Xây dựng chương trình bảo tồn đa dạng sinh học vườn quốc gia Lò Gò - Xa Mát

Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 1 CHÖÔNG I: PHAÀN MÔÛ ÑAÀU Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 2 CHÖÔNG I: PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1.1 Ñaët vaán ñeà Vieät Nam laø moät trong 25 nöôùc coù giaù trò ña daïng sinh hoïc thuoäc loaïi cao nhaát treân theá giôùi vôùi caùc heä sinh thaùi ñaëc thuø, cuøng nhieàu gioáng, loaøi ñaëc höõu coù giaù trò khoa hoïc vaø kinh teá cao vaø nhieàu nguoàn gen quyù hieám. Do coù vò trí ñòa lyù ñaëc bieät naèm trong khu vöïc khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa. Vieät Nam coù khoaûng10% trong toång soá taát caû caùc loaøi sinh vaät ñöôïc bieát ñeán treân theá giôùi – cho ñeán nay xaáp xæ 12.000 loaøi thöïc vaät vaø 7.000 loaøi ñoäng vaät ñaõ ñöôïc ghi nhaän ôû Vieät Nam. Tuy nhieân, do toác ñoä phaùt trieån nhanh choùng cuûa ñaát nöôùc trong nhöõng naêm gaàn ñaây, ña daïng sinh hoïc ôû Vieät Nam ñang bò suy giaûm maïnh. Nguyeân nhaân chuû yeáu laø do chaùy röøng, chuyeån ñoåi muïc ñích söû duïng ñaát ñai daãn tôùi thu heïp nôi cö truù cuûa caùc gioáng loaøi; khai thaùc vaø ñaùnh baét quaù möùc; tình traïng buoân baùn traùi pheùp ñoäng vaät, thöïc vaät quyù hieám; vaø oâ nhieãm moâi tröôøng. Vì theá vieäc baûo toàn ña daïng sinh hoïc laø vaán ñeà caáp thieát ñöôïc ñaët ra khoâng chæ ñoái vôùi Vieät Nam maø vôùi nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Vieäc baûo toàn ña daïng sinh hoïc giuùp caân baèng moâi tröôøng soáng treân traùi ñaát, naâng cao lôïi ích kinh teá xaõ hoäi taïi ñòa phöông, khaúng ñònh vai troø coäng ñoàng trong moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi thieân nhieân. Baèng nhieàu phöông phaùp khaùc nhau trong ñoù vieäc baûo toàn ña daïng sinh hoïc taïi caùc khu baûo toàn, caùc vöôøn quoác gia laø muïc tieâu haøng ñaàu trong coâng taùc baûo toàn. Vöôøn quoác gia Loø Goø – Xa Maùt (VQG LGXM) laø ñoái töôïng thieát thöïc ñeå aùp duïng chöông trình baûo toàn ña daïng sinh hoïc. VQG LGXM laø nôi raát phong phuù vaø ña daïng veà heä sinh thaùi laø nôi taäp trung raát nhieàu ñoäng vaät, thöïc vaät ñaëc höõu vaø quyù hieám, vôùi hôn 115 loaøi thöïc vaät baäc cao, 104 Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 3 loaøi ñoäng vaät vaø caùc HST caûnh quan ñaëc saéc. Ñieàu naøy ñaõ taïo neân ñieåm ñaëc bieät rieâng cho Vöôøn. Tuy nhieân, VQG LGXM hieän nay ñang phaûi ñoái maët vôùi vaán ñeà khoù khaên ñoù laø vieäc suy giaûm veà soá löôïng caùc loaøi ñoäng, thöïc vaät trong Vöôøn do söï khai thaùc, ñaùnh baét traùi pheùp cuûa ngöôøi daân ñòa phöông. Vì theá vieäc “Xaây döïng chöông trình baûo toàn ña daïng sinh hoïc taïi Vöôøn quoác gia Loø Goø Xa Maùt” laø voâ cuøng caáp thieát. Xaây döïng chöông trình baûo toàn ña daïng sinh hoïc Vöôøn quoác gia Loø Goø – Xa Maùt chính laø moät höôùng nghieân cöùu taïo ra nhöõng cô sôû khoa hoïc höôùng ñeán söû duïng taøi nguyeân thieân thieân Ña daïng Sinh hoïc cuûa VQG ngaøy caøng hieäu quaû hôn, beàn vöõng hôn trong caùc chöông trình phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vaø quaûn lyù taøi nguyeân thieân nhieân cuûa toaøn tænh Taây Ninh. 1.2 Ñoái töôïng nghieân cöùu vaø phaïm vi nghieân cöùu Nghieân cöùu veà taøi nguyeân ñoäng vaät, thöïc vaät, hoaït ñoäng soáng, caùc ñieàu kieän soáng aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa caùc loaøi taïi VQG LGXM 1.3 Muïc tieâu cuûa ñeà taøi Ñeà taøi xaây döïng chöông trình baûo toàn ÑDSH cho VQG LGXM phaûi ñaûm baûo vieäc phaùt trieån Vöôøn theo ñònh höôùng phaùt trieån beàn vöõng. Phaûi ñaûm baûo ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân soáng trong khu vöïc VQG, khoâng taùch rôøi ngöôøi daân ra khoûi phaïm vi sinh soáng cuûa hoï. Toái öu hoùa caùc lôïi nhuaän ñaûm baûo caùc lôïi ích veà kinh teá, ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân nhöng khoâng laøm toån haïi ñeán söï phaùt trieån veà ÑDSH cuûa VQG. 1.4 Noäi dung nghieân cöùu • Nghieân cöùu toång quan veà VQG LGXM Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 4 • Nghieân cöùu ñaùnh giaù söï aûnh höôûng cuûa VQG LGXM ñeán söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi vaø moâi tröôøng • Nghieân cöùu xaây döïng chöông trình baûo toàn cho VQG LGXM 1.5 Phöông phaùp nghieân cöùu 1.5.1 Phöông phaùp luaän Xem xeùt VQG LGXM treân goùc ñoä heä sinh thaùi (HST), xem xeùt ñaày ñuû moái quan heä taùc ñoäng qua laïi giöõa ñaát, nöôùc, taøi nguyeân thöïc vaät, taøi nguyeân ñoäng vaät. Xaây döïng chöông trình baûo toàn phaûi ñaûm baûo caû caùc maët kinh teá - xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Xaây döïng chöông trình caàn ñaûm baûo ñem laïi lôïi ích laâu daøi cho xaõ hoäi nhö taïo coâng aên vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng, goùp phaàn naâng cao möùc soáng cuûa ngöôøi daân vaø söï oån ñònh xaõ hoäi, Xaây döïng chöông trình phaûi ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån cuûa Vöôøn cuõng nhö cuûa ñòa phöông. Chuù troïng chieàu saâu, xaây döïng coù hieäu quaû, naâng cao chaát löôïng baûo toàn. Quaùn trieät caùc giaûi phaùp baûo toàn ñaûm baûo phuø hôïp vôùi ñieàu kieän ñaát ñai, nguoàn nöôùc taïo ñieàu kieän duy trì vaø phaùt trieån taøi nguyeân sinh vaät taïi VQG. Vieäc xaây döïng chöông trình baûo toàn ÑDSH VQG LGXM ñaûm baûo söï baûo toàn vaø phaùt trieån beàn vöõng veà soá löôïng loaøi cuûa Vöôøn. Caûi thieän coâng taùc quaûn lyù vaø naâng cao yù thöùc baûo veä moâi tröôøng cuûa coäng ñoàng taïi ñòa phöông. 1.5.2 Phöông phaùp thöïc teá Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 5 Tieáp thu coù choïn loïc caùc phöông phaùp ñaõ ñöôïc söû duïng veà baûo toàn vaø phaùt trieån ÑDSH töø tröôùc ñeán nay. Thu thaäp taøi lieäu, nghieân cöùu trong thö vieän vaø vaên phoøng. Toång quan caùc nguoàn soá lieäu hieän coù, caùc coâng trình coù lieân quan ñaõ coâng boá hoaëc chöa, thöøa keá caùc nguoàn soá lieäu ñaõ phaân tích. Toång hôïp taøi lieäu töø nhieàu nguoàn khaùc nhau nhaèm cung caáp moät soá kieán thöùc cuï theå vaø ruùt ngaén ñöôïc quaù trình phaân tích vaø thôøi gian laøm ñoà aùn. Khaûo saùt thöïc teá giuùp vieäc xaây döïng chöông trình gaén lieàn vôùi thöïc teá vaø phuø hôïp vôùi khu vöïc ñöôïc xaây döïng chöông trình. 1.5.3 Phöông phaùp ñaùnh giaù taùc ñoäng Ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa Vöôøn quoác gia veà maët kinh teá - xaõ hoäi ñeå xem xeùt khaû naêng tham gia cuûa coäng ñoàng vaøo coâng taùc baûo toàn loaøi. Hieåu vaø naém baét ñöôïc khaû naêng kinh teá cuûa ngöôøi daân soáng trong khu vöïc VQG. Töø ñoù xem xeùt khaû naêng aùp duïng caùc chöông trình baûo toàn ÑDSH taïi Vöôøn. Ñaùnh giaù taùc ñoäng veà maët moâi tröôøng ñeå xem xeùt nhöõng taùc ñoäng cuûa ngöôøi daân ñòa phöông ñeán ñôøi soáng cuûa caùc loaøi ñoäng, thöïc vaät. Ñaùnh giaù söï aûnh höôûng cuûa Vöôøn ñoái vôùi caùc nguoàn taøi nguyeân ñaát, nöôùc, vaø sinh vaät. Ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa Vöôøn quoác gia caû veà kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Söû duïng phöông phaùp naøy ñeå ñaùnh giaù sô boä caùc ñieåm haïn cheá vaø tieâu cöïc, nhöõng taùc ñoäng coù nguy cô laøm suy giaûm ña daïng sinh hoïc Vöôøn vaø keát hôïp vôùi vieäc tìm hieåu toång quan veà Vöôøn quoác gia nhaèm xaây döïng chöông trình baûo toàn phuø hôïp ñeå ñaït hieäu quaû cao. 1.5.4 Phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh vôùi söï tham gia cuûa coäng ñoàng Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 6 Söï tham gia cuûa coäng ñoàng laø raát caàn thieát trong nhieàu hoaït ñoäng phaùt trieån, nhöng noù coù vai troø ñaëc bieät quan troïng trong vieäc phuïc hoài caùc heä sinh thaùi vaø baûo veä nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân cuûa coäng ñoàng. Phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh coù söï tham gia cuûa coäng ñoàng luoân ñi keøm theo nhöõng coâng cụ. Trong ñoù coâng cuï thöôøng duøng nhieàu nhaát laø thu thaäp nguoàn thoâng tin thöù caáp, quan saùt tröïc tieáp vaø chuïp aûnh… Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 7 CHÖÔNG II: TOÅNG QUAN VEÀ ÑA DAÏNG SINH HOÏC VAØ BAÛO TOÀN ÑA DAÏNG SINH HOÏC Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 8 CHÖÔNG II: TOÅNG QUAN VEÀ ÑA DAÏNG SINH HOÏC VAØ BAÛO TOÀN ÑA DAÏNG SINH HOÏC 2.1 ÑA DAÏNG SINH HOÏC 2.1.1 Ñònh nghóa Ña daïng Sinh hoïc (ÑDSH ) “ÑDSH laø söï phoàn thònh cuûa söï soáng treân Traùi ñaát, laø haøng trieäu loaøi thöïc vaät, ñoäng vaät vaø vi sinh vaät, laø nhöõng gen chöùa ñöïng trong caùc loaøi vaø laø nhöõng heä sinh thaùi voâ cuøng phöùc taïp cuøng toàn taïi trong moâi tröôøng”.