Xuất khẩu lao động Việt Nam, giải pháp tạo việc làm cho người lao động trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế

LỜI MỞ ĐÇu 1. Sự cần thiết của nghiên cứu để tài Cùng với sự phát triển của lịch sử loài người, các hoạt động kinh tế diễn ra với quy mô ngày càng lớn, phạm vi các quan hệ kinh tế ngày càng được mở rộng, tính chất của chúng ngày càng phức tạp, trình độ phát triển của chúng ngày càng cao. Từ khi phương thức tư bản chủ nghĩa ( TBCN) ra đời, quan hệ thương mại giữa các quốc gia ngày càng phát triển cả về chiều rộng lẫn chiều sâu, sự phân công lao động diễn ra ở tầm quốc tế, các doanh nghiệp tìm cách mở rộng thị trường ra nước ngoài, các quan hệ kinh tế quốc tế diễn ra trên mọi lĩnh vực, trong đó có cả di chuyển quốc tế về sức lao động giữa các quốc gia hay chính là xuất khẩu lao động ( XKLĐ) ngày nay. Trên thế giới, đã cớ rất nhiều nước tham gia XKLĐ và đã đạt được những thành tựu to lớn như: Hàn Quốc, Thái Lan, Philippin, Indonexia,… Ở Việt Nam, XKLĐ ra đời vào năm 1980 và ngày càng diễn ra mạnh mẽ, góp phần quan trọng vào giải quyết việc làm, đào tạo nguồn nhân lực, tăng thu ngoại tệ, cải thiện cuộc sống nhân dân nhất là trong điều kiện đất nước vừa bước ra khỏi chiến tranh và còn rất nhiều khó khăn. Đặc biệt là những năm gần đây khi mà đất nước đang càng hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới thì XKLĐ với những lợi ích to lớn ngày càng trở nên cần thiết và là tất yếu. Tuy nhiên do nhận thức về XKLĐ ở nước ta còn chưa đầy đủ, thống nhất, việc xác định mục tiêu và giải pháp nâng cao hiệu quả XKLĐ còn chưa phù hợp với thị trường lao động trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, nên hiệu quả kinh tế - xã hội ở XKLĐ còn thấp, chưa tương xứng với yêu cầu và tiềm năng về nguồn nhân lực hiện có ở Việt Nam. Với mong muốn góp phần nâng cao hiệu quả của XKLĐ Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, nên tôi chọn đề tài: “ XKLĐ Việt Nam, giải pháp tạo việc làm cho người lao động trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế”. Em xin chân thành cảm ơn thầy Nguyễn Vĩnh Giang đã hướng dẫn tân tình để giúp em hoàn thành đề án này! 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: đối tượng của đề án là nghiên cứu sự cần thiết, nghiên cứu vai trò và lợi ích của XKLĐ đối với Việt Nam, đặc biệt là vai trò tạo việc làm cho người lao động trong thời kì hội nhập kinh tế quốc tế, để từ đó có phương hướng, mục tiêu cụ thể đúng đắn và phù hợp với chiến lược giải quyết việc làm cho người lao động. Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu tình hình XKLĐ Việt Nam từ khi bắt đầu xuất hiện vào những năm 80 của thế kỉ XX, đặc biệt là trong những giai đoạn gần đây khi tình hình hội nhập kinh tế quốc tế đang diễn ra mạnh mẽ. Đề tài nghiên cứu XKLĐ bao gồm cả xuất khẩu chuyên gia, nhưng không nghiên cứu XKLĐ tại chỗ, không nghiên cứu XKLĐ của người cn từ nước ngoài sang nước thư 3. 3. Mục đích nghiên cứu. Qua việc nghiên cứu đề tài cho thấy vai trò và sự cần thiết phải XKLĐ, thấy được tại sao phải đưa một bộ phận lao động ra nước ngoài để nhằm giải quyết việc làm trong nước. Nghiên cứu đề tài này nhằm hệ thống hóa chính sách XKLĐ và tạo việc làm, để đánh giá công tác xã hội lao động – việc làm trong những năm gần đây, từ đó thấy được những mặt còn tồn tại để có giải pháp thúc đẩy XKLĐ hiệu quả nhằm tạo việc làm đầy đủ hơn cho người lao động trên con đường hội nhập kinh tế quốc tế. 4. Phương pháp nghiên cứu. Trong quá trình nghiên cứu đối tượng và thực hiện các nhiệm vụ của mình, đề án áp dụng các phương pháp thống kê học, phân tích tổng hợp, so sánh, mô hình hóa và một số phương pháp khác. 5. Tài liệu sử dụng Đề án sử dụng các tài liệu có được từ các nguồn: báo, tạp chí, mạng internet, sách tham khảo, giáo trình của các môn học có liên quan ( kinh tế vĩ mô, kinh tế lao động, phân tích lao động xã hội). 