Xây dựng mô hình cộng đồng phát triển bền vững theo phương pháp tiếp cận từ dưới lên trường hợp hợp tác xã Nấm Chùa Hang - Đồng Hỷ - Thái Nguyên

không nằm ngoài sự vận động đó. Một trong những vấn đề mang tính thời sự nhất hiện nay là môi trường toàn cầu và biến đổi khí hậu. Đây là một vấn đề mang tính sống còn của cả nhân loại đòi hỏi tất cả các quốc gia phải bắt tay cùng giải quyết. Một trong những động thái mạnh mẽ nhất của các nước là xây dựng chương trình nghị sự 21 (Agenda 21). Theo đó mỗi quốc gia tham dự phải xây dựng một định hướng chiến lược cho mình về phát triển bền vững, một phương thức duy nhất đảm bảo sự ổn định và tồn tại cho con người trong tương lai. Và nước ta cũng tham gia vào chương trình này. Hiện nay ta đã có được bản định hướng chiến lược PTBV cho riêng mình. Trong công tác tổ chức thực hiện PTBV thì sự tham gia của cộng đồng là hết sức quan trọng. Quan điểm của nước ta về vấn đề này rất rõ ràng: "Phát triển bền vững là sự nghiệp của toàn dân. Quá trình hoạch định và thực hiện chính sách phát triển bền vững phải được toàn dân tham gia theo phương thức "dân biết, dân bàn , dân làm, dân kiểm tra". Có nhiều hình thức huy động sự tham gia rộng rãi của cộng đồng vào việc thực hiện PTBV. Trong đó xây dựng các điển hình về cộng đồng phát triển bền vững về hệ thống tự quản tài nguyên thiên nhiên bảo vệ môi trường và nhân rộng các điển hình là một hình thức khá hiệu quả. Là một sinh viên ngành Kinh tế quản lý tài nguyên môi trường thuộc Đại học Kinh tế Quốc dân sau 4 năm học tập và nghiên cứu tôi đã trang bị cho mình những kiến thức mang tính cơ bản và chuyên sâu về lĩnh vực kinh tế môi trường cũng như những vấn đề về phát triển bền vững. Sau một thời kỳ thực tập tại Trung tâm hỗ trợ phát triển bền vững Việt Bắc (VSDC), với việc tiếp cận tới các công tác thực tế về hoàn thiện thực hiện phát triển bền vững. Với mong muốn đóng góp một phần nhỏ bé của mình vào hoàn thiện công tác tổ chức thực hiện phát triển bền vững tôi quyết định chọn đề tài: "Xây dựng mô hình cộng đồng phát triển bền vững theo phương pháp tiếp cận từ dưới lên trường hợp hợp tác xã Nấm Chùa Hang – Đồng Hỷ - Thái Nguyên" để nghiên cứu và xây dựng chuyên đề thực tập tốt nghiệp. Trong phạm vi của chuyên đề này chủ yếu tập trung vào công tác xây dựng cơ sở khoa học và quá trình tổ chức thực hiện xây dựng mô hình cộng đồng phát triển bền vững với việc sử dụng phương pháp tiếp cận từ dưới lên. Bố cục chuyên đề gồm 3 chương: Chương I: Cơ sở khoa học xây dựng mô hình cộng đồng phát triển bền vững Chương II: Thực trạng của dự án xây dựng và phát triển HTX Nấm Chùa Hang Chương III: Phân tích và đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh của mô hình cộng đồng phát triển bền vững Em xin chân thành cảm ơn TS. Lê Thu Hoa đã hỗ trợ, giúp đỡ chỉnh sửa và đưa ra những góp ý quý báu giúp em thực hiện chuyên đề. Tuy nhiên do vấn đề đặt ra khá mới mẻ và phức tạp nên trong quá trình thực hiện không tránh khỏi sai sót. Kính mong sự giúp đỡ và chỉ bảo của thầy cô. CHƯƠNG I CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA XÂY DỰNG MÔ HÌNH CỘNG ĐỒNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG (PTBV) THEO PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN TỪ DƯỚI LÊN I. PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG 1.1. Khái niệm về phát triển bền vững Khái niệm "phát triển bền vững" xuất hiện trong phong trào bảo vệ môi trường từ những năm đầu của thập niên 70 của thế kỷ 20. Năm 1987, trong báo cáo "Tương lai của chúng ta" của Hội đồng Thế giới về môi trường và phát triển (WCED) của Liên Hiệp Quốc, "phát triển bền vững" được định nghĩa là sự phát triển đáp ứng được những mâu thuẫn của hiện tại không gây trở ngại cho việc đáp ứng nhu cầu của các thế hệ mai sau" (Bend) Hội nghị thượng đỉnh Trái đất về môi trường và phát triển tổ chức