Xây dựng cơ sở dữ liệu GIS cho khu vực kênh Tân Hóa – Lò Gốm để phục vụ công tác quản lý môi trường

CHÖÔNG - MÔÛ ÑAÀU 1 Ñaët vaán ñeà – Lyù do choïn ñeà taøi Thaønh phoá Hoà Chí Minh laø moät trong nhöõng thaønh phoá coù neàn kinh teá phaùt trieån nhanh nhaát Ñoâng Nam AÙ. Möùc taêng tröôûng GDP trung bình cuûa TP.HCM töø 1991 –2000 laø 11,4% so saùnh vôùi taêng tröôûng quoác gia haøng naêm 7,6% treân toaøn quoác trong cuøng thôøi kyø. GDP trung bình ñaàu ngöôøi cuûa TP.HCM laø $620 vaøo naêm 1991 vaø $1,365 vaøo naêm 2000.[12] Do söï phaùt trieån kinh teá nhanh choùng, TP.HCM phaûi ñöông ñaàu vôùi thaùch thöùc lôùn ñoù laø: söï phaùt trieån ñoâ thò khoâng ñoàng ñeàu. Hieân töôïng naøy seõ coøn taêng leân trong nhöõng naêm tôùi. TP.HCM coù moät heä thoáng soâng vaø keânh raïch lôùn, phöùc taïp noái lieàn vôùi nhau coù toång chieàu daøi gaàn 100km. Taát caû caùc soâng vaø keânh coù chöùc naêng thoaùt nöôùc vaø giao thoâng thuûy, moâi tröôøng vaø caûnh quan ñoâ thò noùi chung. Keânh Taân Hoùa – Loø Goám naèm ôû phía Taây thaønh phoá, laø moät trong nhöõng doøng keânh oâ nhieãm naëng neà nhaát cuûa TPHCM, hai bôø keânh vaø khu vöïc chung quanh laø nôi ôû cuûa nhöõng cö daân ngheøo nhaát cuûa thaønh phoá. Löu vöïc bò oâ nhieãm roäng 19 km2 vôùi 648197 daân (naêm 1997)[1]. Do ñoù, vieäc quaûn lyù moâi tröôøng laø vaán ñeà quan troïng ñeå giöõ gìn moâi tröôøng soáng xanh, saïch, ñeïp cuûa daân cö trong khu vöïc vaø goùp phaàn laøm cho moâi tröôøng beàn vöõng trong töông lai. Nhöõng naêm gaàn ñaây, coâng taùc quaûn lyù moâi tröôøng coù nhieàu tieán boä ñaùng keå vôùi nhöõgn öùng duïng heä thoáng thoâng tin ñòa lyù, moät coâng ngheä ñöôïc öùng duïng trong raát nhieàu lónh vöïc. Thöïc teá ñaõ chöùng minh coù raát nhieàu nghieân cöùu, döï aùn ñaõ xaây döïng cô sôû döõ lieäu thoâng tin ñòa lyù ñeå hoã trôï cho coâng taùc quaûn lyù moâi tröôøng. Hieän nay, ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh môùi böôùc ñaàu aùp duïng coâng ngheä GIS vaøo heä thoáng quaûn lyù moâi tröôøng neân vieäc xaây döïng caùc cô sôû döõ lieäu moâi tröôøng vaãn coøn thieáu. Vôùi nhöõng hieåu bieát vaø kieán thöùc ñaõ hoïc ñöôïc sinh vieân quyeát ñònh choïn ñeà taøi laøm ñoà aùn toát nghieäp laø: “Xaây döïng cô sôû döõ lieäu GIS cho khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám ñeå phuïc vuï coâng taùc quaûn lyù moâi tröôøng”. 2. Muïc tieâu nghieân cöùu: Tìm hieåu ñaëc ñieåm moâi tröôøng khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám. Xaây döïng cô sôû döõ lieäu GIS moâi tröôøng cuûa khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám. Thaønh laäp baûn ñoà neàn, baûn ñoà caùc traïm quan traéc moâi tröôøng vaø baûn ñoà qui hoaïch moâi tröôøng cuûa khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám. 3. Noäi dung nghieân cöùu: Tìm hieåu veà hieän traïng moâi tröôøng ôû khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám. Xaây döïng cô sôû döõ lieäu baûn ñoà neàn, baûn ñoà chuyeân ñeà trôï giuùp cho coâng taùc quaûn lyù moâi tröôøng cuûa khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám. Döïa vaøo thoâng tin GIS cung caáp ñeà xuaát moät soá bieän phaùp quaûn lyù moâi tröôøng ôû khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám. 4. Ñoái töôïng nghieân cöùu: Thoâng tin döõ lieäu moâi tröôøng cuûa khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám. 5. Giôùi haïn ñeà taøi: Giôùi haïn veà noäi dung: Khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám vôùi dieän tích khu vöïc laø: 2498 ha. Xaây döïng cô sôû döõ lieäu veà moâi tröôøng neàn, caùc ñieåm quan traéc vaø qui hoaïch moâi tröôøng cuûa khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám. Ñoái vôùi chaát löôïng khoâng khí, chaát löôïng nöôùc maët vaø nöôùc ngaàm chæ laáy nhöõng thoâng soá cô baûn. Khoâng theå hieän döõ lieäu moâi tröôøng ñaát vì thieáu thoâng tin veà lôùp döõ lieäu naøy. Giôùi haïn veà thôøi gian: Ñeà taøi ñöôïc thöïc hieän trong 3 thaùng töø ngaøy 1/10/2007 ñeán 25/12/2007. 6. Phöông höôùng phaùt trieån ñeà taøi: ÖÙng duïng cô sôû döõ lieäu GIS ñeå laøm baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng cuûa khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám ÖÙng duïng cô sôû döõ lieäu GIS ñeå laøm nguoàn döõ lieäu xaây döïng heä thoáng quaûn lyù moâi tröôøng cuûa khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám. Phöông phaùp nghieân cöùu Phöông phaùp Toång hôïp vaø thu thaäp soá lieäu. Phöông phaùp ñaùnh giaù toång hôïp. ÖÙng duïng coâng ngheä thoâng tin. Xaây döïng caùc quy trình xaây döïng cô sôû döõ lieäu thoâng tin moâi tröôøng. CHÖÔNG 1 – TOÅNG QUAN KHU VÖÏC KEÂNH TAÂN HOÙA – LOØ GOÁM 1.1.Ñieàu kieän töï nhieân khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám 1.1.1.Vò trí ñòa lyù: Taân Hoùa – Loø Goám naèm ôû Taây Nam cuûa noäi thaønh giaùp ranh vôùi ngoaïi vi. Keânh chaûy töø höôùng Ñoâng Baéc ñeán khu Taây Nam chaûy qua 5 quaän: Taân Phuù (khu Baøu Caùt), Quaän 11, 6, 8 vaø Bình Chaùnh vaø chaám döùt taïi keânh Taøu Huõ. Toång dieän tích khu vöïc laø 2498 ha(3,8% cuûa Thaønh phoá). Ñaây laø löu vöïc thöù 12 trong soá 21 löu vöïc cuûa thaønh phoá. Daân soá taïi löu vöïc laø 648197 ngöôøi naêm 1997. Taát caû goàm 5 quaän, trong ñoù quaän Taân Phuù, quaän 11 vaø quaän 6 laø maät ñoä daân cö cao nhaát. Theo vieän quy hoaïch xaùc ñònh löu vöïc nghieân cöùu coù dieän tích 1967 ha. Trong toång coäng 40 phöôøng trong 3 quaän cuûa löu vöïc Taân Hoùa – Loø Goám. 13 phöôøng tröïc tieáp vôùi keânh.[1] Baûng 1.1: Phöôøng xaõ, quaän huyeän thuoäc khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám. Ñòa ñieåm Vò trí trong löu vöïc Quaän 6: 14 phöôøng Goàm 14 phöôøng, 28% phöôøng 1 vaø 30,8% phöôøng 2 Quaän 11: 16 phöôøng Goàm 11 phöôøng:1,2,3,5,8,9,10,11,12,13 vaø 14. 88,24% phöôøng 11, 18,19% phöôøng 12 vaø 11,96% phöôøng 13 Q. Taân Bình: 20 phöôøng Goàm 10 phöôøng: 8,9,10,11,12,13,14,17,18,19 vaø 20. 3,94% phöôøng 14, 36,5% phöôøng 17 vaø 62,2% phöôøng 18 Quaän 8: 16 phöôøng 73,73% phöôøng 16 Huyeän Bình Chaùnh:16 phöôøng 47,05% löu vöïc Löu vöïc TH - LG Goàm 35phöôøng Nguồn: [1] Nghieân cöùu naøy khoâng tính ñeán quaän Bình Chaùnh do naèm ôû haï nguoàn, noù khoâng aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán vieäc oâ nhieãm cuûa löu vöïc. Hình 1.1: Vò trí khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám 1.1.2.Lòch söû hình thaønh löu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám: Vaøo ñaàu theá kyû, khu vöïc Taân Hoùa – Loø Goám chæ laø hoà vaø ñaàm laày. Laøng Loø Goám laø moät trong caùc laøng tieåu thuû coâng nghieäp noåi tieáng cuûa Saøi Goøn xöa. Ñaàu naêm 1940 caùc loø nung goám vaø gaïch ñaù ngöng hoaït ñoäng. Ngoaøi saûn phaåm saønh söù, hoaït ñoäng kinh teá chính thöù 2 cuûa khu vöïc naøy laø noâng nghieäp. Thuyeàn ghe vaän chuyeån buoân ñoùng vai troø quan troïng trong khu vöïc, haønh hoùa ñöôïc vaän chuyeån ñeán caùc vuøng khaùc nhau. Ñieàu naøy chöùng toû moái lieân laïc chaët cheõ cuûa ñöôøng xaù vaø keânh raïch giöõa khu vöïc Taân Hoùa – Loø Goám vaø phaàn coøn laïi cuûa Thaønh phoá. Moät soá ñöôøng chính chaïy doïc theo keânh Taân Hoùa – Loø Goám nhö ñöôøng Renault (hieän nay laø ñöôøng Haäu Giang) hoaëc laø ñaïi loä Alexandre de Rhodes (hieän nay laø ñöôøng Hoàng Baøng). Treân baûn ñoà lòch söû naêm 1880 phaàn thöôïng nguoàn cuûa con keânh ngaén hôn. Thöïc ra, keânh Loø Goám laø ñoaïn keânh ñaøo noái vôùi soâng Caàn Giuoäc, trong thôøi ñieåm naøy khoâng coù haï taàng chính trong bôø phía Taây cuûa keânh. Naêm 1954, keânh ñöôïc noái vôùi 2 caùi keânh khaùc, moät keânh noáivôùi Chôï Lôùn baèng keânh “Bonnard”, keânh kia laø “De Ceinture” ñi veà phía baéc. Cuøng vôùi quaù trình ñoâ thò hoùa, phaùt trieån giao thoâng baèng ñöôøng thuûy bò chaäm laïi. Do thöông maïi phaùt trieån nhanh choùng trong khu vöïc Saøi Goøn, Chôï Lôùn, hoaït ñoäng tieåu thuû coâng nghieäp bò ñaåy ra khu ngoaïi oâ. Trong khi caùc hoaït ñoäng kinh teá lieân quan ñeán vaän taûi bò chaäm laïi, ñaàu nhöõng naêm 1980, caùc khu vöïc boû troáng doïc theo bôø keânh daàn daàn bò nhöõng ngöôøi nhaäp cö laán chieám. Nhöõng ngöôøi nhaäp cö ñaàu tieân laø haäu quaû cuûa thôøi chieán. Söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa neàn kinh teá sau naêm 1986 ñaõ thuùc ñaåy ñoâ thò hoùa vaø coâng nghieäp hoùa phaùt trieån theo caùch khoâng kieåm soaùt. Laøn soùng nhaäp cö thöù hai laø do nguyeän nhaân kinh teá töø caùc vuøng noâng nghieäp nhaäp cö vaøo Thaønh phoá, ña soá töø ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaø caùc tænh mieàn Taây. Taát caû daân nhaäp cö hoaëc mua ñaát baát hôïp phaùp hoaëc chieám ñaát coâng. Nhöõng ngöôøi ñeán tröôùc xaây döïng nhöõng ngoâi nhaø oå chuoät ngay treân bôø keânh vaø ngöôøi ñeán sau thì xaây nhaø ngay treân maët keânh. 