6. Tên đề tài và kết cấu của đề án Tên đề tài: “XKLĐ - giải pháp tạo việc làm cho người lao động trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế”. Tên các chương: Chương I: Cơ sở lý luận về XKLĐ và tạo việc làm trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế”. Chương II: Đánh giá thực trạng XKLĐ - hướng giải quyết việc làm trong nền kinh tế quốc tế. Chương III: Phương hướng biện pháp để thúc đẩy XKLĐ có hiệu quả nhằm tạo việc làm trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. NỘI DUNG Chương I: C¬ së lý luËn vÒ XKLĐ vµ t¹o viÖc lµm trong tr×nh héi nhËp tiÕn kinh tÕ I. xuÊt khÈu lao ®éng 1. Khái niệm. Mỗi quốc gia đều có một nguồn lực để phát triển kinh tế của mình. Đó là tài nguyên thiên nhiên, tài sản có thể sử dụng vào việc sản xuất ra các tài sản hữu hình, vô hình và cả lao động. Các nguồn lực này ở các nước khác nhau có thể sẽ rất khác nhau. Đôi khi có sự khác quá lớn có thể dẫn tới chênh lệch về các yếu tố sản xuất của quốc gia. Trong điều kiện kinh tế thị trường và toàn cầu hóa kinh tế quốc tế, việc giải quyết tình trạng mất cân bằng đó trên cơ sở cung – cầu hàng hóa, dịch vụ trong đó có cung – cầu về sức lao động được thực hiện thông qua XKLĐ ở các quốc gia với nhau. Như vậy: XKLĐ là đưa người lao động ra nước ngoài bằng những hình thức thích hợp nhằm tạo ra thu nhập về ngoại tệ và giải quyết một số áp lực việc làm trong nước. Ở Việt Nam, “ XKLĐ và chuyên gia là một hoạt động kinh tế - xã hội góp phần phát triển nguồn nhân lực, giải quyết việc làm, tạo thu nhập và nâng cao trình độ tay nghề cho người lao động, tăng thu ngoại tệ cho đất nước và phát triển quan hệ hợp tác giữa nước ta với các nước”. 2. Nguyên nhân. Trước hết, những biến động vệ năng suất lao động ( NSLĐ) trên phạm vi toàn cầu do sự phát triển không đều về các yết tố đầu vào củ quá trình tái sản xuất giữa các quốc gia làm nảy sinh nhu cầu trao đổi quốc tế về hàng hóa sức lao động. Hai là, sự chênh lệch về thu nhập và mức sống giữa các quốc gia ngày càng tăng trở thành lực hút người lao động từ nước có thu nhập thấp sang nước có thu nhập cao. Ba là, chênh lệch về mức tăng dân số tự nhiên giữa các quốc gia trở thành lực đẩy từ nước có mức tăng dân số tự nhiên cao sang nước có mức tăng dân số thấp hơn. Bốn là, do sự tác động của toàn cầu hóa và nhu cầu hội nhập kinh tế quốc tế ở mỗi quốc gia. Năm là, nhu cầu tăng thu ngoại tệ, tăng thu ngân sách, thu nhập, nâng cao trình độ tay nghề cho người đi làm việc nước ngoài 3. Đặc điểm của XKLĐ Các nước phát triển trên thế giới, cả các nước phát triển lẫn các nước kém phát triển đều tham gia vào hoạt động XKLĐ, trong đó: Các nước phát triển XKLĐ có trình độ khoa học kĩ thuật công nghệ cao, hiện đại, hệ thống giáo dục tiên tiến lại dư thừa vốn tư bản, do đó họ thực hiện đầu tư ra nước ngoài nhằm thu lợi nhuận tối đa. Cùng với vốn và công nghệ là XKLĐ có trình độ chuyên môn, kĩ thuật cao; một mặt nhằm đào tạo, huấn luyện, chuyển giao cho nước sở tại; mặt khác nhằm thu hồi lại chi phí đào tạo dã bỏ ra cũng như tạo điều kiện cho đội ngũ lao động ngày càng kiếm thêm được việc làm, tăng thu nhập. Các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam, với đặc điểm nổi bật là dân số đông, tăng nhanh, nhu cầu việc làm lớn, hàng năm có khoảng 1,2 triệu người bước vào độ tuổi lao động, trong đó khả năng giải quyết việc làm trong nước còn rất hạn chế, lao động lại chủ yếu chưa qua đào tạo, trình độ tay nghề thấp, nên XKLĐ chủ yếu là lao động phổ thông và lao động tay nghề trung bình đến làm việc trong các lĩnh vực bị thiếu hụt nhân công để tăng thu nhập và tích lũy ngoại tệ, giảm sức ép giải quyết việc làm trong nước, đào tạo nguồn nhân lực. 4. Các hình thức XKLĐ Các hình thức XKLĐ là cách thức tổ chức đưa lao động ra nước ngoài làm việc. Trên thế giới cũng như ở Việt Nam, XKLĐ được thực hiện dưới những hình thức chủ yếu sau: Một là, bản thân cá nhân người lao động tự tìm việc làm ở nước ngoài. Đây là hình thức XKLĐ ra đời sớm nhất