(Nguoàn: Quyõ Quoác teá veà Baûo toàn Thieân nhieân – WWF (1989)) “ÑDSH laø söï phong phuù cuûa moïi cô theå soáng coù töø taát caû caùc nguoàn trong heä sinh thaùi treân caïn, ôû bieån vaø caùc heä sinh thaùi döôùi nöôùc khaùc, vaø moïi toå hôïp sinh thaùi maø chuùng taïo neân; ÑDSH bao goàm söï ña daïng trong loaøi (ña daïng di truyeàn), giöõa caùc loaøi vaø caùc heä sinh thaùi”. (Nguoàn: Coâng öôùc Ña daïng Sinh hoïc, 1992) Nhö vaäy ÑDSH cuûa Vieät Nam laø söï khaùc bieät cuûa taát caû caùc daïng soáng hieän höõu treân traùi ñaát – caùc loaøi ñoäng, thöïc vaät vaø vi sinh vaät khaùc nhau vaø heä sinh thaùi maø caùc loaøi ñoù goùp phaàn taïo neân. ÑDSH khoâng tónh taïi, maø thöôøng xuyeân thay ñoåi; noù taêng leân do söï bieán ñoåi veà gen vaø caùc quaù trình tieán hoùa vaø giaûm bôûi caùc quaù trình nhö suy thoaùi vaø maát sinh caûnh, suy giaûm quaàn theå, vaø tuyeät chuûng. 2.1.2 Phaân loaïi ÑDSH ÑDSH laø noùi leân möùc ñoä phong phuù cuûa thieân nhieân, laø toaøn boä söï soáng coù treân traùi ñaát naøy, keå caû con ngöôøi. ÑDSH theå hieän ôû 3 möùc ñoä: Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 9 o Ña daïng caùc HST (Ecosystem) o Ña daïng loaøi (Species) o Ña daïng di truyeàn (Gene) Trong ñoù • Ña daïng di truyeàn – laø tính ña daïng cuûa caùc thoâng tin di truyeàn chöùa trong taát caû caùc caù theå thöïc vaät, ñoäng vaät vaø vi sinh vaät. Ña daïng di truyeàn coù ôû beân trong vaø giöõa caùc quaàn theå cuûa caùc caù theå taïo neân moät loaøi, cuõng nhö giöõa caùc loaøi; • Ña daïng loaøi – laø tính ña daïng cuûa caùc loaøi sinh vaät khaùc nhau; • Ña daïng veà heä sinh thaùi – laø tính ña daïng cuûa caùc sinh caûnh, caùc quaàn xaõ sinh vaät vaø caùc quaù trình sinh thaùi. 2.1.3 ÑDSH ôû Vieät Nam Naêm 1992, Trung taâm giaùm saùt baûo toàn theá giôùi ñaõ xaùc ñònh Vieät Nam laø moät trong 16 nöôùc coù tính ÑDSH cao nhaát treân theá giôùi. Vieät Nam laø moät trong nhöõng nöôùc quan troïng nhaát treân theá giôùi ñoái vôùi vieäc baûo toàn moät soá nhoùm ñoäng, thöïc vaät nhaát ñònh. Vieät Nam ñöôïc Quyõ baûo toàn ñoäng vaät hoang daõ (WWF) coâng nhaän coù 3 trong hôn 200 vuøng sinh thaùi toaøn caàu; Toå chöùc baûo toàn chim quoác teá (Birdlife) coâng nhaän laø moät trong 5 vuøng chim ñaëc höõu; Toå chöùc baûo toàn thieân nhieân theá giôùi (IUCN) coâng nhaän coù 6 trung taâm ña daïng veà thöïc vaät. Toaøn boä ñaát nöôùc Vieät Nam naèm trong ñieåm noùng Inñoâ – Bô Ma do toå chöùc Baûo toàn Quoác teá xaùc ñònh, laø moät trong nhöõng vuøng sinh hoïc bò ñe doïa nhaát vaø giaøu coù nhaát treân traùi ñaát. Vieät Nam laø moät trong 25 nöôùc coù giaù trò ÑDSH thuoäc loaïi cao nhaát treân theá giôùi vôùi caùc heä sinh thaùi ñaëc thuø, cuøng nhieàu gioáng, loaøi ñaëc höõu coù giaù trò khoa hoïc vaø Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 10 kinh teá cao vaø nhieàu nguoàn gen quyù hieám do coù vò trí ñòa lyù ñaëc bieät naèm trong khu vöïc khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa. Vieät Nam coù khoaûng10% trong toång soá taát caû caùc loaøi sinh vaät ñöôïc bieát ñeán treân theá giôùi – cho ñeán nay xaáp xæ 12.000 loaøi thöïc vaät vaø 7.000 loaøi ñoäng vaät ñaõ ñöôïc ghi nhaän ôû Vieät Nam (nguoàn: Cuïc Baûo veä moâi tröôøng – 2005). Trong voøng hôn moät thaäp kyû qua, moät soá loaøi ñoäng vaät ñaõ ñöôïc phaùt hieän laàn ñaàu tieân ôû Vieät Nam nhö loaøi Sao la (Pseudoryx nghetinhensis), loaøi Mang lôùn (Munticacus vuquangensis).... Nhöõng phaùt hieän naøy ñaõ laøm cho Vieät Nam trôû thaønh tieâu ñieåm chuù yù cuûa giôùi khoa hoïc cuõng nhö cuûa caùc toå chöùc baûo toàn treân theá giôùi. Ñaùnh giaù cao taàm quan troïng cuûa ña daïng sinh hoïc, Chính phuû Vieät Nam ñaõ chuû tröông khoanh vuøng baûo veä ñoái vôùi caùc heä sinh thaùi ñaëc thuø, phaùt trieån caùc khu röøng ñaëc duïng,...ñeå baûo veä ña daïng sinh hoïc cuûa quoác gia. Hieän nay, caû nöôùc coù 30 vöôøn quoác gia, 59 khu baûo toàn thieân nhieân, 48 khu döï tröõ thieân nhieân, 11 khu baûo toàn loaøi vaø sinh caûnh, 39 khu baûo veä caûnh quan vaø coøn moät soá vuøng ñang ñeà xuaát thaønh laäp khu baûo toàn. Baûng 1: Caùc khu baûo toàn thieân nhieân ôû Vieät Nam STT Kieåu ñaëc duïng Soá löôïng Dieän tích 1 Vöôøn quoác gia (VQG) 30 957.330 2 Khu baûo toàn thieân nhieân 50 1.369.058 Khu döï tröõ thieân nhieân 48 1.283.209 Khu baûo toàn loaøi, sinh caûnh 11 85.849 3 Khu baûo veä caûnh quan 39 215.287 Toång coäng 126 2.541.675 (Nguoàn: Cuïc Kieåm laâm, 2005) 2.1.3.1 Ña daïng caùc heä sinh thaùi ở Việt Nam Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 11 Ñaát nöôùc Vieät Nam traûi daøi treân 1.650 km theo höôùng Baéc – Nam, töø 80 tôùi 230 vó Baéc, vaø coù ñoä cao ñòa hình töø 0m leân tôùi ñoä cao lôùn nhaát laø 3145m so vôùi möïc nöôùc bieån, treân daõy nuùi Hoaøng Lieân. Ba phaàn tö dieän tích ñaát nöôùc laø ñoài nuùi, vaø caùc vuøng ñoàng baèng chaâu thoå cuûa hai con soâng lôùn laø soâng Hoàng ôû mieàn Baéc vaø soâng Cöûu Long ôû mieàn Nam. Vôùi ñieàu kieän ñòa lyù nhö vaäy ñaõ taïo neân söï ña daïng cuûa caùc cheá ñoä khí haäu, thoå nhöôõng, ñòa hình vaø söï ña daïng cuûa caùc HST. Moãi HST ñoù laïi coù caùc ñaëc tröng rieâng veà khu heä ñoäng, thöïc vaät. Taïi Vieät Nam, söï phaân boá cuûa ÑDSH treân khaép caû nöôùc khoâng ñeàu nhau. Caùc heä sinh thaùi treân caïn töï nhieân cuûa Vieät Nam bao goàm röøng thöôøng xanh (vuøng thaáp vaø vuøng nuùi), röøng nöûa thöôøng xanh, röøng ruïng laù, röøng treân nuùi ñaù voâi, caùc ñuïn caùt vaø baõi caùt treân bieån. + Röøng ngaäp maën: Phaân boá ven bieån Quaûng Ninh (10.000 ha) moät soá dieän tích raûi raùc ôû ñaàm phaù, cöûa soâng mieàn Trung. Ñaëc bieät taäp trung ôû Caø Mau, Baïc Lieâu (500.000 ha), Tieàn Giang, Traø Vinh, vaø Caàn Giôø. Röøng ngaäp maën ôø mieàn Nam ñöùng loaïi nhaát nhì treân Theá Giôùi. + Röøng laù roäng thöôøng xanh nhieät ñôùi: thöôøng gaëp ôû vuøng nuùi cao döôùi 800 m ôû phía Baéc vaø treân 1.000 m ôû phía Nam, laø röøng hoãn giao cuûa caây hoï Ñaäu (Fabaceaae), hoï Deõ (Fagaceae) vaø hoï Tre (Bambusodae). + Röøng laù roäng thöôøng xanh nhieät ñôùi treân nuùi ñaù voâi: chuû yeáu ôû caùc vuøng nuùi ñaù voâi, caùc caây chuû yeáu laø Nghieàn (Burretiodendron hsiemun), Hoaøng Ñaøn (Cupressus Torulosa); tieâu bieåu cho daïng röøng naøy laø röøng quoác gia Cuùc Phöông. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 12 + Röøng laù roäng thöôøng xanh nhieät ñôùi nuùi cao: thöôøng gaëp taïi caùc vuøng nuùi cao treân 800 m ôû phía Baéc, chuû yeáu laø caùc loaøi caây thuoäc hoï Deõ (Fagaceae), Long naõo (Lauraceae), Ñoã quyeân (Ericaceae), Tre nöùa (Bambusodae). + Röøng khoäp: phaân boá chuû yeáu ôû Taây Nguyeân, Ñoâng Nam Boä, duyeân haûi Nam Trung Boä, caùc loaøi caây hoï Daàu (Dipterocarpaceae) chieám öu theá, coù nhieàu loaøi cho goã quí nhö Guï (Dalbergia Oliverrii), Giaùng Höông (Pterocarpus Pedatus). + Röøng laù kim ôû caùc vuøng cao treân 1.000 m ôû phía Nam thích hôïp phaùt trieån caây laù kim nhö Tuøng (Amentotaxus), Baùch (Cupressaceae), Thoâng 2 laù (Pinus merkusii). Vuøng cao treân 1.500 m thuoäc daõy Hoaøng Lieân Sôn, Tröôøng Sôn thöôøng gaëp caùc röøng laù kim nhö Thoâng 3 laù (Pinus kesiya), Pômu (Fokiena hodginsi), SaMu (Cunninghamia lanceolata). + Röøng tre nöùa: phaân boá töø Baéc ñeán Nam laø loaøi öa aåm, öa saùng, moïc nhanh, röøng möa ôû mieàn Baéc, röøng Loà oâ ôû mieàn Nam, Luoàng ôû Thanh Hoùa, Truùc ôû Baéc Thaùi. + Röøng laày hoãn hôïp: goàm röøng Traøm, ñoàng baèng Soâng Cöûu Long. Coù nôi chuû yeáu laø Traøm nhöng cuõng coù nôi coù caû nhöõng caây goã chòu ngaäp nhö Myø ñai, O moâi (Cassia grandis L.F). Vieät Nam ñöôïc coi laø moät trong nhöõng nöôùc thuoäc vuøng Ñoâng Nam AÙ giaøu coù veà ÑDSH. Do söï khaùc bieät lôùn veà khí haäu töø vuøng gaàn xích ñaïo tôùi giaùp vuøng caän xích ñaïo, cuøng vôùi söï ña daïng veà ñòa hình ñaõ taïo neân söï ña daïng veà thieân nhieân. Cho ñeán nay ñaõ thoáng keâ ñöôïc 10.484 loaøi thöïc vaät baäc cao coù maïch khoaûng 800 loaøi reâu vaø 600 loaøi naám. Theo döï ñoaùn cuûa caùc nhaø thöïc vaät hoïc soá loaøi thöïc vaät baäc cao coù maïch ít nhaát seõ leân ñeán 12.000 loaøi trong ñoù coù khoaûng 23.000 loaøi ñaõ ñöôïc Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 13 ngöôøi daân duøng laøm nguoàn löông thöïc, thöïc phaåm, thuoác chöõa beänh, thöùc aên cho gia suùc, laáy goã, tinh daàu vaø nhieàu nguyeân vaät lieäu khaùc. Heä thöïc vaät Vieät Nam coù möùc ñoä ñaëc höõu cao. Phaàn lôùn soá loaøi ñaëc höõu naøy taäp trung ôû 4 khu vöïc nuùi cao Hoaøng Lieân Sôn, khu vöïc nuùi cao Ngoïc Linh, cao nguyeân Laâm Vieân vaø khu vöïc röøng möa ôû phía Baéc Trung Boä. Nhieàu loaøi laø ñaëc höõu ñòa phöông chæ gaëp ôû moät vuøng raát heïp vôùi soá caù theå thaáp. Caùc loaøi naøy thöôøng raát hieám vì caùc khu röøng ôû đây thöôøng bò chia caét thaønh nhöõng maûnh nhoû hay bò khai thaùc moät caùch maïnh meõ. Caùc HST ñaát ngaäp nöôùc – soâng – suoái, hoà vaø ao ñaàm. Vieät Nam coù maïng löôùi caùc con soâng daøy ñaëc, trong ñoù 2.360 con soâng coù ñoä daøi treân 10 km. 8 con soâng coù löu vöïc lôùn vôùi dieän tích bao phuû treân 10.000 km2 ( nguoàn: Baùo caùo dieãn bieán moâi tröôøng Vieät Nam, 2005). Caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc ôû Vieät Nam bao goàm nhieàu loaïi: soâng ngoøi, ao hoà, ñaàm laày, röøng ngaäp nöôùc, vaø caùc ñoàng coû ngaäp nöôùc. Coù 39 kieåu HST ñaát ngaäp nöôùc ñaõ ghi nhaän ôû Vieät Nam, bao goàm 30 vuøng ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân vaø 9 vuøng ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo (nguoàn: Vieän ÑTQHR,1999, xaây döïng Cô sôû Quy hoaïch caùc KBT Ñaát ngaäp nöôùc Vieät Nam). Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng ñaõ xaùc ñònh 68 khu ñaát ngaäp nöôùc coù taàm quan troïng quoác gia. Vôùi bôø bieån daøi treân 3.260 km vaø hôn 3.000 hoøn ñaûo lôùn nhoû, vì theá Vieät Nam coù caùc HST duyeân haûi raát giaøu coù vaø ña daïng. Caùc HST naøy bao goàm röøng ngaäp maën vaø caùc loaïi röøng trong vuøng trieàu, caùc ñaàm phaù nöôùc lôï, caùc thaûm coû bieån, caùc raïn san hoâ. Taát caû caùc HST naøy ñeàu giaøu coù veà caùc loaøi sinh vaät vaø coù naêng suaát cao. Vieät Nam coù moät vuøng bieån ñaëc quyeàn kinh teá bieån khoaûng 1 trieäu km2, vôùi khoaûng 20 kieåu HST bieån ñaëc tröng rieâng bieät veà haûi döông hoïc. Caùc HST naøy nuoâi Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 14 döôõng treân 11.000 loaøi sinh vaät bao goàm gaàn 2.500 loaøi caù bieån (goàm 130 loaøi caù coù giaù trò kinh teá cao), gaàn 700 loaøi ñoäng vaät noåi; gaàn 100 loaøi thöïc vaät röøng ngaäp maën, 15 loaøi thöïc vaät ngaäp maën, 15 loaøi coû bieån vaø hôn 6.000 loaøi ñoäng vaät ñaùy khoâng xöông soáng. Theâm vaøo ñoù, caùc HST bieån naøy coøn laø moâi tröôøng soáng quan troïng cuûa 5 loaøi ruøa bieån, 15 loaøi raén bieån, 25 loaøi thuù bieån vaø 43 loaøi chim bieån (nguoàn: Nguyeãn Chu Hoài, 2001, Hieän traïng vaø cô cheá quaûn lyù caùc KBT bieån ôû Vieät Nam). Vôùi caùc khaûo saùt ñang ñöôïc tieán haønh toång soá loaøi sinh vaät bieån Vieät Nam seõ caøng taêng leân. Vieät Nam coù khoaûng 1.122 km2 raïn san hoâ, ñöôïc phaân boá roäng raõi töø Baéc tôùi Nam, vôùi dieän tích lôùn nhaát vaø tính ÑDSH cao ôû mieàn Trung vaø mieàn Nam. Caùc nghieân cöùu cuûa Vieät Nam ñaõ ghi nhaän gaàn 400 loaøi san hoâ taïo raïn taïi caùc vuøng Vònh Nha Trang vaø Coân Ñaûo, moãi nôi coù hôn 300 loaøi (nguoàn: Voõ Syõ Tuaán, 2005, “Keá hoïach Haønh ñoäng Quoác gia veà quaûn lyù caùc Raïn san hoâ ôû Vieät Nam tôùi naêm 2015) . 2.1.3.2 Ña daïng loaøi vaø ña daïng di truyeàn Ña daïng caùc HST cuûa Vieät Nam ñöôïc taïo bôûi söï giaøu coù töông töï veà loaøi coù 11.458 loaøi ñoäng vaät, 21.017 loaøi thöïc vaät vaø khoaûng 3.000 loaøi vi sinh vaät ñaõ ñöôïc ghi nhaän, trong ñoù coù raát nhieàu loaøi ñöôïc söû duïng ñeå cung caáp vaät lieäu di truyeàn (nguoàn: Ñaëng Huy Huyønh, 2005, Hieän traïng vaø tình hình quaûn lyù ÑDSH Vieät Nam). Vieät Nam coù tæ leä caùc loaøi ñaëc höõu cuûa khu vöïc vaø quoác gia cao hôn baát cöù nöôùc naøo khaùc ôû Ñoâng Döông. Caùc nhoùm ñaëc höõu, caùc khu vöïc phaân boá khaùc nhau nhöng taát caû chuùng khoâng ñoàng nhaát. Tính ñaëc höõu cuûa caùc loaøi caây haït traàn taäp trung ôû nhöõng vuøng nuùi chính cuûa ñaát nöôùc. Toå chöùc BirdLife International ñaõ ñaùnh giaù veà söï phaân boá treân toaøn theá giôùi nhöõng khu taäp trung cuûa nhöõng loaøi chim coù quy moâ haïn cheá. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 15 Toaøn boä heä thöïc vaät ñöôïc ñaëc tröng bôûi tyû leä caùc loaøi ñaëc höõu cao döï tính khoaûng giöõa 33% ôû Baéc Vieät Nam vaø 50% treân caû nöôùc (nguoàn: Thaùi Vaên Tröøng, 1970). Soá löôïng lôùn nhaát caùc daïng ñaëc höõu ñöôïc thaáy ôû ba khoái nuùi chính - daõy Hoaøng Lieân Sôn, cao nguyeân Ñaø Laït vaø cao nguyeân mieàn Trung. Baûng 2: Thoáng keâ thaønh phaàn loaøi sinh vaät ñaõ bieát ñöôïc cho ñeán nay Nhoùm sinh vaät Soá loaøi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc Thöïc vaät noåi 1.939 Rong taûo 697 Thöïc vaät ôû caïn 13.766 Ñoäng vaät khoâng xöông soáng ôû nöôùc 8.203 Ñoäng vaät khoâng xöông soáng ôû ñaát khoaûng 1.000 Coân truøng 7.750 Caù 2.582 Boø saùt 50 Löôõng cö 162 Chim 840 Thuù 310 loaøi vaø phaân loaøi (Nguoàn: Vieän sinh thaùi vaø Taøi nguyeân sinh vaät, 2004) Theo ñaùnh giaù cuûa Jucovski (1970) Vieät Nam laø moät trong 12 trung taâm gioáng caây troàng vaø cuõng laø trung taâm thuaàn hoùa vaät nuoâi noåi tieáng khaép theá giôùi. Vieät Nam coù nguoàn gen di truyeàn phong phuù. Ñaëc bieät laø nguoàn luùa vaø khoai – laø nhöõng loaøi ñöôïc coi coù goác töø Vieät Nam. Nguoàn gen duy nhaát naøy laø cô sôû cho söï tieáp tuïc phaùt trieån vaø caûi tieán caùc gioáng luùa vaø caây löông thöïc treân theá giôùi. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 16 Trong vaøi thaäp kỷ vöøa qua, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ giuùp môû roäng kieán thöùc veà tính ÑDSH cuûa Vieät Nam, boå sung theâm nhieàu loaøi môùi vaøo danh saùch caùc loaøi cuûa Vieät Nam: Sao La (Pseudoryx nghetinhensis), Mang Lôùn (Muntiacus vuquangensis), Mang Tröôøng Sôn (Muntiacus truongsonensis), Chaø Vaø Chaân Xaùm (Pygathrix cinerea), Thoû vaèn Tröôøng Sôn (Nesolagus timminsi) 2.1.4 Giaù trò cuûa Ña daïng Sinh hoïc Vieät Nam Caùc lôïi ích maø Vieät Nam ñöôïc höôûng töø ÑDSH khoâng chæ laø khai thaùc lieân tuïc caùc nguoàn taøi nguyeân, maø laïi ñöôïc baûo ñaûm ñöôïc cung caáp vaø duy trì moät loaït caùc chöùc naêng sinh thaùi. Caùc chöùc naêng sinh thaùi nhö: duy trì chu trình nöôùc (phuïc hoài nöôùc ngaàm, baûo veä löu vöïc vaø laøm heä ñeäm choáng laïi nhöõng hieän töôïng thaùi quùa), ñieàu hoøa khí haäu, saûn sinh vaø laøm maøu môõ cho ñaát baûo veä choáng xoùi moøn, tích tröõ vaø taùi taïo chaát dinh döôõng, phaân huûy vaø haáp thu caùc chaát gaây oâ nhieãm. Chuùng coù yù nghóa neàn taûng ñoái vôùi chaát löôïng cuoäc soáng vaø neàn kinh teá, nhöng laïi thöôøng khoâng ñöôïc ñaùnh giaù thích ñaùng theo caùc thuaät ngöõ kinh teá. Caùc giaù trò kinh teá cuûa caùc HST töï nhieân coù theå phaân chia thaønh giaù trò khai trực tieáp (laøm thöùc aên, laáy sôïi, döôïc lieäu); giaù trò khai thaùc giaùn tieáp (ñieàu hoøa khí haäu, baûo veä löu vöïc, chaát löôïng ñaát, giaûi trí… ÑDSH taïo ra tính beàn vöõng vaø khaû naêng choáng chòu cho noâng nghieäp. ÑDSH laø cô sôû cuûa neàn noâng nghieäp ôû Vieät Nam. Vuøng nuùi vaø trung du phía Baéc, vuøng nuùi Taây Nam cuûa Vieät Nam ñaëc bieät ña daïng veà caùc gioáng, loaøi baûn ñòa vaø caùc loaøi laø hoï haøng hoang daõ cuûa chuùng trong töï nhieân, lieân quan tôùi caùc nhoùm caây troàng quan troïng nhö luùa, khoai soï, cheø, vaûi, nhaõn, caùc gioáng cam chanh vaø ñaäu. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 17 Lôïi ích cuûa caùc HST röøng ñoái vôùi söï phaùt trieån noâng nghieäp do chuùng baûo veä nguoàn nöôùc, cung caáp nöôùc ngaàm vaø nöôùc maët, tích tröõ tröôùc khi haïn haùn vaø haïn cheá luõ, luït, caûn gioù, vaø giuùp thuï phaán cho caây troàng, cung caáp caùc loaøi thieân ñòch tieâu dieät saâu haïi, vaø ñieàu hoøa khí haäu ñòa phöông (tieåu khí haäu) nhôø taïo baàu khoâng khí aám trong thôøi tieát khoâ raùo (nguoàn: baùo caùo dieãn bieán Moâi tröôøng Vieät Nam, 2005) Chöùc naêng sinh thaùi coù giaù trò lôùn nhaát ñoái vôùi thöïc vaät töï nhieân laø baûo veä löu vöïc nöôùc. Ñieàu naøy ñaûm baûo cho nhöõng traän möa lôùn ñöôïc röøng giöõ laïi laøm giaûm taùc haïi cuûa caû luõ luït vaø xoùi moøn ñaát. Röøng tieáp tuïc duy trì doøng chaûy vaø nöôùc saïch raát laâu sau khi möa vaø vì theá cuõng giaûm taùc haïi cuûa haïn haùn. Ñieàu hoaø doøng chaûy laø ñieàu voâ cuøng quan troïng trong vieäc troàng luùa Baûo veä vuøng ven bieån: Caùc raïn san hoâ bao boïc bôø bieån coù moät chöùc naêng voâ cuøng quan troïng laø baûo veä mieàn duyeân haûi khoûi bò xoùi moøn do soùng voã. Chöùc naêng naøy raát quan troïng töø Baéc vaøo Nam Trung Boä Vieät Nam nôi baõo thöôøng xuyeân xaûy ra . Baûo veä ñaát: Xoùi moøn ñaát laø moät trong nhöõng maát maùt taøi nguyeân lôùn nhaát cuûa Vieät Nam. Ñoä phì nhieâu cuûa caùc vuøng roäng lôùn giaûm vaø taéc ngheõn vuøng phuø sa taïi caùc keânh giao thoâng thuyû vaø laøm maát nôi truù cuûa caùc loaøi thuyû sinh. Röøng che phuû doïc bôø bieån coù moät chöùc naêng quan troïng trong vieäc giaûm xoùi moøn ñaát, chöùa nhöõng ñuïn caùt gioù thoåi vaø giaûm taùc ñoäng cuûa baõo. Ñieàu hoaø khí haäu: Caùt gioù cuoán laø moät khoù khaên rieâng ôû vuøng duyeân haûi mieàn trung Vieät Nam nôi dieãn ra phaàn lôùn coâng taùc phuïc hoài röøng choáng caùt bay toån haïi canh taùc noâng nghieäp. HST röøng coù chöùc naêng quan troïng laø ñieàu hoaø khí haäu vaø haáp thuï CO2 trong quaù trình quang hôïp, goùp phaàn laøm giaûm khí nhaø kính trong khí quyeån. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 18 Du lòch döïa vaøo bieån: Caùt Baø vaø Vònh Haï Long, Ñoà Sôn, Saàm Sôn, Nha Trang, Vuõng Taøu vaø Coân Ñaûo, laø nhöõng vuøng du lòch bôø bieån noåi tieáng. Caùc giaù trò kinh teá cuûa caùc vuøng naøy raát khoù öôùc tính vì chöa coù moät toå chöùc hay cô quan cuï theå naøo chòu traùch nhieäm veà vieäc naøy. Phaùt trieån du lòch nhìn chung chöa ñöôïc phoái hôïp, thieáu quy hoaïch vaø quaûn lyù. Nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân röøng giaøu coù veà sinh giôùi, coù theå ñaùp öùng nhöõng nhu caàu hieän taïi vaø töông lai cuûa nhaân daân Vieät Nam trong quaù trình phaùt trieån. Nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân naøy khoâng nhöõng laø cô sôû vöõng chaéc cuûa söï toàn taïi cuûa nhaân daân Vieät Nam thuoäc nhieàu theá heä ñaõ qua maø coøn laø cô sôû cho söï phaùt trieån cuûa daân toäc Vieät Nam trong nhöõng naêm saép tôùi. 2.1.5 Nhöõng moái ñe doïa ñoái vôùi Ña daïng Sinh hoïc. Hiện nay, do toác ñoä phaùt trieån nhanh choùng cuûa ñaát nöôùc, ĐDSH ôû Vieät Nam ñang bò suy giaûm maïnh. Nguyeân nhaân chuû yeáu laø do chaùy röøng, chuyeån ñoåi muïc ñích söû duïng ñaát ñai daãn tôùi thu heïp nôi cö truù cuûa caùc gioáng loaøi; khai thaùc vaø ñaùnh baét quaù möùc caùc loaøi ñoäng thöïc vaät; tình traïng buoân baùn traùi pheùp ñoäng vaät, thöïc vaät quyù hieám; vaø oâ nhieãm moâi tröôøng. 2.1.5.1 Toác ñoä tuyeät chuûng: Söï ña daïng veà loaøi treân toaøn caàu thöôøng raát cao trong suoát moïi thôøi gian vaø thôøi kyø ñòa chaát. Caùc nhoùm sinh vaät tieán hoùa baäc cao nhö coân truøng, ñoäng vaät khoâng xöông soáng, thöïc vaät haït kín, thöïc vaät haït traàn ñaït ñöôïc ñænh ñieåm cuûa söï ña daïng khoaûng 30.000 naêm tröôùc ñaây. Nhöng, sau ñoù söï ña daïng cuûa loaøi giaûm daàn cuøng vôùi söï taêng tröôûng cuûa quaàn theå loaøi ngöôøi. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 19 Hoaït ñoäng ñaàu tieân cuûa con ngöôøi gaây neân söï tuyeät chuûng ñöôïc nhaän bieát laø vieäc tieâu dieät caùc loaøi ñoäng vaät, thöïc vaät. Trong moät khoaûng thôøi gian ngaén ñaõ coù töø 74% ñeán 86% caùc loaøi ñoäng vaät lôùn bò tuyeät chuûng maø nguyeân nhaân tröïc tieáp laø do vieäc saên baén cuûa con ngöôøi. Nguyeân nhaân gaây ra vieäc phaù huûy nôi sinh soáng laø caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp vaø thöông maïi lôùn gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån kinh teá toaøn caàu; ví duï khai thaùc moû, chaên nuoâi gia suùc, nuoâi caù, khai thaùc röøng, phaùt trieån noâng nghieäp, xaây ñaäp nöôùc, (nguoàn: Meyer vaø Tuner 1994). Nhieàu söï ñaàu tö döï aùn ñaëc ra nhöng do caùch söû duïng taøi nguyeân thieân nhieân khoâng phuø hôïp neân keùm hieäu quaû, vaø aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng. Nguyeân nhaân gaây ra vieäc maát maùt ÑDSH taïi nhöõng vuøng nhieät ñôùi aåm giaøu coù veà soá loaøi laø do vieäc söû duïng taøi nguyeân khoâng coâng baèng treân phaïm vi toaøn theá giôùi. Vieäc söû duïng quaù nhieàu vaø khoâng hôïp lyù caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân seõ khoâng taïo ñöôïc tính beàn vöõng gaây ra söï huûy hoaïi moâi tröôøng nghieâm troïng. 2.1.5.2 Söï phaù huûy nôi cö truù. Moái ñe doïa chính ñoái vôùi ÑDSH laø nôi cö truù bò phaù huûy vaø maát maùt. Do vaäy vieäc laøm coù yù nghóa nhaát ñeå baûo veä ÑDSH laø baûo toàn nôi cö truù cuûa caùc loaøi. Maát nôi cö truù laø nguy cô ñaàu tieân laøm cho caùc loaøi ñoäng vaät coù xöông soáng bò tuyeät chuûng vaø ñoù laø nguy cô ñoái vôùi caû ñoäng vaät khoâng xöông soáng, thöïc vaät, caùc loaøi naám vaø caùc loaøi khaùc. Taïi raát nhieàu nôi treân theá giôùi, ñaëc bieät laø taïi caùc ñaûo, nôi maø maät ñoä daân soá töông ñoái cao, phaàn lôùn nhöõng nôi cö truù nguyeân thuûy ñeàu ñaõ bò tieâu dieät. Hôn 50% nhöõng nôi cö truù laø caùc röøng nguyeân sinh bò phaù huûy taïi 47 treân toång soá 57 nöôùc nhieät ñôùi treân theá giôùi. Taïi Chaâu AÙ nhieät ñôùi, 65% caùc nôi cö truù laø caùc caùnh röøng töï nhieân ñaõ bò maát. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS._.. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 20 Toác ñoä phaù röøng ñaëc bieät lôùn taïi caùc nöôùc nhö Philippin, Vieät Nam, AÁn Ñoä, caùc nöôùc Chaâu Phi….ñaõ laøm maát nôi cö truù cuûa caùc loaøi hoang daõ. Toác ñoä khaù nhanh ôû möùc 1,5% ñeán 2% laø ôû caùc nöôùc nhö Vieät Nam, Paraguay, Mexico vaø Costa Rica. Trong voøng 8.000 naêm trôû laïi, khoaûng 45% ñoä che phuû röøng nguyeân sinh treân Traùi Ñaát ñaõ bò bieán ñoåi. Hình 1: Caûnh ñoát röøng laøm raãy taïi Laâm tröôøng Ñoàng Xoaøi Ví duï: Hôn 95% nôi cö truù nguyeân thuûy cuûa loaøi vöôïn Java bò phaù huûy vaø ngaøy nay chuùng ñöôïc baûo veä ôû moät dieän tích ít hôn 2% phaïm vi nôi sinh soáng nguyeân thuûy tröôùc nay cuûa chuùng. Moät phaàn dieän tích ñaát ñai naøy bò chuyeån ñoåi hoaøn toaøn thaønh ñaát chuyeân noâng nghieäp vaø ñoàng coû nuoâi gia suùc. Ñaát röøng maát do ngöôøi daân soáng theo kieåu du canh du cö chaët phaù. Ñaát troàng luùc naøy ñöôïc phuïc hoài thaønh röøng thöù caáp. Moãi naêm hôn 25.0000 km2 dieän tích röøng bò söû duïng ñeå laøm cuûi phuïc vuï cho vieäc naáu nöôùng cuûa nhöõng khu daân cö laân caän. 45.000 km2 moãi naêm bò phaù do caùc coâng ty khai thaùc goã. Coøn laïi 20.000 km2 moãi naêm bò khai hoang ñeå laáy ñaát cho chaên nuoâi gia suùc hoaëc troàng caây noâng nghieäp. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 21 Moâi tröôøng oâ nhieãm do thuoác tröø saâu, hoùa chaát vaø caùc chaát thaûi coâng nghieäp, chaát thaûi sinh hoaït cuûa con ngöôøi vaø caùc oâ nhieãm gaây ra bôûi nhaø maùy vaø oâtoâ, cuõng nhö caùc traàm tích laéng ñoïng do söï xoùi moøn ñaát töø caùc vuøng cao, caùc söôøn nuùi. Taùc haïi chung cuûa oâ nhieãm ñeán chaát löôïng nöôùc, chaát löôïng khoâng khí, ñeán khí haäu toaøn caàu laø moät vaán ñeà khoâng chæ gaây nguy haïi lôùn ñeán ÑDSH maø coøn gaây nguy haïi ñeán söùc khoûe con ngöôøi. Hình 2: Phaù röøng laøm noâng nghieäp 2.1.5.3 Khai thaùc quaù möùc Nhaèm thoûa maõn nhu caàu cuûa cuoäc soáng con ngöôøi ñaõ thöôøng xuyeân saên baén, haùi löôïm thöïc phaåm vaø khai thaùc caùc nguoàn taøi nguyeân khaùc. Ngay tröôùc thôøi kyø coâng nghieäp hoùa, vieäc khai thaùc quaù möùc laøm suy giaûm vaø tuyeät chuûng moät soá loaøi baûn ñòa. Vieäc khai thaùc cuûa con ngöôøi ñaõ gaây nguy cô aûnh höôûng ñeán 1/3 soá loaøi ñoäng vaät coù xöông soáng ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng, caùc loaøi deã bò tuyeät chuûng vaø caùc loaøi quyù hieám. Caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân ñang bò khai thaùc baèng caùc phöông phaùp nhanh nhaát. Ngöôøi daân tìm caùch khai thaùc ñeán möùc toái ña nguoàn taøi nguyeân cuûa hoï ñeå söû duïng, ñeå baùn saûn phaåm thu lôïi nhuaän. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 22 Vieäc khai thaùc moät caùch quaù möùc ñeå ñaùp öùng nhu caàu tieâu duøng laø moät vaán ñeà trôû neân caáp baùch. Thò tröôøng caøng ngaøy caøng yeâu caàu nhieàu hôn neân vieäc khai thaùc tìm kieám nhöõng nguoàn môùi caøng ñöôïc ñaët ra caáp thieát. Vaø chính ñieàu naøy laøm cho ÑDSH cuûa caùc loaøi caøng trôû neân caïn kieät. Hình 3: Moät con gaáu ñang bò gieát 2.1.5.4 Söï du nhaäp caùc loaøi ngoaïi lai Moät moái ñe doïa gia taêng ñoái vôùi caùc HST treân caïn vaø döôùi nöôùc laø söï xaâm nhaäp cuûa caùc loaøi sinh vaät ngoaïi lai. Treân toaøn caàu söï lan traøn cuûa caùc loaøi ngoaïi lai xaâm haïi ñang laøm suy thoaùi ÑDSH vaø caùc HST noâng nghieäp, daãn tôùi söï tuyeät chuûng cuûa caùc loaøi vaø taùc ñoäng ñeán söùc khoûe con ngöôøi. Söï gia taêng thöông maïi toaøn caàu, ñi laïi vaø vaän chuyeån haøng hoùa qua bieân giôùi, cuõng nhö phaùt trieån ñöôøng giao thoâng ñaõ taïo ñieàu kieän cho caùc loaøi ngoaïi lai xaâm haïi lan traøn. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 23 Vieät Nam ñaõ chòu aûnh höôûng cuûa moät soá loaøi ngoaïi lai xaâm haïi (vöøa do chuù yù vöøa do ngaãu nhieân mang vaøo). Caùc loaøi du nhaäp deã daøng xaâm nhaäp vaø chieám lónh caùc nôi cö truù vaø thay theá caùc loaøi baûn ñòa do chuùng chöa coù keû thuø, caùc loaøi coân truøng vaø caùc loaøi ñoäng vaät kyù sinh, maàm beänh. Caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñaõ taïo neân nhöõng ñieàu kieän moâi tröôøng khoâng bình thöôøng, nhö söï thay ñoåi caùc nguoàn dinh döôõng, gaây chaùy röøng, taêng löôïng aùnh saùng… ñaõ taïo cô hoäi cho caùc loaøi du nhaäp thích öùng nhanh hôn ôû nôi môùi vaø loaïi tröø nhöõng loaøi baûn ñòa. Coù theå coi caùc loaøi nhaäp cö laø moái ñe doïa nguy hieåm nhaát ñoái vôùi caùc loaøi sinh vaät trong cuûa heä thoáng caùc vöôøn quoác gia. Caùc loaøi du nhaäp coù theå phaùt trieån ñeán moät soá löôïng cöïc lôùn vaø phaùt taùn ra moät dieän tích roäng, xaâm nhaäp saâu vaøo quaàn xaõ khieán cho vieäc loaïi boû chuùng trôû neân cöïc kyø khoù khaên vaø toán keùm. Khi caùc loaøi nhaäp cö ñöôïc lai gheùp vôùi caùc loaøi baûn ñòa, thì caùc gen ñoäc nhaát cuûa caùc loaøi baûn ñòa coù theå bò loaïi tröø khoûi caùc quaàn theå ñòa phöông. Trong caùc HST nöôùc ngoït vaø noâng nghieäp, caùc taùc ñoäng cuûa caùc loaøi ngoaïi lai xaâm haïi nghieâm troïng hôn raát nhieàu, gaây ra nhöõng thieät haïi ñaùng keå veà kinh teá. Ví Duï: loaøi OÁc böôu vaøng (Pomacea canaliculata), moät loaøi OÁc baûn ñòa cuûa Nam Myõ ñaõ du nhaäp vaøo Ñoâng Nam AÙ töø nhöõng naêm 1980 ñeå laøm thöïc phaåm, ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng vaät haïi nguy hieåm nhaát ñoái vôùi caây luùa Vieät Nam, gaây thieät haïi kinh teá leân tôùi haøng trieäu ñoâ la moãi naêm, do laøm giaûm saûn löôïng luùa. Hình 4: OÁc böôu vaøng (Pomacea canaliculata) Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 24 Vaán ñeà caùc loaøi sinh vaät ngoaïi lai xaâm haïi mang tính toaøn caàu vaø ñoøi hoûi phaûi coù söï hôïp taùc quoác teá ñeå giaûi quyeát. Vieät Nam seõ laø moät trong naêm nöôùc treân toaøn theá giôùi nhaän ñöôïc söï hoå trôï cuûa Chöông trình caùc loaøi xaâm haïi toaøn caàu Hình 5: Beøo tai chuoät (giant salvinia) – Caây mai döông (Mimosa pigra) 2.1.5.5 Söï laây lan cuûa caùc dòch beänh Caùc taùc nhaân gaây nhieãm truøng coù theå laø caùc vaät kyù sinh nhö virut, vi khuaån, naám, caùc ñoäng vaät ñôn baøo hay caùc kyù sinh truøng côõ lôùn hôn nhö giun, saùn. Caùc loaøi beänh dòch naøy coù theå laø nguy cô ñe doïa ñoái vôùi moät soá loaøi quyù hieám. Ví duï: Quaàn theå cuoái cuøng laø loaøi choàn chaân ñen (Mustela nigripes) toàn taïi trong töï nhieân ñaõ bò tieâu dieät bôûi loaøi virut cuûa beänh soát ho töø choå nuoâi vaø moät soá loaøi gia suùc khaùc. Hình 6: Choàn chaân ñen (Mustela nigripes) Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 25 Taïi nhöõng phaàn cuûa khu vöïc baûo toàn, quaàn theå cuûa caùc loaøi ñoäng vaät coù theå moät luùc naøo ñoù coù maät ñoä lôùn hôn maät ñoä bình thöôøng trong thieân nhieân, seõ taïo thuaän lôïi cho söï phaùt trieån, lan truyeàn dòch beänh vôùi toác ñoä cao. Trong thieân nhieân, möùc ñoä laây nhieãm beänh ít hôn nhieàu. Trong caùc vöôøn thuù, laõnh ñòa cuûa moät loaøi thöôøng boù heïp trong khu vöïc chuoàng hay trong moät dieän tích raát nhoû neân khi moät con thuù trong quaàn theå bò maéc beänh thì caùc kyù sinh truøng coù theå nhanh choùng laây lan sang caùc con khaùc cuøng soáng chung khu vöïc. Taïi nhieàu khu baûo toàn vaø vöôøn thuù, caùc loaøi ôû ñaây tieáp xuùc vôùi raát nhieàu loaøi neân beänh dòch coù theå truyeàn töø loaøi naøy sang loaøi khaùc. Moät khi loaøi ñöôïc nuoâi döôõng bò nhieãm cuûa moät loaøi nhaäp cö xa laï, thì khi ñöôïc traû veà vôùi thieân nhieân ñaõ mang theo moái nguy cô truyeàn dòch beänh cho toaøn boä quaàn theå soáng hoang daõ. 2.1.5.6 Söï bò tuyeät chuûng Khi moâi tröôøng bò suy thoaùi do caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, quaàn theå cuûa caùc loaøi seõ bò giaûm veà soá löôïng, moät soá loaøi seõ bò tuyeät chuûng. Caùc loaøi ñaëc bieät deã bò tuyeät chuûng thöôøng naèm trong nhöõng nhoùm loaøi sau ñaây: • Caùc loaøi coù vuøng phaân boá heïp • Caùc loaøi chæ toàn taïi vôùi moät hay vaøi quaàn theå • Caùc loaøi coù kích thöôùc quaàn theå nhoû • Caùc loaøi coù quaàn theå ñang bò suy giaûm veà soá löôïng • Caùc loaøi coù maät ñoä quaàn theå thaáp • Caùc loaøi caàn moät vuøng cö truù roäng lôùn • Caùc loaøi coù kích thöôùc cô theå lôùn • Caùc loaøi khoâng coù khaû naêng di chuyeån toát Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 26 • Caùc loaøi di cö theo muøa • Caùc loaøi coù ít tính bieán dò di truyeàn • Caùc loaøi vôùi nôi soáng ñaëc tröng • Caùc loaøi ñaëc tröng tìm thaáy ôû moät nôi moâi tröôøng oån ñònh • Caùc loaøi soáng baày ñaøn vónh cöûu hoaëc taïm thôøi • Caùc loaøi laø ñoái töôïng saên baén vaø haùi löôïm cuûa con ngöôøi 2.2 BAÛO TOÀN ÑA DAÏNG SINH HOÏC 2.2.1 Ñònh nghóa veà baûo toàn Ña daïng Sinh hoïc “Baûo toàn laø söï quaûn lyù, söû duïng cuûa con ngöôøi veà sinh quyeån nhaèm thu lôïi nhuaän beàn vöõng cho theá heä hieän taïi trong khi vaãn duy trì tieàm naêng ñeå ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu vaø nguyeän voïng cuûa theá heä töông lai”.(Nguoàn: Theo ñònh nghóa cuûa IUCN (1991) “Baûo toàn ÑDSH laø bieän phaùp ñaëc bieät ñeå duy trì vaø baûo veä ñoäng thöïc vaät quyù hieám vaø coù nguy cô tuyeät chuûng”.(Nguoàn: Baûo toàn sinh hoïc (Biological Conservation) 2.2.2 Caùc phöông phaùp baûo toàn Ña daïng Sinh hoïc 2.2.2.1 Baûo toàn noäi vi Baûo toàn noäi vi bao goàm caùc phöông phaùp vaø coâng cuï nhaèm muïc ñích baûo veä caùc loaøi, caùc chuûng loaøi vaø caùc sinh caûnh, caùc HST trong ñieàu kieän töï nhieân. Tuøy theo ñoái töôïng baûo toàn ñeå aùp duïng caùc hình thöùc quaûn lyù thích hôïp. Thoâng thöôøng baûo toàn nguyeân vò ñöôïc thöïc hieän baèng caùch thaønh laäp caùc khu baûo toàn vaø ñeà xuaát caùc bieän phaùp quaûn lyù phuø hôïp. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 27 Baûo toàn noäi vi laø hình thöùc baûo toàn chuû yeáu ôû Vieät Nam trong thôøi gian vöøa qua. Keát quaû cuûa phöông phaùp baûo toàn naøy theå hieän roõ reät nhaát laø ñaõ xaây döïng vaø ñöa vaøo hoaït ñoäng moät heä thoáng röøng ñaëc duïng. Baûng 3: Phaân loại hệ thống rừng ñặc dụng Việt Nam T.T Loại Số lượng Diện tích (ha) I Vườn Quốc gia 30 1.041.956 II Khu Bảo tồn thieân nhieân 60 1.184.372 IIa Khu döï tröõ töï nhieân 48 1.100.892 IIb Khu bảo tồn loaøi/sinh cảnh 12 83.480 III Khu Bảo vệ cảnh quan 38 173.764 Tổng cộng (Khu bảo tồn) 128 2.400.092 (Nguồn: Số liệu thống kê đến 10/2006- Cục Kiểm lâm và Viện Điều tra quy hoạch rừng) ÔÛ Vieät Nam hieän nay coù khoaûng128 KBT, trong ñoù coù 30 VQG, 48 khu döï tröõ thieân nhieân, 12 KBT loaøi vaø sinh caûnh, 38 khu baûo veä caûnh quan, vôùi toång dieän tích 2.400.092 ha, chieám gaàn 7,24% dieän tích töï nhieân treân ñaát lieàn cuûa caû nöôùc. Moät soá khu röøng nghieân cöùu taïi Vieän Trung taâm, caùc tröôøng hoïc cuõng ñaõ ñöôïc thoáng keâ vaøo heä thoáng röøng ñaëc duïng, theo Luaät baûo veä vaø phaùt trieån röøng söûa ñoåi naêm 2004. Heä thoáng caùc khu röøng ñaëc duïng hieän coù phaân boá roäng khaép treân caùc vuøng sinh thaùi toaøn quoác. Tuy nhieân heä thoáng caùc khu röøng ñaëc duïng hieän nay coù ñaëc ñieåm laø phaàn lôùn ñeàu coù dieän tích nhoû, phaân boá phaân taùn. Trong soá 128 KBT coù 14 khu coù dieän tích nhoû hôn 1.000 ha, chieám 10,9%. Caùc khu coù dieän tích nhoû hôn 10.000 ha laø 52 khu, chieám 40,6% caùc KBT, bao goàm Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 28 VQG 4 khu, 9 khu döï tröõ thieân nhieân, 9 khu baûo veä loaøi, 30 khu baûo veä caûnh quan. Chæ coù 12 khu coù dieän tích töø 50.000 ha trôû leân. Nhieàu KBT coøn chieám nhieàu dieän tích ñaát noâng nghieäp, ñaát thoå cö, ranh giôùi moät soá KBT treân thöïc ñòa chöa roõ raøng. Trong noâng nghieäp vaø laâm nghieäp, baûo toàn nguyeân vò laø vieäc baûo toàn caùc gioáng loaøi caây troàng noâng nghieäp vaø caây röøng ñöôïc troàng laïi hay röøng troàng. Ngoaøi caùc KBT, caùc hình thöùc baûo toàn döôùi ñaây cuõng ñaõ ñöôïc coâng nhaän ôû Vieät Nam. - 5 khu döï tröõ sinh quyeån quoác gia ñöôïc UNESCO coâng nhaän: Khu Caàn Giôø (Tp. Hoà Chí Minh), Khu Caùt Tieân (Ñoàng Nai, Laâm Ñoàng vaø Bình Phöôùc), Khu Caùt Baø (Tp. Haûi Phoøng), khu ven bieån ñoàng baèng Soâng Hoàng (Nam Ñònh vaø Thaùi Bình) vaø khu Döï tröõ sinh quyeån Kieân Giang. - 2 khu di saûn thieân nhieân theá giôùi: khu Vònh Haï Long (Quaûng Ninh) vaø khu Phong Nha – Keû Baøng (Quaûng Bình); - 4 Khu di saûn thieân nhieân cuûa Asean: 4 VQG: Ba Beå (Baéc Caïn), Hoaøng Lieân (Laøo Cai), Chö Mom Raây ( Kon Tum) vaø Kon Ka Kinh (Gia Lai) - 2 khu Ramsar: Vöôøn quoác gia Xuaân Thuûy (Nam Ñònh) vaø VQG Caùt Tieân Moät soá vaán ñeà toàn taïi trong baûo toàn noäi vi hieän nay Heä thoáng caùc KBT coù dieän tích nhoû, tính lieân keát yeáu neân haïn cheá ñeán caùc hoaït ñoäng baûo toàn treân phaïm vi khu vöïc roäng. Ranh giôùi caùc KBT phaàn lôùn chöa ñöôïc phaân ñònh roõ raøng treân thöïc ñòa, caùc hoaït ñoäng xaâm laán, vi phaïm trong caùc KBT coøn xaûy ra. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 29 Nguoàn ngaân saùch cho baûo toàn coøn haïn cheá, chuû yeáu döïa vaøo nguoàn ngaân saùch Nhaø nöôùc, caùc KBT thuoäc ñòa phöông quaûn lyù coù nguoàn ngaân saùch raát haïn cheá cho caùc hoaït ñoäng baûo toàn, chöa coù chính saùch cuï theå ñeå xaõ hoäi hoùa coâng taùc baûo toàn. Moät soá chính saùch veà KBT coøn thieáu, nhö chính saùch ñaàu tö, quaûn lyù vuøng ñeäm v.v… Do heä thoáng phaân chia vaø quan nieäm coù söï sai khaùc neân trong chính saùch quaûn lyù hieän nay chuû yeáu vaãn laø baûo veä nghieâm ngaët, chöa gaén keát ñöôïc quan ñieåm hieän ñaïi veà baûo toàn laø vöøa baûo toàn vöøa phaùt trieån. 