Xây dựng mô hình xúc tiến xuất khẩu của Việt Nam giai đoạn 2002 - 2020, nhìn từ góc độ vĩ mô

ChiÕn l­îc C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ (CNH - H§H) theo ®Þnh h­íng xuÊt khÈu vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam. Nh÷ng n¨m cuèi cña thËp niªn 50 vµ trë vÒ tr­íc, trong t×nh h×nh mËu dÞch thÕ giíi ¶m ®¹m, nhiÒu n­íc ®· chän m« h×nh CNH-H§H dùa vµo thay thÕ nhËp khÈu, ph¸t triÓn kinh tÕ dùa theo triÕt lý “tù cung, tù cÊp”. Nh­ng b¾t ®Çu tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1960, mËu dÞch thÕ giíi b¾t ®Çu cã nhiÒu chiÒu h­íng s¸ng sña h¬n, quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i c¸c n­íc ®­îc më réng h¬n, c¸c n­íc dÇn chuyÓn sang ¸p dông m« h×nh CNH-H§H h­íng vÒ xuÊt khÈu thay thÕ cho m« h×nh kiÓu cò. ChiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Þnh h­íng xuÊt khÈu, cßn ®­îc biÕt ®Õn d­íi nh÷ng tªn gäi kh¸c nhau nh­ chiÕn l­îc “dùa vµo xuÊt khÈu”, “®Èy m¹nh xuÊt khÈu”, “lÊy xuÊt khÈu lµm chñ ®¹o”, ... chØ míi xuÊt hiÖn tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1960 nh­ng ®· chøng minh ®­îc tÇm quan träng vµ tÝnh hîp lý cña nã trong thêi ®¹i kinh tÕ quèc tÕ héi nhËp s©u s¾c. Bëi v× chiÕn l­îc nµy “kh«ng nh÷ng huy ®éng vµ ph¸t triÓn c¸c nguån lùc bªn trong mµ cßn tranh thñ ®­îc c¸c kh¶ n¨ng bªn ngoµi ®Ó kinh tÕ cã sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn c¶ vÒ chÊt vµ l­îng”1 §ç §øc §Þnh, “Kinh tÕ ®èi ngo¹i - so s¸nh c¸c n­íc ®ang ph¸t trتn Ch©u ¸ - Th¸i b×nh D­¬ng vµ ViÖt Nam”. NXB Khoa häc x· héi Hµ Néi 1993. . Cã lÏ kh«ng cÇn chøng minh nhiÒu míi thÊy ®­îc nh÷ng lîi thÕ cña chiÕn l­îc nµy so víi c¸c chiÕn l­îc CNH theo h­íng kh¸c. Trong mét nghiªn cøu gÇn ®©y cña ng©n hµng thÕ giíi (WB) tiÕn hµnh víi 41 n­íc chËm ph¸t triÓn (LDCs), c¸c chuyªn gia cña ng©n hµng thÕ giíi ®· ®­a ra khuyÕn nghÞ r»ng nh÷ng n­íc cã ®é më vÒ kinh tÕ lín h¬n, héi nhËp nhiÒu h¬n vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®Òu cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn h¬n so víi nh÷ng n­íc kh¸c2 The role of Suport Services in expanding manufactured Exports in developing Countries – The WB, Washington D.C . §iÒu nµy h¼n lµ minh chøng cho tÝnh lîi thÕ cña chiÕn l­îc CNH-H§H h­íng vÒ xuÊt khÈu. Song cuéc tranh c·i vÒ viÖc lùa chän chiÕn l­îc vÉn ®ang diÔn ra, kh«ng chØ ë c¸c n­íc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn mµ cßn c¶ ë nh÷ng quèc gia ph¸t triÓn trªn thÕ giíi. Nguyªn nh©n lµ do c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia lu«n lo l¾ng ph¶i ®èi ®Çu víi nh÷ng thö th¸ch vµ ¸p lùc c¹nh tranh khèc liÖt tõ bªn ngoµi. Lo sî vÒ nh÷ng hiÓm häa tiÒm tµng, nh÷ng quy ®Þnh ngÆt nghÌo vµ phøc t¹p cña m«i tr­êng kinh doanh bªn ngoµi lµ nh÷ng rµo c¶n v« h×nh ng¨n trë sù héi nhËp cña nh÷ng nÒn kinh tÕ nµy. Song cÇn ph¶i thÊy r»ng ngay c¶ nh÷ng t¸c ®éng ng­îc chiÒu cña “bÇu kh«ng khÝ kinh tÕ” bªn ngoµi còng mang l¹i nh÷ng lîi Ých ph¸t triÓn to lín. Trong mét cuèn s¸ch nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ quèc tÕ c¸c gi¸o s­ hµng ®Çu cña Havard, Dwinght H.Perkins, Micheal Roemer, Steven C. Radeler ®· tæng hîp c¸c quan ®iÓm kh¸c ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu tr­íc vµ kÕt luËn: “ ... tr¶i qua tõng giai ®o¹n lÞch sö øng víi tõng ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cô thÓ cña mçi n­íc, cã tÝnh ®Õn bèi c¶nh quèc tÕ, mçi lo¹i chÝnh s¸ch h­íng néi vµ h­íng ngo¹i ®Òu cã nh÷ng t¸c ®éng kh¸c nhau ®Õn sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña tõng n­íc. Tuy nhiªn ®Ó ®­a l¹i sù t¨ng tr­ëng liªn tôc ë tû lÖ cao, kÓ c¶ trong nh÷ng tr­êng hîp ph¶i ®èi phã víi c¸c có sèc tõ bªn ngoµi (vÝ dô cuéc khñng ho¶ng gi¸ dÇu má nh÷ng n¨m 1970) vµ do ®ã t¹o ra kh¶ n¨ng bÒn v÷ng h¬n vÒ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, c¶i thiÖn tèt h¬n vÒ sù ph©n phèi thu nhËp ... khiÕn cho nÒn kinh tÕ æn ®Þnh h¬n th× chØ cã lo¹i chiÕn l­îc h­íng ngo¹i lµ ®¸p øng tèt nhÊt vµ mang l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt”3 1991, “C¶i c¸ch hÖ thèng kinh tÕ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn”. . Víi ViÖt Nam, mét nÒn kinh tÕ nhá, yÕu vµ míi më cöa vµ lµm quen víi th­¬ng tr­êng quèc tÕ ch­a l©u th× c©u hái ®Æt ra l¹i lµ liÖu chiÕn l­îc CNH – H§H theo ®Þnh h­íng xuÊt khÈu cã phï hîp víi ViÖt Nam, vµ liÖu r»ng ViÖt Nam ®· ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn chÝn muåi ®Ó thèng nhÊt ¸p dông chiÕn l­îc nµy cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ? Trong mét nghiªn cøu gÇn ®©y, c¸c chuyªn gia cña UNDP, trong khu«n khæ dù ¸n hç trî kü thuËt cho ChÝnh phñ ViÖt Nam, x©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ 2001-2010, ®· ®Ò xuÊt ViÖt Nam cÇn nhanh chãng thèng nhÊt chiÕn l­îc nµy4 MPI/DSO, UNDP, “ViÖt Nam h­íng tíi 2010”, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia. . Theo ®ã, c¸c chuyªn gia cña nhãm t­ vÊn ®· chØ ra r»ng chiÕn l­îc CNH-H§H ®Þnh h­íng xuÊt khÈu phï hîp víi ViÖt Nam v× hai lÝ do chÝnh: (1) Kh«ng cã chiÕn l­îc nµo tèt h¬n; vµ (2) ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña ViÖt Nam t­¬ng tù nh­ nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ ®· cã t¹i nh÷ng quèc gia vµ vïng l·nh thæ kh¸c ®· thµnh c«ng trong viÖc ¸p dông chiÕn l­îc nµy. ViÖt Nam tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho mét chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu thµnh c«ng, ch¼ng nh÷ng vÒ nguån lùc quèc gia, mµ cßn vÒ khung kinh tÕ vÜ m« cÇn thiÕt, ®ã lµ: (1) Sù æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«; (2) Tû lÖ tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­ trong n­íc t­¬ng ®èi cao vµ ®ang gia t¨ng; vµ (3) C¸c nhµ xuÊt khÈu còng ph¶i ®­îc tù do tiÕp cËn vËt t­ vµ trang thiÕt bÞ m¸y mãc nhËp khÈu5 NghÞ ®Þnh 57/CP/1998 cho phÐp mäi doanh nghiÖp ®­îc quyÒn xuÊt nhËp khÈu trùc tiÕp. . Nh×n theo gãc ®é lÞch sö th× quan ®iÓm vÒ C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam b¾t ®Çu tõ §¹i héi §¶ng lÇn thø s¸u (1986). §¹i héi §¶ng VI ®Ò ra ®­êng lèi ®æi míi toµn diÖn, §¹i héi §¶ng VII th«ng qua c­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, x©y dùng 3 ch­¬ng tr×nh s¶n xuÊt lín cña ®Êt n­íc trong thêi kú míi, §¹i héi §¶ng VIII ®Ò ra ®­êng lèi ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, t¹o tiÒn ®Ò ®Ó ViÖt Nam c¬ b¶n trë thµnh n­íc c«ng nghiÖp vµo n¨m 20206 “V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam”, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia . §¹i héi §¶ng IX ®Ò ra t­ t­ëng chØ ®¹o cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ 10 n¨m 2001-2010 lµ “ph¸t triÓn nhanh, cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng, t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®i ®«i víi thùc hiÖn tiÕn bé, c«ng b»ng x· héi, vµ b¶o vÖ m«i tr­êng”, ®ång thêi nªu râ “ph¸t triÓn kinh tÕ, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ nhiÖm vô trung t©m” vµ x©y dùng nÒn kinh tÕ theo h­íng më “chñ ®éng héi nhËp víi nÒn kinh tÕ quèc tÕ, më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña kinh tÕ ®èi ngo¹i”7 “V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam”, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia . ViÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, x©y dùng nÒn kinh tÕ më ®ßi hái mét t­ duy míi vÒ c«ng nghiÖp ho¸. C«ng nghiÖp ho¸ vÉn lµ nhiÖm vô kinh tÕ träng t©m cña suèt thêi qu¸ ®é nh­ng c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i ®­îc tiÕn hµnh víi t­ duy míi, c«ng nghiÖp ho¸ g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ më, ph¸t huy néi lùc, tranh thñ nguån lùc tõ bªn ngoµi, ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh, n©ng cao vÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn tr­êng thÕ giíi. Tr¶i qua h¬n 15 n¨m ®æi míi ViÖt Nam ®· ®¹t d­îc nh÷ng thµnh tùu b­íc ®Çu quan träng, kh¼ng ®Þnh ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ phï hîp vµ ®óng ®¾n. N¨m 2001, xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chiÕm 49,9% GDP, nhËp khÈu chiÕm 52% GDP, ®é më cña nÒn kinh tÕ lµ xÊp xØ 40% (XK/GDP), nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng kh¶ quan, vµ chÆn ®­îc ®µ suy gi¶m tõ n¨m 1998. NÕu nh­ tr­íc ®©y quan ®iÓm cña chóng ta lµ kÕt hîp gi÷a c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu vµ h­íng vÒ xuÊt khÈu th× tõ ®¹i héi §¶ng VIII, chóng ta ®· x¸c ®Þnh “C«ng nghiÖp ho¸ theo ®­êng lèi ®æi míi h­íng vµo x©y dùng hÖ thèng kinh tÕ më trªn c¬ së giao l­u th«ng suèt trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ héi nhËp víi kinh tÕ thÕ giíi”. §¶ng ta x¸c ®Þnh “h­íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu vÒ thùc chÊt lµ ®Æt s¶n phÈm trong n­íc (c¶ hµng ho¸, vµ dÞch vô) trong quan hÖ so s¸nh víi s¶n phÈm cña n­íc ngoµi, buéc s¶n phÈm trong n­íc ph¶i cã søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ”8 GS. TrÇn Nh©m, “Cã mét ViÖt Nam nh­ thÕ, ®æi míi vµ ph¸t triÓn”. Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia. . §iÓm qua mét sè mèc quan träng, cã thÓ thÊy r»ng quan ®iÓm chØ ®¹o cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam cã sù chuyÓn dÞch vµ thÝch øng dÇn víi chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Þnh h­íng xuÊt khÈu. Tuy nhiªn gi÷a ®­êng lèi vµ viÖc thùc hiÖn lu«n cã mét kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh. Khi xem xÐt mét chiÕn l­îc kinh tÕ ®ãng hay më ng­êi ta nh×n vµo chÝnh s¸ch b¶o hé cña nÒn kinh tÕ ®ã. Trªn thùc tÕ khi xem xÐt tû lÖ b¶o hé cña ViÖt Nam [B¶ng 1.1] c¸c chuyªn gia kinh tÕ ®Òu cho r»ng tû lÖ b¶o hé cña ViÖt Nam vÉn cßn cao, ®Æc biÖt lµ khi so s¸nh víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh chÝnh [B¶ng 1.2] cho thÊy chiÕn l­îc thay thÕ nhËp khÈu vÉn ®­îc ¸p dông m¹nh ë ViÖt Nam. ViÖt Nam ®· cã t­ c¸ch thµnh viªn ®Çy ®ñ cña ASEAN (1997), cña APEC (1998), ®ang trong lé tr×nh gia nhËp AFTA, vµ h­íng ®Õn môc tiªu lµ thµnh viªn ®Çy ®ñ cña tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO (2005). Khi ®ã hµng ho¸ cña chóng ta sÏ ph¶i ®èi mÆt víi sù c¹nh tranh khèc liÖt h¬n, kh«ng cßn dùa dÉm ®­îc vµo chÝnh s¸ch b¶o hé ë trong n­íc. §· ®Õn lóc ph¶i thÊu suèt t­ t­ëng chiÕn l­îc h­íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu trong quy ho¹ch, ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, cña c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c doanh nghiÖp, nghÜa lµ s¶n xuÊt theo h­íng “nèi kÕt s¶n xuÊt víi thÞ tr­êng xuÊt khÈu”9 L­u Phan, “GÆp gì víi Bé tr­ëng Th­¬ng m¹i Vò Khoan - Nèi kÕt s¶n xuÊt víi thÞ tr­êng xuÊt khÈu”, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn, 04/01/2001 . §i ®«i víi quan ®iÓm, ph­¬ng h­íng, t­ t­ëng ®æi míi lµ nh÷ng ph­¬ng s¸ch, chiÕn l­îc cô thÓ ®Ó ®æi míi, ph¸t triÓn. Cã thÓ nãi tõ ®­êng lèi “më cöa” ViÖt Nam ®· t¨ng c­êng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i thùc hiÖn ph­¬ng ch©m “ViÖt Nam muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c n­íc”. Vai trß cña ngo¹i th­¬ng mµ cô thÓ lµ xuÊt khÈu nh­ mét ®éng lùc cña sù t¨ng tr­ëng nhanh cña nÒn kinh tÕ vµ phôc vô ®¾c lùc cho viÖc thùc hiÖn chiÕn l­îc CNH-H§H cña ViÖt Nam trong thêi kú míi lµ kh¸ râ rµng. Vai trß cña xuÊt khÈu trong sù nghiÖp CNH-H§H cña ViÖt Nam. Khi nãi ®Õn héi nhËp quèc tÕ, ng­êi ta kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn viÖc më réng c¸c quan hÖ mËu dÞch víi bªn ngoµi – ngo¹i th­¬ng. Lµ mét bé phËn cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, ngo¹i th­¬ng, ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, ®ãng vai trß then chèt vµ lµ ®­êng dÉn, thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i kh¸c. H×nh 1: Mèi quan hÖ gi÷a ngo¹i th­¬ng víi t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ më Nguån:NguyÔn TrÇn Ph­¬ng, Mèi quan hÖ cña Ngo¹i th­¬ng víi t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ më. §· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ gi÷a ngo¹i th­¬ng - ®Æc biÖt lµ vai trß trung t©m cña xuÊt khÈu víi t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Cô thÓ xuÊt khÈu ®ãng vai trß quan träng trong sù nghiÖp CNH-H§H theo h­íng më cöa cña ViÖt Nam, thÓ hiÖn trªn mét sè ph­¬ng diÖn sau: XuÊt khÈu t¹o tiÒn ®Ò ®Ó thùc hiÖn CNH-H§H ®Êt n­íc: ÔÛ ph­¬ng diÖn nµy cã thÓ thÊy ngay tÝnh ­u thÕ cña chiÕn l­îc CNH – H§H theo ®Þnh h­íng xuÊt khÈu so víi c¸c chiÕn l­îc kh¸c, ®Æc biÖt trong vÊn ®Ò t¹o vµ tÝch luü vèn. Quan hÖ mËu dÞch gi÷a c¸c n­íc trªn thÕ giíi ®­îc thùc hiÖn trªn nguyªn t¾c “cã ®i, cã l¹i”, nghÜa lµ xuÊt khÈu th­êng ph¶i ®i ®«i víi nhËp khÈu. Thùc tÕ trong quan hÖ mua b¸n cña ViÖt Nam víi c¸c n­íc kh¸c, nguyªn t¾c nµy cßn ®¶m b¶o yªu cÇu xuÊt khÈu dÓ thu ngo¹i tÖ, nh»m nhËp khÈu c«ng nghÖ, nguyªn vËt liÖu ... mµ chóng ta ch­a s¶n xuÊt ®­îc hay s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶ ®Ó phôc vô cho sù nghiÖp CNH-H§H ®Êt n­íc. Tr­íc ®©y chóng ta th­êng cã nh÷ng hiÖp ®Þnh trao ®æi “hµng ®æi hµng” ®Ó nhËp khÈu vÒ nh÷ng mÆt hµng thiÕt yÕu phôc vô ®êi sèng cña nh©n d©n, ngµy nay chóng ta thùc hiÖn chÝnh s¸ch g¾n xuÊt khÈu víi nhËp khÈu c¸c mÆt hµng phôc vô cho nÒn s¶n xuÊt trong n­íc. Nh×n vµo c¬ cÊu hµng nhËp khÈu cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua cã thÓ thÊy râ ®iÒu ®ã. [B¶ng 2] §¸ng kÓ ph¶i nãi ®Õn vai trß thu ngo¹i tÖ cña xuÊt khÈu ®Ó phôc vô cho nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng ®ã. Nguån thu ngo¹i tÖ tõ xuÊt khÈu ngµy cµng cã chiÒu h­íng gia t¨ng. Trong thêi kú 1986-1990 nguån thu do xuÊt khÈu ®em l¹i chiÕm 75% tæng thu ngo¹i tÖ. Nguån thu tõ xuÊt khÈu trong thêi kú 1991-1995 ®¸p øng 75% nhu cÇu nhËp khÈu, trong giai ®o¹n 1996-2000 con sè nµy lµ 94,1% 10 Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam, 1995-1996; Niªn gi¸m Thèng kª n¨m 2000 . XuÊt khÈu cßn t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc thóc ®Èy c¸c nguån vèn kh¸c phôc vô cho sù nghiÖp CNH-H§H kinh tÕ ®Êt n­íc. Nguån vèn ODA ®­îc céng ®ång thÕ giíi cam kÕt cho ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng. Nguån thu tõ xuÊt khÈu ®¶m b¶o nguån thu ®Ó trang tr¶i c¸c kho¶n nî ®ã. Bªn c¹nh ®ã, xuÊt khÈu cßn ®ãng vai trß lµ môc tiªu cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Nguån vèn FDI ®æ vµo c¸c dù ¸n ®Ó s¶n xuÊt phôc vô cho xuÊt khÈu ®­îc h­ëng nh÷ng ­u ®·i cña ChÝnh phñ ViÖt Nam. ViÖt Nam ®­îc ®¸nh gi¸ lµ khu vùc ®Çu t­ cã lîi thÕ so víi c¸c n­íc trong khu vùc, c¸c tËp ®oµn ®a quèc gia ®· ®Çu t­ x©y dùng nhµ x­ëng ë ®©y, víi môc ®Ých thµnh lËp mét “c¬ së” (production platform) t¹i chç ®Ó xuÊt khÈu sang c¸c n­íc l©n cËn. ChÝnh v× thÕ nhiÖm vô ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng xuÊt khÈu cña hµng ViÖt Nam lµ mèi quan t©m kh«ng chØ cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, mµ cßn lµ mèi quan t©m cña c¸c tËp ®oµn lín cam kÕt “gia nhËp céng ®ång c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam”12 Ph¸t biÓu cña §¹i diÖn tr­ëng tËp ®oµn Unilever Ch©u ¸, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn 09/2001. . B¶ng 2: C¬ cÊu hµng nhËp khÈu ViÖt Nam 1991-2000 Nhãm hµng N¨m 1991 1992 1993 1994 1995 gi¸ trÞ % gi¸ trÞ % gi¸ trÞ % gi¸ trÞ % gi¸ trÞ % M¸y mãc, thiÕt bÞ, linh kiÖn 509 21,8 547 21,6 2.097 25,7 922 23,5 1.815 31,3 Nguyªn, nhiªn, vËt liÖu 1.504 64,3 1.573 62,0 4.710 57,8 2.389 60,9 3.311 56,8 Hµng tiªu dïng 325 13,9 421 16,6 1.348 16,5 613 15,6 700 12,0 (tiÕp theo) Nhãm hµng N¨m 1996 1997 1998 1999 2000 gi¸ trÞ % gi¸ trÞ % gi¸ trÞ % gi¸ trÞ % gi¸ trÞ % M¸y mãc, thiÕt bÞ, linh kiÖn 3.075 27,6 3.000 25,8 2.759 24,0 3.372 29,0 4.580 29,28 Nguyªn, nhiªn, vËt liÖu 6.586 59,1 7.130 61,4 7.586 66,0 7.650 65,8 10.434 66,71 Hµng tiªu dïng 1.483 13,3 1.493 12,8 1.149 10,0 600 5,2 625 4,01 Nguån: Buying from Vietnam - Côc Xóc tiÕn th­¬ng m¹i (VIETRADE), Bé Th­¬ng m¹i 2002. Cïng víi viÖc gia nhËp cña c¸c c«ng ty n­íc ngoµi, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· tù c¶i thiÖn ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh nh»m phôc vô cho s¶n xuÊt ®Ó xuÊt khÈu. Qu¸ tr×nh tù c¶i thiÖn ®ã ®· t¨ng c­êng nguån néi lùc khoa häc c«ng nghÖ cña ®Êt n­íc, t¹o ®­êng cho c«ng nghÖ tiªn tiÕn, kü n¨ng míi du nhËp vµo nÒn kinh tÕ n­íc ta. Cã thÓ nãi qua 15 n¨m ®æi míi, ViÖt Nam ®· thay da ®æi thÞt. Con ®­êng th«ng th­¬ng ®· mang ®Õn c¬ héi cho kinh tÕ ViÖt Nam tham gia vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, tËn dông ®­îc nguån lùc tõ bªn ngoµi cho sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ ®Êt n­íc. XuÊt khÈu gãp phÇn chuyÓn dÞch kinh tÕ theo h­íng tiªn tiÕn vµ thóc ®Èy ph¸t triÓn. Trong h¬n 15 n¨m ®æi míi, kinh tÕ ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn s©u s¾c vÒ c¬ cÊu kinh tÕ nãi chung, c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu nãi riªng, cã sù chuyÓn dÞch tÝch cùc. §Ó thÊy ®­îc nh÷ng t¸c ®éng cña ®æi míi ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng, mµ chñ yÕu lµ xuÊt khÈu ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ tr­íc hÕt cÇn cã mét c¸i nh×n tæng quan vÒ nh÷ng biÕn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ vÜ m« cña ViÖt Nam trong 15 n¨m ®æi míi võa qua. [B¶ng 3] Sè liÖu thèng kª cho thÊy ®éng th¸i tû träng gi¸ trÞ trong tæng GDP cña c¸c ngµnh kinh tÕ ViÖt Nam thêi kú 1986-2000 ph¶n ¸nh mét xu h­íng ph¸t triÓn cã tÝnh quy luËt mµ c¸c quèc gia khi míi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®Òu ph¶i tr¶i qua: TÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ ®Òu cã sù gia t¨ng hµng n¨m vÒ quy m« tuyÖt ®èi, nh­ng vÒ quy m« t­¬ng ®èi th× n«ng nghiÖp ngµy cµng gi¶m ®i so víi c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ngµy cµng t¨ng lªn. Trong sù vËn ®éng chung ®ã, ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam, cô thÓ lµ c¸c ho¹t ®éng xuÊt khÈu cã t¸c ®éng ®Æc biÖt quan träng ®Õn toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi, tõ s¶n xuÊt, l­u th«ng, ph©n phèi ®Õn tiªu dïng. §Æc biÖt víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt c¬ b¶n nh­ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, ... th× ngo¹i th­¬ng ®· t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn c¶ ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, do ®ã gãp phÇn thóc ®Èy nhanh sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸ vÒ c¶ ba khÝa c¹nh: c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu vïng, c¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Sè liÖu (B¶ng 4) cho thÊy sù t­¬ng thÝch gi÷a ®éng th¸i chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n phÈm xuÊt nhËp khÈu vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu tû träng c¸c ngµnh trong tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP). C¬ cÊu xuÊt khÈu ®· cã sù biÕn ®æi tÝch cùc theo h­íng t¨ng c­êng hµm l­îng chÕ biÕn, gi¶m dÇn xuÊt khÈu nguyªn liÖu th« vµ s¬ chÕ; gi¶m tû träng xuÊt khÈu than vµ dÇu th« ®Õn n¨m 2010 chØ cßn 1%13 ChiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt khÈu dÕn n¨m 2010, Bé Th­¬ng M¹i . Cho ®Õn nay tû träng ®ãng gãp cña than vµ dÇu th« vµo kim ng¹ch xuÊt khÈu vÉn ë møc trung b×nh cao 20%. §éng th¸i nµy ph¶n ¸nh trùc tiÕp sù thay ®æi trong c¬ cÊu ngµnh s¶n xuÊt. Cã thÓ thÊy r»ng chiÕn l­îc ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam hiÖn nay theo h­íng t¨ng c­êng c¸c s¶n phÈm chÕ biÕn, nhËp khÈu phôc vô cho ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn trong n­íc, tõng b­íc r­ît ®uæi vµ c¬ cÊu l¹i ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc theo h­íng CNH-H§H. C¬ cÊu nhËp khÈu t¨ng theo h­íng t¨ng c­êng nhËp khÈu t­ liÖu s¶n xuÊt, gi¶m nhËp khÈu hµng tiªu dïng. NhËp khÈu t¨ng b×nh qu©n 175% trong suèt thêi kú 1990-2000. Thùc tÕ cho thÊy cïng víi sù ph¸t triÓn cña ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam, mµ cô thÓ lµ nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu, kinh tÕ ViÖt Nam ®· héi nhËp s©u h¬n vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ v­¬n lªn mét tÇm cao míi. N¨m 2000, xuÊt khÈu ViÖt Nam ®¹t møc 184 USD/ ng­êi, v­ît møc trung b×nh cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn (170 USD/ ng­êi)14 “M­êi sù kiÖn kinh tÕ n¨m 2000”, Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam, Sè 1(723) . HÖ sè gi÷a tèc ®é t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu so víi tèc ®é t¨ng GDP thêi kú 1991-2000 ®¹t gÇn 2,6 lÇn mét lÇn n÷a cho thÊy tÝnh ®éng lùc cña xuÊt khÈu trong t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña n­íc ta. XuÊt khÈu gãp phÇn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÜ m« cña nÒn kinh tÕ: Mèi quan hÖ gi÷a ngo¹i th­¬ng (xuÊt khÈu) víi qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ mèi quan hÖ t­¬ng hç nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn. Nh­ mét hÖ qu¶ tÊt nhiªn, ngo¹i th­¬ng sÏ gi¸n tiÕp t¸c ®éng ®Õn sù gia t¨ng viÖc lµm, thu nhËp cho ng­êi lao ®éng. Dùa trªn nh÷ng tÝnh to¸n tõ hÖ sè chi phÝ toµn phÇn cña b¶ng ®Çu vµo-®Çu ra (Input/Output – I/O), c¸c chuyªn gia cña Tæng côc thèng kª ®· ®­a ra kÕt luËn vÒ ¶nh h­ëng cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt: t¨ng xuÊt khÈu 1 cã thÓ lµm t¨ng s¶n xuÊt ë møc 2-3 lÇn15 Nguån: Tæng côc Thèng kª, Niªn gi¸m thèng kª 2000 . Tõ ®ã cã thÓ thÊy r»ng hÖ qu¶ ®­¬ng nhiªn cña viÖc t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu sÏ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi tÝch cùc vÒ c«ng ¨n viÖc lµm, c¬ cÊu ph©n phèi thu nhËp vµ ®êi sèng nh©n d©n. §Æc biÖt quan träng víi ViÖt Nam, mét nÒn kinh tÕ cßn nÆng vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, hiÖn nay sè lao ®éng trong ngµnh n«ng nghiÖp cßn chiÕm 70-80%, ph¶i phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 tû träng nµy sÏ gi¶m xuèng 50%. ViÖc gi¶i quyÕt ®Çu ra cho hµng n«ng s¶n, thñy h¶i s¶n, ... lµ vÊn ®Ò quyÕt ®Þnh ®Ó gi¶i quyÕt c«ng ¨n, viÖc lµm, thu nhËp cho ng­êi lao ®éng. Còng ph¶i thÊy r»ng ViÖt Nam kh«ng chØ dõng ë mét sè mÆt hµng chñ lùc mµ ®· ®a d¹ng ho¸ c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu, ®Õn nay ®· cã h¬n 10 mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc vµ cã tiÒm n¨ng t¨ng kh¸ nh­ trong [B¶ng 5]. Thùc tr¹ng nµy cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ®éi ngò lao ®éng, kh«ng chØ gia t¨ng vÒ sè l­îng mµ cßn t¨ng c¶ vÒ chÊt l­îng, lùc l­îng lao ®éng ngµy cµng ®­îc ®µo tµo n©ng cao h¬n ®Ó thÝch øng víi nhu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, nh¸t lµ ®éi ngò lao ®éng lµm viÖc trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ, c«ng nghiÖp chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu. Râ rµng lµ “chiÕn l­îc ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt xuÊt khÈu cÇn nhiÒu lao ®éng lµ mét trong nh÷ng con ®­êng ch¾c ch¾n nhÊt ®Ó t¹o nªn nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm, vµ thu ®­îc nhiÒu ngo¹i tÖ mµ kh«ng ph¶i sö dông c¸c nguån tµi nguyªn hiÕm hoi”16 NguyÔn TrÇn Ph­¬ng, “Quan hÖ cña Ngo¹i th­¬ng víi t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ më” Dùa vµo lËp hµm håi quy t­¬ng quan gi÷a xuÊt nhËp khÈu vµ viÖc lµm, c¸c chuyªn gia ë Tæng côc thèng kª kÕt luËn r»ng lo¹i trõ nh÷ng tr­êng hîp ®Æc biÖt do t¸c ®éng cña nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan kh¸c nhau th× th«ng th­êng nÕu xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cïng t¨ng 1% so víi n¨m gèc th× viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng sÏ t¨ng Ýt nhÊt 0,4% so víi n¨m gèc. XuÊt khÈu cßn gãp phÇn c¶i thiÖn c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ cña ViÖt Nam. Nhê ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, c¸n c©n th­¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam ®· thay ®æi h­íng tÝch cùc, tõ chç xuÊt khÈu chØ b»ng 1/4 ®Õn 1/3 nhËp khÈu trong nh÷ng n¨m tr­íc ®æi míi, ®Õn nh÷ng n¨m 1991-1996, ®· b»ng 76,4% nhËp khÈu. N¨m 2001 xuÊt khÈu t¨ng víi tèc ®é 23% vµ nhËp khÈu còng t¨ng m¹nh nh­ng nhËp siªu chØ ë møc 6,2%. XuÊt khÈu lµ c¬ së më réng ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cña ®Êt n­íc. Víi t­ c¸ch lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, sù t¨ng tr­ëng vµ më réng xuÊt khÈu cïng nghÜa víi viÖc khuyÕch tr­¬ng ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i. Mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng ®o l­êng møc ®é më cöa cña nÒn kinh tÕ lµ chØ sè ®é më cöa, ®­îc tÝnh b»ng tû lÖ gi÷a xuÊt khÈu vµ tæng s¶n phÈm quèc néi (XK/GDP %). §é më cöa cña kinh tÕ ViÖt Nam ngµy cµng gia t¨ng vµ ®¹t ë møc c¸c n­íc cã ®é më cöa kh¸ cao (trung b×nh trªn 40% trong thêi kú 1996-2000). Th«ng th­êng quan hÖ mËu dÞch bu«n b¸n th­êng thiÕt lËp tr­íc gi÷a c¸c n­íc víi nhau, råi sau ®ã quan hÖ ngo¹i giao chÝnh thøc míi ®­îc thiÕt lËp. Trong thêi ®¹i ngµy nay, nÒn ngo¹i giao cña c¸c n­íc lµ “ngo¹i giao kinh tÕ”. C¸c nguyªn thñ quèc gia, quan chøc cÊp chÝnh phñ th­êng dÉn ®Çu c¸c ®oµn doanh nghiÖp sang tham quan, kh¶o s¸t thÞ tr­êng lín cã tiÒm n¨ng. Trong quý I võa råi ViÖt Nam còng ®· tæ chøc 5 ®oµn doanh nghiÖp ®i kh¶o s¸t, lµm viÖc víi c¸c ®èi t¸c ë c¸c thÞ tr­êng träng ®iÓm: Nga, Trung Quèc, Mü, NhËt B¶n vµ Ch©u Phi. NÕu nh­ tr­íc ®©y ViÖt Nam chØ quan hÖ chñ yÕu víi c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa anh em, quan hÖ mËu dÞch chØ lµ quan hÖ theo h×nh thøc hiÖp ®Þnh trong khèi SEV th× kÓ tõ khi ®æi míi, ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i ®· cã nhiÒu b­íc chuyÓn biÕn. NÕu lÊy n¨m 1989 lµm mèc th× tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu b×nh qu©n thêi kú 1990-2000 