trên thế giới cói chung thông qua các kênh thông tin như internet, người thân hoặc qua các kênh khác, người lao động tự tìm hiều, thỏa thuận và ký kết hợp đồng lao động với chủ thể thuê lao động nước ngoài. Nhưng muốn làm việc ở nước ngoài, đòi hỏi phải có trình độ ngoại ngữ khá, có khả năng hoạt động độc lập, hiểu biết luật pháp của các nước sở tại và thông lệ quốc tế. Thứ hai, các doanh nghiệp XKLĐ thông qua các hình thức dịch vụ XKLĐ của các doanh nghiệp. Dưới hình thức này, các doanh nghiệp XKLĐ khai thác, tìm kiếm đối tác, chủ thể thuê lao động nước ngoài, ký kết hợp đồng cung ứng lao động theo quy định của pháp luật nước tiếp nhận và luật pháp nước XKLĐ; sau đó tổ chức tuyển chọn, đào tạo ngoại ngữ, bổ túc tay nghề, giáo dục định hướng về luật pháp, phong tục tập quán của nước tiếp nhận lao động và làm các thủ tục cần thiết để đưa lao động đến nơi làm việc và đưa họ về nước khi hết hạn hợp đồng. Với hình thức này, số lượng người lao động đưa đi nhiều hơn, tổ chức và quản lý chặt chẽ hơn, quyền lợi người lao động cũng được bảo vệ hơn. Thứ ba, lao động đi làm việc theo trương trình thầu khoán, liên doanh, liên kết, hợp tác trực tuyến, đầu tư ra nước ngoài. Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế là quá trình toàn cầu hóa, tự do hóa ngày càng diễn ra mạnh mẽ trên tất cả các lĩnh vực theo các quy định của luật pháp. Lao động đi theo loại hình này được tổ chức chặt chẽ, quyền lợi được bảo vệ tốt. Thứ tư, lao động đi làm việc ở nước ngoài thông qua các hiệp đinh, thỏa thuận, cam kết của chính phủ. Theo thỏa thuận của chính phủ nước XKLĐ với chính phủ các nước và các tổ chức quốc tế tiếp nhận, lao động được tiếp nhận đến làm việc thông qua các tổ chức XKLĐ phi lợi nhuận. Thứ năm, lao động đi làm việc ở nước ngoài thông qua hợp đồng thực tập, nâng cao tay nghề. Người Việt Nam làm việc trong các doanh nghiệp, học sinh tại các trường đi thực tập, tu nghiệp nâng cao tay nghề được phía tiếp nhận trả lương trong thời gian thực tập, tu nghiệp. 5. lợi ích của XKLĐ XKLĐ là hoạt động đã xuất hiện từ lâu và mang lại những lợi ich quan trọng: Cho phép phát huy lơi thế so sánh về nhân công, khai thác tối đa yêú tố ngoại lực trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế. XKLĐ là một kênh giải quyết việc làm cho người lao động , giảm thất nghiệp, góp phần xoá đói giảm nghèo. XKLĐ còn là một kênh đem lại nguồn thu ngoại tệ quan trọng cho quốc gia. XKLĐ là công cụ chuyển giao công nghệ tiên tiến từ nước ngoài. Giúp đào tạo đội ngũ lao động có chất lượng, nâng cao tay nghề và rèn luyện tác phong công nghiệp. XKLĐ cũng giúp tăng cường hợp tác quốc tế với các nước trên thế giới. 6. Các yếu tố tác động đến XKLĐ 6.1. Các yếu tố thuộc về nước nhập khẩu lao động +Văn hoá, phong tục tập quán +Luật pháp +Tình hình ổn định chính trị 6.2. Các yếu tố thuộc về nứơc XKLĐ +Chủ trương, chính sách của Đảng và nhà nước + Chất lượng người lao động, thể hịên ở các mặt: * Thể lực: Bao gồm chiều cao và cân nặng. * Trí lực: Bao gồm trình độ văn hoá, trình độ chuyên môn, trình độ ngoại ngữ, ý thức tổ chức, kỷ luật, tác phong công nghiệp, chất lượng của doanh nghiệp XKLĐ. 6.3. Các yếu tố khác: Như thị trường lao động quốc tế ,quan hệ chính trị, kinh tế giữa nước xuất khẩu và nhập khẩu và các yếu tố không thựờng xuyên, bất khả kháng khá như chiến tranh, dịch bệnh … II. viÖc lµm vµ t¹o viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng 1. Một số khái niệm. 1.1. Việc làm Trong tất cả các yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất (vốn, tài nguyên, công nghệ), thì yếu tố con người là quan trọng nhất, có ý nghĩa quyết định đến sự thành công hay thất bại của tổ chức. Song con người chỉ trở thành động lực cho sự phát triển khi và chỉ khi họ có điều kiện sử dụng sức lao động của họ để tạo ra của cải vật chất và tinh thần cho xã hội. Qúa trình kết hợp sức lao động và điều kiện để sản xuất là quá trình người lao động làm