ở RiodeJaneiro CBraxin năm 1992 và Hội nghị thượng định thế giới về phát triển bền vững tổ chức ở Johnnesburg (Cộng hòa Nam Phi) đã xác định "Phát triển bền vững là quá trình có sự kết hợp chặt chẽ hài hòa và hợp lý giữa 3 mặt của sự phát triển. Phát triển kinh tế (tăng trưởng kinh tế), phát triển xã hội (nhất là thực hiện tiến bộ xã hội, công bằng xã hội, xóa đói giảm nghèo và giải quyết việc làm) và bảo vệ môi trường (nhất là xử lý khắc phục ô nhiễm, phục hồi và cải thiện chất lượng môi trường, phòng chống cháy và chặt phá rừng, khai thác hợp lý và sử dụng tiết kiểm tài nguyên thiên nhiên. Hình 1.1. Mô hình phát triển bền vững Mục tiêu KT PTBV Bảo vệ môi trường Mục tiêu xã hội Tiêu chí cơ bản để chúng ta đánh giá sự phát triển bền vững là sự tăng trưởng kinh tế ổn định, thực hiện tốt tiến bộ và công bằng xã hội, khai thác hợp lý, sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ và nâng cao chất lượng môi trường sống. Phát triển bền vững là nhu cầu và xu thế tất yếu trong tiến trình phát triển của xã hội loài người. 1.2. Các nguyên tắc của phát triển bền vững Thứ nhất, con người là trung tâm của phát triển bền vững. Vì đáp ứng ngày càng đầy đủ nhu cầu vật chất và tinh thần của mọi tầng lớp nhân dân, xây dựng đất nước giàu mạnh, xã hội công bằng dân chủ và văn minh là nguyên tắc quán triệt nhất quán trong mại giai đoạn phát triển. Thứ hai, bởi phát triển kinh tế là nhiệm vụ trung tâm của giai đoạn sắp tới, tạo cơ sở nền tảng về vật chất thực hiện các mục tiêu nâng cao chất lượng cuộc sống tạo điều kiện thuận lợi cho việc giải quyết tốt các vấn đề xã hội kết hợp với việc khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn tài nguyên thiên nhiên, từng bước thực hiện nguyên tắc "mọi mặt: kinh tế - xã hội – môi trường đều có lợi. Thứ ba, Bảo vệ và cải thiện chất lượng môi trường phải được coi là một yếu tố không thể tách rời ra khỏi quá trình phát triển. Thứ tư, quá trình phát triển phải đảm bảo đáp ứng một cách công bằng nhu cầu của thế hệ hiện tại và không gây trở ngại tới cuộc sống của các thế hệ trong tương lai. Tạo lập điều kiện để mọi người và cộng đồng có cơ hội bình đẳng để phát triển. Thứ năm, khoa học và công nghệ là nền tảng và động lực cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa thúc đẩy phát triển nhanh, mạnh và bền vững đất nước. Trong đó cần chú ý khuyến khích áp dụng các công nghệ sạch và thân thiện với môi trường trong đó đặc biệt chú ý đến các ngành các lĩnh vực có tác dụng lan truyền mạnh, có khả năng thúc đẩy sự phát triển của nhiều ngành và lĩnh vực khác. Thứ sáu, phát triển bền vững là sự nghiệp của toàn Đảng, các bộ ngành và địa phương, của các cơ quan doanh nghiệp, đoàn thể xã hội, các cộng đồng dân cư và mọi người dân. Thứ bảy, gắn chất việc xây dựng một nền kinh tế độc lập tự chủ với việc chủ động hội nhập kinh tế quốc tế để phát triển bền vững đất nước. Thứ tám, kết hợp một cách chặt chẽ giữa phát triển kinh tế, phát triển xã hội và bảo vệ môi trường với bảo đảm an ninh quốc phòng, an ninh và trật tự xã hội 1.3. Mô hình cộng đồng phát triển bền vững. Đây là một cách tiếp cận trong phát triển bền vững theo đó đặt cộng đồng vào trung tâm của quá trình phát triển nhằm mục đích khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong tất cả các khía cạnh của chính sách phát triển trên cơ sở theo đuổi các mục tiêu phát triển bền vững II. PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN TỪ DƯỚI LÊN 2.1. Phương pháp tiếp cận từ dưới lên Phương pháp tiếp cận cho phép cộng đồng và những tổ chức trong địa phương thể hiện quan điểm của họ và giúp cho việc xác định các chương trình phát triển ở địa phương vào chính những quan điểm nguyện vọng và kế hoạch của họ. Sự tham gia của cộng đồng được thể hiện ở tất cả các cấp, hoặc là thông qua họ bàn bực, hoặc là bằng cách đưa họ trở thành các bên