Xuất khẩu lao động Việt Nam, 1 biện pháp tạo việc làm cho người lao động trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế

Lêi nãi ®Çu HiÖn nay, qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa ®ang diÔn ra hÕt søc s©u réng vµ m¹nh mÏ trªn toµn thÕ giíi, vµ ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi qu¸ tr×nh ®ã. Qu¸ tr×nh ®ã ®· ®em l¹i cho ViÖt Nam nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn nh­ng còng ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá ®ßi hái chóng ta cÇn cã nh÷ng b­íc ®i chiÕn l­îc vµ ®óng ®¾n ®Ó cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn trªn con ®­êng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.Víi tinh thÇn ®ã, §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX ®· kh¼ng ®Þnh:”§Èy m¹nh xuÊt khÈu lao ®éng ,x©y dùng vµ thùc hiÖn ®ång bé ,chÆt chÏ c¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ ®µo t¹o lao ®éng,®­a lao ®éng ra n­íc ngoµi ,b¶o vÖ quyÒn lîi vµ t¨ng uy tÝn cña ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ë n­íc ngoµi”.Vµ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ®· trë thµnh mét chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë n­íc ta trong thêi kú míi.V× thÕ em ®· chän ®Ò tµi:“XuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam, mét biÖn ph¸p t¹o viÖ lµm cho ng­êi lao ®éng trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ” ®Ó nghiªn cøu lµm ®Ò ¸n m«n häc. §©y lµ mét ®Ò tµi hay vµ thiÕt thùc mµ ®èi t­îng nghiªn cøu lµ xuÊt khÈu lao ®éng , mét h­íng t¹o viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.Víi môc ®Ých: hÖ thèng hãa, nªu ra c¬ së lý luËn cña viÖc xuÊt khÈu lao ®éng; ®¸nh gi¸ c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng,h­íng t¹o viÖc lµm trong nh÷ng n¨m qua ®ång thêi ®­a ra kiÕn nghÞ , gi¶i ph¸p thóc ®Èy t¹o viÖc lµm ®Çy ®ñ h¬n trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ em ®· sö dung c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu nh­ : So s¸nh ;Thèng kª ; Tæng hîp tµi liÖu thø cÊp trªn c¸c b¸o,t¹p chÝ,internet....Sè liÖu ®­îc sö dông trong ®Ò ¸n lµ sè liÖu cña toµn quèc trong giai ®o¹n 2000-2005. §Ò ¸n gåm 3 ch­¬ng chÝnh, ®ã lµ: Ch­¬ng1:C¬ së lý luËn vÒ xuÊt khÈu lao ®éng ,gi¶i quyÕt t¹o viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ; Ch­¬ng2: §¸nh gi¸ viÖc xuÊt khÈu lao ®éng, h­íng t¹o viÖc lµm; Ch­¬ng 3: Quan ®iÓm, phu¬ng h­íng, biÖn ph¸p nh»m thóc ®Èy xuÊt khÈu lao ®éng cã hiÖu qu¶. Néi dung cña ®Ò ¸n lµ mét vÊn ®Ò thuéc tÇm vÜ m«, ®Ó nghiªn cøu ®­îc vÊn ®Ò nµy em ®· ®­îc c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Kinh tÕ vµ qu¶n lý nguån nh©n lùc tr­êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc D©n vµ ®Æc biÖt lµ TS NguyÔn VÜnh Giang nhiÖt t×nh h­íng dÉn vµ gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Em kÝnh mong c¸c thÇy c« gi¸o , ®Æc biÖt lµ TS NguyÔn VÜnh Giang cïng c¸c b¹n sinh viªn ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó ®Ò ¸n ®uîc hoµn chØnh h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! I.Chương 1 Cơ sở lý luận về xuất khẩu lao động, giải pháp tạo việc làm cho người lao động trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế 1.Xuất khẩu lao động(XKLĐ) 1.1.Khái niệm: Xuất khẩu lao động là một hình thức đặc thù của xuất khẩu nói chung và là một bộ phận của kinh tế đối ngoại mà hàng hoá đem xuất là sức lao động của con người, còn khắch mua là chủ thể người nước ngoài. Hay nói cách khác là một hoạt động kinh tế dưới dạng dịch vụ cung ứng lao động cho nước ngoài mà đối tượng của nó là con người. 1.2.Vai trò của xuất khÈu lao động Xuất khẩu lao động đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của mỗi quốc gia, cụ thể là: Đối với nước phát triển : Xuất khẩu lao động có trình độ cao ,kỹ thuật cao sẽ làm tăng thu ngân sách, tăng cường mối quan hệ hợp tác quốc tế với các nước trên thế giới. Đối với các nuớc kém phát triển: Xuất khẩu lao động dư thừa, trình độ tay nghề thấp sẽ tạo công ăn việc làm, cải thiện điều kiện sống cho gia đình người lao động. Do đó giúp giải quyết việc làm, nâng cao trình độ tay nghề cho người lao động nên phát triển nguồn nhân lực, tăng thu ngân sách Nhà nước . 