi lao ®éng ë n­íc ngoµi. NghÜa lµ, vÒ c¬ b¶n Nhµ n­íc võa thùc hiÖn qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ hîp t¸c lao ®éng, võa qu¶n lý sù nghiÖp hîp t¸c lao ®éng víi n­íc ngoµi, Nhµ n­íc lµm thay cho c¸c tæ chøc kinh tÕ cô thÓ. Ngµy nay, trong c¬ chÕ cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ héi nhËp quèc tÕ th× hÇu nh­ toµn bé ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ®Òu do c¸c tæ chøc xuÊt khÈu lao ®éng thùc hiÖn trªn c¬ së hîp ®ång ®· ký. §ång thêi, c¸c tæ chøc xuÊt khÈu lao ®éng còng chÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc ®­a ®i vµ qu¶n lý ng­êi lao ®éng, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. Vµ nh­ vËy, c¸c hiÖp ®Þnh, c¸c tho¶ thuËn song ph­¬ng chØ cã tÝnh nguyªn t¾c, thÓ hiÖn vai trß vµ tr¸ch nhiÖm Nhµ n­íc ë tÇm vÜ m«. * XKL§ diÔn ra trong mét m«i tr­êng c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t. TÝnh gay g¾t trong c¹nh tranh cña XKL§ xuÊt ph¸t tõ hai nguyªn nh©n chñ yÕu. Mét lµ, xuÊt khÈu lao ®éng mang l¹i lîi Ých kinh tÕ kh¸ lín cho c¸c n­íc ®ang cã khã kh¨n vÒ gi¶i quyÕt viÖc lµm. Do vËy, ®· buéc c¸c n­íc xuÊt khÈu lao ®éng ph¶i cè g¾ng tèi ®a ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng ngoµi n­íc. NghÜa lµ, hä ph¶i ®Çu t­ nhiÒu cho ch­¬ng tr×nh marketing, cho ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn nh»m t¨ng gi¸ trÞ sö dông cña søc lao ®éng. Hai lµ, XKL§ ®ang diÔn ra trong m«i tr­êng suy gi¶m kinh tÕ trong khu vùc. NhiÒu n­íc tr­íc ®©y thu nhËn nhiÒu lao ®éng n­íc ngoµi nh­ Hµn Quèc, NhËt B¶n, §µi Loan vµ mét sè thÞ tr­êng c¸c n­íc Ch©u Phi…còng ®ang ph¶i ®èi ®Çu víi tû lÖ thÊt nghiÖp ngµy cµng gia t¨ng. MÆt kh¸c c¸c thÞ tr­êng träng ®iÓm nhËp nhiÒu lao ®éng ®· bÞ c¸c n­íc kh¸c chiÕm lÜnh tõ nhiÒu n¨m tr­íc. §iÒu nµy h¹n chÕ rÊt lín ®Õn viÖc tiÕp nhËn lao ®éng n­íc ngoµi trong thêi gian tõ 5 - 10 n¨m ®Çu cña thÕ kû 21. Nh­ vËy, c¸c chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt cña Nhµ n­íc cÇn ph¶i l­êng tr­íc ®­îc tÝnh chÊt gay g¾t trong c¹nh tranh xuÊt khÈu lao ®éng ®Ó cã ch­¬ng tr×nh dµi h¹n cho marketing, ®µo t¹o nguån lao ®éng chÊt l­îng cao ®Ó xuÊt khÈu. * Ph¶i b¶o ®¶m lîi Ých cña ba bªn trong quan hÖ xuÊt khÈu lao ®éng Trong lÜnh vùc xuÊt khÈu lao ®éng lîi Ých kinh tÕ cña Nhµ n­íc lµ kho¶n ngo¹i tÖ mµ ng­êi lao ®éng göi vÒ vµ c¸c kho¶n thuÕ. Lîi Ých cña c¸c tæ chøc xuÊt khÈu lao ®éng lµ c¸c kho¶n thu ®­îc chñ yÕu tõ c¸c lo¹i phÝ gi¶i quyÕt viÖc lµm ngoµi n­íc. Cßn lîi Ých cña ng­êi lao ®éng lµ kho¶n thu nhËp th­êng lµ cao h¬n nhiÒu so víi lao ®éng ë trong n­íc. ChÝnh v× ch¹y theo lîi Ých mµ c¸c tæ chøc xuÊt khÈu lao ®éng cã quyÒn ®­a ng­êi lao ®éng vµ chuyªn gia ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi rÊt dÔ vi ph¹m quy ®Þnh cña Nhµ n­íc, nhÊt lµ viÖc thu c¸c lo¹i phÝ dÞch vô. Tõ chç c¸c quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng bÞ vi ph¹m sÏ khiÕn cho viÖc lµm ngoµi n­íc kh«ng thËt hÊp dÉn ng­êi lao ®éng. Ng­îc l¹i, còng v× ch¹y theo thu nhËp cao mµ ng­êi lao ®éng rÊt dÔ vi ph¹m nh÷ng hîp ®ång ®· ký kÕt, nh­ hiÖn t­îng bá hîp ®ång ra lµm viÖc bªn ngoµi…Do vËy, c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch ph¶i tÝnh to¸n sao cho ®¶m b¶o ®­îc sù hµi hoµ lîi Ých cña c¸c bªn, trong ®ã ph¶i thËt chó ý ®Õn lîi Ých trùc tiÕp cña ng­êi lao ®éng. * XuÊt khÈu lao ®éng lµ ho¹t ®éng ®Çy biÕn ®æi Ho¹t ®éng xuÊt khÈu phô thuéc rÊt nhiÒu vµo n­íc cã nhu cÇu nhËp khÈu lao ®éng do vËy cÇn ph¶i cã sù ph©n tÝch toµn diÖn c¸c dù ¸n ë n­íc ngoµi ®ang vµ sÏ ®­îc thùc hiÖn ®Ó x©y dùng chÝnh s¸ch vµ ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o gi¸o dôc ®Þnh h­íng phï hîp vµ linh ho¹t. ChØ cã nh÷ng n­íc nµo chuÈn bÞ ®­îc ®éi ngò c«ng nh©n víi tay nghÒ thÝch hîp míi cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n trong viÖc chiÕm lÜnh thÞ phÇn lao ®éng ë ngoµi n­íc. Vµ còng chØ cã n­íc nµo nh×n xa, tr«ng réng, ph©n tÝch ®¸nh gi¸ vµ dù ®o¸n ®óng t×nh h×nh míi kh«ng bÞ ®éng tr­íc sù biÕn ®æi cña t×nh h×nh tõ ®ã ®­a ra ®­îc chÝnh s¸ch ®ãn ®Çu trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. 1.3.2. §Æc ®iÓm cña thÞ tr­êng ThÕ giíi vÒ xuÊt khÈu lao ®éng Trong nh÷ng n¨m qua, do t×nh h×nh kinh tÕ - chÝnh trÞ trªn thÕ giíi cã nhiÒu biÕn ®éng ¶nh h­ëng tíi hÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia. T×nh h×nh XKL§ v× vËy, còng cã nh÷ng thay ®æi lín. Tæng sè lao ®éng ®­îc xuÊt khÈu trªn thÕ giíi vÉn ®ang ngµy mét t¨ng lªn. Tuy nhiªn, tû lÖ ph©n bè lao ®éng xuÊt khÈu ë c¸c quèc gia vµ tû träng nghÒ XKL§ th× thay ®æi rÊt nhiÒu. T¹i c¸c quèc gia ph¸t triÓn, ngµy mét nhiÒu h¬n lao ®éng n­íc ngoµi tíi lµm viÖc, chñ yÕu lµ lao ®éng tõ c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi. T¹i EU, thêi gian võa qua hµng n¨m cã 4,2 triÖu c«ng nh©n lµnh nghÒ cña n­íc ngoµi tíi lµm viÖc, t¹i Mü hµng n¨m tiÕp nhËn kho¶ng 500.000 ng­êi, trong ®ã cã mét sè lao ®éng lµnh nghÒ *… XKL§ chñ yÕu ph¸t triÓn m¹nh vµ lµ mét mòi nhän cña thÞ tr­êng Ch©u ¸. Lµ Ch©u lôc cã tæng d©n sè cao nhÊt thÕ giíi, thêi gian qua, ®Ó gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, t¨ng thu nhËp quèc gia, thÞ tr­êng Ch©u ¸ ®· tiÕn hµnh ph¸t triÓn rÊt nhiÒu ch­¬ng tr×nh thóc ®Èy t¹o viÖc lµm cho ng­êi --------------- Nguån: Nghiªn cøu kinh tÕ sè 260 th¸ng 01/2000 lao ®éng trong ®ã cã chñ tr­¬ng khuyÕn khÝch ph¸t triÓn lÜnh vùc XKL§. ¦íc tÝnh trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi, sè lao ®éng Ch©u ¸ tham gia XKL§ chiÕm tõ 60% ®Õn 85% trong ®ã cã c¸c n­íc XKL§ víi sè l­îng lín lµ: Trung Quèc, B¨ngladet, Ên §é, Srilanka, Pakistan, Indonesia, Philippin, Th¸i Lan… Theo b¸o c¸o cña C¬ quan t­ vÊn Rñi ro vÒ kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ, Trung Quèc vµ Ên §é hiÖn nay ®ang lµ nh÷ng quèc gia gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ vÒ lùc l­îng lao ®éng ë Ch©u ¸ nãi riªng vµ c¶ thÕ giíi nãi chung. §©y còng lµ nh÷ng quèc gia cã sè lao ®éng tay nghÒ cao víi chi phÝ t­¬ng ®èi thÊp ®ang thu hót c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. ChØ tÝnh riªng n¨m 1999, Trung Quèc ®· xuÊt khÈu ®­îc kho¶ng 50.000 lao ®éng lµm viÖc t¹i h¬n 20 quèc gia trªn thÕ giíi. T¹i c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao nh­ Mü vµ australia mÆc dï ®­îc xÕp thø hai vµ thø ba sau NhËt B¶n khi nãi vÒ lao ®éng cã kü n¨ng vÒ kü thuËt vµ qu¶n lý, nh­ng vÒ ph¸t triÓn lùc l­îng lao ®éng c¸c quèc gia nµy còng chØ ®­îc xÐt ë møc trung b×nh. Trong khi ®ã Trung Quèc vµ Ên §é ®ang t¹o thªm mét ph¹m vi míi vÒ thÞ tr­êng lao ®éng Ch©u ¸ vµ sù næi lªn cña hä ®Æt ra mét th¸ch thøc lín ®èi víi hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. §èi víi c¸c n­íc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng viÖc XKL§ ®­îc quan t©m ®Æc biÖt. H­íng XKL§ cña c¸c n­íc nµy trong nh÷ng n¨m qua chñ yÕu tËp trung vµo c¸c thÞ tr­êng Trung §«ng nh­: arËp Saudi, C«OÐt, ¤man, TiÓu v­¬ng quèc ArËp thèng nhÊt… ë nh÷ng n­íc nµy tØ lÖ lao ®éng Ch©u ¸ chiÕm tõ 58% ®Õn 92% sè lao ®éng n­íc ngoµi lµm viÖc. ë khu vùc §«ng Nam ¸, sau hËu qu¶ nÆng nÒ cña khñng ho¶ng kinh tÕ khu vùc, khu vùc nµy hiÖn nay ®ang lµ nh÷ng n­íc cã t×nh tr¹ng lao ®éng khã kh¨n nhÊt. Malaysia, Th¸i Lan, Philippin ®Òu lµ nh÷ng quèc gia cã sè l­îng lao ®éng lín nh­ng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc ph¸t triÓn lao ®éng quèc gia. ë Philippin mÆc dï lùc l­îng lao ®éng cã søc c¹nh tranh vÒ kü thuËt, nh­ng c¸c vÊn ®Ò kh¸c nh­ cuéc næi dËy cña qu©n Håi Gi¸o ly khai vµ cuéc khñng ho¶ng con tin kÐo dµi n¨m 1999 ®· vµ ®ang ng¨n c¶n n­íc nµy tËn dông ®Çy ®ñ lîi thÕ cña nguån tµi s¶n nh©n lùc trong lÜnh vùc XKL§. Trong khi ®ã t¹i Malaysia vµ Th¸i Lan l¹i ®ang thiÕu trÇm träng nguån lao ®éng giái vÒ kü thuËt mµ kh«ng cã lîi thÕ nµo vÒ lao ®éng s¶n xuÊt vÒ mÆt chÊt l­îng vµ chi phÝ ®Ó so s¸nh víi Trung Quèc vµ Ên §é. Tuy nhiªn, do biÕt c¸ch khai th¸c lîi thÕ s½n cã, s½n sµng ®¸p øng nhu cÇu cña c¸c thÞ tr­êng thuª lao ®éng tèt h¬n so víi c¸c quèc gia kh¸c nªn trong nh÷ng n¨m qua, tØ lÖ XKL§ ë c¸c n­íc nµy vÉn ®ang ngµy mét t¨ng cao. Bªn c¹nh ®ã, ®Ó c¹nh tranh cã hiÖu qu¶ trªn thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ, c¸c n­íc ®Òu cè g¾ng ph¸t huy lîi thÕ cña m×nh, khiÕn cho h×nh thøc vµ c¸ch tiÕn hµnh xuÊt khÈu lao ®éng hÕt søc phong phó vµ ®a d¹ng. NÕu nh­ dÞch vô gióp viÖc gia ®×nh lµ thÕ m¹nh cña Philippin ( chiÕm gÇn1/2 tæng sè 7,5 triÖu lao ®éng ë n­íc ngoµi) th× XKL§ theo c«ng tr×nh tróng thÇu lµ thÕ m¹nh cña Trung Quèc. Mét sè n­íc l¹i cïng mét lóc võa xuÊt khÈu võa nhËp khÈu lao ®éng, vÝ dô nh­ Th¸i Lan cho phÐp hµng chôc ngµn ng­êi d©n Myanma sang lµm thuª cho n«ng d©n Th¸i Lan, trong khi n«ng d©n Th¸i Lan trµn vµo thµnh phè lµm viÖc, cßn d©n thµnh thÞ l¹i ®i t×m viÖc ë n­íc ngoµi víi møc thu nhËp cao h¬n. Ên §é mçi n¨m ®­a kho¶ng 50.000 lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, trong ®ã khuyÕn khÝch XKL§ cã tri thøc, tay nghÒ cao (30% lùc l­îng lao ®éng ë khu vùc c«ng nghÖ cao - Thung lòng Silicon cña Mü lµ ng­êi cã quèc tÞch hoÆc gèc Ên §é), nh­ng Ên §é còng nhËp c­ hµng chôc ngh×n ng­êi lao ®éng Nepan, Bangladesh. NhiÒu sinh viªn, thanh niªn NhËt, Hµn Quèc, §µi Loan sang Mü, T©y ¢u, Australia, New Zeland ®Ó du häc vµ t×m viÖc trong khi nh÷ng n­íc hä l¹i lµ nh÷ng n­íc tiÕp nhËn nhiÒu lao ®éng tõ c¸c n­íc Ch©u ¸ ®Õn lµm viÖc * -------------------- * Nguån: T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc sè 2 /2000 1.4. Nh÷ng lîi Ých vÒ kinh tÕ vµ x· héi cña viÖc XKL§ 1.4.1. Lîi Ých vÒ mÆt kinh tÕ XuÊt khÈu lao ®éng ®· ®­îc c¸c NghÞ ®Þnh cña §¶ng vµ ChÝnh phñ nhiÒu lÇn ®Ò cËp. NhiÒu n­íc trªn thÕ giíi coi träng XKL§, XKL§ võa Ých n­íc võa lîi nhµ, v× nã lµ mong muèn kh«ng chØ cña ChÝnh phñ mµ lµ cña mäi ng­êi lao ®éng. HiÖn nay ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi theo hai h×nh thø chñ yÕu; mét lµ, tù c¸c nh©n t×m t×m kiÕm viÖc lµm ngoµi n­íc; hai lµ, th«ng qua c¸c doanh nghiÖp XKL§ theo hîp ®ång cung øng lao ®éng hoÆc hîp ®ång nhËn thÇu, liªn doanh liªn kÕt, ®Çu t­ ra n­íc ngoµi. Trªn gãc ®é lîi Ých kinh tÕ, ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ®­îc xem xÐt theo 3 chñ thÓ tham gia ®ã lµ Ng­êi lao ®éng, Doanh nghiÖp lµ XKL§ vµ Nhµ n­íc. Lîi Ých cña ng­êi lao ®éng: T¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng Thu nhËp lµ môc tiªu hµng ®Çu cña ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. Tuú theo luËt ph¸p vµ thu nhËp b×nh qu©n cña n­íc sö dông lao ®éng, ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc theo c¸c ngµnh nghÒ ®­îc tuyÓn chän trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh vµ ®­îc h­ëng mét kho¶n thu nhËp ®­îc qui ®Þnh trong hîp ®ång lao ®éng. Thu nhËp cña ng­êi lao ®éng cã xu h­íng t¨ng lªn hµng n¨m trªn c¬ së n¨ng xuÊt lao ®éng cña hä. Nh­ vËy sau hai n¨m lµm viÖc, nÕu ng­êi lao ®éng hoµn thµnh c¸c cam kÕt theo hîp ®ång ®· ký gi÷a ng­êi sö dông lao ®éng víi c«ng ty XKL§ th× ng­êi lao ®éng cã thÓ tÝch lòy ®­îc mét kho¶n tiÒn t­¬ng ®èi lín, TÝnh chung ng­êi lao ®éng ®i lµm ë n­íc ngoµi b×nh qu©n thu nhËp b»ng 10 - 15 lÇn so víi thu nhËp trong n­íc. B×nh qu©n sau mçi hîp ®ång th­êng lµ 2 n¨m mét ng­êi lao ®éng tiÕt kiÖm ®­îc sè ngo¹i tÖ t­¬ng ®­¬ng kho¶ng 100 triÖu ®ång mang vÒ n­íc, Víi sè tiÒn tÝch luü ®­îc, nhiÒu ng­êi lao ®éng kh«ng chØ xãa ®­îc nghÌo mµ cßn cã kh¶ n¨ng ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt kinh doanh, ph¸t triÓn s¶n xuÊt, æn ®Þnh kinh tÕ, t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm míi gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho nhiÒu lao ®éng kh¸c khi t¸i hßa nhËp céng ®ång. Lîi Ých cña doanh nghiÖp XKL§: T¨ng thªm lîi nhuËn cho doanh nghiÖp Theo sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, c¸c tæ chøc ho¹t ®éng XKL§ lµ chñ thÓ quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh sù thùc hiÖn thµnh c«ng hay thÊt b¹i chiÕn l­îc xuÊt khÈu lao ®éng trong giai ®o¹n hiÖn nay. Nãi c¸ch kh¸c, doanh nghiÖp XKL§ lµ n¬i t¹o ra lîi Ých cho ng­êi lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ quèc d©n cho Nhµ n­íc. Th«ng th­êng, khi hoµn thµnh dÞch vô cña m×nh tæ chøc xuÊt khÈu lao ®éng nhËn ®­îc mét kho¶n chi phÝ dÞch vô tõ tiÒn l­¬ng c¬ b¶n cña ng­êi lao ®éng kho¶n tõ 10 - 18% tuú theo ngµnh nghÒ. Kho¶n thu nµy ®ñ ®Ó c¸c tæ chøc XKL§ trang tr¶i c¸c kho¶n chi phÝ khai th¸c vµ t×m kiÕm thÞ tr­êng, tuyÓn chän lao ®éng, duy tr× bé m¸y ho¹t ®éng vµ thùc hiÖn nghÜa vô víi ng©n s¸ch theo luËt ®Þnh. Lîi Ých cña Nhµ n­íc: Nhµ n­íc tiÕt kiÖm ®­îc chi phÝ ®Çu t­ cho gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n­íc; t¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc. XKL§ ®­îc coi lµ mét h­íng gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng vµ thu ngo¹i tÖ vÒ cho ®Êt n­íc. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra nÕu kh«ng tÝnh ®Õn gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt ®Ó x©y dùng ®Þa ®iÓm lµm viÖc th× muèn t¹o ra mét viÖc lµm trong n­íc ph¶i ®Çu t­ tèi thiÓu tõ 45 ®Õn 50 triÖu ®ång, nh­ vËy th«ng qua XKL§ hµng n¨m Nhµ n­íc ®· tiÕt kiÖm ®­îc mét l­îng vèn ®Çu t­ t¹o chç lµm míi cho ng­êi lao ®éng, mét con sè ®¸ng ph¶i suy nghÜ trong hoµn c¶nh ng©n s¸ch cña c¸c quèc gia lu«n trong t×nh tr¹ng béi chi. Møc ®Çu t­ chi phÝ qu¶n lý Nhµ n­íc, møc b×nh qu©n cho mét lao ®éng mçi n¨m kho¶ng 30 USD vµ thu vÒ cho ng©n s¸ch kho¶ng 37,6 USD, qu¶ lµ ch­a cã suÊt ®Çu t­ nµo cã lîi nh­ vËy. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc thu hµng tr¨m triÖu USD qua phÝ b¶o hiÓm x· héi, thuÕ thu nhËp cao, thuÕ doanh thu cña doanh nghiÖp XKL§ tÝnh trªn sè tiÒn phÝ dÞch vô thu tõ ng­êi lao ®éng, lÖ phÝ cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng XKL§, lÖ phÝ cÊp giÊy phÐp thùc hiÖn hîp ®ång, lÖ phÝ cÊp hé chiÕu..... ë n­íc ta, riªng bèn n¨m 1991 -1994, 14.000 lao ®éng ®­îc c¸c tæ chøc dÞch vô hîp t¸c lao ®éng ®­a ®i ®· thu vÒ cho Nhµ n­íc kho¶ng 300 triÖu USD. Hai n¨m 1996 - 1997, ViÖt Nam cã kho¶ng 50.000 lao ®éng lµm viÖc ë n­íc ngoµi ®· göi vÒ n­íc 350 triÖu USD. NÕu tÝnh c¶ sè lao ®éng cña ta ®i theo c¸c h×nh thøc kh¸c nhau ®ang lµm viÖc ë n­íc ngoµi th× con sè lao ®éng vµo kho¶ng 250.000, thu nhËp hµng n¨m lªn tíi kho¶ng 1 tû USD. ChØ tÝnh riªng n¨m 2002 ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi cã kho¶n thu nhËp göi vÒ n­íc kho¶ng 1,4 tû USD. §©y lµ con sè mµ chØ mét sè Ýt ngµnh s¶n xuÊt ®¹t ®­îc. B¶ng 1.1: KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng giai ®o¹n 1991 - 1999 N¨m Sè lao ®éng xuÊt khÈu (ng­êi) Sè ngo¹i tÖ thu vÒ (1.000 USD) 1992 810 6.800 1991 1.020 2.500 1993 3.960 15.800 1994 9.230 43.100 1995 10.050 77.900 1996 12.660 100.800 1997 18.470 129.200 1998 12.240 148.300 1999 20.700 150.800 Tæng._. céng 89.140 675.200 (chØ tÝnh sè thu ngo¹i tÖ ngo¹i tÖ qua c¸c tæ chøc lao ®éng ®­a ®i). Nguån: T¹p chÝ kinh tÕ Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng sè 2(31)4/2001 Doanh thu tõ XKL§ chiÕm tû träng lín trong tæng doanh thu cña nh÷ng ®¬n vÞ ho¹t ®éng ë lÜnh vùc nµy. Theo b¸o c¸o cña mét sè doanh nghiÖp tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n trªn doanh thu cña ho¹t ®éng XKL§ ®¹t kho¶ng 15 - 20%. 1.4.2. Lîi Ých x· héi Trong ®iÒu kiÖn nÒn s¶n xuÊt trong n­íc cßn l¹c hËu, nhiÒu doanh nghiÖp cßn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n lóng tóng trong c¬ chÕ thÞ tr­êng c¹nh tranh khèc liÖt, ng©n s¸ch Nhµ n­íc dµnh cho ®Çu t­ ®Ó t¹o míi c«ng ¨n viÖc lµm cßn rÊt h¹n chÕ th× viÖc xuÊt khÈu lao ®éng ®· t¹o viÖc lµm cho hµng v¹n ng­êi lao ®éng, gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho toµn x· héi ®Æc biÖt lµ lùc l­îng thanh niªn, gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng ø ®äng lao ®éng, gi¶i quyÕt vÒ søc Ðp viÖc lµm cho ®Êt n­íc, gi¶m ®­îc c¸c tÖ n¹n x· héi do ng­êi lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm g©y nªn " nhµn c­ vi bÊt thiÖn". Th«ng qua XKL§ ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi ®­îc n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt, ngo¹i ng÷, tiÕp thu ®­îc nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn, t¸c phong lµm viÖc c«ng nghiÖp, h×nh thµnh nªn ®éi ngò lao ®éng cã tr×nh ®é tay nghÒ chuyªn m«n cao. Lao ®éng ViÖt Nam cÇn cï khÐo lÐo, th«ng minh ham häc hái, cã thÓ nhanh chãng tiÕp thu c¸c kiÕn thøc vÒ khoa häc kü thuËt nhanh chãng thÝch øng víi c«ng nghÖ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i. §a sè lao ®éng ViÖt Nam tr­íc khi ®i XKL§ kh«ng cã tay nghÒ chØ sau 2 n¨m lµm viÖc ®· cã thÓ ®¹t ®­îc tèi thiÓu bËc thî trung b×nh. sau khi trë vÒ n­íc phÇn lín trong sè hä cã tay nghÒ v÷ng vµng, ®©y lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña sù nghiÖp CNH - H§H ®Êt n­íc khi hä trë vÒ Ng­êi ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi còng gãp phÇn lµm t¨ng c­êng sù hiÓu biÕt tõ phong tôc tËp qu¸n ®Õn lèi sèng cña c¸c n­íc, c¸c d©n téc trªn thÕ giíi. B»ng tµi n¨ng vµ trÝ tuÖ cña m×nh ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®· t¹o ra nh÷ng cña c¶i vËt chÊt cã gi¸ trÞ cïng ng­êi lao ®éng n­íc së t¹i tÝch cùc lao ®éng gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña n­íc nhËp khÈu lao ®éng, vµ th«ng qua XKL§ ng­êi ViÖt Nam cña ta còng lµm cho nh©n d©n b¹n hiÓu biÕt thªm vÒ ®Êt n­íc vµ con ng­êi ViÖt Nam, gãp phÇn lµm c«ng t¸c "ngo¹i giao nh©n d©n", t¨ng c­êng quan hÖ hîp t¸c gi÷a n­íc ta víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi. 1.4.3. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ lîi Ých cña ho¹t ®éng XKL§ Lîi Ých ®¹t ®­îc * Sè l­îng lao ®éng ®­îc gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n¨m C«ng thøc tÝnh: L = Lc + Lx - Ln Trong ®ã: L: Sè lao ®éng ®­îc gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n¨m Lc: Sè lao ®éng tõ n¨m tr­íc vÉn cßn ®ang tiÕp tôc Lx: Sè lao ®éng ®­îc ®­a sang ho¹t ®éng trong n¨m Ln: Sè lao ®éng kÕt thóc hîp ®ång trë vÒ n­íc trong n¨m ý nghÜa cña chØ tiªu ChØ tiªu nµy nªu ra ®­îc chi tiÕt kÕt qu¶ ®¹t ®­îc trong mét n¨m qua cña c«ng t¸c XKL§. Nã chØ ra ®­îc nh÷ng ®ãng gãp cña lÜnh vùc nµy ®èi víi viÖc t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho x· héi mµ Nhµ n­íc ta ®· kh«ng ph¶i bá vèn ®Çu t­ ®Ó t¹o viÖc lµm míi, gi¶i quyÕt mét phÇn t×nh tr¹ng ø ®äng lao ®éng cña ®Êt n­íc (mÆc dï tr­íc khi ®i XKL§ nh÷ng ng­êi lao ®éng nµy kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Òu thuéc diÖn thÊt nghiÖp). * Thu nhËp quèc d©n vÒ ngo¹i tÖ th«ng qua ho¹t ®éng XKL§ C«ng thøc tÝnh: P =åYj (j = 1 ®Õn n) Yj = Xij . Kj Trong ®ã: P : Møc thu cña Nhµ n­íc Y : Møc thu cña Nhµ n­íc ë mçi thÞ tr­êng n : Sè thÞ tr­êng ®­a lao ®éng sang i : BiÕn sè ng­êi j : N­íc ®­a lao ®éng sang K : TØ sè hèi ®o¸i quy ®æi ra ngo¹i tÖ quy ­íc X : ThuÕ thu nhËp mçi ng­êi ph¶i ®ãng ý nghÜa chØ tiªu: ChØ tiªu nµy cho biÕt sè tiÒn Nhµ n­íc thu ®­îc th«ng qua XKL§. * Møc tiÕt kiÖm ®Çu t­ vµo viÖc lµm cña ChÝnh phñ C«ng thøc tÝnh Mtk = Mdt . L Trong ®ã: Mtk : Møc tiÕt kiÖm vèn ®Çu t­ t¹o ra viÖc lµm Mdt : Møc ®Çu t­ trung b×nh t¹o ra mét chç lµm viÖc míi L : Sè ng­êi cã viÖc lµm th­êng xuyªn ë n­íc ngoµi ý nghÜa chØ tiªu Cho biÕt møc ®é tiÕt kiÖm kh«ng ph¶i bá vèn ®Çu t­ t¹o ra chç lµm viÖc míi ë trong n­íc vµ ®ång nghÜa víi viÖc t¨ng thªm nguån vèn ®Çu t­ cho gi¶i quyÕt viÖc lµm. * Gi¸ trÞ hµng ho¸ do ng­êi lao ®éng ®­a vÒ C«ng thøc tÝnh G = åHj (j = 1 ®Õn n) Hj = åhij . Nj Trong ®ã: G : Gi¸ trÞ hµng ho¸ do ng­êi lao ®éng ®em vÒ h : Gi¸ trÞ hµng ho¸ do ng­êi lao ®éng ë mçi thÞ tr­êng ®em vÒ H : Gi¸ trÞ hµng ho¸ trung b×nh cña mét ng­êi lao ®éng ®em vÒ N : Sè ng­êi göi hµng ho¸ vÒ trong n¨m i : BiÕn sè ng­êi j : BiÕn sè thÞ tr­êng ý nghÜa cña chØ tiªu Cho biÕt l­îng hµng ho¸ do ng­êi lao ®éng ®em vÒ gãp phÇn vµo viÖc c©n ®èi quü hµng ho¸ trong n­íc vµ c¶i thiÖn ®êi sèng gia ®×nh, t¨ng thªm m¸y mãc thiÕt bÞ lµm t­ liÖu s¶n xuÊt. * Thu nhËp do lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi bæ sung vµo thu nhËp quèc d©n. C«ng thøc tÝnh Q = å(Pj +Vij) . kj (j = 1 ®Õn n) Trong ®ã: Q : Thu nhËp cña ng­êi lao ®éng lµm viÖc ë n­íc ngoµi tÝnh vµo thu nhËp quèc d©n P : C¸c kho¶n ph¶i nép cña mçi ng­êi lao ®éng V : Thu nhËp cña ng­êi lao ®éng sau khi ®· khÊu trõ phÇn ph¶i nép K : TØ gi¸ hèi ®o¸i quy ®æi ngo¹i tÖ i : BiÕn sè ng­êi j : BiÕn sè n­íc sö dông lao ®éng ý nghÜa cña chØ tiªu ChØ tiªu cho biÕt phÇn thu nhËp cña ng­êi lao ®éng ë n­íc ngoµi ®­îc tÝnh vµo phÇn thu