Xây dựng cơ chế điều hành tỷ giá của Việt Nam

- 1 - MUÏC LUÏC MÔÛ ÑAÀU trang 1 CHÖÔNG 1 TOÅNG QUAN VEÀ TYÛ GIAÙ HOÁI ÑOAÙI trang 3 1.1 Khaùi nieäm tyû giaù trang 3 1.2 Caùc loaïi tyû giaù trang 4 1.2.1 Phaân loaïi theo ñoái töôïng trang 4 1.2.2 Tyû giaù thöïc vaø tyû giaù danh nghóa trang 5 1.2.3 Tyû giaù kinh doanh ngoaïi teä trang 6 1.3 Caùc cô cheá ñieàu haønh tyû giaù trang 7 1.3.1 Heä thoáng tyû giaù coá ñònh trang 7 1.3.2 Heä thoáng tyû giaù thaû noåi trang 7 1.3.3 Heä thoáng tyû giaù hoãn hôïp giöõa coá ñònh vaø thaû noåi trang 8 1.3.4 Caùc cheá ñoä tyû giaù hieän haønh trang 9 1.4 Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán tyû giaù trang 13 1.4.1 Quan heä cung caàu trang 13 1.4.2 Möùc ñoä laïm phaùt trang 14 1.4.3 Laõi suaát ngaân haøng trang 15 1.4.4 Thu nhaäp töông ñoái trang 16 1.4.5 Kieåm soaùt cuûa Chính phuû trang 16 1.4.6 Kyø voïng trang 17 1.4.7 Nhöõng nhaân toá khaùc trang 17 1.5 AÛnh höôûng cuûa tyû giaù ñeán neàn kinh teá trang 18 1.5.1 Tyû giaù hoái ñoaùi vaø ngoaïi thöông trang 18 1.5.2 Tyû giaù hoái ñoaùi vaø saûn löôïng, coâng aên vieäc laøm, laïm phaùt trang 19 1.6 Kinh nghieäm ñieàu haønh cuûa caùc quoác gia trang 20 1.6.1 Kinh nghieäm ñieàu haønh tyû giaù ôû Trung Quoác trang 20 1.6.2 Kinh nghieäm ñieàu haønh tyû giaù ôû Thaùi Lan trang 21 1.6.3 Kinh nghieäm ñieàu haønh tyû giaù ôû Chi Leâ trang 21 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG VEÀ CÔ CHEÁ ÑIEÀU HAØNH TYÛ GIAÙ CUÛA VIEÄT NAM 2.1 Giai ñoaïn tyû giaù coá ñònh trang 23 - 2 - 2.1.1 Giai ñoaïn tröôùc naêm 1989 trang 23 2.1.2 Giai ñoaïn 1989-1992 trang 28 2.2 Giai ñoaïn ñieàu chænh theo tyû giaù lieân ngaân haøng trang 33 2.2.1 Töø 1993-1999 trang 33 2.2.2 Giai ñoaïn töø thaùng 02/1999 ñeán nay trang 38 2.3 Nhaän xeùt & yeâu caàu hoaøn thieän cô cheá ñieàu haønh tyû giaù cuûa Vieät Nam 2.3.1 Öu nhöôïc ñieåm trang 42 2.3.2 Yeâu caàu hoaøn thieän cô cheá ñieàu haønh tyû giaù trang 45 CHÖÔNG 3 XAÂY DÖÏNG CÔ CHEÁ ÑIEÀU HAØNH TYÛ GIAÙ CUÛA VIEÄT NAM 3.1 Muïc tieâu cuûa chính saùch tyû giaù trang 51 3.2 Loä trình thöïc hieän cô cheá ñieàu haønh tyû giaù cuûa Vieät Nam trong gia ñoaïn 2005- 2015 3.2.1 Trong trung haïn (2005-2010) trang 54 3.2.2 Trong daøi haïn trang 55 3.3 Nhöõng giaûi phaùp hoå trôï cho loä trình trang 57 3.3.1 Vaän duïng döï baùo tyû giaù trang 57 3.3.2 Chính saùch laõi suaát trang 58 3.3.3 Phoái hôïp caùc chính saùch taøi chính tieàn teä trang 59 3.3.4 Caùc giaûi phaùp khaùc trang 66 KEÁT LUAÄN trang 68 PHUÏ LUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO - 3 - PHAÀN MÔÛ ÑAÀU Trong moät neàn kinh teá thò tröôøng môû, thöông maïi quoác teá trôû thaønh phoå bieán, vieäc thanh toaùn giöõa caùc quoác gia vôùi nhau phaûi söû duïng tieàn teä cuûa nöôùc naøy hay nöôùc khaùc. Ñeå thöïc hieän vieäc chuyeån ñoåi tieàn teä nhö vaäy, caùc quoác gia phaûi döïa vaøo tyû giaù hoái ñoaùi. Nhö chuùng ta ñaõ bieát, tyû giaù hoái ñoaùi laø moät coâng cuï kinh teá vó moâ chuû yeáu ñeå ñieàu tieát caùn caân thöông maïi quoác teá theo muïc tieâu ñaõ ñònh tröôùc cuûa moät quoác gia. Vieäc thay ñoåi tyû giaù seõ aûnh höôûng ñeán caùc lónh vöïc, caùc doanh nghieäp coù thu chi ngoaïi teä töø ñoù aûnh höôûng ñeán toaøn boä neàn kinh teá... Tyû giaù hoái ñoaùi khoâng chæ coù taùc ñoäng ñeán giaù caû haøng hoùa trong nöôùc, maø coøn taùc ñoäng raát lôùn xuaát nhaäp khaåu haøng hoùa, cuõng nhö ñeán xuaát nhaäp khaåu tö baûn (voán). Vì vaäy, noù taùc ñoäng ñeán toaøn boä neàn kinh teá quoác daân. Vôùi nhöõng taùc ñoäng lôùn nhö vaäy cuûa tyû giaù ñeán neàn kinh teá laøm cho caùc nhaø quaûn lyù nhaø nöôùc ôû moïi quoác gia ñeàu muoán quaûn lyù, ñieàu tieát tyû giaù, söû duïng tyû giaù nhö moät coâng cuï ñieàu tieát neàn kinh teá theo nhöõng muïc tieâu kinh teá-xaõ hoäi ñaõ vaïch ra. Ñoái vôùi nöôùc ta, moät nöôùc ñang trong giai ñoaïn taêng tröôûng vaø phaùt trieån, tieán tôùi hoäi nhaäp caøng ñoøi hoûi phaûi xaùc ñònh moät chính saùch tyû giaù hoái ñoaùi thích hôïp ñeå coù theå khuyeán khích, taän duïng nguoàn löïc saûn xuaát trong vaø ngoaøi nöôùc, thuùc ñaåy caùc hoaït ñoäng thöông maïi, du lòch, kieàu hoái... goùp phaàn tích cöïc cho phaùt trieån kinh teá, cho söï nghieäp coâng nghieäp hoùa-hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Ñoái töôïng & phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi: Nhöõng vaán ñeà lyù luaän vaø thöïc tieãn veà tyû giaù hoái ñoaùi vaø cô cheá ñieàu haønh tyû giaù cuûa Vieät Nam trong thôøi gian qua, ñoàng thôøi nghieân cöùu kinh nghieäm söû duïng tyû giaù hoái ñoaùi trong xaây döïng vaø phaùt trieån kinh teá cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi. - 4 - Phöông phaùp nghieân cöùu: Ñeà taøi döïa treân cô sôû phöông phaùp luaän duy vaät bieän chöùng, duy vaät lòch söû cuøng vôùi caùc phöông phaùp toång hôïp, phaân tích, so saùnh, ñoái chieáu... ñoàng thôøi keát hôïp vôùi caùc hoïc thuyeát kinh teá hieän ñaïi, kinh nghieäm ñieàu haønh tyû giaù hoái ñoaùi cuûa moät soá nöôùc, töø ñoù ñöa ra phöông höôùng hoaøn thieän cô cheá ñieàu haønh tyû giaù cuûa nöôùc ta. Vì vaán ñeà tyû giaù laø moät vaán ñeà phöùc taïp neân noäi dung cuûa ñeà taøi chæ giôùi haïn nghieân cöùu tyû giaù ôû goùc ñoä: Löïa choïn cheá ñoä tyû giaù vaø Ñieàu chænh tyû giaù. Noäi dung nghieân cöùu chuû yeáu cuûa ñeà taøi bao goàm 3 chöông: - Chöông 1: Toång quan veà tyû giaù hoái ñoaùi. - Chöông 2: Thöïc traïng veà cô cheá ñieàu haønh tyû giaù ôû Vieät Nam. - Chöông 3: Loä trình thöïc hieän cô cheá quaûn lyù tyû giaù hoái ñoaùi cuûa Vieät Nam trong giai ñoaïn 2005-2015. YÙ nghóa khoa hoïc & thöïc tieãn cuûa ñeà taøi: Qua vieäc nghieân cöùu lyù luaän veà tyû giaù, hoïc hoûi kinh nghieäm ñieàu haønh cuûa caùc nöôùc khaùc nhau treân theá giôùi, cuøng vôùi thöïc tieãn ñieàu haønh tyû giaù ôû Vieät Nam trong nhöõng naêm qua, tìm ra nhöõng toàn taïi, vöôùng maéc vaø ñöa ra bieän phaùp khaéc phuïc nhaèm hoaøn thieän cô cheá ñieàu haønh tyû giaù cuûa Vieät Nam trong giai ñoaïn hieän nay ñeå coù theå söû duïng hieäu quaû hôn coâng cuï ñieàu tieát naøy thuùc ñaåy kinh teá phaùt trieån. Ñoàng thôøi, ñöa ra loä trình thöïc hieän cô cheá ñieàu haønh tyû giaù cho Vieät Nam töø nay ñeán naêm 2015. Vôùi söï coá gaéng vaø mong muoán hoaøn thaønh toát ñeà taøi nghieân cöùu nhöng ñeà taøi khoâng traùnh khoûi nhöõng haïn cheá vaø sai soùt. Raát mong nhaän ñöôïc söï chæ daãn vaø ñoùng goùp cuûa quí Thaày Coâ vaø baïn beø. - 5 - CHÖÔNG 1 TOÅNG QUAN VEÀ TYÛ GIAÙ HOÁI ÑOAÙI 1.1 KHAÙI NIEÄM TYÛ GIAÙ Ñaõ töø laâu vieäc trao ñoåi mua baùn khoâng chæ giôùi haïn trong phaïm vi moät nöôùc maø coù söï tham gia cuûa nhieàu quoác gia khaùc nhau. Khi ñoù, caùc quan heä thanh toaùn, tín duïng trong giao dòch ngoaïi thöông giöõa caùc beân ñoøi hoûi phaûi söû duïng ñôn vò tieàn teä cuûa moät trong hai nöôùc nhöng cuõng coù theå laø ñoàng tieàn cuûa nöôùc thöù ba. Vì vaäy, vaán ñeà chuyeån ñoåi ñoàng tieàn nöôùc naøy sang tieàn nöôùc khaùc ñeå xaùc ñònh giaù trò giao dòch, thanh toaùn coù yù nghóa raát quan troïng. Muoán thöïc hieän vieäc chuyeån ñoåi ñoù phaûi döïa vaøo moät möùc qui ñoåi xaùc ñònh, hay noùi caùch khaùc laø phaûi döïa vaøo tyû giaù hoái ñoaùi. Tuøy theo töøng thôøi kyø vaø phöông phaùp tieáp caän ngöôøi ta ñöa ra nhieàu khaùi nieäm khaùc nhau veà tyû giaù. Theo quan ñieåm coå ñieån thì tyû giaù hoái ñoaùi laø tyû leä so saùnh ngang giaù (ngang giaù vaøng) giöõa ñoàng tieàn cuûa hai nöôùc. Coøn theo quan ñieåm kinh teá hieän ñaïi, tyû giaù hoái ñoaùi laø giaù maø ngöôøi ta phaûi traû khi mua hoaëc baùn moät ngoaïi teä. Vaø treân thò tröôøng ngoaïi hoái, tyû giaù laø giaù caû cuûa tieàn teä nöôùc naøy ñöôïc tính baèng ñôn vò tieàn teä nöôùc khaùc. Nhö vaäy, tyû giaù hoái ñoaùi laø söï so saùnh moái töông quan giaù trò giöõa hai ñoàng tieàn vôùi nhau; hay ñoù laø giaù chuyeån ñoåi cuûa moät ñoàng tieàn nöôùc naøy trong quan heä so saùnh vôùi caùc ñoàng tieàn khaùc. Coøn ôû Vieät Nam, theo muïc 8/ ñieàu 4, nghò ñònh soá 63/1998 cuûa Chính phuû: “Tyû giaù hoái ñoaùi laø giaù caû cuûa moät ñôn vò tieàn teä nöôùc ngoaøi tính baèng ñôn vò tieàn teä cuûa Vieät Nam”. Chuùng ta ñònh nghóa tyû giaù theo quan ñieåm hieän ñaïi, tyû giaù laø giaù caû, laø soá tieàn maø chuùng ta phaûi traû (nhaän ñöôïc) khi chuùng ta mua (baùn) moät ngoaïi teä naøo ñoù. Caùch ñònh nghóa naøy döïa vaøo phöông phaùp yeát giaù tröïc tieáp laáy ngoaïi teä laø - 6 - ñoàng yeát giaù, coøn noäi teä laø ñoàng ñònh giaù hay noùi khaùc hôn laø laáy ngoaïi teä laøm moät ñôn vò ñeå so saùnh vôùi soá löôïng tieàn teä trong nöôùc. Ví duï: Ngaøy 23/05/2005, taïi Vieät Nam 1USD = 15.845 VND 1AUD = 11.884 VND 1EUR = 19.776 VND 1GBP = 28.792 VND 1HKD = 2.018 VND 1SGD = 9.474 VND 1.2 CAÙC LOAÏI TYÛ GIAÙ Coù nhieàu loaïi tyû giaù khaùc nhau tuøy theo caùch phaân loaïi 1.2.1 Phaân loaïi theo ñoái töôïng - Tyû giaù chính thöùc: laø tyû giaù do Ngaân haøng Trung öông cuûa moãi nöôùc coâng boá, noù phaûn aùnh chính thöùc veà giaù trò ñoái ngoaïi cuûa ñoàng noäi teä. Treân cô sôû tyû giaù chính thöùc coäng hay tröø bieân ñoä ñeå coù theå aán ñònh tyû giaù mua, baùn ngoaïi teä. Tyû giaù chính thöùc ñöôïc duøng ñeå tính thueá xuaát nhaäp khaåu, traû nôï nöôùc ngoaøi vaø caùc hoaït ñoäng coù lieân quan. Noù laøm cô sôû ñeå caùc ngaân haøng thöông maïi xaùc ñònh tyû giaù mua baùn ngoaïi teä. Noù coøn laø tyû giaù chuaån ñeå hình thaønh caùc tyû giaù treân thò tröôøng. Tyû giaù chính thöùc laø coâng cuï maïnh meõ ñeå ñieàu chænh caùc hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá ñaëc bieät trong lónh vöïc ngoaïi thöông. - Tyû giaù thò tröôøng: laø loaïi tyû giaù ñöôïc hình thaønh treân thò tröôøng ngoaïi teä moät caùch coâng khai vaø hôïp phaùp. Tyû giaù thò tröôøng bò chi phoái bôûi quan heä cung caàu veà ngoaïi hoái. Trong tyû giaù thò tröôøng phaân bieät hai loaïi tyû giaù: y Tyû giaù môû cöûa: tyû giaù ñöôïc coâng boá vaøo luùc thò tröôøng giao dòch ngoaïi hoái môû cöûa hoaït ñoäng. - 7 - y Tyû giaù ñoùng cöûa: tyû giaù hình thaønh vaøo thôøi ñieåm cuoái cuøng cuûa phieân giao dòch ngoaïi teä, ñaây laø tyû giaù phaûn aùnh quan heä cung caàu veà ngoaïi teä treân thò tröôøng ngoaïi hoái. 1.2.2 Tyû giaù thöïc vaø tyû giaù danh nghóa - Tyû giaù hoái ñoaùi danh nghóa laø khaùi nieäm ño löôøng giaù caû töông quan cuûa hai ñoàng tieàn. Tyû giaù danh nghóa chính laø giaù cuûa moät ñoàng tieàn ñöôïc bieåu thò thoâng qua ñoàng tieàn khaùc maø khoâng ñeà caäp ñeán töông quan söùc mua haøng hoùa vaø dòch vuï giöõa chuùng. Tyû giaù hoái ñoaùi danh nghóa goàm tyû giaù hoái ñoaùi nieâm yeát treân caùc thò tröôøng hoái ñoaùi theá giôùi, tyû giaù chính thöùc coâng boá taïi caùc Ngaân haøng, tyû giaù thò tröôøng töï do khoâng naèm trong kieåm soaùt cuûa Nhaø nöôùc (tyû giaù khoâng chính thöùc). - Tyû giaù hoái ñoaùi thöïc ñöôïc ñieàu chænh bôûi töông quan giaù caû trong nöôùc vaø giaù caû ngoaøi nöôùc. Khi tyû giaù danh nghiaõ taêng hay giaûm khoâng coù nghóa laø gia taêng hay suït giaûm söùc caïnh tranh thöông maïi quoác teá. Nhöng tyû giaù hoái ñoaùi thöïc ñaïi dieän cho khaû naêng caïnh tranh quoác teá cuûa moät quoác gia. Tyû giaù hoái ñoaùi thöïc laø töông quan giöõa giaù caû cuûa haøng maäu dòch vaø giaù caû cuûa haøng phi maäu dòch. Tuøy theo phöông