1.1.3. Ñòa hình: Bôø taây cuûa soâng Saøi Goøn vaø Nhaø Beø ñöôïc phaân thaønh 04 ñòa hình. Vuøng phía Taây coù ñòa hình thaáp, cao ñoä töø 0,7 – 1m taïi huyeän Bình Chaùnh, khu vöïc ôû giöõa laø vuøng ñaát cao keå caû vuøng ñaát ñoài Hoùc Moân (8 – 10m), Goø Vaáp (10m) vaø khu ñoâ thò hieän höõu (2 -8m). Löu vöïc Taân Hoùa – Loø Goám chia thaønh hai vuøng chính. Moät khu ñaát chính khaù cao bao phuû vuøng thöôïng nguoàn cuûa keânh (Quaän 11, Taân Phuù vaø Taân Bình ), phaàn ñaát thaáp phaàn lôùn naèm ôû quaän 6. Phaàn thöôïng nguoàn coù ñòa hình nhaáp nhoâ (cao ñoä töø 6 – 8 m treân möïc nöôùc bieån). Phaàn phía Taây vaø Nam cuûa löu vöïc Loø Goám coù cao ñoä treân 2m trong khi ñoù huyeän Bình Chaùnh vaø quaän 8 laø hai vuøng ñaát ñaàm laày thaáp. Phaàn lôùn Quaän 6, 8 vaø 11 coù cao ñoä döôùi 2m. Ñöôøng ñoàng möùc 2m ñöôïc xem laø ranh giôùi quan troïng vì nöôùc trieàu cuûa soâng leân ñeán 1,3m treân möïc nöôùc bieån. Noù cuõng ñöôïc xem laø raõnh thu nöôùc vaø thoaùt nöôùc raát coù hieäu quaû cuûa vuøng ñaát coù cao ñoä treân 2 m.Neáu döôùi 2 m heä thoáng thoaùt nöôùc seõ bò aûnh höôûng bôûi trieàu. 1.1.4.Khí töôïng: Khí haäu TPHCM bò aûnh höôûng bôûi gioù muøa nhieät ñôùi neân coù nhieät ñoä cao, ñoä aåm cao, coù maây nhieàu. Caùc muøa töông töï vôùi khí haäu mieàn Nam vaøo “muøa heø” chòu aûnh höôûng cuûa gioù muøa Taây Nam vaø vaøo “muøa ñoâng” chòu aûnh höôûng cuûa gioù muøa Taây Baéc. Gioù muøa vaøo muøa heø thöôøng dieãn ra töø thaùng 5 ñeán thaùng 12, 90% löôïng nöôùc möa bình quaân ñeàu dieãn ra vaøo muøa naøy vôùi möùc trung bình laø 300mm/m2 thaùng, möa haàu nhö ngaøy naøo cuõng coù. Nhieät ñoä vaø ñoä aåm cao (trung bình 320C, ñoä aåm 79,7%). Gioù muøa vaøo muøa ñoâng dieãn ra töø thaùng 1 ñeán thaùng 3, nhieät ñoä thaáp (210C vaøo thaùng 1), ñoä aåm thaáp hôn vaø coù möa nhoû. Löôïng möa lôùn nhaát thöôøng dieãn ra vaøo thaùng 9 vaø thaùng 6, löôïng möa trung bình laø 355 mm vaø 313 mm. Möa thöôøng chaûy nhö truùt nöôùc, toác ñoä nhanh, thöôøng keùo daøi torng 24 giôø ghi nhaän vaøo thaùng 9/1942. Löôïng möa trong gioù muøa vaøo thaùng ñoâng töø 51 mm vaøo thaùng 4 vaø thaùng 9, 4,7 mm vaøo thaùng 2. Töø thaùng 12 ñeán thaùng 4 löôïng möa raát hieám. Veà löôïng naéng haøng naêm turng bình 6,2 giôø moãi ngaøy, vôùi löôïng naéng toái ña laø 8 giôø trong thaùng 2 vaø thaùng 3 vaø toái thieåu laø 5 giôø caøo thaùng 10. Löôïng maây thay ñoåi trung bình töø 65- 80% vaøo thaùng 7, 8, 9 vaø 40% vaøo thaùng 2. Saám seùt, gioâng gioù thöôøng xaûy ra vaøo muøa möa, khoaûng 6, 7 ngaøy/ thaùng nhöng hieám khi xaûy ra trong nhöõng thaùng coøn laïi. 1.1.5. Vuøng ngaäp luït: Laø keát quaû cuûa vieäc thieáu duy tu, ñòa hình ñaát ñai thaáp, löôïng möa lôùn trong moät giai ñoaïn ngaén, trieàu cao vaø khoâng ñuû heä thoáng trò thuûy vaø thoaùt nöôùc, moät soá khu vöïc cuûa TPHCM bò aûnh höôûng bôûi ngaäp luït. Tình traïng ngaäp luït keùo daøi trong 1 hoaëc 2 ngaøy trong muaø möa. Khaûo saùt sô boä ñaõ ñöôïc tieán haønh trong 11 khu trong löu vöïc Taân Hoùa – Loø Goám coù lieân quan ñeán vaán ñeà ngaäp luït vôùi toång dieän tích ngaäp luït laø 578,8 ha. Khu vöïc roäng lôùn bò ngaäp do thieáu heä thoáng thoaùt nöôùc naèm ôû phaàn phía Taây cuûa löu vöïc quaän 6 vaø Taân Bình. ÔÛ Quaän 6 nguyeân nhaân thöù hai bò ngaäp nöôùc do löôïng nöôùc thaûi trong keânh bò quaù taûi. Ñaëc bieät taïi phöôøng 14, 9 vaø 11. Soá löôïng ñaát truõng hieän nay trong khu ñaát thaáp laø nôi ñieàu tieát töï nhieân vaø raát quan troïng. Vôùi quan ñieåm naøy thaät laø moät ñieàu ñaùng tieác vì trong nhöõng naêm gaàn nay, moät soá löôïng ñaát truõng taïi Quaän 6 ñaõ bò laáp laïi. Baûng 1.2. Thoâng tin veà vuøng ngaäp luït ôû khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám Quaän 6 Quaän 11 Quaän Taân Bình Dieän tích ngaäp (ha) Ñaát xaây döïng 348,5 100,5 820,9 Ñaát noâng nghieäp 0 0 135 Ngaäp thöôøng xuyeân Ñoä saâu (cm) (20-50) 25 (20-40) 31 (20-60) 29 Thôøi gian (soá giôø) (1-24) 10,9 (1-4) 2,5 (1-24) 6,3 Khu vöïc ngaäp nhaát Ñoä saâu (cm) (30-100) 41 (30-100) 78 (20-60) 30 Thôøi gian (soá giôø) (2-24) 12,6 (2-24) 8,8 (1-24) 6,8 Nguoàn:[12] 1.1.6. Ñòa chaát: Khu vöïc Taân Hoùa – Loø Goám ñöôïc bao phuû bôûi lôùp traàm tích pleistocene. Thaønh phaàn chính laø ñaát seùt vaø caùt. Taïi caùc vuøng ñaát thaáp doïc theo keânh, caùc lôùp hình thaønh töø vieäc ñoâ thò hoùa nhanh choùng ñaõ ñöôïc phuû leân lôùp maët. Theo phaân tích ñòa chaát cuûa Sôû GTCC thì toaøn löu vöïc khaù phuø hôïp ñeå xaây döïng caùc coâng trình thoaùt nöôùc maø khoâng caàn laøm moùng ñaëc bieät. Möïc nöôùc ngaàm töø 0,9 – 2,2 m saâu vaøo muøa khoâ vaø coù theå taêng leân töø 0,15 – 0,5 vaøo muøa möa. ÔÛ khu vöïc caïn cuûa khu vöïc, nöôùc ngaàm bò taùc ñoäng bôûi trieàu, laøm aûnh höôûng ñeán baát kyø phaàn xaây döïng cuûa baát kyø heä thoáng naøo. 1.1.7. Thuûy vaên: Soâng raïch TP bao goàm moät maïng löôùi gaén keát vôùi nhau vaø raát phöùc taïp. Maïng löôùi keânh raïch khaù daøy vôùi toång chieàu daøi gaàn 100km treân toaøn Tp. Caùc con keânh chính (55 km) laø Beán Ngheù, Tham Löông, Vaøm Thuaät, Nhieâu Loäc – Thò Ngheø, Taøu Huõ – keânh Ñoâi – keânh Teû vaø Taân Hoùa – Loø Goám. Maïng löôùi keânh bò aûnh höôûng raát lôùn bôûi trieàu, moät soá keânh coøn bò aûnh höôûng cuûa trieàu töø nhieàu höôùng vaø keát quaû laø caùc chaát oâ nhieãm bò löu giöõ laïi trong keânh. Thôøi gian trieàu cöôøng töø thaùng 9 – 12, trieàu thaáp töø thaùng 4 – 8 vaø möïc trieàu trung bình töø thaùng 1 – 3. Trong löu vöïc Taân Hoùa – Loø Goám coù theå aûnh höôûng cuûa trieàu leân ñeán caây soá 3,57 (ñeán caàu Taân Hoùa). Do khoâng coù traïm kieåm soaùt taïi Taân Hoùa – Loø Goám, do ñoù khoâng coù soá lieäu veà trieàu ñöôïc ghi nhaän taïi ñaây. Tuy nhieân, ñeå tham khaûo chuù yù laø ñoái vôùi soâng Saøi Goøn coù söï khaùc bieät trung bình laø 1,8m haøng naêm giöõa trieàu cao vaø thaáp. Trong löu vöïc Taân Hoùa – Loø Goám coù söï khaùc bieät töông töï. Veà möïc nöôùc cuõng aûnh höôûng theo muøa. TPHCM coù 2 muøa: muøa möa (töø thaùng 6 – 12) vaø muøa khoâ. Möïc nöôùc khaùc bieät khoaûng 75 cm giöõa thaùng 9 – 10 (thaùng möa nhieàu nhaát) vaø thaùng 3 – 4 (thaùng khoâ nhaát). Vaøo muøa khoâ, do löôïng nöôùc thaûi chaäm, söï nhieãm maën cuûa soâng khaù quan troïng. Tröôøng ñaïi hoïc Kyõ Thuaät ñaõ tieán haønh tính toaùn möùc ñoä ngaäp trong muøa khoâ (thaùng 3). Trong thôøi gian trieàu xuoáng, naêng suaát thoaùt laø 15 m3/s vôùi vaän toác 0,2 – 0,25m/s vaø 14m3/s vôùi vaän toác 0,15m/s trong thôøi gian trieàu cöôøng, nghóa laø naêng suaát thoaùt nöôùc chæ 1 m3/s. Ngoaøi moät soá ñieåm taéc ngheõn, vaán ñeà chính aûnh höôûng ñeán khaû naêng thoaùt nöôùc cuûa keânh lieân quan ñeán taùc ñoäng cuûa trieàu, vì naêng suaát thoaùt nöôùc cuûa keânh chæ coøn möùc 0 trong thôøi gian trieàu cöôøng. Do nöôùc keânh Taân Hoùa – Loø Goám raát oâ nhieãm so vôùi nöôùc soâng Saøi Goøn, nöôùc keânh Taøu Huõ, neân khi nöôùc keânh Taân Hoùa – Loø Goám thaûi ra khoâng hoøa chung vôùi nöôùc soâng Saøi Goøn. Do ñoù nöôùc oâ nhieãm bò ñaåy leân vaø xuoáng khi bò aûnh höôûng cuûa trieàu. Quaù trình pha loaõng dieãn ra khaù chaäm. Vaøo muøa khoâ möïc nöôùc töø caàu Taân Hoùa leân thöôïng nguoàn raát thaáp. Phaàn coøn laïi cuûa keânh hoøa vaøo soâng Caàn Giuoäc. 