nhËp quèc d©n. Ngoµi c¸c chØ tiªu cã thÓ l­îng ho¸ ®­îc ®Ó so s¸nh nãi trªn cßn cã mét sè chØ tiªu kh¸c còng cã thÓ l­îng ho¸ ®­îc nh­ sè lao ®éng cã nghÒ ®­îc ®µo t¹o n©ng cao tr×nh ®é, møc tiÕt kiÖm chi phÝ ®µo t¹o trªn mét ng­êi lao ®éng…song nãi chung cßn ë møc thÊp. Mét sè khÝa c¹nh kh¸c nh­ viÖc du nhËp kü thuËt c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt míi, viÖc du nhËp nÕp sèng tiÕn bé, t¨ng c­êng mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷a hai n­íc, tranh thñ sù ñng hé quèc tÕ…ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ vÒ mÆt x· héi. Chi phÝ bá ra Bao gåm cã c¸c chi phÝ cho ng­êi lao ®éng trong lÜnh vùc tham gia, chi phÝ cho bé m¸y qu¶n lý, tæ chøc tuyÓn mé, ®­a ®i vµ qu¶n lý ë n­íc ngoµi, xö lý c¸c c«ng viÖc sau khi ng­êi lao ®éng hÕt h¹n trë vÒ n­íc, tiÒn nép ph¹t cho n­íc b¹n do ng­êi lao ®éng tù ý bá hîp ®ång… Chi phÝ vÒ mÆt x· héi cã ý kiÕn cho r»ng cßn cã nh÷ng tiªu cùc do lao ®éng g©y ra ë n­íc ngoµi. Song nh÷ng c¸i ®ã lµ yÕu tè chñ quan cã thÓ kh¾c phôc ®­îc nÕu cã biÖn ph¸p vµ chÝnh s¸ch thÝch hîp. * * * Toµn bé ch­¬ng I ®· nªu ®­îc mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ c¸c vÊn ®Ò lý luËn chung cña xuÊt khÈu lao ®éng vµ ®Æc ®iÓm cña xuÊt khÈu lao ®éng trªn thÕ giíi. XÐt vÒ mÆt lÞch sö, di c­ lao ®éng ®· h×nh thµnh tõ thêi kú ®Çu tiªn xuÊt hiÖn con ng­êi vµ ®­îc chÝnh thøc ho¸ thµnh ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng tõ nhiÒu thËp kû nay. §©y lµ ho¹t ®éng mang tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan. §øng tr­íc t×nh h×nh ph¸t triÓn xuÊt khÈu lao ®éng thÕ giíi b»ng c¸c kinh nghiÖm tÝch lòy ®­îc tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng, viÖc ph¸t triÓn lÜnh vùc nµy ®· vµ ®ang trë thµnh mét trong nh÷ng môc tiªu cÊp b¸ch cña n­íc ta. §Ó cã thÓ tiÕn tíi thµnh c«ng vµ nh÷ng b­íc ®i ch¾c ch¾n ®ßi hái chóng ta ph¶i n¾m râ vµ nghiªn cøu kü vÒ vÊn ®Ò nµy. Ch­¬ng I cña kho¸ luËn sÏ lµ tiÒn ®Ò cho viÖc ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ triÓn väng ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam trong ch­¬ng II vµ ch­¬ng III. ch­¬ng II Thùc tr¹ng xuÊt khÈu lao ®éng cña viÖt nam giai ®o¹n tõ 1990 trë l¹i ®©y 2.1. Chñ tr­¬ng vµ chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam vÒ XKL§ 2.1.1. Kh¸i qu¸t vÒ lùc l­îng lao ®éng ViÖt Nam Víi møc t¨ng d©n sè tù nhiªn hµng n¨m trªn 1,7% ViÖt Nam lµ mét n­íc cã nguån nh©n lùc dåi dµo, ®øng thø 12 trªn thÕ giíi vµ ®øng thø 2 trong khèi ASEAN *. Theo dù b¸o d©n sè n­íc ta sÏ cßn t¨ng tíi 100 triÖu ng­êi vµo n¨m 2020 víi tèc ®é t¨ng d©n sè hÇu nh­ kh«ng ®æi. HiÖn nay tæng sè lao ®éng cña c¶ n­íc ta ­íc tÝnh lµ 38.643.123 ng­êi, trong ®ã, sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng lµ 36.725.277 ng­êi, chiÕm 95% tæng lùc l­îng lao ®éng cña c¶ n­íc. Tû lÖ d©n sè d­íi 15 tuæi chiÕm tíi 45%, ®¹i bé phËn (52,19%) n»m ë ®é tuæi d­íi 30 vµ 78% ë ®é tuæi 40 (nguån sè liÖu cña Tæng côc thèng kª n¨m 2001). §iÒu ®ã chøng tá d©n sè ViÖt Nam vÉn ®ang trong thêi kú ph¸t triÓn m¹nh. So víi n¨m 2001, qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng trong n¨m 2002 vÉn theo chiÒu h­íng tÝch cùc. Cã thÓ nãi n­íc ta lµ mét thÞ tr­êng cung cÊp lao ®éng phong phó tao nªn mét nguån lùc dåi dµo cho ®Êt n­íc. §Æc ®iÓm cña lùc l­îng lao ®éng ViÖt Nam - Lîi thÕ so s¸nh vÒ quy m« vµ chÊt l­îng nguån nh©n lùc. + ViÖt Nam cã quy m« d©n sè lín vµ th¸p d©n sè vµo lo¹i trÎ, sè trÎ em d­íi 16 tuæi chiÕm tíi 40% d©n sè, ®Æc biÖt sè lao ®éng trÎ ë nhãm tuæi tõ 16 -35 chiÕm 65,2% lùc l­îng lao ®éng. Tèc ®é t¨ng d©n sè tù nhiªn cã xu h­íng gi¶m dÇn, trong 10 n¨m qua (1998 - 1999), tû lÖ t¨ng d©n sè b×nh qu©n lµ 1,7%/n¨m, gi¶m 0,4% so víi 10 n¨m tr­íc ®ã *. + Tr×nh ®é häc vÊn vµ d©n trÝ cña nguån nh©n lùc cao, tû lÖ d©n sè biÕt ch÷ chiÕm 93%. Riªng lùc l­îng lao ®éng biÕt ch÷ chiÕm kho¶ng 97% tæng ------------------------------ * Nguån: CIEM-ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ TW lùc l­îng lao ®éng. ChØ sè ph¸t triÓn con ng­êi (HDI) cña ViÖt Nam vµo lo¹i kh¸ (xÕp thø 110/175 n­íc n¨m 1999) so víi nhiÒu n­íc chËm vµ ®ang ph¸t triÓn. + Tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o cã xu h­íng t¨ng lªn. Trong 3 n¨m (1996 -1998) b×nh qu©n hµng n¨m lao ®éng qua ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt t¨ng 6,18%. §Õn n¨m 1998 sè lao ®éng ®· qua ®µo t¹o lµ 17,8%, trong ®ã qua ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt chiÕm 13,11% lùc l­îng lao ®éng * . Tû lÖ nµy cµng t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m tíi. - Nh÷ng h¹n chÕ + D©n sè trÎ vÒ l©u dµi lµ mét thÕ m¹nh, song tr­íc m¾t sÏ bÊt lîi vÒ kinh tÕ, do b×nh qu©n sè ng­êi ph¶i nu«i d­ìng (trÎ em) trªn mét lao ®éng cao h¬n c¸c n­íc kh¸c, g©y trë ng¹i trong viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ lµm qu¸ t¶i hÖ thèng gi¸o dôc, y tÕ, còng nh­ c¸c dÞch vô x· héi kh¸c. + Sè d©n trong ®é tuæi lao ®éng ë ViÖt Nam vÉn ®ang cã xu h­íng t¨ng. Theo dù b¸o, n¨m 2000 chiÕm kho¶ng 55%, ®Õn n¨m 2005 chiÕm kho¶ng 59,1% vµ n¨m 2010 chiÕm kho¶ng 60,7% d©n sè, lµm cho søc Ðp vÒ viÖc lµm cµng trë nªn gay g¾t *. + Tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o rÊt thÊp, n¨m 1998 tû lÖ nµy lµ 17,8%, phÇn lín lµm viÖc ë c¬ quan TW (94,4%); trong c¸c doanh nghiÖp sè lao ®éng cã tr×nh ®é cao ®¼ng trë lªn chØ chiÕm 32% ( con sè nµy ë Hµn Quèc lµ 48%; NhËt B¶n: 64,4%; Th¸i Lan: 58,2%. ë n«ng th«n, lao ®éng qua ®µo t¹o chØ chiÕm 10%, trong ®ã ®µo t¹o nghÒ chiÕm 0,44%. C¬ cÊu ®µo t¹o gi÷a ®¹i häc, cao ®¼ng, trung häc vµ c«ng nh©n kü thuËt rÊt bÊt hîp lý. HiÖn lµ 1 -1,6 -3,6; (c¸c n­íc kh¸c lµ 1-4-10)*. Cßn theo ®¸nh gi¸ cña Tæ chøc BERI vÒ søc c¹nh tranh cña lao ®éng theo thang ®iÓm 100, th× ViÖt Nam míi ®¹t 45 ®iÓm vÒ khung ph¸p lý, 20 ®iÓm vÒ n¨ng suÊt lao ®éng, 40 ®iÓm vÒ th¸i ®é lao ®éng, 16 ®iÓm vÒ kü n¨ng lao ®éng vµ 32 ®iÓm vÒ chÊt l­îng lao ®éng. So víi 59 n­íc, ViÖt Nam ®øng thø 48 *. ------------------------ * Nguån: Nghiªn cøu kinh tÕ sè 260-01/2000 + Lao ®éng tuy cÇn cï, tiÕp thu nhanh khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ, cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, song tÝnh kû luËt cßn yÕu, t¸c phong vµ v¨n ho¸ c«ng nghiÖp cßn thÊp (40 ®iÓm/100 nh­ ®· nãi ë trªn). Nh­ vËy: Nh×n chung n­íc ta lµ mét quèc gia cã nguån lao ®éng dåi dµo, tèc ®é ph¸t triÓn ë møc cao, l¹i phËn bè kh«ng ®Òu, phÇn lín tËp trung ë khu vùc n«ng th«n chÊt l­îng lao ®éng thÊp, ®Æc biÖt lµ ch­a qua ®µo t¹o nhiÒu. Trong khi ®ã n­íc ta l¹i ®ang gÆp khã kh¨n rÊt lín trong qu¸ tr×nh t¹o viÖc lµm, t¹o ra mét c¬ cÊu lao ®éng hîp lý. Chóng ta ph¶i nh×n nhËn r»ng: "Con ng­êi ViÖt Nam hiÖn cã nh÷ng mÆt h¹n chÕ vÒ thÓ lùc, kiÕn thøc, tay nghÒ vµ thãi quen cña s¶n xuÊt nhá. Kh¾c phôc nh÷ng ng­îc ®iÓm ®ã th× nguån nh©n lùc vµ nh©n tè con ng­êi míi thùc sù trë thµnh thÕ m¹nh cña ®Êt n­íc" *. 2.1.2 ThÊt nghiÖp, viÖc lµm vµ tÇm quan träng cña c«ng t¸c XKL§ Nh­ trªn ®· tr×nh bµy h¬n 30% lùc l­îng lao ®éng (kho¶ng 1 tû ng­êi) trªn thÕ giíi thiÕu viÖc lµm, trong ®ã 150 triÖu ng­êi kh«ng cã c¬ héi kiÕm sèng b»ng søc lao ®éng cña b¶n th©n vµ theo ­íc tÝnh cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO), kho¶ng 60 triÖu lao ®éng trong ®é tuæi tõ 15 -24 kh«ng thÓ t×m ®­îc viÖc lµm*. §iÒu ®ã cho thÊy, viÖc lµm lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi cã tÝnh toµn cÇu, chø kh«ng ph¶i cña riªng bÊt kú quèc gia nµo. ViÖt Nam víi møc t¨ng tr­ëng trªn 7% cho thêi kú 1991 -1998, vÒ c¬ b¶n ®· gi¶i quyÕt ®­îc viÖc lµm cho sè lao ®éng t¨ng thªm hµng n¨m kho¶ng 1,1 triÖu ng­êi, nh­ng ch­a ®ñ ®Ó gi¶i táa sè lao ®éng thÊt nghiÖp ®· tån ®äng tõ nh÷ng n¨m tr­íc vµ sè lao ®éng d«i ra tõ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc do c¬ cÊu l¹i bé m¸y s¶n xuÊt. N¨m 1998, sè lao ®éng ch­a gi¶i quyÕt ®­îc viÖc lµm chuyÓn sang n¨m 1999 lµ 1,75 triÖu ng­êi. XÐt theo ®Þa bµn, tû lÖ thÊt nghiÖp t¹i ®« thÞ ë ViÖt Nam lµ t­¬ng ®èi cao vµ ®ang cã xu h­íng t¨ng lªn: N¨m 1997 so víi n¨m 1996 t¨ng thªm 0,13% vµ n¨m 1998 so víi n¨m 1997 ------------------------ Nguån:Nghiªn cøu Kinh tÕ sè 260-01/2000 t¨ng thªm 0,84%, n¨m 1999 t¨ng thªm 0,55%. ë mét sè thµnh phè lín nh­ Hµ Néi, tû lÖ thÊt nghiÖp n¨m 1998 lµ 9,09%, TP Hå ChÝ Minh lµ 6,76%; n¨m 1999, tû lÖ thÊt nghiÖp t­¬ng øng ®­îc x¸c ®Þnh lµ 10,31% vµ 7,04%. §­a tæng sè ng­êi thÊt nghiÖp ë c¸c khu vùc ®« thÞ t¨ng gÇn 615.000 ng­êi trong n¨m 1999 so víi møc 511.000 ng­êi n¨m 1998, 427.000 ng­êi n¨m 1997 vµ 394.000 ng­êi n¨m 1996. Thªm vµo ®ã, hiÖn t­îng di d©n tù ph¸t tõ n«ng th«n vµo c¸c thµnh phè lín víi quy m« vµ tèc ®é ngµy cµng t¨ng, t¹i TP. HCM th­êng xuyªn cã 70.000 vµ Hµ Néi kho¶ng 20.000 lao ®éng tõ c¸c tØnh ®Õn t×m viÖc lµm. Víi ®Æc ®iÓm cña mét n­íc ®ang ë trong giai ®o¹n ®Çu thùc hiÖn CNH- H§H, vïng n«ng th«n ViÖt Nam vÉn lµ n¬i sö dông phÇn lín lao ®éng x· héi (gÇn 70%). Tuy nhiªn, do diÖn tÝch ®Êt canh t¸c trªn ®Çu ng­êi ngµy cµng bÞ thu hÑp, t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm t¹i c¸c lµng quª còng rÊt nghiªm träng. Sè ng­êi thiÕu viÖc lµm tËp trung nhiÒu nhÊt ë løa tuæi 15-44 (chiÕm 83,5% lùc l­îng lao ®éng ë n«ng th«n)*. HiÖn ViÖt Nam cã 8,1 triÖu ha ®Êt n«ng nghiÖp, víi tr×nh ®é kü thuËt hiÖn nay, sè ®Êt canh t¸c ®ã còng chØ cã kh¶ n¨ng ®¸p øng tèi ®a cho kho¶ng 19 triÖu lao ®éng. NÕu kh«ng ph¸t triÓn m¹nh viÖc lµm phi n«ng nghiÖp, lao ®éng d­ thõa ë n«ng th«n ­íc tÝnh sÏ vµo kho¶ng 10 triÖu ng­êi. MÆt kh¸c, do t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng khu vùc, ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi (FDI) vµo ViÖt Nam suy gi¶m nhanh, n¨m 1998 FDI thu hót ®­îc chØ b»ng 60% cña n¨m 1997 vµ ®Õn 30 -10 -1999 thu ®­îc chØ b»ng 57% møc cïng kú n¨m 1998. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ nghiªn cøu trong bèi c¶nh kh¶ n¨ng huy ®éng vèn trong n­íc ®Ó ®Çu t­ t¹o viÖc lµm lµ hÕt søc h¹n chÕ th× FDI lµ mét ®éng lùc quan träng thóc ®Èy ®µ t¨ng tr­ëng GDP cao vµ lµ nh©n tè gãp phÇn t¹o vµ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua. Bªn c¹nh viÖc lµm gi¶m tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP (n¨m 1999, ®¹t 4,8%), cuéc khñng ho¶ng cßn t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn kh¶ n¨ng tiªu dïng vµ xuÊt khÈu cña -------------------- * Nguån: Nghiªn cøu kinh tÕ sè 260-01/2000 ViÖt Nam. ChØ sè gi¸ c¶ trong 9 th¸ng ®Çu n¨m chØ t¨ng 0,2% so víi th¸ng 12 n¨m 1998 lµ dÊu hiÖu cña t×nh tr¹ng thiÓu ph¸t, lµm ®×nh ®èn s¶n xuÊt, g©y søc Ðp sa th¶i c«ng nh©n trong c¸c doanh nghiÖp. Theo con sè cña Tæng côc Thèng kª vÒ t×nh h×nh thÊt nghiÖp th× n¨m 1999 tû lÖ thÊt nghiÖp chiÕm ®Õn 7,4% lùc l­îng lao ®éng, ®­a con sè thÊt nghiÖp lªn 2 triÖu ng­êi trong tæng sè 38,5 triÖu lao ®éng trong c¶ n­íc *. B¶ng 2.2: Tû lÖ thÊt nghiÖp cña lao ®éng trong ®é tuæi (%) §¬n vÞ : % 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Toµn quèc 5,88 6,01 6,85 7,40 6,44 6,28 1. §ång b»ng s«ng Hång 7,57 7,56 8,25 9,34 7,34 7,07 - Hµ Néi 7,71 8,56 9,09 10,31 7,95 7,39 - H¶i Phßng 7,84 7,70 7,89 7,82 7,45 7,11 2. Vïng §«ng B¾c 6,42 6,34 6,60 8,72 6,49 6,73 - Qu¶ng Ninh 9,33 7,06 6,80 9,29 7,34 7,24 3. Vïng T©y B¾c 4,51 4,73 5,92 6,58 6,02 5,62 4. Vïng B¾c Trung Bé 6,96 6,68 7,26 8,62 6,87 6,72 5. Duyªn H¶i Nam Trung Bé 5,57 5,42 6,67 7,07 6,31 6,16 - §µ N½ng 5,53 5,42 6,35 6,64 5,95 5,54 6. Vïng T©y Nguyªn 4,24 4,99 5,88 5,95 5,16 5,05 7. Vïng §«ng Nam Bé 5,43 5,89 6,44 6,52 6,20 5,92 - TP Hå ChÝ Minh 5,68 6,13 6,76 7,04 6,48 6,04 - §ång Nai 6,61 4,03 5,52 5,87 5,20 5,14 8. §ång b»ng s«ng Cöu Long 4,73 4,72 6,35 6,53 6,15 6,08 Nguån: Trung t©m th«ng tin - Thèng kª lao ®éng vµ x· héi 12/2001. ----------------- * Nguån: Nghiªn cøu kinh tÕ sè 260-01/2000 Sè liÖu trong b¶ng trªn cho thÊy t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam lµ t­¬ng ®èi nghiªm träng, trong bèi c¶nh ng©n s¸ch Nhµ n­íc ch­a ®­îc dù trï ®Ó trî cÊp cho ng­êi thÊt nghiÖp, kh¶ n¨ng ®Çu t­ t¹o viÖc lµm l¹i phô thuéc chñ yÕu vµo c¸c viÖc thu hót FDI. VËy ViÖt Nam sÏ lùa chän ph­¬ng c¸ch nµo ®Ó gi¶i quyÕt mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vÊn ®Ò viÖc lµm trong t­¬ng lai ? Ch­¬ng tr×nh viÖc lµm quèc gia ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së x©y dùng mét hÖ thèng c¸c ch­¬ng tr×nh viÖc lµm trong mét sè lÜnh vùc cã kh¶ n¨ng thu hót nhiÒu lao ®éng, më réng vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng, c¶i tiÕn, söa ®æi, ®Ó luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc hÊp dÉn h¬n, cïng víi viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n­íc lµ chÝnh c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng còng ®­îc ChÝnh phñ ®Æc biÖt quan t©m. T¹i héi nghÞ toµn quèc vÒ c«ng t¸c XKL§ th¸ng 6/2000 Thñ t­íng Ph¹m V¨n Kh¶i ®· nhÊn m¹nh: "chóng ta x¸c ®Þnh cïng víi c¸c gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n­íc lµ chÝnh, XKL§ vµ chuyªn gia lµ mét chiÕn l­îc quan träng tr­íc m¾t vµ l©u dµi". Bé chÝnh trÞ ®· ban hµnh ChØ thÞ sè 41 - CT/T.¦ ngµy 22 - 9 -1998 vÒ XKL§ vµ chuyªn gia, trong ®ã nªu râ: "XKL§ vµ chuyªn gia lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ- x· héi gãp phÇn ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, gi¶i quyÕt viÖc lµm t¹o thu nhËp vµ n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cho ng­êi lao ®éng, t¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc vµ t¨ng c­êng quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ gi÷a n­íc ta víi c¸c n­íc". Chñ tr­¬ng nµy ®· ®­îc cô thÓ ho¸ trong NghÞ ®Þnh sè 152/1999/N§ - CP ngµy 20-9-1999 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh viÖc ®­a ng­êi lao ®éng vµ chuyªn gia ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. XKL§ vµ chuyªn gia ®èi víi chóng ta lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa chiÕn l­îc quan träng, v×: - Gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm, ®ång thêi qua ®ã ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ t¹o ®éng lùc l©u dµi cho c«ng cuéc ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Lao ®éng vµ chuyªn gia lµm viÖc ë n­íc ngoµi cã ®iÒu kiÖn n©ng cao tay nghÒ, tiÕp thu c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ t¸c phong lµm viÖc c«ng nghiÖp, khi kÕt thóc hîp ®ång trë vÒ n­íc sÏ bæ sung ®éi ngò lao ®éng kü thuËt mµ n­íc ta ®ang thiÕu vµ tÝch luü ®­îc sè vèn cã thÓ ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, dÞch vô, ®ãng gãp tÝch cùc vµo c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc. - T¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc. Theo b¸o c¸o cña Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ x· héi, gÇn ®©y hµng n¨m ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®ang lµm viÖc ë n­íc ngoµi ®· göi vÒ n­íc h¬n 1 tû ®« la Mü. §ã lµ mét nguån thu lín ®èi víi n­íc ta. HiÖn nay nÒn kinh tÕ n­íc ta míi cã mét sè Ýt ngµnh s¶n xuÊt ®¹t trªn 1 tû ®«- la Mü mçi n¨m. Sè tiÒn do lao ®éng vµ chuyªn gia ViÖt Nam ë n­íc ngoµi göi vÒ lµ mét nguån lùc quan träng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc, c¶i thiÖn ®¸ng kÓ ®êi sèng cña gia ®×nh nh÷ng ng­êi ®i XKL§ vµ gãp phÇn t¹o thªm viÖc lµm cho nhiÒu ng­êi kh¸c ë trong n­íc. NÕu ta XKL§ vµ chuyªn gia nhiÒu h¬n n÷a th× hiÖu qu¶ kinh tÕ sÏ rÊt lín. - Qua thêi gian sèng vµ lµm viÖc víi nh©n d©n n­íc nhËn lao ®éng, ng­êi lao ®éng cña ta còng lµm cho nh©n d©n b¹n hiÓu biÕt thªm vÒ ®Êt n­íc vµ con ng­êi ViÖt Nam, gãp phÇn lµm c«ng t¸c "ngo¹i giao nh©n d©n", t¨ng c­êng quan hÖ hîp t¸c gi÷a n­íc ta víi c¸c n­íc. Thùc hiÖn chñ tr­¬ng cña §¶ng vÒ ®Èy m¹nh XKL§ ChÝnh phñ ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong viÖc ban hµnh chÝnh s¸ch vµ trong c«ng t¸c ®iÒu hµnh c«ng viÖc nµy. Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ x· héi cïng nhiÒu bé, ngµnh liªn quan ®· gãp nhiÒu gi¶i ph¸p gióp ChÝnh phñ chØ ®¹o ®Èy m¹nh c«ng t¸c XKL§ vµ chuyªn gia. ChÝnh nhê nh÷ng nç lùc ®ã mµ chóng ta ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ quan träng b­íc ®Çu, t¹o ®µ cho sù ph¸t triÓn tiÕp theo. 2..1.3. Chñ tr­¬ng vµ chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam vÒ XKL§ XKL§ ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc coi lµ mét ho¹t ®éng KT- XH gãp phÇn ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¹o thu nhËp vµ n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cho ng­êi lao ®éng, t¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc vµ t¨ng c­êng mèi quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ gi÷a n­íc ta vµ c¸c n­íc. §©y lµ mét gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm cã vai trß quan träng tr­íc m¾t vµ l©u dµi. TiÕp tôc c«ng cuéc ®æi míi theo tinh thÇn nghÞ quyÕt cña §¶ng, chñ tr­¬ng ph¸t triÓn vµ më réng hîp t¸c lao ®éng víi c¸c quèc gia cã nhu cÇu sö dông lao ®éng, n­íc ta ®· vµ ®ang ®Èy m¹nh h¬n n÷a qu¸ tr×nh héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ, héi nhËp víi thÞ tr­êng lao ®éng thÕ giíi. T¹i héi nghÞ tæng kÕt 5 n¨m thùc hiÖn c«ng t¸c XKL§ cña Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ x· héi, ®ång chÝ Bé tr­ëng ®· ph¸t biÓu: "khi thùc hiÖn ®­êng lèi më cöa, tõng b­íc héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi, lao ®éng ViÖt Nam cã nhiÒu ­u thÕ nhÊt lµ tr×nh ®é v¨n ho¸, tay nghÒ khÐo lÐo vµ gi¸ c¶ lao ®éng t­¬ng ®èi rÎ so víi c¸c n­íc trong khu vùc. Víi ­u thÕ nµy, kh¶ n¨ng ®­a lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng nh­ Hµn Quèc, B¾c Phi, Trung §«ng sÏ ngµy cµng t¨ng…Ch­¬ng tr×nh XKL§ ph¶i g¾n chÆt víi viÖc lµm trong n­íc b»ng c¸ch dµnh Ýt nhÊt 50% XKL§ ngo¹i tÖ thu ®­îc ®Ó bæ sung vµo quü Quèc gia gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n­íc vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho lao ®éng khi trë vÒ n­íc". Më réng ®Þa bµn xuÊt khÈu lao ®éng sang c¸c n­íc cã nhu cÇu sö dông lao ®éng ViÖt Nam kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ, kinh tÕ x· héi, phong tôc tËp qu¸n vµ t«n gi¸o víi mäi lo¹i lao ®éng tõ lao ®éng gi¶n ®¬n tíi lao ®éng kü thuËt, chuyªn gia lµnh nghÒ trong c¸c lÜnh vùc mµ ta cã kh¶ n¨ng ®¸p øng. §Èy m¹nh XKL§ theo h×nh thøc "xen ghÐp" tøc lµ h×nh thøc ®­a lao ®éng ta sang lµm viÖc chung víi lao ®éng c¸c n­íc trong cïng d©y chuyÒn s¶n xuÊt hoÆc cïng c«ng viÖc mµ do chñ sö dông lao ®éng n­íc ngoµi ®iÒu hµnh vµ tr¶ l­¬ng. H×nh thøc nµy hiÖn nay kh¸ phæ biÕn, chiÕm kho¶ng 70-80% tæng sè nhu cÇu sö dông lao ®éng n­íc ngoµi. T¨ng c­êng quan hÖ vµ ký kÕt hîp ®ång cung øng lao ®éng ®ång bé víi c¸c chñ h·ng thÇu quèc tÕ. Tõng b­íc tiÕp cËn, häc tËp kinh nghiÖm c¸c n­íc ph¸t triÓn, c¸c n­íc cã kinh nghiÖm vµ truyÒn thèng trªn lÜnh vùc nµy, ®Ó ký vµ tæ chøc ®­a lao ®éng vµ chuyªn gia ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi theo h×nh thøc nhËn thÇu c«ng tr×nh. H¬n hai m­¬i n¨m qua ®­îc sù quan t©m cña §¶ng, Nhµ n­íc, ChÝnh phñ, nhiÒu v¨n b¶n, chÝnh s¸ch, nghÞ ®Þnh... ®· ®­îc ban hµnh, tiªu biÓu lµ: Bé luËt lao ®éng n­íc Céng hoµ XHCN ViÖt Nam ngµy 23 th¸ng 6 n¨m 1994 quy ®Þnh mét sè ®iÒu luËt vÒ viÖc XKL§. §©y lµ v¨n b¶n ph¸p lý cao nhÊt vÒ vÊn ®Ò tao viÖc lµm cho ng­êi ViÖt Nam ë n­íc ngoµi. NghÞ ®Þnh sè 07/CP ngµy 20 th¸ng 01 n¨m 1995 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt mét sè ®iÒu kho¶n cña Bé luËt lao ®éng vÒ ®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n t¹i n­íc ngoµi (§©y lµ nghÞ ®Þnh thay thÕ nghÞ ®Þnh 370/H§BT) NghÞ ®Þnh sè 152/1999/N§ - CP ngµy 20 th¸ng 9 n¨m 1999 cña chÝnh phñ qui ®Þnh viÖc ng­êi lao ®éng vµ chuyªn gia ViÖt Nam ®i lµm cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. §©y lµ v¨n b¶n ph¸p lý hiÖn hµnh, thay thÕ NghÞ ®Þnh sè 07/CP. NghÞ ®Þnh quy ®Þnh râ: "ChÝnh phñ khuyÕn khÝch c¸c c¬ quan, c¸c tæ chøc vµ ng­êi ViÖt Nam ë trong vµ ngoµi n­íc th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cña m×nh tham gia t×m kiÕm vµ khai th¸c viÖc lµm ë n­íc ngoµi phï hîp víi ph¸p luËt quèc tÕ, ph¸p luËt ViÖt Nam vµ ph¸p luËt n­íc sö dông lao ®éng ViÖt Nam". 