phaùp yeát giaù tieàn teä cuûa töøng quoác gia, tyû giaù hoái ñoaùi thöïc ñöôïc tính nhö sau: y Yeát giaù giaùn tieáp: Noäi teä laø ñoàng yeát giaù, ngoaïi teä laø ñoàng ñònh giaù. Phöông phaùp naøy thöôøng ñöôïc duøng ôû moät soá nöôùc nhö Anh, Myõ, UÙc... Khi ñoù, coâng thöùc tính tyû giaù hoái ñoaùi thöïc: RER = *CIP CIP x NER1 Trong ñoù: NER1: Tyû giaù danh nghóa tính baèng soá ñôn vò ngoaïi teä treân soá ñôn vò noäi teä CPI: Möùc giaù trong nöôùc CPI*: Möùc giaù nöôùc ngoaøi - 8 - y Yeát giaù tröïc tieáp: Ngoaïi teä laø ñoàng yeát giaù coøn noäi teä laø ñoàng ñònh giaù. Phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng ôû caùc nöôùc coøn laïi vaø dó nhieân ôû nöôùc ta cuõng duøng phöông phaùp yeát giaù naøy (nhö ñaõ ñeà caäp trong phaàn 1.1). Ta coù coâng thöùc tính tyû giaù thöïc nhö sau: RER = CPI *CPI x NER2 Trong ñoù: NER2: Tyû giaù danh nghóa tính baèng soá ñôn vò noäi teä treân soá ñôn vò ngoaïi teä CPI: Möùc giaù trong nöôùc CPI*: Möùc giaù nöôùc ngoaøi Nhö vaäy, trong tröôøng hôïp naøy neáu möùc giaù haøng hoùa trong nöôùc baèng vôùi möùc giaù haøng hoùa nöôùc ngoaøi, thì tyû giaù thöïc seõ baèng vôùi tyû giaù giao ngay treân thò tröôøng, nghóa laø tyû giaù danh nghóa seõ baèng vôùi tyû giaù thöïc. Coøn neáu möùc giaù haøng hoùa trong nöôùc lôùn hôn möùc giaù haøng hoùa nöôùc ngoaøi thì tyû giaù thöïc seõ nhoû hôn tyû giaù giao ngay treân thò tröôøng vaø ngöôïc laïi. 1.2.3 Tyû giaù kinh doanh ngoaïi teä Ñoù laø tyû giaù do caùc ngaân haøng, caùc toå chöùc ñöôïc pheùp kinh doanh ngoaïi teä coâng boá goàm: tyû giaù mua vaø tyû giaù baùn, trong caùc loaïi ñoù coù phaân bieät tyû giaù tieàn maët, tyû giaù chuyeån khoaûn. Ngoaøi ra, coøn toàn taïi nhieàu loaïi tyû giaù trong giao dòch kinh doanh ngoaïi teä nhö: - Tyû giaù ñieän hoái: laø tyû giaù mua baùn ngoaïi hoái trong ñoù ngaân haøng chuyeån tieàn baèng ñieän. Tyû giaù naøy nhanh choùng vaø chính xaùc, laø cô sôû ñeå xaùc ñònh caùc loaïi tyû giaù khaùc. - Tyû giaù thö hoái: laø tyû giaù mua baùn trong ñoù ngaân haøng chuyeån tieàn baèng thö, tyû giaù thö hoái thöôøng thaáp hôn tyû giaù ñieän hoái. - Tyû giaù giao ngay (Spot): tyû giaù aùp duïng cho ngaøy hoâm nay nhöng giao dòch ngoaïi teä trong voøng 2 ngaøy sau ñoù. - 9 - - Tyû giaù kyø haïn (Forward): tyû giaù aùp duïng cho ngaøy giao dòch ngoaïi teä trong töông lai sau ngaøy thoûa thuaän giao dòch töø 1-12 thaùng. - Tyû giaù cheùo: laø tyû giaù giöõa hai ñoàng tieàn ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua moät ñoàng tieàn khaùc laøm trung gian. Coâng thöùc tính: A/B = A/C * C/B Ví duï: 1USD = 15.750 VND vaø 1AUD = 12.000 VND, thì USD/AUD = USD/VND * VND/AUD = USD/VND * 1/ AUD/ VND = 15.750/ 12000= 1,3125 1.3 CAÙC CÔ CHEÁ ÑIEÀU HAØNH TYÛ GIAÙ Khoâng phaûi ngay töø ñaàu caùc cô cheá ñieàu haønh tyû giaù ñöôïc xaùc ñònh vaø hình thaønh (Phuï luïc1) maø chuùng ñaõ traõi qua nhieàu bieán coá cuõng nhö nhieàu thay ñoåi, vaø ñöôïc phaân chia nhö sau. 1.3.1 Heä thoáng tyû giaù coá ñònh Trong moät heä thoáng tyû giaù hoái ñoaùi coá ñònh, tyû giaù hoái ñoaùi ñöôïc giöõ khoâng ñoåi hoaëc chæ ñöôïc pheùp cho dao ñoäng trong moät phaïm vi raát heïp. Neáu moät tyû giaù hoái ñoaùi baét ñaàu dao ñoäng quaù nhieàu, caùc chính phuû coù theå can thieäp ñeå duy trì tyû giaù hoái ñoaùi trong voøng giôùi haïn cuûa phaïm vi naøy. Trong moâi tröôøng tyû giaù hoái ñoaùi coá ñònh, nhieäm vuï quaûn lyù cuûa caùc coâng ty ña quoác gia trôû neân deã daøng hôn vì khoâng caàn quan taâm nhieàu ñeán söï bieán ñoäng cuûa tyû giaù. Nhöng ngöôïc laïi chính phuû laïi gaëp nhieàu khoù khaên trong vieäc ñieàu haønh vaø quaûn lyù tyû giaù. 1.3.2 Heä thoáng tyû giaù thaû noåi Tyû giaù thaû noåi töï do laø tyû giaù maø möùc cuûa noù ñöôïc hình thaønh töï phaùt treân thò tröôøng, do quan heä cung caàu quyeát ñònh, bò taùc ñoäng bôûi thay ñoåi möùc giaù, caùc möùc laõi suaát khaùc nhau vaø taêng tröôûng kinh teá, khoâng coù söï can thieäp cuûa chính phuû. Nhö vaäy, theo heä thoáng naøy, caùc coâng ty ña quoác gia phaûi daønh nhieàu thôøi gian cho vieäc tính toaùn vaø quaûn lyù caùc ruûi ro do dao ñoäng tyû giaù. Coøn Chính phuû - 10 - chæ tham gia thò tröôøng ngoaïi hoái vôùi tö caùch laø moät thaønh vieân bình thöôøng, coù nghóa laø Chính phuû coù theå mua vaøo hoaëc baùn ra moät ngoaïi teä naøo ñoù phuïc vuï cho muïc ñích cuûa Chính phuû chöù khoâng nhaèm muïc ñích can thieäp leân tyû giaù. Cô cheá naøy coù nhöng öu ñieåm: - Cheá ñoä tyû giaù thaû noåi caùch ly nhöõng taùc ñoäng daây chuyeàn cuûa quoác gia naøy vôùi quoác gia khaùc. Caùc vaán ñeà moät nöôùc gaëp nhö laïm phaùt, thaát nghieäp... khoâng nhaát thieát seõ laây nhieãm sang caùc nöôùc khaùc trong moâi tröôøng tyû giaù hoái ñoaùi thaû noåi töï do. (Phuï luïc 2) - Moät lôïi ñieåm khaùc cuûa tyû giaù thaû noåi töï do laø caùc ngaân haøng trung öông khoâng bò ñoøi hoûi phaûi lieân tuïc duy trì tyû giaù hoái ñoaùi trong bieân ñoä ñaõ ñònh. Vì vaäy, hoï khoâng bò buoäc phaûi thöïc hieän moät chính saùch can thieäp coù theå taïo neân nhöõng taùc ñoäng khoâng thuaän lôïi ñoái vôùi neàn kinh teá chæ ñeå kieåm soaùt tyû giaù. Hôn nöõa, caùc chính phuû coù theå thöïc thi nhöõng chính saùch maø khoâng caàn baän taâm laø caùc chính saùch ñoù coù duy trì ñöôïc tyû giaù trong bieân ñoä quy ñònh hay khoâng. Neáu tyû giaù khoâng ñöôïc pheùp thaû noåi, caùc nhaø ñaàu tö seõ ñaàu tö voán cuûa mình vaøo baát cöù nöôùc naøo coù laõi suaát cao nhaát. Ñieàu naøy coù theå seõ laøm cho chính phuû cuûa caùc nöôùc coù laõi suaát thaáp haïn cheá voán cuûa caùc nhaø ñaàu tö ñem ra khoûi nöôùc mình. Nhö vaäy, seõ coù nhieàu haïn cheá doøng voán vaø hieäu quaû cuûa thò tröôøng taøi chính bò giaûm suùt. 1.3.3 Heä thoáng tyû giaù hoãn hôïp giöõa coá ñònh vaø thaû noåi Laø tyû giaù thaû noåi nhöng coù söï can thieäp cuûa Chính phuû ñeå taùc ñoäng ñeán tyû giaù hoái ñoaùi phuïc vuï chieán löôïc chung cuûa nöôùc mình. Trong cheá ñoä tyû giaù thaû noåi töï do, Chính phuû giöõ thaùi ñoä thuï ñoäng, ñeå cho thò tröôøng quyeát ñònh giaù trò ñoàng tieàn nöôùc mình. Treân thöïc teá ít coù nöôùc naøo thaû noåi töï do maø traùi laïi hoï can thieäp baèng nhöõng coâng cuï taøi chính, döï tröõ ngoaïi teä, chính saùch kinh teá, keå caû giaûi phaùp haønh chính.... - 11 - Loaïi hình tyœ giaù naøy hieän ñang ñöôïc aùp duïng ôœ haàu heát caùc nöôùc, tuy nhieân möùc ñoä ñieàu tieát cuœa moãi nöôùc moãi khaùc vôùi nhöõng ñaëc tröng ña daïng phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm cuûa töøng quoác gia. Ñeán nay noù toàn taïi döôùc caùc hình thöùc sau. 1.3.4 Caùc cheá ñoä tyû giaù hieän haønh c Thaû noåi hoaøn toaøn (Free Float, Independently Float) Nhaø nöôùc khoâng can thieäp vaøo thò tröôøng ngoaïi hoái, tyû giaù hoái ñoaùi do cung caàu thò tröôøng quyeát ñònh. Khi xaûy ra bieán ñoäng, tyû giaù seõ töï ñieàu chænh thoâng qua cung caàu thò tröôøng. Treân thöïc teá khoâng coù quoác gia naøo treân theá giôùi coù cheá ñoä tyû giaù thaû noåi hoaøn toaøn. d Thaû noåi coù quaûn lyù khoâng xaùc ñònh ñöôøng ñi tyû giaù (Managed float without pre-announced path) Trong cheá ñoä tyû giaù naøy, Ngaân haøng Trung öông thænh thoaûng can thieäp vaøo thò tröôøng ngoaïi hoái. Neáu can thieäp tröïc tieáp, seõ laøm thay ñoåi cô caáu cuûa döï tröõ ngoaïi teä (tuyø thuoäc vaøo can thieäp höõu hieäu hay voâ hieäu). Neáu can thieäp giaùn tieáp, döï tröõ ngoaïi teä seõ khoâng thay ñoåi. e Vuøng muïc tieâu (Target Zone) Ngaân haøng Trung öông xaùc ñònh moät bieân ñoä danh nghóa coá ñònh ñeå tyû giaù hoái ñoaùi dao ñoäng. Neáu thò tröôøng ñaåy tyû giaù ra ngoaøi bieân ñoä, thì Ngaân haøng Trung öông seõ can thieäp ñeå ñöa tyû giaù trôû veà phaïm vi bieân ñoä ban ñaàu. Ñoä roäng cuûa bieân ñoä seõ xaùc ñònh möùc ñoä thaû noåi hoaëc möùc ñoä coá ñònh maø heä thoáng hoái ñoaùi nöôùc ñoù ñang theo ñuoåi. Chaúng haïn tröôùc ñaây, theo qui ñònh cuûa cô cheá tyû giaù hoái ñoaùi trong Coäng ñoàng chaâu AÂu, neáu quoác gia naøo coù bieân ñoä laø +/-2.25% thì heä thoáng tyû giaù nöôùc ñoù ñöôïc xem laø coá ñònh, coøn bieân ñoä trong khoaûng +/-25% thì heä thoáng tyû giaù ñoù ñöôïc xem nhö thaû noåi. Cheá ñoä vuøng muïc tieâu coù moät lôïi theá laø keát hôïp öu ñieåm cuûa caû cheá ñoä tyû giaù thaû noåi vaø coá ñònh. Khi heä thoáng hoaït ñoäng trong bieân ñoä, tyû giaù hoái ñoaùi theo vuøng muïc tieâu coù theå ñoùng vai troø haáp thuï nhöõng ñoät bieán ñoái vôùi neàn kinh teá. - 12 - Ngoaøi ra, vieäc qui ñònh bieân ñoä coøn taïo ra ñoä tin caäy ñoái vôùi heä thoáng vì vaäy laøm taêng yeáu toá kyø voïng vaø giaûm ruûi ro do ñoät bieán gaây ra. Tuy nhieân, cheá ñoä tyû giaù theo vuøng muïc tieâu raát deã bò taán coâng bôûi ñaàu cô tyû giaù, ñaëc bieät laø khi bieân ñoä qui ñònh quaù heïp, khi caùc bieán soá thöïc cuûa neàn kinh teá vaø caùc chính saùch vó moâ trong nöôùc khoâng coøn phuø hôïp vôùi bieân ñoä. Vieäc qui ñònh laïi bieân ñoä nhieàu laàn coù theå laøm suy giaûm loøng tin vaøo chính saùch tyû giaù cuûa quoác gia vaø taïo ra söï baát oån kinh teá. f Bieân ñoä haï daàn (Sliding Band) Ñaây laø cheá ñoä tyû giaù theo vuøng muïc tieâu coù theå ñieàu chænh ñöôïc. Ngaân haøng Trung öông tuy khoâng cam keát baûo veä bieân ñoä cho tröôùc nhöng vaãn can thieäp töøng thôøi kyø ñeå ñieàu chænh bieân ñoä khi caàn thieát. Vì vaäy, caùc neàn kinh teá coù tyû leä laïm phaùt cao coù theå aùp duïng cheá ñoä tyû giaù naøy baèng caùch xaùc ñònh bieân ñoä vaø ñieàu chænh nhaèm traùnh tyû giaù hoái ñoaùi leân quaù cao. Tuy vaäy, khoù xaùc ñònh bieân ñoä hôïp lyù, taïo ra tình theá khoâng chaéc chaén chính saùch tuøy yù maø Ngaân haøng Trung öông phaûi ñi theo. g Bieân ñoä dòch chuyeån daàn (Crawling Band) Trong cheá ñoä tyû giaù hoái ñoaùi theo bieân ñoä dòch chuyeån, Ngaân haøng Trung öông xaùc ñònh moät bieân ñoä luoân dòch chuyeån theo 2 caùch: - Xaùc ñònh bieân ñoä dòch chuyeån “nhìn veà phía sau” töùc laø bieân ñoä ñöôïc xaùc nhaän döïa treân söï cheânh leäch laïm phaùt trong quaù khöù. - Xaùc ñònh bieân ñoä dòch chuyeån “nhìn veà phía tröôùc” töùc laø döïa treân tyû leä laïm phaùt kyø voïng trong töông lai, hoaëc bieân ñoä ñöôïc söû duïng theo moät möùc naøo ñoù maø Ngaân haøng Trung öông nhaém ñeán. Ngaân haøng Trung öông xaùc ñònh bieân ñoä maø khoâng caàn phaûi nhieàu laàn ñieàu chænh ñeå ñaït ñeán vò trí caân baèng trung taâm. Tuy nhieân, bieân ñoä nhìn veà phía sau coù theå daãn ñeán laïm phaùt cao hôn, coøn bieân ñoä nhìn veà phía tröôùc coù theå laøm cho tyû giaù hoái ñoaùi ñöôïc ñònh quaù cao do ñoàng tieàn ñöôïc ñònh vöôït giaù trò thöïc cuûa noù. - 13 - h Cheá ñoä tyû giaù coá ñònh coù dòch chuyeån daàn theo bieân ñoä (Crawling Peg) Ñaây laø chính saùch tyû giaù hoái ñoaùi ñöôïc xem laø giaûi phaùp ñeå phaù giaù töøng böôùc ñoàng tieàn cuûa moät quoác gia. Ngaân haøng Trung öông aán ñònh moät möùc tyû giaù coá ñònh ñoàng thôøi cho pheùp thò tröôøng giao dòch vôùi moät bieân ñoä coäng tröø, dao ñoäng töø heïp ñeán roäng tuøy theo möùc ñoä phaù giaù ñoàng tieàn. Trong cheá ñoä tyû giaù hoái ñoaùi naøy, ngaân haøng Trung öông coù theå söû duïng nhieàu chæ tieâu kinh teá ñeå aán ñònh tyû giaù danh nghóa. Thoâng thöôøng, cheá ñoä tyû giaù coá ñònh theo bieân ñoä dòch chuyeån duøng ñeå giaûm laïm phaùt nhö trong