Xây dựng hệ thống quản lý môi trường theo tiêu chuẩn ISO 14001 cho trung tâm thực nghiệm Tam Hiệp - Viện nghiên cứu Mỏ và Luyện kim - Bộ Công nghiệp

và của toàn nhân loại trong sự phối hợp đồng bộ các nỗ lực trên qui mô toàn cầu. Sự phát triển mạnh mẽ của các doanh nghiệp và nhận thức về quản lý môi trường ngày càng có ý nghĩa lớn và là động lực thúc đẩy việc áp dụng các hệ thống quản lý môi trường trong các doanh nghiệp. Các hệ thống môi trường được áp dụng một cách tự giác và có hiệu quả trong phạm vi một doanh nghiệp vì quản lý môi trường tạo ra các phương thức tiếp cận hệ thống nhằm giải quyết các khía cạnh có liên quan tới môi trường trong các hoạt động sản xuất kinh doanh của một doanh nghiệp. Mọi doanh nghiệp đều có khả năng đảm bảo phát triển mà vẫn duy trì được khả năng kiểm soát môi trường của mình. Để chứng minh khả năng đáp ứng các điều kiện môi trường thì cách tốt nhất đối với doanh nghiệp là xây dựng, triển khai và duy trì một hệ thống quản lý môi trường, mà một trong các tiêu chuẩn quốc tế về hệ thống quản lý môi trường mang tính toàn cầu hiện nay chính là tiêu chuẩn ISO 14001 quy định các yêu cầu đối với một hệ thống quản lý môi trường. Hiện nay, việc áp dụng hệ thống tiêu chuẩn này ở Việt Nam còn rất mới mẻ và còn nhiều khó khăn về mặt pháp luật, chính sách, tài chính và công nghệ... Trong xu thế hội nhập quốc tế thì việc xây dựng và áp dụng hệ thống quản lý môi trường theo tiêu chuẩn ISO 14001 là một mô hình thực sự hữu ích thúc đẩy các doanh nghiệp tham gia bảo vệ môi trường và hội nhập thương mại quốc tế, tuy nhiên trong điều kiện kinh tế còn gặp nhiều khó khăn thì việc xây dựng và áp dụng sao cho phù hợp với điều kiện Việt Nam là rất quan trọng. Với nhận thức như vậy, chúng tôi đã chọn đề tài khoá luận tốt nghiệp là: “Nghiên cứu xây dựng Hệ thống quản lý môi trường theo tiêu chuẩn ISO 14001 cho Trung tâm thực nghiệm Tam Hiệp - Viện nghiên cứu Mỏ và Luyện kim - Bộ Công nghiệp”, nhằm góp phần nhỏ bé đẩy nhanh việc xây dựng và áp dụng hệ thống tiêu chuẩn ISO ở Việt Nam. Phạm vi và mục tiêu nghiên cứu của đề tài Phạm vi nghiên cứu của đề tài là: nghiên cứu các nội dung và yêu cầu của Bộ tiêu chuẩn ISO 14000 cũng như tiêu chuẩn ISO 14001 nhằm đề xuất chương trình xây dựng hệ thống quản lý môi trường theo tiêu chuẩn ISO 14001 phù hợp với một mô hình hoạt động thực tiễn, cụ thể là Trung tâm thực nghiệm Tam Hiệp - Viện nghiên cứu Mỏ và Luyện kim - Bộ Công nghiệp. Mục tiêu nghiên cứu: Nghiên cứu và đề xuất phương pháp quản lý môi trường theo các yêu cầu của ISO 14001 qua đó triển khai các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm, giúp Trung tâm thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường có hiệu quả. Chương 1Tổng quan về bộ tiêu chuẩn iso 14000 1.1. Giới thiệu về bộ tiêu chuẩn ISO - 14000 1.1.1. Lịch sử ra đời và phát triển của bộ tiêu chuẩn ISO - 14000 ISO là tên viết tắt của Tổ chức quốc tế về Tiêu chuẩn hoá (International Organization for Standardization), được thành lập vào năm 1946 với mục đích xây dựng các tiêu chuẩn về sản xuất, thương mại và thông tin. ISO có trụ sở ở Geneva (Thụy Sĩ) và là một tổ chức Quốc tế chuyên ngành, có các thành viên là các cơ quan về tiêu chuẩn hoá của 115 nước trên thế giới. Mục đích của các tiêu chuẩn của ISO là tạo điều kiện cho các hoạt động trao đổi hàng hoá và dịch vụ trên toàn cầu trở nên dễ dàng, tiện dụng hơn và đạt được hiệu quả. Tất cả các tiêu chuẩn do ISO đặt ra đều có tính chất tự nguyện. Tuy nhiên, thông thường các nước chấp nhận tiêu chuẩn ISO và coi nó có tính chất bắt buộc. ISO có khoảng 180 Uỷ ban kỹ thuật (TC) chuyên dự thảo các tiêu chuẩn trong từng lĩnh vực. Các nước thành viên của ISO lập ra các nhóm kỹ thuật nhằm cung cấp tư liệu đầu vào cho các Uỷ ban kỹ thuật. ISO tiếp nhận tư liệu đầu vào từ các Chính phủ, các ngành và các bên liên quan trước khi ban hành một tiêu chuẩn. Sau khi tiêu chuẩn dự thảo được các nước thành viên chấp thuận, nó được công bố là tiêu chuẩn quốc tế. Vấn đề khẩn cấp về phát triển và BVMT đã được đặt ra tại hội nghị về môi trường và phát triển của Liên hợp quốc tháng 6 năm 1992 tại Rio Janeiro (Brazin). Tổ chức quốc tế ISO đã thành lập nhóm tư vấn chiến lược về môi trường (Strategic Advisory Group on Environment - SAGE). Tiếp sau hội nghị Rio, việc xây dựng các tiêu chuẩn về môi trường cũng được đặt ra tại hội nghị bàn tròn Uruguay của hiệp định chung về thuế quan và mậu dịch (GATT). Tại hội nghị này các nhà đàm phán đã thống nhất rằng tiêu chuẩn hoá việc quản lý môi trường sẽ là một đóng góp tích cực cho mục tiêu ngăn ngừa ô nhiễm và bãi bỏ hàng rào thuế quan trong thương mại. Trong bối cảnh đó, căn cứ vào những khuyến nghị của SAGE, năm 1993 ISO quyết định thành lập ban kỹ thuật ISO – TC 207 quản lý môi trường bao gồm các tiêu chuẩn về hệ thống và công cụ quản lý môi trường. Như vậy, phạm vi hoạt động của TC 207 là tiêu chuẩn hoá trong các lĩnh vực như: Hệ thống quản lý môi trường (HTQLMT), Đánh giá môi trường, Gán nhãn sinh thái, Đánh giá hiệu quả hoạt động về môi trường, Đánh giá chu trình sống và các thuật ngữ, định nghĩa về quản lý môi trường. Hiện nay tham gia vào TC 207 có đại diện của các chuyên gia từ các chính phủ của 55 quốc gia và 16 nước với tư cách quan sát viên. Công việc của TC 207 được chia ra trong 6 tiểu ban và 1 nhóm làm việc đặc biệt. Canada là Uỷ viên thư ký của Uỷ ban kỹ thuật TC 207 và 6 quốc gia khác đứng đầu 6 tiểu ban của hội đồng (xem Phụ lục 01). 1.1.2. Nội dung của ISO - 14000 Các tiêu chuẩn trong bộ tiêu chuẩn có thể chia làm 2 loại: tiêu chuẩn qui định (tiêu chuẩn ISO 14001) và tiêu chuẩn hướng dẫn (bao gồm các tiêu chuẩn còn lại). Bộ tiêu chuẩn ISO 14000 cũng có thể được chia làm 2 loại: tiêu chuẩn quá trình và tiêu chuẩn sản phẩm. Bộ tiêu chuẩn đề cập tới 6 lĩnh vực sau: Hệ thống quản lý môi trường (Environmental management system - EMS) Kiểm toán môi trường (Environmental auditing - EA). Ghi nhãn môi trường (Environmental labelling - EL). Đánh giá hoạt động môi trường (Environmental performce evalution - EPE). Đánh giá vòng đời sản phẩm (Life cycle analysis - LCA). Các khía cạnh môi trường trong tiêu chuẩn sản phẩm (Environmental aspects in product standard - EAPS). Sáu lĩnh vực trên được chia thành 2 nhóm như sau: Các tiêu chuẩn đánh giá tổ chức Quản lý môi trường theo ISO14000 Các tiêu chuẩn đánh giá sản phẩm Đánh giá vòng đời sản phẩm (LCA) Ghi nhãn môi trường (EL) Các khía cạnh môi trường trong tiêu chuẩn sản phẩm (EAPS) Hệ thống quản lý môi trường (EMS) Kiểm toán môi trường (EA) Đánh giá hoạt động môi trường (EPE) Hình 1: Phân loại bộ tiêu chuẩn ISO - 14001 theo quan điểm đánh giá * Các tiêu chuẩn thuộc nhóm đánh giá tổ chức bao gồm: ISO 14001/1996: Hệ thống môi trường - Qui định và hướng dẫn sử dụng. ISO 14004/1996: Hướng dẫn chung về các nguyên tắc và kỹ thuật phụ trợ. ISO 14010/1996: Hướng dẫn kiểm toán môi trường - Nguyên tắc chung. ISO 14011/1996: Hướng dẫn kiểm toán môi trường - Quy trình kiểm toán, kiểm toán hệ thống quản lý môi trường (HTQLMT). ISO 14012/1996: Hướng dẫn kiểm toán môi trường - Tiêu chuẩn năng lực đối với các kiểm toán viên về môi trường. ISO 14031: Đánh giá hoạt động của HTQLMT và các mối quan hệ với nó. * Các tiêu chuẩn về đánh giá sản phẩm: ISO 14020/1998: Mục đích và nguyên lý của nhãn môi trường. ISO 14021: Ghi nhãn môi trường, tự công bố các yêu cầu về môi trường - Thuật ngữ và định nghĩa. ISO 14022: Ghi nhãn môi trường - Biểu tượng. ISO 14023: Ghi nhãn môi trường - Thử nghiệm và phương pháp kiểm định. ISO 14024: Ghi nhãn môi trường - Chương trình hành nghề. ISO 14040: Quản lý môi trường - Đánh giá chu trình sống - Hướng dẫn và nguyên lý. ISO 14041: Quản lý môi trường - Đánh giá chu trình sống – Phân tích danh mục. ISO 14050: Quản lý môi trường - Thuật ngữ và định nghĩa. 