1.2. Ñieàu kieän kinh teá – xaõ hoäi vaø moâi tröôøng: 1.2.1 Daân soá: Theo soá lieäu chính thöùc, söï phaùt trieån cuûa Thaønh phoá giaûm nheï trong thôøi gian qua. Naêm 1985 tæ leä gia taêng daân soá laø 2,48%; 2,24% naêm 1997 vaø laø 1,99% naêm 2006. Baûng 1.3. Dieän tích, daân soá, maät ñoä daân soá cuûa caùc quaän thuoäc löu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám Ñòa ñieåm Dieän tích – Km2 Daân soá (2006) Maät ñoä ngöôøi/km Quaän 6: 14 phöôøng 6.564 248.820 37,906 Quaän 11: 16 phöôøng 3.259 227.220 69,721 Q. Taân Phuù: 11 phöôøng 9.847 376.855 38,271 Quaän 8: 16 phöôøng 2.566 4.092 1,910 Huyeän Bình Chaùnh:16 phöôøng 252,69 330.605 1.308 Löu vöïc TH - LG 19.670 871.342 62,263 Nguoàn:[5] Daân soá trong 3 quaän töông ñoái treû, vì lyù do kinh teá nhieàu theá heä cuøng chung soáng trong moät nhaø. Trong löu vöïc haàu heát ngöôøi daân khoâng sinh ra taïi Thaønh phoá maø nhaäp cö töø caùc tænh khaùc. Trình ñoä vaên hoùa khaù thaáp. Thu nhaäp ñöôïc xaùc ñònh laø thaáp. Möùc thu nhaäp ñaàu ngöôøi cho thaáy 11,5% döôùi möùc ngheøo chính thöùc laø 250.000 ñoàng moät thaùng vaø hôn 76% döôùi 750.000 ñoàng moät thaùng. Khoaûng 40% thu nhaäp thaáp hôn $1/ngaøy. Thu nhaäp hoä gia ñình phaûn aùnh tröôøng hôïp naøy vôùi hôn 74% coù thu nhaäp ít hôn 3,5 trieäu ñoàng moät thaùng.[6] Khi nhöõng tieâu duøng caàn thieát ñöôïc tính toaùn (vd nhö thöïc phaåm vaø nhöõng dòch vuï cô baûn) toång löôïng thu nhaäp phaûi chi cho haàu heát caùc gia ñình laø raát nhoû; thöôøng döôùi 1 trieäu ñoàng. Maëc duø coù nhieàu vieäc laøm taïi choã trong vaø quanh nhöõng khu vöïc coù thu nhaäp thaáp tæ leä thaát nghieäp vaãn khoaûng 16%. 1.2.2. Coâng nghieäp: Khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám, naêm 1985 ba quaän chieám khoaûng 10% ñeán 12% toång saûn phaåm coâng nghieäp (GOI) thaønh phoá. Naêm 2000, GOI cho ba quaän laø 5.688 tyû ñoàng (400 trieäu ñoâ la) theo giaù so saùnh naêm 1994: Quaän Taân Bình chieám 49%; Quaän 11 chieám 29%; vaø quaän 6 chieám 22%. Möùc gia taêng GOI trong vuøng döï aùn thöôøng töø 1 ñeán 2 ñieåm phaàn traêm döôùi bình quaân thaønh phoá. Chæ coù khaùc laø quaän Taân Bình töø tröôùc ñeán nay cao hôn möùc trung bình thaønh phoá. Nieân giaùm quaän cuõng chæ raèng nhöõng quaän trong döï aùn chæ chieám töø 1% ñeán 4% ñaàu tö thöông maïi nöôùc ngoaøi cuûa TPHCM. Töông töï, toång ñaàu tö baùo caùo laø raát khieâm toán cho soá ngöôøi soáng vaø laøm vieäc ba quaän. Nhöõng soá lieäu hieän coù cho thaáy trong toång ñaàu tö gia taêng töø 136,7 tyû ñoàng (12,5 trieäu ñoâ la) naêm 1995 ñeán 272,9 tyû ñoàng (19 trieäu ñoâ la), chæ chieám 1% toång ñaàu tö TPHCM.[4] Baûng 1.4: Soá Doanh Nghieäp Theo Loaïi Hình Sôû Höõu Vaø Phöôøng Trong Quaän 6, 11 Vaø Taân Bình Quaän 6 Quaän 11 Quaän Taân Bình Doanh nghieäp tö nhaân Phöôøng 1 230 178 40 Phöôøng 2 107 195 48 Phöôøng 3 249 168 40 Phöôøng 4 259 219 64 Phöôøng 5 215 282 60 Phöôøng 6 340 184 72 Phöôøng 7 203 90 53 Phöôøng 8 302 250 121 Phöôøng 9 238 123 232 Phöôøng 10 175 187 311 Phöôøng 11 257 144 797 Phöôøng 12 273 199 247 Phöôøng 13 158 132 295 Phöôøng 14 105 196 165 Phöôøng 15 69 164 Phöôøng 16 304 265 Phöôøng 17 196 Phöôøng 18 466 Phöôøng 19 571 Phöôøng 20 ____ ____ 549 Toång coäng 3111 2920 4756 Doanh nghieäp Nhaø nöôùc vaø ngoaøi quoác doanh 320 83 416 Toång soá doanh nghieäp 3431 3013 5172 Ghi chuù: Soá lieäu quaän 6 vaø Taân Bình naêm 2001, soá lieäu quaän 11 trong naêm 2000. Nguoàn: [4] Baûng1.5: Soá Löôïng Doanh Nghieäp Theo Ngaønh Ngheà Trong Quaän 6, 11 Vaø Taân Bình Ngaønh ngheà Quaän 6 Quaän 11 Quaän Taân Bình 2000 2001 2000 2001 2000 2001 Cheá bieán goã, tre, saûn phaåm, vaät lieäu xaây döïng 50 109 35 24 54 70 Thöïc phaåm vaø thöùc uoáng 264 342 269 270 396 425 Deät, nhuoäm 227 142 226 205 1278 1283 May theâu quaàn aùo 181 291 81 79 802 918 Thuoäc da, vali, giaày, tuùi xaùch 53 6 184 169 98 100 Y khoa, thieát bò nghe nhìn, ñoàng hoà caùc loaïi 4 1 4 3 2 3 Hoùa chaát, saûn phaåm hoùa chaát, thuoác 49 90 82 83 132 117 Maùy phaùt thanh, truyeàn hình, vaø caùc thieát bò nghe nhìn khaùc 3 78 8 6 22 18 Saûn phaåm kim loaïi 164 191 69 72 89 72 Cô khí 882 914 889 884 598 720 Maï kim loaïi 36 61 43 50 53 42 Saûn xuaát giaáy vaø boät giaáy 69 68 106 108 118 118 Xuaát baûn, in aán vaø photo 40 121 47 47 64 74 Cheá bieán cao su, nhöïa 459 731 578 558 684 736 Khaùc 251 280 392 326 405 476 Toång coäng 2732 3431 3013 2884 4795 5172 Nguoàn: [4] Caùc cô sôû saûn xuaát coâng nghieäp chuû yeáu taäp trung ôû 3 quaän 6, 11, Taân Bình. Coù taát caû laø 6300 doanh nghieäp trong ñoù coù 480 doanh nghieäp ñöôïc xaùc ñònh laø nhöõng doanh nghieäp phaùt sinh nöôùc thaûi, 2821 doanh nghieäp gaây oâ nhieãm khoâng khí. Nhöõng doanh nghieäp toïa laïc taïi khu daân cö ñoâ thò, hoaït ñoäng trong ngaønh saûn xuaát gaây oâ nhieãm naëng, ñaõ thaát baïi lieân tuïc trong vieäc quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ñöôïc ñaët vaøo Danh saùch ñen cuûa Sôû KH, CN & MT. Töø nhöõng keát quaû ñieàu tra coâng nghieäp môùi ñaây, Sôû KH, CN & MT ñeà nghò trong giai ñoaïn ñaàu cuûa chöông trình caàn thöïc hieän di dôøi 260 doanh nghieäp oâ nhieãm nhaát bao goàm 130 doanh nghieäp gaây oâ nhieãm khoâng khí, 35 doanh nghieäp gaây oâ nhieãm nöôùc, 89 doanh nghieäp gaây oâ nhieãm nöôùc vaø khoâng khí vaø 6 doanh nghieäp keát hôïp laøm taéc ngheõn giao thoâng. Trong ñoù, 58 doanh nghieäp, hay 22% toång doanh nghieäp trong khu vöïc döï aùn THLG. [4] 1.2.3. Thoâng tin lieân laïc: Hieän nay maïng löôùi böu chính vieãn thoâng ngaøy caøng phaùt trieån nhanh choùng. Maïng löôùi ñöôøng thö ñöôïc môû roäng, coù xe chuyeân duøng. Soá löôïng ñieän thoaïi ngaøy caøng taêng. 1.2.4. Maïng löôùi ñieän: Maïng löôùi ñieän cuûa Quaän thuoäc maïng löôùi chung cuûa Thaønh phoá, goàm löôùi ñieän coâng coäng do ngaønh ñieän ñaàu tö, quaûn lyù vaø löôùi ñieän cuûa daân laäp do Quaän vaø phöôøng ñaàu tö, quaûn lyù. Heä thoáng caáp ñieän nhìn chung laø toát vaø nguoàn ñieän ñeán ñöôïc haàu heát caùc khu vöïc nhaø coù thu nhaäp thaáp. Tuy nhieân coù moät soá ñaùng keå nhöõng hoä gia ñình khoâng noái ñieän moät caùch chính thöùc, ñieån hình trong khu vöïc doïc bôø keânh, nôi maø nhöõng hieän töôïng caâu noái baát hôïp phaùp laø bình thöôøng. Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy ñieän thöôøng ñöôïc mua töø nhaø haøng xoùm vôùi giaù gaáp 4 laàn giaù chính thöùc. 