tröôøng hôïp bieân ñoä “nhìn veà phía sau”. Ngoaøi ra, tyû giaù danh nghóa luoân ñöôïc ñieàu chænh theo kieåu “nhích daàn” töøng böôùc vaø toång möùc ñieàu chænh sau khi ñöôïc xaùc ñònh seõ ñöôïc chia ra nhieàu tyû leä khaùc nhau vaø ñöôïc ñieàu chænh daàn xuyeân suoát trong moät thôøi kyø. Chaúng haïn, neáu Ngaân haøng Trung öông coù keá hoaïch phaù giaù VND 6% trong moät naêm thì coù theå chia thaønh 12 thaùng, moãi thaùng ñieàu chænh 0,5%. Cheá ñoä coá ñònh ñieàu chænh daàn laø moät trong nhöõng hình thöùc cuûa cheá ñoä tyû giaù hoái ñoaùi coá ñònh, vì vaäy giuùp kieåm soaùt laïm phaùt hieäu quaû vaø taïo ra taâm lyù an toaøn, tin töôûng. Tuy nhieân, cheá ñoä naøy cuõng boäc loä nhöôïc ñieåm: - Neáu döï tröõ ngoaïi teä khoâng ñaày ñuû thì tyû giaù coá ñònh naøy coù theå suïp ñoå do khoâng ñuû khaû naêng baûo veä möùc ñieàu chænh maø Ngaân haøng Trung öông xaùc ñònh tröôùc. - Raát deå tieâu hao ngoaïi teä ñeå baûo veä muïc tieâu ñieàu chænh. - Ñöôøng ñi cuûa tyû giaù ñöôïc xaùc ñònh tröôùc, thöôøng laø ñuùng theo kyø voïng neân thöôøng taïo ra taâm lyù gaêm giöõ ngoaïi teä, taïo aùp löïc thieáu huït ngoaïi teä treân thò tröôøng. i Cheá ñoä tyû giaù coá ñònh coù ñieàu chænh (Fixed but adjustable Rate) Tuy chính thöùc coá ñònh tyû giaù nhöng Ngaân haøng Trung öông seõ khoâng ñöa ra cam keát naøo ñeå duy trì tyû giaù coá ñònh ñaõ coâng boá. Ngoaøi ra, Nhaø nöôùc cuõng khoâng thoâng qua chính saùch taøi chính tieàn teä ñeå ñaûm baûo raèng caùc chính saùch taøi chính - 14 - naøy seõ phuïc vuï cho muïc ñích coá ñònh tyû giaù. Vì vaäy, Nhaø nöôùc coù theå can thieäp vaøo tyû giaù khi thaáy caàn thieát ñeå duy trì oån ñònh caùc muïc tieâu kinh teá vó moâ khaùc. Do tính chaát can thieäp khi thaáy caàn thieát neân Heä thoáng tyû giaù coá ñònh coù ñieàu chænh tuy coá ñònh nhöng vaãn coù theå linh hoaït. Trong cheá ñoä naøy, aùp löïc thò tröôøng coù theå taïo nguy cô laïm phaùt khi ñieàu chænh laïi tyû giaù. Ngoaøi ra, thò tröôøng seõ khoâng ñoaùn ñöôïc tín hieäu hoaït ñoäng can thieäp cuûa Chính phuû. j Cheá ñoä tyû giaù vôùi cô cheá hoäi ñoàng tieàn teä (Currency Board) Trong cheá ñoä naøy, Hoäi ñoàng tieàn teä (thay cho Ngaân haøng Trung öông) coá ñònh tyû giaù theo “moät ngoaïi teä neo” vaø cam keát trong daøi haïn baûo veä tyû giaù theo luaät ñònh ñaõ thoâng qua tröôùc, ngay caû phaûi hy sinh caùc muïc tieâu tieàn teä khaùc. Beân caïnh ñoù, Nhaø nöôùc coøn ñaûm baûo khaû naêng chuyeån ñoåi ñoàng tieàn nöôùc mình ñeå laáy “nogaïi teä neo” theo tyû giaù coá ñònh vaøo baát cöù luùc naøo. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, Nhaø nöôùc phaûi coù löôïng ngoaïi teä ñuû maïnh, toái thieåu phaûi töông vôùi toång tieàn maët ñang löu thoâng trong nöôùc. Cô cheá naøy laø giaûi phaùp toát nhaát ñeå kieàm cheá laïm phaùt ñoái vôùi quoác gia coù tyû leä laïm phaùt phi maõ. Neàn kinh teá theo cô cheá naøy seõ coù laõi suaát thaáp, ñaây laø yeáu toá quan troïng kích thích ñaàu tö phaùt trieån kinh teá. Vì muïc tieâu cuûa cheá ñoä naøy laø coá ñònh tyû giaù neân caùc quoác gia seõ phaûi traû giaù ñoái vôùi caùc muïc tieâu kinh teá khaùc. Hoäi ñoàng tieàn teä laäp ra ñeå thay theá Ngaân haøng Trung öông neân moät soá chöùc naêng quan troïng cuûa Ngaân haøng Trung öông khoâng coøn nöõa, chaúng haïn nhö chöùc naêng “ngöôøi cho vay cuoái cuøng” ñoái vôùi ngaân haøng thöông maïi. k Cheá ñoä tyû giaù ñoâ-la hoùa toaøn dieän (Full Dollarization) Tröôøng hôïp cöïc ñoä cuûa hoäi ñoàng tieàn teä laø ñoâ-la hoùa toaøn dieän. Nhaø nöôùc töø boû noäi teä vaø thay theá baèng moät ngoaïi teä maïnh, thöôøng laø ñoâ-la Myõ neân goïi laø ñoâ- la hoùa vaø cam keát ñi theo cheá ñoä tyû giaù ñoâ-la hoùa trong daøi haïn. Nhö vaäy, nhaø - 15 - nöôùc khoâng coøn quyeàn töï chuû trong chính saùch tieàn teä vaø caøng khoâng theå can thieäp vaøo chính saùch tieàn teä cuûa Myõ. Möùc ñoä linh hoaït ñieàu chænh tyû giaù hoái ñoaùi cuõng coù theå ñöôïc saép xeáp theo thöù töï töø (1) ñeán (9) nhö treân, vaø tyû giaù caøng coá ñònh thì vieäc ñieàu haønh tyû giaù caøng trôû neân khoù khaên vaø ngöôïc laïi. Theo baùo caùo cuûa Quyõ Tieàn Teä Quoác Teá thì xu höôùng tyû giaù hoái ñoaùi hieän nay laø “ñi veà hai cöïc” vaø nhoùm theo cheá ñoä tyû giaù trung dung coù xu höôùng ngaøy caøng giaûm ñi vaø tieán veà hai cöïc, töùc laø hoaëc ñi veà coá ñònh tyû giaù hoaëc thaû noåi tyû giaù. Xu höôùng naøy khoâng chæ xaûy ra ñoái vôùi caùc neàn kinh teá hoäi nhaäp cao maø xaûy ra ñoái vôùi haàu heát caùc quoác gia. 1.4 CAÙC NHAÂN TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN SÖÏ BIEÁN ÑOÄNG CUÛA TYÛ GIAÙ Trong giai ñoaïn hieän nay, tyû giaù hoái ñoaùi raát nhaïy caûm vôùi tình hình kinh teá chính trò xaõ hoäi, noù thöôøng xuyeân bieán ñoäng, bieán ñoäng haøng ngaøy, haøng giôø vaø noù chòu aûnh höôûng bôûi nhieàu nhaân toá: toác ñoä laïm phaùt, tình hình cung caàu ngoaïi teä, laõi suaát ngaân haøng, chính saùch kinh teá, keå caû caùc söï kieän chính trò xaõ hoäi, thieân tai.... ñaëc bieät laø chæ soá cuûa nöôùc Myõ. 1.4.1 Quan heä Cung Caàu Khi coù söï thay ñoåi trong löôïng cung öùng hoaëc löôïng caàu veà ngoaïi teä cuûa quoác gia coù nghóa laø ñöôøng caàu hay ñöôøng cung ngoaïi teä seõ bò dòch chuyeån, töø ñoù taïo laäp moät tyû giaù hoái ñoaùi caân baèng môùi treân thò tröôøng ngoaïi hoái. Coù raát nhieàu nhaân toá taùc ñoäng ñeán söï thay ñoåi cung caàu ngoaïi teä: xuaát nhaäp khaåu, ñaàu tö, döï tröõ ngoaïi hoái, can thieäp cuûa chính phuû.... Cung ngoaïi teä coù nguoàn goác töø xuaát khaåu, töø vieäc nöôùc ngoaøi ñaàu tö vaøo thò tröôøng trong nöôùc vaø mua taøi saûn trong nöôùc. Caàu ngoaïi teä xuaát phaùt töø nhu caàu nhaäp khaåu, töø vieäc ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi vaø mua taøi saûn cuûa nöôùc ngoaøi. Trong ñieàu kieän kinh teá thò tröôøng, tyû giaù ñöôïc hình thaønh laø tyû giaù taïi ñoù cung vaø caàu ngoaïi teä caân baèng treân thò tröôøng tieàn teä. Neáu nhaäp khaåu cuûa moät quoác gia taêng, nghóa laø nhu caàu veà ngoaïi teä taêng lôùn hôn cung ngoaïi teä khi ñoù giaù ngoaïi teä seõ - 16 - taêng khi nhöõng ñieàu kieän khaùc khoâng ñoåi. Ngöôïc laïi, neáu xuaát khaåu gia taêng laøm cho cung ngoaïi teä taêng leân lôùn hôn caàu ngoaïi teä thì giaù ngoaïi teä seõ giaûm. Hình 1: AÛnh höôûng cuûa Cung-Caàu ñeán söï hình thaønh tyû giaù P Q D’ S D S’ 1.50 1.60 1.55 Beân caïnh hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu coøn coù nhöõng chính saùch thueá, chính saùch baûo hoä. Do ñoù, chæ caàn moät trong nhöõng chính saùch naøy coù söï thay ñoåi cuõng daãn ñeán söï thay ñoåi trong cung caàu ngoaïi teä, töø ñoù daãn ñeán söï thay ñoåi trong tyû giaù. Chaúng haïn, khi Chính phuû gia taêng thueá ñoái vôùi haøng nhaäp khaåu seõ laøm cho giaù haøng nhaäp khaåu gia taêng, trong ñieàu kieän maët haøng naøy co giaûn theo giaù seõ daãn ñeán nhu caàu ñoái vôùi haøng hoùa naøy giaûm. Vieäc giaûm nhu caàu haøng nhaäp khaåu coù nghóa laø giaûm nhu caàu veà ngoaïi teä, cho neân giaù cuûa ñoàng ngoaïi teä seõ giaûm ñi hay noùi khaùc hôn laø ñoàng noäi teä taêng giaù. Ngoaøi ra, khi Chính phuû coù nhu caàu gia taêng döï tröõ ngoaïi hoái quoác gia seõ laøm cho nhu caàu ngoaïi teä taêng, töø ñoù tyû giaù seõ taêng vaø ngöôïc laïi. 1.4.2 Möùc ñoä laïm phaùt Duøng lyù thuyeát ngang giaù söùc mua, ta coù theå ñaùnh giaù taùc ñoäng coù theå coù cuûa laïm phaùt vôùi tyû giaù hoái ñoaùi. Lyù thuyeát ngang giaù söùc mua (Phuï luïc 3) cho raèng tyû giaù hoái ñoaùi caân baèng seõ ñieàu chænh cuøng moät möùc ñoä cheânh leäch trong tyû leä laïm phaùt cuûa hai nöôùc. - 17 - 1.4.3 Laõi suaát ngaân haøng * Laõi suaát töông ñoái: Thay ñoåi laõi suaát töông ñoái taùc ñoäng ñeán ñaàu tö chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi, vaø chính söï thay ñoåi naøy laïi aûnh._. höôûng ñeán cung vaø caàu tieàn vaø vì theá aûnh höôûng ñeán tyû giaù hoái ñoaùi. Giaû ñònh raèng laõi suaát cuûa Myõ taêng trong khi laõi suaát cuûa Anh khoâng thay ñoåi. Khi ñoù, caùc coâng ty Myõ coù khaû naêng seõ giaûm nhu caàu cuûa hoï ñoái vôùi ñoàng baûng Anh vì giôø ñaây laõi suaát cuûa Myõ haáp daãn hôn moät caùch töông ñoái so vôùi laõi suaát cuûa Anh, vaø vì theá coù ít ñaàu tö vaøo caùc khoaûn kyù gôûi taïi ngaân haøng Anh. Tuy nhieân, giôø ñaây laõi suaát cuûa Myõ haáp daãn hôn ñoái vôùi caùc coâng ty Anh vôùi khoaûn tieàn vöôït troäi neân cung baûng Anh (bôûi caùc coâng ty Anh) seõ taêng khi hoï thieát laäp nhieàu khoaûn kyù gôûi hôn vaøo ngaân haøng Myõ. Do moät söï chuyeån dòch vaøo beân trong cuûa ñöôøng caàu baûng Anh vaø söï dòch chuyeån ra phía ngoaøi cuûa ñöôøng cung baûng Anh neân tyû giaù caân baèng seõ giaûm. Hình 2: AÛnh höôûng cuûa Laõi suaát ñeán söï hình thaønh tyû giaù S D D’ S’ 1.50 1.55 Giaù trò ñoàng baûng Anh Soá löôïng ñoàng baûng Anh * Laõi suaát thöïc: Neáu laõi suaát cao coù theå thu huùt doøng voán nöôùc ngoaøi ñaàu tö vaøo caùc chöùng khoaùn coù laõi suaát cao thì laõi suaát cao naøy coù theå phaûn aùnh döï kieán laïm phaùt cao. Vì laïm phaùt cao coù theå ñaët aùp löïc giaûm giaù leân ñoàng tieàn cuûa nöôùc ñoù neân khoâng khuyeán khích caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi trong vieäc ñaàu tö vaøo caùc chöùng khoaùn ñònh danh baèng ñoàng tieàn naøy. Vì vaäy caàn phaûi xem xeùt ñeán laõi suaát thöïc, ñoù laø laõi suaát danh nghóa ñaõ ñieàu chænh theo tyû leä laïm phaùt. - 18 - Laõi suaát thöïc = Laõi suaát danh nghóa - Tyû leä laïm phaùt Chuùng ta thöôøng so saùnh laõi suaát thöïc giöõa caùc quoác gia ñeå ñaùnh giaù nhöõng bieán ñoäng cuûa tyû giaù hoái ñoaùi vì noù keát hôïp giöõa laõi suaát danh nghóa vaø tyû leä laïm phaùt maø caû hai nhaân toá naøy ñeàu aûnh höôûng ñeán tyû giaù. Khi caùc nhaân toá khaùc khoâng ñoåi, seõ coù moät töông quan cao giöõa cheânh leäch laõi suaát thöïc cuûa hai quoác gia vôùi tyû giaù cuûa hai ñoàng tieàn cuûa hai nöôùc ñoù. 1.4.4 Thu nhaäp töông ñoái Nhaân toá thöù tö taùc ñoäng ñeán tyû giaù hoái ñoaùi laø möùc thu nhaäp töông ñoái. Giaû ñònh raèng thu nhaäp cuûa Myõ taêng ñaùng keå trong khi thu nhaäp cuûa Anh vaãn khoâng thay ñoåi. Ñieàu naøy seõ taùc ñoäng leân ñöôøng caàu baûng Anh, ñöôøng cung baûng Anh vaø tyû giaù caân baèng. Ñöôøng caàu baûng Anh seõ dòch chuyeån ra phía ngoaøi phaûn aùnh moät söï gia taêng trong thu nhaäp cuûa Myõ vaø vì theá laøm taêng nhu caàu veà haøng hoùa Anh cuûa ngöôøi Myõ, trong khi ñoù ñöôøng cung baûng Anh khoâng thay ñoåi. Vì vaäy tyû giaù caân baèng cuûa ñoàng baûng Anh seõ taêng leân. Hình 3: AÛnh höôûng cuûa Thu nhaäp töông ñoái ñeán söï hình thaønh tyû giaù Giaù trò ñoàng baûng Anh D’ D S 1.55 1.60 Soá löôïng ñoàng baûng Anh 1.4.5 Kieåm soaùt cuûa Chính phuû Nhaân toá thöù naêm aûnh höôûng ñeán tyû giaù hoái ñoaùi laø kieåm soaùt cuûa Chính phuû. Chính phuû cuûa nöôùc ngoaøi coù theå taùc ñoäng ñeán tyû giaù qua nhieàu caùch khaùc nhau - 19 - nhö: aùp ñaët nhöõng raøo caûn veà ngoaïi hoái, raøo caûn veà ngoaïi thöông, can thieäp vaøo thò tröôøng ngoaïi hoái vaø taùc ñoäng ñeán nhöõng bieán ñoäng vó moâ nhö laïm phaùt, laõi suaát vaø thu nhaäp quoác daân. Neáu laõi suaát cuûa Myõ taêng töông ñoái so vôùi laõi suaát Anh, phaûn öùng döï kieán laø cung baûng Anh seõ taêng leân ñeå ñaàu tö vaø höôûng laõi suaát cao ôû