2.2.2.2 Baûo toàn ngoaïi vi Baûo toàn ngoaïi vi bao goàm caùc vöôøn thöïc vaät, vöôøn ñoäng vaät, caùc beå nuoâi thuûy haûi saûn, caùc boä söu taäp vi sinh vaät, caùc baûo taøng, caùc ngaân haøng gioáng, boä söu taäp caùc chaát maàm, moâ caáy… Caùc bieän phaùp goàm di dôøi caùc loaøi caây, con vaø caùc vi sinh vaät ra khoûi moâi tröôøng soáng thieân nhieân cuûa chuùng. Muïc ñích cuûa vieäc di dôøi naøy laø ñeå nhaân gioáng, löu giöõ, nhaân nuoâi voâ tính hay cöùu hoä trong tröôøng hôïp: i) Nôi sinh soáng bò suy thoaùi hay huûy hoaïi khoâng theå löu giöõ caùc loaøi laâu hôn ii) Duøng laøm vaät lieäu cho nghieân cöùu, thöïc nghieäm vaø phaùt trieån saûn phaåm môùi, ñeå naâng cao kieán thöùc cho coäng ñoàng. Tuy coâng taùc baûo toàn ngoaïi vi coøn töông ñoái môùi ôû Vieät Nam, nhöng trong nhöõng naêm qua, coâng taùc naøy ñaõ ñuôïc moät soá thaønh töïu nhaát ñònh. Böôùc ñaàu hình thaønh Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 30 maïng löôùi caùc vöôøn thöïc vaät, vöôøn söu taäp, caùc laâm phaàn baûo toàn nguoàn gen caây röøng, caùc vöôøn ñoäng vaät treân toaøn quoác vaø daàn ñi vaøo hoaït ñoäng oån ñònh hôn. Caùc vöôøn thöïc vaät, laâm phaàn baûo toàn nguoàn gen caây röøng, vöôøn caây thuoác vaø vöôøn ñoäng vaät ñaõ söu taäp ñöôïc soá löôïng loaøi vaø caù theå töông ñoái lôùn. Trong soá ñoù, nhieàu loaøi caây röøng baûn ñòa ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø ñöa vaøo gaây troàng thaønh coâng; nhieàu loaøi ñoäng vaät hoang daõ ñaõ ñöôïc gaây nuoâi sinh saûn trong ñieàu kieän nhaân taïo. Baûo toàn ngoaïi vi ñaõ doùng goùp ñaùng keå cho baûo toàn noäi vi ñoái vôùi caùc loaøi ñoäng thöïc vaät hoang daõ vaø ñang dieät chuûng ngoaøi töï nhieân. Moät soá loaøi ñoäng thöïc vaät hoang daõ ñaõ bò tieâu dieät trong töï nhieân ñaõ gaây nuoâi thaønh coâng nhö Höôu sao, Höôu xaï, Caù saáu hoa caø, thöïc vaät coù Söa, Lim xanh… Böôùc ñaàu xaây döïng ñöôïc ngaân haøng gioáng baûo toàn nguoàn gen cuûa caùc loaøi ñoäng thöïc vaät, döï tröõ laâu daøi, hoå trôï cho coâng ngheä sinh hoïc vaø phaùt trieån noâng laâm nghieäp v.v… Caùc hình thöùc baûo toàn ngoaïi vi chuû yeáu hieän nay: Ö Caùc khu röøng thöïc nghieäm Trong heä thoáng phaân loaïi môùi röøng thöïc nghieäm, nghieân cöùu khoa hoïc ñöôïc xeáp thaønh moät haïng naèm trong heä thoáng quaûn lyù caùc KBT. Keát quaû quy hoaïch 3 loaïi röøng naêm 2006 ñaõ xaùc ñònh coù 17 khu röøng thöïc nghieäm vôùi dieän tích 8516 ha. Caùc khu röøng thöïc nghieäm bao goàm caùc vöôøn caây goã, vöôøn thöïc vaät, vöôøn söu taäp caây röøng vaø caùc laâm phaàn baûo toàn nguoàn gen caây röøng. Moät soá khu thöïc nghieäm ñieån hình nhö: Vöôøn caây goã Traûng Bom (Ñoàng Nai): coù 155 loaøi, thuoäc 55 hoï vaø 17 loaøi tre nöùa, Thaûo caàm vieân Saøi Goøn vôùi hôn 100 loaøi caây. Vöôøn caây goã cuûa Traïm thí nghieäm Laâm sinh Lang Hanh (Laâm Ñoàng), vöôøn caây goã Mang Lin (thaønh phoá Ñalat), vöôøn Baùch Thaûo Haø Noäi v.v… Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 31 Ö Vöôøn caây thuoác Theo soá lieäu ñieàu tra cuûa Vieän Döôïc Lieäu naêm 2.000, Vieät Nam coù tôùi 3.800 caây thuoác thuoäc khoaûng 270 hoï thöïc vaät (Nguoàn: Laõ Ñình Môõi, 2001). Caùc loaøi caây thuoác phaân boá khaép treân caùc vuøng sinh thaùi ôû Vieät Nam. Trong soá ñoù, phaàn lôùn caùc caây thuoác laø moïc töï nhieân vaø khoaûng 20% ñaõ ñöôïc gieo troàng. Töø naêm 1988, coâng taùc baûo toàn nguoàn gen caây thuoác ñaõ ñöôïc trieån khai. Tuy vaäy, trong soá 848 loaøi caây thuoác ñöôïc xaùc ñònh caàn baûo toàn môùi chæ coù 120 loaøi. Ö Ngaân haøng gioáng Vieäc löu tröõ nguoàn gioáng caây troàng, vaät nuoâi môùi ñöôïc thöïc hieän ôû moät soá cô sôû nghieân cöùu. Hieän nay, ngaønh noâng nghieäp Vieät Nam coù 4 cô quan coù kho baûo quaûn laïnh: Vieän Khoa hoïc Kyõ thuaät Noâng nghieäp Vieät Nam, Vieän Khoa hoïc Kyõ thuaät Noâng nghieäp mieàn Nam, Tröôøng Ñaïi hoïc Caàn Thô vaø Vieän Caây löông thöïc vaø Thöïc phaåm. 2.2.2.3 Baûo toàn vaø phaùt trieån beàn vöõng Ñeå ñaûm baûo söï phaùt trieån beàn vöõng, phaûi baûo toàn ÑDSH vaø söû duïng taøi nguyeân sinh vaät moät caùch beàn vöõng. Ñoái vôùi caùc loaïi taøi nguyeân sinh hoïc laø daïng taøi nguyeân coù khaû naêng taùi taïo ñöôïc phaûi taïo ñöôïc saûn löôïng oån ñònh toái ña maø khoâng laøm caïn kieät nguoàn taøi nguyeân cô sôû. Saûn löôïng naøy coù haïn vaø khoâng theå khai thaùc quaù khaû naêng chòu ñöïng, neáu khoâng seõ laøm giaûm naêng suaát trong töông lai. Muïc tieâu cuûa baûo toàn thieân nhieân, quaûn lyù ÑDSH vaø söû duïng beàn vöõng caùc taøi nguyeân sinh hoïc laø nhaèm giöõ ñöôïc söï caân baèng toái ña giöõa baûo toàn söï ña daïng cuûa thieân nhieân vaø taêng cöôøng chaát löôïng cuoäc soáng cuûa con ngöôøi. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 32 Nhö vaäy taêng tröôûng kinh teá oån ñònh, xoaù ñoùi giaûm ngheøo, baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi laø nhöõng muïc tieâu maø quaù trình phaùt trieån vaø baûo toàn ñeàu muoán höôùng tôùi vaø hoå trôï laãn nhau trong quaù trình phaùt trieån. Vôùùi toång dieän tích caùc KBT treân 2 trieäu ha röøng, ñaây laø nguoàn taøi nguyeân ÑDSH raát lôùn ôû Vieät Nam. Khoâng nhöõng laø nôi löu giöõ, cung caáp caùc nguoàn taøi nguyeân, maø coøn laø nôi hoã trôï, laø hieän tröôøng ñeå phaùt trieån kinh teá, xoùa ñoùi giaûm ngheøo, haïn cheáù thieân tai v.v… Baûo toàn hoå trôï phaùt trieån coäng ñoàng xoùa ñoùi giaûm ngheøo. Nhieàu KBT cuûa Vieät Nam laø nôi sinh soáng cuûa caùc daân toäc thieåu soá. Ñaây laø nhöõng vuøng coù tyû leä ñoùi ngheøo cao. Ñoái vôùi nhöõng vuøng xa xoâi thì caùc KBT laø nôi cung caáp nguoàn caây thuoác, caùc loaïi laâm saûn phuï, nguoàn cung caáp nöôùc saïch, giaûm thieåu hieän töôïng di cö baát hôïp phaùp v.v… Cung caáp vaø ñieàu tieát nguoàn taøi nguyeân nöôùc: caùc KBT laø nhöõng khu röøng coù ñoä che phuû cao, coù taùc duïng phoøng hoä lôùn, haïn cheá luõ luït vaø cung caáp nguoàn nöôùc cho caùc vuøng haï löu v.v… Goùp phaàn phaùt trieån noâng nghieäp: caùc KBT laø nôi löu giöõ vaø cung caáp nguoàn gen ñeå chuyeån hoùa thaønh caùc loaøi caây troàng, vaät nuoâi, ñoàng thôøi cuõng laø nhöõng vuøng xung quanh caùc KBT vaø vuøng haï löu. Baûo toàn vaø phaùt trieån beàn vöõng ôû ñaây laø noùi ñeán caùc hoaït ñoäng nhaèm gìn giöõ ñöôïc ÑDSH veà caùc maët: cung caáp caùc nguyeân vaät lieäu caàn thieát, caùc giaù trò veà xaõ hoäi, vaên hoùa vaø caùc dòch vuï veà sinh thaùi ñöôïc khai thaùc vaø söû duïng beàn vöõng vaø coù hieäu quaû cho cuoäc soáng cuûa con ngöôøi… Baûo toàn ÑDSH cuõng bao goàm caû caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán baûo toàn caùc loaøi, nguoàn gen coù trong moãi loaøi vaø sinh caûnh, caùc caûnh quan. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 33 Thoâng qua vieäc baûo toàn caùc HST vaø vieäc khai thaùc moät caùch hôïp lyù caùc ñoäng, thöïc vaät vaø vi sinh vaät ñeå phuïc vuï cho cuoäc soáng cuûa con ngöôøi, cho saûn xuaát vaø phaân phoái caùc lôïi nhuaän coù ñöôïc töø caùc taøi nguyeân sinh vaät. Do vaäy ñeå phaùt trieån kinh teá oån ñònh caàn phaûi quan taâm ñếùn vieäc baûo veä heä thoáng caùc KBT hieän coù treân taát caû caùc maët. Moät soá chöông trình baûo toàn ÑDSH ôû Vieät Nam A Döï aùn xaây döïng keá hoaïch baûo toàn ÑDSH tænh A Döï aùn xaây döïng chöông trình baûo toàn khu baûo toàn thieân nhieân ñaát öôùt Traøm Chim A Döï aùn xaây döïng chöông trình baûo toàn tính ÑDSH röøng nuùi thaáp mieàn trung vaø cao nguyeân Ñalat A Döï aùn xaây döïng chieán löôïc baûo toàn caùc khu ñaát öôùt A Chöông trình baûo toàn bieån vaø ven bieån A Chöông trình laâm nghieäp vaø xaõ hoäi A Ñeà xuaát nhöõng chính saùch vaø baûo toàn ÑDSH A Döï aùn baûo toàn taïi caùc VQG Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 34 Hình 7: Baûn ñoà caùc Vöôøn quoác gia ôû Vieät Nam Õ Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 35 Baûng 4: Thoáng keâ caùc VQG vaø KBT cuûa Vieät Nam STT Teân VQG Naêm thaønh laäp Dieän tích Loaøi ñaëc höõu 1 VQG Hoaøng Lieân Sôn 1986 19.127 ha Caùc caây hoï Deõ, Long naõo, Moäc lan, Ñoã quyeân, Truùc luøn… 2 VQG Ba Beå 1992 7.610 ha Caù coùc Tam Ñaûo, Traên Ñaát, Baba trôn, Ruøa ñaàu to, Gaàu ngöïa, Ruøa ñaát… 3 VQG Tam Ñaûo 1986 19 ha Gaø tieàn, Gaø loâi, Vooïc ñen, Soùc bay, Baùo gaám, Gaáu ngöïa, Caù coùc… 4 VQG Xuaân Sôn 2002 15.048 ha Vöôïn ñen, Vooïc xaùm,… 5 VQG Ba Vì 1991 11.372 ha Baùch xanh, Thoâng tre, Caây xaêm boâng, Hoa tieân, Gaáu, Baùo löûa, Gaø loâi traéng 6 VQG Cuùc Phöông 1966 22.200 ha Hoà traên Cuùc Phöông (Pistacia cucphuongensis), Mua Cuùc Phöông (Melastoma trungii), Cui Cuùc Phöông(Heritiera cucphuongensis), Caù meøo Cuùc Phöông (Parasilurus cucphuongensis)… 7 VQG Baùi Töû Long 2001 15.783 ha Cheø, caây thuoäc hoï Vang, Daàu, Traâm, Seán, Lôïn röøng, Hoaüng… 8 VQG Caùt Baø Kim giao, Choø ñaõi, Laùt hoa, Lim xeït, Ñöôùc xanh, Veït duø... 9 VQG Xuaân Thuûy 2003 7.100 ha Coø thìa, Reõ coû thìa, Choaét coû thìa, Boà noâng, Moøng bieån moû ngaén, Choaét chaân maøng lôùn… 10 VQG Beán En 1992 16.634 ha Lim xanh, Laùt hoa, Choø chæ, Trai, Soùi ñoû, Gaáu ngöïa, Vöôïn ñen, Phöôïng hoaøng ñaát… 11 VQG Puø Maùt 2001 91.113 Daàu, Long naõo, Deõ, Thoû soïc Baéc Boä, Vöôïn ñen maù traéng, Mang lôùn, Mang lôùn Tröôøng Sôn… 12 VQG Vuï Quang 2002 55.028 ha Caây PôMu, Hoaøng ñaøng, Caåm lai, Laùt hoa, Traàm höông, Sao la, Mang lôùn, Hoå, Voi, Boø toùt… 13 VQG Phong Nha- Keõ Baøng 85.754 ha Nghieán, Choø ñaõi, Choø nöôùc, Vooïc Haø Tónh, Sao la, Mang, caây Daàu… Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 36 14 VQG Baïch Maõ 1991 22.030 ha Hoaøng ñaøn giaû, Traàm höông, Gaø loâi lam maøo ñen, Gaø loâi lam maøo traéng, Vooïc ñen maù traéng, Sao la… 15 VQG Kon Ka Kinh 2002 41.780 ha Thoâng Ñalat, Goõ ñoû, Traéc, Xoay, Boï neït Trung Boä, Du Mooùc, Song Boät, Loïng hieäp, Hoaøng thaûo vaïch ñoû, Vöôïn maù Hung, Mang Tröôøng Sôn, Mang lôùn, Khöôùu ñaàu ñen, Khöôùu Kon Ka Kinh, Thaèn laèn ñuoâi ñoû, Chaøng Sapa… 16 VQG Chö Mon Ray 52.651 ha Hổ, Bò tót, Voi, Đại bàng đất, Trĩ, Hồng hoàng, 17 VQG Yok Ñoân 2002 115. 