1.3.Lợi ích của xuất khẩu lao động: - Đối với bản thân người lao động: Tăng thu nhập cho bản thân và gia đình giúp cải thiện đời sống gia đình, giúp nhiều gia đình trở nên khá giả. Tiếp thu được trình độ khoa học công nghệ tiên tiến, nâng cao trình độ tay nghề và ý thức kỷ luật lao động, rèn luyện tác phong công nghiệp. - Đối với nước xuất khẩu lao động: Thu về một lượng ngoại tệ lớn cho đất nước từ việc đưa lao động đi xuất khẩu. Tăng cường mối quan hệ hợp tác quốc tế với nước ngoài , mở rộng mối quan hệ kinh tế với các nước trong khu vực và trên thế giới. Tiếp thu được công nghệ sản xuất tiên tiến , chuyển giao công nghệ, phát triển nguồn nhân lực. - Đối với nước nhập khẩu lao động: Gải quyết tình trạng thiếu hụt lao động , giúp cho quá trình sản xuất được liên tục làm tăng lợi nhuận vì giá nhân công nhập khẩu tương đối rẻ. 1.4. Đặc điểm của xuất khẩu lao động: Một là, Xuất khẩu lao động là hoạt động mang tính kinh tế, bởi vì: Nó nhằm mục đích thực hiện chức năng kinh doanh Thực hiện mục tiêu lợi nhuận của doanh nghiệp Thoả mãn lợi ích kinh tế của người lao động Hai là: Xuất khẩu lao động là hoạt động mang tính xã hội, vì: đó là một chủ trương biện pháp nhằm thực hiện chính sách xã hội như: chính sách việc làm của Nhà nước. 1.5.Yếu tố tác động đến xuất khẩu lao động Thứ nhất: Các biến động của thị trường sử dụng sức lao động(Cầu lao động):cầu lao động mà tăng cao thì sẽ thúc đẩy cung lao động trên thị trương lao động, điều đó làm cho hoạt động xuất khẩu lao động sôi động hơn., và ngược lại. Thứ hai:Cung lao động: qui mô,cơ cấu,chất lượng ...lao động xuất khẩu.Nếu một quốc gia xuất khẩu lao động có lượng lao động đem xuất khẩu có trình độ chuyên môn tay nghề cao, đáp ứng được yếu cầu sản xuất thì sẽ có uy tín hơn so với các nước khác .Và do đó thị trường xuất khẩu lao động sẽ được mở rộng., do đó hoạt động xuất khuẩu lao động sẽ được đẩy mạnh. Thứ ba:Chính sách của Nhà nước đối với xuất khẩu lao động: nếu nhà nước có chính sách thông thoáng , thủ tục cho lao động đi xuất khẩu đơn giản ... sẽ tạo thuận lợi cho công tác xuất khẩu lao động. 1.6.Các hình thức xuất khảu lao động: Hiện nay ở Việt Nam xuất khẩu lao động theo hai hình thức chính sau: Một là: Đưa lao động đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài: Đây là hình thức mà người lao động rời khỏi nước mình đến làm việc có thời hạn ở một nước khác, bao gồm: Đi theo hiệp định chính phủ ký kết giữa hai nhà nước; Hợp tác lao động và chuyên gia;Thông qua doanh nghiệp Việt Nam nhận thầu , khoán xây dựng công trình, liên doanh,liên kết chia sản phẩm ở nước ngoài và đầu tư nước ngoài; Người lao động tự ký hợp đồng lao động với cá nhân ,tỏ chức nước ngoài... Hai là,Xuất khẩu lao động tại chỗ: đây là hình thức các tổ chức kinh tế của Việt Nam cung ứng lao động cho các tổ chức kinh tế nước ngoài ở Việt Nam bao gồm: các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ; Khu công nghiệp; Khu chế xuất ,khu công nghệ cao; Các tổ chức ,cơ quan ngoai giao , văn phòng đại diện ..của nước ngoài đặt tại Việt Nam. 2.Tạo việc làm 2.1.Khái niệm: Việc làm: Là phạm trù chỉ trạng thái phù hợp giữa sức lao động và những điều kiện cần thiết (vốn ,tư liệu sản xuất.công nghệ...) để sử dụng sức lao động đó. Theo điều 13,chương II bộ luật lao động của nước CHXHCNVN): “Mọi hoạt động lao động tạo ra nguồn thu nhập không bị pháp luật cấm đều thừa nhận là việc làm” Theo ILO:Việc làm là mọi hoạt động lao động được trả công bằng tiền hoậc hiện vật Tạo việc làm: Là tạo ra số lượng và chất lượng tư liệu sản xuất, số lượng và chất lượng sức lao động và các điều kiện kinh tế xã hội khác để kết hợp tư liệu sản xuất và sức lao động. 2.2.Vai trò của tạo việc làm cho người lao động: Thứ nhất:Giảm thất nghiệp : Xu hướng của mọi quốc gia hiện nay là chuyển sang nền kinh tế công nghiệp,vì vậy khi chuyển dịch cơ cấu kinh tế làm chuyển dịch cơ cấu lao