1.2.5. Maïng löôùi caáp nöôùc: ÔÛ nay ngöôøi daân söû duïng 2 nguoàn nöôùc laø nöôùc caáp do maïng löôùi caáp nöôùc cuûa Thaønh phoá vaø gieáng khoan. Do quaän 6, quaän Bình Chaùnh vaø quaän 8 laø nhöõng quaän ôû cuoái maïng löôùi caáp nöôùc, löôïng nöôùc chaûy ít vaø aùp löïc yeáu. Söï phaân boå gieáng nöôùc ngaàm taàng caïn vaø gieáng nöôùc ngaàm taàng saâu; vaøo naêm 1995 UPI (PMU 415, 2001) ñaõ öôùc tính coù hôn 30.000 gieáng trong 3 quaän, trong ñoù 96% laø gieáng caïn (coù ñoä saâu 30 – 40 m) vaø tính treân toång soá coù hôn 90% laø ôû quaän Taân Bình. Nöôùc gieáng khoan: nguoàn nöôùc caáp cho Quaän hieän nay chuû yeáu laø nguoàn nöôùc ngaàm ñöôïc khai thaùc söû duïng töø nhöõng gieáng khoan coâng nghieäp, gieáng nöôùc do UNICEP taøi trôï vaø gieáng caù nhaân. Beân caïnh ñoù coù nhieàu hoä daân söû duïng cuøng luùc 2 nguoàn nöôùc: vôùi nöôùc maùy phuïc vuï cho naáu aên, ñun nöôùc… vaø nöôùc gieáng ñeå töôùi caây, röûa xe… Chaát löôïng nöôùc caáp thay ñoåi raát lôùn töø khu vöïc naøy ñeán khu vöïc khaùc. Trung bình khoaûng 37% hoä gia ñình coù heä thoáng nöôùc caáp thoâng qua ñoàng hoà rieâng. Chaát löôïng nöôùc caáp cuõng thay ñoåi vaø coù moät tyû leä cao aùp löïc thaám daãn ñeán tình traïng ngöng vaø caáp nöôùc yeáu ñeán töøng hoä gia ñình. ÔÛ nhöõng nôi khoâng coù nöôùc caáp thöôøng söû duïng nöôùc ngaàm coù nguy cô oâ nhieãm. Trong quaän Taân Bình coù khoaûng 80% caùc hoä gia ñình trong khu vöïc coù thu nhaäp thaáp döïa vaøo nöôùc ngaàm. Moät soá hoä gia ñình döïa vaøo nhöõng ngöôøi kinh doanh nöôùc, ñaëc bieät laø nhöõng hoä luïp xuïp doïc bôø keânh. Vieäc thieáu heä thoáng thoaùt nöôùc ñöôïc quy hoaïch ñaày ñuû aûnh höôûng ñeán phaàn lôùn nhöng khu vöïc coù thu nhaäp thaáp, leân ñeán 70% trong haàu heát caùc tröôøng hôïp. Trong moät soá khu vöïc döôøng nhö khoâng coù keá hoaïch thoaùt nöôùc naøo caû. Thaäm chí ñoái vôùi nhöõng nôi coù heä thoáng thoaùt nöôùc ngheøo naøn vaø thöôøng xuyeân bò bao vaây vaø quaù taûi. 1.2.6. Heä thoáng coáng vaø thoaùt nöôùc: Ñoái vôùi Thaønh phoá maïng löôùi thoaùt nöôùc trong löu vöïc Taân Hoùa – Loø Goám raát phöùc taïp vaø phaân boá thay ñoåi. Heä thoáng ñöôïc phaân thaønh 4 caáp tuøy theo kích côõ vaø chöùc naêng. Heä thoáng thoaùt nöôùc cuûa löu vöïc daøi 157,1 Km ñoå vaøo keânh baèng 25 cöûa xaû vaø 5 keânh nhaùnh. Heä thoáng coáng hieän höõu cuûa phaïm vi nghieân cöùu goàm ñöôøng coáng coù ñöôøng kính 0,8m hoaëc lôùn hôn vaøo moät soá ñöôøng coáng nhoû hôn chöa ñöôïc bieát. Chöùc naêng cuûa heä thoáng coáng naøy laø heä thoáng coáng chung vì noù mang caû nöôùc möa, nöôùc thaûi töø beå töï hoaïi, nöôùc thaûi vaø nöôùc coáng thoâ. Caùc kyõ sö Phaùp ñaõ thieát keá heä thoáng naøy vaø baét ñaàu xaây döïng vaøo ñaàu naêm 1980. Vieäc xaây döïng tieáp tuïc theo töøng giai ñoaïn vì khoâng theå khoâng theo kòp söï môû roäng cuûa thaønh phoá. Do ñoù, moät beà maët raát lôùn cuûa luu vöïc khoâng coù heä thoáng thoaùt nöôùc rieâng. 1.2.7. Vaän taûi thuûy: Vaän taûi thuûy thöôøng taäp trung ôû haï nguoàn vaø coù theå phaân thaønh 3 ñoaïn: STT Km Ñoaïn Ñaëc ñieåm keânh Vaän taûi thuûy 1 0 – 1 km Töø keânh Taân Hoùa ñeán cöûa keânh Baø Laøi Roäng: 25–50 m Saâu: 2m Xaø lan 50 – 100 taán (chôû caùt, vaät lieäu, saûn phaåm noâng nghieäp) 2 1 – 1,5 km Töø Baø Laøi ñeán caàu XN Noâng Saûn xuaát khaåu Roäng: 15 -25 m Saâu: 2m Nhaø oå chuoät ôû bôø phía Taây Xaø lan < 50 (chôû döøa, mía, traùi caây cho caùc chôï xung quanh vuøng hoaëc baùn tröïc tieáp) 3 1,5 – 2,8 km Töø XN Noâng saûn ñeán caàu Phuù Laâm Roäng: 10 – 15 m Saâu: 1m Nhaø oå chuoät naèm phía bôø Taây Coù 9 caàu, trong ñoù 5 caàu coù chieàu cao < 2,5 m Khi trieàu thaáp, caùc thuyeàn nhoû chôû phaàn lôùn traùi caây Nguoàn: [1] Caû hai ñoaïn ñaàu (Km 0 – Km 1,5) coù 12 beán boác dôõ haøng. Caùc bean naøy khaù nhoû nhöng ñoùng vai troø kinh teá quan troïng trong khu vöïc. Neáu taøu 100 taán coù ñuû chieàu roäng vaø khoâng vì söï caûn trôû cuûa caàu cho ñeán 1,5 Km, chuùng chæ coù theå söû duïng km ñaàu tieân vì ñoä saâu cuûa nöôùc keânh. Caàu soá 1 (Km 1,5) laø nguyeân nhaân caûn trôû giao thoâng taøu thuyeàn chính vì taøu phaûi chôø trieàu xuoáng môùi coù theå ñi qua ñöôïc. CUÕng neân löu yù theo caùc cuoäc khaûo saùt khaùc nhau vieäc taøu nhoû löu thoâng qua laïi ñaõ giaûm daàn theo thôøi gian. Nguyeân nhaân goàm coù nhö: caïnh tranh ñöôøng boä, cöôõng eùp veà maët chính quyeàn (do ngöôøi treân thuyeàn mang tieáng laø ngöôøi laøm oâ nhieãm keânh), giaûm ñieàu kieän giao thoâng vaø choã leân haøng xaây döïng doïc theo bôø keânh. Haàu heát taøu thuyeàn ñeán töø tænh Tieàn Giang, Long An. 1.2.8. Vieäc thu gom chaát thaûi raén: Trong haàu heát nhöõng khu vöïc naøy, coù hôn 90% caùc hoä gia ñình tham gia dòch vuï thu gom raùc thaûi. Chaát löôïng cuûa dòch vuï naøy khaùc nhau nhöng coù söï phaøn naøn töø nhöõng ngöôøi daân veà nhöõng ñieåm yeáu keùm cuûa dòch vuï. Moät soá ngöôøi khoâng saün loøng chi traû cho dòch vuï thu gom raùc thaûi, ñaëc bieät laø nhöõng hoä daân soáng doïc theo bôø keânh, nhöõng ngöôøi nhaän thaáy vieäc thaûi boû tröïc tieáp vaøo nguoàn nöôùc laø deã daøng hôn. 1.2.9. Vaán ñeà moâi tröôøng : Vaán ñeà moâi tröôøng ôû khu vöïc naøy chuû yeáu laø söï oâ nhieãm nöôùc vaø oâ nhieãm khoâng khí do caùc cô sôû saûn xuaát coâng nghieäp gaây ra.Öôùc tính toång löôïng nöôùc thaûi phaùt sinh vaø thaûi vaøo keânh THLG khoaûng 11.312 m3/ngaøy, chieám 16-19% toång löôïng nöôùc thaûi phaùt sinh do coâng nghieäp trong quaän 6, 11, vaø Taân Bình. Con soá naøy ñöôïc öôùc tính chieám khoaûng 15% toång löôïng nöôùc thaûi haøng ngaøy töø taát caû caùc nguoàn vaøo keânh Taân Hoùa – Loø Goám, khoaûng 107.913 m3/ngaøy. Maëc duø ñaõ coù nhöõng vaên baûn phaùp lyù nhaèm haïn cheá tieâu chuaån khí thaûi vaø nöôùc thaûi (TCVN 5945-1995 - loaïi B vaø C), vieäc tuaân thuû quy ñònh BVMT raát chaäm vaø hoaït ñoäng cöôõng cheá bò giôùi haïn. Hôn 98% löôïng nöôùc thaûi coâng nghieäp thaûi vaøo keânh THLG vaãn khoâng ñöôïc xöû lyù döôùi moät hình thöùc naøo. Ngöôøi daân hieåu ñöôïc söï oâ nhieãm treân keânh vaø nguyeân nhaân gaây oâ nhieãm, 28% soá daân trong bieân 0 .5m phaûi höùng chòu söï oâ nhieãm naøy vaø chæ 15% trong bieân 20 -40m. 48% daân cho laø coù khaû naêng caûi thieän moâi tröôøng neáu ngöôøi daân nhaän thöùc vaán ñeà vaø tham gia haønh ñoäng hôn. Ñeå laøm giaûm vaø caûi thieän oâ nhieãm treân keânh raïch neân naém baét vaán ñeà oâ nhieãm gaây ra bôûi caùc nhaø maùy (laäp ra vaø aùp duïng quy ñònh cho caùc nhaø maùy), söï tham gia coäng ñoàng vaø giaùo duïc moâi tröôøng. Töø nhöõng thoâng tin veà ñieàu kieän töï nhieân vaø kinh teá xaõ hoäi cuûa khu vöïc keânh Taân Hoùa – Loø Goám ta thaáy ñaây laø khu vöïc coù ñòa hình phöùc taïp. Khu vöïc keânh traûi daøi töø vuøng ñaát cao (cao ñoä 6 – 8m so vôùi maët nöôùc bieån) cho ñeán vuøng ñaát thaáp vaø chaám döùt ôû vuøng ñaàm laày thaáp. Khu vöïc naøy ñöôïc bao phuû bôûi lôùp traàm tích pleistocene vôùi thaønh phaàn chuû yeáu laø ñaát seùt vaø caùt. Tuy nhieân nôùi ñaây laïi taäp trung raát nhieàu caùc cô sôû coâng nghieäp vaø tieåu thuû coâng nghieäp. Moät soá cô sôû saûn xuaát nôi ñaây coù coâng ngheä raát laïc haäu neân phaùt sinh ra raát nhieàu chaát thaûi aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng soáng trong khu vöïc. Beân caïnh ñoù ñaây cuõng laø nôi taäp trung daân nhaäp cö ñoâng ñuùc. Tæ leä gia taêng daân soá töï nhieân vaø cô hoïc ñeàu coøn raát cao. Daân cö nôi ñaây coù thu nhaäp thaáp vaø trình ñoä vaên hoùa coøn khaù thaáp. Vì theá vaán ñeà baûo veä moâi tröôøng cuûa khu vöïc naøy chöa ñöôïc quan taâm. Qua ñoù, ta thaáy vieäc quaûn lyù moâi tröôøng ôû khu vöïc naøy laø ñieàu raát caáp thieát. Moät trong nhöõng coâng cuï hoã trôï cho heä thoáng quaûn lyù moâi tröôøng ñoù laø cô sôû döõ lieäu GIS cung caáp thoâng tin moâi tröôøng cuûa khu vöïc. CHÖÔNG 2 – CÔ SÔÛ ÖÙNG DUÏNG GIS 2.1. Giôùi thieäu theá maïnh GIS trong nghieân cöùu moâi tröôøng: 2.1.1. Khaùi nieäm GIS: GIS laø chữ viết tắt của Geographic Information System – Hệ thống thoâng tin ñòa lyù Từ trước ñến nay coù nhiều taùc giaû ñaõ ñònh nghĩa khaùc nhau về GIS, sau ñaây laø moät soá ñònh nghóa veà GIS: Heä thoáng thoâng tin ñòa lyù GIS laø moät coâng cuï maùy tính ñeå laäp baûn ñoà vaø phaân tích caùc söï vaät, hieän töôïng treân traùi ñaát. Coâng ngheä GIS keát hôïp caùc thao taùc