1.2. Các yêu cầu đối với HTQLMT theo tiêu chuẩn ISO - 14001 1.2.1. Nội dung và phạm vi áp dụng của ISO - 14001 Tiêu chuẩn ISO 14001: Hệ thống quản lý môi trường - Qui định và hướng dẫn sử dụng được hoàn thiện và ban hành vào đầu tháng 9/1996, sau đó nhanh chóng trở thành tiêu chuẩn về HTQLMT được công nhận rộng rãi trên thế giới. ISO 14001 mô tả yêu cầu cơ bản của HTQLMT. Đó là tiêu chuẩn mà công ty sẽ áp dụng hoặc dùng cho mục đích tự công bố hay đăng ký với bên thứ ba. Tiêu chuẩn này áp dụng cho các khía cạnh môi trường mà một tổ chức khống chế được và có thể tạo ảnh hưởng được. Tiêu chuẩn ISO 14001 có khả năng áp dụng cho tất cả loại hình và qui mô của tổ chức, doanh nghiệp, làm cho nó phù hợp với điều kiện địa lý, kinh tế, xã hội và được áp dụng hiệu quả ở mọi nơi. * Lợi ích chung của HTQLMT: ã Ngắn hạn và trung hạn: có thể tính thành tiền Giảm chi phí nhờ giảm thiểu chất thải và hư hao nguyên vật liệu Giảm chi phí cho việc xử lý chất thải và cho các sự cố môi trường Hạ giá thành sản xuất nhờ sử dụng hiệu quả của nguồn lực Không bị phạt vi phạm về quản lý ô nhiễm Tăng cường hiệu suất công tác, đảm bảo an toàn và vệ sinh nghề nghiệp. ã Dài hạn: khó có thể tính thành tiền Thị trường: + Tăng lợi thế cạnh tranh + Đề cao uy tín với khách hàng và cộng đồng + Dễ thâm nhập thị trường quốc tế + Không ngừng thoả mãn khách hàng. Tài chính: + Tăng niềm tin cổ đông, thu hút đầu tư + Giảm chi phí bảo hiểm + Dễ dàng thâm nhập thị trường tài chính. Pháp luật: + Tăng cường quản lý rủi ro + Tăng cường sự phù hợp với luật định. + Tăng hiểu biết về yêu cầu pháp luật + Giảm áp lực về phía cơ quan chức năng Chiến lược: + Được thừa nhận trên cộng đồng quốc tế + Cải thiện các hoạt động thương mại. + Cải tiến công tác điều hành và định hướng những thay đổi Đạo đức: + Mang lại những cải thiện thực sự về môi trường thông qua việc giảm các tác động môi trường của sản phẩm hay quá trình + Đáp ứng sự quan tâm, giải toả dần sự lo lắng của cổ đông, khách hàng và cộng đồng về môi trường. * Trở ngại của việc áp dụng và duy trì HTQLMT Vấn đề tài chính Thiếu sự hiểu biết về lợi ích của hệ thống Thiếu sự quyết tâm của lãnh đạo áp lực môi trường còn chưa cao Không thể dễ dàng nhận thấy hiệu quả và lợi ích của việc áp dụng Hiểu sai về khả năng và mục đích của việc áp dụng. 1.2.2. Những yếu tố để xây dựng và thực hiện ISO - 14001 Việc xây dựng và thực hiện ISO 14001 được dựa trên 5 yếu tố chính: Chính sách môi trường: Doanh nghiệp đưa ra chính sách về môi trường của mình và bảo đảm cam kết thực hiện đúng với những tuyên bố mình đưa ra. Lập kế hoạch: Doanh nghiệp đề ra kế hoạch để thực hiện chính sách đó và xây dựng HTQLMT theo đúng các yêu cầu của tiêu chuẩn ISO 14001. Kế hoạch bao gồm: + Xác định các yêu cầu luật pháp cần tuân thủ. + Xác định các khía cạnh môi trường đáng kể. + Thiết lập các mục tiêu và chỉ tiêu nhằm giảm thiểu tác động môi trường gây ra bởi các khía cạnh môi trường. + Thiết lập chương trình quản lý môi trường. Thực hiện và điều hành hệ thống: Doanh nghiệp thực hiện các công việc theo kế hoạch đã đề ra nhằm đạt được các mục tiêu, chỉ tiêu môi trường, đạt được những cam kết chỉ ra bởi chính sách môi trường bằng cách đảm bảo cung cấp các nguồn lực hỗ trợ. Đo đạc và đánh giá: Doanh nghiệp tiến hành kiểm tra, theo dõi và đánh giá kết quả đã đạt được và hiệu quả của hệ thống. Xem xét lại của lãnh đạo: Doanh nghiệp xem xét và đề ra biện pháp để cải tiến liên tục nhằm nâng cao và cải thiện hiệu quả hoạt động về môi trường. Các yếu tố này được tập hợp lại với nhau tạo thành chu trình xoắn ốc nhằm mục đích cải tiến liên tục, vốn là nền tảng của tiêu chuẩn. Những yếu tố này kết hợp lại tạo nên mô hình của ISO 14001. Mô hình tiêu chuẩn được trình bày trong hình 2. 