2.2. Thùc tr¹ng XKL§ cña ViÖt Nam giai ®o¹n tõ 1990 trë l¹i ®©y NÕu trong giai ®o¹n 1980-1990 n­íc ta chñ yÕu cã quan hÖ hîp t¸c lao ®éng víi c¸c n­íc XHCN, lao ®éng xuÊt khÈu chñ yÕu tíi c¸c quèc gia thuéc khu vùc §«ng ¢u cò, Irak vµ mét vµi n­íc Ch©u Phi th× ë giai ®o¹n 1991 ®Õn nay ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ta ®· më réng ra nhiÒu quèc gia kh¸c nhau. Tõ n¨m 1991, c¸c n­íc XHCN §«ng ¢u tiÕp nhËn lao ®éng cña n­íc ta ®Òu x¶y ra c¸c biÕn ®éng chÝnh trÞ lín dÉn tíi sù thay ®æi vÒ thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ c¬ chÕ kinh tÕ. ë nhiÒu n­íc Ch©u Phi cã chuyªn gia cña ta lµm viÖc còng cã khñng ho¶ng kinh tÕ, chÝnh trÞ. T¹i Irak x¶y ra chiÕn tranh vïng vÞnh khiÕn cho phÇn lín c¸c quèc gia nµy ®Òu kh«ng cßn nhu cÇu tiÕp nhËn lao ®éng vµ chuyªn gia cña ViÖt Nam n÷a. Tuy r»ng, thÞ tr­êng lao ®éng n­íc ngoµi ®ang cã nh÷ng biÕn ®éng bÊt lîi, nh­ng kh«ng cã nghÜa lµ ®ãng cöa ®èi víi lao ®éng ViÖt Nam. Mét sè thÞ tr­êng träng ®iÓm nh­ §µi Loan, Hµn Quèc, NhËt B¶n, Malaysia, B¾c Phi, Trung §«ng vµ ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng lao ®éng trªn biÓn ®ang rÊt tiÒm tµng, hµng n¨m thu hót hµng triÖu lao ®éng n­íc ngoµi vµo c¸c nhãm ngµnh nghÒ: x©y dùng, c«ng nghiÖp, dÞch vô, vËn t¶i biÓn, ®¸nh b¾t vµ chÕ biÕn h¶i s¶n mµ chóng ta cã kh¶ n¨ng ®¸p øng. Sau h¬n ba n¨m triÓn khai thùc hiÖn NghÞ ®Þnh sè 152/1999/N§-CP ngµy 20/09/1999 cña ChÝnh phñ, c«ng t¸c XKL§ vµ chuyªn gia ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ quan träng b­íc ®Çu: §Õn nay c¶ n­íc ta ®· cã 159 doanh nghiÖp ®­îc Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng XKL§. ThÞ tr­êng ®· më réng ra gÇn 40 n­íc vµ vïng l·nh thæ kh¸c nhau. Nhµ n­íc ®· x©y dùng ®­îc mét hÖ thèng c¬ chÕ chÝnh s¸ch t­¬ng ®èi ®ång bé, æn ®Þnh vµ duy tr× thÞ tr­êng ®· cã, më thªm mét sè thÞ tr­êng míi vµ t¨ng c­êng qui m« ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi; c¸c c¬ quan Nhµ n­íc ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc trong viÖc phèi hîp vµ tæ chøc thùc hiÖn; ®éi ngò doanh nghiÖp XKL§ ph¸t triÓn vµ tõng b­íc tiÕp cËn thÞ tr­êng quèc tÕ, ®· chñ ®éng ®Çu t­, n¨ng ®éng h¬n trong c«ng t¸c khai th¸c thÞ tr­êng vµ tæ chøc qu¶n lý. Cho ®Õn nay ®· cã h¬n 100 doanh nghiÖp ký ®­îc hîp ®ång vµ ®· ®­a ®­îc trªn 60.000 lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, hµng n¨m ®Êt n­íc cã thªm l­îng ngo¹i tÖ ®¸ng kÓ vµ kho¶ng 1,2 tû - 1,4 tû USD do ng­êi lao ®éng lµm viÖc ë n­íc ngoµi chuyÓn vÒ. Riªng n¨m 2003 phÊn ®Êu ®­a kho¶ng 50.000 lao ®éng vµ chuyªn gia ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi vµ t¨ng dÇn sè l­îng trong nh÷ng n¨m tiÕp theo, kÓ tõ n¨m 2005 mçi n¨m ®­a ®i 150.000 ®Õn 200.000 lao ®éng vµ chuyªn gia ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, tiÕn tíi cã 1 triÖu lao ®éng lµm viÖc ë n­íc ngoµi vµo n¨m 2010. Cïng thêi kú nµy t¹i n­íc ta c¬ chÕ qu¶n lý vÒ kinh tÕ còng ®ang tõng b­íc ®æi míi chuyÓn dÇn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. §iÒu nµy ®ßi hái n­íc ta ph¶i cã nh÷ng chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch phï hîp víi t×nh h×nh kinh tÕ trong n­íc còng nh­ quèc tÕ. 2.2.1. Nh÷ng ®éng th¸i ho¹t ®éng XKL§ cña ViÖt Nam 2.2.1.1. VÒ qu¸ tr×nh thùc hiÖn Ho¹t ®éng XKL§ ®Õn nay ®· ®­îc trªn 10 n¨m. §©y lµ giai ®o¹n ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. NghÞ ®Þnh sè 370/H§BT ngµy 9/11/1991 cña Héi ®ång Bé tr­ëng ban hµnh quy chÕ vÒ ®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi ®· më ra c¬ chÕ míi trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng víi chñ tr­¬ng vµ môc ®Ých lµ gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¹o thu nhËp cho ng­êi lao ®éng vµ t¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc. C¸c quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña ng­êi lao ®éng, cña tæ chøc kinh tÕ ®­a lao ®éng ®i vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c Bé, ngµnh cã liªn quan ®­îc quy ®Þnh râ. Trong nh÷ng n¨m ®Çu thùc hiÖn xuÊt khÈu lao ®éng theo c¬ chÕ míi chóng ta ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qña quan träng ®ã lµ: ®· h×nh thµnh vÒ mÆt tæ chøc ho¹t ®éng cã ph©n biÖt chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc vµ ho¹t ®éng sù nghiÖp cña c¸c C«ng ty vÒ xuÊt khÈu lao ®éng; ®· më ra mét sè thÞ tr­êng lao ®éng míi (Hµn Quèc, NhËt B¶n, lao ®éng trªn biÓn...) Trong 12 n¨m ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng chóng ta ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶: §­a ®i ®­îc kho¶ng 15 v¹n lao ®éng, sè l­îng nµy rÊt nhá so víi nhu cÇu thùc tÕ, nh­ng ®· cho thÊy sù ph¸t triÓn khi chóng ta b¾t ®Çu th©m nhËp thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. B¶ng 2.3: Quy m« XKL§ giai ®o¹n 1991 - 2002 §¬n vÞ: ng­êi N¨m Sè l­îng 1991 1.022 1992 810 1993 3.960 1994 9.230 1995 10.050 1996 12.661 1997 18.469 1998 12.000 1999 20.700 2000 31.468 2001 36.168 2002 46.122 Tæng 202.560 Nguån: Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi Tõ ®Çu n¨m 1992 ®Õn nay, sau khi Liªn x« vµ c¸c n­íc XHCN §«ng ¢u sôp ®æ, b»ng cè g¾ng cña ChÝnh phñ, c¸c Bé, ngµnh, c¸c c«ng ty XKL§, ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ®· ®em l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ tÝch cùc vÒ mÆt kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh. VÒ ®éi ngò c¸c doanh nghiÖp lµm c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng ChØ tÝnh riªng tíi thêi ®iÓm n¨m 1999, Bé lao ®éng vµ Th­¬ng binh x· héi ®· cÊp giÊy phÐp cho 79 C«ng ty, trong ®ã cã 2 C«ng ty thuéc Bé lao ®éng - Th­¬ng binh x· héi, 18 C«ng ty thuéc Bé Giao th«ng vËn t¶i, 6 C«ng ty thuéc Bé x©y dùng, 15 C«ng ty thuéc UBND c¸c tØnh, thµnh phè vµ mét sè C«ng ty thuéc c¸c Bé, ngµnh, ®oµn thÓ kh¸c ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy. Cho tíi n¨m 2001 ®æi vµ cÊp thªm giÊy phÐp cho mét sè doanh nghiÖp, n©ng tæng sè doanh nghiÖp ®­îc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng chuyªn doanh lµ 159 doanh nghiÖp (n¨m 2001 cã 13 doanh nghiÖp, n¨m 2003 cã 8 doanh nghiÖp bÞ rót giÊy phÐp XKL§ do sai ph¹m). Trong ®ã cã 3 doanh nghiÖp t­ nh©n: (C«ng ty TNHH §Ønh Vµng - H¶i Phßng, C«ng ty TNHH Quèc d©n - Hµ néi, C«ng ty TNHH Th­¬ng m¹i vµ DÞch vô ThuËn Th¶o - TP. Hå ChÝ Minh. C¸c lÜnh vùc mµ doanh nghiÖp n­íc ta tham gia chñ yÕu lµ lµm dÞch vô cung øng lao ®éng, nhËn thÇu, kho¸n x©y dùng c«ng tr×nh, liªn doanh liªn kÕt chia s¶n phÈm ë n­íc ngoµi vµ ®Çu t­ ra n­íc ngoµi hay ®Çu t­ ®­a lao ®éng ®i tu nghiÖp ë n­íc ngoµi sau mét thêi gian trë vÒ lµm viÖc cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. Thêi gian qua c¸c C«ng ty nh­: VINACONEX, LOD, OLECO, VIETRAXIMEX, SULECO, SOVILACO, TRACIMEXCO, TRACODI, Tæng C«ng ty x©y dùng S«ng §µ, C«ng ty COALIMEX. INTERSERCO, INLACO SAIGON, VITRASCHART vµ TRAENCO... ®· tÝch cùc ho¹t ®éng vµ mang l¹i nh÷ng thµnh qu¶ ®¹t nhÊt ®Þnh, ngoµi ra cßn cã mét sè c¸c C«ng ty x©y dùng cña ta tróng thÇu trong viÖc lµm ®­êng ë Lµo, x©y nhµ ë ¶ rËp xª ót... 2.2.2.2 KÕt qu¶ ®¹t ®­îc Trong bèi c¶nh chung cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, ho¹t ®éng XKL§ cña ViÖt Nam còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. MÆc dï vËy trªn mÆt trËn XKL§, chóng ta ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ: ThÞ tr­êng lao ®éng ®ang dÇn ®­îc më réng tõ chç chØ XKL§ sang mét sè thÞ tr­êng truyÒn thèng nh­ Liªn X«, c¸c n­íc XHCN §«ng ¢u, IR¾c, Ch©u Phi… tÝnh ®Õn 2002 thÞ tr­êng XKL§ cña ta ®· ®­îc më réng ®Õn h¬n 40 n­íc vµ vïng l·nh thæ víi kho¶ng trªn 30 v¹n lao ®éng ViÖt Nam ®ang lµm viÖc ë n­íc ngoµi, víi trªn 30 nhãm ngµnh nghÒ kh¸c nhau. Tû träng lao ®éng cã tay nghÒ tro._.ao ®éng Malaysia, cuèi cïng th¸ng 02/2002 ChÝnh phñ Malaysia ®· quyÕt ®Þnh cho phÐp lao ®éng n­íc ta vµo lµm viÖc. Sau thêi gian thùc hiÖn thÝ ®iÓm ®­a lao ®éng sang Malaysia lµm viÖc n­íc ta ®· ®­a ®­îc 23.455 lao ®éng sang lµm viÖc, b×nh qu©n mçi th¸ng ®­a ®­îc h¬n 3.000 lao ®éng ®Õn Malaysia. ThÞ tr­êng nµy ®· chÊp nhËn lao ®éng ViÖt Nam, ngµy cµng æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn vÒ qui m« (sè l­îng t¨ng nhanh, c¬ cÊu ngµnh nghÒ hîp lý); ThÞ tr­êng Malaysia cã thÓ tiÕp nhËn tõ 150.000 - 200.000 lao ®éng cña ViÖt Nam. 3.3. Nh÷ng gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m ®Èy m¹nh XKL§ cña ViÖt Nam Tõ c¸c ®Þnh h­íng nªu trªn, ®Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ ho¹t ®éng XKL§ ®ßi hái ph¶i cã c¸c gi¶i ph¸p thiÕt thùc 3.2.1. Söa ®æi, bæ sung c¬ chÕ qu¶n lý 1. CÇn thiÕt lËp quan hÖ Nhµ n­íc víi c¸c n­íc cã nhu cÇu sö dông lao ®éng n­íc ngoµi Nhµ n­íc ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh cho sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn XKL§. Ngoµi chøc n¨ng x¸c ®Þnh chñ tr­¬ng, ®Þnh h­íng chiÕn l­îc…®Ó hç trî cho XKL§ ph¸t triÓn, ChÝnh phñ cßn cã vai trß hÕt søc to lín trong më réng thÞ tr­êng lao ®éng ngoµi n­íc, còng lµ kh©u mang tÝnh quyÕt ®Þnh trong chu tr×nh XKL§ cña bÊt kú n­íc nµo. Do vËy, cÇn thiÕt lËp quan hÖ Nhµ n­íc, h×nh thµnh hÖ thèng tuú viªn lao ®éng ®Ó tham m­u, t­ vÊn cho Nhµ n­íc c¸c HiÖp ®Þnh khung hoÆc c¸c tho¶ thuËn nguyªn t¾c ®Ó më ®­êng cho c¸c doanh nghiÖp ký kÕt vµ thùc hiÖn c¸c hîp ®ång cô thÓ. §èi víi c¸c n­íc XKL§ truyÒn thèng, cã thÓ thÊy vai trß cña tuú viªn lao ®éng rÊt lín, cã tÝnh quyÕt ®Þnh cho viÖc th©m nhËp, c¹nh tranh, chiÕm lÜnh thÞ tr­êng. 2. Ph©n ®Þnh râ vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c Bé, ngµnh liªn quan vµ chÝnh quyÒn c¸c cÊp trong XKL§, cô thÓ nh­ sau: Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ x· héi lµ c¬ quan ChÝnh phñ, thèng nhÊt qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ XKL§ cã tr¸ch nhiÖm: §Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu, khai th¸c thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ, nh»m h×nh thµnh mét hÖ thèng thÞ tr­êng sö dông lao ®éng ViÖt Nam æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn; nghiªn cøu vµ tæ chøc triÓn khai c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é vÒ XKL§; tæ chøc qu¶n lý, kiÓm tra ®ång thêi chØ ®¹o vµ h­íng dÉn c¸c Bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng vµ c¸c doanh nghiÖp triÓn khai c«ng t¸c XKL§ theo ®óng luËt lao ®éng. Bé Ngo¹i giao phèi hîp víi Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ x· héi thiÕt lËp, thóc ®Èy vµ t¨ng c­êng quan hÖ hîp t¸c song ph­¬ng víi c¸c n­íc cã kh¶ n¨ng thu hót lao ®éng vµ chuyªn gia ViÖt Nam ; chØ ®¹o c¸c c¬ quan ®¹i diÖn ë n­íc ngoµi nghiªn cøu t×nh h×nh vµ cung cÊp cho Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ x· héi th«ng tin vÒ thÞ tr­êng lao ®éng n­íc ngoµi, thùc hiÖn chøc n¨ng l·nh sù, b¶o vÖ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ë n­íc ngoµi theo ph¸p luËt ViÖt Nam, luËt ph¸p n­íc së t¹i vµ luËt ph¸p quèc tÕ… Bé C«ng an phèi hîp víi Bé T­ ph¸p chØ ®¹o c¸c cÊp triÖt ®Ó c¶i c¸ch hµnh chÝnh trong c¸c thñ tôc, ®¶m b¶o thuËn lîi, nhanh chãng tr¸nh phiÒn hµ cho ng­êi lao ®éng, chuyªn gia vµ tæ chøc kinh tÕ XKL§ . Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, Bé Tµi chÝnh, Ng©n hµng Nhµ n­íc, Bé V¨n ho¸, Bé X©y dùng, Bé C«ng nghiÖp, Bé N«ng NghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n…vµ chÝnh quyÒn c¸c cÊp theo chøc n¨ng cña m×nh ®Èy m¹nh ho¹t ®éng XKL§ trong ph¹m vi thuéc Bé, ngµnh ®Þa ph­¬ng m×nh theo quy ®Þnh cña Nhµ n­íc; chØ ®¹o c¸c tæ chøc kinh tÕ XKL§ tæ chøc tèt ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn cho ng­êi lao ®éng vµ chuyªn gia ViÖt Nam lµm viÖc ë n­íc ngoµi. 3. C«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi ban hµnh qui chÕ vµ h­íng dÉn c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra vÒ xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia; tiÕn hµnh thanh tra, kiÓm tra ®Þnh kú vµ ®ét xuÊt C¸c Bé, Ngµnh, UBND tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng chñ qu¶n t¨ng c­êng thanh tra, kiÓm tra, ph¸t hiÖn vµ sö lý vi ph¹m trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp trùc thuéc. ñy ban nh©n d©n c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng qu¶n lý, thanh tra, kiÓm tra ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng trªn ®Þa bµn, ph¸t hiÖn vµ sö lý kÞp thêi c¸c hµnh vi vi ph¹m liªn quan ®Õn xuÊt khÈu lao ®éng. 3.2.2. C¸c gi¶i ph¸p vÒ chÝnh s¸ch 1. §èi víi c¸c doanh nghiÖp XKL§ Ph¶i x©y dùng cho ®­îc mét ®éi ngò doanh nghiÖp XKL§ m¹nh, lµ ®éi qu©n tiªn phong trong kh©u khai th¸c thÞ tr­êng míi, c¹nh tranh víi c¸c n­íc XKL§ kh¸c, tham gia ®Êu thÇu quèc tÕ lµm nÒn t¶ng vµ dän ®­êng cho ®éi ngò doanh nghiÖp phÝa sau th©m nhËp thÞ tr­êng. Muèn vËy ph¶i tËp trung ®Çu t­ cho c¸c doanh nghiÖp nµy. Tr­íc m¾t, chóng ta cÇn ®Çu t­ vèn, ph­¬ng tiÖn ho¹t ®éng, x©y dùng bé m¸y vµ ®µo t¹o vµ båi d­ìng ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c XKL§ cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ t×m kiÕm thÞ tr­êng. C¸c c¬ quan chñ qu¶n vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc cÇn hç trî vÒ vèn vµ vÒ c¸n bé ®Ó ®Çu t­ x©y dùng c¸c tæ chøc kinh tÕ tham gia vµo XKL§ trë thµnh c¸c tæ chøc kinh tÕ m¹nh, cã ®ñ kinh nghiÖm vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng XKL§ quèc tÕ, x©y dùng mét sè tæ chøc kinh tÕ thµnh c«ng ty ®Êu thÇu quèc tÕ. Ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i víi c¸c doanh nghiÖp XKL§ trong c¸c lÜnh vùc tµi chÝnh, nh­ cho vay víi l·i suÊt thÊp, x©y dùng chi phÝ m«i giíi hoa hång linh ho¹t ®Ó t¹o thÕ chñ ®éng cho doanh nghiÖp trong viÖc t×m ®­îc hîp ®ång XKL§. Giao quyÒn tù chñ cho c¸c doanh nghiÖp nghiªn cøu thµnh lËp HiÖp héi XKL§ vµ chuyªn gia ®Ó c¸c doanh nghiÖp ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi cã sù phèi hîp chÆt chÏ víi nhau vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cho nhau tr­íc sù c¹nh tranh quèc tÕ trong lÜnh vùc XKL§. N©ng cao ®iÒu kiÖn, tiªu chuÈn cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng cho doanh nghiÖp XKL§: n©ng vèn ®iÒu lÖ lªn 7 tû ®ång; vÒ c¸n cã Ýt nhÊt 7 c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc kinh tÕ, ph¸p luËt, ngo¹i ng÷ , doanh nghiÖp ph¶i cã c¬ së ®µo t¹o qui m« trªn 100 häc viªn néi tró trë lªn vµ dµnh mét phÇn chi phÝ cho ®µo t¹o lao ®éng. C¸c doanh nghiÖp tù n©ng cao n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng chuyªn m«n b»ng c¸ch tù ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i ®éi ngò c¸n bé, nh©n viªn cña m×nh. trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o cÇn b¸m s¸t c¸c chØ tiªu chuÈn ®· ®­îc x©y dùng tr­íc cho tõng vÞ trÝ c«ng viÖc ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng trong bèi c¶nh héi nhËp vµ toµn cÇu hãa. Bªn c¹nh viÖc n©ng cao n¨ng lùc cña doanh nghiÖp, cÇn ph¶i thu håi giÊy phÐp ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng thiÕu n¨ng lùc vµ kh«ng cã hiÖu qu¶, s¸p nhËp gi¶i thÓ c¸c doanh nghiÖp cã nhiÒu ®Çu mèi XKL§. Xö lý triÖt ®Ó vµ nghiªm minh ®èi víi c¸c tr­êng hîp ho¹t ®éng phi ph¸p, tuyÓn chän lao ®éng th«ng qua cß måi, trung gian g©y thiÖt h¹i cho ng­êi lao ®éng vµ x· héi. 2. §µo t¹o nguån lao ®éng xuÊt khÈu T¨ng c­êng c«ng t¸c ®µo t¹o, chuÈn bÞ nguån lao ®éng ®¸p øng yªu cÇu cña thÞ tr­êng. HiÖn nay nguån lao ®éng cña chóng ta th× nhiÒu nh­ng ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu, do vËy cÇn ph¶i t¨ng c­êng c«ng t¸c ®µo t¹o nguån XKL§. Ph¶i cã sù liªn kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp XKL§ víi c¸c tr­êng ®µo t¹o míi thùc hiÖn ®­îc nhiÖm vô nµy. C¸c doanh nghiÖp XKL§ lµ n¬i n¾m ®­îc yªu cÇu, ®iÒu kiÖn vµ tiªu chuÈn lao ®éng cña tõng hîp ®ång, tõng n­íc. C¸c tr­êng ®µo t¹o cã c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ vµ gi¸o viªn ®Ó ®µo t¹o lao ®éng. Sù kÕt hîp nµy sÏ n©ng cao ®­îc chÊt l­îng lao ®éng, ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña thÞ tr­êng n­íc ngoµi. Nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch hç trî c¸c doanh nghiÖp ®µo t¹o nguån lao ®éng xuÊt khÈu. Kinh nghiÖm thÕ giíi ®· chØ râ víi viÖc chuÈn bÞ ®­îc lùc l­îng lao ®éng phï hîp, cã chÊt l­îng so víi yªu cÇu quèc gia sÏ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ chiÕm gi÷ ®­îc thÞ tr­êng. ChÊt l­îng lao ®éng cµng cao th× hiÖu qu¶ cµng cao. Cho phÐp sö dông c¬ chÕ ba bªn, Nhµ n­íc - Doanh nghiÖp - Ng­êi lao ®éng cïng ®Çu t­ ®Ó t¹o nguån lao ®éng cho xuÊt khÈu. KÕt hîp ®µo t¹o kü thuËt víi ®µo t¹o ngo¹i ng÷, phong tôc tËp qu¸n, kiÕn thøc ph¸p luËt cho lao ®éng. §©y còng lµ chÝnh s¸ch ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng kü thuËt ®Ó ®¸p øng yªu cÇu sö dông trong n­íc kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu c«ng nh©n cã kü thuËt cao ®¸p øng yªu cÇu qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Sím biªn so¹n nh÷ng ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o chuÈn vµ tæ chøc ®µo t¹o cho ng­êi lao ®éng vÒ c¸c lÜnh vùc nh­ ng«n ng÷, ph¸p luËt, v¨n hãa vµ phong tôc tËp qu¸n cña c¸c n­íc tiÕp nhËn lao ®éng ViÖt Nam, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi lao ®éng nhanh chãng thÝch nghi víi c¸c ®iÒu kiÖn lµm viÖc vµ sinh ho¹t, ®Ó cã thÓ lµm viÖc mét c¸ch tèt nhÊt. MÆt kh¸c ng­êi lao ®éng còng tr¸nh ®­îc nh÷ng sai ph¹m do thiÕu hiÓu biÕt trong thêi gian ®Çu ®Ó cã thÓ tù tin h¬n trong viÖc kh¼ng ®Þnh m×nh qua c«ng viÖc. Bé Lao ®éng - th­¬ng binh vµ X· héi, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm cung cÊp th«ng tin vÒ nhu cÇu vµ tiªu chuÈn lao ®éng cña mçi thÞ tr­êng, vÒ kÕ ho¹ch häc nghÒ, häc ngo¹i ng÷ theo yªu cÇu cña thÞ tr­êng lao ®éng ®Ó ®Þnh h­íng cho chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ ng­êi lao ®éng. 3. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch vÒ tµi chÝnh ChÝnh s¸ch tµi chÝnh lµ ®ßn bÈy thóc ®Èy më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ XKL§. Trong chÝnh s¸ch tµi chÝnh, vÊn ®Ò c¬ b¶n cÇn quan t©m lµ b¶o ®¶m hµi hoµ c¸c lîi Ých: Lîi Ých cña ng­êi lao ®éng, lîi Ých cña c¸c tæ chøc XKL§, lîi Ých cña Nhµ n­íc vµ còng cÇn chó ý tíi lîi Ých cña chñ thuª lao ®éng. Theo th«ng t­ sè 16/2000/TTLT-BTC-BLDTBXH ngµy 28/02/2000 th× ng­êi lao ®éng khi ra n­íc ngoµi lµm viÖc ph¶i nép mét kho¶n tiÒn ®Æt cäc kh¸ lín trong tæng sè tiÒn ng­êi lao ®éng ph¶i nép trong 2 n¨m. §Ó phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ, ®ång thêi gi¶m bít ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng tr­íc khi ®i, nªn ®iÒu chØnh møc tèi ®a tiÒn ®Æt cäc cña ng­êi lao ®éng b»ng mét l­ît vÐ m¸y bay vµ tiÕn tíi sÏ kh«ng thu tiÒn ®Æt cäc cña ng­êi lao ®éng. XuÊt khÈu lao ®éng lµ mét chiÕn l­îc quan träng, l©u dµi nh­ng ho¹t ®éng nµy cã nhiÒu rñi ro, møc båi th­êng thiÖt h¹i th­êng lµ lín. Víi møc trÝch vµ nguån h×nh thµnh qòy dù phßng tµi chÝnh theo qui ®Þnh hiÖn hµnh chung cho c¸c lo¹i doanh nghiÖp lµ kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña ho¹t ®éng XKL§ vµ kh«ng cã nguån hç trî cho ng­êi lao ®éng bÞ rñi ro. V× vËy, nh»m hç trî viÖc më réng vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng lao ®éng ngoµi n­íc vµ kh¾c phôc thiÖt h¹i do rñi ro trong ho¹t ®éng XKL§ chóng ta ph¶i thµnh lËp quü hç trî XKL§ trªn c¬ së ®ãng gãp cña doanh nghiÖp, ng­êi lao ®éng vµ mét phÇn tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc nh»m hç trî më réng thÞ tr­êng, gi¶i quyÕt c¸c tr­êng hîp bÊt kh¶ kh¸ng tr­íc m¾t, khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp h×nh thµnh c¸c quü dù phßng gi¶i quyÕt rñi ro. Nªn ph©n ®Þnh râ vµ giao c¸c chÝnh s¸ch nµy cho c¸c c¬ quan qu¶n lý chøc n¨ng cô thÓ nh­ Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin thùc hiÖn tèt dÞch vô v¨n ho¸ tinh thÇn phôc vô céng ®ång lao ®éng cña ta ë n­íc ngoµi, c¸c ngµnh cã liªn quan nh­ ngµnh Hµng kh«ng, ThuÕ, H¶i quan cÇn ban hµnh c¸c quy chÕ ­u ®·i trong viÖc lµm thñ tôc vµ gi¸ c­íc ®èi víi s¶n phÈm dµnh cho ng­êi lao ®éng khi ®­a ra n­íc ngoµi phôc vô lao ®éng n­íc ta. 4. §èi víi ng­êi lao ®éng Nghiªn cøu gi¶m chi phÝ cho ng­êi lao ®éng; cho ng­êi lao ®éng vay tiÒn ®Ó ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi; khuyÕn khÝch lao ®éng häc nghÒ, häc ngo¹i ng÷ ®¸p øng yªu cÇu cña n­íc ngoµi. Quy ®Þnh møc phÝ dÞch vô theo thêi h¹n hîp ®ång, doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng tho¶ thuËn viÖc thu phÝ dÞch vô mét hoÆc nhiÒu lÇn. CÇn nghiªn cøu, ban hµnh chÝnh s¸ch thuÕ hîp lý, nªn miÔn thuÕ thu nhËp cao nh»m ®¶m b¶o vµ khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi. MÆt kh¸c, nªn söa ®æi bæ sung chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi, cho ng­êi lao ®éng tù nguyÖn tham gia b¶o hiÓm x· héi tr­íc khi ®i chø kh«ng nªn b¾t buéc ®ãng b¶o hiÓm x· héi nh­ hiÖn nay. Nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch cho ng­êi lao ®éng ®­îc vay vèn víi l·i suÊt ­u tiªn ®Ó chi phÝ cho viÖc ®i n­íc ngoµi lµm viÖc. X©y dùng c¬ chÕ cho vay tÝn dông tõ c¸c nguån vèn quèc gia gi¶i quyÕt viÖc lµm, quü xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ c¸c nguån kh¸c ®Ó cho c¸c ®èi t­îng nghÌo vµ ®èi t­îng chÝnh s¸ch ®­îc vay víi l·i suÊt ­u ®·i mµ kh«ng cÇn ph¶i thÕ chÊp tµi s¶n. NÕu ®­îc th× sÏ t¹o t©m lý an t©m cho ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc, chÊp hµnh tèt c¸c quy ®Þnh ë n­íc ngoµi v× hä kh«ng ph¶i lo l¾ng g× vÒ nh÷ng kho¶n vay nî c¸ nh©n. TiÕn hµnh më tµi kho¶n c¸ nh©n cho ng­êi lao ®éng tr­íc khi ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi. Gi¶i ph¸p nµy sÏ gi¶i quyÕt ®­îc ba vÊn ®Ò: Qu¶n lý vµ theo dâi ®­îc l­îng ngo¹i tÖ chuyÓn vµo n­íc ta, ng­êi lao ®éng an t©m khi hä biÕt ®­îc tiÒn cña hä ®­îc b¶o vÖ vµ chuyÓn vÒ n­íc an toµn, gióp ®ì ng­êi nhµ gÆp khã kh¨n khi hä cßn lµm viÖc ë n­íc ngoµi. Nªn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng vµ chuyªn gia lµm viÖc ë n­íc ngoµi dïng thu nhËp ë n­íc ngoµi mµ hä kiÕm ®­îc ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt kinh doanh, t­ vÊn viÖc lµm, ®µo t¹o l¹i cho ng­êi lao ®éng sau khi vÒ n­íc. Bªn c¹nh ®ã víi nh÷ng lao ®éng ®· hoµn thµnh hîp ®ång trë vÒ n­íc kh¸c, cÇn t¹o ®iÒu kiÖn tiÕp nhËn hä vµo lµm viÖc trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh v× hä cã thÕ m¹nh tay nghÒ, t¸c phong c«ng nghiÖp, ngo¹i ng÷… Nghiªn cøu ®Ó ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch th­ëng ph¹t nghiªm minh ®èi víi ng­êi lao ®éng tù ý bá hîp ®ång ra ngoµi lµm viÖc lµm ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng XKL§ cña ®Êt n­íc. Cã thÓ ®­a ra xö lý theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt, ®ång thêi ®­a tin trªn ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®Ó c¶nh b¸o vµ r¨n ®e ®èi víi tr­êng hîp kh¸c. 3.2.3. C¸c gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc qu¶n lý 1. Hoµn thiÖn hÖ thèng qu¶n lý vµ tæ chøc bé m¸y c¸n bé qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ XKL§. §Ó phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh quèc gia nh»m t¨ng c­êng vµ n©ng cao n¨ng lùc cña qu¶n lý Nhµ n­íc, hÖ thèng qu¶n lý XKL§ cÇn ®­îc ®æi míi theo h­íng tinh gi¶m ®Çu mèi trung gian, tËp trung chøc n¨ng qu¶n lý XKL§ trong thêi gian tíi cÇn bao qu¸t ®­îc c¸c néi dung qu¶n lý Nhµ n­íc trong vµ ngoµi n­íc nh­ng b¶o ®¶m tÝnh linh ho¹t vµ n¨ng ®éng. Ph©n cÊp qu¶n lý, lµm râ vµ t¨ng c­êng tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan chñ qu¶n ®èi víi c¸c doang nghiÖp, tr¸ch nhiÖm cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®èi víi ho¹t ®éng tuyÓn chän lao ®éng xuÊt khÈu trªn ®Þa bµn.Bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng chñ qu¶n chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp theo ph¸p luËt; UBND tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý ho¹t ®éng XKL§ vµ chuyªn gia trªn ®Þa bµn. VÒ c¸n bé cÇn tËp trung ®µo t¹o kiÕn thøc kinh tÕ thÞ tr­êng, kiÕn thøc Marketing, ngo¹i ng÷, kiÕn thøc vÒ lao ®éng, luËt ph¸p, ®èi ngo¹i míi ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó lµm c«ng t¸c qu¶n lý. 2. C¸c gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc thùc hiÖn vµ qu¶n lý. §Ó thùc hiÖn thµnh c«ng chñ tr­¬ng vµ ph­¬ng h­íng XKL§ cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, nh»m ®Èy m¹nh XKL§ trong thêi gian tíi, ngoµi c¸c gi¶i ph¸p nªu trªn, c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc cÇn tiÕn hµnh mét sè gi¶i ph¸p kh¸c ®Ó chØ ®¹o thèng nhÊt ho¹t ®éng XKL§, ®ã lµ c¸c gi¶i ph¸p sau: - X©y dùng quy tr×nh XKL§ riªng biÖt. XKL§ cña ta ®· tiÕn hµnh ®­îc gÇn 20 n¨m, nh­ng ch­a cã mét quy tr×nh tæng qu¸t, thèng nhÊt. Do ®ã sù phèi hîp gi÷a c¸c ngµnh, c¸c cÊp thiÕu ®ång bé, kh«ng nhÞp nhµng ®· ¶nh h­ëng lín ®Õn hiÖu qu¶ c«ng viÖc. Quy tr×nh XKL§ gåm ba giai ®o¹n: Giai ®o¹n mét lµ giai ®o¹n t×m kiÕm vµ ký kÕt hîp ®ång, giai ®o¹n hai lµ giai ®o¹n tuyÓn chän vµ lµm thñ tôc xuÊt c¶nh, giai ®o¹n ba lµ qu¶n lý ë n­íc ngoµi vµ thanh lý hîp ®ång. Trong giai ®o¹n hai th× viÖc tiÕn hµnh lµm thñ tôc cho lao ®éng xuÊt c¶nh cßn nhiÒu phiÒn hµ ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh thuéc c¸c ®Þa ph­¬ng ®· lµm chËm trÔ tiÕn ®é xuÊt c¶nh ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi sù nghiÖp XKL§. ThËm chÝ, nhiÒu khi, ph¶i bá c¶ yªu cÇu cung cÊp lao ®éng cña chñ n­íc ngoµi. - X©y dùng hîp ®ång mÉu cho c¸c lo¹i lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi. Hîp ®ång mÉu lµ nh÷ng quy ®Þnh tèi thiÓu vÒ ®iÒu kiÖn lµm viÖc, tiÒn l­¬ng, ®iÒu kiÖn ¨n ë, b¶o hiÓm, gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ c¸c ®iÒu kiÖn vÒ b¶o ®¶m nh©n phÈm vµ an ninh. Ban hµnh hîp ®ång mÉu lµ nh»m b¶o vÖ c¸c quyÒn lîi tèi thiÓu cña ng­êi lao ®éng khi lµm viÖc ë n­íc ngoµi, tr¸nh sù bãc lét vµ ®èi xö ph©n biÖt cña chñ ®èi víi lao ®éng - X©y dùng vµ ban hµnh møc l­¬ng tèi thiÓu cho tõng khu vùc thÞ tr­êng sö dông lao ®éng ViÖt Nam. - X©y dùng c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp XKL§. §ã lµ mét trong c¸c gi¶i ph¸p gãp phÇn t¨ng c­êng qu¶n lý Nhµ n­íc, ®­a ho¹t ®éng XKL§ ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ KT -XH cao. ViÖc ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp XKL§ hµng n¨m nh»m x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng vµ hiÖu qu¶ cña XKL§, ®éng viªn khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp n¨ng ®éng, t×m tßi mäi biÖn ph¸p ®Ó më réng thÞ tr­êng vµ kÞp thêi uèn n¾n nh÷ng sai lÖch trong ho¹t ®éng XKL§ cña c¸c doanh nghiÖp. * * * Tõ ®Þnh h­íng mµ §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· ®Ò ra vµ thùc tr¹ng XKL§ cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua, kho¸ luËn ®· nªu ra mét sè c¸c gi¶i ph¸p nh»m x©y dùng lÜnh vùc ho¹t ®éng XKL§ n­íc ta vÒ tr­íc m¾t còng nh­ l©u dµi. C¸c gi¶i ph¸p nµy ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch ®ång bé vµ thèng nhÊt tõ c¬ chÕ qu¶n lý, chÝnh s¸ch ®Õn viÖc tæ chøc qu¶n lý, nh»m gãp phÇn vµo viÖc ®Èy m¹nh ho¹t ®éng XKL§. Bªn c¹nh ®ã ®Ò ra c¸c môc tiªu ng¾n h¹n vµ dµi h¹n cho XKL§ trong t­¬ng lai. C¸c ®Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p nªu trªn ®­îc dùa trªn c¬ së tham kh¶o vµ ®¸nh gi¸ c¸c kiÕn nghÞ cña Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi vµ ®­îc x©y dùng trªn c¬ së tr×nh ®é nhËn thøc cña mét sinh viªn §¹i häc. Cã thÓ nh÷ng gi¶i ph¸p nµy ch­a thËt hoµn chØnh, nh­ng ng­êi viÕt mong muèn cã thÓ gãp phÇn søc m×nh vµo sù nghiÖp XKL§ nãi riªng vµ sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung cña ViÖt Nam. KÕt luËn XuÊt khÈu lao ®éng lµ mét ho¹t ®éng phæ biÕn trªn thÕ giíi vµ mang tÝnh KT -XH cao. Ho¹t ®éng nµy sÏ cßn tiÕp tôc ph¸t triÓn phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi. §èi víi n­íc ta, con ng­êi lu«n lµ mét vèn quý, lîi thÕ, nguån lùc quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Lµ mét quèc gia cã ®«ng d©n sè t¹o nªn mét nguån nh©n lùc dåi dµo, ng­êi ViÖt Nam cÇn cï, s¸ng t¹o, cã kh¶ n¨ng tiÕp thu nhanh khoa häc vµ c«ng nghÖ. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay nÒn kinh tÕ quèc gia cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, nhiÒu doanh nghiÖp cßn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n lóng tóng trong c¬ chÕ thÞ tr­êng c¹nh tranh khèc liÖt, ng©n s¸ch Nhµ n­íc dµnh cho ®Çu t­ ®Ó t¹o míi c«ng ¨n viÖc lµm cßn rÊt h¹n chÕ th× viÖc xuÊt khÈu lao ®éng trë thµnh mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu. T¨ng c­êng xuÊt khÈu lao ®éng, ngoµi môc tiªu gi¶i quyÕt viÖc lµm cã thêi h¹n cho mét bé phËn ng­êi lao ®éng, c¶i thiÖn ®êi sèng cña chÝnh b¶n th©n ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä cßn thu vÒ cho ®Êt n­íc mét l­îng ngo¹i tÖ ®¸ng kÓ ®Ó d¸p øng cho c«ng cuéc ®Çu t­, x©y dùng ®Êt n­íc, gi¶i quyÕt c¨n nguyªn chÝnh cña hiÖn t­îng ®ãi nghÌo vµ c¸c tÖ n¹n x· héi ph¸t sinh tõ viÖc thiÕu vèn vµ kh«ng cã viÖc lµm. Víi lîi thÕ vÒ nh©n lùc chóng ta hoµn toµn cã thÓ ph¸t triÓn KT - XH cña ®Êt n­íc th«ng qua XKL§, coi ®©y nh­ lµ mét thÕ m¹nh cña quèc gia. XKL§ ®· vµ ®ang ®ãng vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu x· héi. ChÝnh v× vËy khi chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa th× viÖc nghiªn cøu lÜnh vùc XKL§ nµy trë nªn mét vÊn ®Ò phøc t¹p vµ cÊp b¸ch hiÖn nay. Chi phÝ ®Çu t­ ban ®Çu cho viÖc XKL§ kh«ng lín hiÖu qu¶ thu ®­îc trong thêi gian ng¾n, ng­êi lao ®éng nhanh chãng cã viÖc lµm víi møc thu nhËp cao l¹i n©ng cao ®­îc tr×nh ®é tay nghÒ, häc ®­îc t¸c phong lµm viÖc c«ng nghiÖp. §ã chÝnh lµ c¸c yÕu tè rÊt cÇn thiÕt cho nÒn s¶n xuÊt trong n­íc ph¸t triÓn b¾t kÞp víi nhÞp ®é ph¸t triÓn cña c¸c nÒn kinh tÕ trong khu vùc còng nh­ trªn toµn thÕ giíi. Ngoµi nh÷ng lîi Ých vÒ kinh tÕ - x· héi viÖc thùc hiÖn tèt c«ng t¸c nµy cßn cã mét ý nghÜa chÝnh trÞ s©u s¾c ®ã lµ t¨ng c­êng sù hiÓu biÕt ®oµn kÕt g¾n bã lÉn nhau gi÷a d©n téc ViÖt nam víi c¸c d©n téc trªn toµn thÕ giíi. ChÝnh v× vËy xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét lÜnh vùc ®­îc §¶ng vµ ChÝnh phñ quan t©m chØ ®¹o vµ cho phÐp mäi thµnh phÇn kinh tÕ cã kh¶ n¨ng ®­îc phÐp tham gia. Trªn c¬ së tr×nh bµy mét c¸ch kh¸i qu¸t mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ XKL§, t×nh h×nh XKL§ thÕ giíi nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng. Qua nh÷ng kinh nghiÖm cña c¸c quèc gia kh¸c trong cïng khu vùc, nghiªn cøu thùc tr¹ng vµ ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p cña n­íc ta trong nh÷ng n¨m tíi. Khãa luËn nµy ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu thùc tr¹ng, ph©n tÝch ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng XKL§ cña ViÖt Nam giai ®o¹n tõ 1991 ®Õn nay vµ ®­a ra ®­îc nh÷ng gi¶i ph¸p thiÕt thùc vÒ nh÷ng vÊn ®Ò mµ trong lý luËn vµ thùc tiÔn XKL§ cña n­íc ta cßn ®ang v­íng m¾c. Tõ viÖc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vµ so s¸nh ®Ó rót ta ®­îc c¸c bµi häc kinh nghiÖm, qua kho¸ luËn nµy, t«i mong m×nh cã thÓ ®ãng gãp mét phÇn ý kiÕn vµo c«ng cuéc nghiªn cøu ®èi víi lÜnh vùc ®ang ®­îc ­u tiªn hiÖn nay cña n­íc ta. Phô lôc 1 Di c­ lao ®éng kh«ng theo hîp ®ång t¹i c¸c quèc gia ch©u ¸ SèTT Lao ®éng ®i tõ n­íc ThÞ tr­êng tiÕp nhËn lao ®éng Céng