tham gia. Và hướng vào toàn thể cộng đồng, những người đề xuất ý tưởng và dự án, cơ quan hành chính và các tổ chức tự nguyện, các nhóm sở thích về kinh tế, xã hội và các cơ quan công cộng cũng như các cá nhân đại diện. Phương pháp tiếp cận từ dưới lên Khuyến khích qúa trình cùng tham gia - Cộng đồng - Những người đề xuất ý tưởng và dự án - Cơ quan hành chính và các tổ chức tình nguyện - Các nhóm sở thích kinh tế và xã hộ - Cơ quan công cộng và địa diện của nhóm cá thể Đồng thời sự tham gia được khuyến khích ở tất cả các giai đoạn: khi xác định dự án, khi thực hiện dự án, khi đánh giá và xem xét lại toàn bộ chương trình hoặc trực tiếp thông qua các tổ chức đại diện cho quyền lợi và lợi ích chung (hội phụ nữ, hội văn hóa). 2.2. Những nội dung cơ bản của phương pháp tiếp cận từ dưới lên 2.2.1. Những mục tiêu của phương pháp tiếp cận từ dưới lên Một là, có sự tham gia của cộng đồng trong chính sách phát triển, đầy là cơ sở tạo nên sự tin tưởng và tính bền vững trong qúa trình thực hiện theo đó tạo điều kiện cho quá trình trao đổi thông tin, tiếp cận đào tạo và tìm ra những phương pháp đề xuất thích hợp, nó cũng là cơ sở tạo nên tính minh bạch trong quá trình ra quyết định. Và đây cũng là mục tiêu trong đó yêu cầu phải làm cho các bên tham gia (đặc biệt là cộng đồng không chỉ dừng lại ở việc đơn thuần bày tỏ nhu cầu, kỳ vọng hay kế hoạch của họ). Hai là, mục tiêu đề xuất ý tưởng và đưa ra sáng kiến: trên quan điểm này giúp tạo cơ hội và khuyến khích các cuộc gặp gỡ và trao đổi giữa các cá nhân, các tổ chức, đồng thời khuyến khích sự đồng tâm của các ngành, khuyến khích sự trao đổi và bổ sung các kiến thức từ đó đưa ra những ý tưởng và đề xuất. Ba là, xây dựng sự đồng tâm nhất trí trong mọi vấn đề. Đây là mục tiêu quan trọng vì nhằm giải quyết các vấn đề mâu thuẫn từ đó tăng cường mối liên kết giữa các bên tham gia. Bốn là, ủy quyền ra quyết định cho cộng đồng địa phương. Qúa trình ra quyết định có sự tham gia của cộng đồng địa phương sẽ cho phép những ý tưởng, những dự án mới sẽ được quản lý và phối hợp một cách đầy đủ. 2.2.2. Những nguyên tắc cơ bản của phương pháp tiếp cận từ dưới lên Nguyên tắc đầu tiên: là phải có sự tôn trọng ý kiến của mọi người. Vì đây là điều kiện tiên quyết cho sự thành công như tính khả thi của phương pháp. Bởi lẽ sẽ không thể có sự trao đổi, phối hợp nếu như tồn tại sự thờ ơ, lãnh đạo không quan tâm để ý cũng như coi thường ý kiến của người khác. Nguyên tắc thứ hai, là thừa nhận các nhu cầu khác biệt: Đảm bảo sự phối hợp giữa khía cạnh kinh tế - xã hội vì đây là tiền đề cho sự phát triển cân đối và bền vững. Phải tìm ra được sự cân đối hài hòa về nhu cầu của các bên liên quan. Nguyên tắc thứ ba, là đảm bảo tính sinh hoạt theo đó cần rõ ràng và công khai trong việc giao nhiệm vụ cũng như ra quyết định... Nguyên tắc thứ tư, là phương pháp tiếp cận từ dưới lên phải có sự linh hoạt điều chỉnh sao cho phù hợp với từng cá nhân, tổ chức, hoàn cảnh, mục tiêu cũng như mục đích khác nhau. 2.2.3. Nội dung cơ bản của phương pháp tiếp cận từ dưới lên Phương pháp tiếp cận từ dưới lên về cơ bản bao gồm 4 cấp độ. Mỗi cấp độ có đặc điểm riêng về công cụ, phương pháp, thời gian và đối tượng khác nhau. Các cấp độ Công cụ và phương pháp Thời điểm Đối tượng tham gia Thông tin - Họp tập thể quần chúng - Thông tin đại chúng và truyền thông Giai đoạn đầu tiên các giai đoạn thực hiện chương trình giai đoạn xác định dự án Toàn thể cộng đồng các bên tham gia, người lãnh đạo dự án, các cơ quan, người ra quyết định Bàn bạc, thảo luận - Kiểm tra sổ sách, số hiệu, thống kê địa phương - Các phương pháp phân tích cộng đồng, đào tạo những người tham gia đề xuất Giai đoạn đầu và giai đoạn phát triển kế hoạch mang tính chiến lược Các nhóm cộng động địa phương tích cực, các hiệp hội, các nhóm sở thích. Cùng hợp tác và phát triển Các nhóm làm việc