cao gÊp 2,6 lÇn tèc ®é t¨ng GDP. N¨m 2000 xuÊt khÈu b×nh qu©n ®Çu ng­êi ®¹t 184 USD, ®­a ViÖt Nam ra khái danh s¸ch c¸c n­íc cã nÒn ngo¹i th­¬ng kÐm ph¸t triÓn. C¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi kh«ng nh÷ng ®· gãp phÇn thóc ®Èy doanh nghiÖp trong n­íc v­¬n lªn n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, c¹nh tranh lµnh m¹nh mµ cßn ®ãng gãp ®¸ng kÓ lµm t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu. Quan hÖ th­¬ng m¹i quèc tÕ cã nhiÒu thay ®æi lín víi viÖc ViÖt Nam tham gia vµo nhiÒu tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc nh­ HiÖp héi c¸c n­íc §«ng Nam ¸ (1995), DiÔn ®µn kinh tÕ c¸c n­íc ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng (1998), trë thµnh quan s¸t viªn cña WTO (1995), ký HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i víi 61 n­íc, trong ®ã cã EU (1995), Mü (7/2000). N¨m 1990, ViÖt Nam míi cã quan hÖ bu«n b¸n víi 50 n­íc th× nay lµ trªn 170 n­íc ë kh¾p n¨m ch©u lôc. Cïng víi sù gia t¨ng trong kim ng¹ch xuÊt khÈu, kÐo theo ®ã lµ sù t¨ng c­êng cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i kh¸c. §Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam tiÕp tôc gia t¨ng, tuy tèc ®é cã ch÷ng l¹i so víi thêi kú hoµng kim 1994-1995. Vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi (FDI) thùc hiÖn ®¹t 2,2 tû USD, t¨ng 3,2%; vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) gi¶i ng©n ®¹t 1,7 tû USD, t¨ng 4%. C¸c ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng, chuyÓn giao c«ng nghÖ, hîp t¸c vÒ tµi chÝnh-tiÒn tÖ quèc tÕ ®Òu gia t¨ng. Cã thÓ nãi th«ng qua con ®­êng giao th­¬ng, mµ tr­íc hÕt lµ ho¹t ®éng xuÊt khÈu, ViÖt Nam ®· chñ ®éng héi nhËp vµo hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt vµ th­¬ng m¹i quèc tÕ, ®­a l¹i c¬ héi to lín ®Ó tiÕp cËn nguån vèn vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i phôc vô cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, c¬ b¶n ®Õn n¨m 2020, ®­a ViÖt Nam thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp. NhËn thøc ®­îc vai trß ®ã cña xuÊt khÈu, ViÖt Nam ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch hç trî vµ thóc ®Èy xuÊt khÈu. Song nh÷ng kh¸i niÖm vÒ c«ng t¸c xóc tiÕn th­¬ng m¹i nãi chung vµ xóc tiÕn xuÊt khÈu nãi riªng gÇn ®©y míi b¾t ®Çu ®­îc ®Ò cËp ®Õn. Thùc tr¹ng c«ng t¸c xóc tiÕn xuÊt khÈu ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy cã nh÷ng mÆt m¹nh vµ yÕu cÇn c¶i thiÖn. Ch­¬ng II cña kho¸ luËn sÏ ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy chi tiÕt h¬n. VËy hiÓu nh­ thÕ nµo vÒ xóc tiÕn xuÊt khÈu lµ chÝnh x¸c? LiÖu cã thùc sù cÇn thiÕt ®Çu t­ cho c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu hay kh«ng? NhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn ®Êt n­íc cßn nghÌo, c¸c nguån vèn tÝch luü cßn yÕu, kh«ng thÓ dµn tr¶i, ®Çu t­ kh«ng hiÖu qu¶. PhÇn tiÕp sÏ nghiªn cøu khung lý luËn vÒ vÊn ®Ò nµy, ®Ò xuÊt c¸ch tiÕp cËn “hÖ thèng ho¸” ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i, xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam theo h­íng h×nh thµnh m¹ng l­íi h÷u hiÖu vµ cã tæ chøc. C¬ së khoa häc cña c«ng t¸c xóc tiÕn xuÊt khÈu vµ viÖc x©y dùng m« h×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam. C¬ së khoa häc cña c«ng t¸c xóc tiÕn xuÊt khÈu ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam b¾t ®Çu quan t©m ®Õn marketing vµ c«ng t¸c xóc tiÕn th­¬ng m¹i trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Tr­íc ®©y, Qu¶ng c¸o hay Héi chî triÓn l·m lµ nh÷ng c¬ héi “xa xØ” ®Ó doanh nghiÖp qu¶ng b¸ hµng ho¸ cña m×nh ®Õn ng­êi tiªu dïng trong n­íc, vµ b¹n hµng ®èi t¸c trong, ngoµi n­íc, th× ngµy nay nh÷ng ho¹t ®éng nµy ®· trë thµnh qu¸ quen thuéc víi rÊt nhiÒu doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vÉn ch­a cã dÊu hiÖu g× chuyÓn biÕn nhiÒu so víi ph­¬ng thøc vµ triÕt lý kinh doanh cò “b¸n c¸i mµ ta cã”. Cã lÏ ph¶i ®Õn khi t×nh tr¹ng hµng ho¸ ViÖt Nam b¸n ë n­íc ngoµi d­íi nh·n hiÖu cña mét n­íc kh¸c17 G¹o ViÖt Nam vÉn ®­îc b¸n d­íi th­¬ng hiÖu hµng cña Th¸i Lan. C¸c mÆt hµng n«ng s¶n kh¸c hiÖn vÉn ch­a cã th­¬ng hiÖu riªng cho m×nh. hay mét sè doanh nghiÖp néi ®Þa khi b¾t ®Çu chó träng ®Õn khuyÕch tr­¬ng hµng cña m×nh ra thÞ tr­êng n­íc ngoµi míi ng· ngöa khi thÊy th­¬ng hiÖu hµng cña m×nh ®· bÞ “®æi chñ” tõ l©u th× c©u chuyÖn vÒ xóc tiÕn xuÊt khÈu míi ®­îc nh×n nhËn mét c¸ch ®Ých ®¸ng h¬n. VËy xóc tiÕn th­¬ng m¹i, xóc tiÕn xuÊt khÈu lµ g×? Xóc tiÕn xuÊt khÈu lµ g×? VÒ mÆt häc thuËt, Marketing ®Þnh nghÜa “xóc tiÕn kinh doanh” lµ mét qu¸ tr×nh th«ng tin hai chiÒu gi÷a kh¸ch hµng vµ doanh nghiÖp nh»m ®¹t ®­îc môc ®Ých cña mét chiÕn dÞch Marketing mix. Theo Dennis W.Goodwin “Xóc tiÕn vµ hç trî kinh doanh lµ ho¹t ®éng Marketing ®Æc biÖt, h­íng vµo viÖc chµo hµng, chiªu kh¸ch vµ x¸c lËp mèi quan hÖ thuËn lîi gi÷a doanh nghiÖp víi c¸c ®èi t¸c vµ tËp kh¸ch hµng ®Ých nh»m triÓn khai c¸c chÝnh s¸ch thuéc chiÕn l­îc Marketing Mix ®· lùa chän cña doanh nghiÖp.” V× thÕ xóc tiÕn xuÊt khÈu cã thÓ ®­îc hiÓu lµ c¸c ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nh»m th«ng tin víi thÞ tr­êng n­íc ngoµi, hç trî ®Èy m¹nh viÖc tiªu thô vµ ®¸p øng nhu cÇu hµng ho¸ vµ dÞch vô ë thÞ tr­êng n­íc ngoµi. §øng ë gãc ®é vÜ m« th× xóc tiÕn xuÊt khÈu, hay xóc tiÕn th­¬ng m¹i nãi chung ®­îc hiÓu nh­ mét hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p, chÝnh s¸ch nh»m lµm cho “thuËn lîi ho¸” (facilitate) vµ më réng quan hÖ th­¬ng m¹i quèc tÕ. Theo Root (1971), Serringhaus & Rosson (1990) “xóc tiÕn xuÊt khÈu ®­îc hiÓu lµ nh÷ng c«ng cô cña chÝnh s¸ch nh»m thóc ®Èy trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Õn c¸c ho¹t ®éng xuÊt khÈu ë cÊp ®é doanh nghiÖp, mét ngµnh c«ng nghiÖp hay ë cÊp ®é quèc gia”18 Export Development and Public organisation, Serringhaus & Rosson (1990) . Xóc tiÕn xuÊt khÈu theo ®ã bao gåm nh÷ng biÖn ph¸p n©ng cao nhËn thøc cña céng ®ång doanh nghiÖp vÒ vai trß cña xuÊt khÈu nh­ mét ®éng lùc cña sù t¨ng tr­ëng, th«ng tin cho hä vÒ nh÷ng c¬ héi ®Ó më réng thÞ tr­êng; lµm thuËn lîi ho¸ qu¸ tr×nh xuÊt khÈu b»ng c¸ch gi¶m thiÓu c¸c hµng rµo c¶n trë qu¸ tr×nh nµy; ®ång thêi thiÕt lËp vµ cung cÊp c¸c dÞch vô vµ hç trî cho c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu hay nh÷ng nhµ xuÊt khÈu “tiÒm n¨ng”. HiÓu theo c¸ch ®ã th× xóc tiÕn xuÊt khÈu cã thÓ ®­îc chia thµnh 3 lo¹i chÝnh: (1) c¸c chÝnh s¸ch ®Ó n©ng cao nhËn thøc vµ khÝch lÖ c¸c doanh nghiÖp tham gia vµo xuÊt khÈu (motivation); (2) nh÷ng biÖn ph¸p chÝnh s¸ch lµm thuËn lîi ho¸ chu tr×nh t¸c nghiÖp trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt-xuÊt khÈu, marketing hµng xuÊt khÈu ... (operation); vµ (3) c¸c hç trî vµ dÞch vô cung cÊp th«ng tin cho doanh nghiÖp ®Ó thóc ®Èy ho¹t ®éng xuÊt khÈu (information). C¸ch ph©n lo¹i trªn ®©y dùa trªn c¸ch tiÕp cËn cña lý thuyÕt vÒ hµnh vi. Theo ®ã, c¸c häc gi¶ ®· ph©n tÝch nh÷ng rµo c¶n ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu vµ quèc tÕ ho¸ cña doanh nghiÖp trªn c¬ së nh÷ng biÕn sè ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh chiÕn l­îc vµ chÝnh s¸ch, t¸c nghiÖp cña doanh nghiÖp. C¸ch tiÕp cËn nµy trong ph©n tÝch, h×nh thµnh vµ x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch - ch­¬ng tr×nh XTXK cña mét quèc gia sÏ ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng cña nh÷ng ch­¬ng tr×nh ®ã. V× nh÷ng c«ng cô hç trî ®­îc sö dông lµ ®Ó nh»m n©ng cao n¨ng lùc cho c¸c chñ thÓ trong thÞ tr­êng, x©y dùng mét c¬ chÕ, bé m¸y vËn hµnh theo c¸c quy luËt kinh tÕ dÉn d¾t vµ cã sù ®Þnh h­íng vµ qu¶n lý cña ChÝnh phñ. Quan ®iÓm nµy rÊt phï hîp víi ®­êng h­íng x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. Cïng quan ®iÓm nµy, c¸c chuyªn gia cña Trung t©m th­¬ng m¹i Quèc tÕ (ITC) ®­a ra c¸ch hiÓu vÒ xóc tiÕn xuÊt khÈu d­íi gãc ®é lµ mét bé phËn cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña mét quèc gia. Xóc tiÕn xuÊt khÈu theo c¸ch hiÓu nµy bao gåm viÖc h×nh thµnh vµ cung cÊp c¸c dÞch vô xóc tiÕn xuÊt khÈu (design) vµ viÖc thiÕt lËp mét c¬ chÕ, m¹ng l­íi thÝch hîp ®Ó dÉn truyÒn nh÷ng chÝnh s¸ch nµy ®Õn c¸c nhµ xuÊt khÈu hiÖn t¹i vµ tiÒm n¨ng (delivery mechanism). ViÖc xóc tiÕn xuÊt khÈu ë ®©y ®­îc hiÓu theo nghÜa réng, chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p xóc tiÕn xuÊt khÈu lµ mét bé phËn kh«ng t¸ch rêi cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt khÈu (Export development strategy)19 International Trade Centre, “Redefining Trade Promotion”, Executive Forum 1999. . Cã thÓ m« h×nh ho¸ vÞ trÝ cña chiÕn l­îc xóc tiÕn xuÊt khÈu trong tæng thÓ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia, v× nãi cho cïng, xóc tiÕn xuÊt khÈu còng nh»m vµo môc ®Ých ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, tËn dông lîi thÕ mµ th­¬ng m¹i quèc tÕ mang l¹i: H×nh 2: VÞ trÝ cña chÝnh s¸ch XTXK trong hÖ thèng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ Ph¸t triÓn kinh tÕ Ph¸t triÓn nguån hµng Xóc tiÕn xuÊt khÈu Ph¸t triÓn th­¬ng m¹i Khu vùc c«ng Khu vùc t­ nh©n Ph¸t triÓn NhËp khÈu Ph¸t triÓn xuÊt khÈu Ph¸t triÓn ®Çu t­ vµ s¶n xuÊt Nguån: F. H. Rolf Seringhaus (Wilfrid Laurier University, Waterloo) and Philip J. Rosson (Dalhousie University, Halifax) M« h×nh nµy m« t¶ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c chÝnh s¸ch xóc tiÕn vµ chÝnh s¸ch kh¸c nh»m thóc ®Èy ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Mçi n­íc cã mét c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ xóc tiÕn xuÊt khÈu, do ®ã cã nh÷ng c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau, dÉn ®Õn sù h×nh thµnh vµ triÓn khai c¸c chÝnh s¸ch xóc tiÕn xuÊt khÈu còng kh¸c nhau. Trªn c¬ së ®ã, mçi n­íc h×nh thµnh nªn mét m« h×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu cña riªng m×nh. Mçi m« h×nh cã mét c¬ cÊu tæ chøc, vµ nh÷ng nguyªn t¾c vËn hµnh riªng. §Æc biÖt, sù kh¸c biÖt nµy phÇn nµo ph¶n ¸nh ®Æc tr­ng vµ mèi liªn hÖ gi÷a ChÝnh phñ - doanh nghiÖp, gi÷a khu vùc c«ng - khu vùc t­ nh©n trong viÖc cïng g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ. ._.Theo c¸ch tiÕp cËn cña Hµ Lan th× “xóc tiÕn xuÊt khÈu ®­îc hiÓu lµ tÊt c¶ ho¹t ®éng nh»m ®­a ng­êi mua n­íc ngoµi ®Õn víi c¸c nhµ cung cÊp Hµ Lan”. §iÒu nµy ®­îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc thiÕt lËp mét hÖ thèng m¹ng l­íi xóc tiÕn xuÊt khÈu gåm c¸c tæ chøc ChÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc cña khu vùc t­ nh©n, t¹o nªn nh÷ng liªn kÕt gi÷a c¸c Bé chuyªn tr¸ch vµ c¸c tæ chøc hiÖp héi nh­ hiÖp héi c¸c phßng th­¬ng m¹i (Organisation for the Chambers of Commerce), HiÖp héi c¸c nhµ xuÊt khÈu Hµ Lan (Fenedex), víi EVD, mét tæ chøc xóc tiÕn do Nhµ n­íc thµnh lËp, n»m trong Bé Ngo¹i Giao lµm c¬ quan ®Çu mèi, kÕt nèi nh÷ng tæ chøc ®ã ... ë mét sè n­íc kh¸c nh­ §øc, ¸o th× m¹ng l­íi xóc tiÕn xuÊt khÈu l¹i chñ yÕu ®­îc h×nh thµnh nªn gåm c¸c hiÖp héi, phßng th­¬ng m¹i, c¸c tæ chøc t­ nh©n cung cÊp c¸c dÞch vô hç trî, xóc tiÕn. ChÝnh phñ kh«ng tham gia trùc tiÕp hay thiÕt lËp mét tæ chøc xóc tiÕn ho¹t ®éng d­íi sù b¶o trî cña m×nh. Nh÷ng m« h×nh kh¸c nhau, triÕt lý kh¸c nhau lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña ®iÒu kiÖn vµ ®Æc tr­ng vÒ kinh tÕ - x· héi - chÝnh trÞ kh¸c nhau gi÷a c¸c n­íc. Khã cã thÓ ®­a ra mét h×nh mÉu chung cã thÓ ¸p dông ®­îc cho tÊt c¶ c¸c n­íc, song theo thùc tiÔn, ®óc kÕt kinh nghiÖm, ng­êi ta thÊy r»ng ®Ó mét m¹ng l­íi xóc tiÕn xuÊt khÈu hiÖu qu¶, th× viÖc x¸c ®Þnh néi dung cña c«ng t¸c xóc tiÕn xuÊt khÈu ®Çy ®ñ, tõ ®ã thiÕt lËp nh÷ng h×nh thøc, biÖn ph¸p thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn cña mçi n­íc lµ ch×a kho¸ cho sù thµnh c«ng cña mäi m« h×nh. Xóc tiÕn xuÊt khÈu lµ mét bé phËn cña xóc tiÕn th­¬ng m¹i. LuËt Th­¬ng m¹i ViÖt Nam ®Þnh nghÜa “xóc tiÕn th­¬ng m¹i lµ ho¹t ®éng nh»m t×m kiÕm, thóc ®Èy c¬ héi mua b¸n hµng ho¸ vµ cung øng dÞch vô”20 LuËt Th­¬ng m¹i ViÖt Nam, §iÒu 5, kho¶n 5 . Nh­ vËy xóc tiÕn th­¬ng m¹i bao gåm c¶ viÖc t×m kiÕm c¬ héi ®Ó më réng thÞ tr­êng, khai th«ng c¸c kªnh ph©n phèi ®Õn ng­êi mua - b¸n; cung øng c¸c dÞch vô cÇn thiÕt ®Ó lµm chøc n¨ng xóc tiÕn. §øng ë gi¸c ®é cña nhµ lµm chÝnh s¸ch th× xóc tiÕn th­¬ng m¹i nãi chung, vµ chÝnh s¸ch xóc tiÕn xuÊt khÈu nãi riªng lµ mét bé phËn cña chÝnh s¸ch ph¸t triÓn xuÊt khÈu, lµm chøc n¨ng xóc tiÕn thùc hiÖn chÝnh s¸ch. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 ®Æt ra nh÷ng chØ tiªu ®ßi hái sù nç lùc vµ tËp trung cña tÊt c¶ c¸c Bé, ngµnh21 ChiÕn l­îc xuÊt nhËp khÈu ®Õn 2010, Bé Th­¬ng m¹i. Xem III.1 . §Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®ã, Thñ t­íng chØ thÞ thñ tr­ëng c¸c bé, c¬ quan ngang Bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ vµ chñ tÞch ñy ban nh©n d©n c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng thùc hiÖn 5 biÖn ph¸p: (1) T¨ng c­êng ®Çu t­ n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu vµ søc c¹nh tranh hµng xuÊt khÈu; (2) chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu, ph¸t triÓn vµ ®a d¹ng hãa c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc; (3) t¨ng c­êng c«ng t¸c thÞ tr­êng, xóc tiÕn th­¬ng m¹i; (4) cã c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vµ hç trî xuÊt khÈu; (5) qu¶n lý tèt nhËp khÈu22 Thñ t­íng ChÝnh phñ chØ ®¹o 5 biÖn ph¸p xuÊt nhËp khÈu n¨m 2002, B¸o Lao §éng 17/12/2001 . Cã thÓ thÊy chÝnh s¸ch xóc tiÕn lu«n n»m trong mét tæ hîp c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kh¸c, ph¶i phï hîp vµ ¨n khíp víi c¸c bé phËn chÝnh s¸ch kh¸c. §ã lµ ph­¬ng ch©m lµm xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Bé tr­ëng Bé Th­¬ng m¹i, «ng Vò Khoan ®· kh¼ng ®Þnh: “ChiÕn l­îc xuÊt khÈu trong 10 n¨m tíi xem träng hai kh©u then chèt lµ c«ng t¸c c¬ cÊu mÆt hµng vµ c«ng t¸c thÞ tr­êng”23 Pháng vÊn víi Bé tr­ëng Th­¬ng m¹i Vò Khoan, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn, 04/01/2001 . H¬n n÷a c«ng t¸c mÆt hµng ph¶i d¶m b¶o “s¶n xuÊt ph¶i g¾n víi thÞ tr­êng”. Tuy nhiªn thùc tiÔn ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu ë ViÖt Nam cho thÊy c¸c tæ chøc ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy cßn cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vµ kh«ng thèng nhÊt vÒ xóc tiÕn xuÊt khÈu24 Bïi Xu©n Dòng, c¸n bé cña VIETRADE “Th¶o luËn vÒ c¸c biÖn ph¸p xóc tiÕn th­¬ng m¹i”, 1/11/2001. . Trong kho¸ luËn nµy, ®Ó x©y dùng khung lý luËn vÒ mét m« h×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu, kh¸i niÖm vÒ xóc tiÕn xuÊt khÈu ®­îc hiÓu lµ mét bé phËn cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn xuÊt khÈu, nh»m ®Ó khÝch lÖ céng ®ång doanh nghiÖp vµ trî gióp trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu vµ häc hái ®Ó doanh nghiÖp dÇn dÇn tù m×nh ®øng v÷ng vµ cã søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Theo ®Þnh nghÜa nµy, ho¹t ®éng t¸c nghiÖp xóc tiÕn xuÊt khÈu ë cÊp doanh nghiÖp ®­îc hiÓu lµ c¸c ho¹t ®éng cña c¸ nh©n doanh nghiÖp, vµ kh«ng ®­îc bao hµm trong ph¹m vi cña thuËt ng÷ ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ ë ®©y. T¸c gi¶ cho r»ng chÝnh s¸ch xóc tiÕn xuÊt khÈu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau: Thø nhÊt, xóc tiÕn xuÊt khÈu lµ mét bé phËn cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt khÈu, do vËy nã mang tÝnh chiÕn l­îc. Xóc tiÕn xuÊt khÈu sÏ kh«ng thÓ cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu nÕu nã kh«ng ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch cã hÖ thèng, vµ cã chiÕn l­îc cô thÓ. VÒ mÆt lý thuyÕt, nhiÒu häc gi¶ ®· chøng minh r»ng chiÕn l­îc thÞ tr­êng xuÊt khÈu chÝnh lµ mét chØ b¸o cho møc ®é ph¸t triÓn cña xuÊt khÈu, vµ ®Õn l­ît m×nh chiÕn l­îc thÞ tr­êng sÏ lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña mét ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn25 Aaby, Nils-Erik. And Slater, Stanley.F. (1989). Management Influences on Export Performance: A Review of the Empirical Literature 1978-1988, International Marketing Review, 6(4), 7-26. Thø hai, c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu bao hµm viÖc ®µo t¹o vµ n©ng cao nhËn thøc còng nh­ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp, cña s¶n phÈm cô thÓ trªn mét thÞ tr­êng cô thÓ. V× thÕ xóc tiÕn xuÊt khÈu ph¶i cô thÓ vµ phôc vô cho môc ®Ých ®ã. Môc tiªu cña c¸c ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu lµ n©ng cao n¨ng lùc cña c¸c doanh nghiÖp, cung cÊp cho hä nh÷ng dÞch vô cÇn thiÕt, lµm chÊt xóc t¸c, “thuËn lîi ho¸” cho c¸c ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña hä, chø kh«ng ph¶i lµ thay doanh nghiÖp lµm nh÷ng c«ng t¸c ®ã. §iÒu nµy ph¶i ®­îc ph¶n ¸nh trong nguyªn lý “cïng lµm” vµ “cïng chia sÎ chi phÝ vµ tr¸ch nhiÖm” trong c¸c ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ChÝnh Phñ, phôc vô cho chiÕn l­îc xuÊt khÈu cña ®Êt n­íc. Thø ba, xóc tiÕn xuÊt khÈu kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc t×m kiÕm vµ khuyÕch tr­¬ng s¶n phÈm ra thÞ tr­êng n­íc ngoµi, mµ cßn ph¶i ®­îc xem xÐt trong mèi quan hÖ víi chÝnh s¸ch s¶n phÈm (s¶n xuÊt) trong n­íc. Cã nh­ thÕ xóc tiÕn xuÊt khÈu míi thùc sù lµm ®­îc chøc n¨ng “xóc t¸c”, vµ lµm dÇu mì b«i tr¬n cho toµn bé qu¸ tr×nh, míi thóc ®Èy ®­îc xuÊt khÈu. Thø t­, xóc tiÕn xuÊt khÈu kh«ng ph¶i lµ tr¸ch nhiÖm cña riªng Nhµ N­íc, mµ nã ®ßi hái sù phèi hîp gi÷a c¸c bé phËn kh¸c nhau trong bé m¸y chÝnh quyÒn vµ phèi hîp víi khu vùc kinh doanh. C¬ quan xóc tiÕn th­¬ng m¹i cã thÓ gi÷ vai trß chñ ®¹o ®Ó ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña mét quèc gia th«ng qua viÖc thiÕt lËp quan hÖ ®èi t¸c víi nhiÒu c«ng ty cña Nhµ n­íc vµ cña t­ nh©n, hîp thµnh khu vùc cung cÊp c¸c dÞch vô hç trî th­¬ng m¹i26 UNDP Press Release, 1/2001. . ChØ chõng nµo giíi doanh th­¬ng ý thøc ®­îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh vµ chñ ®éng t×m kiÕm sù trî gióp tõ c¸c tæ chøc xóc tiÕn xuÊt khÈu vµ tÝch cùc liªn kÕt ®Ó n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c xóc tiÕn th× tÝnh tÝch cùc cña XTXK ®èi víi thµnh tÝch xuÊt khÈu míi thùc sù ph¸t huy. Thø n¨m, ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu bao hµm trong nã lµ sù ®èi tho¹i, liªn kÕt gi÷a c¸c tæ chøc ®¬n lÎ cïng tham gia vµo mét chu tr×nh khÐp kÝn cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Trong suèt qu¸ tr×nh ®Çu t­ - s¶n xuÊt - ph©n phèi - tiªu dïng (xuÊt khÈu), nhµ s¶n xuÊt gÆp rÊt nhiÒu nh÷ng rµo c¶n h¹n chÕ, vµ vai trß cña ho¹t ®éng xóc tiÕn lµ hç trî, xóc t¸c cho chu tr×nh ®ã tr«i ch¶y. ChÝnh v× thÕ xóc tiÕn xuÊt khÈu bao hµm sù tiÕp nèi, liªn kÕt cña rÊt nhiÒu c«ng ®o¹n, cña nhiÒu tæ chøc cïng tham gia. §Æc ®iÓm nµy quyÕt ®Þnh c¸ch tiÕp cËn cña nghiªn cøu trong viÖc x©y dùng mét m« h×nh mang tÝnh hÖ thèng xóc tiÕn xuÊt khÈu ®Ó ®Èy m¹nh tÝnh hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c XTXK. §Ó cã c¸i nh×n cô thÓ vµ ®Çy ®ñ h¬n vÒ xóc tiÕn xuÊt khÈu, chóng ta sÏ xem xÐt néi dung vµ mét sè kü thuËt XTXK th«ng dông. Néi dung vµ c¸c lo¹i h×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu: Xóc tiÕn xuÊt khÈu bao hµm mäi ho¹t ®éng ®Ó g¾n kÕt ®­îc s¶n xuÊt vµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu, nghÜa lµ s¶n xuÊt h­íng vÒ thÞ tr­êng vµ qu¶ng b¸ ®Ó thÞ tr­êng biÕt ®Õn s¶n phÈm. Mét chÝnh s¸ch XTXK ®­îc thiÕt kÕ trªn c¬ së nh÷ng môc tiªu chiÕn l­îc cña chÝnh s¸ch ph¸t triÓn xuÊt khÈu vµ tinh h×nh cô thÓ cña mçi thêi kú, hoµn c¶nh. C¸c chÝnh s¸ch ®­îc cô thÓ ho¸ thµnh c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n XTXK, cã thÓ lµ dµi ngµy, hay ng¾n ngµy, quy m« còng cã thÓ thay ®æi tuy theo yªu cÇu cô thÓ cña chÝnh s¸ch. §Õn lùot nã mçi chÝnh s¸ch XTXK ®Òu kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt, môc ®Ých, vµ c¸c kü thuËt ®­îc øng dông song nh×n chung cã thÓ ®ùoc chia thµnh 5 nhãm chÝnh27 Naidu, G.M., Cavusgil, S.T. Murthy, B.K. and Sarkar, M. (1997). An Export promotion Model for India: Implications for Public Policy, International Business Review, 6(2), 113-125. . B¶ng 6: Tãm t¾t c¸c néi dung c¸c nhãm biÖn ph¸p XTXK chÝnh: BiÖn ph¸p xóc tiÕn Kü thuËt sö dông Th«ng tin vµ t­ vÊn vÒ xuÊt khÈu Cung cÊp th«ng tin vµ t­ vÊn cho c¸c doanh nghiÖp ch­a thùc sù xuÊt khÈu hoÆc thiÕu kinh nghiÖm Hç trî kÕ ho¹ch s¶n xuÊt Ph¸t triÓn s¶n phÈm, thay thÕ s¶n phÈm vµ t­ vÊn vÒ kÕ ho¹ch s¶n xuÊt Hç trî marketing xuÊt khÈu Cung cÊp c¸c dÞch vô th«ng tin thÞ tr­êng, nghiªn cøu thÞ tr­êng, t×m kiÕm kh¸ch hµng, ®¹i lý, ng­êi ph©n phèi; triÓn l·m hµng ho¸ (HCTL, c¸c ®oµn tham quan thÞ tr­êng ...); thùc hiÖn c¸c nghiªn cøu kh¶ thi; trî gióp trong qu¸ tr×nh th­¬ng thuyÕt, liªn hÖ ng­êi gióp ®ì. Hç trî tµi chÝnh Hç trî tµi chÝnh më réng thÞ tr­êng, b¶o hiÓm ®Çu t­ t×m kiÕm thÞ tr­êng, xóc tiÕn xuÊt khÈu hµng ho¸ sang thÞ tr­êng n­íc ngoµi, hç trî kinh phÝ cho ho¹t ®éng XT n­íc ngoµi. Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tæ chøc héi th¶o, c¸c ch­¬ng tr×nh häc ng¾n h¹n; cung cÊp c¸c th­ tin, c¸c b¸o c¸o cËp nhËt ... Nguån: Nadiu et, al 1997 (§Ó hiÓu râ h¬n vÒ c¸c kü thuËt XTXK xem [B¶ng 7 - trang sau] Th«ng th­êng mét chiÕn dÞch XTXK bao gåm nhiÒu ho¹t ®éng bæ trî nhau, chø kh«ng ph¶i lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh t¸c nghiÖp d¬n gi¶n. HiÖu qu¶ cña c«ng t¸c XTXK lµ hiÖu qu¶ tæng hîp cña tÊt c¶ c¸c thµnh tè ®ã. H¬n n÷a mét chiÕn dÞch XTXK ®­îc thiÕt lËp ®Ó h­íng vµo mét môc tiªu cô thÓ, nghÜa lµ ®èi t­îng cña mçi ch­¬ng tr×nh XTXK lµ kh¸c nhau, do ®ã mµ viÖc thiÕt kÕ vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p xóc tiÕn cã thÓ kh¸c nhau. §Õn l­ît nã ¶nh h­ëng cña tõng kü thuËt xóc tiÕn ®Õn viÖc c¶i thiÖn vµ n©ng cao kh¶ n¨ng xuÊt khÈu cña mçi doanh nghiÖp còng kh¸c nhau, vµ cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c. Song mét sè kü thuËt cã thÓ ®i cïng nhau vµ bæ trî lÉn nhau. VÝ dô nh­ cung cÊp th«ng tin thÞ tr­êng, th«ng tin vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu vµ tæ chøc c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o cã thÓ cïng phèi hîp vµ sÏ cã tÝnh céng h­ëng28 Jonpall, (1999) Export Promotion Programs and Export Performance: A Conceptual Model . ThiÕt lËp mét ch­¬ng tr×nh XTXK cßn bao gåm viÖc x¸c ®Þnh ®èi t­îng tham gia vµo c¸c chÝnh s¸ch XT, tõ ®ã ®Ò xuÊt chiÕn l­îc vµ néi dung cô thÓ. §èi t­îng tham gia vµo ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn cßn quyÕt ®Þnh h×nh thøc vµ møc ®é còng nh­ c¸ch thøc thiÕt lËp vµ tiÕn hµnh chÝnh s¸ch XTXK. Th«ng th­êng c¸c doanh nghiÖp ®­îc lùa chän lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã tiÒm n¨ng, cã kh¶ n¨ng t¹o lËp thÞ tr­êng vµ khuyÕch tr­¬ng sang nh÷ng thÞ tr­êng míi mµ kh«ng cÇn nhiÒu hç trî cho XTXK. Theo nh­ ®ã th× nhãm doanh nghiÖp lµ ®èi t­îng chÝnh cña c¸c ch­¬ng tr×nh XTXK lµ nhãm doanh nghiÖp X nh­ trong b¶ng sau: Nhu cÇu cÇn hç trî N¨ng lùc xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp ThÊp Trung b×nh Cao ThÊp X Trung b×nh Y Y Cao Z Y Y B¶ng 8: Lùa chän doanh nghiÖp Nguån: Redefining Trade Promotion, Executive Forum, UDTAC, ITC Tuy nhiªn thùc tÕ cho thÊy th­êng doanh nghiÖp ®­îc lùa chän lµ ®èi t­îng ®­îc hç trî tham gia c¸c ch­¬ng tr×nh XTXK lµ nhãm doanh nghiÖp Z, kh«ng hÒ cã kh¶ n¨ng tham gia xuÊt khÈu nh­ng l¹i cã nhu cÇu lín ®èi víi nh÷ng trî gióp cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña m×nh. Theo c¸c chuyªn gia cña ITC th× nhãm doanh nghiÖp nªn ®­îc lùa chän lµ kh¸ch hµng cña c¸c hç trî XTXK theo c¸c ch­¬ng t×nh XTXK ph¶i lµ doanh nghiÖp X. C¨n cø vµo nh÷ng kh¶i niÖm võa ®­îc lµm râ trªn ®©y, chóng ta cã thÓ ph©n tÝch ®Ó thÊy ®­îc vai trß cña XTXK – víi t­ c¸ch lµ mét bé phËn chÝnh s¸ch cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña mét quèc gia víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Tr­íc hÕt trªn c¬ së lý thuyÕt vÒ t¸c ®éng tÝch cùc cña c¸c ho¹t ®éng XTXK ®Õn kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu, trªn nh÷ng chØ tiªu cô thÓ nh­ doanh thu, thÞ tr­êng, n¨ng lùc c¹nh tranh cña s¶n phÈm, tõ ®ã ®Ó lµm râ vai trß cña XTXK ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Trong phÇn sau, chóng t«i sÏ ph©n tÝch ®Ó chøng minh r»ng chÝnh s¸ch XTXK lµ mét c«ng cô quan träng vµ phï hîp nhÊt trong ®iÒu kiÖn ngµy nay ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph¸t triÓn xuÊt khÈu. Vai trß cña xóc tiÕn xuÊt khÈu víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Xóc tiÕn xuÊt khÈu cã quan hÖ thuËn chiÒu víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu: VÒ mÆt lý luËn, c¸c nghiªn cøu tõ tr­íc tËp trung vµo viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu míi chØ ®­a ra nh÷ng nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vµ cè g¾ng ®­a ra mét m« h×nh vÒ mèi liªn hÖ gi÷a xóc tiÕn xuÊt khÈu vµ ho¹t ®éng xuÊt khÈu29 Xem Aaby, Nils-Erik. And Slater, Stanley.F. (1989). Management Influences on Export Performance: A Review of the Empirical Literature 1978-1988, International Marketing Review, 6(4), 7-26.; Cavusgil, S.Tamer and Zou, Shaoming (1994). Marketing Strategy-Performance Relationship: An Investigation of the Empirical Link in Export Market Ventures, Journal of Marketing, 58(January), p 1-21 dùa trªn nh÷ng thèng kª kh«ng ®Çy ®ñ vÒ mÆt ®Þnh l­îng. Tõ nh÷ng nghiªn cøu ®Êy khã cã thÓ thÊy ngay ®­îc mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a xóc tiÕn xuÊt khÈu vµ t×nh h×nh xuÊt khÈu. §Ó ®¬n gi¶n ho¸, trong nghiªn cøu nµy, t¸c gi¶ chØ ®Ò cËp ®Õn mét vµi m« h×nh chÝnh, tõ ®ã nªu lªn mèi quan hÖ, t¸c ®éng cña xóc tiÕn xuÊt khÈu ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp (tøc lµ t¸c ®éng ®Õn c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh doanh xuÊt khÈu).30 VÒ mét sè ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña mét sè mÆt hµng cô thÓ, xem Bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng, v¨n phßng qu¶n lý dù ¸n quy ho¹ch tæng thÓ ®ång b»ng s«ng Hång – VIE/89/034, “Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña vïng ®ång b»ng S«ng Hång” Dùa trªn mét sè kÕt luËn vÒ tÝnh chÊt “b¾c cÇu” gi÷a t¸c ®éng cña xóc tiÕn ®Õn hiÖu qu¶ xuÊt khÈu, Jonpall ®· x©y dùng mét m« h×nh tæng hîp vÒ mèi quan hÖ gi÷a hai yÕu tè nµy, ë ®ã, chÝnh s¸ch xóc tiÕn xuÊt khÈu ®­îc hiÓu nh­ yÕu tè ®Çu vµo cña mét qu¸ tr×nh t¸c ®éng ®Ó t¹o ra hiÖu qu¶ cña xuÊt khÈu. Trªn thùc tÕ ®Ó l­îng ho¸ mèi quan hÖ gi÷a hai yÕu tè nµy kh«ng ph¶i dÔ, h¬n n÷a mèi quan hÖ nµy mang tÝnh chÊt gi¸n tiÕp, do ®ã khã cã thÓ nhËn thÊy râ rµng ngay lËp tøc. H×nh 3: Mèi quan hÖ gi÷a xóc tiÕn xuÊt khÈu vµ ho¹t ®éng xuÊt khÈu N¨ng lùc c¹nh tranh quèc tÕ C¶i tiÕn s¶n phÈm §iÒu chØnh ho¹t ®éng xóc tiÕn HiÖu qu¶ XK C¸c CT XTXK N¨ng lùc qu¶n lý Hç trî ph©n phèi §Æt gi¸ c¹nh tranh Nguån: John Pall, Export Promotion Program and Performance: a conceptual model VÝ dô nh­ chi tiªu ®Ó tham dù mét héi chî triÓn l·m n¨m nay sÏ ph¶i ®Ó ®Õn n¨m sau míi cã sè liÖu vÒ doanh thu xuÊt khÈu vµ phÇn gia t¨ng do ¶nh h­ëng cña chi tiªu cho ho¹t ®éng xóc tiÕn. Th«ng th­êng ®Ó ®¸nh gi¸ ng­êi ta so s¸nh møc t¨ng chi tiªu cho xóc tiÕn xuÊt khÈu víi møc t¨ng cña doanh thu xuÊt khÈu. §èi víi ViÖt Nam, ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu míi b¾t ®Çu ®­îc quan t©m tõ mét vµi n¨m gÇn ®©y, sè liÖu thèng kª ch­a ®ñ ®Ó thùc hiÖn mét so s¸nh nh­ vËy. §Ó minh häa cho kÕt luËn vÒ mèi quan hÖ cïng chiÒu cña chi xóc tiÕn vµ doanh thu xuÊt khÈu, chóng ta cã thÓ trÝch dÉn mét nghiªn cøu thùc chøng do Häc viÖn Ngo¹i Th­¬ng T©y Ban Nha31 David Camino, (1992) Export Promotion Policies in Spain and other E.E.C Countries: System and Performance thùc hiÖn, dùa trªn sè liÖu vÒ chi xóc tiÕn cña ICEX (tæ chøc xóc tiÕn th­¬ng m¹i cña T©y Ban Nha) vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña n­íc nµy trong suèt thêi kú 1983-1992. B¶ng 9: Mèi quan hÖ gi÷a c¸c ho¹t ®éng XTXK vµ kim ng¹ch XK – Tr­êng hîp nghiªn cøu T©y Ban Nha, thêi kú 1983 – 1992. N¨m Kim ng¹ch xuÊt khÈu (triÖu USD) Ng©n s¸ch cña ICEX (triÖu USD) Tû lÖ chi cho xóc tiÕn so víi kim ng¹ch xuÊt khÈu (% cña xuÊt khÈu) 1983 15.593 19,5 0,10 1984 22.722 30,3 0,13 1985 23.478 41,2 0,17 1986 26.600 67,8 0,25 1987 33.978 146,1 0,43 1988 33.815 200,0 0,59 1989 36.503 255,0 0,70 1990 39.295 315,0 0,80 1991 42.192 380,0 0,90 1992 45.192 452,0 1,00 Nguån: David Camino, Export Promotion Policies in Spain and other E.E.C countries: Systems and Performance. Theo nghiªn cøu nµy th× tû lÖ t¨ng doanh thu xuÊt khÈu b×nh qu©n trong suèt thêi kú liªn hÖ víi møc t¨ng trong ng©n s¸ch dµnh cho xóc tiÕn cu¶ ICEX theo mét hµm håi quy cho thÊy møc t¨ng lªn t­¬ng øng cña hai chØ tiªu. Mét vµi nghiªn cøu kh¸c víi thêi gian dµi h¬n vµ sö dông khung lý thuyÕt t­¬ng tù còng kh¼ng ®Þnh ®iÒu t­¬ng tù, cho dï c¸ biÖt cã nh÷ng thêi kú ng¾n hai chØ sè nµy cã møc t¨ng kh«ng cïng chiÒu32 Cavusgil, S.Tamer and Zou, Shaoming (1994). Marketing Strategy-Performance Relationship: An Investigation of the Empirical Link in Export Market Ventures, Journal of Marketing, 58(January), p 1-21 . Tuy kh«ng ph¶i lµ mét ­íc l­îng chÝnh x¸c ®Ó chøng minh cho mèi quan hÖ thuËn chiÒu gi÷a chi cho XTXK vµ doanh thu xuÊt khÈu cña mét n­íc song tû lÖ hç trî tû gi¸ 300 VN§ cho 1USD chi tiªu xóc tiÕn nÕu doanh thu xuÊt khÈu cña mÆt hµng ®ã ®¹t 1000 USD trë lªn33 T¹i héi nghÞ "§Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng thñ c«ng mü nghÖ (TCMN) nh÷ng th¸ng cuèi n¨m 2001", B¸o Tuæi TrÎ, 09/08/2001. cho thÊy sù tin t­ëng vµo ¶nh h­ëng tÝch cùc cña chi XTXK víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp cña c¸c chuyªn gia Bé Tµi ChÝnh, ViÖt Nam. Ngoµi ra ®Ó lý gi¶i cho mèi quan hÖ nµy, nh×n tõ mét gãc ®é kh¸c th× chi cho xóc tiÕn xuÊt khÈu còng lµ mét lo¹i chi phÝ ®Çu vµo cña doanh nghiÖp nh»m ®¹t ®­îc doanh thu xuÊt khÈu cao h¬n. Do ®ã nÕu chØ sö dông c¸c chØ tiªu vÒ ng©n s¸ch XTXK vµ doanh thu xuÊt khÈu ®Ó xem xÐt sù liªn hÖ th× cã lÏ vÉn lµ ch­a ®ñ. §Ó thÊy ®­îc ¶nh h­ëng tÝch cùc cña XTXK víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu ë cÊp doanh nghiÖp, cÊp ngµnh hay cÊp quèc gia cßn ph¶i nh×n nhËn ®ãng gãp cña XTXK ë nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c. NhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn ngµy nay khi mµ c¹nh tranh ngµy cµng trë nªn gay g¾t, ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp ph¶i cã nhiÒu nç lùc. Chi cho ®Çu t­ ph¸t triÓn, nghiªn cøu, triÓn khai, ... lµ nh÷ng chi phÝ cho nh÷ng kho¶n lîi v« h×nh, kh«ng thÓ thÊy ngay lËp tøc. Hay nãi c¸ch kh¸c ®Ó gi÷ thÞ phÇn hay trô l¹i ®­îc ë trªn mét khu vùc thÞ tr­êng còng ®ùoc coi lµ mét kho¶n lîi mµ doanh nghiÖp ®¹t ®­îc. Hay møc thay ®æi tÝch cùc vÒ nhËn thøc cña doanh nghiÖp vµ sau ®Êy gi¸n tiÕp ¶nh h­ëng ®Õn chiÕn l­îc kinh doanh cña doanh nghiÖp, t¹o nªn t¨ng tr­ëng cña doanh nghiÖp, cô thÓ lµ doanh thu xuÊt khÈu còng lµ mét hiÖu qu¶ tÝch cùc mµ XTXK mang l¹i, song kh«ng dÔ mµ ®o ®Õm ®­îc trong ng¾n h¹n. Do ®ã khã cã thÓ cã mét m« h×nh chuÈn x¸c nµo ®Ó xem xÐt ¶nh h­ëng vÒ mÆt l­îng ho¸ ®­îc cña XTXK ®èi víi xuÊt khÈu. NhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam khi c«ng t¸c XTXK ch­a thËt sù ph¸t triÓn, vµ nh÷ng ¶nh h­ëng cña nã ch­a thÓ ngay lËp tøc cã thÓ thÊy ®­îc th× viÖc x©y dùng mét “c«ng thøc” thùc chøng ®Ó minh ho¹ cho ¶nh h­ëng tÝch cùc cña XTXK ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu lµ kh«ng thÓ. §Ó x©y dùng mét khung lý luËn hoµn chØnh cho viÖc h×nh thµnh vµ x©y dùng m¹ng l­íi xóc tiÕn ë ViÖt Nam, cã mét vÊn ®Ò mµ chóng ta ph¶i lµm râ. §ã lµ tÝnh cÊp thiÕt cña ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu, vµ ®i t×m c¨n nguyªn cña lÝ do xóc tiÕn xuÊt khÈu lµ mét biÖn ph¸p cÇn thiÕt. C¬ së khoa häc cña c«ng t¸c hç trî xóc tiÕn xuÊt khÈu ë cÊp ngµnh vµ cÊp quèc gia lµ g×? PhÇn sau ®©y ®i s©u nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò ®ã. Sù cÇn thiÕt cña xóc tiÕn xuÊt khÈu vµ c¸c thÓ chÕ hç trî xóc tiÕn xuÊt khÈu ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Ph¸t triÓn xuÊt khÈu ®· trë thµnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam, ph¸t triÓn xuÊt khÈu võa lµ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n­íc, võa lµ môc tiªu cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ, thùc hiÖn h­íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu. NhËn thøc ®­îc vÊn ®Ò nµy chóng ta ®· cã hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch thóc ®Èy xuÊt khÈu: c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh nh­ c¸c biÖn ph¸p thuÕ, trî gi¸, trî c­íc, hç trî l·i suÊt, tÝn dông xuÊt khÈu, hay c¸c biÖn ph¸p nh­ lµm lµnh m¹nh ho¸ vµ th«ng tho¸ng h¬n c¸c c¬ chÕ xuÊt nhËp khÈu, h¶i quan, më réng kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi thÞ tr­êng thÕ giíi cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi lo¹i h×nh (N§ 57/CP/1998). Tuy nhiªn tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p ®ã sÏ ®Òu kh«ng cã hiÖu qu¶ nÕu chóng ta kh«ng sím nhËn thøc ®­îc s¶n xuÊt ph¶i cã ®Çu ra, s¶n phÈm ph¶i cã ®Þnh h­íng tíi thÞ tr­êng, kh¸ch hµng n­íc ngoµi biÕt ®Õn s¶n phÈm th× míi thùc sù tiªu thô ®­îc. NghÜa lµ s¶n xuÊt ph¶i ®­îc g¾n víi thÞ tr­êng, thÞ tr­êng ph¶i ®­îc më réng, hµng ho¸ cña ViÖt Nam ph¶i ngµy cµng n©ng cao uy tÝn trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. §Ó gi¶i quyÕt nhiÖm vô cÊp b¸ch nµy th× c«ng t¸c thÞ tr­êng, c«ng t¸c XTXK lµ biÖn ph¸p ®Æc biÖt quan träng. H¬n n÷a, ViÖt Nam ®ang héi nhËp ngµy cµng s©u s¾c, ®Õn n¨m 2005, nÕu theo nh­ kÕ ho¹ch, chóng ta ®­îc gia nhËp tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) th× tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p trî cÊp, trî gi¸, b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc kh«ng cßn n÷a, chóng ta sÏ ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc to lín, ¸p lùc c¹nh tranh nÆng nÒ. Khi ®ã biÖn ph¸p duy nhÊt h÷u hiÖu ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn xuÊt khÈu lµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng ho¸ trong n­íc, thùc hiÖn tèt ph­¬ng ch©m s¶n xuÊt theo ®Þnh h­íng thÞ tr­êng, n©ng cao nhËn thøc cña tõng doanh nghiÖp. ChÝnh v× thÕ XTXK theo nh­ c¸ch hiÓu trªn lµ biÖn ph¸p cÊp b¸ch vµ phï hîp nhÊt trong ®iÒu kiÖn ngµy nay. VÒ mÆt häc thuËt, c¸c lý thuyÕt vÒ th­¬ng m¹i quèc tÕ ®· lý gi¶i t¹i sao mét quèc gia tham gia vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, vµ nguån gèc cña sù giµu cã trong ngo¹i th­¬ng; ®ång thêi cung cÊp c¬ së khoa häc cho viÖc x¸c ®Þnh lîi Ých cña quèc gia khi tham gia vao th­¬ng m¹i quèc tÕ. C¸c lý thuyÕt nµy còng nªu ra r»ng c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn còng cã thÓ thu ®­îc lîi Ých khi tham gia c¸c ho¹t ®éng giao dÞch víi bªn ngoµi33 Xem Kinh tÕ Quèc tÕ, Nhµ xuÊt b¶n Lao ®éng, 1998. . Song theo nhiÒu häc gi¶ kinh tÕ th× nh÷ng lý thuyÕt ®ã ch­a ®ñ ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng hiÖn t­îng ë gãc ®é vi m«, vÝ dô gi¶i thÝch t¹i sao mét doanh nghiÖp cô thÓ l¹i quyÕt ®Þnh tham gia vµo th­¬ng m¹i quèc tÕ. Nh÷ng t¸c nh©n nµo ¶nh h­ëng ®Õn quyÕt ®Þnh cña doanh nghiÖp tiÕn xa h¬n thÞ tr­êng néi ®Þa, ho¹t ®éng xuÊt khÈu, vµ x¸c ®Þnh møc ®é tham gia xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp ®ã? NÕu tr­íc ®©y ë ViÖt Nam, Nhµ n­íc ®éc quyÒn vÒ ngo¹i th­¬ng th× cã lÏ vÊn ®Ò nµy kh«ng ®­îc mÊy quan t©m trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ thiÕt kÕ nªn mét chÝnh s¸ch hay ch­¬ng tr×nh hç trî xuÊt khÈu cô thÓ. Song trong thêi ®¹i ngµy nay, khi mµ c¸c doanh nghiÖp ®­îc coi lµ lùc l­îng xung kÝch cña qu¸ tr×nh héi nhËp34 G.S, T.S NguyÔn M¹i, “Doanh nghiÖp lµ lùc l­îng xung kÝch cña qu¸ tr×nh héi nhËp”, Thêi b¸o Kinh tÕ Sµi Gßn, 22/02/2001 th× cã lÏ nh÷ng nguyªn nh©n thóc ®Èy hay k×m h·m ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp míi lµ nh÷ng nh©n tè chÝnh cÇn xem xÐt ®Ó cã thÓ ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp vµ h÷u hiÖu ®Ó trî gióp vµ khuyÕn khÝch doanh nghiÖp ph¸t triÓn xuÊt khÈu. §©y lµ môc tiªu trùc tiÕp cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña mét quèc gia. Râ rµng lµ khi tham gia xuÊt khÈu doanh nghiÖp gÆp nhiÒu rµo c¶n kh¸c nhau, h¹n chÕ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ë thÞ tr­êng n­íc ngoµi. Trong sè ®ã ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng rñi ro vÒ thiÕu th«ng tin, kh«ng hiÓu biÕt vÒ thãi quen tiªu dïng cña thÞ tr­êng míi, kh«ng hiÓu biÕt vÒ c¸c tiªu chuÈn, tËp qu¸n hay c¸c yªu cÇu kü thuËt, kÜ n¨ng kinh doanh míi, ... §Ó gi¶i thÝch cho nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn, trong kho¸ luËn nµy t¸c gi¶ sÏ sö dông mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ m« h×nh hµnh vi xuÊt khÈu, dùa vµ nh÷ng lý thuyÕt ®ã ®Ó ®Ò xuÊt c¬ së khoa häc cho viÖc sö dông c«ng cô chÝnh s¸ch XTXK trong viÖc thóc ®Èy vµ ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña mét quèc gia. Theo c¸c lý thuyÕt ®ã th× c¸c doanh nghiÖp tham gia xuÊt khÈu hay më réng thÞ tr­êng chñ yÕu lµ do nh÷ng lý thuyÕt vÒ hµnh vi ®iÒu chØnh35 Xem Johanson, J. and F, Wiedersheim-Paul (1975), The Internationalization of the firm: four Swedish cases, Journal of Management Studies, 12(3):305-322; Johanson, J. and J.