1.3. Tình hình xây dựng và áp dụng ISO - 14000 trên thế giới và ở Việt Nam 1.3.1. Trên thế giới Tiêu chuẩn ISO 14001, tiêu chuẩn đầu tiên trong bộ tiêu chuẩn ISO 14000 đã được đưa ra vào tháng 9/1996 và hiện nay ngày càng được áp dụng rộng rãi ở nhiều quốc gia trên thế giới. Tính đến cuối năm 2001, ít nhất có 36 765 doanh nghiệp ở 112 quốc gia được nhận chứng chỉ ISO 14000 so với 22 897 doanh nghiệp ở 98 quốc gia vào cuối năm 2000. Như vậy, chỉ sau 1 năm đã có thêm 13 868 doanh nghiệp nhận chứng chỉ, tăng 60,57 %. Theo đánh giá của trung tâm môi trường thế giới thì các nước thuộc EU quan tâm nhiều nhất đến ISO 14000 sau đó là Trung Quốc, Nhật Bản, Singapore... Bảng 1: Tỷ lệ các doanh nghiệp của các khu vực trên thế giới nhận chứng chỉ ISO 14000 Khu vực 12/1998 12/1999 12/2000 12/2001 Châu Phi/Tây á 1,75 2,39 2,84 2,51 Châu Âu 53,94 52,21 48,13 49,62 Trung và Nam Mỹ 1,83 2,19 2,43 1,86 Bắc Mỹ 5,50 6,91 7,32 7,35 Các nước Viễn Đông 32,10 30,84 34,42 34,81 Australia/New Zealand 4,88 5,46 4,86 3,87 (Nguồn: The ISO Survey of ISO 9000 and ISO 14000 Certificates) Chính sách môi trường Lập kế hoạch Khía cạnh môi trường Luật pháp và các yêu cầu khác Mục tiêu và chỉ tiêu Chương trình quản lý môi trường Xây dựng và thực hiện Cơ cấu và trách nhiệm Đào tạo nâng cao nhận thức Thông tin liên lạc Tài liện HTQLMT Kiểm soát tài liệu Kiểm soát hoạt động Đối phó với tình trạng khẩn cấp Kiểm tra và các hoạt động phòng ngừa Kiểm tra và đo đạc Các hoạt động khắc phục và phòng ngừa sự không phù hợp Hồ sơ Đánh giá hệ thống QLMT Xem xét của lãnh đạo Cải tiến liên tục Hình 2: Mô hình HTQLMT theo ISO - 14001 1.3.2. Tại Việt Nam Việc áp dụng ISO 14001 còn rất mới mẻ ở Việt Nam. Tính đến 02/ 2003 có 43 công ty đã được cấp chứng chỉ ISO 14001 trong đó hầu hết là các công ty liên doanh, có 8 công ty của Việt Nam bao gồm: Công ty Vật tư bảo vệ thực vật 1, Công ty xi măng Sài Sơn, Công ty TNHH Duy Hưng, Trung tâm sản xuất sạch Việt Nam, Công ty giày Thụy Khuê, Công ty xi măng Hoàng Thạch, Công ty sứ vệ sinh INAX Giảng Võ, Công ty TNHH Nông dược Điện Bàn (Chi nhánh tại thành phố Hồ Chí Minh). Sở dĩ như vậy là do việc triển khai áp dụng HTQLMT theo ISO 14001 ở Việt Nam gặp phải 1 số khó khăn sau: Chi phí áp dụng ISO 14001 cao. Thiếu các chính sách và biện pháp tuyên truyền thích hợp. Không có áp lực từ phía cộng đồng thúc đẩy công ty áp dụng HTQLMT. Thiếu sự hiểu biết của doanh nghiệp đối với ISO 14001. Thiếu vốn và thị trường truyền thống, không kích thích doanh nghiệp đầu tư để đăng ký chứng chỉ ISO 14000. CHƯƠNG 2Phương pháp nghiên cứu của đề tài 2.1. Phương pháp luận Nghiên cứu và áp dụng HTQLMT cho các doanh nghiệp theo tiêu chuẩn ISO 14001 là loại đề tài mới ở Việt Nam, cả về nội dung và phương pháp nghiên cứu. Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng phương pháp phân tích hệ thống cho Trung tâm Thực nghiệm Tam Hiệp với các nội dung sau: Bộ tiêu chuẩn ISO 14000, đặc biệt là tiêu chuẩn ISO 14001: HTQLMT - Quy định và hướng dẫn sử dụng. Hiện trạng quản lý môi trường của Trung tâm thực nghiệm Tam Hiệp. Phân tích đánh giá hiện trạng quản lý môi trường của Trung tâm so với yêu cầu của tiêu chuẩn ISO 14001. Những thuận lợi và khó khăn của Trung tâm trong việc xây dựng và áp dụng HTQLMT và xin chứng nhận theo tiêu chuẩn ISO 14001. Yêu cầu về pháp lý và điều kiện kinh tế của Trung tâm trong việc xây dựng, áp dụng và đăng ký chứng nhận phù hợp theo tiêu chuẩn ISO 14001. Phương pháp luận của chúng tôi để thực hiện đề tài là xem xét các yêu cầu của tiêu chuẩn ISO 14001 so với hiện trạng thực tế của nước ta, của Trung tâm. Từ những phân tích so sánh theo từng yêu cầu của tiêu chuẩn ISO, khóa luận đưa ra các biện pháp hữu hiệu nhất để có thể giúp cho Trung tâm xây dựng và áp dụng HTQLMT. 