cô sôû döõ lieäu thoâng thöôøng (nhö caáu truùc hoûi ñaùp) vaø caùc pheùp phaân tích thoáng keâ, phaân tích ñòa lyù, trong ñoù pheùp phaân tích ñòa lyù vaø hình aûnh ñöôïc cung caáp duy nhaát töø baûn ñoà. Nhöõng khaû naêng naøy phaân bieät GIS vôùi caùc heä thoáng thoâng tin khaùc vaø khieán cho GIS coù p._.haïm vi öùng duïng roäng trong nhieàu lónh vöïc khaùc nhau ( phaân tích caùc söï kieän, döï ñoaùn taùc ñoäng vaø hoaïch ñònh chieán löôïc) Nhìn chung, ta thấy rằng Hệ thống thoâng tin ñòa lyù bao gồm những khía cạnh sau: Hệ thống thoâng tin ñòa lyù laø một hệ thống laøm việc với loại thoâng tin ñaëc bieät laø thoâng tin ñòa lyù. Hệ thống thoâng tin ñòa lyù trước hết vẫn laø một hệ thoâng tin, do ñoù phaûi coù ñaày ñuû chức năng laøm việc với dữ liệu của một hệ thoâng tin: nhập, lưu trữ, phaân tích vaø xuất dữ liệu. Hệ thống thoâng tin ñòa lyù hoạt đñộng dựa vaøo maùy tính neân hệ thống phải bao gồm caû phần cứng với ñaày ñuû caùc thiết bị, phần mềm ñeå hoaït ñoäng vaø khoâng thể thiếu “chất liệu” quan trọng laø một cơ sở dữ liệu của caùc döõ lieäu ñòa lyù. Tieán trình phaùt trieån GIS Hình 2.1: Söï tuaàn hoaøn cuûa döõ lieäu ñòa lyù [11] 2.1.2. Thaønh phaàn cuûa GIS: HTTTÑL ñöôïc tieáp caän nghieân cöùu döïa treân moâ hình heä thoáng thoâng tin ñòa lyù 6 thaønh phaàn : Döõ lieäu, phaàn cöùng, phaàn meàm, quy trình, toå chöùc, nhaân löïc. Hình 2.2: Caùc thaønh phaàn cuûa GIS[11] Moãi thaønh phaàn seõ taäp trung vaøo caùc coâng vieäc sau: Döõ lieäu: laø thaønh phaàn cô baûn cuûa heä thoáng. Döõ lieäu GIS bao goàm döõ lieäu khoâng gian vaø döõ lieäu thuoäc tính, döõ lieäu khoâng gian moâ taû vò trí, hình daïng cuûa caùc ñoái töôïng. Döõ lieäu trong moät heä thoáng GIS chuyeân ngaønh goàm coù döõ lieäu neàn (duøng ñeå ñònh höôùng: thoâng tin veà toïa ñoä, ñòa hình, daân cö, giao thoâng…) vaø döõ lieäu chuyeân ñeà, trong ñoù döõ lieäu chuyeân ñeà laø thaønh phaàn quan troïng, laø ñoái töôïng ñeå quaûn lyù, phaân tích chuyeân ngaønh. Phaàn cöùng: Saûn phaåm ñöôïc nghieân cöùu xaây döïng trong ñeà taøi seõ ñöôïc caøi ñaët leân heä thoáng thieát bò phaàn cöùng hieän höõu taïi caùc ñôn vò seõ tieáp nhaän caùc keát quaû cuoái cuøng cuûa ñeà taøi. Phaàn cöùng goàm maùy tính vaø caùc thieát bò ngoaïi vi ñeå nhaäp vaø xuaát döõ lieäu. Hình 2.3 Phaàn cöùng maùy tính [11] Phaàn meàm: Nhöõng phaàn meàm caàn thieát trong moät heä thoáng GIS chuyeân ngaønh bao goàm heä quaûn trò cô sôû döõ lieäu, phaàn meàm GIS vaø phaàn meàm öùng duïng. Ñeà taøi seõ tieán haønh khaûo saùt vaø töø ñoù ñeà xuaát höôùng trieån khai söû duïng coù hieäu quaû phuïc vuï cho coâng taùc quaûn lyù vaø ñieàu haønh thu gom raùc treân ñòa baøn. Moät soá phaàn meàm GIS nhö: MapInfo, ArcInfo, SPANS, WINGIS… Quy trình: ñeà taøi taäp trung xaây döïng moät soá quy trình döïa treân khaû naêng phaân tích khoâng gian cuûa GIS nhaèm phuïc vuï cho laõnh ñaïo ra quyeát ñònh. Ñeà taøi nghieân cöùu khaûo saùt moät soá quy trình, phaân tích loä trình vaän chuyeån, thu gom CTRÑT trong caùc quy trình coù lieân quan ñeán GIS nhö: caäp nhaät, quaûn lyù, tra cöùu, thoáng keâ, tính toaùn, in baùo caùo, hieån thò döõ lieäu. Toå chöùc: Trong heä thoáng thoâng tin ñòa lyù, toå chöùc giöõ vai troø raát quan troïng vì coù toå chöùc, coù cô cheá thích hôïp, vieäc chia seû döõ lieäu, caäp nhaät taøi nguyeân döõ lieäu môùi ñöôïc thöïc thi, heä thoáng môùi phaùt huy ñöôïc tính hieäu quaû cuûa noù. Nhaân löïc: Con ngöôøi laø yeáu toá quyeát ñònh söï thaønh coâng trong quaù trình vaän haønh vaø khai thaùc heä thoáng thoâng tin ñòa lyù, do ñoù vieäc naâng cao trình ñoä khoa hoïc kyõ thuaät cuûa caùn boä vaän haønh, khai thaùc vaø phaùt trieån heä thoáng. Nhoùm kyõ thuaät vieân: thao taùc tröïc tieáp caùc phaàn meàm ñeå thu thaäp, toå chöùc, hieån thò thoâng tin. Nhoùm chuyeân vieân GIS: söû duïng GIS ñeå ñaùnh giaù vaø thieát keá, phaân tích caùc baøi toaùn. Nhoùm ngöôøi khai thaùc söû duïng: nhöõng ngöôøi thuoäc chuyeân moân khaùc nhau nhöng caàn duøng GIS ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuï theå. Hình 2.4 Khaû naêng caùc vaán ñeà GIS giaûi quyeát ñöôïc [11] Khi öùng duïng HTTTÑL nhöõng öu ñieåm ñaït ñöôïc nhö sau: Laøm giaûm hay loaïi boû caùc hoaït ñoäng thöøa, tieát kieäm thôøi gian, tieàn cuûa vaø coâng söùc. Nhanh choùng thu nhaän ñöôïc nhieàu thoâng tin vaø phaân tích chuùng, laäp baùo caùo moïi nhu caàu cuûa coâng taùc quaûn lyù. Caùc lónh vöïc hoaït ñoäng môùi cuûa cô quan coù theå töï ñoäng hoùa baèng moät oâ chöùa ñaày ñuû caùc soá lieäu cuûa HTTTÑL. Caàu noái giöõa caùc coâng cuï vaø coâng ngheä nhaèm caûi tieán saûn xuaát. Taêng khaû naêng löu tröõ vaø xöû lyù soá lieäu, caûi tieán truyeàn thoâng thoâng tin. Taïo ra moät loaïi dòch vuï môùi laø cung caáp thoâng tin. Traû lôøi caùc vaán ñeà quan taâm nhanh, chính xaùc vaø tin caäy cao. Luoân coù saün caùc saûn phaåm phuïc vuï cho caùc muïc ñích môùi nhö baûn ñoà, baùo caùo thoâng tin, soá lieäu…) Hình 2.5: So saùnh tính öu vieät khi aùp duïng coâng ngheä GIS trong quaûn lyù so vôùi phöông phaùp quaûn lyù truyeàn thoáng [11] 2.1.3.Caùc chöùc naêng cô baûn cuûa heä thoâng tin ñòa lyù Baát cöù heä thoâng tin ñòa lyù naøo cuõng caàn phaûi coù nhöõng khaû naêng thöïc hieän caùc pheùp toaùn cô baûn giuùp tìm ra caùc giaûi phaùp cho caùc vaán ñeà trong theá giôùi thöïc, caùc chöùc naêng ñoù laø: nhaäp, löu tröõ, phaân tích, truy vaán, hieån thò vaø xuaát döõ lieäu. Nhaäp döõ lieäu: nguoàn döõ lieäu GIS ñöôïc thu thaäp chuû yeáu töø caùc nguoàn: Soá hoùa töø baûn ñoà giaáy, caùc soá lieäu toïa ñoä thu ñöôïc töø caùc maùy ño ñaïc, soá lieäu thoáng keâ, aûnh veä tinh, heä thoáng ñònh vò toaøn caàu (GPS). Caùc coâng cuï söû duïng cho coâng vieäc naøy goàm thieát bò ñaàu cuoái giao tieáp hoaëc thieát bò hieän hình, baøn soá hoaù, maùy queùt vaø caùc thieát bò caàn thieát duøng truy xuaát döõ lieäu ñaõ ghi treân caùc moâi tröôøng töø nhö baêng töø, ñóa quang hoïc… Hình 2.6 Nhaäp döõ lieäu[11] Löu tröõ döõ lieäu: Döõ lieäu thuoäc tính coù theå ñöôïc löu tröõ gaén keát trong moãi baûng thuoäc tính cuûa ñoái töôïng khoâng gian hoaëc laø caùc baûng döõ lieäu hoaøn toaøn ñoäc laäp, khi caàn thieát thì baûng döõ lieäu naøy môùi keát noái vaøo baûng thuoäc tính cuûa ñoái töôïng khoâng gian taïo thaønh döõ lieäu ñòa lyù. Truy vaán döõ lieäu: Truy vaán ñoái töôïng khoâng gian tìm ra thuoäc tính cuûa chuùng. Ngöôøi söû duïng phaûi xaùc ñònh ñöôïc vò trí cuûa ñoái töôïng caàn quan taâm, sau ñoù xem thuoäc tính cuûa chuùng. Truy vaán töø döõ lieäu thuoäc tính ñeå truy tìm vò trí cuûa ñoái töôïng trong khoâng gian baèng caùch xaây döïng caùc bieåu thöùc döïa vaøo caùc ñieàu kieän raøng buoäc. Phaân tích döõ lieäu: Traû lôøi caùc caâu hoûi veà söï taùc ñoäng laãn nhau cuûa nhöõng moái quan heä khoâng gian vaø thuoäc tính giöõa nhieàu taäp döõ lieäu. Hieån thò döõ lieäu:GIS cung caáp coâng cuï ñeå hieån thò nhöõng ñoái töôïng ñòa lyù söû duïng nhieàu kyù hieäu dieãn ñaït töôïng tröng. Bieåu dieãn ñoái töôïng khoâng gian, caùc baøi toaùn phaân tích khoâng gian cuõng nhö caùc moâ hình khoâng gian treân heä thoáng maùy tính. Hình 2.7 Xuaát döõ lieäu [11] 2.1.4. Caùc lónh vöïc ứng duïng GIS: GIS coù maët ôû haàu heát caùc lónh vöïc khoa hoïc coâng ngheä vaø ñôøi soáng xaõ hoäi töø nhöõng thaäp kyû 70 cuûa theá kyû tröôùc. Coâng ngheä naøy khoâng môùi treân theá giôùi cuõng nhö ôû Vieät nam, nhöng vieäc bieát ñeán vaø öùng duïng noù moät caùch phoå thoâng thì coøn nhieàu haïn cheá. Vì GIS ñöôïc thieát keá nhö moät heä thoáng chung ñeå quaûn lyù döõ lieäu khoâng gian, noù coù raát nhieàu öùng duïng trong vieäc phaùt trieån ñoâ thò vaø moâi tröôøng töï nhieân nhö laø: quy hoaïch ñoâ thò, quaûn