việc hay nói cách khác, là khi họ có việc làm. Vậy việc làm có ý nghĩa là gì? Có nhiều cách hiểu khác nhau về việc làm. Khái niệm 1: Việc làm là trạng thái phù hợp của sức lao động và những điều kiện thích hợp (vốn, tư liệu sản xuât, công nghệ…) để sử dụng sức lao động đó. Việc tạo việc làm phụ thuộc vào mối quan hệ tỉ lệ giữa chi phí ban đầu (C) như nhà xưởng, máy móc, thiết bị… và chi phí lao động (V). Tỷ lệ này phải phù hợp với trình độ công nghệ sản xuất nhất định. Hiện nay mối quan hệ giữa C và V thường xuyên biến đổi dưới nhiều dạng khác nhau: + Sự phù hợp giữa C và V: Khi có mối quan hệ này chúng ta có 2 khái niệm: Việc làm đầy đủ: Tức là sử dụng hết thời gian làm việc, mọi người có khả năng và có nhu cầu thì đều có việc làm. Việc làm hợp lý: C và V kết hợp và đều dựa vào tiềm năng của vốn, tư liệu sản xuất, lao động. + Sự không phù hợp giữa C và V: dẫn đến thiếu việc làm và thất nghiệp. Khái niệm 2: Theo điều 13, chương II, Bộ luật lao động của Nước CHXHCNVN ghi rõ: “Mọi hoạt động lao động tạo ra nguồn thu nhập không bị pháp luật cấm đều được thừa nhận là việc làm.” Theo như khái niệm này, việc làm cần thỏa mãn 2 điều kiện, tạo thu nhập, được pháp luật công nhận và nó được biểu hiện dưới các dạng sau: Một là, những công việc mà người lao động nhận được tiền công, tiền lương bằng tiền mặt hoặc bằng hiện vật cho công việc đó. Hai là, làm những công việc mà người lao động thu được lợi nhuận cho bản thân( người lao động có quyền sử dụng, sở hữu tư liệu sản xuất và sức lao động của bản thân để sản xuất ra sản phẩm). Ba là, làm công việc cho hộ gia đình nhưng không được trả thù lao dứới hình thức tiền công, tiền lương cho công việc đó( do chủ gia đình làm chủ sản xuất). Khái niệm 3: Theo tổ chức lao động quốc tế: “việc làm là hoạt động lao động được trả công bằng tiền và bằng hiện vật”. => Từ 3 khái niệm trên thì ta có thể thấy khái niệm 1 là khái niệm chung nhất và đầy đủ nhất. 1.2. Thất nghiệp Thất nghiệp là một hiện tượng kinh tế xã hội tồn tại trong nhiều chế độ xã hội. Thất nghiệp theo đúng nghĩa của từ là mất việc làm hay là sự tách rời sức lao động ra khỏi tư liệu sản xuất. Khái niệm thất nghiệp ngày càng được bổ sung và mở rộng dần trong thời nay, tuy nhiên vẫn còn nhiều cách hiểu khác nhau về thất nghiệp. Có quan niệm cho rằng: thất nghiệp là hiện tượng gồm những người mất thu nhập, do không có khả năng tìm được việc làm, trong khi họ còn trong độ tuổi lao động, có khả năng lao động, muốn làm việc và đã đăng kí ở cơ quan môi giới về lao động nhưng chưa được giải quyết. Một quan niệm khác cho rằng: thất nghiệp là tình trạng trong khi một số người trong lực lượng lao động muốn làm việc, nhưng không thể tìm được việc làm ở mức tiền công đang thịnh hành, còn người thất nghiệp là người trong độ tuổi lao động, có khả năng lao động, trong tuần lễ tham khảo( tức tuần lễ tiến hành điều tra thu thập thông tin) không có việc làm, đang có nhu cầu tìm việc và có đăng ký tìm việc theo quy định. Cùng với khái niệm thất nghiệp, ta còn khái niệm thiếu việc làm. 1.3. Thiếu việc làm (bán thất nghiệp, thất nghiệp trá hình): là những người làm việc ít hơn mức mình mong muốn. Thất nghiệp trá hình là một trong những đặc trưng cơ bản của nền kinh tế nông nghiệp, chậm phát triển. Trong khu vực thành thị, dạng thất nghiệp này tồn tại dưới dạng khác nhau: làm việc với năng suất thấp không góp phần tạo nên thu nhập cho người lao động, cho xã hội mà chỉ tạo ra thu nhập đủ sống ( nhiều khi dưới mức tối thiểu). Dạng thất nghiệp này còn được gọi là thất nghiệp vô hình. Trong khu vực nông thôn, thất nghiệp trá hình chủ yếu tồn tại dưới dạng thiếu việc làm. Nguyên nhân là do giới hạn của đất đai nông nghiệp, do khu vực kinh tế phi nông thôn phát triển chậm. Mức độ thiếu việc làm ở nông thôn càng trầm trọng hơn khi chúng ta xem xét đến tính thời vụ của việc làm, tức là vào thời gian mùa vụ nhu cầu lao động lớn, người nông dân phải làm việc nhiều, không hết việc trong khi đó, ở thời kì nông dân lại không có việc làm, thời gian làm việc ít. Thất nghiệp tồn tại dưới dạng này còn gọi là bán thất nghiệp. 