2.2. Phương pháp nghiên cứu Thu thập và phân tích các tài liệu liên quan đến bộ tiêu chuẩn ISO 14000, đặc biệt là ISO 14001. Tình hình áp dụng tiêu chuẩn ISO 14001 trên thế giới và ở Việt Nam qua các nguồn: Tổng cục Đo lường Chất lượng; các tài liệu trong nước và nước ngoài. Thu thập thông tin của Trung tâm về qui trình sản xuất, sản lượng, các vấn đề về môi trường, hiện trạng quản lý môi trường. Nhu cầu về xây dựng HTQLMT theo tiêu chuẩn ISO 14001. Phân tích các yêu cầu về: luật pháp; kinh phí bảo vệ môi trường; nhận thức về bảo vệ môi trường của cộng đồng; xu hướng toàn cầu về môi trường và rào cản thương mại cho Trung tâm để đưa đến quyết định xây dựng HTQLMT theo tiêu chuẩn ISO 14001. Phân tích hiện trạng của Trung tâm để thấy được những điều kiện mà Trung tâm thoả mãn yêu cầu của ISO 14001 và những việc cần làm để đáp ứng yêu cầu của ISO 14001. Hỗ trợ Trung tâm đưa ra các biện pháp hữu hiệu để xây dựng HTQLMT, khắc phục những khó khăn liên quan đến kinh tế, pháp lý, kỹ thuật. Đề xuất 1 chương trình hỗ trợ cụ thể cho Trung tâm về quá trình xây dựng, áp dụng HTQLMT theo ISO 14001. CHƯƠNG 3Hiện trạng môi trường của Trung tâm 3.1. Giới thiệu về Trung tâm Thực nghiệm Tam Hiệp Để phát triển công tác nghiên cứu khoa học công nghệ trong đó có việc triển khai công tác thực nghiệm và sản xuất thử, đồng thời để khắc phục những hạn chế về công tác môi trường của xưởng thực nghiệm Hồ Gò tại 30B Đoàn Thị Điểm Hà Nội, Viện nghiên cứu Mỏ và Luyện kim đã thành lập Trung tâm thực nghiệm Tam Hiệp, với những chức năng chính sau đây: Thử nghiệm các công nghệ và các qui trình mới; thực hiện các công việc nghiên cứu triển khai thuộc các lĩnh vực sau đây: tuyển khoáng, luyện kim, gia công kim loại và hợp kim màu, chế tạo trang thiết bị cơ khí, điện và điện tử. Sản xuất các kim loại và hợp kim. Chế tạo máy móc, thiết bị công nghiệp chuyên dụng cho lĩnh vực mỏ, luyện kim và theo nhu cầu thị trường. Trung tâm thực nghiệm Tam Hiệp với diện tích 1,26 ha , nằm trên địa bàn xã Tam Hiệp, huyện Thanh Trì , thành phố Hà Nội, cách thị trấn Văn Điển 2 km về phía Đông và cách thị xã Hà Đông 8 km theo quốc lộ 70 (xem Phụ lục 02). Nhân lực của Trung tâm hiện có khoảng 30 người, trong đó 12 người là trong Ban quản lý Trung tâm bao gồm 4 kỹ sư cơ khí, xây dựng, luyện kim, kinh tế mỏ; 5 kỹ thuật viên và 3 công nhân, biên chế thành 2 khối: quản lý và bảo vệ. Mối quan hệ giữa Ban quản lý Trung tâm với Viện và các phòng ban của Viện cũng như các bộ phận khác của Trung tâm được chỉ ra ở hình 3. 3.2. Chất lượng môi trường không khí Môi trường lao động không khí chưa bị ô nhiễm bởi khí độc và bụi. Bụi và khí thải lò hồ quang không thải trực tiếp ra xưởng mà đã được xử lý bằng hệ thống lọc bụi hỗn hợp (gồm 1 buồng lắng bụi kiểu xyclon và 2 buồng lọc bụi túi vải 24 m2/buồng), sau đó thải ra ống khói cao 25 m đặt phía ngoài xưởng. Các xưởng khác đã trang bị các quạt công nghiệp, tải lượng khí thải và bụi tạo ra không đáng kể chưa thể gây ô nhiễm không khí. Tuy nhiên độ ồn ở tất cả các xưởng được khảo sát đều bằng hoặc cao hơn TCCP (xem Phụ lục 03). Nguyên nhân là các xưởng này đều có nhiều động cơ phát ra tiếng ồn mà không lắp thêm các thiết bị giảm thanh. Viện trưởng Viện nghiên cứu Mỏ & Luyện kim Ban quản lý Trung tâm Trưởng ban Phó trưởng ban Tổ bảo vệ (làm việc 3 ca) Tổ quản lý: điện, nước; thiết bị; kế toán; tạp vụ Các phòng ban quản lý của Viện Các phòng chuyên môn Các xưởng thực nghiệm Hình 3: Sơ đồ tổ chức của Trung tâm thực nghiệm Tam Hiệp 3.2. chất lượng môi trường