-E. Vahlne (1977). The Internationalization of the firm: A Model of Knowledge Development and Increasing Foreing Market Commitments, Journal of International Business Studies, 8(1), 23-32; Leonidou, L.C. and Katsikeas, C.S. (1996). The Export Development: An Integrative Review of Empirical Models, Journal of International Business Studies, 27(3) 517-549. . Trong khu«n khæ ®Ò tµi, ®Ó ph©n tÝch nh÷ng khã kh¨n c¶n trë viÖc khuyÕch tr­¬ng ho¹t déng xuÊt khÈu vµ kh¶ n¨ng Nhµ n­íc, c¸c thÓ chÕ hç trî cã thÓ can thiÖp ®Ó gióp doanh nghiÖp ®­îc dÔ dµng h¬n trong ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu – nghÜa lµ lµm c«ng t¸c XTXK, t¸c gi¶ ¸p dông lý thuyÕt vÒ vßng ®êi quèc tÕ cña s¶n phÈm vµ m« h×nh “quèc tÕ ho¸ tõng b­íc” c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña doanh nghiÖp. Lý thuyÕt vßng ®êi quèc tÕ cña s¶n phÈm ®­îc hoµn chØnh bëi John Vernon m« t¶ nh÷ng b­íc ph¸t triÓn trong vßng ®êi mét s¶n phÈm quèc tÕ36 Dicken, P. (1998) Global Shift, Transforming the World Economy, 3rd edition. London, Paul Chapman Publishing Ltd. . M« h×nh nµy ®Çu tiªn ®­îc x©y dùng vµ kiÓm nghiÖm dùa trªn kinh nghiÖm cña n­íc Mü. C¸ch tiÕp cËn cña lý thuyÕt nµy lµ ®Ó gi¶i thÝch hiÖn t­îng ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña mét s¶n phÈm ®­îc chuyÓn dÇn sang mét n­íc kh¸c vµ ®Õn giai ®o¹n cuèi cña vßng ®êi chÝnh n­íc Mü l¹i nhËp khÈu s¶n phÈm ®ã trë l¹i tõ mét n­íc kh¸c. Trªn c¬ së lý thuyÕt vÒ c¸c giai ®o¹n trong vßng ®êi cña mét s¶n phÈm quèc tÕ, c¸c nhµ kinh tÕ häc tr­êng ®¹i häc Uppsala, Thôy §iÓn ®· ph¸t triÓn thµnh lý thuyÕt qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ cña mét doanh nghiÖp. Theo lý thuyÕt nµy, doanh nghiÖp tiÕn ra thÞ tr­êng n­íc ngoµi tr¶i qua 5 giai ®o¹n: (1) tËp trung vµo thÞ tr­êng trong n­íc; (2) TiÒn xuÊt khÈu; (3) XuÊt khÈu thñ nghiÖm; (4) Chñ ®éng xuÊt khÈu; vµ (5) XuÊt khÈu th­êng xuyªn . ë mçi giai ®o¹n doanh nghiÖp tÝch luü ®­îc nh÷ng hiÓu biÕt, kinh nghiÖm vµ kÜ n¨ng lµm viÖc víi ®èi t¸c n­íc ngoµi. §èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu th× ®ã chÝnh lµ nh÷ng tµi s¶n v« h×nh cña doanh nghiÖp, gióp ®ì doanh nghiÖp tËn dông ®­îc tèt h¬n c¸c nguån lîi do th­¬ng m¹i quèc tÕ mang l¹i. ChÝnh sù tiÕp xóc, häc hái sau mçi giai ®o¹n lµm doanh nghiÖp hiÓu râ h¬n vÒ lîi Ých cña xuÊt khÈu, lµm quen víi viÖc kinh doanh ë mét thÞ tr­êng míi, t¹o ®µ cho doanh nghiÖp më réng quan hÖ b¹n hµng, b­íc sang giai ®o¹n tiÕp theo. PhÇn lín c¸c doanh nsghiÖp ViÖt Nam chØ míi tham gia vµo ho¹t ®éng xuÊt khÈu gÇn 20 n¨m trë l¹i ®©y. Nh÷ng kinh nghiÖm tÝch lòy ch­a nhiÒu, phÇn lín l¹i lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá37 §Ò tµi nghiªn cøu cÊp Bé, “C¬ së khoa häc vÒ chiÕn l­îc hç trî xuÊt khÈu cho c¸c hîp t¸c x· vµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam”, Héi ®ång TW Liªn minh hîp t¸c x· ViÖt Nam nªn quy m« s¶n xuÊt nhá hÑp, ch­a cã lùc ®Ó v­¬n ra thÞ tr­êng toµn cÇu mµ míi chØ b­íc ®Çu t×m ®­îc mét vµi khu vùc thÞ tr­êng quen thuéc, vµ mét sè kh¸ch hµng quen thuéc. Theo nh÷ng tiªu chÝ nµy, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ViÖt Nam phÇn lín lµ c¸c doanh nghiÖp míi ë giai ®o¹n 2,3 vµ ®Çu giai ®o¹n 4. Song c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu cña ViÖt Nam l¹i cã ®Æc tr­ng riªng cã, do nh÷ng ®Æc thï cña c¬ chÕ kinh tÕ tr­íc ®©y, do ®ã c¸ch tiÕp cËn ®èi víi viÖc chän läc c¸c kü thuËt, ch­¬ng tr×nh XTXK cho doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ cã mét sè ®Æc tr­ng riªng cã. Nh÷ng rµo c¶n vµ khã kh¨n mµ c¸c doanh nghiÖp gÆp ph¶i trong mçi b­íc quèc tÕ ho¸ ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh cïng nh÷ng träng t©m hç trî XTXK cã thÓ ®­îc ®óc rót vµ tãm t¾t nh­ trong B¶ng 10. H×nh 4: C¸c b­íc quèc tÕ ho¸ mét doanh nghiÖp võa vµ nhá XuÊt khÈu th­êng xuyªn: Doanh nghiÖp phô thuéc chÝnh vµo c¸c thÞ tr­êng n­íc ngoµi. C¸c nhµ qu¶n l‎Ý liªn tôc ph¶i lùa chän ph©n bæ nh÷ng nguån lùc h¹n chÕ cho hoÆc lµ thÞ tr­êng trong hay ngoµi n­íc. NhiÒu doanh nghiÖp ph¶i kinh doanh b»ng li-x¨ng hoÆc ®Çu t­ trùc tiÕp Giai ®o¹n Chñ ®éng xuÊt khÈu: Cã nh÷ng biÖn ph¸p mang tÝnh hÖ thèng ®Ó t¨ng tr­ëng b¸n hµng nhê xuÊt khÈu tíi nhiÒu n­íc. Cã mét c¬ cÊu tæ chøc phï hîp ®Ó hç trî nh÷ng ho¹t ®éng nµy XuÊt khÈu thö nghiÖm: Doanh nghiÖp khëi sù xuÊt khÈu víi quy m« nhá vµ kh«ng th­êng xuyªn. Ch­a d¸m xuÊt khÈu sang nh÷ng thÞ tr­êng xa vµ cã nh÷ng kh¸c biÖt vÒ v¨n ho¸. TiÒn xuÊt khÈu: Doanh nghiÖp t×m kiÕm th«ng tin vµ ®¸nh gi¸ tÝnh kh¶ thi cña c¸c c«ng t¸c xuÊt khÈu TËp trung vµo thÞ tr­êng trong n­íc: Doanh nghiÖp chØ quan t©m ®Õn thÞ tr­êng trong n­íc vµ tuyÖt nhiªn kh«ng xuÊt khÈu Thêi gian Nguån: Nils Galdo Novales & Jonash Petterson, How to improve Export Promotion toward SMEs with focus on information provision and network of main actors M« h×nh lý thuyÕt trªn gîi ý r»ng víi nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau trong vßng ®êi cña s¶n phÈm vµ tõng b­íc quèc tÕ ho¸ cña doanh nghiÖp nh÷ng nhu cÇu còng nh­ nh÷ng rµo c¶n mµ doanh nghiÖp gÆp ph¶i lµ kh¸c nhau. §iÒu ®ã còng cho thÊy viÖc lùa chän ®èi t­îng h­ëng lîi cña chÝnh s¸ch, nghiªn cøu ®Æc tr­ng trong giai ®o¹n quèc tÕ ho¸ ho¹t ®éng cña nh÷ng doanh nghiÖp ®ã ®Ó lùa chän nh÷ng c«ng cô hç trî thÝch hîp vµ hiÖu qu¶ nhÊt, thiÕt kÕ mét ch­¬ng tr×nh XTXK t­¬ng thÝch lµ rÊt quan träng. Dùa trªn quan ®iÓm cho r»ng c¸c doanh nghiÖp khi xuÊt khÈu gÆp ph¶i rÊt nhiÒu c¸c rµo c¶n vµ c«ng t¸c xóc tiÕn lµ nh»m ®Ó thuËn lîi ho¸ cho qu¸ tr×nh xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp, nghiªn cøu nµy tiÕp cËn theo h­íng ph©n tÝch c¸c rµo c¶n ®èi víi doanh nghiÖp trong tõng giai ®o¹n quèc tÕ ho¸ ho¹t ®éng cña m×nh ®Ó thÊy ®­îc ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch XTXK phï hîp vµ h÷u hiÖu nhÊt. Theo t¸c gi¶ th× nh÷ng rµo c¶n c¬ b¶n ®èi víi sù gia t¨ng møc ®é ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp lµ do 3 rµo c¶n chÝnh sau: Thø nhÊt lµ c¸c rµo c¶n vÒ t©m lý. RÊt nhiÒu doanh nghiÖp cho r»ng xuÊt khÈu lµ rÊt rñi ro vµ khã kh¨n, v× thÕ kh«ng tÝch cùc tham gia xuÊt khÈu, thËm chÝ cßn kh«ng hÒ cã ý ®Þnh xuÊt khÈu. HiÖn nay c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc hay c¸c hîp t¸c x· yÕu kÐm, chØ ho¹t ®éng cÇm chõng, kh«ng d¸m xuÊt khÈu v× cho r»ng kh«ng cã kü n¨ng; hay c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay vÉn sö dông ph­¬ng thøc xuÊt khÈu ñy th¸c v× kh«ng cã kü n¨ng ®Ó tù lµm c«ng t¸c nghiÖp vô ®ã. Trong giai ®o¹n nµy nh÷ng h×nh thøc nh­ héi th¶o giíi thiÖu, qu¶ng c¸o, hay hç trî tr._.o doanh nghiÖp nh÷ng c¸ch nh×n sai lÇm vÒ hiÖu qu¶ cña HCTL. Ph¶i ch¨ng ®· ®Õn lóc cÇn cã mét c¬ chÕ ®iÒu chØnh, gi¸m s¸t vµ tù gi¸m s¸t ®Ó nh÷ng dÞch vô nh­ thÕ cã c¬ héi ph¸t triÓn, cã chÊt l­îng vµ ®¶m b¶o ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña doanh nghiÖp. Kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò vÒ doanh nghiÖp cung cÊp dÞch vô xóc tiÕn vµ hç trî kinh doanh, ®Õn ngay c¶ c¸c hiÖp héi, ®¹i diÖn cho tiÕng nãi, quyÒn lîi cña céng ®ång doanh nghiÖp hiÖn còng ch­a cã mét v¨n b¶n ph¸p luËt nµo ®iÒu chØnh. NÕu ngay vÒ mÆt ph¸p lý, tæ chøc hiÖp héi kh«ng cã mét c¸i “danh chÝnh” th× “ng«n kh«ng thuËn” , kh«ng thÓ ph¸t huy vai trß cña m×nh. HiÖn nay ®Þa vÞ ph¸p lý cña c¸c hiÖp héi ch­a t­¬ng xøng víi thùc tiÔn ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp vµ yªu cÇu tiÕp tôc ®æi míi. CÇn sím cã LuËt vÒ tæ chøc HiÖp héi doanh nghiÖp, ®ång thêi nhanh chãng th«ng qua NghÞ ®Þnh vÒ tæ chøc HiÖp héi doanh nghiÖp. NghÞ ®Þnh nµy cÇn quy ®Þnh râ rµng quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c hiÖp héi, yªu cÇu c¸c HiÖp héi cã ®ãng gãp vµo x©y dùng ph¸p luËt, ph¶n biÖn chÝnh s¸ch. HiÖn nay ë ViÖt Nam vèn vÉn tån t¹i mét c¬ chÕ kh«ng chÝnh thøc lµ c¸c ñy ban cña Quèc héi nh­ ñy ban kinh tÕ vµ Ng©n s¸ch, ñy ban Ph¸p luËt vµ c¸c c¬ quan ChÝnh phñ cã th«ng qua VCCI th«ng tin ®Õn doanh nghiÖp vµ c¸c hiÖp héi doanh nghiÖp tham kh¶o ý kiÕn ®Ó lËp dù ¸n x©y dùng ph¸p luËt. Tuy nhiªn nªn quy ®Þnh râ rµng trong LuËt vÒ viÖc h×nh thµnh mét kªnh th«ng tin th­êng xuyªn nh­ thÕ, quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña HiÖp héi doanh nghiÖp trong viÖc gãp ý vµ x©y dùng luËt. Ngoµi vÊn ®Ò vÒ mét khung ph¸p lý kh«ng ®ång bé, kh«ng hoµn chØnh, ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc trong m¹ng l­íi xóc tiÕn xuÊt khÈu hiÖn nay ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu khã kh¨n kh¸c n÷a, do thiÕu mét khung chÝnh s¸ch vÜ m« ®Çy ®ñ vµ hÖ thèng c¸c thÓ chÕ cÇn thiÕt. §èi víi nh÷ng ho¹t ®éng tÝn dông, ®Æc biÖt lµ tÝn dông thóc ®Èy xuÊt khÈu, nªn h×nh thµnh ngay mét ng©n hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam, lµ mét c¬ quan ChÝnh Phñ, qu¶n lý Quü hç trî th­ëng xuÊt khÈu, vµ ph¸t triÓn c¸c dÞch vô cho vay tÝn dông ng¾n h¹n trªn c¬ së hîp ®ång xuÊt khÈu, hay dù ¸n s¶n xuÊt phôc vô xuÊt khÈu. HiÖn t¹i ®· cã c¬ chÕ hç trî mét phÇn chi phÝ cho ho¹t ®éng XTXK cña doanh nghiÖp t¹i thÞ tr­êng n­íc ngoµi th«ng qua Quü. Song kh«ng Ýt c¸c doanh nghiÖp nghi ngê cho r»ng ®Ó chÝnh s¸ch ®i vµo thùc tiÔn th× cßn mÊt nhiÒu thêi gian93 Anh Thi, “Xóc tiÕn th­¬ng m¹i mê nh¹t - Yªu cÇu bøc xóc cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu”, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn, 17/8/2001 . ViÖc h×nh thµnh ngay mét ng©n hµng ph¸t triÓn xuÊt khÈu lµ rÊt cÇn thiÕt. Khi cã mét thÓ chÕ nh­ vËy ho¹t ®éng th× c¸c Quü hç trî hiÖn nay sÏ cã “®Þa chØ”, doanh nghiÖp chØ cÇn ®Õn mét n¬i vµ giao dÞch víi mét tæ chøc. §iÒu nµy sÏ ®¬n gi¶n ho¸ rÊt nhiÒu nh÷ng thñ tôc mµ doanh nghiÖp ph¶i tiÕn hµnh hiÖn nay. H¬n n÷a víi mét thÓ chÕ nh­ thÕ, ho¹t ®éng cña c¸c Quü hç trî nh­ b©y giê cã thÓ th«ng nhÊt vµ ®ång bé h¬n. §ång thêi sù thµnh lËp mét ng©n hµng phôc vô xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cho phÐp h×nh thµnh mét c¬ chÕ cung cÊp c¸c dÞch vô vµ khuyÕn khÝch kh¸c vÒ mÆt tµi chÝnh, phï hîp víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt khÈu chung. VÝ dô nh­ h×nh thµnh vµ cung cÊp c¸c s¶n phÈm nh­ b¶o hiÓm tiÒn th¨m dß thÞ tr­êng, b¶o hiÓm chi phÝ më réng thÞ tr­ßng, ... ViÖc x©y dùng mét thÓ chÕ hç trî nh­ vËy sÏ gãp phÇn hoµn chØnh m¹ng l­íi c¸c tæ chøc XTXK cña ViÖt Nam, kÕt hîp víi c¸c vô viÖn, tr­êng ®¹i häc t¹o thµnh mét tam gi¸c 3 cùc gåm c¸c tæ chøc dÞch vô, c¸c tæ chøc tµi chÝnh vµ c¸c tæ chøc ®µo t¹o chuyªn m«n. VÒ mÆt n©ng cao n¨ng lùc chuyªn gia vµ x©y dùng ®­îc ®éi ngò c¸n bé ®­îc ®µo t¹o chuyªn s©u, cã t©m huyÕt víi nghÒ, yªu cÇu ph¶i cã nh÷ng c¬ chÕ khÝch lÖ thÝch hîp. VÝ dô nh­ viÖc tuyÓn chän nh÷ng ng­êi trÎ, cã n¨ng lùc, cã nhiÖt huyÕt ®Ó ®µo t¹o, vµ bæ nhiÖm vµo nh÷ng vÞ trÝ thÝch hîp lµ rÊt cÇn thiÕt. Biªn chÕ cña c¸c tæ chøc XT cña ViÖt Nam cßn nhá bÐ, vµ kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó ®¶m nhiÖm hÕt mét khèi l­îng c«ng viÖc ®å sé. VÝ dô nh­ Côc xóc tiÕn th­¬ng m¹i, lµ c¬ quan cÊp ChÝnh phñ lµm ®Çu mèi ®iÒu hoµ c¶ mét m¹ng l­íi XTXK cña ViÖt Nam, hiÖn biªn chÕ chØ cã 39 c¸n bé. Cßn m¹ng l­íi th­¬ng vô cña ViÖt Nam chØ cã ván vÑn trung b×nh 2 ng­êi/mçi th­¬ng vô. C¸c tr­êng ®¹i häc lµ mét kho tµng nh©n sù, ®­îc ®µo t¹o chÝnh quy, cã kü n¨ng,... CÇn cã c¬ chÕ ®Ó c¸c tr­êng ®¹i häc, c¸c vô, viÖn nghiªn cøu còng trë thµnh mét t¸c nh©n trong m¹ng l­íi XTXK cña ViÖt Nam, b»ng viÖc h×nh thµnh nªn nh÷ng ch­¬ng tr×nh “ng©n hµng ngo¹i ng÷” hay ch­¬ng tr×nh thùc tËp cho c¸c sinh viªn ngµnh kinh tÕ ®Õn víi doanh nghiÖp. §ã lµ ®éi ngò nh÷ng nhµ trÝ thøc trÎ, cã nhiÖt t×nh, cã n¨ng lùc, d¸m nghÜ, d¸m lµm. SÏ lµ h¬i l¹c ®Ò nÕu ë ®©y t«i ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò “chiªu hiÒn ®·i sü”, song sÏ lµ kh«ng muén nÕu ngay tõ b©y giê chóng ta nh×n thÊy vÊn ®Ò ®ã vµ cã nh÷ng “ph­¬ng thuèc” kÞp thêi. HiÖn nay mét sè doanh nghiÖp ®· b¾t ®Çu thiÕt lËp mèi quan hÖ víi c¸c tr­êng ®¹i häc ®Ó t×m kiÕm nh©n tµi, hoÆc lµ liªn hÖ víi tr­êng ®Ó yªu cÇu t­ vÊn,... C¸ch thøc mµ doanh nghiÖp mêi “qu©n s­” th­êng lµ b¾t ®Çu tõ mêi mét sè gi¶ng viªn l©u n¨m cña tr­êng ®Ó lµm cè vÊn, tõ ®ã më réng nh©n sù trong ban cè vÊn. VËy nªn ch¨ng chóng ta nªn cã c¬ chÕ khuyÕn khÝch c¸c gi¶ng viªn, nhµ nghiªn cøu thùc tÕ tham gia t­ vÊn cho c¸c doanh nghiÖp, mét lµ gãp phÇn vµo t¨ng c­êng “nguån” chÊt x¸m cña doanh nghiÖp vµ n©ng cao n¨ng lùc thùc tiÔn cña gi¸o viªn, nhµ nghiªn cøu,... còng cã nghÜa lµ ®­a ho¹t ®éng nghiªn cøu vµo thùc tiÔn, lµm lîi cho ho¹t ®éng kinh doanh thùc sô. SÏ lµ thiÕu nÕu nh­ ë ®©y ®Ó x©y dùng mét c¬ chÕ , m«i tr­êng thÝch øng vµ khuyÕn khÝch ho¹t ®éng XTXK còng nh­ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc XTXK cña ViÖt Nam mµ l¹i kh«ng ®Ò cËp ®Õn viÖc ph¶i cñng cè, vµ lµm râ ph©n cÊp tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan, bé ngµnh cã liªn quan. Cïng víi ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc xóc tiÕn, cÇn phèi hîp víi c¸c tæ chøc kh¸c cã chøc n¨ng liªn quan nh­ Tæng côc ®o l­êng vµ chÊt l­äng, Côc kiÓm dÞch thùc vËt, ... song cã mét c¬ chÕ tèt kh«ng ph¶i lµ hoµn toµn ®ñ mµ cßn cÇn ph¶i cã mét m« h×nh cã tæ chøc, cã hÖ thèng vµ tù vËn hµnh, tù ®iÒu chØnh theo nh÷ng nguyªn t¾c cña nã th× míi ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng XTXK, gãp phÇn thùc hiÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt khÈu. 4.1.2. M« h×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam: Chñ thÓ vµ m¹ng l­íi Nh­ ®· ph©n tÝch ë phÇn I, c¸ch tiÕp cËn ®Ó t¨ng c­êng tÝnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng XTXK lµ vËn hµnh mét m« h×nh cã tæ chøc vµ ho¹t ®éng cã chiÕn l­îc. §èi chiÕu gi÷a thùc tr¹ng m« h×nh XTXK cña ViÖt Nam hiÖn nay vµ m« h×nh lý thuyÕt ®­îc nªu lªn ë phÇn I.3. trong phÇn nµy chóng t«i mong muèn ®­a ra ®­îc mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ ®Ó t¨ng c­êng n¨ng lùc cña c¸c thÓ chÕ trong m¹ng l­íi vµ t¨ng c­êng mèi liªn hÖ thùc hiÖn, ®¸nh gi¸, thu thËp th«ng tin ph¶n håi vµ ®óc rót kinh nghiÖm, nh»m ®¶m b¶o cho m« h×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vËn hµnh tèt vµ hiÖu qu¶. 