Myõ. Nhöng neáu chính phuû Anh aùp ñaët thueá cao leân thu nhaäp khi ñaàu tö nöôùc ngoaøi thì ñieàu naøy coù theå khoâng laøm giaûm tyû giaù cuûa baûng Anh so vôùi ñoâ-la. 1.4.6 Kyø voïng Nhaân toá thöù saùu taùc ñoäng ñeán tyû giaù hoái ñoaùi laø kyø voïng cuûa thò tröôøng vaøo tyû giaù töông lai. Gioáng nhö caùc thò tröôøng taøi chính khaùc, thò tröôøng ngoaïi hoái phaûn öùng laïi vôùi caùc thoâng tin trong töông lai coù lieân quan ñeán tyû giaù. Chaúng haïn, tin veà gia taêng laïm phaùt tieàm aån ôû Myõ coù theå laøm nhöõng nhaø ñaàu cô baùn ñoàng ñoâ-la vì cho raèng ñoâ-la seõ giaûm giaù trong töông lai. Ñieàu naøy seõ gaây aùp löïc laøm giaûm giaù ñoàng ñoâ-la ngay laäp töùc. Trong suoát cuoäc khuûng hoaûng taøi chính chaâu AÙ, nhieàu ngaân haøng thöông maïi treân theá giôùi ñaõ baùn thaùo caùc ñoàng tieàn caùc nöôùc chaâu AÙ ñeå mua nhöõng ñoàng tieàn khaùc vì hoï ñaùnh giaù raèng ñoàng tieàn caùc nöôùc chaâu AÙ ñöôïc ñaùnh giaù cao hôn giaù trò thaät cuûa chuùng. Haønh vi naøy ñaõ gaây söùc eùp giaûm giaù ñoàng tieàn cuûa caùc nöôùc chaâu AÙ vaø caùc ngaân haøng thöông maïi ñaõ bò moät soá ngöôøi chæ trích laø ñaõ haønh ñoäng laøm taêng theâm söï yeáu keùm cuûa caùc ñoàng tieàn naøy. 1.4.7 Nhöõng nhaân toá khaùc Khi tyû giaù ñöôïc thaû noåi thì noù raát nhaïy caûm vôùi nhöõng söï kieän kinh teá, chính trò, xaõ hoäi, chieán tranh, keå caû yeáu toá taâm lyù, cuï theå nhö caùc nhaân toá: chæ soá thaát nghieäp, chæ soá baùn leõ, keát quaû cuûa hoäi nghò G7, EU, ASEAN, saûn löôïng coâng nghieäp, GDP, GNP, phaùt haønh traùi phieáu cuûa Chính phuû.... Chaúng haïn, nguyeân nhaân laøm cho tyû giaù giöõa VND vaø USD gia taêng vaøo cuoái naêm 2004 laø do USD coù daáu hieäu maïnh trôû laïi so vôùi caùc ñoàng tieàn chuû ñaïo khaùc treân thò tröôøng ngoaïi hoái quoác teá, vôùi söï kyø voïng vaøo moät soá chæ tieâu kinh teá Myõ: taêng tröôûng, thaát nghieäp, thaâm huït ngaân saùch, söùc mua cuûa ngöôøi tieâu duøng... coù daáu hieäu hoài phuïc theo chieàu höôùng tích cöïc. Beân caïnh ñoù, laõi suaát chuû ñaïo cuûa Cuïc döï tröõ lieân bang Myõ – FED ñoái vôùi USD hai laàn ñöôïc ñieàu chænh taêng trong - 20 - thaùng 7 vaø thaùng 8/2004, töø möùc 1,0%/ naêm leân 1,25% vaø 1,50%/naêm, laøm cho giôùi ñaàu tö tin töôûng vaøo söï tieáp tuïc taêng giaù cuûa ñoàng USD. Nguyeân nhaân thöù 2 laø do taâm lyù ngöôøi daân lo ngaïi laïm phaùt gia taêng khi chæ soá taêng giaù tieâu duøng heát thaùng 8/2004 ñöôïc coâng boá laø 8,3%, möùc taêng cao nhaát trong 10 naêm gaàn ñaây. Ngoaøi ra laø taâm lyù veà vieäc ñoàng tieàn coù meänh giaù 100.000 ñoàng baèng chaát lieäu polymer ñöôïc ñöa ra löu thoâng töø ñaàu thaùng 9/2004; giaù vaøng cuõng coù höôùng taêng nheï neân ngöôøi daân coù xu höôùng löïa choïn USD cho caùc nhu caàu caát giöõ, göûi tieát kieäm... 1.5 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA TYÛ GIAÙ ÑEÁN NEÀN KINH TEÁ Tyû giaù hoái ñoaùi laø moät coâng cuï kinh teá vó moâ chuû yeáu ñeå ñieàu tieát caùn caân thöông maïi quoác teá theo muïc tieâu ñaõ ñònh tröôùc cuûa moät quoác gia. Vieäc thay ñoåi tyû giaù seõ aûnh höôûng ñeán caùc lónh vöïc, caùc doanh nghieäp coù thu chi ngoaïi teä töø ñoù aûnh höôûng ñeán toaøn boä neàn kinh teá... Tyû giaù hoái ñoaùi khoâng chæ coù taùc ñoäng ñeán giaù caû haøng hoùa trong nöôùc, maø coøn taùc ñoäng raát lôùn ñeán xuaát nhaäp khaåu haøng hoùa, cuõng nhö ñeán xuaát nhaäp khaåu tö baûn (voán). Vì vaäy, noù taùc ñoäng ñeán toaøn boä neàn kinh teá quoác daân. 1.5.1 Tyû giaù hoái ñoaùi vaø ngoaïi thöông Vaøo naêm 2000 vôùi möùc tyû giaù 1USD =14.000VND moät chieác xe maùy vôùi giaù 6000USD nhaäp khaåu seõ ñöôïc tính töông ñöông thaønh tieàn Vieät Nam laø 84 trieäu ñoàng. Ñeán naêm 2002, vôùi tyû giaù 1USD = 15.000VND thì cuõng chieác xe maùy ñoù chæ coù theå nhaäp khaåu vaø baùn vôùi giaù 90 trieäu ñoàng; Ngöôïc laïi, 1taán gaïo vôùi chi phí saûn xuaát 3,5trieäu ñoàng thì vaøo naêm 2000 coù theå thu laõi vôùi giaù xuaát khaåu treân 250USD/taán, nhöng vôùi tyû giaù naêm 2002 (cuøng ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi) thì ta coù theå xuaát khaåu coù laõi vôùi giaù chæ treân 234USD. Töø ñoù, neáu caùc yeáu toá khaùc laø khoâng ñoåi, thì khi tyû giaù taêng töø 1USD = 14.000VND leân 1USD = 15.000VND (USD taêng giaù hay VND giaûm giaù) ñaõ laøm cho haøng nhaäp khaåu trôû neân ñaét hôn coøn haøng xuaát khaåu trôû neân reû hôn, töø ñoù coù theå laøm giaûm nhaäp khaåu vaø taêng xuaát khaåu. Chuùng ta seõ coù keát quaû ngöôïc laïi neáu USD maát giaù vaø VND taêng giaù. - 21 - Nhö vaäy, khi tyû giaù taêng, töùc giaù trò ñoàng noäi teä giaûm neân giaù caû haøng hoùa xuaát khaåu tính baèng tieàn nöôùc ngoaøi giaûm, söùc caïnh tranh cuûa haøng hoùa ñoù treân thò tröôøng theá giôùi seõ taêng leân coù taùc duïng ñaåy maïnh xuaát khaåu haøng hoùa. Ñoàng thôøi vieäc tyû giaù taêng laøm cho giaù haøng hoùa nhaäp khaåu taêng leân daãn ñeán haïn cheá nhaäp khaåu. Ngöôïc laïi, khi tyû giaù giaûm, nghóa laø giaù trò ñoàng noäi teä taêng thì coù taùc ñoäng giaûm xuaát khaåu vaø taêng nhaäp khaåu haøng hoùa. Khi tyû giaù thay ñoåi cuõng coù taùc ñoäng ñieàu tieát vieäc di chuyeån tö baûn töø quoác gia naøy sang quoác gia khaùc. Vieäc di chuyeån tö baûn treân theá giôùi nhaèm muïc ñích laø tìm kieám lôïi nhuaän vaø traùnh ruûi ro. Do vaäy, neáu tyû giaù giaûm, trong tröôøng hôïp ngöôøi ta döï ñoaùn tyû giaù khoâng tieáp tuïc giaûm nöõa thì tö baûn nhaäp khaåu seõ gia taêng vaø tö baûn xuaát khaåu seõ giaûm. Neáu tyû giaù taêng, trong ñieàu kieän döï ñoaùn noù khoâng tieáp tuïc taêng nöõa thì tö baûn xuaát khaåu seõ taêng vaø tö baûn nhaäp khaåu seõ giaûm. 1.5.2 Tyû giaù hoái ñoaùi vaø saûn löôïng, coâng aên vieäc laøm, laïm phaùt Vôùi möùc tyû giaù 1USD =14.000VND cuûa naêm 2000 thaáp hôn möùc 1USD = 15.000VND cuûa naêm 2002, töùc tieàn Vieät Nam maát giaù vaø neáu giaû ñònh maët baèng theá giôùi laø khoâng ñoåi, thì khoâng chæ coù xe maùy nhaäp khaåu tính baèng tieàn Vieät Nam taêng giaù maø taát caû caùc saûn phaåm nhaäp khaåu ñeàu rôi vaøo tình traïng töông töï, trong ñoù coù caû nguyeân vaät lieäu, maùy moùc cho saûn xuaát. Neáu taát caû caùc yeáu toá khaùc trong neàn kinh teá laø khoâng ñoåi, thì ñieàu naøy taát yeáu seõ laøm cho maët baèng giaù caû trong nöôùc taêng leân. Neáu tyû giaù tieáp tuïc gia taêng qua caùc naêm coù nghóa laø laïm phaùt ñaõ taêng. Nhöng beân caïnh ñoù, ñoái vôùi caùc lónh vöïc saûn xuaát chuû yeáu döïa vaøo nguoàn löïc trong nöôùc, thì söï taêng giaù cuûa haøng nhaäp khaåu seõ giuùp taêng khaû naêng caïnh tranh cho caùc lónh vöïc naøy, giuùp phaùt trieån saûn xuaát vaø töø ñoù coù theå taïo theâm coâng aên vieäc laøm, giaûm thaát nghieäp, saûn löôïng quoác gia coù theå taêng leân. Vaø ngöôïc laïi neáu ñoàng Vieät Nam taêng giaù khi caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi thì laïm phaùt seõ giaûm, khaû naêng caïnh tranh cuûa caùc lónh vöïc saûn xuaát trong nöôùc cuõng coù xu höôùng giaûm, saûn löôïng quoác gia coù theå giaûm, thaát nghieäp coù theå taêng leân...(Phuï luïc 4) - 22 - 1.6 KINH NGHIEÄM ÑIEÀU HAØNH TYÛ GIAÙ CUÛA CAÙC QUOÁC GIA 1.6.1 Kinh nghieäm ñieàu haønh tyû giaù ôû Trung Quoác: Chính saùch tyû giaù ôû neàn kinh teá chuyeån ñoåi. Quaù trình chuyeån ñoåi cheá ñoä tyû giaù ôû Trung Quoác coù theå chia thaønh 4 giai ñoaïn: - Töø naêm 1949-1979: Trong thôøi kyø naøy, neàn kinh teá Trung Quoác quaûn lyù theo cô cheá keá hoaïch hoùa taäp trung, Chính phuû thöïc hieän quaûn lyù taäp trung ñoái vôùi hoaït ñoäng ngoaïi hoái, aùp duïng cheá ñoä tyû giaù coá ñònh vaø tyû giaù naøy do Ngaân haøng nhaân daân Trung Quoác coâng boá. - Töø naêm 1980-1990: Cuøng vôùi caûi caùch kinh teá naêm 1979, cheá ñoä tyû giaù ñöôïc thay ñoåi theo höôùng gia taêng yeáu toá thò tröôøng. Beân caïnh tyû giaù chính thöùc do Ngaân haøng nhaân daân Trung Quoác coâng boá, coøn coù tyû giaù mua baùn treân thò tröôøng. Maëc duø tyû giaù chính thöùc ñöôïc ñieàu chænh nhieàu laàn nhöng tyû giaù treân thò tröôøng ngoaïi teä luoân coù xu höôùng cao hôn tyû giaù chính thöùc. - Töø naêm 1991 Trung Quoác höôùng tôùi chuyeån ñoåi cheá ñoä tyû giaù coá ñònh sang cheá ñoä tyû giaù thaû noåi coù quaûn lyù. Tuy nhieân, tyû giaù chính thöùc vaãn ít ñöôïc aùp duïng hôn tyû giaù thò tröôøng. Töø naêm 1993, thò tröôøng ngoaïi hoái giöõa caùc doanh nghieäp phaùt trieån maïnh vaø hôn 80% söû duïng tyû giaù cuûa thò tröôøng. Söï sai leäch giöõa tyû giaù chính thöùc vaø tyû giaù thò tröôøng gaây ra nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc, löôïng ngoaïi teä do daân cö naém giöõ raát lôùn trong khi döï tröõ ngoaïi hoái cuûa quoác gia coøn haïn cheá. - Töø naêm 1994 Trung Quoác coù nhieàu chuyeån bieán lôùn trong vieäc ñieàu haønh chænh saùch tyû giaù: ñöa tyû giaù chính thöùc leân möùc caân baèng vôùi tyû giaù thò tröôøng ñeå thoáng nhaát hai tyû giaù vaø thöïc hieän cheá ñoä tyû giaù thaû noåi coù quaûn lyù, taïo ñieàu kieän cho vieäc chuyeån ñoåi ñoàng Nhaân daân teä. Töø naêm 1994 ñeán nay, Trung Quoác vaãn aùp duïng cô cheá tyû giaù thaû noåi coù quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc. Ngaân haøng nhaân daân Trung Quoác chuû yeáu söû duïng bieän phaùp kinh teá thoâng qua vieäc mua baùn ngoaïi teä treân thò tröôøng ñeå ñieàu chænh tyû giaù ôû möùc ñoä phuø hôïp. - 23 - Nhö vaäy, quaù trình chuyeån ñoåi cheá ñoä tyû giaù cuûa Trung Quoác gaén lieàn vôùi coâng cuoäc caûi caùch neàn kinh teá vaø coù xu höôùng ngaøy caøng gia taêng yeáu toá thò tröøông. 1.6.2 Kinh nghieäm ñieàu haønh tyû giaù ôû Thaùi Lan Sau cuoäc khuûng hoaûng taøi chính tieàn teä khu vöïc chaâu AÙ naêm 1997 maø Thaùi Lan laø nôi ñaàu tieân giaûm giaù ñoàng tieàn cuûa mình. Nhaèm kích thích xuaát khaåu vaø haïn cheá nhaäp khaåu, Thaùi Lan ñaõ duøng chính saùch phaù giaù nheï ñoàng THB vaøo thaùng 05 naêm 1981 vaø thaùng 11 naêm 1984. Nhöng cuõng töø ñoù ñeán khi cuoäc khuûng hoaûng xaûy ra thì tyû giaù cuûa THB so vôùi USD gaàn nhö coá ñònh, chæ dao ñoäng quanh 25THB/USD. Tuy nhieân, xuaát khaåu cuûa Thaùi Lan chieám hôn 70% GDP haøng naêm, laïi taäp trung vaøo moät soá maët haøng chuû löïc, caùn caân thöông maïi thaâm huït töø 10% naêm 1990 leân 60-70% so vôùi xuaát khaåu naêm 1997. Neàn kinh teá Thaùi Lan baét ñaàu sa suùt töø cuoái naêm 1995, toác ñoä taêng tröôûng giaûm, thaâm huït taøi khoaûn vaõng lai cao, nôï nöôùc ngoaøi taêng. Thò tröôøng chöùng khoaùn suy suïp töø cuoái naêm 1996, caùc nhaø ñaàu cô quoác teá laïi taán coâng vaøo ñoàng THB laøm cho giaù trò ñoàng THB giaûm maïnh. Ñeán ngaøy 02/07/1997 chính phuû Thaùi Lan tuyeân boá thaû noåi ñoàng THB. Ñeán cuoái naêm 1997, nôï nöôùc ngoaøi cuûa Thaùi Lan leân ñeán 88 tyû USD vaø döï tröõ ngoaïi teä tuït xuoáng coøn 28 tyû USD. Ñaây laø baøi hoïc trong vieäc ñöa ra moät chính saùch tyû giaù thích hôïp, haïn cheá toái ña nhöõng taùc haïi ñeán neàn kinh teá bôûi vì chính saùch tyû giaù aûnh höôûng ñeán xuaát nhaäp khaåu, toång saûn phaåm quoác daân cuõng nhö toác ñoä phaùt trieån kinh teá cuûa moät quoác gia. 1.6.3 Kinh nghieäm ñieàu haønh tyû giaù ôû Chi Leâ Neáu so saùnh giöõa hai löïa choïn cheá ñoä tyû giaù neo cöùng vaø thaû noåi, cheá ñoä tyû giaù hoái ñoaùi neo cöùng coù theå laøm taêng ñaùng keå ngoaïi