động, một số lao động mất việc làm,dẫn đến phát sinh thất nghiệp. Thứ hai:Tạo việc làm đáp ứng nhu cầu ,quyền lợi và nghĩa vụ làm việc cho người lao động trong độ tuổi. Thứ ba:Tạo việc làm ,nâng cao thu nhập ,tăng vị thế cho người lao động trong và ngoài xã hội. Thứ tư:Nâng cao đời sống làm bình ổn xã hội. 2.3.Những nhân tố ảnh hưởng đến tạo việc làm cho người lao động - Điều kiện tự nhiên ,vốn công nghệ: Cầu lao động bắt nguồn từ cầu sản xuất.Kinh tế phát triển thì sản xuất trên qui mô rộng từ đó làm cầu lao động phát triển.Tuy vậy muốn mở rộng sản xuất thì phải dựa vào tiền đề vật chất. Điều kiện tự nhiên có sẵn ở mỗi vùng,mỗi quốc gia tất cả đều trở thành nguyên nhiên liệu, được ban phát sẵn những điều kiện ngoài ý muốn chủ quan của con người . Vì vậy mỗi quôc gia phải biết dựa vào lợi thế của mình để phát triển kinh tế tạo ra việc làm. Vồn và công nghệ có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nếu nó cũng là những nhân tố ảnh hưởng đến cầu lao động nghĩa là phải có máy móc công nghệ hiện đại đẻ khai thác tài nguyên thiên nhiên. Nhân tố thuộc về sức lao động: Chất lượng của sức lao động :năng lực,trình độ...của nguời lao động. Các cơ chế chính sách KT-XH cũng ảnh hưởng đến tạo việc làm :Tuỳ thuộc vào từng thời kì Chính phủ sẽ đề ra chính sách cụ thể, tạo hành lang pháp lý cho phát triển sản xuất cải thiện đời sống đặc biệt để chủ sử dụng lao động và người lao động gặp nhau. Nhóm nhân tố chính sách này rất đa dạng: vĩ mô, vi mô,có thể theo nghành, vùng, lĩnh vực.... 2.4.Các hướng tạo việc làm cho người lao động ở nước ta: Một là: Phát triển nghành nghề phù hợp: Phát triển công nghiệp theo chiều sâu, theo hướng công nghiệp hoá hiện đại hoá , nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế bằng cách sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao, tạo ra giá trị gia tăng lớn. Phát triển lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp vì khu vực này có vốn đầu tư thấp, hệ số sử dụng nhân lực cao, cho phép tạo ra nhiều việc làm taị chỗ nên giải quyết được nhu cầu việc làm cho bộ phận lớn lực lượng lao động. Phát triển mạnh các loại dịch vụ có chất lượng cao phục vụ cho CNH và đời sống nhân dân, qua đó tạoviệc làm cho người lao động Phát triển nông nghiệp dựa vào thế mạnh của nước có khí hậu nhiệt đới. Hai là:Đẩy mạnh đào tạo và phát triển nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu của phát triển kinh tế xã hội: Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện các cấp học tạo tiền đề cho đào tạo nghề , chuyên môn nghiệp vụ cho người lao động. Gắn dạy nghề với tạo việc làm cho người lao động. Phát huy vai trò Nhà nước trong việc xây dựng ban hành, hướng dẫn thực hiện các chính sách đào tạo và phát triển nguồn nhân lực. Ba là:Tăng cường hoạt động của hệ thống thông tin thị trường lao động. Bốn là:Động viên giúp đỡ người lao động tự tạo việc làm trong các ngành nghề thuộc khu vực kinh tế ngoài nước, đặc biệt khu vực kinh tế phi chính thức. Năm là:Sắp xếp lại lao động trong doanh nghiệp, giải quyết tốt lao động dôi dư.. Sáu là: Ngoài các hướng trên thì Xuất khẩu lao động là một trong những giải pháp được nhiiều nước sử dụng , trong đó có Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế. 3.Hội nhập kinh tế quốc tế 3.1.Khái niệm hội nhập kinh té quốc tế (HNKTQT) Hiện nay có nhiều cách hiểu khác nhau về hội nhập kinh tế quốc tế, song khái niệm tương đối phổ biến dược nhiều nước chấp nhận hơn cả là: ”Hội nhập kinh tế quốc tế là sự gắn kết nền kinh tế của mỗi quốc gia vào các tổ chức hợp tác kinh tế khu vực và toàn cầu, trong đó mối quan hệ giữa các nước thành viên có sự ràng buộc theo những qui định chung của khối. Nói một cách khá quát hơn thì đó là quá trình các quốc gia thực hiện mô hình kinh tế mở, tự nguyện tham gia vào các định chế kinh tế và tài chính quốc tế , thực hiện thuận lợi hoá và tự do hoá thương mại đầu tư và các hoạt động kinh tế đối ngoại khác.” 3.2.Vai trò: Hội nhập kinh tế quốc tế góp phần giải quyết 6 vấn đề chính sau: Đàm phán cắt giảm thuế quan