Nước Tại Trung tâm, nước thải và rác thải sinh hoạt cũng như nước mưa chảy tràn không làm ảnh hưởng lớn tới chất lượng nước mặt khu vực (ao, hồ nuôi cá...). Chỉ có 3 nguồn nước thải công nghiệp từ xưởng tuyển khoáng, xưởng thuỷ luyện và xưởng điện phân. Tuy tải lượng nhỏ (khoảng 10-15 m3) nhưng không cho phép thải trực tiếp mà cần phải được xử lý. Nước thải tuyển khoáng khá đục do chứa nhiều cặn lơ lửng (SS = 150-200 mg/l) cao hơn giới hạn cho phép 1,5-2 lần (nồng độ cho phép 70 mg/l). Nước thải thuỷ luyện và nước thải điện phân có độ axit cao, pH<2 (giới hạn cho phép là 6-8,5). Đặc biệt, trong cả 3 loại nước thải, một số chỉ tiêu về kim loại có thể cao hơn giới hạn cho phép. (TCVN 6985-2001). Nước thải sinh hoạt không đáng kể (khi tất cả các xưởng cùng hoạt động tổng số người cũng chỉ khoảng vài chục người). Nước mưa chảy tràn (bỏ qua sự ngấm) là: 12600 m2 x 1100 mn * 10-3 mm/m = 13860 m3 Viện dự kiến sẽ nghiên cứu chỉ đạo Trung tâm phối hợp với các xưởng tuyển khoáng, xưởng thuỷ luyện và xưởng điện phân xây dựng một hệ thống xử lý nước thải chung cho cả 3 nguồn thải này. Kết quả phân tích chất lượng nước mặt xem Phụ lục 04. 3.3. Chất thải rắn công nghiệp Hiện tại, chất thải rắn công nghiệp tạo ra ở Trung tâm có xỉ từ việc nấu luyện hợp kim trung gian đất hiếm, từ các lò hồ quang; cát dùng làm khuôn bị loại và sắt thép vụn, mảnh nhựa loại bỏ từ các xưởng chế tạo thiết bị cơ khí... Khối lượng của từng loại riêng rẽ cũng như tổng khối lượng (chỉ khoảng chục tấn/năm), đều không đáng kể. Bùn thải thuỷ luyện và bùn thải điện phân là những “chất thải độc hại”. Nhưng do khối lượng quá nhỏ, việc áp dụng các biện pháp xử lý triệt để chưa được đặt ra. Trước mắt, để tránh sự hoà tách kim loại chứa trong các bùn này dưới tác dụng của nước mưa có thể gây hại đến việc nuôi cá của nhân dân địa phương, yêu cầu các xưởng thuỷ luyện và xưởng điện phân phải có bể chứa riêng, tuyệt đối không được đổ chúng ra bãi thải rắn. Khi khối lượng đủ lớn và khi có điều kiện sẽ xử lý triệt để hơn bằng những biện pháp cụ thể. Các chất thải rắn của các xưởng còn lại thuộc loại “chất thải rắn không độc hại” (theo 155/1999/QĐ_TTg ngày 16/7/1999 về “Danh mục chất thải rắn độc hại”), sau mỗi ca làm việc được thu dọn và chuyển vào bãi chứa xỉ trong khuôn viên Trung tâm rồi định kỳ thuê Công ty Môi trường đô thị Hà Nội chở lên bãi thải rác của thành phố. Vấn đề chất thải rắn được chỉ ra trong Phụ lục 05. 3.4. Công tác vệ sinh an toàn lao động cho công nhân và phòng cháy chữa cháy tại Trung tâm Hiện nay, Trung tâm đã có chính sách an toàn trang thiết bị và vệ sinh môi trường tại các xưởng. Việc thiết lập chính sách này là do Viện nghiên cứu Mỏ & Luyện kim đặt ra, trong đó có nội quy phòng cháy chữa cháy (PCCC). Trung tâm cũng đã thành lập đội PCCC cơ sở, tuy nhiên hoạt động và hệ thống PCCC của Trung tâm chưa hợp lý. Vì vậy cần lắp đặt thêm các thiết bị chữa cháy, xem xét vị trí đặt bình chữa cháy, tiến hành kiểm tra định kỳ và tập huấn thường xuyên cho toàn bộ công nhân viên chức của Trung tâm. Chương 4: Chương trình xây dựng và áp dụng hệ thống quản lý môi trường theo iso 14001 cho trung tâm thực nghiệm tam hiệp 4.1. Kế hoạch xây dựng Để thực hiện được HTQLMT, Trung tâm cần xây dựng một kế hoạch cụ thể để triển khai hệ thống. Chi tiết kế hoạch được trình bày trong bảng 2. Bảng 2: Kế hoạch thực hiện ISO 14001 của Trung tâm thực nghiệm Tam Hiệp Kế HOạCH THựC HIệN iso 14001 CáC GIAI ĐOạN CủA Dự áN T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 T1 gIAI ĐOạN 1: chuẩn bị và lập kế hoạch 1 Lãnh đạo đưa ra cam kết thực hiện 2 Phân bố nguồn lực 3 Tìm hiểu yêu cầu tiêu chuẩn ISO 14001 4 Xem xét ban đầu về môi trường 5 Lập kế hoạch Giai đoạn 2: xây dựng htqlmt 6 Viết sổ tay quản lý môi trường 7 Xây dựng các thủ tục liên quan Giai đoạn 3: Tiến hành áp dụng và theo dõi htqlmt 8 áp dụng và theo dõi HTQLMT 9 Đào tạo đánh giá nội bộ 10 Đánh giá nội bộ 11 Xem xét của lãnh đạo Giai đoạn 4: đánh giá, xem xét và chứng nhận hệ thống 12 Đánh giá sơ bộ + Đăng ký chứng nhận 13 Đánh giá chính thức Nguồn: Bản kế hoạch thực hiện ISO – 14001 - Trung tâm thực nghiệm Tam Hiệp 4.2. Xây dựng HTQLMT theo yêu cầu của tiêu chuẩn Các định nghĩa được áp dụng cho mục đích của tiêu chuẩn và nội dung các yêu cầu của HTQLMT được nêu rõ trong phụ lục 06. 