thöông, khuyeán khích xuaát khaåu, taïo ra moät möùc neo danh nghóa vaø traùnh hieän töôïng ñaàu cô. Trong khi ñoù, cheá ñoä tyû giaù hoái ñoaùi thaû noåi taïo ra möùc ñoä ñoäc laäp tieàn teä cao hôn, taïo ra cô cheá ñieàu chænh töï ñoäng ñoái vôùi caùc cuù soác thöông maïi töø beân ngoaøi vaø traùnh ñöôïc nhöõng söï taán coâng mang tính chaát ñaàu cô. - 24 - Chile aùp duïng cheá ñoä neo tyû giaù nhích daàn leân (crawing peg) trong nhöõng naêm 80 ñeå thuùc ñaåy taêng tröôûng qua xuaát khaåu vaø duy trì cheá ñoä naøy cho ñeán khi noå ra khuûng hoaûng taøi chính, tieàn teä ôû chaâu AÙ. Khi noå ra khuûng hoaûng taøi chính ôû chaâu AÙ, caùc ñieàu kieän thöông maïi ôû Chile trôû neân xaáu ñi, nôï khu vöïc doanh nghieäp tö nhaân taêng leân ñaùng keå vaø thaâm huït caùn caân vaõng lai. Chile ñaõ thöïc hieän caùc bieän phaùp oån ñònh tình hình, vaø khi tình hình ñöôïc oån ñònh Chile quyeát ñònh thaû noåi ñoàng tieàn cuûa mình. Chile ñaët muïc tieâu öu tieân giöõ laïm phaùt ôû möùc 3% vaø vieäc thaû noåi tyû giaù naøy ñaõ taïo ra söï linh hoaït hôn vaø minh baïch hôn trong chính saùch tieàn teä. Qua tìm hieåu kinh nghieäm veà chính saùch tyû giaù cuûa caùc nöôùc, ta nhaän thaáy raèng: - Löïa choïn cheá ñoä tyû giaù hoái ñoaùi cuûa moãi nöôùc tuyø thuoäc vaøo ñieàu kieän thöïc teá cuûa nöôùc ñoù. Caùc chính phuû coù theå aùp duïng cheá ñoä tyû giaù hoái ñoaùi hoãn hôïp hay ñoäc laäp, coù theå thöïc thi moät cheá ñoä tyû giaù hoái ñoaùi coá ñònh trong moät vaøi naêm, sau ñoù coù theå thaû noåi roài trôû laïi coá ñònh hay baùn thaû noåi.... Noù tuyø thuoäc vaøo ñoä töï do hoùa taøi chính, töï do hoùa thöông maïi, naêng löïc kinh teá cuûa moãi nöôùc cuõng nhö muïc tieâu phaùt trieån cuûa quoác gia. - Thaønh coâng cuûa moät cheá ñoä tyû giaù ôû nöôùc naøy khoâng nhaát thieát seõ thaønh coâng ôû nöôùc khaùc. Noù tuyø thuoäc vaøo ñieàu kieän cuï theå cuûa moãi nöôùc vaø naêng löïc vaän haønh cô cheá, chính saùch cuûa Chính phuû cuûa moãi nöôùc. - Ñieàu haønh cheá ñoä tyû giaù gaén lieàn vôùi caùc bieän phaùp can thieäp cuûa Chính phuû, nhö vieäc döïa haún vaøo quy luaät thò tröôøng hay söû duïng nhieàu bieän phaùp haønh chính. Neáu söû duïng quaù nhieàu bieän phaùp haønh chính thì quy luaät thò tröôøng bò boùp meùo vaø seõ laøm naûy sinh moät cheá ñoä ña hoái suaát maø ñaëc tröng laø moät tyû giaù coá ñònh hoaëc baùn thaû noåi hôïp phaùp treân thò tröôøng chính thöùc vaø moät tyû giaù thaû noåi baát hôïp phaùp treân thò tröôøng chôï ñen. - 25 - CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG VEÀ CÔ CHEÁ ÑIEÀU HAØNH TYÛ GIAÙ CUÛA VIEÄT NAM Töø nhieàu naêm qua, song song vôùi tieán trình ñoåi môùi cuûa ñaát nöôùc noùi chung vaø cô cheá quaûn lyù kinh teá noùi rieâng, cô cheá quaûn lyù tyû giaù hoái ñoaùi ôû Vieät Nam cuõng ñaõ coù nhöõng thay ñoåi quan troïng ñeå phuø hôïp vôùi hieän traïng cuûa neàn kinh teá. Coù theå nghieân cöùu cô cheá ñieàu haønh tyû giaù cuûa Vieät Nam theo nhöõng giai ñoaïn sau: 2.1 GIAI ÑOAÏN TYÛ GIAÙ COÁ ÑÒNH 2.1.1 Giai ñoaïn tröôùc naêm 1989 Tröôùc naêm 1989, nöôùc ta thöïc hieän chính saùch tyû giaù coá ñònh, giaù caû ngoaïi teä do Ngaân haøng Nhaø nöôùc quyeát ñònh vaø haàu nhö coá ñònh theo thôøi gian. Trong thôøi gian ñoù, ôû nöôùc ta tyû giaù hoái ñoaùi coá ñònh ñöôïc aán ñònh raát cao, vöøa khoâng phaûn aùnh ñuùng quan heä cung caàu treân thò tröôøng ngoaïi hoái, vöøa khoâng phaûn aùnh ñuùng giaù trò cuûa ñoàng tieàn noäi teä. Coù theå noùi tyû giaù hoái ñoaùi cuûa ñoàng tieàn Vieät Nam luùc baáy giôø chæ laø heä soá quy ñoåi ñeå caùc coâng ty thöông maïi quoác doanh laäp keá hoaïch vaø tính toaùn noäi boä. Vì vaäy môùi xuaát hieän hieän töôïng coù nhieàu tyû giaù khaùc nhau: tyû giaù maäu dòch, tyû giaù phi maäu dòch, tyû giaù keát toaùn noäi boä, vaø caùc tyû giaù treân thò tröôøng töï do theo quan heä cung caàu. - Tyû giaù maäu dòch (tyû giaù chính thöùc): Tyû giaù naøy laàn ñaàu tieân ñöôïc xaùc ñònh giöõa ñoàng Vieät Nam vaø Nhaân daân teä (CNY) cuûa Trung Quoác vaøo ngaøy 25/11/1955 laø 1CNY=1470 VND. Ñoù laø tyû giaù ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû giaù baùn leõ cuûa 34 maët haøng ôû Haø Noäi vaø Baéc Kinh cuøng moät soá tænh bieân giôùi hai nöôùc Vieät Nam, Trung Quoác, vôùi muïc ñích giaûi quyeát nhu caàu thanh toaùn giöõa hai nöôùc trong giai ñoaïn khaùng chieán choáng Phaùp. Ñeán ngaøy 31/05/1956 Vieät Nam vaø Lieân Xoâ kyù keát hieäp ñònh veà tyû giaù chính thöùc giöõa ñoàng Vieät Nam vaø ñoàng SUR döïa treân cô sôû tính cheùo tyû giaù VND/CNY vaø tyû giaù CNY/SUR. Vaøo thôøi ñieåm naøy 1CNY= 2SUR, do ñoù 1SUR=735 VND. - 26 - Sau ñôït ñoåi tieàn ñaàu tieân naêm 1959 thì 1VND môùi = 1000VND cuõ thì tyû giaù cuõng ñöôïc ñieàu chænh thaønh: 1SUR= 0,735VND. Ñeán ñaàu naêm 1961, tyû giaù SUR/VND ñöôïc ñieàu chænh laïi: 1SUR= 3,27VND do haøm löôïng vaøng trong ñoàng Ruùp ñöôïc ñieàu chænh taêng 4,44 laàn. Töø naêm 1955 cho ñeán 1975, mieàn Baéc thieát laäp quan heä kinh teá-thöông maïi vôùi treân 40 quoác gia nhöng chuû yeáu vaãn laø caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. Do ñoù, quan heä tyû giaù cuûa ñoàng Vieät Nam cuõng chuû yeáu laø xaùc ñònh vôùi ñoàng Ruùp, coøn caùc ñoàng tieàn chuyeån ñoåi töï do khaùc thì cô baûn laø khoâng ñöôïc xaùc laäp chính thöùc. Naêm 1977, caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa thoáng nhaát thanh toaùn vôùi nhau baèng tieàn Ruùp chuyeån nhöôïng, laø ñoàng tieàn ghi soå trong thanh toaùn maäu dòch giöõa caùc nöôùc, coù haøm löôïng vaøng qui ñònh laø 0,98712gam. Tyû giaù SUR chuyeån nhöôïng so vôùi caùc ñoàng tieàn ñöôïc xaùc ñònh theo thoûa thuaän cuûa Chính phuû caùc nöôùc. Tyû giaù naøy coá ñònh cho nhieàu naêm, noù phaûn aùnh khoâng ñuùng giaù trò thöïc cuûa caùc ngoaïi teä coù lieân quan vaø ñöôïc söû duïng nhö phöông phaùp ghi nhaän ñeå caân baèng trao ñoåi giöõa Vieät Nam vaø caùc nöôùc thaønh vieân trong khoái SEV. - Tyû giaù phi maäu dòch Tyû giaù phi maäu dòch laø loaïi tyû giaù ñöôïc aùp duïng thanh toaùn trong lónh vöïc quan heä ñoái ngoaïi khaùc nhö quan heä ngoaïi giao, du lòch, vaên hoùa, theå thao, giaùo duïc, y teá... trong phaïm vi caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. Tyû giaù naøy ñöôïc chuyeån ñoåi töø tyû giaù maäu dòch theo heä soá chuyeån ñoåi laø cheânh leäch giöõa giaù baùn leõ trong nöôùc so vôùi giaù caû ngoaïi thöông ñöôïc xaùc ñònh vaø kyù keát baèng hieäp ñònh rieâng veà thanh toaùn phi maäu dòch giöõa caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. - Tyû giaù keát toaùn noäi boä Loaïi tyû giaù naøy chæ mang tính chaát ñoái noäi, noù ñöôïc hình thaønh treân cô sôû so saùnh giaù caû haøng hoùa xuaát khaåu cuûa Vieät Nam baèng Ruùp vaø Nhaân daân teä vôùi giaù caû haøng hoùa ñoù baèng Vieät Nam ñoàng trong 3 naêm 1955, 1956 vaø 1957 vaø hình thaønh töø naêm 1958. - 27 - Tyû giaù keát toaùn noäi boä theå hieän quan heä so saùnh giaù haøng xuaát khaåu hoaëc giaù baùn haøng nhaäp khaåu tính baèng VND vôùi soá ngoaïi teä thu ñöôïc töø soá haøng xuaát khaåu hoaëc soá ngoaïi teä phaûi thanh toaùn cho soá haøng nhaäp khaåu trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Tyû giaù naøy khoâng coâng boá ra ngoaøi, maø noù ñöôïc söû duïng trong quan heä thanh toaùn giöõa caùc ñôn vò, toå chöùc coù thu chi ngoaïi teä vôùi ngaân haøng ngoaïi thöông, chuû yeáu laøm chöùc naêng “caân baèng giaù”. Tyû giaù naøy döïa treân cô sôû tyû giaù chính thöùc coäng theâm moät heä soá, thöïc chaát laø ñeå buø loã cho caùc xí nghieäp, caùc ñôn vò kinh doanh tham gia quan heä kinh teá ñoái ngoaïi khi thanh toaùn keát hoái cho ngaân haøng vaø thu noäp laõi vaøo ngaân saùch nhaø nöôùc. Tyû giaù naøy ñöôïc coá ñònh cho ñeán naêm 1986 môùi ñöôïc ñieàu chænh laïi laø 1SUR=18VND, 1987: 1SUR=150VND vaø naêm 1988: 1SUR=700VND. Maëc duø nhaø nöôùc aùp duïng loaïi tyû giaù naøy cho caùc ñôn vò saûn xuaát haøng xuaát khaåu nhöng tyû giaù naøy vaãn chöa ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu vaø chöa buø ñaép ñuû chi phí saûn xuaát. Ñoàng thôøi vaãn coøn cheânh leäch quaù xa (chæ baèng 15-20%) so vôùi giaù ngoaïi teä treân thò tröôøng chôï ñen. Tình hình naøy daãn ñeán moät thöïc traïng laø caøng xuaát khaåu nhieàu thì nhaø nöôùc caøng phaûi buø loå nhieàu. Neáu buø loå khoâng ñuû hay chaäm treã seõ daãn ñeán tình traïng nôï naàn choàng chaát vaø thieáu voán kinh doanh. Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân taïo neân thaâm huït ngaân saùch trong giai ñoaïn naøy. Baûng1: Tyû leä boäi chi ngaân saùch töø naêm 1976-1989 Tyû leä boäi chi so vôùi Naêm Toång soá chi Toång soá thu 1976-1980 2 - 1981 15,3 18,1 1982 7,5 8,1 1983 3,8 3,9 1984 3,5 3,6 1985 26,8 36,5 1986 19,8 29,5 1987 17,3 20,3 - 28 - 1988 17,7 21,5 1989 26,0 36,0 Maët khaùc, vì boäi chi ngaân saùch neân phaûn öùng taát yeáu cuûa nhaø nöôùc laø taêng cöôøng quaûn lyù ngoaïi hoái, baûo hoä maïnh meõ. Töø ñoù laøm naûy sinh tình traïng khan hieám haøng hoùa, vaät tö, nguyeân lieäu aûnh höôûng ñeán saûn xuaát khieán cho neàn kinh teá phaùt trieån trì treä vaø moät möùc laïm phaùt cao. Baûng 2: Toác ñoä taêng tröôûng, laïm phaùt töø naêm 1986-1989 Chæ soá 1986 1987 1988 1989 Tyû leä taêng GDP (%) 2,8 3,6 6,0 4,7 Laïm phaùt (%) 774,7 223,1 393,8 34,7 Chæ soá giaù thaùng 12 so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc 845,3 338,4 406,5 130,0 Chæ soá giaù bình quaân thaùng trong naêm 120,0 110,5 113,4 102,5 Nguoàn: Baùo caùo cuûa Uyû ban vaät giaù Nhaø nöôùc Khi coù chuû tröông thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaøo naêm 1985 vaø thoâng qua luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi naêm 1987 thì vieäc xaùc laäp tyû giaù giöõa VND vaø USD laø caàn thieát. Khi ñoù, tyû giaù naøy ñöôïc xaùc laäp thoâng qua ñoàng Ruùp. Naêm 1985: 1SUR= 18VND vaø 1SUR töông ñöông 1USD neân tyû giaù chính thöùc giöõa ñoàng Vieät Nam vaø ñoâ-la laø 1USD = 18VND. Vôùi quan nieäm ñoàng tieàn coù giaù trò cao laø theå hieän söï vöõng maïnh veà kinh teá, giöõ tyû giaù coá ñònh laø oån ñònh söùc mua cuûa ñoàng tieàn, neân ñoàng Vieät Nam ñöôïc aán ñònh khaù cao moät caùch ñôn phöông vôùi caùc ngoaïi teä vaø tyû giaù ñöôïc giöõ coá ñònh trong thôøi gian daøi. Bôûi vì tyû giaù khoâng phaûn aùnh ñuùng löïc cuûa ñoàng tieàn neân laøm naûy sinh thò tröôøng “chôï ñen” veà ngoaïi teä cuøng moät möùc tyû giaù cheânh leäch khaù cao so vôùi möùc tyû giaù nhaø nöôùc qui ñònh. - 29 - Baûng 3: Tyû giaù chính thöùc vaø tyû giaù töï do bình quaân 1985-1989 1 Tyû giaù chính thöùc Tyû giaù töï do Cheânh leäch (laàn) 1985 15 115 7,67 1986 80 425 5,31 1987 368 1270 3,45 1988 3000 5000 1,67 1989 3900 4100 1,05 Nguoàn: Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam (LPD Thaûo) Hình 4: Tyû giaù chính thöùc vaø tyû giaù töï do bình quaân 1985-1989 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 1985 1986 1987 1988 1989 Tyû giaù chính thöùc Tyû giaù thò tröôøng Vaø vôùi möùc tyû giaù quaù thaáp so vôùi thò tröôøng töï do nhö vaäy ñaõ kích thích cho hoaït ñoäng nhaäp khaåu vì caøng nhaäp nhieàu bao nhieâu thì caøng coù lôïi baáy nhieâu vaø keát quaû laø taøi khoaûn vaõng lai bò thaâm huït nghieâm troïng. Taát caû ñieàu ñoù laøm cho neàn kinh teá nöôùc ta trong moät thôøi gian