Giảm bớt,loại bỏ hàng rào phi thuế quan Giảm bớt các hạn chế đối với các dịch vụ Giảm bớt các trở ngại đối với đầu tư quốc tế Điề chỉnh các chính sách thương mại khác Triển khai các hoạt động văn hoá ,Giáo dục,y tế...có tính chất toàn cầu. 3.3.Lợi ích của hội nhập kinh tế quốc tế: giúp các nước thành viên : Một là, Khai thác có hiệu quả lợi thế so sánh, hình thành cơ cấu kinh tế khu vực phù hợp, tạo điều kiện thuận lợi và tăng cường phát triển các quan hệ thương mại đầu tư,mở rộng thị trường xuất, nhập khẩu. Hai là,Tạo sự ổn định trong quan hệ giữa các nước thành viên nhằm đạt đến mục tiêu của quá trình liên kết. Ba là,Hình thành cơ cấu kinh tế quốc tế mới với những ưu thế về quy mô và nguồn nhân lực phát triển , tạo việc làm cho dân cư,gia tăng phúc lợi cho cộng đồng. Bốn là,Tạo động lực cạnh tranh, kích thích ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ mới ở các quốc gia Năm là,Tiết kiệm chi phí quản lý, chi phí hải quan , cửa khẩu và các loại chi phí giao dịch khác. Như vËy héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ khác các quá trình khác là nó mang tính chủ quan của chủ thể quốc gia hội nhập, phản ánh năng lức nhận thức và hoạt động của mỗi quốc gia trước yêu cầu và thách thức của toàn cầu hoá kinh tế. 3.4. Đặc điểm của Hội nhập kinh tế quốc tế: Thứ nhất: HNKTQT là sự đan xen gắn bó và phụ thuộc lẫn nhau giữa các nền kinh tế quốc gia và nền kinh tế thế giới. Nó là quá trình vừa hợp tác để phát triển, vừa đấu tranh rất phức tạp, đặc biệt là đấu tranh của các nước đang phát triển để bảo vệ lợi ích của chính mình, vì một trật tự công bằng, chống lại những áp đặt phi lý của các cường quốc kinh tế và các công ty xuyên quốc gia. Thứ hai: HNKTQT là quá trình xóa bỏ từng bước và từng phần các rào cản về thương mại và đầu tư giữa các quốc gia theo hướng tự do hóa kinh tế. Thứ ba: HNKTQT một mặt tạo điều kiện thuận lợi mới cho các doanh nghiệp trong sản xuất kinh doanh,mặt khác buộc các doanh nghiệp phải có những đổi mới để nâng cao sức cạnh tranh trên thương trường. Thứ tư: HNKTQT tạo điều kiẹn thuận lợi cho việc thực hiện các công cuộc cải cách ở các quốc gia nhưng đồng thời cũng là yêu cầu ,là yêu cầu sức ép đối với các quốc gia trong việc đổi mới và hoàn thiện thể chế kinh tế, đặc biệt là chính sách và phương thức quản lý vĩ mô. Thứ năm: HNKTQT chính là tạo dựng các nhân tố mới và điều kiện mới cho sự phát triển của từng quốc gia và cộng đồng quốc tế trên cơ sở trình độ phát triển ngày càng cao và hiện đại của lực lượng sản xuất. Thứ sáu: HNKTQT là sự khơi thông cho các dòng chảy nguồn lực trong và ngoài nước, tạo điều kiện mở rộng thị trường, chuyển giao công nghệ và các kinh nghiệm quản lý. 4.Mối quan hệ giữa xuất khẩu lao dộng ,tạo việc làm trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế: Trước hết Xuất khẩu lao động sẽ khuyến khích tạo việc làm .Thật vậy , xuất khẩu lao động sẽ tạo việc làm cho người lao động .Một quốc gia khi có xuất khẩu lao động thì lượng lao động xuất khẩu chắc chắn là có việc làm và có thu nhập, như vậy số lao động ấy đã được giải quyết việc làm. Xuất khẩu lao động sẽ làm cho GDP tăng do thu nhập nhờ xuất khẩu lao động có được , khi ngân sách nhà nước tăng thì nguồn chi cho các chính sách giải quyết việc làm tăng .Xuất khẩu lao động sẽ giúp cho người lao động thích nghi với môi trường lao động lao động mới ,thúc đẩy khả năng tiếp cận với trình độ khoa học công nghệ, trình độ quản lý tiên tiến từ đó trình đọ của người lao động tăng lên và ngày càng đáp ứng được những yêu cầu của công việc khi đó sẽ khuyến khích tạo việc làm mới cho người lao động . Xuất khẩu lao đông có tác dụng to lớn trong việc bồi dưỡng nguồn nhân lực. rogn điều kiện là việc ở nước ngoài ,ngưòi lao động có điều kiện rèn luyện ,nâng cao tay nghề,trình độ chuyên môn kỹ thuật ,rèn luyện kỹ năng và tác phong làm việc. Đồng thời với qua trình ấy ,tạo việc làm sẽ thúc đẩy xuất khẩu lao động .Vì khi tăng cường các chính sách tạo việc làm thì rõ ràng quốc gia đó phỉa phát huy mọi nguồn lực và mọi