lyù nhaân löïc, noâng nghieäp, ñieàu haønh heä thoáng coâng ích, loä trình, nhaân khaåu, baûn ñoà, giaùm saùt vuøng bieån, cöùu hoaû vaø beänh taät. Trong phaàn lôùn lónh vöïc naøy, GIS ñoùng vai troø nhö laø moät coâng cuï hoã trôï quyeát ñònh cho vieäc laäp keá hoaïch hoaït ñoäng. Moâi tröôøng Theo nhöõng chuyeân gia GIS kinh nghieäm nhaát thì coù raát nhieàu öùng duïng ñaõ phaùt trieån trong nhöõng toå chöùc quan taâm ñeán moâi tröôøng. Vôùi möùc ñôn giaûn nhaát thì ngöôøi duøng söû duïng GIS ñeå ñaùnh giaù moâi tröôøng, ví duï nhö vò trí vaø thuoäc tính cuûa caây röøng. ÖÙng duïng GIS vôùi möùc phöùc taïp hôn laø duøng khaû naêng phaân tích cuûa GIS ñeå moâ hình hoùa caùc tieán trình xoùi moøn ñaát sö lan truyeàn oâ nhieãm trong moâi tröôøng khí hay nöôùc, hoaëc söï phaûn öùng cuûa moät löu vöïc soâng döôùi söï aûnh höôûng cuûa moät traän möa lôùn. Neáu nhöõng döõ lieäu thu thaäp gaén lieàn vôùi ñoái töôïng vuøng vaø öùng duïng söû duïng caùc chöùc naêng phaân tích phöùc taïp thì moâ hình döõ lieäu daïng aûnh (raster) coù khuynh höôùng chieám öu theá. Khí töôïng thuyû vaên Trong lónh vöïc naøy GIS ñöôïc duøng nhö laø moät heä thoáng ñaùp öùng nhanh, phuïc vuï choáng thieân tai nhö luõ queùt ôû vuøng haï löu, xaùc ñònh taâm baõo, döï ñoaùn caùc luoàng chaûy, xaùc ñònh möùc ñoä ngaäp luït, töø ñoù ñöa ra caùc bieän phaùp phoøng choáng kòp thôøi... vì nhöõng öùng duïng naøy mang tính phaân tích phöùc taïp neân moâ hình döõ lieäu khoâng gian daïng aûnh (raster) chieám öu theá. Noâng nghieäp Nhöõng öùng duïng ñaëc tröng: Giaùm saùt thu hoaïch, quaûn lyù söû duïng ñaát, döï baùo veà haøng hoaù, nghieân cöùu veà ñaát troàng, keá hoaïch töôùi tieâu, kieåm tra nguoàn nöôùc.   Dòch vuï taøi chính GIS ñöôïc söû duïng trong lónh vöïc dòch vuï taøi chính töông töï nhö laø moät öùng duïng ñôn leû. Noù ñaõ töøng ñöôïc aùp duïng cho vieäc xaùc ñònh vò trí nhöõng chi nhaùnh môùi cuûa Ngaân haøng. Hieän nay vieäc söû duïng GIS ñang taêng leân trong lónh vöïc naøy, noù laø moät coâng cuï ñaùnh giaù ruûi ro vaø muïc ñích baûo hieåm, xaùc ñònh vôùi ñoä chính xaùc cao hôn nhöõng khu vöïc coù ñoä ruûi ro lôùn nhaát hay thaáp nhaát. Lónh vöïc naøy ñoøi hoûi nhöõng döõ lieäu cô sôû khaùc nhau nhö laø hình thöùc vi phaïm luaät phaùp, ñòa chaát hoïc, thôøi tieát vaø giaù trò taøi saûn. Y teá Ngoaïi tröø nhöõng öùng duïng ñaùnh gía, quaûn lyù maø GIS hay ñöôïc duøng, GIS coøn coù theå aùp duïng trong lónh vöïc y teá. Ví duï nhö, noù chæ ra ñöôïc loä trình nhanh nhaát giöõa vò trí hieän taïi cuûa xe caáp cöùu vaø beänh nhaân caàn caáp cöùu, döïa treân cô sôû döõ lieäu giao thoâng. GIS cuõng coù theå ñöôïc söû duïng nhö laø moät coâng cuï nghieân cöùu dòch beänh ñeå phaân tích nguyeân nhaân boäc phaùt vaø laây lan beänh taät trong coäng ñoàng. Chính quyeàn ñòa phöông Chính quyeàn ñòa phöông laø moät trong nhöõng lónh vöïc öùng duïng roäng lôùn nhaát cuûa GIS, bôûi vì ñaây laø moät toå chöùc söû duïng döõ lieäu khoâng gian nhieàu nhaát. Taát caû caùc cô quan cuûa chính quyeàn ñòa phöông coù theå coù lôïi töø GIS. GIS coù theå ñöôïc söû duïng trong vieäc tìm kieám vaø quaûn lyù thöûa ñaát, thay theá cho vieäc hoà sô giaáy tôø hieän haønh. Nhaø caàm quyeàn ñòa phöông cuõng coù theå söû duïng GIS trong vieäc baûo döôõng nhaø cöûa vaø ñöôøng giao thoâng. GIS coøn ñöôïc söû duïng trong caùc trung taâm ñieàu khieån vaø quaûn lyù caùc tình huoáng khaån caáp. Baùn leû Phaàn lôùn sieâu thò vuøng ngoaïi oâ ñöôïc xaùc ñònh vò trí vôùi söï trôï giuùp cuûa GIS. GIS thöôøng löu tröõ nhöõng döõ lieäu veà kinh teá-xaõ hoäi cuûa khaùch haøng trong moät vuøng naøo ñoù. Moät vuøng thích hôïp cho vieäc xaây döïng moât sieâu thò coù theå ñöôïc tính toaùn bôûi thôøi gian ñi ñeán sieâu thò, vaø moâ hình hoaù aûnh höôûng cuûa nhöõng sieâu thò caïnh tranh. GIS cuõng ñöôïc duøng cho vieäc quaûn lyù taøi saûn vaø tìm ñöôøng phaân phoái haøng ngaén nhaát. Giao thoâng GIS coù khaû naêng öùng duïng ñaùng keå trong lónh vöïc vaän taûi. Vieäc laäp keá hoaïch vaø duy trì côû sôû haï taàng giao thoâng roõ raøng laø moät öùng duïng thieát thöïc, nhöng giôø ñaây coù söï quan taâm ñeán moät lónh vöïc môùi laø öùng duïng ñònh vò trong vaän taûi haøng haûi, vaø haûi ñoà ñieän töû. Loaïi hình ñaëc tröng naøy ñoøi hoûi söï hoã trôï cuûa GIS. Caùc dòch vuï ñieän, nöôùc, gas, ñieän thoaïi... Nhöõng coâng ty trong lónh vöïc naøy laø nhöõng ngöôøi duøng GIS linh hoaït nhaát, GIS ñöôïc duøng ñeå xaây döïng nhöõng cô sôû döõ lieäu laø caùi thöôøng laø nhaân toá cuûa chieán löôïc coâng ngheä thoâng tin cuûa caùc coâng ty trong lónh vöï naøy. Döõ lieäu vecto thöôøng ñöôïc duøng trong caùc lónh vöïc naøy. Nhöõng öùng duïng lôùn nhaát trong lónh vöïc naøy laø Automated Mapping vaø Facility Management (AM-FM). AM-FM ñöôïc duøng ñeå quaûn lyù caùc ñaëc ñieåm vaø vò trí cuûa caùc caùp, valve... Nhöõng öùng duïng naøy ñoøi hoûi nhöõng baûn ñoà soá vôùi ñoä chính xaùc cao. Moät toå chöùc duø coù nhieäm vuï laø laäp keá hoaïch vaø baûo döôõng maïng löôùi vaän chuyeàn hay laø cung caáp caùc dòch vuï veà nhaân löïc, hoã trôï cho caùc chöông trình an toaøn coâng coäng vaø hoã trôï trong caùc tröôøng hôïp khaån caáp, hoaëc baûo veä moâi tröôøng, thì coâng ngheä GIS luoân ñoùng vai troø coát yeáu baèng caùch giuùp cho vieäc quaûn lyù vaø söû duïng thoâng tin ñòa lyù moät caùch hieäu quaû nhaèm ñaùp öùng caùc yeâu caàu hoaït ñoäng vaø muïc ñích chöông trình cuûa toå chöùc ñoù. 2.2. Khả năng của GIS trong nghieân cöùu moâi tröôøng: GIS coù rất nhiều khả năng khaùc nhau, việc phaùt huy vaø lieân keát những khả năng của GIS phụ thuộc rất nhiều yếu tố như: khả năng cuûa người sử dụng, dữ liệu đñược cung cấp, phần mềm đñược sử dụng… GIS cho pheùp người sử dụng coù nhiều caùch thu thập dữ liệu từ baøn phím, từ việc queùt ảnh, caùc file dữ liệu, baøn soá hoùa, tập văn bản…. GIS coù khả năng lưu trữ vaø quản lyù một khối lượng lớn caùc thoâng tin, do ñoù cho pheùp người sử dụng thiết lập những hệ thống thoâng tin thống nhất từ vi moâ ñeán vó moâ. GIS coøn coù khaû naêng lieân kết caùc dữ liệu khoâng gian kết hợp với dữ liệu thuộc tính của caùc đñối tượng cho pheùp người sử dụng truy xuất thoâng tin (giao diện với người sử dụng) một caùch nhanh choùng veà caùc thoâng tin xuất ra ở nhieàu dạng như bảnđñồ, biểu ñồ, dạng chữ .... Ngoaøi ra GIS coøn coù khaû naêng xaây dựng caùc moâ hình moâ tả caùc diễn biến của caùc hiện tượng trong tự nhieân cũng như trong đñời sống ( moâ phỏng caùc khu vực ngập lụt trong muøa mưa…). Nhôø khaû naêng xöû lyù caùc taäp hôïp döõ lieäu lôùn töø caùc cô sôû döõ lieäu phöùc taïp, neân GIS thích hôïp vôùi caùc nhieäm vuï quaûn lyù moâi tröôøng. GIS ñöôïc söû duïng ñeå cung caáp thoâng tin nhanh hôn vaø hieäu quaû hôn cho caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch. Caùc cô quan chính phuû duøng GIS trong quaûn lyù caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, trong caùc hoaït ñoäng quy hoaïch, moâ hình hoaù vaø quan traéc. GIS cuõng ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù caùc söï coá moâi tröôøng. Caùc cô quan chính phuû vaø ñòa phöông phaûi ñoái phoù nhanh choùng vôùi thieân tai, caùc ruûi ro trong coâng nghieäp vaø caùc söï coá moâi tröôøng. Thoâng tin ñòa lyù laø nhöõng thoâng tin quan troïng ñeå ñöa ra nhöõng quyeát ñònh moät caùch nhanh choùng. Caùc phaân tích GIS phuï thuoäc vaøo chaát löôïng, giaù trò vaø tính töông thích cuûa caùc döõ lieäu ñòa lyù daïng soá. Vieäc chia seû döõ lieäu seõ kích thích söï phaùt trieån caùc nhu caàu veà saûn phaåm vaø dòch vuï GIS. Caùc nguoàn döõ lieäu taêng theâm nhôø söï keát hôïp cuûa GIS vôùi GPS (heä thoáng ñònh vò toaøn caàu) vaø coâng ngheä vieãn thaùm, ñaõ cung caáp caùc coâng cuï thu thaäp döõ lieäu hieäu quaû hôn. Caùc öùng duïng GIS ñöôïc lieân tuïc phaùt trieån trong lónh vöïc quaûn lyù vaø baûo veä moâi tröôøng. Töø chöông trình kieåm keâ nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân cuûa Canada trong nhöõng naêm 1960, ñeán caùc chöông trình GIS caáp bang cuûa Myõ baét ñaàu vaøo cuoái nhöõng naêm 1970, ñeán moâ hình hoaù quaûn lyù caùc söï coá moâi tröôøng hieän ñang ñöôïc phaùt trieån, coâng ngheä GIS ñaõ cung caáp caùc phöông tieän ñeå quaûn lyù vaø phaân tích caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng ngaøy caøng höõu hieäu hôn. Xu höôùng hieän nay trong quaûn lyù moâi tröôøng laø söû duïng toái ña khaû naêng cho pheùp cuûa GIS. Söï phaùt trieån cuûa phaàn cöùng laøm cho maùy tính coù nhieàu khaû naêng hôn, maïnh hôn vaø caùc öùng duïng GIS cuõng trôû neân thaân thieän hôn vôùi ngöôøi söû duïng bôûi caùc khaû naêng hieån thò döõ lieäu ba chieàu, caùc coâng cuï phaân tích khoâng gian vaø giao dieän tuyø bieán. Baûng 2.1: Caùc khaû naêng söû duïng GIS Chöùc naêng Yeâu caàu cuûa ngöôøi söû duïng Caùc keát quaû hay saûn phaåm (ví duï) 1.Ngaân haøng döõ lieäu Quaûn lyù löôïng lôùn thoâng tin coù tính khoâng gian. Deã laáy ra Löu tröõ, chia loaïi, kieåm keâ 2. Phaân tích Cung caáp döõ lieäu veà caùc ñaëc tính cuûa ñoái töôïng ñöôïc quaûn lyù Toùm taét theo vuøng, caùc baûn ñoà thích hôïp. Ñòa ñieåm, phaân boá 3.Choàng chaäp Lieân heä caùc döõ lieäu thuoäc tính khoâng gian vôùi nhau Phaùt hieän nhöõng xung ñoät veà taøi nguyeân ñang dieãn ra hoaëc coù theå xaûy ra 4.Phaân tích xu höôùng Ño löôøng caùc xu höôùng phaùt trieån theo khoâng gian Baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng. Nhöõng thay ñoåi veà söû duïng ñaát ñai 5.Quan heä nhieàu bieán theå Choàng chaäp nhieàu laàn vaø phaân loaïi Phaùt hieän nhöõng giôùi haïn vaø thôøi cô ñeå phaùt trieån taøi nguyeân. Caùc chöông trình coù muïc tieâu veà maët khoâng gian 6.Tích hôïp Quan heä cuûa thoâng tin coù tính khoâng gian vaø khoâng coù tính khoâng gian hay baùn khoâng gian Phaân tích söï töông öùng giöõa caùc döõ lieäu moâi tröôøng vaø kinh teá – xaõ hoäi toång hôïp 7.Tìm hieåu Cung caáp ñaàu ra phuø hôïp vôùi taäp quaùn cho caùc lónh vöïc hay vaán ñeà ñaëc thuø Hoã trôï vieäc ra quyeát ding95 veà ñòa ñieåm nhaø maùy hoaëc tìm naêng taùc ñoäng taøi nguyeân 8.Moâ hình hoùa Döï tính veà maët khoâng gian, chuoãi thôøi gian. Giao tieáp vôùi caùc quaù trình phaân tích hay moâ hình hoùa Nhöõng moâi tröôøng töông lai khaû dó. Nhöõng döï tính veà taêng tröôûng ñoâ thò. Ñòa ñieåm coù khaû naêng xaûy ra xung ñoät 9.Laäp baûn ñoà Cung caáp caùc baûn ñoà in baèng maùy tính Baûn ñoà ñeå xuaát baûn hay giôùi thieäu Nguoàn: [6] ÖÙng duïng GIS trong quaûn lyù taøi nguyeân thieân nhieân ÖÙng duïng naøy ñöôïc duøng ñeå xaây döïng baûn ñoà phaân boá taøi nguyeân, kieåm keâ, ñaùnh giaù tröõ löôïng taøi nguyeân,... Coù raát nhieàu öùng duïng cuûa GIS trong lónh vöïc naøy nhö: Taøi nguyeân sinh vaät: Kieåm soaùt caùc khu baûo toàn: söû duïng baûn ñoà bieåu dieãn caùc loaøi thöïc vaät baèng caùc maøu khaùc nhau vaø bieãu dieãn caùc khu baûo toàn baèng neàn cheùo. Töø nhöõng thoâng tin naøy coù theå deã daøng xaùc ñònh caùc vuøng caàn ñöôïc baûo veä vaø caùc vuøng hieän ñöôïc baûo veä coù khaû naêng bò xaâm haïi. Baûo toàn nhöõng loaøi ñang bò ñe doïa: döõ lieäu bao goàm caùc thoâng tin veà ñoä roäng vaø ñoä saâu cuûa doøng chaûy, chaát löôïng vaø nhieät ñoä nöôùc, söï phaân boá cuûa caùc loaøi caù. Coâng vieäc baûo toàn ñöôïc baét ñaàu vôùi vieäc xaùc ñònh nôi cö truù cuûa caùc quaàn theå vaø giuùp cho chuùng môû roäng quaàn theå. GIS ñöôïc söû duïng ñeå hieån thò vaø phaân tích thoâng tin veà ñieàu kieän soáng cuûa loaøi. Taøi nguyeân ñaát: GIS ñöôïc duøng ñeå moâ phoûng vaø quy hoaïch söû duïng taøi nguyeân ñaát cuûa moät thaønh phoá, moät vuøng hoaëc moät quoác gia. Quy hoaïch söû duïng taøi nguyeân ñaát: nhöõng döõ lieäu veà hieän traïng söû duïng ñaát ñöôïc thu thaäp töø nhöõng quan traéc khoâng gian ñöôïc xöû lyù trong heä GIS, laäp baûn ñoà hieän traïng, keøm theo ñoù laø nhöõng soá lieäu phaân tích. Döïa vaøo ñoù caùc nhaø quy hoaïch coù theå deã daøng quaûn lyù vaø phaùt trieån caùc keá hoaïch söû duïng ñaát hôïp lyù. Kieåm soaùt taøi nguyeân ñaát: GIS ñöôïc söû duïng ñeå kieåm keâ, laäp baûn ñoà caùc nguoàn taøi nguyeân, taùc ñoäng cuûa con ngöôøi, cô sôû haï taàng. Taøi nguyeân daàu moû, khí ñoát: ÖÙng duïng GIS ñeå xaùc ñònh vò trí khai thaùc moû. Caùc aûnh veä tinh vaø döõ lieäu quan traéc khoâng gian ñöôïc nhaäp vaøo heä thoáng ArcView/GIS ñeå taïo baûn ñoà cô sôû cuûa vuøng. Sau ñoù, caùc nhaø khoa hoïc tieán haønh kieåm tra vaø hieäu ñính caùc vò trí cuûa caùc ñoái töôïng coá ñònh nhö caùc gieáng daàu vaø ñöôøng giao thoâng so vôùi soá lieäu nhaän ñöôïc töø heä thoáng ñònh vò toaøn caàu (GPS). Nhöõng döõ lieäu khaùc nhö vò trí vuøng ñaát ngaäp nöôùc nhöõng loaøi bò ñe doïa, daân cö ñeàu ñöôïc ñöa vaøo baûn ñoà soá. Taát caû nhöõng döõ lieäu GIS naøy cuøng vôùi caùc soá lieäu thaêm doø ñaõ giuùp xaùc ñònh vò trí thích hôïp nhaát ñeå taïo moät gieáng khoan, ñoàng thôøi hoã trôï tích cöïc cho caùc nhaø quaûn lyù taøi nguyeân. Taøi nguyeân nöôùc: GIS coù theå hoã trôï ñaùnh giaù möùc nöôùc ngaàm, moâ phoûng heä thoáng soâng hoà vaø nhieàu öùng duïng coù lieân quan ñeán quaûn lyù taøi nguyeân nöôùc khaùc. Moät vaøi öùng duïng cuûa GIS trong lónh vöïc naøy nhö: Kieåm soaùt möïc nöôùc ngaàm Kieåm soaùt söï phuïc hoài möïc nöôùc ngaàm Phaân tích heä thoáng soâng ngoøi Quaûn lyù caùc löu vöïc soâng Kieåm soaùt caùc nguoàn nöôùc Taøi nguyeân röøng: Moät vaøi öùng duïng cuûa GIS cho lónh vöïc naøy nhö: Kieåm keâ traïng thaùi röøng hieän taïi Hoã trôï phaùt trieån chieán löôïc quaûn lyù Moâ hình hoùa heä sinh thaùi röøng 2.2.2 ÖÙng duïng GIS trong giaùm saùt vaø döï baùo caùc söï coá veà moâi tröôøng Phaù huûy cuûa luõ: Vôùi GIS coù theå xaùc ñònh caùc vuøng seõ chòu aûnh höôûng cuûa luõ döïa vaøo caáu truùc töøng vuøng. Ngoaøi ra GIS coøn ñöôïc duøng ñeå tính toaùn nhöõng thieät haïi coù theå xaûy ra nhö öôùc tính thieät haïi taøi chính, phaù huûy cô sôû haï taàng vaø nhöõng aûnh höôûng ñoái vôùi vuøng khoâng coù luõ do thieät haïi töø caùc aûnh höôûng dòch vuï. Döï baùo aûnh höôûng oâ nhieãm khoâng khí ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa thöïc vaät: Vôùi GIS caùc nhaø khoa hoïc coù theå phuû döõ lieäu cho caùc vuøng (caùc döõ lieäu veà söï taêng tröôûng, phaân boá loaøi thöïc vaät,...) theo thôøi gian, taïo neân caùc baûn ñoà ñaùnh giaù söï bieán ñoåi sinh tröôûng cuûa töøng loaïi caây. Nhöõng phaân tích naøy raát höõu ích trong döï baùo aûnh höôûng laâu daøi cuûa oâ nhieãm khoâng khí khoâng chæ ñoái vôùi thöïc vaät maø coøn ñoái vôùi ñoäng vaät vaø caû con ngöôøi. 2.2.3 ÖÙng duïng GIS trong quy hoaïch vaø quaûn lyù ñoâ thò Söû duïng coâng cuï GIS xaây döïng caùc thoâng tin veà ñòa hình, soâng ngoøi, ñaát ñai, hieän traïng söû duïng ñaát, heä thoáng ñöôøng giao thoâng, heä thoáng caáp thoaùt nöôùc,... Heä GIS cho pheùp quaûn lyù, phaân tích, caäp nhaät caùc thoâng tin ñòa lyù ñoâ thò, giuùp naâng cao hieäu quaû quy hoaïch vaø quaûn lyù ñoâ thò. Quaûn lyù vaø laäp keá hoaïch maïng löôùi ñöôøng phoá: nhaèm tìm kieám ñòa chæ, tìm vò trí khi bieát ñòa chæ ñöôøng phoá, ñieàu khieån ñöôøng ñi, laäp keá hoaïch löu thoâng xe coä, phaân tích vò trí, choïn ñòa ñieåm xaây döïng caùc coâng trình coâng coäng, laäp keá hoaïch phaùt trieån caùc ñöôøng giao thoâng. Quaûn lyù vaø laäp keá hoaïch caùc dòch vuï coâng coäng: bao goàm tìm ñòa chæ cho caùc coâng trình ngaàm nhö oáng daãn, ñöôøng ñieän,..., caân ñoái taûi ñieän, laäp keá hoaïch baûo döôõng caùc coâng trình coâng coäng. 