1.4. Một số khái niệm khác Người có việc làm: là những người làm việc trong khoảng thời gian xác định cuộc điều tra kể cả lao động nghề giúp việc gia đình được trả công, hoặc đang tạm thời nghỉ việc do tai nạn, bệnh tật, nghỉ lễ,… Người thất nghiệp: là những người trong khoảng thời gian xác định của cuộc điều tra không có việc làm, đang tích cực làm việc và có nhu cầu làm việc. Người thiếu việc làm: là những người trong khoảng thời gian xác định điều tra có tổng số giờ lao đông nhỏ hơn thời gian quy định. Như vậy, có rất nhiều cách hiểu khác nhau về việc làm và tình trạng thiếu việc làm hay thất nghiệp. Nhưng dù hiểu theo cách nào thì đều thấy đây là vấn đề đáng lao hàng đầu ở mỗi quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển và kém phát triển. Chúng ta không thể và không có cách nào để hoàn toàn xóa bỏ tình trạng thất nghiệp mà chỉ có thể giảm thất nghiệp bằng cách tạo thêm việc làm cho người lao động. Vậy tạo việc làm là như thế nào? 1.5. Tạo việc làm Tạo việc làm là tạo ra số lượng và chất lượng tư liệu sản xuất, số lượng và chất lượng sức lao động và các điều kiện kinh tế xã hội khác để kết hợp tư liệu sản xuất và sức lao động. Có thể mô hình hóa quá trình tạo việc làm theo phương trình sau: Y=f(c,v,x,…) Trong đó, Y: Số lượng việc làm được tạo ra C: Vốn đầu tư V: Số lao động X: Thị trường tiêu thụ sản phẩm… Trong đó, quan trọng nhất là các yếu tố vốn đầu tư (C) và số lao động (V). Hai yếu tố này hợp thành năng lực sản xuất của doanh nghiệp. 2. Vai trò của tạo việc làm Xu hướng của mọi quốc gia hiện nay là chuyển sang nền kinh tế công nghiệp, vì vậy việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế sẽ dẫn đến việc chuyển dịch cơ cấu lao động, một số nước lao động mất việc làm dẫn đến thất nghiệp. Do vậy, việc tạo việc làm chính là một giải pháp quan trọng, có ý nghĩa chiến lược để giảm thất nghiệp góp phần phát triển và ổn định kinh tế xã hội của đất nước. Tạo việc làm đầy đủ cho người lao động không những tạo điều kiện để người lao động tăng thu nhập, nâng cao đời sống mà còn làm giảm các tệ nạn xã hội, làm cho xã hội càng văn minh hơn. Tạo việc làm đầy đủ cho người lao động còn có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với người lao động ở chỗ tạo điều kiện cho họ thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình, trong đó có quyền được làm việc, nhằm nuôi sống bản thân và gia đình, góp phần xây dựng đất nước. III. tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 1. Khái niệm hội nhập kinh tế quốc tế là xu thế vận động tất yếu của nền kinh tế trên thế giới trong điều kịên hiện nay, khi quá trình toàn cầu hoá, khu vực hoá và quốc tế hoá đang diễn ra hết sức nhanh chóng dưới sự tác động mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ. Đối với các nước đang và kém phát triển ( trong đó có Việt Nam ) thì hội nhập kinh tế quốc tế là con đường tốt nhất để rút ngắn tụt hậu so với các nước khác và có điều kiện phát huy tối ưu hơn lợi thế so sánh của mình trong phân công lao động và hiệp tác quốc tế. hội nhập kinh tế quốc tế là một thuật ngữ đã xuất hiên từ lâu, nhưng cho đến nay vẫn còn nhiều cách hiểu khác nhau về hội nhập kinh tế quốc tế . Có ý kiến cho rằng: hội nhập kinh tế quốc tế là sự phản ánh quá trình các thể chế quốc gia tiến hành xây dựng, thương lượng, ký kết và tuân thủ các cam kết song phương, đa phương và toàn cầu ngày càng đa dạng hơn, cao hơn và đồng bộ hơn trong các lĩnh vực đời sống kinh tế quốc gia và quốc tế. Ý kiến khác lại cho rằng: hội nhập kinh tế quốc tế là quá trình loại bỏ dần các hàng dào thương mại quốc tế và di chuyển các nhân tố sản xuất giữa các nước. Mặc dù có những quan niệm khác nhau, nhưng hiện nay khái niệm tương đối phổ biến được nhiều nước chấp nhận về hội nhập như