daøi bò khuûng hoaûng. - 30 - Giai ñoaïn naøy, tyû giaù chính thöùc ñöôïc xaây döïng treân cô sôû “ñoàng söùc mua” (PPP) baèng vieäc laäp ra moät roå haøng hoùa tieâu duøng qua ñoù so saùnh giaù caû trong vaø ngoaøi nöôùc ñeå töø ñoù xaùc ñònh tyû giaù. Vieäc xaây döïng tyû giaù baèng phöông phaùp naøy thieáu chính xaùc vaø khoâng phaûn aùnh ñuùng möùc ñöôïc tình hình thò tröôøng. Heä thoáng tyû giaù naøy ñaõ gaây khoâng ít khoù khaên cho vieäc quaûn lyù vaø ñieàu haønh cuûa nhaø nöôùc trong lónh vöïc taøi chính tieàn teä, kinh teá ñoái ngoaïi. Tuy nhieân, trong xu theá caûi caùch töø moät neàn kinh teá keá hoaïch ñoùng cöûa sang moät neàn kinh teá thò tröôøng môû, theå cheá kinh teá môùi ngaøy caøng ñöôïc xaùc laäp vaø phaùt trieån. Ñeå thích öùng vôùi neàn kinh teá thò tröôøng, ñoøi hoûi trong kinh teá ñoái ngoaïi caàn phaùt huy taùc duïng ñieàu tieát cuûa tyû giaù hoái ñoaùi ñoái vôùi xuaát nhaäp khaåu haøng hoùa, xuaát nhaäp khaåu tö baûn. Vì vaäy, töø moät cô cheá quaûn lyù vôùi cheá ñoä ña tyû giaù ñaõ ñöôïc thoáng nhaát thaønh moät loaïi tyû giaù duy nhaát aùp duïng cho moïi loaïi hình trao ñoåi. Phöông phaùp xaây döïng tyû giaù cuõng ñöôïc ñoåi môùi. 2.1.2 Giai ñoaïn 1989-1992 Naêm 1989, phöông phaùp “ñoàng söùc mua” ñöôïc loaïi boû. Keå töø ngaøy 20/10/1988 thöïc hieän quyeát ñònh 271/CTHÑBT-NHNN ñieàu chænh tyû giaù theo tín hieäu thò tröôøng. Theo ñoù, Ngaân haøng Nhaø nöôùc xaây döïng tyû giaù chính thöùc döïa treân moät loaït caùc yeáu toá: y Bieán ñoäng giaù caû y Tình hình caùn caân thanh toaùn y Muïc tieâu cuûa chính saùch tieàn teä y Bieán ñoäng tyû giaù ngoaïi teä ôû thò tröôøng töï do Cuõng töø ñoù tyû giaù chính thöùc töøng böôùc ñöôïc ñieàu chænh moät caùch linh hoaït, phuø hôïp vôùi thò tröôøng, khoâng coøn coá ñònh trong thôøi gian daøi nhö tröôùc ñaây nöõa. Ngaøy 15/03/1989 Thoâng tö 33/NH-TT cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc ban haønh, höôùng daãn thi haønh Nghò ñònh 166/HÑBT veà quaûn lyù ngoaïi hoái. Thoâng tö naøy ñaõ qui ñònh veà hoaït ñoäng mua baùn ngoaïi teä, xoùa boû cheá ñoä ña tyû giaù, vaän haønh theo cô cheá thò tröôøng coù söï ñieàu tieát cuûa Nhaø nöôùc. Tuy nhieân, trong nhöõng naêm 1989- 1990 nöôùc ta khoâng theå duy trì ñöôïc tyû giaù vaø coù nhöõng bieán ñoäng raát lôùn: - 31 - Baûng 4: Bieán ñoäng tyû giaù 1989-1992 1989 1990 1991 1992 Naêm Ngaân haøng Tö Nhaân Ngaân Haøng Tö Nhaân Ngaân Haøng Tö Nhaân Ngaân haøng Tö nhaân Thaùng 1 3.500 5.200 4.300 4.650 7.000 7.400 11.880 12.200 Thaùng 3 4.200 5.350 4.300 4.450 7.400 7.900 11.550 11.550 Thaùng 6 4.350 4.400 4.800 5.600 8.300 8.830 11.285 11.290 Thaùng 9 4.100 4.225 5.750 6.300 10.700 11.050 10.950 10.980 Thaùng 11 14.000 Thaùng 12 4.200 4.575 6.650 7.050 12.900 12.550 10.720 10.650 Nguoàn: Toång hôïp Ngaân haøng Nhaø nöôùc, soá lieäu tyû giaù TTTD töø Taïp chí kinh teá phaùt trieån 06/1999 vaø caùc Taïp chí taøi chính Hình 5: Tyû giaù USD/VND töø 11/1988 ñeán 11/1991 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000 11 /88 02 /89 05 /89 08 /89 11 /89 02 /90 05 /90 08 /90 11 /90 02 /91 05 /91 08 /91 11 /91 Nhöõng soá lieäu treân cho thaáy söï bieán ñoäng maïnh meõ cuœa tyœ giaù USD/VND töø giöõa naêm 1990. Do tình hình buoâng loûng trong quaûn lyù ngoaïi teä daãn ñeán hieän töôïng ñaàu cô ngoaïi teä laøm giaù USD leân côn soát 14.000VND/USD vaøo thaùng 11/1991. Nguyeân nhaân chính laøm cho USD taêng giaù laø do aœnh höôœng cuœa tình hình caùn caân thanh toaùn quoác teá, söï thaâm huït taøi chính cuœa chính phuœ, nôï nöôùc ngoaøi taêng nhanh, möùc ñoä laïm phaùt naëng neà, döï tröõ ngoaïi teä quoác gia nhoû beù... coäng - 32 - theâm vôùi vieäc ñaàu cô tích tröõ ngoaïi teä ôû khu vöïc tö nhaân ñaõ khieán cho tyû giaù USD/VND cuûa caû khu vöïc nhaø nöôùc laãn tö nhaân leo thang lieân tuïc neân moïi coá gaéng cuûa Chính phuû veà quaûn lyù ngoaïi teä döôøng nhö maát hieäu löïc ngay khi vöøa môùi coâng boá, ngaân haøng khoâng kieåm soaùt ñöôïc löu thoâng ngoaïi._. trong năm 2005 sẽ tăng như sắt, than, chi phí vận tải, viện phí… Một nguyên nhân khác là vốn đầu tư trong năm 2005 được Quốc hội phê duyệt là rất cao, cao nhất kể từ năm 1995. Có nhiều dự án lớn phục vụ cho nền kinh tế nhưng trong bối cảnh hiệu quả đầu tư chưa được cải thiện rõ rệt thì đây cũng là một áp lực làm tăng khối lượng tiền lưu thông. Còn theo ông Võ Trí Thành, áp lực lạm phát của năm 2005 là có. Nguyên do là giá cả thế giới còn rất cao và bấp bênh. “Sự bấp bênh đó không chỉ do bên cung và bên cầu mà vai trò đầu cơ trên thế giới rất mạnh, mà khi có vai trò đầu cơ thì rất khó dự báo”, ông Thành nói. Đáng chú ý là áp lực mất giá đối với đồng Việt Nam đang được thể hiện. Từ đầu năm đến nay, các ngân hàng thương mại đã bắt đầu điều chỉnh tỷ giá theo hướng linh hoạt hơn và lãi suất đồng Việt Nam, đồng Đô-la cũng bắt đầu tăng. Một thuận lợi cho công tác bình ổn giá trong năm nay, theo ông Thành, là “vấn đề thông tin chúng ta làm tốt hơn năm ngoái; cam kết về ổn định vĩ mô của Chính phủ cũng rõ ràng và mạnh mẽ hơn”. Những bài học kinh nghiệm Một nội dung chính của hội thảo sáng nay là nhìn lại công tác bình ổn giá trong năm 2004, từ đó rút ra những kinh nghiệm cần thiết cho những năm tới. Ý kiến của TS. Võ Trí Thành được báo giới chú ý từ sự diễn giải cởi mở và thẳng thắn. VnEconomy xin tóm lược nội dung 5 bài học chính qua năm 2004 mà ông Thành đưa ra: Thứ nhất: Không bao giờ được sao nhãng chính sách ổn định vĩ mô. Từ năm 2003, ở Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới đã xẩy ra hiện tượng thiểu phát nên vấn đề lạm phát và ổn định vĩ mô dường như không mấy quan tâm. Tuy nhiên, năm 2004, lần đầu tiên cho thấy là rất đáng quan tâm. Theo đó, phản ứng của chính sách, của công chúng có nhiều điều chưa chuẩn xác. Kể cả phản ứng của một số nhà lãnh đạo cũng đã gây ra những hiệu ứng không tốt về mặt tâm lý người dân. Như vậy, bài học đầu tiên là cam kết ổn định vĩ mô, cam kết trong mọi tình huống. Thứ hai là vấn đề thông tin. Không chỉ là những thông tin giải thích cho công chúng mà còn là thông tin để dự báo, phân tích tác động. Năm 2004 là có nhiều vấn đề. Cho đến tận tháng 3, tháng 4 mới quan tâm đến những vấn đề như Trung quốc ảnh hưởng thế nào đến giá cả thế giới, và khi đó chúng ta mới xét đến Trung Quốc tiêu thụ bao nhiêu % than, xi măng thế giới… Cái nữa là khi mà xẩy ra hiện tượng lạm phát thì phân tích của chúng ta về tác động đối với các ngành khác nhau, giữa các nhóm dân cư khác nhau cũng chưa chuẩn. - 82 - Thứ ba là về phản ứng chính sách. Đối với những bất ổn định vĩ mô thì chính sách đầu tiên là chính sách vĩ mô, đó là chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa. Phản ứng của Việt Nam vẫn mang hơi hướng, mặc dù không sai, của kinh tế kế hoạch hóa. Chính sách tiền tệ, tài khóa phụ thuộc vào mục tiêu mà chúng ta muốn đạt trong năm là gì, bởi vì giữa các mục tiêu có sự đánh đổi nhất định. Thứ tư là can thiệp ở các ngành hàng cụ thể. Sự can thiệp của Nhà nước còn rất nhiều, độc quyền còn rất nhiều. Chúng ta phải nghĩ đến sự can thiệp tức thời, tức là can thiệp hành chính. Ví dụ như trong Pháp lệnh giá, chúng ta được quyền kiểm soát giá, có quyền can thiệp về hành chính. Nhưng năm vừa rồi cũng phải nói rằng kể cả cấp địa phương, rất nhiều can thiệp của chúng ta vượt ngoài luật, nhiều mặt hàng không nằm trong Pháp lệnh giá đâu. Can thiệp ở đây là can thiệp hành chính hay biện pháp kinh tế? Là thuế hay là trợ cấp? Can thiệp ngành nào, khi nào thì coi đó là cú sốc? Và khi can thiệp thì phải thông tin rõ ràng cho công chúng. Thứ năm là vai trò của doanh nghiệp nhà nước. Trong năm 2004, nói một cách nghiêm túc là khu vực doanh nghiệp nhà nước ở một số ngành hàng tuy giữ vai trò chi phối trên thị trường nhưng đã không đóng được vai trò bình ổn giá. Ở đây có hai vấn đề: quan điểm của chúng ta về doanh nghiệp nhà nước, đó là một đơn vị lấy lợi nhuận làm chính hay là khi cần Nhà nước dùng nó như một lực lượng vật chất để ổn định thị trường, và khi dùng nó để bình ổn thì Nhà nước phải có hỗ trợ. PHUÏ LUÏC 7: CHÍNH SAÙCH ÑA NGOAÏI TEÄ Hieän nay treân thò tröôøng ngoaïi teä, maëc duø USD coù vò theá maïnh hôn haún caùc ngoaïi teä khaùc. Song, neáu trong quan heä tyû giaù chæ aùp duïng moät loaïi ngoaïi teä seõ laøm cho tyû giaù raøng buoäc vaøo ngoaïi teä ñoù, cuï theå laø USD. Khi coù söï bieán ñoäng veà giaù caû USD treân theá giôùi, laäp töùc seõ aûnh höôûng ñeán quan heä tyû giaù cuûa USD ñeán ñoàng baûn teä maø thoâng thöôøng laø nhöõng aûnh höôûng raát baát lôïi. Chuùng ta neân löïa choïn nhöõng ngoaïi teä maïnh ñeå thanh toaùn vaø döï tröõ, bao goàm moät soá ñoàng tieàn cuûa nhöõng nöôùc maø chuùng ta coù quan heä thanh toaùn, thöông maïi vaø coù quan heä ñoái ngoaïi chaët cheõ nhaát ñeå laøm cô sôû cho vieäc ñieàu haønh tyû giaù cuûa VND ví duï nhö ñoàng EURO, yeân Nhaät vì hieän nay EU, Nhaät laø nhöõng thò tröôøng xuaát khaåu lôùn cuûa Vieät Nam. Cheá ñoä tyû giaù gaén vôùi moät roå ngoaïi teä nhö vaäy seõ laøm taêng tính oån ñònh cuûa tyû giaù hoái ñoaùi danh nghóa. ÑOÂ-LA MYÕ KHOÂNG COØN ÑOÄC TOÂN NÖÕA? Gần đây, đã có những dự báo rằng nhiều khả năng đô-la Mỹ (USD) sẽ xảy ra cơn nguy biến, khủng hoảng phá giá, mà thuật ngữ ngân hàng gọi là "devaluation". Tuy nhiên tại thời điểm hiện tại, chưa có ai dự đoán được thời gian và mức độ của sự phá giá có thể xảy ra. - 83 - Nhưng hiện tại, một sự việc không còn gì để bàn cãi nữa là đô-la đang tiếp tục sụt giá như chiếc xe hỏng phanh, mất “thắng”. Tỷ giá hối đoái của đô-la với Euro trong 4 năm qua đã sụt giảm 40% và chỉ trong một năm 2003, mức độ sụt giá đã vượt quá 20%. Hơn nữa, các nhà quan sát cho rằng đô- la còn tiếp tục sụt giá dài dài với mức độ nghiêm trọng hơn trong thời gian tới. Lập luận này được đặt ra dựa trên các yếu tố sau đây. Áp lực về thâm hụt ngân sách của Hoa Kỳ Các nhà quan sát chỉ ra rằng năm 2001, khi chính quyền của Tổng thống Bush điều hành Nhà Trắng, nước Mỹ có số thặng dư ngân sách là 127,3 tỷ USD. Thế rồi, ngay sau đó một loạt sự kiện liên tiếp xẩy ra như giảm thuế trên diện rộng, kinh tế đi vào ngõ cụt, thất nghiệp, lạm phát gia tăng, cuộc chiến xâm lược Iraq, hành động tàn bạo cực kỳ nguy hiểm của bọn khủng bố quốc tế... đã đưa nước Mỹ từ chỗ thặng dư ngân sách lâm vào thâm hụt ngân sách 459 tỷ USD, bằng 3,8% tổng GDP của cả nước. Hơn nữa, Hoa Kỳ là nước con nợ hàng đầu thế giới. Tổng số nợ của chính phủ Mỹ trong năm tài chính 2004 là 7.586 tỷ USD, bằng 67,3% GDP cả nước, vượt quá giới hạn báo động quốc tế. Thâm hụt cán cân thanh toán quốc tế vãng lai Đó là hậu quả tất yếu do Mỹ trong những năm qua đã thực thi chính sách hạn chế xuất khẩu vật tư kỹ thuật, sản phẩm kỹ thuật cao; trong khi đó kim ngạch tiêu dùng nội địa tăng quá nóng; thâm hụt thương mại về dầu mỏ tăng cao. Dẫn chứng là thâm hụt cán cân thanh toán vãng lai thời kỳ từ 1992 đến 2001 bình quân hàng năm là 189,9 tỷ USD, năm 2002 là 473,9 tỷ USD và năm 2003 vọt lên đến 530,7 tỷ USD. Các nhà phân tích cho rằng với giá cả dầu mỏ tăng cao (ngày 28/9/2004 đã vượt quá 50 USD/thùng), e rằng Hoa Kỳ khó lòng cải thiện cán cân thanh toán vãng lai. Vốn đầu tư nước ngoài vào Hoa Kỳ giảm sút Trước đây, việc cải thiện cán cân thanh toán vãng lai của Mỹ, một phần không