2.2.4. ÖÙùngduïng GIS trong ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng: Xaùc ñònh caùc taùc ñoäng khoâng gian cuûa caùc taùc nhaân gaây haïi lieân quan ñeán caùc thöïc theå nhö tröôøng hoïc, beänh vieän, caùc trung taâm ñieàu trò. Xaùc ñònh vò trí ñeå thieát laäp moät nhaân toá hoaëc moät cô sôû haï taàng naøo ñoù. Xaùc ñònh ñöôøng ñi nhanh nhaát cuûa quaù trình thaûi chaát thaûi loûng doïc theo caùc keânh daãn nöôùc. 2.3. Caùc nghieân cöùu öùng duïng GIS trong quaûn lyù moâi tröôøng:[7],[15] Burrough, P.A, 1986. Caùc thaønh phaàn chính cuûa heä thoáng thoâng tin ñòa lyù trong ñaùnh giaù taøi nguyeân ñaát. KevinM. Johnson, 1993. ÖÙng duïng Heä thoáng thoâng tin ñòa lyù nghieân cöùu söï phaân loaïi trong söû duïng ñaát. Beata M. De Vlieghter vaø Morgan De Dapper, 1997. Nghieân cöùu söï xaâm nhaäp cuûa nöôùc bieån, söû duïng ñaát vaø saûn xuaát luùa gaïo ôû vuøng ñoàng baèng thuoäc chaâu thoå soâng Meâ Koâng (Vieät Nam), döïa treân thöïc ñòa, Vieãn thaùm vaø Heä thoáng thoâng tin ñòa lyù. Nguyeãn Traàn Caàu, 1996. Xaây döïng cô sôû döõ lieäu ñòa lyù quaûn lyù ñaát ñai vaø moâi tröôøng cho caùc tænh mieàn nuùi Vieät Nam. Nguyeãn Ñình Döông, Leâ Thò Thu Hieàn, Leâ Kim Thoa, Nguyeãn Haïnh Quyeân. Xaây döïng cô sôû döõ lieäu phuïc vuï ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc quy hoaïch phaùt trieån thaønh phoá Haï Long vaø vuøng laân caän. Ñinh Thò Baûo Hoa. ÖÙng duïng coâng ngheä Heä thoáng thoâng tin ñòa lyù vaø vieãn thaùm trong nghieân cöùu quy hoaïch ñoâ thò Haø Noäi. Traàn Vaên YÙ, Nguyeãn Quang Myõ, Nguyeãn Vaên Nhöng. Söû duïng heä thoáng thoâng thi ñòa lyù xaây döïng baûn ñoà xoùi moøn tieàm naêng Vieät Nam tyû leä 1 : 1.000.000. Nguyeãn Ngoïc Thaïch, Buøi Coâng Queá, Ngoâ Bích Traâm, Trònh Hoaøi Thu. AÙp duïng Vieãn thaùm vaø Heä thoáng thoâng tin ñòa lyù ñeå nghieân cöùu quaûn lyù toång hôïp vònh Vaên Phong, tænh Khaùnh Hoøa. Traàn Vaên Ñieän. Taùc ñoäng cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa leân chaát löôïng nöôùc Vònh Haï Long: tieáp caän baèng vieãn thaùm vaø heä thoáng thoâng tin ñòa lyù. TS. Leâ Vaên Trung “Xaây döïng coâng cuï ñeå theo doõi dieãn bieán ñöôøng bôø keânh raïch treân ñòa baøn Tp. Hoà Chí Minh phuïc vuï coâng taùc choáng ngaäp”. Muïc tieâu: Xaây döïng moät coâng cuï hieäu quaû döïa treân cô sôû tích hôïp caùc coâng ngheä vieãn thaùm (RS), heä thoáng thoâng tin ñòa lyù (GIS) vaø heä ñònh vò toaøn caàu (GPS) ñeå theo doõi dieán bieán ñöôøng bôø keânh raïch treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh.   TS. Leâ Vaên Trung “Nghieân cöùu khaû thi vaø thieát keá toång theå Heä thoáng thoâng tin ñòa lyù Khu ñoâ thò môùi Thuû Thieâm – TP.HCM”. Muïc tieâu: Nghieân cöùu khaû thi vaø thieát keá toång theå heä thoáng thoâng tin ñòa lyù khu ñoâ thò môùi Thuû Thieâm nhaèm muïc tieâu öùng duïng coâng ngheä tin hoïc, ñaëc bieät laø heä thoáng thoâng tin ñòa lyù phuïc vuï quaûn lyù quaù trình ñaàu tö xaây döïng vaø khai thaùc khu ñoâ thò môùi Thuû Thieâm. Phuïc vuï phaân heä HCMGIS.   TS. Leâ Vaên Trung “Nghieân cöùu thaønh laäp heä thoáng tích hôïp thoâng tin phuïc vuï quaûn lyù ñoâ thò TP. Ñaø Laït”.   TS. Leâ Vaên Trung Ñeà taøi: “ÖÙng duïng coâng ngheä GIS trong quaûn lyù ñaát ñai tænh Laâm Ñoàng”: Xaây döïng cô sôû döõ lieäu GIS ñeå cung caáp thoâng tin taøi nguyeân ñaát ñeå phuïc vuï coâng taùc quaûn lyù ñaát ñai 2.4. Cô sôû döõ lieäu veà GIS trong nghieân cöùu phuïc vuï quaûn lyù: 2.4.1. Khaùi nieäm thoâng tin moâi tröôøng: Thoâng tin moâi tröôøng bao goàm moät daûi roäng caùc döõ lieäu, caùc thoáng keâ vaø caùc thoâng tin ñònh löôïng vaø ñònh tính khaùc; veà tính chaát, chuùng coù theå laø vaät lyù – sinh vaät, kinh teá – xaõ hoäi hay chính trò. Caùc döõ lieäu coù theå bao goàm moät tæ leä lôùn caùc döõ lieäu ñaëc thuø moâ taû ñoäng vaät, thöïc vaät vaø nôi cö truù cuûa chuùng. Khoái kieán thöùc ña daïng naøy coù moät ñieåm chung laø noù moâ taû hieän traïng moâi tröôøng, hoaëc moâ taû nhöõng nhaân toá beân ngoaøi naøo coù theå gay ra nhöõng thay ñoåi hay bieán ñoåi cuûa moâi tröôøng, hoaëc giuùp ngöôøi söû duïng hieåu roõ caùc heä quaû cuûa caùc haønh ñoäng aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng hay bò moâi tröôøng aûnh höôûng. 2.4.2.Khaùi nieäm cô sôû döõ lieäu moâi tröôøng: Cô sôû döõ lieäu laø taäp hôïp thoâng tin ñöôïc caáu truùc hoùa co` theå tìm kieám vaø laáy ra theo nhöõng caùch khaùc nhau, noùi chung phaûi traû tieàn. Cô sôû döõ lieäu tröïc tuyeán laø cô sôû döõ lieäu ñöôïc ñaët trong moät maïng löôùi maùy tính nhaát ñònh maø nhöõng ngöôøi söû duïng maïng löôùi coù theå vôùi tôùi noù. Cô sôû döõ lieäu trong moâi tröôøng goàm coù caùc loaïi nhö sau: Döõ lieäu thoáng keâ (döõ lieäu ñieàu tra thoáng keâ moâi tröôøng, vieãn thaùm) Döõ lieäu vaät lyù – sinh vaät (do caùc cô quan chính phuû cuõng nhö khu vöïc tö nhaân bieân soaïn, trong ñoù coù caû thoâng tin töø ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng). Döõ lieäu töø caùc nguoàn quoác teá Thoâng tin baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng. Döõ lieäu GIS goàm döõ lieäu khoâng gian vaø döõ lieäu phi khoâng gian (hay coøn goïi laø döõ lieäu thuoäc tính). Laø nhöõng moâ taû soá cuûa hình aûnh baûn ñoà. Chuùng bao goàm toaï ñoä, quy luaät vaø caùc kyù hieäu duøng ñeå xaùc ñònh hình aûnh cuï theå cuûa baûn ñoà trong moät khuoân daïng hieåu ñöôïc cuûa maùy tính. HTTÑL duøng caùc döõ lieäu ñoà thò ñeå taïo ra moät baûn ñoà hay hình aûnh baûn ñoà treân maøn hình hoaëc treân giaáy thoâng qua thieát bò ngoaïi vò. Coù 6 loaïi thoâng tin baûn ñoà duøng ñeå theå hieän hình aûnh baûn ñoà vaø ghi chuù cuûa noù trong heä thoáng thoâng tin ñòa lí nhö sau: Đieåm (Point) Đöôøng (Line) Vuøng (Polygon) OÂ löôùi (Grid cell) Kyù hieäu (Symbol) Đieåm aûnh (Pixel) Döõ lieäu baûn ñoà coù theå löu tröõ ôû daïng Vector hoaëc daïng Raster. Döõ lieäu daïng Vector laø caùc ñieåm toïa ñoä (X,Y) hoaëc laø caùc quy luaät tính toaùn toaï ñoä vaø noái chuùng thaønh caùc ñoái töôïng trong moät heä thoáng toïa ñoä nhaát ñònh. Döõ lieäu Raster (aûnh ñoái töôïng) laø döõ lieäu ñöôïc taïo thaønh bôûi caùc oâ löôùi coù ñoä phaân giaûi xaùc ñònh. Loaïi döõ lieäu naøy chæ duøng cho muïc ñích dieãn taû vaø minh hoaï chi tieát baèng hình aûnh theâm cho caùc ñoái töôïng quaûn lyù cuûa heä thoáng. Lôùp ñoái töôïng (layer): Thaønh phaàn döõ lieäu ñoà thò cuûa heä thoáng thoâng tin ñòa lí hay coøn goïi laø cô sôû döõ lieäu baûn ñoà ñöôïc quaûn lí ôû daïng caùc lôùp ñoái töôïng. Moãi moät lôùp chöùa caùc hình aûnh baûn ñoà lieân quan ñeán moät chöùc naêng, moät öùng duïng cuï theå. Lôùp ñoái töôïng laø taäp hôïp caùc hình aûnh thuaàn nhaát duøng ñeå phuïc vuï cho moät öùng duïng cuï theå vaø vò trí cuûa noù so vôùi caùc lôùp khaùc trong moät heä thoáng cô sôû döõ lieäu ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua moät heä toaï ñoä chung. Vieäc phaân taùch caùc lôùp thoâng tin ñöôïc döïa treân cô sôû cuûa moái lieân quan logic vaø moâ taû hoïa ñoà cuûa taäp hôïp caùc hình aûnh baûn ñoà phuïc vuï cho muïc ñích quaûn lí cuï theå. Döõ lieäu thuoäc tính laø nhöõng moâ taû veà ñaëc ñieåm, ñaëc tính cuûa töøng ñoái töôïng cuï theå, chuùng ñöôïc lieân keát vôùi döõ lieäu khoâng gian qua “maõ ñòa lyù” ñöôïc löu trong döõ lieäu khoâng gian vaø döõ lieäu thuoäc tính. Döõ lieäu thuoäc tính ñöôïc theå hieän döôùi daïng baûng goàm nhieàu doøng (record) vaø nhieàu coät (field), moãi doøng ñöôïc theå hieän moät ñoái töôïng cuï theå vaø moãi coät theå hieän moät thuoäc tính cuûa ñoái töôïng ñoù. Caáu truùc döõ lieäu thuoäc tính döïa vaøo noäi dung vaø ñaëc ñieåm cuûa ñoái töôïng cuøng vôùi vaán ñeà ma._.