chuyên môn, sự tham gia sáng kiến của các bên, đào tạo người nêu đề xuất ý tưởng, các tổ chức địa phương Giai đoạn đầu của dự án giai đoạn thực hiện chương trình, tự đánh giá Các nhóm làm việc, ngành liên quan, các nhóm sở thích. Ra quyết định tập thể Lựa chọn phương án theo phương pháp tiếp cận từ dưới lên, với các ý tưởng đề xuất của các bên Xác định các chương trình hành động và chiến lược của chương trình Các bên tham gia vào nhóm hoạt động địa phương, những người lãnh đạo dự án III. XÂY DỰNG MÔ HÌNH CỘNG ĐỒNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THEO PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN TỪ DƯỚI LÊN 3.1. Khái niệm, nguyên tắc mục tiêu xây dựng mô hình 3.1.1. Khái niệm Xây dựng mô hình cộng đồng phát triển bền vững theo phương pháp tiếp cận từ dưới lên là một quá trình kết hợp hài hòa giữa mục tiêu phát triển cộng đồng với những yêu cầu về phát triển bền vững trong đó sử dụng phương pháp tiếp cận từ dưới lên (như một công cụ thực hiện) 3.1.2. Nguyên tắc xây dựng mô hình * Nguyên tắc đầu tiên là phải đảm bảo mục tiêu phát triển cộng đồng, nâng cao chất lượng cuộc sống của các thành viên nhưng vẫn phải đảm bảo được các yêu cầu về phát trieenr bền vững tứ là dung hòa được ba yếu tố kinh tế - xã hội – môi trường trong toàn bộ quá trình. Đây cũng là cơ sở và căn cứ để xây dựng được các tiêu chí cũng như khung chiến lược thực hiện. * Nguyên tắc đảm bảo sự tham gia của cộng đồng: Đây là nguyên tắc hết sức quan trọng. Vì cộng đồng là trung tâm trong mô hình này. Theo đó họ phải là đối tượng tham gia tực tiếp vào việc thiết kế chương trình cũng như sự điều chỉnh để phù hợp với hoàn cảnh thực tế vì điều kiện ban đầu ở địa phương là yếu tố cốt yếu quyết định hình thức tham gia của cộng đồng. * Nguyên tắc phát huy sức mạnh cộng đồng dựa vào nội lực. Theo đó mô hình phải được xây dựng trên phương châm kết hợp sự hỗ trợ từ bên ngoài với nội lực bên trong nhưng dựa vào nội lực vẫn là chủ yếu, sự hỗ trợ chỉ là yếu tố giúp cho đánh thức sự đóng góp của người dân và huy động năng lực cộng đồng. 3.1.3. Mục tiêu xây dựng mô hình cộng đồng PTBV theo phương pháp tiếp cận từ dưới lên. Nhằm xây dựng lên một mô hình cộng đồng có kinh tế phát triển, văn minh, hạ tầng cơ sở được cải thiện, đời sống văn hóa của cộng đồng dân cư phong phú, lành mạnh, đảm bảo tính truyền thống và hiện đại, môi trường tự nhiên được duy trì, bảo vệ và phát triển. Mục tiêu thứ hai là phát huy được tính tự chủ, chủ động sáng tạo của cộng đồng dân cư để giải quyết tốt những vấn đề chung của cộng đồng với phương châm dựa vào nội lực do cộng đồng dân cư làm chủ. 3.2. Nội dung xây dựng mô hình cộng đồng phát triển bền vững theo phương pháp tiếp cận từ dưới lên 3.2.1. Nghiên cứu – phân tích thực trạng địa phương và xây dựng tiến trình lựa chọn mô hình dự án Các cơ quan và tổ chức tham gia hoạt động hỗ trợ thực hiện mô hình này như các nhóm hành động địa phương, ban phát triển xã, huyện, chính quyền địa phương cùng phối hợp nghiên cứu và phân tích thực trạng kinh tế, xã hội địa phương, nêu lên những khó khăn , thách thức, điểm yếu, đủ mạnh... Xây dựng được cái nhìn tổng quan về địa phương trên mọi mặt Kết quả đối với các cơ quan thực hiện hoạt đồng xây dựng hỗ trợ thực hiện hoạt động xây dựng mô hình thì lập được kế hoạch trình cho các bước tiếp theo. 3.2.2. Tập huấn, hướng dẫn đào tạo về đánh giá cộng đồng * Nâng cao nhận thức của các bên liên quan trong dự án về vai trò của cộng đồng trong quá trình thực hiện. Thực chất của quá trình này là nhằm đào tạo các thành viên trong ban phát triển của địa phương cũng như các bên có trách nhiệm trong qúa trình xây dựng mô hình nhằm trang bị các kiến thức và biện pháp cho họ trong việc tạo những điều kiện thuận lợi cho công tác đánh giá, thu thập kết quả cũng như giảng giải cho người dân về mối liên hệ giữa công