nhỏ nhờ vào lượng tiền đầu tư nước ngoài ồ ạt đổ vào trong nước- kim ngạch FDI vào đây năm 1998 là 174,4 tỷ USD, năm 1999 là 283,4 tỷ USD và năm 2000 là 3 14 tỷ USD. Nhưng từ năm 2001, lượng đầu tư cả toàn cầu chững lại. Hệ quả là năm 2003, lượng FDI vào Hoa Kỳ giảm 44,9% so với năm 2002. Sự sụt giảm lượng tiền FDI đã trở thành áp lực lớn gia tăng thâm hụt cán cân thanh toán vãng lai của Hoa Kỳ và làm đồng đô-la sụt giá (depreciation). Nhật Bản không can thiệp nâng đỡ đồng đô-la Bạn hàng lớn của Mỹ là Nhật Bản gặp khó khăn trong việc tung ra khối lượng khổng lồ nhiều ngàn tỷ Yên để mua đô-la vào giúp đỡ Hoa Kỳ tránh được phá giá đô-la. Ví dụ năm 2003, Nhật Bản đã tung ra thị trường ngoại hối 32.900 tỷ Yên Nhật để mua vào 298,76 tỷ USD, cứu vãn đô-la không bị phá giá trên thị trường ngoại hối quốc tế. Nhưng tình hình nay đã khác trước. Từ tháng 4 năm 2004 trở đi, Chính phủ Nhật Bản đã không đề cập đến sự can thiệp mạnh mẽ như vậy nữa, mặc dầu đô-la ngày càng yếu đi. Vai trò “đô-la dầu mỏ” đã chuyển qua Euro Quan hệ giữa Hoa Kỳ và thế giới A-rập xấu đi, làm cho một loạt nước xuất khẩu dầu mỏ Trung Cận Đông đã giảm bớt cất giữ và sử dụng đô-la mà chuyển qua sử dụng đồng Euro nhiều hơn trong thanh toán quốc tế và dự trữ ngoại tệ. Có nguồn tin cho - 84 - biết Liên bang Nga cũng đã và đang sử dụng con bài này một cách rất mạnh dạn. Tất cả những điều này làm tăng thêm sức ép đối với đô-la và chắc chắn “tức nước phải vỡ bờ” như quy luật định mệnh của trời đất. Một vấn đề cấp bách đặt ra là phải làm gì để tránh thiệt hại khi đồng đô-la phá giá 15%, 20% chẳng hạn. Nếu dự đoán này là đúng, hệ quả tất yếu là số thu ngoại tệ về xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ tính bằng đô-la của tất cả các nước trên thế giới đều bị thiệt hại theo tỷ lệ tương ứng. Ngoài ra, kim ngạch dự trữ ngoại tệ và lượng vốn FDI của tất cả các nước tính bằng đô-la cũng sẽ tự nhiên “bốc hơi”, hao hụt tương ứng. Vốn liếng kinh doanh, tiền tiết kiệm, tiền lương, quỹ hưu trí, bảo hiểm, phúc lợi xã hội tính bằng đô-la của tất cả mọi người có liên quan đều phải chịu thiệt hại. Ngược lại, các khoản phải trả về nhập khẩu hàng hoá, dịch vụ chưa thanh toán, các khoản nợ vay nước ngoài bao gồm tiền gốc và lãi chưa trả tính bằng đô-la cũng như các khoản nợ khác của các nước con nợ tính bằng đô-la đều mặc nhiên được giảm bớt tương ứng với tỷ lệ phá giá. Như vậy, việc phá giá đô-la có thể mang lại lợi ích cho một nhóm nước, đồng thời gây thiệt hại cho một nhóm nước khác trong mối quan hệ tương ứng. PHUÏ LUÏC 8: TYÛ GIAÙ HOÁI ÑOAÙI THÖÏC Để thấy được thực chất của tỷ giá hối đoái, chúng ta cần phải phân biệt giữa tỷ giá hối đoái danh nghĩa và tỷ giá hối đoái thực, mối quan hệ giữa chúng và qua đó thấy được sự cần thiết phải hoàn thiện, xây dựng một chính sách tỷ giá hối đoái thực trong nền kinh tế ở nước ta hiện nay. 1. Tỷ giá hối đoái danh nghĩa là tỷ giá được sử dụng hàng ngày trong giao dịch trên thị trường ngoại hối, nó chính là giá của một đồng tiền được biểu thị thông qua đồng tiền khác mà chưa đề cập đến tương quan sức mua hàng hóa và dịch vụ giữa chúng. 2. Tỷ giá hối đoái thực là tỷ giá danh nghĩa được điều chỉnh bởi tương quan giá cả trong nước và ngoài nước. Khi tỷ giá danh nghĩa tăng hay giảm không nhất thiết phải đồng nghĩa với sự gia tăng hay giảm sức cạnh tranh thương mại quốc tế. Như vậy, tỷ giá hối đoái thực là một phạm trù kinh tế đặc thù và việc phân tích tỷ giá hối đoái thực sẽ là một vấn đề cần được quan tâm. Bây giờ chúng ta đi sâu tìm hiểu về phương pháp xác định tỷ giá hối đoái thực hiện nay. Tùy theo phương pháp yết giá của tiền tệ từng quốc gia, có thể xác định công thức tính tỷ giá hối đoái thực theo 2 phương pháp: - Phương pháp thứ nhất: Tính theo phương pháp yết giá gián tiếp: Nội tệ là đồng tiền yết giá, ngoại tệ là đồng tiền định giá. Ta có công thức tính tỷ giá hối đoái thực như sau : Trong đó : ° E : Tỷ giá danh nghĩa tính bằng số đơn vị ngoại tệ trên một đơn vị nội tệ - 85 - ° P : Mức giá trong nước ° P* : Mức giá nước ngoài - Phương pháp thứ hai : Tính theo phương pháp yết giá trực tiếp : Ngoại tệ là đồng tiền yết giá, nội tệ là đồng tiền định giá, ta có công thức tính tỷ giá hối đoái thực như sau: (a) Trong đó : ° E : Là tỷ giá danh nghĩa tính bằng số nội tệ trên một đơn vị ngoại tệ. ° P* : Mức giá ở nước ngoài (giá ở nước có ngoại tệ so sánh). ° P : Mức giá ở trong nước (giá ở nước có nội tệ so sánh). Hiện nay, ở nước ta chủ yếu sử dụng phương pháp thứ hai để tính tỷ giá hối đoái thực. Để hiểu tỷ giá hối đoái thực ở Việt Nam một cách đơn giản, chúng ta có thể minh họa bằng một thí dụ sau: - Giá 1 lít xăng ở Mỹ là 1,2 USD/L - Giá 1 lít xăng ở Việt Nam là 6.000 VND/L (xăng A92 không chì) - Tỷ giá giữa VND/USD là 15.728 VND/USD (ngày 10.5.2004) Ta có thể tìm ra tỷ giá hối đoái thực bằng cách so sánh giá của một lít xăng tính bằng ngoại tệ là USD: = 3,1L xăng ở Việt Nam so với 1L xăng ở Mỹ. Như vậy, 1,2 USD mua được 01 lít xăng ở Mỹ, nhưng cũng có thể mua được ở Việt Nam là 3,1 lít xăng. Tỷ giá hối đoái thực ở Việt Nam cao hơn ở Mỹ, tỷ giá hối đoái thực phụ thuộc vào : ° Tỷ giá danh nghĩa của tiền tệ 2 quốc gia đem so sánh : E ° Mức giá hàng hóa của 2 quốc gia so sánh Trên thực tế tính toán, tỷ giá hối đoái thực được tính theo từng thời điểm , vì vậy công thức tính tỷ giá hối đoái thực theo thời gian được xác định như sau : Trong đó : ° Ei,t : Là tỷ giá danh nghĩa nội tệ so với một đơn vị ngoại tệ (i) vào thời điểm (t) ° Pt : Là mức giá trong nước ở thời điểm (t) ° P*i,t: Là mức giá ở trong nước thứ (i) ở thời điểm (t) - 86 - Hiện nay, mỗi nước đều sản xuất ra nhiều loại hàng hóa khác nhau vì vậy tỷ giá hối đoái thực thường không giới hạn theo từng loại hàng hóa. Thay vào đó, tỷ giá hối đoái thực sẽ căn cứ vào các chỉ số giá cả, chủ yếu là chỉ số giá tiêu dùng để so sánh giá của một nhóm hàng hóa ở một nước so với giá của nhóm hàng hóa tương tự ở quốc gia khác. Công thức tính tỷ giá hối đoái thực sẽ là : Trong đó : - RERi,t : Là tỷ giá hối đoái thực của nội tệ so với ngoại tệ (i) ở thời điểm (t) - Ii,t : Là chỉ số tỷ giá danh nghĩa tại thời điểm (t) Æ Iit = Et/E0 ° Et : Tỷ giá danh nghĩa tại thời điểm t ° E0 : Tỷ giá danh nghĩa tại thời điểm gốc - CPI*it : Chỉ số giá tiêu dùng ở nước so sánh I ở thời điểm t - CPIt : Chỉ số giá tiêu dùng trong nước ở thời điểm t Từ sự phân tích về lý thuyết tỷ giá hối đoái thực, lấy công thức (a) : ta có một số nhận xét sau : Khi RER = 1 tức EP* = P thì giá thực tế của hai đồng tiền bằng nhau. ° Khi RER > 1 tức EP* > P thì đồng tiền nội tệ được xem là định giá thực quá thấp và ngoại tệ định giá thực quá cao. ° Khi RER < 1 tức EP* < P nội tệ được xem là định giá thực quá cao và ngoại tệ định giá thực quá thấp. Tỷ giá hối đoái thực ngày càng trở thành chỉ tiêu kinh tế vĩ mô, giữ vai trò quan trọng đối với sự phát triển của nền kinh tế quốc dân, nhất là trong xu thế hoàn cầu hiện nay, vai trò của nó được thể hiện như sau: ° Sự tăng giảm, thay đổi kim ngạch xuất khẩu có thể phản ảnh thông qua sự tăng giảm của tỷ giá hối đoái thực, nó là chỉ tiêu đánh giá sức cạnh tranh nền kinh tế nói chung và nền ngoại thương nói riêng của một quốc gia. ° Việc xác định các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái trong dài hạn giúp cho Nhà nước có thể dự đoán được xu hướng tỷ giá hối đoái trong nhiều năm vì tỷ giá hối đoái thực nó là chỉ tiêu dài hạn. ° Thông qua tỷ giá hối đoái thực, Nhà nước có thể điều chỉnh các mục tiêu kinh tế vĩ mô khác để đưa nền kinh tế đi đúng hướng nhằm đạt mức tăng trưởng bền vững, bởi lẽ tỷ giá hối đoái thực được xem là chỉ tiêu phản ảnh thực chất của nội tệ so với ngoại tệ chủ yếu. - 87 - ° Tỷ giá hối đoái thực có ảnh hưởng trực tiếp đến thực thi chính sách tiền tệ quốc gia. Sự thay đổi tỷ giá hối đoái thực sẽ ảnh hưởng bằng vốn ngắn hạn, từ đó làm thay đổi tài sản Có bên bảng tổng kết tài sản của ngân hàng trung ương. ° Tỷ giá hối đoái thực là chỉ tiêu phân tích điều kiện kinh tế vĩ mô, từ đó có những phương hướng điều chỉnh tỷ giá danh nghĩa đúng hướng vì nó phản ảnh được sức mua của tiền tệ đồng thời là thước đo chủ yếu để đánh giá thực chất của nội tệ so với các ngoại tệ. Tóm lại, tỷ giá hối đoái thực là chỉ tiêu kinh tế quan trọng trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ở nước ta, chính sách tỷ giá hối đoái thực là mục tiêu cơ bản trong điều hành chính sách tiền tệ ở hầu hết các quốc gia. Đảng và Nhà nước đã thể hiện quyết tâm nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam thông qua quá trình hội nhập và quyết tâm này đã được đề ra trong chương trình hành động cụ thể trong thời gian trước mắt đó là tập trung công việc chuẩn bị việc sửa đổi, bổ sung hoàn chỉnh pháp luật, cơ chế chính sách thương mại phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế quốc tế, tiếp đó là xây dựng chiến lược tổng thể về hội nhập kinh tế quốc tế trên cơ sở chiến lược phát triển kinh tế xã hội từ nay đến năm 2020. Làm sao đến năm 2020 về cơ bản nước ta trở thành một nước công nghiệp hiện đại. Việc xác định, nghiên cứu tỷ giá hối đoái thực sẽ góp phần thực thi chính sách tiền tệ và thực hiện quá trình hội nhập kinh tế quốc tế được thuận lợi đạt kết quả. Phuï luïc 9: CAÙC KYÕ THUAÄT DÖÏ BAÙO Ngaân haøng Trung öông coù theå söû duïng nhieàu coâng cuï khaùc nhau ñeå tieán haønh döï baùo tyû giaù. Döï baùo kyõ thuaät laø vieäc söû duïng soá lieäu tyû giaù lòch söû ñeå döï baùo tyû giaù töông lai. Chaúng haïn, moät ñoàng tieàn naøo ñoù lieân tuïc taêng giaù trong 4 ngaøy coù theå cho thaáy ñoàng tieàn ñoù coù xu höôùng dieãn bieán nhö theá naøo vaøo ngaøy hoâm sau. Trong nhieàu tröôøng hôïp, ngöôøi ta öùng duïng caùc phaân tích thoáng keâ phöùc taïp hôn ñeå döï baùo kyõ thuaät baèng caùc chöông trình maùy tính. Caùc moâ hình phaân tích chuoãi thôøi gian, ñaùnh giaù söï chuyeån ñoäng trung bình vaø ñieàu ñoù cho pheùp trieån khai moät soá quy taéc nhö: “tieàn teä seõ coù xu höôùng giaûm giaù sau 3 kyø taêng tröôûng lieân tuïc tính trung bình”. Döïï baùo kyõ thuaät tyû giaù cuõng gioáng nhö döï baùo kyõ thuaät giaù coå phieáu. Neáu tyû giaù laø moät böôùc ñi ngaãu nhieân thì döï baùo kyõ thuaät khoâng chính xaùc. Neáu caùc xu höôùng lòch söû veà bieán ñoäng tyû giaù khoâng ñöôïc nhaân daïng roõ thì vieäc ñaùnh giaù caùc dieãn bieán trong quaù khöù seõ khoâng höõu ích cho vieäc döï ñoaùn nhöõng bieán ñoäng trong töông lai. Caùc moâ hình döï baùo kyõ thuaät hoã trôï cho moät soá nhaø ñaàu tö treân thò tröôøng ngoaïi hoái ôû nhieàu thôøi kyø khaùc nhau. Maëc duø vaäy, moät moâ hình coù theå vaän haønh toát - 88 - trong thôøi kyø naøy nhöng khoâng nhaát thieát seõ vaän haønh toát trong thôøi kyø khaùc. Ngaøy nay coù nhieàu moâ hình döï baùo kyõ thuaät. Sau ñaây laø moät soá moâ hình cô baûn: Moâ hình vai ñaàu vai. Moâ hình naøy goàm 3 quaù trình phuïc hoài lieân tieáp dieãn ra vaøo cuoái moät xu höôùng leân (xem hình). Ñaàu Vai phaûiVai traùi Caùc quaù trình phuïc hoài thöù nhaát vaø thöù ba laø caùc vai coù ñoä cao baèng nhau vaø quaù trình phuïc hoài giöõa (ñaàu) thì cao nhaát. Taát caû ba quaù trình hoài phuïc ñöôïc döïa treân moät ñöôøng choáng ñôõ naèm ngang coøn goïi laø ñöôøng coå. Nhìn vaøo moâ hình vai ñaàu vai, coù theå döï ñoaùn ñöôïc