biện pháp có thể để tạo việc làm ,như vậ một yếu tố tỷ lệ thuận thì gắn với tạo việc làm là sự tăng cường các hoạt động xuất khẩu lao động . Thông qua hoạt động xuất khẩu lao động Đảng và Nhà nước sẽ giải quyết được việc làm cho người lao động Việt Nam,quan hệ kinh tế van hóa với các nước được phát triển .Như vậy xuất khẩu lao động có tác dụng tích cực , sẽ mở rộng , hỗ trợ các hoạt động ngoại giao góp phần thực hiện đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước, tăng cường quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và các nước khác. II.Chương 2 Đánh giá việc xuất khẩu lao động ,hướng tạo việc làm cho người lao động 1.Số lượng lao động xuất khẩu: 1.1.Sè l­îng lao ®éng xuÊt khÈu qua c¸c n¨m: B¶ng1:Sè l­îng lao ®éng xuÊt khÈu qua c¸c n¨m Năm Số lượng lao động xuất khẩu(người) Tỷ lệ gia tăng qua các năm(%) 2000 31500 ----- 2001 36168 14,8 2002 46122 46,42 2003 75000 138,1 2004 67000 112,7 Tổng 255790 (Nguồn :Phòng quản lý lao động-cục quản lý lao động ngoài nước trang 106 Nâng cao hiệu quả quản lý xuất khẩu lao động của các DN trong điều kiện hiện nay) Nhìn vào bảng trên ta thấy số lao động đưa đi xuất khẩu hàng năm có xu hướng tăng từ năm 2000 đến 2003, nhưng lại có xu hướng giảm dần từ 2003 đến 2004. Từ 2001 đến nay ,hoạt động xuất khẩu lao động và chuyên gia đã có những bước tiến vượt bậc.Trong vòng 5 năm nước ta đã đưa được 255790 lao động ra nước ngoài làm việc, gấp 2,1 lần so với 10 năm trước đó(121.752 người).Lấy năm 2000 làm gốc ta thấy năm 2003 có lượng xuất khẩu tăng đột biến (138,1 %) gấp 2,38 lần so với năm 2000. Sau đó lại giảm dần Nguyên nhân chính là do thị trường nhận lao động không ổn định. Năm 2003 là năm mà trên thế giói có nhiều biến động kinh tế ,chính trị cũng như xã hội:chiến tranh Irắc, đại dịch viêm đường hô hấp cấp SARS... 1.2.Tỷ lệ lao động xuất khầu trong tổng số lao động được giải quyết việc làm hµng năm . Tỷ trọng số lao động xuất khẩu trong tổng số lao động được giải quyết việc làm tăng lên tức là khả năng tạo việc làm của nền kinh tế trong nước chưa đáp ứng được nhu cầu việc làm của người lao động, nªn lao®éng ph¶i ®i xuÊt khÈu .Cô thÓ trong giai ®o¹n 2001-2005 :n¨m 2001 tû lÖ nµy lµ 2,58%,cao nhÊt lµ n¨m 2003 ®¹t 4,93%,®Õn n¨m 2005 l¹i gi¶m ®i chØ cßn 4,38%. 2. ChÊt l­îng lao ®éng xuÊt khÈu: 2,1.Tỷ trọng lao động xuất khẩu đã đuợc đào tạo nghề trong số lao động xuất khẩu: Tỷ lệ lao động có tay nghề truớc khi đi xuất khẩu lao động có xu hướng giảm từ năm 2001 đến năm 2003.Tuy nhiên bắt đầu từ năm 2004 lại có xu hướng tăng lên B¶ng 2:Tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o tr­íc khi xuÊt khÈu Năm Tỷ lệ lao động qua đào tạo truớc khi xuất khẩu (%) 2001 13,4 2003 34.62 2004 45.15 (Nguån :“N©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp trong giai ®o¹n hiÖn nay,Nxb L§-XH,2006-TrÇn ThÞ Thu) Ta thÊy tû lÖ nµy cßn kh¸ thÊp,nguyªn nh©n lµ do n­íc ta ch­a ®Çu t­ nhiÒu cho c«ng t¸c d¹y nghÒ. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y,do yªu cÇu cña tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ xu h­íng gia t¨ng ¸p dông khoa häc c«ng nghÖ tiÕn tiÕn ë c¸c n­íc trªn thÕ giíi th× lùc l­îng lao ®éng cÇn ph¶i ®¹t tr×nh ®é nhat ®Þnh ®Ó ®¸p øng yªu cÇu c«ng viÖc,do ®ã n­íc ta ®· chó träng h¬n trong vÊn ®Ò ®Çu t­ ng©n s¸ch nhµ n­íc cho viÖc ®µo t¹o nghÒ cho lao ®éng tr­íc khi xuÊt khÈu. N­íc ta phÊn ®Êu ®Õn n¨m ®Õn n¨m 2010 tû lÖ nµy lµ 50%. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu nµy th× ChÝnh phñ cÇn chó träng ®µu t­ h¬n cho c«ng t¸c d¹y nghÒ vµ ®µo t¹o nghÒ cho ng­êi lao ®éng . 