tác đánh giá cộng đồng * Những người tham gia trong quá trình này bao gồm những cá nhân cán bộ có liên quan có trách nhiệm trong xã về việc tổ chức thực hiện chương trình này, những người đại diện cho các tổ chức quần chúng như (chi hội phụ nữ, hội nông dân...) * Thời gian của giai đoạn này là trước khi tiến hành các hoạt động thực hiện dự án trong chương trình xây dựng mô hình cộng đồng phát triển bền vững. 3.2.3. Tổ chức truyền thông về tiến trình thực hiện dự án xây dựng mô hình cộng đồng phát triển bền vững. * Các hoạt động truyền thông: sử dụng mọi phương tiện và cách thức truyền thông để đưa thông tin về chủ chương thực hiện dự án đến người dân. Các hoạt động cụ thể có thể kể đến như: phát thanh của thôn, xã các cuộc họp xóm hoặc phát tờ rơi... Các hoạt động này thông qua sự phối hợp và cho phép của ban phát triển xã, huyện với các nhóm hành động của địa phương. Mục tiêu của bước này là truyền đạt thông tin tới cộng đồng, ảnh hưởng vào toàn bộ cộng đồng, đặc biệt là các thành viên năng động nhất, cùng như thành viên của các hiệp hội địa phương, các tổ chức và những người có thể làm chủ dự án trong tương lai. Kết quả thu được bước này : Mọi người dân hiểu được công tác và chủ trương của dự án cũng như lý do hoạt động của chương trình Người dân hiểu được vai trò và tự quyết định những vấn đề mà họ muốn thảo luận. 3.2.4. Giai đoạn bàn bạc thảo luận và đề xuất dự án Nội dung cơ bản của giai đoạn này có thể chia thành 2 cấp độ - Cấp độ tập thể - Cấp độ cá nhân * Cấp độ tập thể: tổ hcức các buổi hội thảo với sự tham gia của cộng đồng và các bên tham gia. Địa điểm tổ chức hội họp ngay tại địa phương (Thông qua các phương tiện thông tin đại chúng từ giai đoạn trước để thông báo về kế hoạch tổ chức hội thảo) * Cấp độ cá nhân: tiến hành trợ giúp và hướng dẫn cho những người có khả năng trở thành chủ dự án hướng dẫn họ trong việc hoàn thành các thủ tục đăng ký dự án bằng cách liên hệ trực tiếp Nhưng hoạt động chủ đạo trong giai đoạn này là bàn bạc và thảo luận giữa các bên liên quan, trong đó cộng đồng đóng vai trò là trung tâm. Có một điểm quan trọng trong các hoạt động này là vai trò hướng dẫn của một cơ quan tổ chức, chuyên môn. Theo đó họ sẽ đưa ra các chủ đề và tiêu chí mà được xây dựng dựa trên nền tảng của phát triển bền vững. Dựa vào đó làm cơ sở cho cộng đồng thảo luận rồi đưa ra các đề xuất dự án sao cho phù hợp với các tiêu chí và có tính khả thi trong thực hiện Kết quả thu được từ giai đoạn này cho ta - Các đề xuất của cộng đồng về việc hỗ trợ thực hiện các dự án đã được bàn bạc và thảo luận dự trên các tiêu chí đảm bảo yêu cầu về PTBV. - Đối với các cơ quan chuyên môn đóng vai trò là đơn vị hướng dẫn và tổ chức hoạt động thì tập hợp được một danh sách các dự án và đề xuất từ phía cộng đồng. Phục vụ cho công tác xem xét đánh giá từ đó đưa ra những tư vấn lựa chọn dự án... 3.2.5. Cộng tác lựa chọn dự án theo mô hình cộng đồng phát triển bền vững Các dự án do cộng đồng đề xuất thỏa mãn những yêu cầu và tiêu chí về phát triển bền vững sẽ được hỗ trợ thực hiện. Tuy nhiên việc lựa chọn dự án đòi hỏi phải áp dụng phương pháp cho điểm. Việc cho điểm thông qua tiến hành thảo luận nhóm nhỏ theo đó các cán bộ và chuyên viên kỹ thuật thuộc đơn vị tổ chức hoặc trong nhóm hành động của địa phương tiến hành đánh giá và so sánh với các tiêu chí đã đề ra. (Đảm bảo sự phù hợp với yêu cầu về phát triển bền vững) các dự án và đạt điểm cao trong danh sách sẽ được lựa chọn. 3.2.6 Thực hiện các dự án theo mô hình cộng đồng PTBV tới phương pháp tiếp cận từ dưới lên. * Bước 1 : Thành lập Ban quản trị dự án - Tổ chức một cuộc họp bao gồm đầy đủ các thành viên tham gia đề xuất dự án, mục tiêu là chọn ra ban quản trị điều hành hoạt động dự án. - Phương pháp : biểu quyết tập thể - Kết quả của bước này là : Xác định được các thành viên ban quản trị được