NhËt Hµn Quèc §µi Loan Malaysia Th¸i Lan 1 B¨ngla®es 5.864 6.939 - 246.400 - 259.203 2 Campuchia - - - - 81.000 81.000 3 Trung Quèc 38.957 53.429 - - - 92.386 4 Indonªsia - 1.013 2.700 475.200 - 478.913 5 Hµn Quèc 52.854 - - - - 52.854 6 Malaysia 10.926 - 400 - - 11.326 7 Mianma 5.957 - - 25.600 810.000 841.557 8 Pakistan 4.766 3.350 - 12.000 - 20.116 9 Philipin 42.627 6.302 5.150 7.600 - 61.679 10 §µi Loan 9.403 - - - - 9.403 11 Th¸i Lan 38.191 2.528 6.000 8.000 - 54.719 12 ViÖt Nam - 3.181 - - - 3.181 13 Kh¸c 72.242 18.285 5.750 23.000 109.000 207.577 Céng 281.157 95.617 20.000 800.000 1.000.000 2.173.914 Nguån: Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi Phô lôc 2 Nh©n khÈu nam - n÷ tõ 15 tuæi trë lªn trong c¶ n­íc ho¹t ®éng kinh tÕ th­êng xuyªn chia theo tr×nh ®é chuyªn m«n. Tr×nh ®é chuyªn m«n 1996 1997 1998 Tæng sè Nam N÷ Tæng sè Nam N÷ Tæng sè Nam N÷ Tæng sè (1000 ng­êi) 35.867 17715 18152 36296 18144 18152 37409 18688 18751 Kh«ng cã chuyªn m«n 31452 15059 16393 31838 15490 16348 32431 15750 16681 S¬ cÊp 637 313 324 546 268 278 545 259 286 C«ng nh©n kü thuËt kh«ng bµng 762 508 254 848 557 291 968 649 319 C«ng nh©n kü thuËt cã b»ng 810 688 122 742 628 114 808 686 122 Trung häc chuyªn nghiÖp 1378 663 715 1380 657 723 1517 696 821 Cao ®¼ng vµ ®¹i häc 816 474 342 910 519 319 1110 628 482 Trªn §¹i häc 12 10 2 17 14 3 30 20 10 Kh¸c 0 0 0 15 11 4 0 0 0 Nguån: Sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª Phô lôc 3 C¬ cÊu ngµnh cña nÒn kinh tÕ theo gdp vµ lao ®éng ®¬n vÞ tÝnh: % 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 1.n«ng nghiÖp Gdp 40,6 33,9 29,9 28,7 28,4 27,1 25,8 25,8 25,4 24,2 Lao ®éng 72,6 72,9 73,0 72,8 69,7 69,2 69,0 63,5 63,7 62,6 2. c«ng nghiÖp Gdp 23,8 27,3 28,9 29,6 29,9 30,7 32,0 32,5 34,5 36,9 Lao ®éng 13,6 13,5 13,4 13,6 13,3 12,9 12,5 11,9 12,4 13,2 3. dÞch vô Gdp 35,7 38,8 41,2 41,7 41,7 42,1 42,2 41,7 40,0 39,0 Lao ®éng 13,8 13,6 13,6 13,6 17,0 17,8 18,5 24,5 23,9 24,3 Nguån: Sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª Phô lôc 4 Nh©n khÈu nam n÷ tõ 15 tuæi trë lªn ë n«ng th«n cã viÖc lµm th­êng xuyªn chia theo nhãm ngµnh kinh tÕ §¬n vÞ tÝnh: 1000 ng­êi Ngµnh kinh tÕ 1996 1997 Tæng sè Nam N÷ Tæng sè Nam N÷ Tæng sè 28443 13901 14542 27858 13775 14083 N«ng l©m ng­ nhiÖp 23221 11170 12051 21752 10622 11130 C«ng nghiÖp vµ x©y dùng 1942 1172 770 1910 974 936 DÞch vô 3280 1559 1721 4196 2179 2017 Nguån: Sè liÖu cña Tæng Côc Thèng kª Phô lôc 5 lao ®éng n­íc ngoµi ë ®µi loan th¸ng 10/2002 (Sè l­îng lao ®éng ) Quèc gia Sè lao ®éng cã mÆt 9/2002 T¨ng, gi¶m so víi 9/2001 Th¸i Lan 119.675 -16.485 Philippine 67.908 -12.098 Indonesia 97.359 +5.965 ViÖt Nam 22.599 +10.975 Malaysia 26 -30 (C¬ cÊu lao ®éng ph©n theo quèc gia vµ mét sè lÜnh vùc chÝnh th¸ng /2002) NghÒ Tæng sè In®«nªxia Malaysia Philippin Th¸i Lan ViÖt Nam ThuyÒn viªn 2.494 815 - 601 14 1.064 KHC vµ GVG§ 118.183 85.213 2 20.038 2.841 10.089 Nguån: T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc sè 5/2002 C¸c nghÒ vµ khu vùc kh«ng ®­a ng­êi lao ®éng viÖt nam ®i lµ m viÖc ë n­íc ngoµi (Ban hµnh kÌm theo th«ng t­ sè 28/1999/TT-BL§TBXH ngµy 15 th¸ng 11 n¨m 1999 cña Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ x· héi) I - NghÒ: - NghÒ vò n÷, ca sü, masage t¹i c¸c nhµ hµng, kh¸ch s¹n hoÆc c¸c trung t©m gi¶i trÝ ®èi víi lao ®éng n÷; - C«ng viÖc ph¶i tiÕp xóc víi chÊt næ, chÊt ®éc h¹i trong luyÖn quÆng kim lo¹i mµu (®ång, ch×, thuû ng©n, kÏm), dän r¸c vÖ sinh, tiÕp xóc th­êng xuyªn víi mangan, ®i«xýt thuû ng©n; - C«ng viÖc ph¶i tiÕp xóc víi nguån phãng x¹ hë, khai th¸c quÆng phãng x¹ c¸c lo¹i; - C«ng viÖc s¶n xuÊt, bao gãi hoÆc ph¶i tiÕp xóc th­êng xuyªn víi c¸c ho¸ chÊt axit natric, natri sunfat, disunfua cacbon, c¸c lo¹i thuèc trõ s©u, diÖt cá diÖt chuét, s¸t trïng chèng mèi mät cã tÝnh ®éc m¹nh; - Nh÷ng c«ng viÖc s¨n b¾t thó d÷, c¸ sÊu, c¸ mËp; - Nh÷ng c«ng viÖc ph¶i ®iÒu trÞ hoÆc trùc tiÕp phôc vô bÖnh nh©n c¸c bÖnh x· héi nh­: Phong (hñi), HIV, nh÷ng c«ng viÖc mæ tö thi, liÖm, mai t¸ng, thiªu x¸c ng­êi chÕt, bèc må m¶. II- khu vùc: - §ang cã chiÕn sù hoÆc cã nguy c¬ x¶y ra chiÕn sù; - BÞ bÖnh x¹, nhiÔm ®éc. III- §èi víi mét sè nghÒ nh­ phôc vô gia ®×nh, dÞch vô trªn c¸c tµu biÓn du lÞch ®èi víi lao ®éng n÷, c«ng viÖc ®Æc biÖt nÆng nhäc, ®éc h¹i kh¸c vµ mét sè khu vùc cã tÝnh chÊt phøc t¹p, tr­íc khi ký hîp ®ång ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, c¸c doanh nghiÖp ph¶i b¸o c¸o víi Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ x· héi. tµi liÖu tham kh¶o 1. Mét sè thÞ tr­êng lao ®éng ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, 2001 2. ChÝnh s¸ch di c­ quèc tÕ, Liªn hîp quèc, 1998. 3. CIEM - ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ TW, Lao ®éng, viÖc lµm vµ thu nhËp, Kinh tÕ ViÖt Nam, 2000. 4. Dù th¶o: ChiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn KT - XH cña n­íc ta ®Õn n¨m 2000, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt Hµ Néi,1990. 5. §Ò ¸n ®Èy m¹nh XKL§ vµ chuyªn gia giai ®o¹n 1998 - 2010, Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ x· héi, ngµy 24/8/1998. 6. Lª Trung, Nh×n l¹i vÊn ®Ò viÖc lµm sau 15 n¨m ®æi míi, T¹p chÝ Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng, sè 1/2001. 7. TS. Linh Anh, LuËt b¶o hiÓm x· héi vµ viÖc ¸p ¸p dông ®èi víi ng­êi ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi, T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 2/2002. 8. Manuel Imson, Kinh nghiÖm cña Philipin trong t×m kiÕm viÖc lµm n­íc ngoµi, T¹p chÝ ViÖc lµm n­íc ngoµi, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 4/2000 9. Niªn gi¸m thèng kª 2000, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª. 10. TS. TrÇn V¨n H»ng, XuÊt khÈu lao ®éng c¬ héi vµ th¸ch thøc, T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 3/2002. 11. NghÞ ®Þnh sè 370/ H§BT ngµy 9/11/1991 cña Héi §ång Bé tr­ëng. 12. NghÞ ®Þnh sè 07/CP ngµy 20/1/1995 cña ChÝnh phñ. 13. NghÞ ®Þnh sè 152/1999/N§-CP ngµy 20/9/1999 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh viÖc ng­êi lao ®éng vµ chuyªn gia ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. 14. NguyÔn Ngäc Quúnh, ThÞ tr­êng XKL§ vµ mét vµi suy nghÜ vÒ më réng thÞ tr­êng, T¹p chÝ ViÖc lµm n­íc ngoµi, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 3/2000. 15. TS. Cao V¨n S©m, Mét vµi suy nghÜ vÒ ®µo t¹o nguån nh©n lùc cã kü thuËt cho XKL§, T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 3/2002. 16. NguyÔn Xu©n L­u, Nh÷ng thuËn lîi khã kh¨n trong viÖc héi nhËp vµ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ, T¹p chÝ ViÖc lµm n­íc ngoµi, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 2/2000. 17. Paul R.Krugman vµ Maurice Obstfeld, Kinh tÕ häc quèc tÕ lý thuyÕt vµ chÝnh s¸ch, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, 1996. 18. PGS. TS Ph¹m §øc Thµnh vµ TS Mai Quèc Ch¸nh, Kinh tÕ lao ®éng, tr­êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, 1998. 19. L©m Hµ, Cung øng lao ®éng sang lµm viÖc t¹i Malaysia trong nh÷ng th¸ng ®Çu thùc hiÖn, T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 3/2002. 20. Phan ThÞ BÐ, X©y dùng c¬ chÕ tµi chÝnh phï hîp víi lao ®éng XKL§, T¹p chÝ ViÖc lµm n­íc ngoµi, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 6/1999. 21. TrÇn ThÞ Thanh B×nh, Qua 3 n¨m ®­a lao ®éng ViÖt Nam sang lµm viÖc t¹i §µi Loan, T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 6/2002. 22. Ph¹m §ç NhËt T©n, ThÞ tr­êng XKL§ t¹i Trung §«ng thùc tr¹ng vµ ®Þnh h­íng, T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 4/2002. 23. Th«ng b¸o kÕt qu¶ héi nghÞ toµn quèc vÒ XKL§, T¹p chÝ ViÖc lµm n­íc ngoµi, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 3/2000. 24. ThS. NguyÔn L­¬ng Ph­¬ng, Nh÷ng ®Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh XKL§ trong t×nh h×nh míi, T¹p chÝ ViÖc lµm n­íc ngoµi, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 6/2000. 25. Tin kinh tÕ ngµy 16/9/2000, T×nh h×nh lao ®éng ë Ch©u ¸, T¹p chÝ ViÖc Lµm n­íc ngoµi, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 5/2000. 26. M« h×nh liªn kÕt gi÷a chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng víi doanh nghiÖp XKL§ trong viÖc chuÈn bÞ t¹o nguån vµ tuyÓn chän lao ®éng ®i Malaysia. 27. TS. Cao V¨n S©m, T¨ng c­êng ®µo t¹o ngo¹i ng÷ cho lao ®éng xuÊt khÈu vµ chuyªn gia , T¹p chÝ ViÖc lµm víi n­íc ngoµi, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 1/2001. 28. TS. Ph¹m §ç NhËt T©n, ThÞ tr­êng lao ®éng ngoµi n­íc. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p æn ®Þnh, ph¸t triÓn thÞ tr­êng, T¹p chÝ ViÖc lµm n­íc ngoµi, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 6/2000. 29. TS. TrÇn V¨n H»ng, Ho¹t ®éng XKL§ vµ chuyªn gia n¨m 2000. NhiÖm vô vµ ®Þnh h­íng c«ng t¸c n¨m 2001, T¹p chÝ ViÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 6/1999. 30. V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII, 1996. LÇn thø IX, 2001. 31. ViÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn, C¬ së khoa häc cña mét sè vÊn ®Ò trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn KT -XH ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 vµ tÇm nh×n 2020, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2001. 32. TS. TrÇn V¨n H»ng, XKL§ thÞ tr­êng lao ®éng vµ chuyªn gia 2000-2001 vµ chñ tr­¬ng, ph­¬ng h­íng ®Õn 2005, T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 1/2002. 33. TS. TrÇn V¨n H»ng, §µo t¹o nghÒ-®¸p øng nhu cÇu nh©n lùc cã kü thuËt cho c«ng t¸c XKL§, T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 2/2002. 34. HuyÒn TÝm, XuÊt khÈu lao ®éng - c¹nh tranh gay g¾t, T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 2/2002. 35. HuyÒn TÝm, XuÊt khÈu lao ®éng 2002,®èi s¸ch cô thÓ cho tõng thÞ tr­êng, T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 3/2002. 36. §µo §«ng H¶i, Tu nghiÖp sinh ViÖt Nam t¹i NhËt B¶n, Hµn Quèc: Tån t¹i vµ gi¶i ph¸p, T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 4/2002. 37. NguyÔn B¸ H¶i, ThÞ tr­êng lao ®éng Malaysia qua thêi gian thÝ ®iÓm, T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n­íc, Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, sè 6/2002. ._.