2.2.Tr×nh ®é tay nghÒ cña lao ®éng ®­a ®i xuÊt khÈu cßn kh«ng Ýt yÕu kÐm ,bÊt cËp ,cßn thÊp.Vµ trong 2-3 th¸ng ®µo t¹o gi¸o dôc ®Þnh h­íng tr­íc khi ®i xuÊt khÈu lao ®éng lµ kh«ng ®ñ. B¶ng 3:Sè lao ®éng ®­îc ®i XKL§ sau ®µo t¹o tai SONA-C«ng ty cung øng nh©n lùc quèc tÕ vµ th­¬ng m¹i N¨m Lao ®éng qua ®µo t¹o(ng­êi) Lao ®éng ®i XKL§ sau ®µo t¹o Ng­êi Tû lÖ(%) 2001 910 537 59,00 2002 2961 1999 67,50 2003 3378 2736 81,00 2004 4270 3720 87,21 (Nguån sè liÖu l­u tr÷ SONA 2001,2002,2003,2004 trang 85) Nguyªn nh©n lµ do : NhËn thøc vÒ c«ng t¸c d¹y nghÒ , gi¶i quyÕt viÖc lµm ë c¸c nghµnh c¸c cÊp , ®Þa ph­¬ng , x· héi cßn bÊt cËp, ch­a ®­îc quan t©m, ®Çu t­ h¹n chª , tuyªn truyÒn vÒ c«ng t¸c d¹y nghÒ cßn kÐm. HÖ thèng d¹y nghÒ cßn mÊt c©n ®èi , nhiÒu n¬i ph¸t triÓn chËm nhÊt lµ d¹y nghÒ dµi h¹n. C¬ cÊu ngµnh nghÒ cßn ch­a s¸t víi nhu cÇu thÞ tr­êng lao déng .Cßn thiÕu lao déng chÊt l­îng cao. ViÖc triÓn khai x©y dùng c¸c tr­êng chÊt l­îng cao, tr×nh ®é ®¹t tiªn tiÕn khu vùc cßn chËm. 2.3.T¸c phong c«ng nghiÖp ,ý thøc kû luËt lao ®éng cña ng­êi lao ®éng ®­a ®i kÐm. Nguyªn nh©n: Tû lÖ lao ®éng ®i lµm viÖc t¹i c¸c thÞ tr­êng §µi Loan vµ Malysia t¨ng ®ät biÕn mµ yªu cÇu chñ yÕu lµ lao ®éng kkh«ng cã nghÒ. C¸c thÞ tr­êng cã nhu cÇu cao vÒ kü thuËt nh­ NhËt B¶n vµ Hµn Quèc l¹i gi¶m kh¸ nhiÒu. N¨ng lùc cña c¸c c«ng ty ch­ ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu lao ®éng t¨ng ®ét biÕn cña c¸c ®èi t¸c n­íc ngoµi víi nhiÒu ngµnh nghÒ kh¸c nhau , yªu cÇu tr×nh ®é kh¸c nhau... dÉn ®Õn nhiÒu c«ng ®o¹n trong tuyÓn chän ®µo t¹o lao ®éng bÞ c¾t bá hoÆc lµm lÊy lÖ. Lao ®éng ®i xuÊt khÈu phÇn ®«ng lµ lao ®éng n«ng nghiÖp tõ c¸c vïng n«ng th«n , t¸c phong lµm viªc, suy nghÜ vµ tËp qu¸n cña hä kh«ng phï hîp víi c«ng viÖc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ë c¸c n­íc tiÕp nhËn lao ®éng. ChÝnh v× vËy viÖc tiÕp thu c¸c kiÕn thøc do c«ng ty xuÊt khÈu lao ®éng gi¶ng d¹y còng rÊt h¹n chÕ. Bªn c¹nh ®ã viÖc gi¸o dôc ®Þnh h­íng vµ ngo¹i ng÷ cho ng­êi lao ®éng tr­íc khi ®i ch­a ®­îc c¸c doanh nghiÖp thùc sù coi träng , n¨ng lùc cña ®éi ngò gi¸o viªn cßn h¹n chÕ, thêi gian ®µo t¹o ngo¹i ng÷ ng¾n... 3.M ức gia tăng thu nhập quốc gia từ việc XKLĐ Việc gia tăng lượng lao động xuất khẩu ra nước ngoài đã góp phần làm tăng nguồn ngoại tệ được chuyển từ nước ngoài về.Cụ thể: Năm 1999 số ngoại tệ lao động gửi về là 1,0 tỷ USD/năm thì năm 2004 con số này đã tăng lên 1,60 tyUSD/năm tức là đã tăng 1,6 lần.Theo đó số tiền nộp ngân sách nhà nước cũng tưng đáng kể : từ 9,45 triệu USD năm 2000 lên đến 18 triệu USD năm 2004 tức là đã tăng 90%. B¶ng 4:Møc gia t¨ng thu nhËp quèc gia tõ viÖc XKL§ Năm Số ngoại tệ chuyển về(tỷ USD) Nộp ngân sách(triệu USD) 2000 1,25 9,45 2001 1,35 10,85 2002 1,40 13,84 2003 1,50 22,5 2004 1,60 18,00 (Nguồn :Phòng quản lý lao động- cục quản lý lao động ngoài nước) 4.ThÞ tr­êng xuÊt khÈu lao ®éng: Lùc l­îng lao ®éng ViÖt Nam phôc vô xuÊt khÈu tuy cã sè l­îng t­¬ng ®ãi lín ,nh­ng tr×nh ®é thÊp , phÇn lín lµ lao ®éng phæ th«ng.V× vËy c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng còng ph¶i lùa chän thÞ tr­êng xuÊt khÈu lao ®éng phï hîp víi sè lao ®éng lín vµ tr×nh ®é cßn thÊp nµy nh­ §µi loan, Malaysia. Nh÷ng n¨m tr­íc ®©y lao ®éng ViÖt nam chñ yÕu ®­a sang c¸c n­íc th«ng qua viÖc kÝ kÕt c¸c hiÖp ®Þnh lao ®éng vµ trùc tiÕp thùc hiÖn chñ yÕu lµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa ë §«ng ©u: Liªn X«(cò), Céng hßa d©n chñ §øc(cò), TiÖp K¾c(cò), Bungari. Tõ n¨m 2000 trë l¹i ®©y lao ®éng n­íc ta xuÊt khÈu vµo bèn thÞ tr­êng chÝnh: NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan, Malaysia.Trong ®ã NhËt B¶n lµ thÞ tr­êng “cao cÊp” tiÕp nhËn lao ®éng theo chÕ ®é tu nghiÖp sinh nªn chi phÝ cao vµ chØ tiªu thÊp nhÊt trong bèn thÞ tr­êng kÓ trªn. Malaysia vµ §µi loan tiÕp nhËn lao ®éng nh×u nhÊt trong n¨m 2004, kh¸ “dÔ tÝnh” nh­ng míi ®ãng b¨ng bëi n¹n lao ®éng bá trèn. ChØ cã Hµn Quèc lµ thÞ tr­êng tèt nhÊt hiÖn nay , cã viÖc lµm æn ®Þnh ,thu nhËp trung b×nh 1000USD/th¸ng. GÇn ®©y xuÊt hiÖn thªm mét sè thÞ tr­êng míi nh­ : Anh, Canada, Hi l¹p... cã m«i tr­êng lµm viÖc tèt , c«ng viÖc æn ®Þnh , thu nhËp cao trung b×nh tõ 1000-1300 USB/th¸ng. Ngoµi ra cßn mét sè thÞ tr­êng kh¸c còng tiÕp nhËn lao ®éng cña ViÖt Nam nh­ : Libia, C¸c tiÓu v­¬ng quèc ArËp thèng nhÊt , l­¬ng trung b×nh 400-600 USD/th¸ng , nh­ng chØ tiªu kh«ng h¹n chÕ ,chi phÝ ®i kh«ng cao chØ kho¶ng 1100-1600 USD/ng­êi. §©y lµ c¬ héi tèt mµ c¸c doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng cÇn tËn dông. N¨m 2007 c¸c doanh nghiÖp sÏ tËp chung vµo c¸c thÞ tr­êng kh¸c nh­ Mü, Canada, óc,Trung ®«ng (Qua tar,ARËp xÕut ,Dubai), Ma Cao. B¶ng 5:Tæng sè lao ®éng ®­a ®i theo quèc gia,vïng l·nh thæ giai ®o¹n2000-2004 Sè l­îng(ng­êi) C¬ cÊu(%) Tæng sè 256237 100 §µi Loan 95285 31,19 Hµn Quèc 21531 8,40 NhËt B¶n 11956 4,67 Malaysia 73021 28,50 N­íc kh¸c 54444 21,24 (Nguån thÞ truêng lao ®éng ViÖt Nam) 5.VÊn ®Ò lao ®éng bá trèn Lao ®éng bá trèn ra ngoµi lµm ¨n , c­ tró bÊt hîp ph¸p lµ mét vÊn ®Ò rÊt bøc xóc lµm ¶nh h­ëng ®Õn thÞ phÇn lao ®éng cña Viªt Nam ë mét sè n­íc. Tû lÖ lao ®éng ViÖt Nam bá trèn ë c¸c n­íc ( NhËt b¶n, Hµn Quèc, §µi Loan) ë møc rÊt cao,so víi lao ®éng cña c¸c n­íc Trung Quèc, Philippin, In®onªxia, Th¸i Lan...th× cña ViÑt Nam cao h¬n rÊt nhiÒu. Thùc tÕ ®ã nÕu kh«ng ®­îc kh¾c phôc sÏ ¶nh h­ëng nghiªm träng ®Õn uy tÝn, “kh¶ n¨ng c¹nh tranh” cña lao ®éng ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng truyÒn thèng vµ thÞ tr­êng míi. *Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng bá trèn: C¬ chÕ, chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam vÒ vÊn ®Ò chèng trèn ch­a ®­îc quy ®Þnh ®Çy ®ñ, ®Æc biÖt lµ hÖ thèng chÕ tµi xö lý vi ph¹m cña doanh nghiÖp, cña ng­êi lao ®éng thiÕu tÝnh ®ång bé, ch­a ®ñ m¹nh ®Ó gi¸o dôc, r¨n ®e vµ phßng ngõa. Doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ch­a thùc hiÖn tèt c¸c quy ®Þnh cña Nhµ N­íc vÒ xuÊt khÈu lao ®éng. §· cã nhiÒu doanh nghiÖp bÞ thu håi giÊy phÐp vµ t¹m ®×nh chØ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. Ng­êi lao ®éng ra n­íc ngoµi lµm viÖc chØ ®¬n thuÇn nghÜ ®Õn lîi Ých kinh tÕ tr­íc m¾t cña b¶n th©n, kh«ng cã ý thøc vÒ lîi Ých tËp thÓ, cña ®Êt n­íc vµ thiÕu ý thøc t«n träng ph¸p luËt, chÊp hµnh hîp ®ång lao ®éng. §a phÇn lao ®éng xuÊt khÈu cã xuÊt th©n tõ n«ng d©n kh«ng quen víi t¸c phong c«ng nghiÖp, kû luËt lao ®éng ch¾t chÏ ... víi suy nghÜ lµm giµu nhanh, nhËn thøc vÒ ph¸p luËt vµ nh÷ng hËu qu¶ cña viÖc bá trèn cßn h¹n chÕ. Nguyªn nh©n s©u xa h¬n lµ nhiÒu doanh nghiÖp chØ chó ý ®Õn viÖc t¨ng nhanh sè l­îng lao ®éng ®­a ®i mµ ch­a chó träng gi¸o dôc ý thøc cho ng­êi lao ®éng. ChØ chó träng lîi Ých kinh tÕ thu ®­îc mµ ch­a thùc sù coi träng c«ng t¸c gi¸o dôc ®Þnh h­íng cho ng­êi lao ®éng tr­íc khi xuÊt c¶nh, hä chØ lµm lÊy lÖ nh»m qua m¾t c¸c c¬ quan qu¶n lý. *BiÖn ph¸p ®Ó h¹n chÕ lao ®éng bá trèn , vi ph¹m hîp ®ång lao ®éng: Thø nhÊt:gi¶m chi phÝ tr­íc khi ®i hoÆc t¨ng tiÒn l­¬ng cho ng­êi lao ®éng.ViÖc t¨ng l­¬ng chØ cã thÓ b»ng c¸ch ký kÕt hîp ®ång chÆt chÏ kÕt hîp víi ®µm ph¸n ®Ó lao ®éng nhËn ®­îc tiÒn l­¬ng theo ®óng hîp ®ång . Cßn viÖc t¨ng l­¬ng ký trong hîp ®ång lµ hÕt søc khã kh¨n. Thø hai: T¨ng c­êng nghÜa vô tr¸ch nhiÖm ®èi víi gia ®×nh hä . Ch¼ng h¹n yªu cÇu th©n nh©n b¶o l·nh cho lao ®éng ®Ó rµng buéc hä víi hîp ®ång.TiÕp ®Õn lµ t¨ng c­êng vai trß cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ ®¬n vÞ n¬i lao ®éng lµm viÖc tr­íc khi ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi th«ng qua c¸c h×nh thøc khen th­ëng , xö ph¹t.Vµ cuèi cïng ,c¸c ngµnh c¸c cÊp ,c¬ quan th«ng tÊn b¸o chÝ cÇn ph¶i thay ®æi quan ®iÓm nh×n nhËn ®èi víi lao ®éng xuÊt khÈu ,cã tr¸ch nhiÖm h¬n ®èi víi hä. 6.VÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm cho lao ®éng xuÊt khÈu lao ®éng Chính phủ đã có nhiều chủ trương lớn về việc làm như: Quyết định 176-HĐBT, QĐ 315-HĐBT về sắp xếp lao động trong các doanh nghiệp nhà nước; QĐ 109-HĐBT, QĐ 111-HĐBT về sắp xếp lao động khu vực hành chính sự nghiệp và Nghị quyết 120-HĐBT về chủ trương, phương hướng, biện pháp giải quyết việc làm và thành lập Quĩ Quốc gia giải quyết việc làm. Thực hiện các quyết định trên, cùng với việc tạo cơ chế chính sách thông thoáng để thu hút mọi nguồn vốn đầu tư trong nước và nước ngoài vào phát triển sản xuất, số lao động được huy động vào làm việc trong nền kinh tế quốc dân đã tăng từ trên 30,2 triệu người năm 1990 lên trên 40,6 triệu người năm 2000, tức là tăng thêm gần 10,4 triệu người, bình quân