thể hiện trong biên bản và nghị quyết cuộc họp Hoàn tất các thủ tục pháp lý cho dự án Ban quản trị của dự án thay mặt cho các thành viên tiến hành thực hiện các thủ tục pháp lý với cơ quan quản lý Nhà nước cùng với sự hỗ trợ của các đơn vị cơ quan tham gia xây dựng mô hình. * Bước 2 : Xác định trình tự ưu tiên thực hiện các hạng mục của dự án. Tổ chức họp các thành viên của dự án. Tiến hành thảo luận và xác lập trình tự ưu tiên thực hiện cho các hạng mục. * Bước 3 : Tiến hành đấu thầu và xây dựng (thực hiện các hạng mục) Hoạt động này do ban quản trị dự án đại diện tiến hành nhưng phải thông qua ý kiến của tất cả các thành viên, trong quá trình lựa chọn phải đảm bảo tính minh bạch. * Bước 4 : Vận hành kết quả của dự án Nhóm kỹ thuật của cơ quan chuyên môn tham gia hỗ trợ xây dựng mô hình sẽ thực hiện chức năng giám sát và thực hiện cùng với cộng đồng. Lập báo cáo kinh tế kỹ thuật - lựa chọn đề xuất có tính khả thi triển khai thực hiện TG và RDG khảo sát đề xuất Thu đề xuất từ người dân Đào tạo, hướng dẫn nâng cao nhận thức của cộng đồng về vai trò cũng như khả năng tự quyết định vấn đề mà họ muốn thảo luận Lựa chọn đề xuất phù hợp với bản kế hoạch chiến lược cho điểm sau đó lấy điểm từ cao xuống thấp Tổ chức hội thảo và thảo luận nhóm nhỏ tại địa phương hướng dẫn người dân đề xuất dự án trên cơ sở PTBV 3.3 Lợi ích từ việc xây dựng mô hình cộng đồng PTBV theo phương pháp tiếp cận từ dưới lên Việc xây dựng thành công một mô hình cộng đồng phát triển bền vững trong giai đoạn hiện nay là rất cần thiết và có ý nghĩa. Vì phát triển bền vững đang là vấn đề cấp thiết mang tính toàn cầu. Riêng đối với một nước mà trình độ phát triển còn thấp như nước ta hiện nay thì các mô hình cộng đồng phát triển bền vững càng có ý nghĩa to lớn Trước hết nó giúp nâng cao hiệu quả của việc thực hiện chiến lược quốc gia về phát triển bền vững. Thứ hai là nâng cao hiệu quả trong thực hiện các chính sách phát triển nông thôn cũng như mục tiêu giảm nghèo. Thứ ba, huy động được nội lực của nhân dân vào quá trình phát triển, phát huy được tính tự chủ của người dân. Từ đó giúp cho chính phủ giảm bớt được những gánh nặng trong nhiệm vụ điều hành các chính sách phát triển nông thôn cũng như xoá đói giảm nghèo. Vì nếu thực hiện tốt mô hình cộng đồng PTBV theo phương pháp tiếp cận từ dưới lên sẽ giúp không chỉ nâng cao đời sống của người dân một cách bền vững mà còn giúp chính quyền địa phương dễ quản lý. Đặc biết nó khắc phục được tình trạng sản xuất manh mún hiện nay, thay vào đó là tính chuyên môn và tập trung trong sản xuất. Là nhân tố phát triển hoạt động sản xuất có tính chuyên môn hoá cao - hướng ra xuất khẩu. Thứ tư nâng cao trình độ dân trí của cộng đồng. Đặc biệt là tư duy hiểu biết về cách làm kinh tế trong giai đoạn của nền kinh tế thị trường nước ta hiện nay. Đồng thời đạt được mục tiêu nâng cao nhận thức của cộng đồng về các vấn đề môi trường hôm nay. 3.4 Kinh nghiệm của các nước và Việt Nam trong việc xây dựng mô hình cộng dồng PTBV Vấn đề xây dựng phát triển cộng đồng này đã được đề cập từ khá sớm tại các quốc gia châu Âu. Tuy nhiên trong giai đoạn đầu có nhiều hình thức khác nhau. Tại mỗi quốc gia có một cách tiếp cận và xây dựng riêng. Cùng với sự phát triển của thế giới, vấn đề môi trường ngày càng trở nên cấp bách thì yêu cầu về tính bền vững trong phát triển ngày càng được quan tâm. Các biện pháp tiếp cận trong phát triển cộng đồng cũng có những yêu cầu và mục tiêu mới song song được thiết lập và lồng ghép vào quá trình xây dựng mô hình phát triển có sự tham gia của cộng đồng. Ví dụ như tại Ireland là chương trình phát triển địa phương. Scotland với quỹ giải quyết các thách thức nông thôn Thụy Điển, Bỉ, Áo cũng đã xây dựng những chính sách và mô hình tiếp cận đem lại những định hướng mới. Với Việt Nam thì đã có những thành công bước đầu trong việc