sau: hội nhập kinh tế quốc tế là sự gắn kết khu vực và toàn cầu, trong đó mối quan hệ giữa các nước thành viên có sự ràng buộc theo những quyết định chung của khối. Nói một cách khái quát nhất, hội nhập kinh tế quốc tế là quá trình các quốc gia thực hiện mô hình kinh tế mở, tự nguyện tham gia vào các định chế kinh tế và tài chính quốc tế, thực hiện thuận lợi hoá và tự do hoá thương mại, đầu tư và các hoạt động kinh tế đối ngoài khác. 2. Đặc điểm của hội nhập kinh tế quốc tế Hội nhập kinh tế quốc tế là sự đan xen, gắn bó và phụ thuộc lẫn nhau giữa các nền kinh tế quốc gia và nền kinh tế thế giới. Hội nhập kinh tế quốc tế là qúa trình xoá bỏ từng bước và từng phần các rào cản về thương mại và đầu tư giữa các quốc gia theo hướng tự do hoá kinh tế. Hội nhập kinh tế quốc tế tạo điều kiện thuận lợi mới cho các doanh nghiệp trong sản xuất kinh doanh, mặt khác buộc các doanh nghiệp phải có những đổi mới và hoàn thiện thể chế kinh tế. Hội nhập kinh tế quốc tế chính là tạo dựng các nhân tố mới và điều kiện mới cho sự phát triển của từng quốc gia và cộng đồng quốc tế trên cơ sở trình độ phát triển ngày càng cao và hiện đại của lực lượng sản xuất. Hội nhập kinh tế quốc tế chính là sự khơi thông các dòng chảy nguồn lực trong và ngoài nước, tạo điều kiện mở rộng thị trường, chuyển giao công nghệ và các kinh nghiệm quản lý. 3. Vai trò của hội nhập kinh tế quốc tế Không thể một quốc gia nào trên thế giới tồn tại độc lập, phát triển có hiệu quả mà không có mối quan hệ nào với các quốc gia khác trên thế giới, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế. Bởi vì ngày nay hai phạm trù thực tiễn tồn tại khách quan đó là: quan hệ hàng hoá tiền tệ và sự trao đổi này đã ra khỏi phạm vi của một quốc gia và sự tồn tại của các quốc gia độc lập có chủ quyền. Cho nên quan hệ kinh tế giữa các nước mang tính tất yếu khách quan. Đối với các nước phát triển thì mở rộng quan hệ kinh tế quốc tế ra bên ngoài giúp cho việc bành trường mau lẹ sức mạnh kinh tế của mình, như tìm kiếm thị trường mới để giải quyết tình trạng khủng hoảng thừa về háng hoá, để tìm kiếm nơi đầu tư thuận lợi đem lại lợi nhuận cao, giảm được chi phí sản xuất do sử dụng nhân công và tài nguyên rẻ của các nước chậm phát triển. Đối với các nước đang phát triển: hội nhập kinh tế quốc tế có lợi trong việc tiếp nhận kĩ thuật mới tiên tiến làm cho năng suất lao động tăng, và ở các nước đang phát triển việc thiếu vốn trở nên trầm trọng, nên mở rộng quan hệ ra bên ngoài tạo điều kiện thu hút vốn để thực hiện hiện đại hoá quá trình kinh tế diễn ra ở các nước này. Hơn nữa thị trường trong nước các nước nàh nhỏ và hẹp, không đủ đảm bảo để phát triển công nghiệp với quy mô hiện đại, sản xuất hàng loạt, do đó không tạo được công ăn việc làm, nạn thất nghiệp ngày càng nghiêm trọng. Việc mở rộng quan hệ kinh tế quốc tế với nước ngoài giúp cho việc tập trung phát triển các thế mành của đất nước. Nắm bắt được vấn đề mở rộng quan hệ kinh tế quốc tế có ý nghĩa thực tiễn to lớn đặc biệt đối với đất nước Việt Nam chúng ta, nơi đã trải qua bao cuộc chiến tranh giữ nước hào hùng, nhưng đói nghèo, hiểm hoạ đe doạ. Muốn đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế, xích lại trình độ phát triển cao của khu vực và thế giới thì phải thực hiện tốt chủ trương của Đảng và Nhà nước: “đẩy mạnh hoạt động kinh tế đối ngoại, thực hiện đa dạng hoá thị trường, đa dạng hoá mối quan hệ kinh tế”. Vai trò của hội nhập kinh tế quốc tế là nhằm giải quyết 6 vấn đề chủ yếu: Thứ nhất là, đàm phán cắt giảm thuế quan; Thứ hai là, giảm, loại bỏ hàng rào phi thuế quan; Thứ ba là, giảm bớt các trở ngại đối với đầu tư quốc tế; Thứ tư là, điều chỉnh các chính sách thương mại quốc tế; Thứ năm là, giảm bớt các hạn chế đối với dịch vụ; Thứ sáu là, triển khai các hoạt động văn hoá, giáo dục, y tế…có tính chất toàn cầu. 4. XKLĐ - 1 hướng tạo việc làm trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế Lao động và