545 ha Boø xaùm, Mang lôùn, Nai caø toâng, Boø Banteng, Voi Chaâu Aù, Hoå, Soùi ñoû… 18 VQG Chö Yang Sin 2002 58.947 ha Thoâng Dalat, Pômu, Du sam, Thoâng laù deït, Ñænh tuøng, Hoaøng ñaøng giaû, Thoâng tre,… 19 VQG Bidoup Nuùi Baø 2004 64.800 ha Thoâng ñoû, Culli nhoû, Vooïc vaù chaân ñen, Gaáu choù, Gaáu ngöïa, Voi, Baùo löûa, Boø toùt, Sôn döông… 20 VQG Nuùi Chuùa 2003 28.865 ha Gaáu ngöïa, Voïoc vaù chaân ñen, Gaáu choù, Mang lôùn, Gaø loâi hoàng tía… 21 VQG Buø Gia Maäp 2002 26.032 ha Goõ ñoû, Giaùng höông, Traéc, Trai, Mun, Laùt hoa, Gaø loâi hoàng tía, Hoàn hoaøng 22 VQG Caùt Tieân 1992 73.878 ha Caây hoï Daàu, traûng coû ngaäp nöôùc, Teâ giaùc Java, Caù saáu nöôùc ngoït, Gaø tieàn maët vaøng, Giaõ ñaãy nhoû,… 23 VQG Loø Goø Xa Maùt 2002 37.406 ha Caây Daàu, Veân veân, Sao ñen, Baèng laêng,Vooïc vaù chaân xaùm, Hoàng Hoaøng, Gaø tieàn maët ñoû, Quaém lôùn, Kyø ñaø vaèn, Vooïc xaùm, Khæ ñuoâi daøi, Quaém lôùn, Cao caùt buïng traéng… 24 VQG Traøm Chim 1998 7.588 ha Röøng traøm, Coû naên, Seáu ñaàu ñoû, o taùc… 25 VQG U Minh Thöôïng 2002 8.053 ha Giaø soùi, Raùi ca vuoât beùù, Caù saáu xieâm, Caù saáu hoa caø, Teâ teâ Java, Boà noâng Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 37 chaân xaùm, Giaø nay nhoû, Ñaïi baøng ñen… 26 VQG Phuù Quoác 2001 31.422 ha Caây hoï Ñaäu, hoï caù Muù, hoï caù Böôùm, Trai tai töôïng, OÁc ñun caùi, Ñoài moài, Boø bieån Dugong… 27 VQG Coân Ñaûo 1993 19.998 ha Laùc hoa, Giaêng neâu, Giaùng loâng, Caù voi xanh, Caù nöôïc, Dugong,… Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 38 CHÖÔNG III: TOÅNG QUAN VEÀ VÖÔØN QUOÁC GIA LOØ GOØ - XA MAÙT Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 39 CHÖÔNG III: TOÅNG QUAN VEÀ VÖÔØN QUOÁC GIA LOØ GOØ XA MAÙT 3.1. Ñaëc ñieåm töï nhieân 3.1.1 Vò trí ñòa lyù, ranh giôùi, dieän tích khu vöïc ñieàu tra khaûo saùt VQG LGXM ñöôïc thaønh laäp theo Quyeát ñònh soá 91/2002/QÑ – TTg ngaøy 12/7/2002 cuûa Thuû töôùng Chính Phuû. Vöôøn naèm treân ñòa baøn 3 xaõ: Taân Laäp, Taân Bình, Hoøa Hieäp cuûa huyeän Taân Bieân, caùch thò xaõ Taây Ninh 30 km veà phía Taây Baéc. Ranh giôùi haønh chính: • Phía Baéc giaùp ranh giôùi Vieät Nam – Campuchia • Phía Ñoâng giaùp ñöôøng ranh Laâm – Noâng Taân Laäp, Taân Bình. • Phía Nam giaùp ñöôøng Laâm – Noâng Hoøa Hieäp. • Phía Taây giaùp soâng Vaøm Coû Ñoâng (bieân giôùi Vieät Nam – Campuchia) Toïa ñoä ñòa lyù: • Töø 105057’ ñeán 106004’ Kinh ñoä Ñoâng • Töø 11002’ ñeán 11047’ Vó ñoä Baéc Toång dieän tích töï nhieân cuûa Vöôøn laø 18.806 ha (keå caû dieän tích 41 ha môùi boå sung theo Quyeát ñònh 396/ QÑ – CT cuûa UÛy ban nhaân daân (UBND) tænh kyù ngaøy 10/12/2002 veà vieäc giao 128,1304 ha ñaát cho VQG LGXM ñeå xaây khu laâm vieân Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 40 Hình 8: Baûn ñoà vò trí VQG LGXM (Nguoàn: Phaân vieän ñieàu tra quy hoaïch röøng, 2006) 3.1.1.1 Ñòa hình, ñòa maïo Khu röøng ñaëc duïng LGXM coù ñòa hình baèng phaúng thuoäc tieåu vuøng baùn bình nguyeân Taây Ninh, chuyeån tieáp giöõa Taây nguyeân vaø đoàng baèng soâng Cöûu Long. Ñoä doác Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 41 trung bình < 50C, cao ñoä trung bình 13 m, trong khu vöïc coù nhieàu choã truõng taïo thaønh traûng ngaäp nöôùc trong muøa möa. 3.1.1.2 Ñòa chaát, thoå nhöôõng Caên cöù vaøo keát quaû xaây döïng baûn ñoà ñaát cuûa Phaân vieän Quy hoaïch Thieát keá Noâng nghieäp cho huyeän Taân Bieân, tænh Taây Ninh, nhoùm ñaát phoå bieán trong vuøng laø ñaát xaùm phuø sa coå, loaïi ñaát naøy cuõng chieám öu theá ôû huyeän Taân Bieân. Caùc loaïi ñaát chính nhö sau: • Ñaát xaùm ñieån hình: phaùt trieån treân phuø sa coå, chieám 68,5% dieän tích vuøng döï aùn. Ñaát coù thaønh phaàn cô giôùi caùt pha ñeán thòt nheï, khaû naêng giöõ nöôùc keùm. Taàng ñaát daøy (>100cm), ñaát chua vaø coù haøm löôïng muøn thaáp. Phaân boá treân daïng ñòa hình khaù cao, phaàn lôùn dieän tích treân loaïi ñaát naøy coøn röøng che phuû neân khaû naêng thoaùi hoùa chöa traàm troïng. • Ñaát xaùm coù taàng loang loå ñoû vaøng, chieám khoaûng 20% dieän tích vuøng döï aùn. Ñaát phaùt trieån treân phuø sa coå, vuøng ñòa hình trung bình, treân caùc daïng ñoài thaáp, baùt uùp. Phaân boá doïc caùc suoái Ña Ha, Meït Nu, Sa Nghe…Ñaát coù thaønh phaàn cô giôùi caùt pha thòt nheï. Taàng ñaát saâu (>100cm), hôi chua (pH = 44 – 4.5) • Ñaát xaùm ñoïng muøn taàng maët (chieám 7,7%), chuû yeáu phaân boá ôû caùc traûng ngaäp nöôùc muøa möa nhö traûng Taân Thanh, Taân Nam, Baø Ñieác…Ñaát coù thaønh phaàn cô giôùi thòt trung bình, caøng xuoáng saâu thòt caøng naëng. Ñaát chua, ngheøo dinh döôõng. • Ngoaøi ra, coøn moät soá dieän tích nhoû ñaát xaùm coù taàng keát von ñaù ong, phaân boá thaønh daõy heïp ven suoái Ña Ha, Sa Nghe vaø Sa Maùt. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 42 3.1.1.3 Khí haäu, thuûy vaên Theo soá lieäu cuûa Ñaøi Khí töôïng thuûy vaên cuûa tænh Taây Ninh naêm 1996, khí haäu cuûa vuøng Loø Goø – Xa Maùt nhö sau: a. Khí haäu: • Nhieät ñoä trung bình naêm: 27,7 oC (13,0o – 39,3oC) • Löôïng möa trung bình naêm: 1.800 mm (1,387 – 2,346mm) • Soá ngaøy möa bình quaân naêm: 116 ngaøy. • Muøa möa baét ñaàu töø thaùng 5 ñeán thaùng 10: 85 – 90% • Muøa khoâ töø thaùng 11 ñeán thaùng 4 naêm sau: 10 – 15% • Löôïng boác hôi bình quaân naêm: 1.489 mm • Aåm ñoä bình quaân naêm: 78,4% • Cheá ñoä gioù: − Gioù Taây Nam truøng vôùi muøa möa vôùi toác ñoä bình quaân: 1,8 m/s − Gioù Ñoâng Baéc truøng vôùi muøa khoâ vôùi toác ñoä bình quaân: 2,3 m/s b. Thuûy vaên: b.1 Soâng suoái: Heä thoáng soâng suoái chaûy qua vu._. kieåm laâm ñaõ phaùt hieän 5 vuï phaùt raãy laán chieám ñaát laâm nghieäp. 4.2.6 Ñoát röøng vaø buoân laäu ñoäng, thöïc vaät Phoøng choáng chaùy röøng laø moät hoaït ñoäng vaát vaû vaø toán nhieàu coâng söùc nhaát taïi VQG LGXM. Do ñaëc tröng cuûa röøng laø röøng baùn khoâ haïn vôùi nhieàu traûng coû, neân vaøo muøa khoâ chæ caàn moät moài löûa laø coù theå gaây chaùy treân dieän roäng. Nguyeân nhaân gaây ra chaùy röøng khu vöïc naøy chuû yeáu laø do con ngöôøi. Coù theå keå moät soá nguyeân nhaân chính sau ñaây • Do ngöôøi Campuchia ñoát coû ñeå kích thích coû non phaùt trieån, taïo nguoàn thöùc aên cho boø. • Ñoát coû ñeå baét thuù, boø saùt • Nhöõng ngöôøi buoân laäu, saên baét thuù traùi pheùp khi bò kieåm laâm baét hay coù haønh ñoäng phaù hoaïi ñeå traû thuø. Trong muøa khoâ 2004-2005, treân ñòa baøn cuûa VQG ñaõ xaûy ra 7 vuï chaùy vôùi dieän tích 69,3 ha, trong ñoù 23 ha traûng coû, 1,8 ha röøng troàng, 42 ha röøng khoäp non vaø 2,5 ha röøng non. Hoaït ñoäng buoân laäu qua bieân giôùi Campuchia chuû yeáu daân ñòa phöông tieán haønh, hoï bieát khaù roõ nhöõng loái moøn trong röøng, hoï chôû xaêng daàu qua bieân giôùi vaø trôû veà Vieät Nam laø haït ñieàu vaø cao su. Vaøo muøa khoâ, caùc traûng ñeàu caïn nöôùc neân haàu nhö moïi khu vöïc trong röøng ñeàu coù theå ñi ñöôïc baèng xe Honda. Hoaït ñoäng naøy laøm khuaáy ñoäng baàu khoâng khí yeân tónh trong röøng. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 76 Tröôùc tình traïng ÑDSH taïi VQG LGXM ñang bò ñe doïa nghieâm troïng thì Ban quaûn lyù ñaõ coù nhöõng chöông trình baûo veä vaø khoâi phuïc laïi röøng, taïo caân baèng sinh thaùi. Hình 25: Goã laäu bò phaùt hieän vaø löu giöõ trong kho Töø caùc nguyeân nhaân keå treân thì soá löôïng ñoäng, thöïc vaät taïi VQG LGXM ñang suy giaûm trong tình traïng baùo ñoäng. Naêm 2005 ñaõ coù tôùi 11,5 ha röøng troàng bò phaù traùi pheùp. Vaø haøng naêm soá löôïng caùc loaøi ñoäng thöïc vaät trong Vöôøn bò ñaùnh baét ngaøy caøng taêng leân. Ñieån hình laø soá vuï xöû phaït ñoái vôùi nhöõng haønh vi vi phaïm caøng nhieàu. Caàn coù nhöõng chöông trình cuï theå ñeå baûo toàn ÑDSH cuûa Vöôøn traùnh nguy cô tuyeät chuûng. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 77 CHÖÔNG V: XAÂY DÖÏNG CHÖÔNG TRÌNH BAÛO TOÀN ÑA DAÏNG SINH HOÏC Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 78 CHÖÔNG V: XAÂY DÖÏNG CHÖÔNG TRÌNH BAÛO TOÀN ÑA DAÏNG SINH HOÏC 5.1 Khung chöông trình quản lý tại VQG LGXM VQG LGXM laø mẫu chuaån sinh thaùi quoác gia vì naèm trong vuøng chuyeån tieáp giöõa Taây Nguyeân vaø ñoàng baèng Soâng Cöûu Long vaø vôùi nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät veà sinh caûnh taïo neân söï ÑDSH coù giaù trò cho Vöôøn. Keá hoaïch quaûn lyù do Birdlife International phoái hôïp cuøng Ban quaûn lyù VQG xaây döïng 8/2003 vôùi söï hoå trôï döï aùn cuûa Döï aùn baûo toàn Caùt Tieân. 1. Duy trì söï toaøn veïn cuûa taát caû caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc theo muøa 2. Baûo veä taát caû caùc dieän tích röøng treân ñaát thaáp khoûi tình traïng chuyeån ñoåi thaønh caùc muïc ñích söû duïng ñaát khaùc. 