xây dựng các mô hình HTX kiểu mới. Bên cạnh đó cùng với sự hỗ trợ của một số tổ chức quốc tế, các tổ chức NGOs và hiệp định hợp tác song phương giữa Việt Nam và các quốc gia khác thì việc xây dựng mô hình cộng đồng PTBV theo phương pháp tiếp cận từ dưới lên đã có được những thành công bước đầu được thể hiện thông qua một số mô hình HTX nằm trong dự án thí điểm phát triển nông thôn theo vùng tại Thái Nguyên do tổ chức INSA – GTEA (Tây Ban Nha) thực hiện. IV. Đánh giá hiệu quả của mô hình cộng đồng phát triển bền vững. Đây là phần hết sức quan trọng trong công tác xây dựng và nhân rộng mô hình này. Nó đòi hỏi phải tiến hành một quá trình mang tính hệ thống và khách quan. Trên cơ sở đó ta tiến hành xem xét tính phù hợp hiệu quả, hiệu suất, ảnh hưởng và tính bền vững của dự án Công tác đánh giá được tiến hành trên ba khía cạnh * Khía cạnh kinh tế * Khía cạnh xã hội * Khia cạnh môi trường Với mỗi khía cạnh khác nhau ta có các tiêu chí đánh giá và phân tích hiệu quả khác nhau. 4.1 Đánh giá hiệu quả trên khía cạnh kinh tế của mô hình 4.1.1 Tiêu chí về lợi nhuận và hiệu quả sản xuất kinh doanh Đây là một tiêu chí quan trọng trong việc đánh giá hiệu quả của mô hình. Tiêu chí này thể hiện khả năng duy trì và phát triển mô hình. Hoạt động sản xuất kinh doanh của mô hình phải đem lại lợi nhuận mới có thể có kinh phí duy trì hoạt động, đảm bảo cuộc sống cho các thành viên. Sau đó là vốn cho tài sản xuất mở rộng quy mô. Hơn nữa, hiệu quả của mô hình phải thể hiện được tính ưu việt hơn so với các loại hình sản xuất kinh doanh đơn lẻ của các thành viên trước đó, có như vậy mới đảm bảo được sự nhiệt tình và hứng thú tham gia của các thành viên đó là cơ sở cho sự bền vững theo thời gian của mô hình cũng như mục tiêu phát triển và mở rộng mô hình 4.1.2 Tiêu chí về sản phẩm, dịch vụ đầu ra của mô hình Đây là một nhóm các yêu cầu về đầu ra của mô hình (sản phẩm hoặc dịch vụ) theo đó : Các sản phẩm cần có tính đổi mới : sản phẩm mới – cách làm mới. Điều này có nghĩa là mô hình nên đia vào tìm kiếm và sản xuất các sản phẩm mới cho địa phương, mới ở đây là đặt trong tương quan so sánh với các sản phẩm đã có trong vùng. Hoặc là cách làm mới, điều này là việc mô hình sản xuất kinh doanh các sản phẩm mà tại khu vực đó đã có thể sản xuất được nhưg dưới hình thức tư nhân nhỏ lẻ, nay mô hình đưa vào áp dụng quy trình sản xuất mới, quy trình quản lý mới, cũng như phương thức phân phối mới. Cùng trong vấn đề này còn phải đề cập đến giá trị thương mại hoá của sản phẩm. Thể hiện thông qua quy mô sản xuất sản phẩm – dịch vụ, giá trị kinh tế của sản phẩm - dịch vụ, kế hoạch hay chiến lược phát triển sản xuất kinh doanh 4.1.3 Tiêu chí về khả năng nâng cao chuỗi giá trị sản phẩm và dịch vụ của địa phương Bản chất của tiêu chí này đòi hỏi mô hình cần khả năng kéo theo sự phát triển của các ngành khác trong khu vực có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến lĩnh vực sản xuất kinh doanh của mô hình. 4.2 Nhóm các tiêu chí liên quan đến khía cạnh xã hội của mô hình 4.2.1 Tiêu chí về tạo công ăn việc làm Đây là tiêu chí căn bản bảo vệ mặt xã hội cho hầu hết các dự án phát triển. Trong mô hình cộng đồng PTBV thì nó cũng là tiêu chí hàng đầu. Nó thể hiện tầm ảnh hưởng về mặt xã hội của mô hình. Việc tạo được nhiều công ăn việc làm cho người lao động không chỉ giúp nâng cao thu nhập, ổn định cuộc sống mà còn giúp tính hình văn hoá xã hội, an ninh quốc phòng ở địa phương thêm ổn định, giảm được tệ nạn xã hội cũng như các vấn đề tiêu cực liên quan 4.2.2 Tiêu chí về sự tham gia của phụ nữ, dân tộc thiểu số, người tàn tật và thực hiện các kế hoạch đào tạo. * Sự tham gia của phụ nữ, dân tộc thiểu số, người tàn tật thể hiện tính nhân văn của dự án. Bên cạnh đó các đối tượng tham gia mô hình là phụ nữ còn là điều kiện để đánh giá mức độ bình đẳng giới. Đây là một tiêu