mỗi năm tăng hơn 1 triệu người, trong đó 5 năm 1996-2000, mỗi năm tăng 1,2 triệu người. Cã ®­îc thµnh tùu trªn lµ do sù ®ãng gãp kh«ng nhá cña chÝnh s¸ch xuÊt khÈu lao ®éng mµ Nhµ n­íc ta ®· chñ tr­¬ng ®Èy m¹nh thùc hiÖn chñ tru¬ng xuÊt khÈu lao ®éng trong nh÷ng n¨m qua.Cô thÓ trong n¨m 2000 n­íc ta ®· ®­a 31500 lao ®éng ®i xuÊt khÈu tøc lµ xuÊt khÈu lao ®éng ®· gãp phÇn gi¶i quyÕt t¹o viÖc lµm cho mét l­îng lín lao déng (gÇn 0,08% ) Mçi n¨m cã trªn 50 000 lao ®éng hÕt h¹n hîp ®ång vÒ n­íc ,trong ®ã cã ch­a ®Õn 20% lao ®éng t×m ®­îc viÖc lµm,sè cßn l¹i chuyÓn sang lµm ngµnh nghÒ kh¸c hoÆc thÊt nghiÖp Nguyªn nh©n: N­íc ta ch­a cã sù qu¶n lý hîp lý, ch­a quan t©m ®Õn chÝnh s¸ch viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng sau khi hÕt h¹n hîp ®ång vÒ n­íc, thu hót hä vµo chÝnh ngµnh nghÒ ®­îc ®µo t¹o vµ lµm viÖc t¹i c¸c nhµ m¸y xÝ nghiÖp ë n­íc ngoµi... §a phÇn ng­êi lao ®éng ®i xuÊt khÈu víi mong muèn kiÕm thªm vèn ®Ó khi vÒ n­íc cã thÓ s¶n xuÊt kinh doanh .Nh­ng thùc tÕ kh«ng ph¶i ng­êi nµo còng cã ®ñ ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ kh¶ n¨ng tù s¶n xuÊt kinh doanh nªn vÉn gãp phÇn lµm t¨ng sè lao ®éng thÊt nghiÖp. -XuÊt khÈu lao ®éng cßn lµ mét biÖn ph¸p ®µo t¹o lao ®éng ,gióp lao ®éng tiÕp xóc víi nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn . Nh­ng thùc tÕ do sù kh¸c nhau vÒ c«ng nghÖ s¶n xuÊt cña c¸c n­íc , cã nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt mµ ta ch­a cã ... nªn c«ng nh©n xuÊt khÈu lao ®éng hÕt h¹n hîp ®ång vÒ n­íc vÉn kh«ng thÓ t×m kiÕm ®­îc viÖc lµm nh­ c«ng viÖc mµ hä vÉn lµm ë n­íc ngoµi. 7.NhËn xÐt chung: 7.1.VÒ ­u ®iÓm: ThÞ tr­êng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nanm tõng b­íc æn ®Þnh vµ më réng.Sè thÞ tr­êng nhËn lao ®éng ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng lªn.ViÖc chØ ®¹o khai th¸c cñng cè vµ më réng thÞ tr­êng ®· ®­îc ®Þnh h­íng ,tËp trung khai th¸c, cñng cè c¸c thÞ tr­êng träng ®iÓm, tõng b­íc tiÕp cËn, thÝ ®iÓm ®Ó më réng sang c¸c khu vùc . DÞch vô xuÊt khÈu lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp gãp phÇn lµm cho hµng v¹n ng­êi cã viÖc lµm víi thu nhËp cao ,gi¶m ®­îc c¸c kho¶n ®Çu t­ kh¸ lín cho ®µo t¹o nghÒ vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n­íc ,ng­êi lao ®éng ®­îc n©ng cao tay nghÒ ,tiÕp thu ®­îc c«ng nghÖ s¶n xuÊt míi vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý tiªn tiÕn, ®­îc rÌn luyÖn t¸c phong vµ kû luËt lao ®éng. C¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùìiuÊt khuÈ lao ®éng ®· vµ ®ang tõng b­íc ®æi míi phu¬ng thøc ho¹t ®éng , ph¸t triÓn nhiÒu h×nh thøc dÞch vô tiÕn bé ,®Çu t­ cã träng ®iÓm vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh. C¸c hîp ®ång ký kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam víi ®èi t¸c n­íc ngoµi ®Òu phï hîp víi luËt ph¸p n­íc ta vµ luËt ph¸p n­íc sö dông lao ®éng, phï hîp víi mÆt b»ng thÞ tr­êng vµ ®¶m b¶o ®­îc quyÒn lîi cña Nhµ n­íc, Doanh nghiÖp, ng­êi lao ®éng. 7.2.VÒ h¹n chÕ: Sè l­îng lao ®éng ®­a ®i cña c¸c doanh nghiÖp nh×n chung cßn thÊp so víi yªu cÇu.Mét sè doanh nghiÖp ®· kh«ng tÝch cùc ®Çu t­, thiÕu chñ ®éng trong t×m kiÕm, khai th¸c thÞ tr­êng ®Ó ký kÕt hîp ®ång cung øng lao ®éng. ChÊt l­îng ®éi ngò lao ®éng ®i xuÊt khÈu cßn thÊp so víi ®ßi hái cña thÞ tr­êng , nhÊt lµ ngo¹i ng÷ ,tay nghÒ ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu c«ng nghÖ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i mµ chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng . Nhiªu tr­êng hîp ng­êi lao ®éng bá trèn ra ngoµi sèng bÊt hîp ph¸p g©y ¶nh h­ëng xÊu ®Õn uy tÝn lao ®éng ta vµ thÞ tr­êng cña ViÖt Nam. T×nh tr¹ng lao ®éng ph¶i bá vÒ n­íc tr­íc h¹n hîp ®ång còng x¶y ra phæ biÕn ,dÉn ®Õn viÖc doanh nghiÖp mÊt nguån thu phÝ dÞch vô , ph¸t sinh t¨ng chi phÝ ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh vµ gi¶i quyÕt hËu qu¶ cña dÞch vô xuÊt khÈu lao ®éng cña doanh nghiÖp. III.Ch­¬ng 3 Quan ®iÓm , ph­¬ng h­íng , biÖn ph¸p nh»m lµm xuÊt khÈu lao ®éng cã hiÖu qu¶, ._.