xu höôùng bieán ñoäng cuûa tyû giaù. Neáu ñöôøng coå bò phaù vôõ, tyû giaù seõ coù daáu hieäu ñi xuoáng, coøn neáu nhö ñöôøng coå khoâng bò phaù vôõ thì tyû giaù coù theå bieán ñoäng taêng hoaëc caàm chöøng. Neáu nhö ñöôøng coå chöa bò beû gaõy thì coù khaû naêng tyû giaù seõ ñi leân ñeå baûo veä ñöôøng coå. Moâ hình vai ñaàu vai ñaûo ngöôïc laø moät hình aûnh phaûn chieáu cuûa moâ hình vai ñaàu vai. Neáu ñöôøng ñaùy hình thaønh nghóa laø tyû giaù xuoáng tôùi möùc thaáp nhaát thì seõ coù daáu hieäu tyû giaù taêng leân ñoät bieán. Ngoaøi ra, coøn coù Moâ hình song ñænh/ Moâ hình song ñaùy; Moâ hình tam ñænh/ Moâ hình tam ñaùy; Moâ hình ñænh vaø ñaùy baàu, caùc moâ hình lieân tieáp, moâ hình tam giaùc caát caùnh... Döï baùo cô baûn Döï baùo cô baûn döïa treân caùc moái quan heä giöõa caùc bieán soá kinh teá vaø tyû giaù hoái ñoaùi. Döïa treân giaù trò hieän taïi cuûa caùc bieán soá naøy cuøng vôùi taùc ñoäng lòch söû cuûa chuùng ñoái vôùi tyû giaù ñeå döï kieán veà tyû giaù. Chaúng haïn, laïm phaùt cao ôû - 89 - moät quoác gia coù theå daãn ñeán giaûm giaù ñoàng tieàn ôû quoác gia ñoù. Taát nhieân, chuùng ta phaûi xem xeùt taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá khaùc ñeán tyû giaù. Vieäc döï baùo ñôn giaûn chæ döïa vaøo caùc ñaùnh giaù chuû quan möùc ñoä bieán ñoäng cuûa caùc bieán ñoäng kinh teá döï kieán taùc ñoäng nhö theá naøo ñeán tyû giaù hoái ñoaùi. Veà maët thoáng keâ, döï baùo coù theå döïa treân nhöõng nhaân toá taùc ñoäng ñeán tyû giaù ñaõ ñöôïc ñònh löôïng. Döï baùo cô baûn coù theå ñöôïc tieán haønh baèng caùc phaân tích hoài qui, keát hôïp vôùi phaân tích ñoä nhaïy hoaëc treân cô sôû caùc hoïc thuyeát veà tyû giaù: lyù thuyeát ngang giaù söùc mua, hieäu öùng Fisher quoác teá... Döï baùo döïa treân cô sôû thò tröôøng Quaù trình trieån khai döï baùo töø caùc chæ soá thò tröôøng goïi laø döï baùo döïa treân cô sôû thò tröôøng. Chuùng ta coù theå söû duïng cho caû tyû giaù giao ngay vaø tyû giaù kyø haïn. Söû duïng tyû giaù giao ngay. Ñeå laøm roõ taïi sao tyû giaù giao ngay ñöôïc xem laø döï baùo döïa treân cô sôû thò tröôøng, giaû ñònh ñoàng baûng Anh ñöôïc döï kieán seõ taêng giaù so vôùi ñoâ-la Myõ trong moät töông lai gaàn. Döï kieán naøy seõ taïo aùp löïc laøm cho caùc nhaø ñaàu cô muù ñoàng baûng Anh baèng ñoàng ñoâ-la vaø do ñoù seõ ñaåy giaù trò ñoàng baûng Anh leân ngay laäp töùc. Ngöôïc laïi, neáu baûng Anh ñöôïc döï kieán seõ giaûm giaù so vôùi ñoâ-la thì caùc nhaø ñaàu cô seõ baùn ñoàng baûng Anh ngay baây giôø ñeå mua ñoâ-la Myõ vôùi hy voïng laø seõ mua ñoàng baûng Anh sau naøy vôùi giaù trò thaáp hôn. Haønh ñoäng naøy taïo aùp löïc laøm giaûm giaù ñoàng baûng Anh ngay laäp töùc. Nhö vaäy, giaù trò hieän taïi cuûa ñoàng baûng Anh seõ phaûn aùnh kyø voïng giaù trò ñoàng baûng Anh trong töông lai gaàn. Tyû giaù kyø haïn cuõng ñöôïc xem laø döï baùo döïa treân thò tröôøng vì noù phaûn aùnh kyø voïng cuûa thò tröôøng veà tyû giaù giao ngay vaøo cuoái thôøi kyø kyø haïn. Döï baùo hoãn hôïp: Bôûi vì khoâng coù moät kyõ thuaät döï baùo naøo lieân tuïc öu theá hôn caùc döï baùo cho neân ngöôøi ta coù theå keát hôïp nhieàu döï baùo. Nhieàu phöông phaùp döï baùo coù theå ñöôïc trieån khai baèng caùch söû duïng nhieàu kyõ thuaät döï baùo. Moãi kyõ thuaät döï baùo seõ coù quyeàn soá khaùc nhau, phöông phaùp naøo ñöôïc cho laø coù ñoä tin caäy cao seõ coù quyeàn soá cao hôn. Döï baùo tyû giaù thöïc söï seõ laø bình quaân gia quyeàn cuûa caùc phöông phaùp. Ngoaøi ra, Ngaân haøng Trung öông caàn theo doõi, phaân tích dieãn bieán thò tröôøng taøi chính quoác teá moät caùch coù heä thoáng ñeå coù cô sôû vöõng chaéc cho ñaùnh giaù, döï baùo söï vaän ñoäng cuûa caùc ñoàng tieàn chuû choát. - 90 - PHUÏ LUÏC 10: CAÙC ÑIEÀU KIEÄN TIEÀN ÑEÀ CHO KHAÛ NAÊNG CHUYEÅN ÑOÅI CUÛA ÑOÀNG TIEÀN (+Quaûn lyù ngoaïi hoái 239-243) * Tình hình kinh teá vó moâ oån ñònh Ñaây laø ñieàu kieän heát söùc quan troïng ñeå coù theå gôõ boû nhöõng haïn cheá veà chuyeån ñoåi ñoàng tieàn. Theo kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc, chöông trình chuyeån ñoåi ñem laïi keát quaû cao hôn khi neàn kinh teá taêng tröôûng oån ñònh, tyû leä laïm phaùt thaáp, laõi suaát thöïc döông vaø oån ñònh. Neáu töông lai cuûa neàn kinh teá aûm ñaïm thì nhu caàu ñaàu cô tích tröõ voán döôùi daïng ngoaïi teä cuõng nhö vieäc chuyeån voán ra nöôùc ngoaøi seõ gia taêng. Do ñoù, thöïc hieän chuyeån ñoåi trong hoaøn caûnh naøy seõ gaây taùc haïi theâm cho neàn kinh teá. * Tyû giaù hoái ñoaùi hôïp lyù Moät cheá ñoä tyû giaù hoái ñoaùi hôïp lyù phaûi taïo ñöôïc söï caân baèng ôû taøi khoaûn vaõng lai vaø caùn caân toång theå, khoâng taïo theâm gaùnh naëng leân caùc khoaûn nôï quoác gia, ñoàng thôøi goùp phaàn taêng döï tröõ ngoaïi teä ñeå Ngaân haøng Trung öông coù theå can thieäp oån ñònh thò tröôøng ngoaïi hoái, thò tröôøng tieàn teä... Roõ raøng laø khoâng coù moät cheá ñoä tyû giaù duy nhaát phuø hôïp vôùi moïi giai ñoaïn. Nhaát laø ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, cheá ñoä tyû giaù hôïp lyù thay ñoåi thöôøng xuyeân cuøng vôùi khaû naêng caïnh tranh cuûa khu vöïc saûn xuaát trong nöôùc, vôùi möùc ñoä chuyeån ñoåi cuûa ñoàng baûn teä, möùc ñoä töï do hoùa thöông maïi vaø vai troø cuûa ngaân haøng trung öông treân thò tröôøng ngoaïi hoái. Vieäc löïa choïn cheá ñoä tyû giaù phuï thuoäc raát nhieàu yeáu toá. Treân lyù thuyeát, moät nöôùc ñang phaûi chòu moät möùc laïm phaùt cao, ñoàng thôøi muoán khuyeán khích thöông maïi vaø ñaàu tö quoác teá coù theå löïa choïn moät cheá ñoä tyû giaù oån ñònh. Vieäc löïa choïn chính saùch tyû giaù linh hoaït döïa vaøo nguyeân lyù chung laø noù seõ cung caáp taám chaén choáng laïi caùc bieán ñoäng beân ngoaøi vaø giuùp ñaït ñöôïc “söï töï do” trong ñieàu haønh chính saùch tieàn teä. Moät soá lyù do chuû yeáu ñeå aùp duïng tyû giaù linh hoaït: (1) thieáu döï tröõ ngoaïi hoái ñeå baûo veä tyû giaù coá ñònh hoaëc tyû giaù boø tröôøn; (2) thieáu thoâng tin ñeå xaùc ñònh tyû giaù caân baèng hôïp lyù döôùi cô cheá coá ñònh hoaëc boø tröôøn; vaø (3) nhaèm traùnh ñöa caùc hoaït ñoäng kinh teá vaøo thò tröôøng chôï ñen... Nhìn chung, chuyeån ñoåi taøi khoaûn vaõng lai coù theå gaây maát caân ñoái ngoaïi thöông trong cheá ñoä tyû giaù coá ñònh, daãn ñeán ñoøi hoûi phaûi ñieàu chænh tyû giaù. Nhieàu nöôùc ñang phaùt trieån ñaõ thöïc hieän eâm ñeïp chuyeån ñoåi taøi khoaûn vaõng lai baèng söï ñieàu chænh nheï nhaøng, lieân tuïc tyû giaù hoái ñoaùi. Tuy nhieân, ñoâi khi chuyeån ñoåi taøi khoaûn vaõng lai seõ taïo moät söùc eùp lôùn leân tyû giaù moãi laàn coù söï thay ñoåi veà quan ñieåm chính saùch kinh teá vaø chính trò. Kinh nghieäm cho thaáy, ñoâi khi khoâng theå thaønh coâng cuøn luùc moät cheá ñoä tyû giaù oån ñònh, chuyeån ñoåi taøi khoaûn vaõng lai vaø söï ñoäc laäp veà tieàn teä. - 91 - * Ñaûm baûo möùc döï tröõ quoác teá hôïp lyù Döï tröõ quoác teá coù ñöôïc töø caùc khoaûn thu ngoaïi teä chính thöùc, töø caùc khaû naêng tieáp caän vôùi caùc nguoàn taøi chính quoác teá vaø moät löôïng ngoaïi teä raát lôùn döôùi daïng taøi saûn baèng ngoaïi teä trong taàng lôùp daân cö. Yeâu caàu ñaët ra laø löôïng döï tröõ ngoaïi teä phaûi ñuû lôùn sao cho ñaûm baûo raèng neàn kinh teá coù theå thích öùng vôùi caùc chính saùch kinh teá vó moâ. Ñoàng thôøi noù phaûi ñaûm baûo khaû naêng choáng ñôõ nhöõng thay ñoåi ñoät ngoät trong taøi khoaûn vaõng lai, choáng ñôõ nhöõng cuù soác coù theå ñe doïa ñeán tính chuyeån ñoåi cuûa ñoàng tieàn; cuûng coá nieàm tin cuûa daân chuùng ñoái vôùi cheá ñoä tyû giaù vaø tieán trình thöïc hieän chuyeån ñoåi laâu daøi. Beân caïnh ñoù, döï tröõ quoác teá coøn phaûi tính ñeán chuyeän chi traû caùc khoaûn nôï nöôùc ngoaøi ñaùo haïn, buø ñaép nhöõng loã hoûng trong caùn caân thanh toaùn do thaâm huït taøi khoaûn vaõng lai... Tuy nhieân, löôïng döï tröõ naøy phuï thuoäc nhieàu vaøo möùc ñoä töï do hoùa tyû giaù hoái ñoaùi. Kinh nghieäm nhieàu nöôùc cho thaáy, caùc nöôùc coù tyû giaù thaû noåi tieán haønh töï do hoùa thöông maïi vaø oån ñònh tyû giaù vôùi möùc döï tröõ thaáp hôn. Coøn ñoái vôùi caùc quoác gia maø taøi khoaûn vaõng lai chæ ñaït möùc caân baèng, khoâng coù thaëng dö thì möùc ñoä döï tröõ phaûi cao gaáp ñoâi möùc nôï ngaén haïn, coøn neáu taøi khoaûn vaõng lai bò thaâm huït thì ñoøi hoûi möùc döï tröõ phaûi cao hôn nöõa. * Chính saùch kinh teá vó moâ laønh maïnh Ñieàu naøy coù nghóa laø caùc chính saùch kinh teá vó moâ phaûi coù hieäu quaû trong vieäc duy trì söï caân baèng ñoái ngoaïi vaø caân baèng ñoái noäi. Vaø ñaây cuõng chính laø muïc tieâu cuûa caùc chöông trình caûi caùch vaø neáu ñaït ñöôïc seõ môû ñöôøng cho khaû naêng chuyeån ñoåi ñoàng tieàn. Chính saùch kinh teá vó moâ phaûi maïnh tôùi möùc naøo thì raát khoù xaùc ñònh. Tuy nhieân, chuùng ta phaûi tuaân theo caùc nguyeân taéc ñaûm baûo kích thích taêng tröôûng kinh teá nhanh vaø oån ñònh. Chính saùch taøi khoùa maïnh noùi chung phaûi xaùc ñònh roõ qui moâ NSNN hôïp lyù. Chính phuû phaûi coù uy tín trong vieäc kieåm soaùt thaâm huït ngaân saùch. Trong ñieàu kieän khoâng coù söï chuû ñoäng trong ñieàu haønh hai coâng cuï nhö thueá, chi tieâu ngaân saùch thì chæ coøn caùch phaûi taêng tính linh hoaït trong chính saùch tieàn teä. Ñeán löôït noù, vieäc thöïc thi chính saùch tieàn teä laïi lieân quan ñeán cô cheá tyû giaù. Giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình chuyeån ñoåi seõ ñaëc bieät gaây ra laïm phaùt tai haïi haäu quaû cuûa vieäc thaû noåi giaù caû trong ñieàu kieän tieàn löu thoâng quaù nhieàu. Nhö vaäy ñoøi hoûi chính saùch tieàn teä phaûi chaët cheõ vaø söï hoå trôï cuûa chính saùch taøi khoùa, ngoaøi ra coøn coù caùc coâng cuï thò tröôøng môû, laõi suaát... Taát caû coøn phuï thuoäc vaøo naêng löïc quaûn lyù cuûa NHTW. Theo ñoù, caàn coù söï phaân bieät raïch roøi giöõa vai troø trung gian vôùi chöùc naêng can thieäp thò tröôøng. - 92 - * Cô cheá thò tröôøng phaùt trieån ñoàng boä Ñieàu kieän thöù naêm ñoøi hoûi laø söï thay ñoåi giaù caû phaûi tuaân theo qui luaät thò tröôøng, caû trong khu vöïc saûn xuaát laãn khu vöïc tieàn teä. Ñieàu kieän naøy nhaèm ñaûm baûo raèng caùc doanh nghieäp saûn xuaát trong nöôùc ñaõ quen vôùi moâi tröôøng caïnh tranh khoác lieät tröôùc khi aùp duïng chuyeån ñoåi taøi khoaûn vaõng lai, töø ñoù traùnh ñöôïc nhöõng cuù xoác do haøng ngoaïi xaâm nhaäp. Trong khu vöïc tieàn teä, caùc qui luaät thò tröôøng cuõng phaûi hoaït ñoäng höõu hieäu, nghóa laø laõi suaát phaûi ñöôïc xaùc ñònh theo ñuùng cung caàu; caùc chuû theå tham gia treân thò tröôøng coù theå kyø voïng hôïp lyù döïa treân cô sôû nhöõng thoâng tin veà caùc chæ soá cô baûn cuûa neàn kinh teá ñöôïc coâng boá coâng khai. Ñoàng thôøi, thò tröôøng hoái ñoaùi neân sôùm ñöôïc hoaøn thieän ñeå giuùp gia taêng vò theá ñoàng baûn teä treân thò tröôøng noäi ñòa vaø quoác teá. Ngoaøi ra, noù coøn tuøy thuoäc vaøo tính chaát oån ñònh cuûa heä thoáng tieàn teä theá giôùi, khaû naêng ñoái phoù vôùi caùc theá löïc ñaàu cô ngoaïi hoái treân thò tröôøng quoác teá.... Caùc ñieàu kieän naøy moät maët taïo thuaän lôïi cho quaù trình chuyeån ñoåi, moät maët giöõ cho neàn kinh teá traùnh ñöôïc nhöõng cuù soác, haïn cheá ñöôïc nhöõng tieâu cöïc vaø coù khaû naêng phaùt trieån beàn vöõng. ._.