chí mà nếu một mô hình có thể thực hiện được sẽ mang lại một tầm ảnh hưởng xã hội rất rộng & có tính lan toả. * Việc xây dựng các kế hoạch đào tạo : là một tiêu chí quan trọng thể hiện khả năng duy trì phát triển của mô hình trong dài hạn. Hay nói cách khác, việc thực hiện xây dựng và thực hiện các kế hoạch đào tạo một cách bài bản là một tiêu chí đảm bảo cho sự phát triển lâu dài và bền vững của mô hình đồng thời giúp nâng cao nhận thức cho cộng đồng về ý nghĩa của việc thực hiện PTBV. 4.3 Đánh giá hiệu quả của mô hình cộng đồng PTBV trên khía cạnh MT. 4.3.1 Tiêu chí không gây tổn hại đến môi trường Điều này đòi hỏi các mô hình cần phải đảm bảo trong quá trình sản xuất kinh doanh không gây ô nhiễm môi trường. Nó đồng nghĩa với việc đặt các vấn đề môi trường như là một phần bắt buộc trong quy trình thực hiện mô hình. Và cộng đồng là những người trực tiếp tham gia thực hiện, giám sát và quản lý. 4.3.2 Tiêu chí về sử dụng hiệu quả, tiết kiệm và hợp lý các nguồn TNTN Vấn đề này và vấn đề bảo vệ - không gây ô nhiễm môi trường ở phần trên có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Việc sử dụng hiệu quả tiết kiệm và hợp lý các nguồn TNTN đòi hỏi mô hình cần phải có một định hướng ngay từ bước đầu theo đó sản xuất cái gì ? lựa chọn công nghệ nào ? quản lý quá trình vận hành sản xuất ra sao ? giám sát và đánh giá như thế nào ? Việc trả lời các câu hỏi đó cần hướng vào nội dung bảo vệ MT vì đó là điều kiện cho phát triển bền vững. Trên đây là những tiêu chí cơ bản khi đánh giá tính hiệu quả của mô hình cộng đồng PTBV được xây dựng theo phương pháp tiếp cận từ dưới lên. Tuy nhiên các tiêu chí trên không xem xét một cách độc lập mà phải đặt trong một mô hình cụ thể và có mối liên hệ chặt chẽ với nhau trong một thể thống nhất. Tuỳ vào đặc điểm của từng mô hình mà yêu cầu cũng như tầm quan trọng của từng tiêu chí có thể thay đổi. Nhưng có yếu tố cơ bản là tính cộng đồng và sự phát triển bền vững thì luôn đảm bảo xuyên suốt trong toàn bộ mô hình. CHƯƠNG II THỰC TRẠNG CỦA DỰ ÁN XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN HTX NẤM CHÙA HANG I. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ THỊ TRẤN CHÙA HANG - ĐỒNG HỶ - THÁI NGUYÊN 1. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên 1.1. Vị trí địa lý Thị trấn Chùa Hang là một trong 2 thị trấn của huyện Đồng Hỷ - tỉnh Thái Nguyên. Nằm cách trung tâm Thành phố Thái Nguyên 6 km trên đường quốc lộ Thái Nguyên - Lạng Sơn. Là khu vực trung tâm của cả huyện. 1.2. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên Thị trấn Chùa Hang có tổng diện tích là 812,6ha, bao gồm: Diện tích đất nông nghiệp: 514,5ha. Diện tích đất lâm nghiệp: 36,3ha Diện tích đất chuyên dùng: 113,6ha. Diện tích đất mặt nước và nuôi trồng thuỷ sản: 12,5ha. Diện tích đất ở : 48,6ha. Diện tích đất chưa sử dụng: 84,4ha. Nhìn chung diện tích đất nông nghiệp của khu vực khá lớn với địa hình bằng phẳng. Là khu vực trung tâm của cả huyện và giáp danh với thành phố Thái Nguyên rất thuận lợi cho việc trao đổi buôn bán hàng hoá tạo đà cho công nghiệp và dịch vụ phát triển. 2. Đặc điểm kinh tế xã hội Toàn thị trấn có 1300 hộ với 5992 nhân khẩu trong đó có 3820 người trong độ tuổi lao động chiếm 63,75 dân số. Mật độ trung bình 680 người /km2 .Số hộ nghèo trên địa bàn thị trấn là 45 hộ chiếm tỷ lệ 3.82% tổng số hộ gia đình trong toàn xã. Thu nhập bình quân đầu người 8.2 triệu / người/ năm. Trên địa bàn có 5 dân tộc anh em sinh sống bao gồm dân tộc : Kinh, Sán Dìu, Nùng, Dao, Tày. * Cơ cấu kinh tế của thị trấn: Nông nghiệp: 54% Công nghiệp: 24% dịch vụ : 22% II. QUY TRÌNH XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN HTX NẤM CHÙA HANG THEO MÔ HÌNH CỘNG ĐỒNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Đây chỉ là một trong số nhiều các dự án nằm trong chương trình hỗ trợ của tổ chức INSA – ET._.