4.2.1. Các yêu cầu chung (Điều 4.1) Trung tâm phải thiết lập và duy trì HTQLMT, theo các yêu cầu của tiêu chuẩn được mô tả trong toàn bộ điều 4. Mục đích là áp dụng một HTQLMT như mô tả trong bản qui định này sẽ thu được kết quả hoạt động môi trường cải thiện. Bản qui định này dựa trên nguyên lý rằng Trung tâm sẽ thường kỳ xem xét lại và đánh giá HTQLMT của mình nhằm xác định cơ hội cho việc cải tiến và áp dụng chúng. Những cải tiến đối với HTQLMT của Trung tâm là nhằm dẫn đến cải tiến bổ xung cho kết quả hoạt động môi trường. Hệ thống này phải tạo điều kiện cho Trung tâm để: Thiết lập một chính sách môi trường thích hợp với Trung tâm. Định rõ các khía cạnh môi trường nảy sinh từ các hoạt động sản phẩm hoặc dịch vụ đã qua, hiện có hoặc dự kiến của Trung tâm, nhằm xác định các tác động môi trường. Định rõ các yêu cầu tương ứng về luật pháp và quy định. Định rõ các ưu tiên và đề ra các mục tiêu và chỉ tiêu môi trường. Thiết lập một cơ cấu và chương trình nhằm áp dụng chính sách và đạt các mục tiêu và chỉ tiêu. Tạo thuận lợi cho các hoạt động lập kế hoạch, kiểm soát, giám sát, hành động khắc phục, đánh giá và soát xét, nhằm đảm bảo cho chính sách được phù hợp và HTQLMT vẫn thích ứng. Có khả năng làm cho thích hợp với các hoàn cảnh thay đổi. Ban lãnh đạo Trung tâm đã nhận thức các yêu cầu, mục đích nêu trên và lập kế hoạch thực hiện để đạt được. 4.2.2. Chính sách môi trường (Điều 4.2) Hiện nay, Trung tâm đã thiết lập chính sách môi trường làm nền tảng để xây dựng HTQLMT. Chính sách này làm dưới dạng văn bản và phổ biến tới mọi người. Sau đây là tuyên bố về chính sách môi trường của Trung tâm: “Trung tâm thực nghiệm Tam Hiệp chuyên về thử nghiệm các công nghệ, quy trình mới để sản xuất các kim loại, hợp kim, phi kim, đồng thời chế tạo, sửa chữa các trang thiết bị theo nhu cầu thị trường, đặc biệt là những nhu cầu trong lĩnh vực Mỏ và Luyện kim. Chúng tôi xin cam kết: - Có kế hoạch phòng ngừa ô nhiễm và cải thiện liên tục hiện trạng môi trường và HTQLMT. - Tuân thủ đầy đủ các yêu cầu pháp luật cũng như các yêu cầu khác về môi trường. - Lựa chọn các công nghệ, loại hình sản xuất phù hợp nhất về mặt môi trường (bên cạnh các chỉ tiêu kỹ thuật) trước khi thử nghiệm, sản xuất. - Sử dụng tiết kiệm và hiệu quả nguyên vật liệu, đảm bảo giảm dần khối lượng chất thải tạo ra trong các hoạt động sản xuất. - Thường xuyên xem xét, đánh giá các khía cạnh môi trường của các công nghệ cũng như loại hình sản xuất nhằm giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực tới môi trường. - Thiết lập thói quen làm việc có cân nhắc đến vấn đề môi trường đối với toàn thể cán bộ hoạt động tại Trung tâm.” Chính sách môi trường của Trung tâm đã đáp ứng được các yêu cầu về chính sách môi trường của tiêu chuẩn ISO 14001 là sự cam kết về ngăn ngừa ô nhiễm, cải tiến liên tục và tuân thủ các yêu cầu pháp luật. 4.2.3. Lập kế hoạch (Điều 4.3) 4.2.3.1. Khía cạnh môi trường ( Điều 4.3.1) - Tình hình thực tế tại Trung tâm: Các khía cạnh môi trường tại Trung tâm đã được xác định tương đối toàn diện, đầy đủ và đáp ứng các yêu cầu pháp luật (đối với các thông số được xác định). Danh sách các khía cạnh môi trường của Trung tâm được chỉ ra ở bảng 3. Bảng 3: Danh sách các khía cạnh môi trường và tác động môi trường STT Khía cạnh môi trường Tác động môi trường Chú thích 1 Phát thải khói, khí thải gây ô nhiễm không khí, ảnh hưởng xấu tới sức khoẻ người lao động phát sinh từ các hoạt động, dịch vụ, sản phẩm; chủ yếu từ các lò luyện kim, lò sấy. 2 Phát sinh bụi gây ô nhiễm không khí, mặt đất, bệnh nghề nghiệp phát sinh chủ yếu từ quá trình gia công quặng, cơ khí... 3 Xả thải nước thải gây ô nhiễm nước, thuỷ vực chủ yếu từ quá trình tuyển quặng, điện phân, thuỷ luyện... 