4.1.2.1. T¨ng c­êng n¨ng lùc cho c¸c chñ thÓ cña m¹ng l­íi XTXK hiÖn t¹i, ph­¬ng h­íng x©y dùng vµ ph¸t triÓn sù tham gia cña c¸c thÓ chÕ míi. Nh­ ®· ph©n tÝch ë phÇn II, n¨ng lùc cña c¸c chñ thÓ cña m¹ng l­íi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn tÝnh hiÖu qu¶ cña m¹ng l­íi XTXK. Mçi chñ thÓ ph¶i cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh, dùa trªn lîi thÕ so s¸nh cña m×nh, th× ®Õn l­ît nã m¹ng l­íi XTXK míi cã kh¶ n¨ng tù vËn hµnh tr¬n tru theo ®óng chu tr×nh cña nã vµ h¹n chÕ sù chång l¾p vÒ dÞch vô, chøc n¨ng. Râ rµng lµ trong m¹ng l­íi cña ViÖt Nam hiÖn nay cã qu¸ nhiÒu tæ chøc cïng tham gia cung cÊp mét vµi lo¹i dÞch vô gièng nhau, vµ thiÕu nh÷ng tæ chøc cung cÊp nh÷ng dÞch vô cÇn thiÕt nhÊt víi doanh nghiÖp hiÖn nay lµ th«ng tin th­¬ng m¹i. Cã thÓ s¬ qua thÊy ®­îc lîi thÕ so s¸nh cña mçi tæ chøc nh­ sau: - C¸c tæ chøc vÖ tinh gåm c¸c hiÖp héi nghÒ nghiÖp nhá, ë ®Þa ph­¬ng, c¸c chi héi cña c¸c hiÖp héi ngµnh nghÒ kh¸c, chi nh¸nh cña Phßng th­ong m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam, v¨n phßng, chi nh¸nh cña VIETRADE, c¸c Së th­¬ng m¹i ®Þa ph­¬ng, c¸c Trung t©m xóc tiÕn th­¬ng m¹i ®Þa ph­¬ng cã lîi thÕ lµ mèi quan hÖ kh¨ng khÝt víi c¸c doanh nghiÖp lµ héi viªn hay doanh nghiÖp trong ®Þa bµn m×nh qu¶n lý. C¸c doanh nghiÖp khi t×m ®Õn sù gióp ®ì hay t×m ®Ðn c¸c dÞch vô hç trî, xóc tiÕn kinh doanh th­êng t×m ®Õn nh÷ng tæ chøc nµy ®Çu tiªn. Do ®ã ®Ó chiÕn l­îc, chÝnh s¸ch XTXK cã thÓ ®­îc dÉn truyÒn vµ ®Õn ®­îc víi c¸c doanh nghiÖp h­ëng lîi ph¶i th«ng qua hÖ thèng m¹ng l­íi c¬ së nµy. - C¸c tæ chøc xóc tiÕn th­¬ng m¹i nßng cèt gåm cã c¸c hiÖp héi cã m¹ng l­íi toµn quèc, VCCI, VIETRADE, VTIC (Trung t©m th«ng tin cña Bé th­¬ng m¹i) cã lîi thÕ lµ m¹ng l­íi c¬ së, hÖ thèng c¬ së vËt chÊt, c¸c mèi quan hÖ vµ tÇm quan hÖ ë tÇm lËp chiÕn l­îc, cã sù ®Çu t­ lín vµ ®ñ ®Ó thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn nh÷ng ch­¬ng tr×nh lín, víi ®èi t­îng h­ëng lîi lµ tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp tho¶ m·n c¸c tiªu chÝ: (1) cã n¨ng lùc, (2) mÆt hµng cã thÞ tr­êng, (3) mÆt hµng xuÊt khÈu thuéc lo¹i cÇn ®­îc khuyÕn khÝch94 Pháng vÊn víi «ng §ç Th¾ng H¶i, Tr­ëng phßng Quan hÖ quèc tÕ, Côc xóc tiÕn th­¬ng m¹i, 26/05/2002 . - VIETTRADE cã mét lîi thÕ mµ kh«ng mét tæ chøc XTXK nµo cã ®ã lµ m¹ng l­íi c¸c th­¬ng vô n­íc ngoµi cña Bé th­¬ng m¹i. Trong quyÕt ®Þnh thµnh lËp Côc xóc tiÕn th­¬ng m¹i, VIETRADE ®­îc quyÒn qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn n­íc ngoµi cña c¸c th­¬ng vô ViÖt Nam. H¬n n÷a VIETRADE lµ mét c¬ quan ®èi ngo¹i cÊp ChÝnh phñ, do vËy, tæ chøc cã chøc n¨ng ®µm ph¸n, quan hÖ ®èi t¸c ngang hµng víi c¸c tæ chøc cÊp ChÝnh Phñ t­¬ng ®­¬ng. C¨n cø vµo nh÷ng lîi thÕ so s¸nh trªn, c¸c tæ chøc tù ®Þnh vÞ m×nh trong m¹ng l­íi xóc tiÕn hç trî vµ tù x©y dùng cho m×nh mét chç ®øng riªng víi c¸c dÞch vô riªng. Song ®Ó h×nh thµnh ®­îc mét c¬ chÕ ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm nh­ vËy ®ßi hái ph¶i cã sù c¹nh tranh lµnh m¹nh, ®ßi hái qu¸ tr×nh tù ph©n lo¹i gi÷a c¸c tæ chøc. Song tr­íc tiªn ®Ó c¸c tæ chøc ®¶m nhiÖm ®­îc phÇn viÖc cña m×nh th× nh÷ng thÓ chÕ non trÎ nµy cÇn ®­îc hç trî ®Ó ph¸t triÓn vµ tõ tõ x©y dùng néi lùc cña b¶n th©n. HÇu hÕt c¸c hiÖp héi ngµnh nghÒ ®Òu míi ®­îc thµnh lËp trong 3, 4 n¨m trë vÒ ®©y. ë mét sè hiÖp héi lín nh­ da giµy, dÖt may, chÌ, cµ phª&ca cao,... th­êng c¸n bé theo h×nh thøc kiªm nhiÖm, phÇn lín tõ Tæng c«ng ty chuyÓn sang. Tuy Tæng c«ng ty chØ lµ mét thµnh viªn nh­ng trong lÜnh vùc XTTM, tæng c«ng ty cã kinh nghiÖm h¬n HiÖp héi. Do vËy, ë giai ®o¹n ban ®Çu nµy khã mµ ph©n biÖt ®­îc rµnh rät ph¹m vi ho¹t ®éng cña Tæng c«ng ty vµ hiÖp héi, Víi ®Æc thï nµy, n©ng cao n¨ng lùc cho c¸c tæ chøc XTXK cßn bao hµm viÖc x©y dùng mét thÓ chÕ míi, ®Ó nã cã thÓ ®øng ®éc lËp ®­îc vµ kh«ng phô thuéc vµo mét tæ chøc nµo cã tr­íc vµ “®ì ®Çu”. Nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ ®Ó cñng cè n¨ng lùc cho c¸c tæ chøc hiÖn t¹i bao gåm: Thø nhÊt, hç trî x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho ho¹t ®éng XTXK, ®Æc biÖt lµ phôc vô cho kh©u th«ng tin. §èi víi c¸c hiÖp héi ngµnh hµng, hç trî c¬ së h¹ tÇng ®Ó cã ®­îc trung t©m giíi thiÖu s¶n phÈm riªng cho ngµnh hµng ®ã. VIETRADE cã tr¸ch nhiÖm ph¶i cung cÊp c¸c dÞch vô hç trî cho sù ph¸t triÓn cña c¸c tæ chøc XTXK kh¸c, vÝ dô nh­ cho c¸c tæ chøc kh¸c tiÕp cËn víi c¸c kªnh th«ng tin cã thÓ; x©y dùng mét c¬ së d÷ liÖu th­¬ng m¹i víi trung t©m th«ng tin cña Bé th­¬ng m¹i, cung cÊp vµ cËp nhËt th­êng xuyªn c¸c th«ng tin vÒ thÞ tr­êng, b¹n hµng, gi¸ c¶ theo c¸c khu vùc thÞ tr­êng. C¸c th«ng tin cô thÓ vµ theo yªu cÇu do trung t©m th«ng tin cña Bé th­¬ng m¹i phô tr¸ch cung cÊp. X©y dùng mèi liªn hÖ vµ nèi m¹ng víi c¸c tæ chøc kh¸c ®Ó ®¶m b¶o trî gióp ®óng vµ kÞp thêi. Thø hai, khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp tiÕp xóc trùc tiÕp víi c¸c thÓ chÕ hç trî ë ®Þa ph­¬ng. Cö chuyªn gia, c¸n bé cña c¸c tæ chøc nßng cèt vÒ ®Þa ph­¬ng lµm viÖc ®Ó n¾m b¾t ®­îc t×nh h×nh t¹i c¬ së, ®ång thêi t­ vÊn hç trî kü thuËt cho c¸n bé cña c¬ së ë ®Þa ph­¬ng tù häc hái. Thø ba, còng lµ nguyªn t¾c quan träng nhÊt trong hç trî ho¹t ®éng XTXK lµ ph¶i “cïng chia sΔ chi phÝ, chia sÎ tr¸ch nhiÖm. KhuyÕn khÝch c¸c tæ chøc ë c¬ së cïng tham gia mét sè ch­¬ng tr×nh XTXK ®Ó häc tËp vµ chia sÎ kinh nghiÖm. T¨ng c­êng ®éi ngò trÝ thøc cho ho¹t ®éng XTXK. C¹nh tranh lu«n lµ biÖn ph¸p tèt nhÊt ®Ó ph©n lo¹i vµ buéc c¸c tæ chøc ph¶i tù kh¼ng ®Þnh minh vµ t×m ®­îc chç ®óng phï hîp víi kh¶ n¨ng cña m×nh, do vËy cuèi cïng, ®Ó t¨ng c­êng n¨ng lùc cña c¸c chñ thÓ, ph¶i cã mét c¬ chÕ më, ®Ó c¸c tæ chøc cïng c¹nh tranh, cïng phèi hîp ®Ó tån t¹i. Trong ph­¬ng h­íng chiÕn l­îc cña c«ng t¸c XTXK ®Õn n¨m 2010, nhiÖm vô quan träng lµ ph¶i h×nh thµnh ®­îc m¹ng l­íi XTXK hoµn chØnh, víi c¸c tæ chøc ®ñ lùc ®Ó tham gia vµo hç trî doanh nghiÖp héi nhËp. §ång thêi VIETRADE ph¶i ®ñ n¨ng lùc ®Ó lµ c¬ quan ®Çu mèi ®iÒu phèi mäi ho¹t ®éng cña m¹ng l­íi sao cho hiÖu qu¶ vµ tr¸nh l·ng phÝ. V× thÕ t¨ng c­êng n¨ng lùc cho VIETRADE lµ rÊt quan träng. §Ó khuyÕn khÝch sù tham gia cña c¸c tæ chøc míi vµo m¹ng l­íi XTXK cÇn cã mét c¬ chÕ më, tuy nhiªn ®ßi hái mét sè tiªu chÝ ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ ®Ó c¸c tæ chøc ph¶i cè g¾ng. §Õn n¨m 2020, h­íng phÊn ®Êu, c¸c tæ chøc XT ë ®Þa ph­¬ng t¨ng c­êng chøc n¨ng lµm ®Çu mèi vµ th¸o gì khã kh¨n h¬n lµ cung cÊp nh÷ng dÞch vô trùc tiÕp. Chøc n¨ng ®ã sÏ dµnh cho c¸c doanh nghiÖp chuyªn kinh doanh. §Ó t¨ng c­êng n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp kinh doanh, yªu cÇu cã nh÷ng ­u ®·i vÒ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp, hay c¸c lo¹i phÝ, lÖ phÝ kh¸c; ®­a lo¹i h×nh dÞch vô ®ã vµo danh môc nh÷ng dÞch vô ®Æc biÖt khuyÕn khÝch ®Çu t­ n­íc ngoµi ®Ó t¨ng lùc cho c¸c doanh nghiÖp kinh doanh c¸c dÞch vô ®ã trong n­íc. N©ng cao n¨ng lùc cña c¸c thÓ chÕ cßn bao hµm c¶ viÖc n©ng cao kh¶ n¨ng ®Ó c¸c tæ chøc ®ã tù ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña m×nh theo nh÷ng tiªu chÝ chÝnh sau ®©y: (1) møc ®é ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr­êng, (2) kh¶ n¨ng s¸ng t¹o ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm hç trî cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn xuÊt khÈu vµ (3) kh¶ n¨ng thu ®­îc lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng cña m×nh. §Ó t¹o cho c¸c tæ chøc cã n¨ng lùc nh­ thÕ, yªu cÇu VIETRADE ph¶i ®øng ra ®Æt mét sè tiªu chuÈn vÒ ho¹t ®éng XTXK, nh­ yªu cÇu ph¶i cã c¬ chÕ gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸, th«ng tin ph¶n håi vµ ®óc rót kinh nghiÖm. §Ó chu tr×nh ®ã ho¹t ®éng tèt cÇn cã mét c¬ chÕ ®èi tho¹i th­êng xuyªn gi÷a, doanh nghiÖp - c¸c tæ chøc XTXK, gi÷a c¸c tæ chøc vÖ tinh víi c¸c tæ chøc nßng cèt, gi÷a céng ®ång doanh nghiÖp vµ ChÝnh phñ, gi÷a c¸c thÓ chÕ hç trî vµ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh. 4.1.2.2 Cñng cè nh÷ng liªn kÕt gi÷a doanh nghiªp - doanh nghiÖp, gi÷a m¹ng l­íi c¬ së vµ doanh nghiÖp, m¹ng l­íi c¬ së víi m¹ng l­íi TW, gi÷a ChÝnh phñ vµ doanh nghiÖp. Nh÷ng liªn kÕt theo chiÒu däc, chiÒu ngang gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau t¹o nªn céng ®ång doanh nghiÖp, cïng nhau XTXK th«ng qua c¸c h×nh thøc nh­ lËp nªn nh÷ng ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn, marketing chung vÝ dô nh­ d­íi h×nh thøc c¸c hiÖp héi. C¸c mèi liªn kÕt däc l¹i lµ gi÷a c¸c doanh nghiÖp ë nh÷ng kh©u kh¸c nhau ®Ó s¶n xuÊt hay xuÊt khÈu ®­îc mét s¶n phÈm nµo ®ã. §ã lµ liªn kÕt chiÕn l­îc gi÷© ng­êi s¶n xuÊt víi nhµ cung cÊp, nh»m t¹o nªn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. C¸c c«ng ®ång doanh nghiÖp ®¹i diÖn cho c¸c héi viªn cña m×nh, cã tiÕng nãi tr­íc ChÝnh phñ, ®Þnh h­íng cho c¸c dÞch vô hç trî mµ nh÷ng c¬ quan nµy cung cÊp s¸t víi nhu cÇu cña c¸c doanh nghiÖp. §ång thêi ë chiÒu ng­îc l¹i ®©y trë thµnh kªnh dÉn truyÒn nh÷ng chÝnh s¸ch, chiÕn l­îc cña Nhµ n­íc ®Õn tõng doanh nghiÖp, t¹o nªn sù gÆp gì gi÷a nh÷ng môc tiªu cña giíi kinh doanh vµ c¸c môc tiªu kinh tÕ-x· héi cña ChÝnh phñ. §Ó cñng cè nhøng mèi liªn hÖ ®ã, cÇn cã nh÷ng ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn c¸c doanh nghiÖp thµnh lËp nh÷ng liªn kÕt chiÕn l­îc, t¨ng søc m¹nh cña mét nÒn kinh tÕ vèn quy m« s¶n xuÊt nhá lÎ. Häc tËp kinh nghiÖm XTXK cña Newzealand, VIETRADE cã thÓ phèi hîp víi c¸c bé ngµnh chñ qu¶n vµ c¸c hiÖp héi lín, thóc ®Èy viÖc h×nh thµnh nh÷ng mèi liªn hÖ vµ nhãm hµnh ®éng chung nh­ vËy. M« h×nh nµy cã nhiÒu vÎ t­¬ng ®ång víi m« h×nh quan hÖ gi÷a c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cña mét Tæng c«ng ty, song ®iÒu lµm nªn sù kh¸c biÖt ®ã lµ tÝnh tù lËp, tù quyÕt ®Þnh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp. C¬ chÕ hç trî cã thÓ theo h×nh thøc b¶o hiÓm chi phÝ më réng vµ th¨m dß c¬ héi bu«n b¸n nh­ cña Ph¸p ( Hép 2 - trang sau). §Ó t¨ng c­êng liªn kÕt lµm nªn m¹ng l­íi ë cÊp ®é thùc hiÖn, t«i ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p sau: - Cñng cè liªn hÖ trong néi bé c¸c tæ chøc XTXK lín, vÝ dô nh­ quan hÖ gi÷a VIETRADE vµ c¸c së th­¬ng m¹i, c¸c trung t©m XTXK ë ®Þa ph­¬ng; hay gi÷a VCCI vµ c¸c doanh nghiÖp còng nh­ hiÖp héi thµnh viªn. - Cã c¬ chÕ th­ëng cho nh÷ng ®¬n vÞ, tæ chøc chi nh¸nh lµm tèt; sè tiÒn th­ëng tÝnh theo møc % cña møc t¨ng trung b×nh kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp mµ tæ chøc trî gióp trong hai n¨m liÒn. - Thµnh lËp mét c¬ së d÷ liÖu trùc tuyÕn riªng, cho phÐp truy cËp dÔ dµng, h­íng dÉn c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu cÇn trî gióp, bao gåm ®­êng dÉn ®Õn c¸c tæ chøc trong m¹ng l­íi. §©y sÏ lµ mét “cöa ¶o” cho mäi doanh nghiÖp t×m kiÕm th«ng tin hay t­ vÊn hay c¸c dÞch vô trî gióp ph¸t triÓn xuÊt khÈu. C¸c tæ chøc ®Òu cã thÓ ®­îc giíi thiÖu ë ®©y víi nh÷ng chøc n¨ng vµ ®Æc ®iÓm riªng vµ cã thÓ ®­îc truy cËp vµo tõ ®©y. §ång thêi c¸c doanh nghiÖp cã thÓ th«ng qua trang web nµy cung cÊp th«ng tin ph¶n håi cho c¸c tæ chøc - VIETRADE phèi hîp víi VCCI vµ mét sè chuyªn gia XTTM h×nh thµnh nªn bé tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc nµy dùa trªn mét sè tiªu chÝ nh­ sè l­îng doanh nghiÖp h­ëng lîi, møc chi phÝ vµ lîi nhuËn c¸c doanh nghiÖp thu ®­îc tõ c¸c ch­¬ng tr×nh XTXK (vÝ dô nh­ ë Newzealand, tû lÖ chuÈn ®­îc quy ®Þnh lµ 1:50)95NghÜa lµ quy ®Þnh cø chi mét ®ång ®« la Newzeland th× thu thªm 50 ®« la ngo¹i tÖ lµ møc chuÈn. . Víi tiªu chuÈn nh­ vËy c¸c tæ chøc cã thÓ tù gi¸m s¸t, tù ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña m×nh vµ tù ®iÒu chØnh ®Ó t¨ng c­êng hiÖu qu¶. - KhuyÕn khÝch mét sè tæ chøc XTTM cïng phèi hîp ®­a ra ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn cho c¸c doanh nghiÖp khëi sù xuÊt khÈu. C¸c doanh nghiÖp nµy tuú theo thÞ tr­êng hay s¶n phÈm xuÊt khÈu sÏ ®­îc c¸c tæ chøc gióp ®ì vµ hç trî. - T¨ng chi tiªu cho ho¹t ®éng ®µo t¹o c¸n bé cho c¸c tæ chøc chñ chèt råi sau ®ã lu©n phiªn ®Ðn c¸n bé cña c¸c tæ chøc kh¸c. CÇn cã c¬ chÕ ­u ®·i ®Ó l«i kÐo vµ tËn dông ®­îc nh÷ng sinh viªn giái vµ cã n¨ng lùc cña c¸c tr­êng ®¹i häc trªn toµn quãc. 4.1.2.3. VIETRADE t¨ng c­êng vai trß ng­êi ®iÒu phèi Mçi mét hÖ thèng cÇn cã mét ®Çu mèi, mét ng­êi ®øng ra lµm vai trß ®iÒu hoµ, ®iÒu hoµ ho¹t ®éng chung cña c¸c tæ chøc XTXK trong m¹ng l­íi ®Ó d¶m b¶o c«ng t¸c XTXK phôc vô cho chiÕn l­îc XTXK tõng th¬× kú; ®iÒu hoµ c¹nh tranh gi÷a c¸c tæ chøc, dÓ ®¶m b¶o c¹nh tranh lµ lµnh m¹nh cho sù ph¸t triÓn cña toµn bé hÖ thèng. Ngoµi ra VIETRADE ®ãng vai trß lµ ng­êi qu¶n trÞ nh÷ng mèi liªn hÖ chiÕn l­îc trong m¹ng l­íi XTXK: liªn hÖ cÊp lËp kÕ ho¹ch trong m¹ng l­íi cÊp TW; mèi liªn hÖ gi÷a khu vùc c«ng vµ khu vùc t­ nh©n; mèi liªn hÖ víi c¸c ®èi t¸c vµ nhµ tµi trî n­íc ngoµi. §ång thêi VIETRADE víi t­ c¸ch c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vÒ ho¹t ®éng XTTM, cßn ph¶i lµ ng­êi tæ chøc thÞ tr­êng cung cÊp c¸c dÞch vô hç trî xóc tiÕn kinh doanh, phèi hîp c¸c bé, ngµnh cã liªn quan ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®iÒu chØnh thÞ tr­êng nµy cïng c¸c chñ thÓ kinh doanh trong thÞ tr­êng. B»ng c«ng cô ®ã, VIETRADE sÏ ®iÒu hoµ vÒ mÆt cung c¸c dÞch vô hç trî vµ xóc tiÕn xuÊt khÈu, ®ång thêi ®iÒu chØnh sù ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc trong m¹ng l­íi hç trî XTXK. T¸c gi¶ ®Ò xuÊt Côc xóc tiÕn h×nh thµnh nh÷ng bé phËn chøc n¨ng chÝnh: (1) bé phËn qu¶n trÞ th«ng tin, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ thu thËp, chia sÎ vµ cung cÊp th«ng tin; qu¶n trÞ nh÷ng mèi liªn hÖ vµ c¬ chÕ chia sÎ th«ng tin trong toµn bé m¹ng l­íi c¸c Së th­¬ng m¹i vµ toµn bé m¹ng l­íi XTXK; (2) Ban ph¸p chÕ, cïng tham gia hay chñ tr× viÖc h×nh thµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt, c¸c chÝnh s¸ch hç trî vµ XTTM; (3) Bé phËn dÞch vô, cung cÊp c¸c dÞch vô trî gióp cho sù thµnh lËp c¸c thÓ chÕ míi hay c¸c dÞch vô cho doanh nghiÖp mµ c¸c tæ chøc XTTM kh¸c kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm. Bé phËn nµy nªn ®­îc tæ chøc d­íi h×nh thøc mét c«ng ty dÞch vô; (4) Bé phËn ®èi ngo¹i qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng ®èi ngo¹i cña Côc víi c¸c ®èi t¸c kh¸c. §Ó t¨ng vai trß ®iÒu phèi cña Côc xóc tiÕn th­¬ng m¹i, tr­íc hÕt cÇn t¨ng c­êng viÖc x©y dùng c¸c mèi liªn hÖ ®èi t¸c l©u dµi vµ chiÕn l­îc cña Côc víi c¸c tæ chøc kh¸c. §iÒu nµy cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh th«ng qua c¸c ho¹t ®éng chung, c¸c ch­¬ng tr×nh hay dù ¸n chung mµ Côc tiÕn hµnh cïng tæ chøc. Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn, c¸c c«ng cô mµ Côc xóc tiÕn n¾m trong tay lµ lîi thÕ vÒ vai trß cña tæ chøc còng nh­ nh÷ng chøc n¨ng vµ quyÒn h¹n mµ Côc ®­îc giao phã. H¬n n÷a viÖc thiÕt lËp c¸c kªnh liªn hÖ chÝnh thøc tõ Côc ®Õn c¸c tæ chøc kh¸c lµ rÊt thuËn lîi. Do vËy Côc xóc tiÕn cÇn tËn dông lîi thÕ nµy t¨ng c­êng c¸c kªnh liªn hÖ tíi c¸c tæ chøc kh¸c. VÝ dô viÖc chuÈn bÞ hay tæ chøc c¸c ®oµn doanh nghiÖp ®i th¨m thÞ tr­êng n­íc ngoµi ®­îc hç trî mét phÇn phÝ, VIETRADE cã thÓ phèi hîp c¸c tæ chøc XTXK ë ®Þa ph­¬ng trong viÖc thÈm ®Þnh n¨ng lùc, nhu cÇu cña c¸c doanh nghiÖp thÝch hîp, ®ång thêi phèi hîp víi c¸c tæ chøc kh¸c nh­ VCCI, c¸c hiÖp héi tæ chøc c¸c héi th¶o, c¸c buæi to¹ ®µm th«ng tin, phôc vô cho chuyÕn ®i cã hiÖu qu¶ cao nhÊt. C¸ch lµm nµy sÏ t¨ng c­êng tÝnh hîp t¸c vµ lµm h×nh thµnh nh÷ng liªn kÕt chiÕn l­îc cña Côc víi c¸c tæ chøc kh¸c còng nh­ t¹o c¬ héi ®Ó c¸c tæ chøc hîp t¸c vµ quan hÖ víi nhau; ®ång thêi gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò khan hiÕm nguån lùc còng nh­ c¸n bé vµ chuyªn m«n – vèn dÜ lµ c¨n bÖnh “trÇm kha” cña hÇu hÕt c¸c tæ chøc XTXK cña ViÖt Nam. Còng theo h­íng nµy, cÇn khuyÕn khÝch h×nh thøc c¸c tæ chøc liªn kÕt víi nhau ®Ó thùc hiÖn cïng mét dù ¸n hay tæ chøc mét ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn lín, ®¶m b¶o tÝnh quy m« vµ chuyªn nghiÖp cña c¸c ho¹t ®éng XTXK cã hç trî theo ng©n s¸ch chi XTXK cña ChÝnh phñ. Tõ nh÷ng ph©n tÝch ë trªn, chóng t«i, trong khu«n khæ kho¸ luËn nµy, xin ®Ò xuÊt mét m« h×nh XTXK theo gãc ®é c¸c mèi liªn hÖ thùc hiÖn. M« h×nh nµy chØ mang tÝnh tham kh¶o vµ ®­îc x©y dùng trªn m« h×nh gîi ý do trung t©m th­¬ng m¹i quèc tÕ (ITC) thu thËp vµ ®Ò xuÊt. T¸c gi¶ ®· c¨n cø vµo thùc tiÔn cña ViÖt Nam vµ nh÷ng ®Ò xuÊt trªn, x©y dùng nªn m« h×nh nµy, phÇn nµo minh ho¹ cho kÕt qu¶ mong muèn cña viÖc x©y dùng mét m« h×nh hoµn chØnh. (H×nh 11 - trang sau). §Ó ®¶m b¶o tÝnh ®Çy ®ñ vµ hoµn chØnh cña viÖc x©y dùng mét m« h×nh, nh­ trong phÇn lý luËn I.3.2 ®· nªu ra, chóng ta cÇn nhËn thøc ®­îc vµ tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c ®Ó m« h×nh võa x©y dùng lµ m« h×nh “sèng” vµ ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶. 4.2. §¶m b¶o hÖ thèng ho¹t ®éng theo ®óng 5 nguyªn t¾c chÝnh ®Ó vËn hµnh mét m« h×nh XTXK. 4.2.1. C¸c nguyªn t¾c chÝnh chi phèi ho¹t ®éng cña mét hÖ thèng: (1) Nguyªn t¾c chia sÎ chi phÝ (2) Nguyªn t¾c cïng phèi hîp, cïng c¹nh tranh (3) Nguyªn t¾c ho¹t ®éng theo ph­¬ng ch©m n©ng cao n¨ng lùc vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp, cña ngµnh vµ cña toµn bé nÒn kinh tÕ (4) Duy tr× ®èi tho¹i víi céng ®ång doanh nghiÖp Cã mét tæ chøc lµm chøc n¨ng ®iÒu phèi ho¹t ®éng cña toµn bé hÖ thèng §©y lµ nh÷ng nguyªn t¾c chÝnh ®Ó vËn hµnh m« h×nh XTXK cña ViÖt Nam. C¸c nguyªn t¾c nh­ cïng phèi hîp, cïng c¹nh tranh, duy tr× ®èi tho¹i víi céng ®ång doanh nghiÖp, cã mét tæ chøc lµm chøc n¨ng ®iÒu phèi ho¹t ®éng cña toµn bé hÖ thèng lµ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n x©y dùng nªn nh÷ng mèi liªn hÖ cña toµn bé hÖ thèng vµ lµ c¸i c¬ b¶n lµm nªn tÝnh hiÖu qu¶ vµ tån t¹i cña m« h×nh mµ chóng ta ®ang x©y dùng. Nh÷ng nguyªn t¾c trªn ®· ®­îc ph©n tÝch kh¸ kÜ cµng ë nh÷ng phÇn trªn: nguyªn t¾c phèi hîp vµ c¹nh tranh chØ cã thÓ cã ®­îc khi m«i tr­êng ph¸p luËt vµ thÓ chÕ ®­îc x©y dùng ®Çy ®ñ vµ hîp lý (PhÇn III.4.1.1); nguyªn t¾c ®èi tho¹i vµ cã c¬ chÕ ®iÒu phèi còng ®­îc ®Ò cËp ®Õn trong III.4.1.2 ë trªn. V× thÕ trong phÇn nµy t¸c gi¶ chØ giíi thiÖu hai nguyªn t¾c (1) vµ (3). Trong giai ®o¹n ®Çu (2002-2010) c¸c chi phÝ vÒ th¨m dß thÞ tr­êng, më réng thÞ tr­êng, ho¹t ®éng XTXK ë n­íc ngoµi sÏ ®­îc hç trî mét phÇn chi phÝ theo h×nh thøc nh­ hiÖn nay, th«ng qua quü hç trî th­ëng xuÊt khÈu theo tû lÖ quy ®Þnh trong th«ng t­ 61/TT-BTC. Song trong giai ®o¹n sau (2011-2020) nguyªn t¾c chÝa sÎ chi phÝ sÏ ®­îc hiÓu lµ chia sÎ rñi ro. C¸c rñi ro më réng thÞ tr­êng nh­ bá chi phÝ ®Çu t­ vµo XTXK t¹i mét thÞ tr­êng nh­ng kh«ng thµnh c«ng sÏ ®­îc b¶o hiÓm96§Ó xem c¬ chÕ cña lo¹i b¶o hiÓm nµy, xem hép 2, kinh nghiÖm cña COFACE – Ph¸p . §¶m b¶o nguyªn t¾c nµy cho phÐp c¸c ®èi t­îng tham gia ®Ò xuÊt viÖc x©y dùng mét dù ¸n më réng thÞ tr­êng cÇn ph¶i cã dù ¸n kh¶ thi, vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm nhiÒu h¬n. C¸c tæ chøc nµy kh«ng hç trî trùc tiÕp n÷a mµ t¨ng c­êng hç trî th«ng qua cung cÊp c¸c lêi khuyªn hay t­ vÊn tr­íc khi doanh nghiÖp ®Ò xuÊt dù ¸n. DÔ dµng cã thÓ thÊy r»ng khi ®ã c¸c tæ chøc XTXK sÏ cã sù ph©n ho¸ theo kinh nghiÖm chuyªn m«n cña m×nh. C¸c tæ chøc cã kinh nghiÖm trî gióp c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, c¸c tæ chøc cung cÊp dÞch vô b¶o hiÓm hay nh÷ng dÞch vô ®¬n lÎ hay cung cÊp chuyªn gia,... C¬ cÊu dÞch vô mµ doanh nghiÖp cÇn sÏ ¶nh h­ëng ®Õn sù ph©n lo¹i nµy. Nguyªn t¾c n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh lµ sù tiÕp nèi cña nguyªn t¾c “chia sÎ chi phÝ”. C¸c ho¹t ®éng XTXK kh«ng ®­îc thùc hiÖn d­íi h×nh thøc bao cÊp mµ chØ lµ sù trî gióp cho doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh häc hái, ®Ó tù doanh nghiÖp ®øng v÷ng vµ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Trong giai ®o¹n 2002-2010, träng t©m cña c¸c ch­¬ng tr×nh XTXK sÏ lµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña mét sè ngµnh träng t©m trªn mét sè khu vùc thÞ tr­êng, cã tÝnh ®Õn nh÷ng yÕu tè vÜ m« cña khu vùc thÞ tr­êng dã. Do vËy trong giai ®o¹n nµy, c¸c tæ chøc trong m¹ng l­íi TW cÇn ®­a ra ®­îc chiÕn l­îc XTXK cho mét sè ngµnh hµng cô thÓ vµ cã ch­¬ng tr×nh víi tõng khu vùc thÞ tr­êng ®iÓm. Giai ®o¹n nµy c¸c cè g¾ng XTXK chØ chó träng chñ yÕu vµo ph¸t triÓn xuÊt khÈu theo bÒ ngang, nghÜa lµ lÊy t¨ng l­îng vµ më réng thÞ tr­êng lµ chÝnh. ViÖc x©y dùng hiÓu biÕt cña c¸c thÞ tr­êng n­íc ngoµi vÒ th­¬ng hiÖu ViÖt Nam míi th«ng qua c¸c h×nh thøc qu¶ng c¸o ®¬n gi¶n nh­ tæ chøc tuÇn lÔ hµng ViÖt Nam ë c¸c n­íc kh¸c, giíi thiÖu vÒ hµng ho¸ ViÖt Nam trªn m¹ng. B¾t ®Çu x©y dùng chç ®øng cho mét c¸i tªn hiÖu riªng. Cã thÓ lÊy vÝ dô tªn hiÖu cña Newzealand. §Ó hç trî cho c¸c c«ng ty nhá muèn cã th­¬ng hiÖu cña m×nh song kh«ng cã dñ tiÒm n¨ng tµi chÝnh, Newzealand ®· thµnh lËp mét nh·n hiÖu quèc gia. National Brand cña Newzealand ®­îc thµnh lËp n¨m 1992 do sù liªn doanh gi÷a Phßng th­¬ng m¹i Newzealand vµ ñy ban du lÞch Newzealand. Liªn doanh nµy cã tªn lµ Newzealand Way, Ltd., cã môc tiªu x©y dùng vµ b¶o hé tªn hiÖu cho c¸c nhµ xuÊt khÈu Newzealand b»ng c¸ch nhÊn m¹nh vµ thÓ hiÖn gi¸ trÞ, tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ m«i tr­êng, ®æi míi thÞ tr­êng còng nh­ nh÷ng ®Æc ®iÓm næi tréi vµ duy nhÊt cña Newzealand nh»m t¨ng thªm gi¸ trÞ cho s¶n phÈm vµ dÞch vô mang tªn ®ã. Nã lµ mét biÓu tr­ng ®­îc c¸ch ®iÖu gièng nh­ mét cµnh d­¬ng sØ, biÓu t­îng cña mét quèc gia. C¸c c«ng ty sö dông tªn hiÖu nµy ph¶i ®ãng phÝ héi viªn mçi n¨m vµ ®­îc yªu cÇu ph¶i ®¸p øng ®­îc nh÷ng tiªu chÝ vÒ chuÈn mùc. Trong giai ®o¹n sau th× viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh ®­îc chó träng cho tõng ngµnh cô thÓ, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngµnh xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam –chñ yÕu lµ c¸c mÆt hµng míi xuÊt hiÖn gÇn ®©y. Lóc nµy viÖc x©y dùng th­¬ng hiÖu lµ rÊt cÇn thiÕt cho mçi ngµnh hµng riªng. CÇn lËp ra mét quü hç trî x©y dùng th­¬ng hiÖu cho mét sè mÆt hµng chñ lùc cña ViÖt Nam. C¸c tæ chøc XTXK sÏ phèi hîp ®Ó cung cÊp tµi chÝnh (ng©n hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam) vµ hç trî mÆt kü thuËt, t­ vÊn (c¸c tæ chøc XTXK nh­ VIETRADE, VCCI, c¸c c«ng ty t­ vÊn ...) Nh÷ng gi¶i ph¸p trªn ®©y lµ nh»m x©y dùng vµ hoµn thiÖn m« h×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu cho ViÖt Nam giai ®o¹n 2002-2020. Tuy nhiªn viÖc x©y dùng m« h×nh ph¶i bao gåm c¶ viÖc ®Þnh h­íng ®i vµ ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn cña m« h×nh trong t­¬ng lai Ph­¬ng h­íng vµ môc tiªu ph¸t triÓn cña hÖ thèng: Nh­ ®· chØ ra ë phÇn 2.2 ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn c«ng t¸c XTXK cô thÓ cho tõng giai ®o¹n, tõ 2002-2010 vµ 2010-2020. Phï hîp víi ph­¬ng h­íng ®ã, hÖ thèng sÏ ®i theo h­íng ph¸t triÓn sau ®©y: - T¨ng c­êng ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc hiÖp héi, c¸c tæ chøc ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña c¸c doanh nghiÖp. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc cho c¸c hiÖp héi ngµnh nghÒ, t¹o ra mét c¬ chÕ chÝnh s¸ch phï hîp ®Ó c¸c tæ chøc nµy ph¸t huy ®­îc vai trß t­ vÊn, hç trî, ®¹i diÖn cho c¸c doanh nghiÖp - Ho¹t ®éng cña m¹ng l­íi XTXK gåm c¸c c¬ quan chøc n¨ng, c¬ quan hç trî xóc tiÕn cña ChÝnh phñ chuyÓn sang cung cÊp c¸c dÞch vô mÒm nh­ th«ng tin th­¬ng m¹i, c¸c quan hÖ b¹n hµng vµ x©y dùng chiÕn l­îc t­¬ng thÝch víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh. C¸c ch­¬ng tr×nh hç trî trùc tiÕp b©y giê sÏ do c¸c tæ chøc kh¸c ®¶m nhËn, chñ yÕu lµ b»ng nguån thu tõ phÝ héi viªn cña c¸c doanh nghiÖp. Nhµ n­íc sÏ cã c¬ chÕ hç trî cho c¸c hiÖp héi vÒ mÆt c¬ së vËt chÊt, hay hç trî vÒ mÆt thÓ chÕ. - C¸c c¬ quan hç trî cña Nhµ n­íc chuyÓn h­íng sang cung cÊp c¸c dÞch vô vµ trùc tiÕp th¸o gì khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp cña m×nh. C¸c dÞch vô thùc sù sÏ do c¸c c¬ quan kinh doanh dÞch vô hç trî xóc tiÕn xuÊt khÈu sÏ cung cÊp c¸c dÞch vô ®ã theo yªu cÇu cña doanh nghiÖp vµ doanh nghiÖp ph¶i tr¶ phÝ. - Trong t­¬ng lai khu vùc c¸c khu vùc c«ng hç trî XTXK sÏ gi¶m xuèng hay ®i theo h­íng ho¹t ®éng theo ch­¬ng tr×nh ®Ó tËp trung vèn vµ kü n¨ng, cho phÐp c¸c doanh nghiÖp vµ tæ chøc hç trî kh¸c nh­ hiÖp héi,... tiÕp xóc trùc tiÕp vµ cung cÊp cho nhu cÇu cña c¸ nh©n doanh nghiÖp. Nh­ vËy lµ trong nh÷ng n¨m tíi sÏ t¨ng c­êng sè l­îng c¸c tæ chøc XTXK thuéc khu vùc t­ nh©n lªn chiÕm 70%, so víi tû lÖ nh­ hiÖn nay: c¸c tæ chøc chÝnh Phñ chiÕm 40% Nguån: V¨n phßng Bé Th­¬ng m¹i. . §ång thêi t¨ng sè l­îng vµ lo¹i h×nh dÞch vô ®­îc cung cÊp trªn thÞ tr­êng. ViÖc duy tr× c¬ chÕ c¹nh tranh ®Ó cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng cung cÊp c¸c dÞch vô xóc tiÕn vµ hç trî kinh doanh ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ vµ ®Þnh h­íng kh¸ch hµng cña toµn bé hÖ thèng. KÕt luËn: Trªn ®©y t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy viÖc x©y dùng m« h×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, giai ®o¹n 2002-2020, ®Ò ra nh÷ng ph­¬ng h­íng cô thÓ vµ nguyªn t¾c chÝnh vËn hµnh hÖ thèng vµ mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ. §Ó cã thÓ ®i cô thÓ vµ x©y dùng lé tr×nh chi tiÕt cho viÖc x©y dùng mét m¹ng l­íi nh­ thÕ víi c¸c cÊu tróc cô thÓ ®ßi hái mét nghiªn cøu kh¸c. Trong khu«n khæ kho¸ luËn nµy, t¸c gi¶ chØ cã tham väng tr×nh bµy vµ x©y dùng mét m« h×nh lý thuyÕt XTXK cho ViÖt Nam trong giai ®o¹n tr­íc m¾t (2002-2010 vµ 2011-2020). Hi väng trong t­¬ng lai t¸c gi¶ sÏ cã c¬ héi ph¸t triÓn ®Ò tµi nµy, theo h­íng x©y dùng ®Ò ¸n mét m« h×nh XTXK cô thÓ cho hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. ._.