việc làm là vấn đề bức xúc, có tính toàn cầu, là mối quan tâm hàng đầu của nhiều quốc gia trên thế giới. Đối với nước ta, trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cùng với đẩy mạnh CNH-HĐH và hội nhập thì vấn đề lao động, việc làm càng trở nên quan trọng, là một trong những chính sách xã hội cơ bản của nhà nước nhằm sử dụng hiệu quả và phát huy tối đa tiềm năng nguồn nhân lực to lớn của đất nước để thể hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ kế hoạch phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2006-2010 do đại hội X của Đảng đề ra. Để giải quyết vấn đề việc làm có nhiều biện pháp việc làm khác nhau, trong đó XKLĐ và chuyên gia là một họat động kinh tế xã hội góp phần tạo việc làm, nâng cao trình độ tay nghề cho người lao động, tăng thu ngoại tệ cho đất nước… Cùng với mục tiêu tạo việc làm trong nước là chính tạo việc làm ngoài nước thông qua con đường XKLĐ được coi là một định hướng quan trọng, lâu dài, góp phần phát triển đất nước trong thời kỳ CNH-HĐH … Và đây cũng là một biện pháp được nhiều nước trên thế giới quan tâm và khai thác tối đa. Chương II: ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG XKLĐ - HƯỚNG GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM TRONG NỀN KINH TẾ QUỐC TẾ I. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH XKLĐ VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN QUA 1. Giai đoạn 1980-1990 Đây là giai đoạn đầu Việt Nam bắt đầu đưa chuyên gia và lao động ra nước ngoài làm việc, chủ yếu đưa sang các nước thông qua việc nhà nước ký kết các Hiệp định lao động và trực tiếp thực hiện, chủ yếu là các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu, gồm Liên Xô (cũ), Cộng hoà dân chủ Đức (cũ), Tiệp Khắc (cũ) và Bungari. Một bộ phận lao động với số lượng không nhỏ được đưa đi làm việc ở Iraq, Libya và đưa chuyên gia trong các lĩnh vực y tế, giáo dục và nông nghiệp sang làm việc ở một số nước châu Phi. Trong 10 năm (1980 – 1990) Việt Nam đã đưa được 244.186 lao động, 7.200 lượt chuyên gia đi làm việc và 23.713 thực tập sinh vừa học vừa làm ở nước ngoài. Ngân sách Nhà nước thu được khoảng 800 tỷ đồng (theo tỷ giá rúp /đồng Việt Nam năm 1990), hơn 300 triệu USD; Đồng thời, người lao động và chuyên gia đã đưa về nước một lượng hàng hoá thiết yếu với trị giá hàng nghìn tỷ đồng. 2. Thời kỳ 1991 đến nay 2.1. Giai đoạn 1991 - 2000 Vào cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990, tại các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu, Châu Phi, Iraq có tiếp nhận lao động Việt Nam đều xảy ra những biến động chính trị và kinh tế. Vì vậy, phần lớn các nước này không còn nhu cầu tiếp nhận lao động và chuyên gia Việt Nam. Trước tình hình đó đặt ra yêu cầu bức xúc là phải đổi mới cơ chế xuất khẩu lao động và chuyên gia cho phù hợp với tình hình trong nước và quốc tế. Ngày 9 tháng 11 năm 1991, Chính Phủ đã ban hành Nghị định 370/HĐBT về đưa người lao động Việt Nam đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài. Theo Nghị định này, Các tổ chức kinh tế được thành lập và được Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cấp giấy phép hoạt động cung ứng lao động và chuyên gia cho nước ngoài. Việc xuất khẩu lao động và chuyên gia được thực hiện thông qua các hợp đồng do các tổ chức kinh tế đó ký với bên nước ngoài. Cho đến tháng 8 năm 1998, nước ta đã có 55 tổ chức kinh tế là doanh nghiệp nhà nước có giấy phép đang hoạt động xuất khẩu lao động và chuyên gia. Trong giai đoạn từ 1996 đến 1999, số lượng các doanh nghiệp được cấp giấy phép kinh doanh dịch vụ xuất khẩu lao động theo Nghị định 07/CP là 77 doanh nghiệp trong đó có 53 doanh nghiệp thuộc Bộ, ngành và 24 doanh nghiệp địa phương. Nhờ đổi mới cơ chế hoạt động xuất khẩu lao động và sự gia tăng số lượng các doanh nghiệp tham gia vào dịch vụ xuất khẩu lao động làm cho số lượng lao động và chuyên gia của Việt Nam đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài gia tăng nhanh chóng. Năm 1991 là 1.022 người, đến năm 2000 tăng lên 31.500 người, năm 2003 là 75.000 người. Trong giai đoạn này, nước ta đã đưa 320.699 lao động đi làm việc ở nước ngoài. Với mức lương bình quân (kể cả làm thêm giờ) của người lao động ở nước ngoài khoảng 400 USD /tháng, ước tính từ năm 1996 đến nay, số lao động và chuyên gia đi làm việc ở nước ngoài theo cơ chế mới đã chuyển về nước khoảng 500 triệu USD mỗi năm. 2.2. Giai đoạn 2000 - 2005 Trong những năm gần đây XKLĐ đã đạt được những thành tựu to lớn, thị trường ngày càng mở rộng (hiện khoảng 40 thị trường), số lao động đưa đi hàng năm có xu hướng tăng lên, ngành nghề làm việc đa dạng. (Xem Biểu 1) Biểu 1: Tống số lao động đưa đi theo quốc gia, vùng lãnh thổ giai đoạn 2000 - 2004 Số lượng Cơ cấu (%) Tổng số 256237 100,00 Đài Loan 95285 31,19 Hàn Quốc 21531 8,40 Nhật Bản 11956 4,67 Malaysia 73021 28,50 Nước khác 54444 21,24 Xuất khẩu lao động góp phần đáng kể vào giải quyết việc làm, xoá đói giảm nghèo. Tỷ lệ lao động XKLĐ trong tổn số lao động được giải quyết việc làm giai đoạn 2001 – 2005 khoảng 3,42%. Bình quân hàng năm trên 1 tỷ USD được chuyển về nước, góp phần đáng kể vào công cuộc xoá đói giảm nghèo. Đã có nhiều doanh nghiệp XKLĐ của nước ta đầu tư thành lập trường dạy nghề XKLĐ nhằm đáp ứng nhu cầu về lao động kỹ thuật của các đối tác ở các thị trường cơ bản: Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc và một số thị trường khác. Tỷ lệ lao động có tay nghề trước khi đưa đi xuất khẩu lao động có xu hướng giảm xuống từ năm 2000 đến 2003, năm 2004 có xu hướng tăng lên từ 34,62% năm 2003, năm 2004 tỷ lệ này là 45,15% và chung cả 5 năm tỷ lệ này là 43,34%. Tỷ lệ lao động có nghề trước khi đi XKLĐ cũng có sự khác nhau đáng kể giữa các loại hình doanh nghiệp. Trong tổng số lao động đưa đi, tỷ lệ lao động có nghề đi qua các doanh nghiệp XKLĐ Nhà nước là 43,69%, cao hơn rất nhiều so với các doanh nghiệp XKLĐ ngoài nhà nước (13,72%). 2.3. Từ 2006 đến nay Năm qua trong bối cảnh cạnh tranh giữa các nước XKLĐ trên thị trường quốc tế diễn ra ngày càng gay gắt, nhưng họat động XKLĐ vẫn thu được nhiều thành tựu quan trọng. Cả nước đã đưa được 78.885 lao động đi làm việc ở nước ngoài, bằng 105% so với chỉ tiêu kế hoạch đề ra gấp 2.5 lần trong 5 năm năm trước đó, trong đó Malaisia là 37.950 người, Đài Loan 14.120 người, Hàn Quốc 10500 người, Nhật Bản gần 5400 người. Cho đến thời diểm này đã có khoảng 400 nghìn lao động dang làm việc ở hơn 40 nước trong khu vực và trên thế giới, hàng năm thu nhập xấp xỉ 1.6 tỷ USD. Dẫn đầu về số lượng là thị trường Malaisia với trên 100 nghìn lao động, có thu nhập bình quân khoảng 2-3 triệu đồng / tháng, một số nghề thu nhập từ 5-7 triệu /tháng; Đài Loan có trên 90 nghìn lao động có thu nhập lên tới 300-500USD/ tháng; Hàn Quốc có trên 30 nghìn lao động, thu nhập bình quân khoảng 900-1000 USD/tháng. Tỷ lệ lao động qua đào tạo tăng lên so với những năm trước, đạt 20% so với 13.4% năm 2001. Quản lý lao động ngoài nước cho biết trong 8 tháng đầu năm 2007 cả nước đã đưa được 55.501 lao động đi làm việc ở nước ngoài, đạt 69% kế hoạch năm và vượt 11% so với cùng kỳ năm 2006. Hai thị trường Malaysia và Đài Loan có số lượng lao động đi đông nhất, với 33.351 người, chiếm 60,09% tổng số lao động đưa đi. Theo đánh giá của cục, hoạt động đưa lao động đi làm việc ở nước ngoài đang có nhiều chuyển biến tích cực. Đáng chú ý nhất là đến nay, có khoảng hơn 40 doanh nghiệp được thẩm định hợp đồng tuyển chọn đưa lao động sang các thị trường mới, thu nhập cao như: Latvia, Ba Lan, Romania, Úc, Mỹ, Canada, Brunei, Macau, Singapore, Jordan... với số lượng đưa đi khoảng 500 người. Cũng theo đánh giá của Cục Quản lý lao động ngoài nước (Dafel), đáng chú ý nhất ở lĩnh vực này là nhiều doanh nghiệp (DN) tích cực chuyển hướng khai thác thị trường mới, thị trường thu nhập cao, tạo nhiều cơ hội cho người lao động (NLĐ) lựa chọn. C ác._.