4 Thải chất thải rắn gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng xấu tới sức khoẻ người lao động, cảnh quan, môi trường bao gồm chất thải rắn công nghiệp từ hầu hết các xưởng và chất thải rắn sinh hoạt. 5 Bức xạ nhiệt ảnh hưởng xấu tới sức khoẻ người lao động từ các lò luyện kim, lò hơi. 6 Tiếng ồn, độ rung ảnh hưởng xấu tới sức khoẻ người lao động từ các hoạt động gia công cơ khí, hệ thống lọc bụi, thiết bị tuyển khoáng... 7 Từ trường ảnh hưởng xấu tới sức khoẻ người lao động chủ yếu từ các quá trình tuyển quặng dùng từ trường mạnh. 8 Phóng xạ ảnh hưởng xấu tới sức khoẻ người lao động, làm ô nhiễm môi trường từ quặng chứa nguyên tố phóng xạ. 9 Vệ sinh công nghiệp ảnh hưởng trực tiếp tới môi trường lao đông, an toàn và năng suất lao động bao gồm các yếu tố: trật tự, gọn gàng, sạch, hợp lý, an toàn trong và ngoài xưởng. 10 Cảnh quan môi trường ảnh hưởng tới thẩm mỹ công nghiệp của xưởng, Trung tâm và đời sống lao động bao gồm các yếu tố: xanh, sạch, đẹp, hợp lý. 11 Chất thải đặc biệt nguy hại gây nguy hiểm tới sức khoẻ, tính mạng người lao động; tác động xấu tới môi trường trước mắt và lâu dài tồn tại dạng lỏng, khí, rắn; chứa độc tố theo TCVN. 12 Nguy cơ cháy nổ phá huỷ môi trường, trang thiết bị, con người bao gồm chất dễ gây cháy, nổ: xăng, dầu, hoá chất và áp lực lớn. 13 Ưu tiên công nghệ thân thiện môi trường tiết kiệm nguyên liệu đầu vào, giảm thiểu chất thải, bảo vệ môi trường và sức khỏe người lao động đánh giá trình độ công nghệ áp dụng, khả năng cải tiến công nghệ trên cơ sở bảo vệ môi trường và ý nghĩa xã hội. Nguồn: Trung tâm thực nghiệm Tam Hiệp Trung tâm cũng đã xây dựng được tiêu chí đánh giá các khía cạnh môi trường có ý nghĩa là những khía cạnh môi trường có hoặc có thể tác động đáng kể tới môi trường, làm cơ sở để thiết lập nên các mục tiêu và chỉ tiêu của HTQLMT. Tiêu chí đánh giá khía cạnh môi trường được đưa ra trong bảng 4. Bảng 4: Tiêu chí đánh giá khía cạnh môi trường Tiêu chí Loại mức (i) Yêu cầu luật pháp (A) Tần suất xảy ra (B) Mức độ tác động (C) Phạm vi tác động (D) Khiếu nại (E) 1 - Hoàn toàn thoả mãn Yêu cầu pháp luật - Không quy định - Rất ít khi xảy ra (hoặc 1 lần/ năm) - Không đáng kể - Tại chỗ làm việc - Không có khiếu nại/ phàn nàn 2 - Xấp xỉ dưới so với Yêu cầu pháp luật - 4 lần/ năm - Nhỏ - Trong xưởng - Có 1 khiếu nại/ phàn nàn bằng miệng 3 - Vừa đủ thoả mãn Yêu cầu pháp luật - 1 lần/ tháng - Vừa phải - 02 đến 03 xưởng - Có >= 2 khiếu nại/ phàn nàn bằng miệng 4 - Vi phạm nhẹ Yêu cầu pháp luật (xấp xỉ trên mức cho phép) - 1 lần/ 2 tuần - Hơi lớn - Toàn bộ Trung tâm - Có 1 khiếu nại/ phàn nàn bằng văn bản 5 - Vi phạm nghiêm trọng Yêu cầu pháp luật - Thường xuyên xảy ra, hàng ngày - Đáng kể, lớn - Ra cả ngoài khu vực Trung tâm. - Có >= 2 khiếu nại/ phàn nàn bằng văn bản Nguồn: Trung tâm thực nghiệm Tam Hiệp Cách chấm điểm cho khía cạnh môi trường: Điểm trung bình cho Khía cạnh môi trường i: Ai + Bi + Ci + Di + Ei ( Ki ) = 5 Nếu Ki >=3 thì khía cạnh môi trường có ý nghĩa. * Danh sách các khía cạnh môi trường có ý nghĩa đã được Trung tâm xác định ra là: Khí thải (xưởng gia công kim loại màu); Bụi (toàn bộ Trung tâm); Chất thải rắn (toàn bộ Trung tâm); Bụi cưa nhựa (xưởng trang thiết bị); Cảnh quan (toàn bộ Trung tâm, ._.