3. Xaùc ñònh laïi chính xaùc ranh giôùi VQG 4. Kieåm soaùt tình traïng khai thaùc goã laäu 5. Kieåm soaùt saên baén, baãy caùc loaøi ñoäng vaät 6. Kieåm soaùt khai thaùc quaù möùc 7. Kieåm soaùt chaùy röøng 8. Toå chöùc ñieàu tra, nghieân cöùu ÑDSH 9. Naâng cao naêng löïc cho caùn boä VQG 10. Trang bò ñaày ñuû cô sôû vaät chaát, trang thieát bò cho Ban quaûn lyù 11. Taêng cöôøng phoái hôïp vôùi chính quyeàn ñòa phöông vaø caùc toå chöùc coù lieân quan 12. Tieán haønh, toå chöùc caùc chöông trình giaùo duïc, naâng cao nhaän thöùc Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 79 13. Phaùt trieån kinh teá cho coäng ñoàng daân cö vuøng ñeäm 5.2 Xaây döïng chöông trình Vôùi 13 chöông trình neâu treân, em ñaõ löïa choïn vaø xaây döïng thöù töï chöông trình nhö sau: 1. Xaùc ñònh laïi chính xaùc ranh giôùi VQG 2. Toå chöùc ñieàu tra, nghieân cöùu ÑDSH 3. Duy trì söï toaøn veïn cuûa taát caû caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc theo muøa 4. Kieåm soaùt saên baén, baãy caùc loaøi ñoäng vaät 5. Kieåm soaùt khai thaùc quaù möùc 6. Kieåm soaùt chaùy röøng 7. Kieåm soaùt tình traïng khai thaùc goã laäu 8. Baûo veä taát caû caùc dieän tích röøng treân ñaát thaáp khoûi tình traïng chuyeån ñoåi thaønh caùc muïc ñích söû duïng ñaát khaùc. 9. Naâng cao naêng löïc cho caùn boä VQG 10. Taêng cöôøng phoái hôïp vôùi chính quyeàn ñòa phöông vaø caùc toå chöùc coù lieân quan 11. Tieán haønh, toå chöùc caùc chöông trình giaùo duïc, naâng cao nhaän thöùc 12. Phaùt trieån kinh teá cho coäng ñoàng daân cö vuøng ñeäm Do giới hạn về thời gian laøm baøi neân chöông trình ñöôïc xaây döïng chæ chuù troïng trong nhöõng noäi dung sau: Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 80 Hình 26: Sô ñoà chöông trình baûo toàn ÑDSH VQG LGXM taäp trung nhieàu loaøi ñoäng thöïc vaät quyù hieám ñöôïc ñöa vaøo saùch ñoû Vieät Nam vaø coù giaù trò baûo toàn nhö Ruøa nuùi vaøng (Indotestudo elongate), Vooïc vaù chaân ñen (Pygathrix nemaeus nigripes), Vooïc xaùm (Semnopithecus critatus), Khæ ñuoâi daøi (Macara fascicularis), Meøo röøng (Prioailarus bengalensis)… Giaùo duïc coäng ñoàng Chöông trình Naâng cao naêng löïc quaûn lyù cho caùn boä VQG Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp Thoáng keâ soá löôïng loaøi vaø soá caù theå cuûa loaøi trong khu vöïc VQG Noäi dung chính Baûo toàn khu röøng vaø khu ñaát ngaäp nöôùc Baûo toàn caùc loaøi thöïc vaät nguy caáp Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 81 Tuy nhieân, hieän nay vieäc khai thaùc traùi pheùp taïi VQG LGXM ñang laøm giaûm soá löôïng loaøi vaø daãn ñeán caûn kieät taøi nguyeân sinh vaät. Vì theá caàn coù nhöõng bieän phaùp baûo toàn thích hôïp ñeå traùnh nguy cô tuyeät chuûng ÑDSH. Baûng 15: Thoáng keâ caùc loaøi nguy caáp taïi VQG LGXM STT Teân thoâng thöôøng Teân khoa hoïc Möùc ñoä ñe doïa Chöông trình aùp duïng 1 Pô Mu Fokienia hodginsii T Baûo toàn caùc loaøi thöïc vaät nguy caáp 2 Caåm lai Dalbergia bariensis V Baûo toàn caùc loaøi thöïc vaät nguy caáp 3 Goõ ñoû Pahudia cochichinensis V Baûo toàn caùc loaøi thöïc vaät nguy caáp 4 Giaùng höông Pterocarpus pdatus V Baûo toàn caùc loaøi thöïc vaät nguy caáp 5 Mun Diospyros mun V Baûo toàn caùc loaøi thöïc vaät nguy caáp 6 Goõ maät Sindora coc V Baûo toàn caùc loaøi thöïc vaät nguy caáp 7 Vooïc vaù chaân ñen Pygathrix nemaeus nigripes V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 8 Vooïc xaùm Semnopithecus critatus V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 9 Khæ ñuoâi daøi Macara fascicularis V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 10 Meøo röøng Prioailarus bengalensis V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 11 Gaáu choù Ursus malayanus E Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 12 Soùc bay ñen Ratufa bicolor V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 13 Soùc bay ñen traéng Hylopetes albonniger R Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 14 Quaém lôùn Pseudilis gigantean E Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 15 Quaém caùnh xanh Pseudilis davisoni V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 82 nguy caáp 16 Haïc coå traéng Ciconia episcopus V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 17 Cao caùt buïng traéng Anthracoceros Albirostris T Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 18 Hoàng hoaøng Buceros bicornis T Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 19 Gaø tieàn maët ñoû Polyplectron germain T Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 20 Gaø loâi hoàng tía Lophura diardi T Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 21 Öng xaùm Accipiter badius K Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 22 Veïc ngöïc ñoû Psittacula alexandri V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 23 Veïc maù vaøng Psittacula eupatria T Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 24 Gaàm gì löng xanh Ducula aenea V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 25 Cu xanh buïng traéng Treron spp K Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 26 Ruøa nuùi vaøng Indotestudo Elongata Blyth V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 27 Raén hoå mang Naja naja Linnaeus T Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 28 Caù saáu nöôùc ngoït Crocodylus siamensis V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 29 Kyø ñaø hoa Varanus salvator Laurenti V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 30 Culi nhoû Nycticebus pygmaeus V Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp Caùc caáp baäc ñe doaï theo Saùch Ñoû Vieät Nam: - E (Endangered): Ñang nguy caáp (ñang bò ñe doaï tuyeät chuûng) - V (Vulnerable): Seõ nguy caáp (coù theå bò ñe doaï tuyeät chuûng) - R (Rare): Hieám (coù theå seõ nguy caáp) Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 83 - T (Threatened): Bò ñe doaï - K (Insuficiently known): Bieát khoâng chính xaùc 5.2.1 Thoáng keâ soá löôïng loaøi vaø soá caù theå cuûa loaøi trong khu vöïc Vöôøn Caàn thoáng keâ chính xaùc soá löôïng loaøi khu vöïc VQG. Thoáng keâ ñeå naém ñöôïc hieän traïng loaøi, soá caù theå cuûa loaøi ñeå coù keá hoaïch kieåm tra giaùm saùt vieäc baûo toàn, tình hình phaùt trieån vaø tình hình saên baét caùc loaøi trong phaïm vi khu vöïc. Caùc caùn boä quaûn lyù Vöôøn keát hôïp vôùi caùc chuyeân gia vaø nhaân daân ñòa phöông tìm vaø ñaùnh soá cho töøng caù theå. Laäp hoà sô löu giöõ veà tình traïng phaùt trieån cuûa töøng caù theå. Baûng 16: Hoà sô loaøi STT Nôi soáng Ngaøy thaû Tình traïng söùc khoeû 1 Traûng Taø Noát … … 2 Baøu Quang … … 3 … … … Vieäc ñieàu tra vaø laäp baûng thoáng keâ veà loaøi nhaèm theo doõi söï taêng tröôûng vaø giaûm suùt veà soá löôïng loaøi. Ñoàng thôøi kòp thôøi phaùt hieän caùc caù theå bò beänh ñeå nhanh choùng caùch ly traùnh söï laây lan qua caùc caù theå vaø caùc loaøi khaùc. 5.2.2 Chöông trình cuï theå Vôùi soá löôïng caùc loaøi ñoäng, thöïc vaät trong Vöôøn laø 105 loaøi. Tuy nhieân soá löôïng caù theå trong caùc loaøi quyù hieám vaø coù nguy cô tuyeät chuûng raát ít. Vì theá caàn ñöôïc baûo toàn caùc loaøi quyù hieám naøy. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 84 Em tieán haønh xaây döïng chöông trình baûo toàn cuï theå cho loaøi Ruøa nuùi vaøng, loaøi Gaáu choù, loaøi Coø Quaém lôùn, caây goã Caåm lai, khu röøng khoäp vì: Caùc loaøi ñoäng vaät naøy laø nhöõng loaøi ñang coù nguy cô tuyeät chuûng vaø coù baäc tuyeät chuûng laø baäc E (loaøi Gaáu choù, Coø quaém lôùn), baäc V (loaøi Ruøa nuùi vaøng). VQG LGXM laø nôi coù nhieàu baøu – traûng, caùc khu röøng laø nôi coù ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå caùc loaøi naøy soáng vaø phaùt trieån. Ñoái vôùi thöïc vaät, löïa choïn xaây döïng caây goã Caåm lai vì: ñaây laø caây goã quyù hieám vôùi möùc ñoä ñe doïa baäc V. Vaø do tình hình khai thaùc traùi pheùp caùc caây goã cuûa ngöôøi daân ñòa phöông ñang gia taêng laøm suy giaûm soá caù theå. Khu röøng khoäp giaùp bieân giôùi neân möùc ñoä bò khai thaùc traùi pheùp cao. Vaø khu röøng naøy coù giaù trò phoøng hoä cao. Caàn coù nhöõng bieän phaùp baûo toàn. 5.2.2.1 Baûo toàn caùc loaøi ñoäng vaät nguy caáp 5.2.2.1.1 Baûo toàn loaøi Ruøa nuùi vaøng Ruøa nuùi vaøng – Indotestudo elongate - thuoäc hoï ruøa caïn Testudinidea, thuoäc Boä Ruøa Testudinata. Maët treân ñaàu coù nhieàu taám söøng. Mai ruøa nuùi vaøng khoâng phaúng nhö löng ruøa nuùi vieàn cuõng khoâng phoàng cao nhö ruøa nuùi naâu. Phía tröôùc yeám phaúng, coøn phía sau yeám loõm saâu. Chaân ruøa hình truï, ngoùn chaân khoâng coù maøng da. Mai ruøa nuùi coù maù vaøng, ôû giöõa moãi taám vaûy coù ñoùm ñen. Chieàu daøi mai khoaûng 27,5cm. Ruøa nuùi vaøng aên thöïc vaät vaø quaû ruïng. Chuùng ñeû tröùng vaøo thaùng 10 hoaëc thaùng 11 haøng naêm, ñeû 4- 5 tröùng, kích thöôùc 40/50mm vaø coù taäp tính vuøi tröùng vaøo ñaát. Ruøa nuùi vaøng coù giaù trò kinh teá vaø y hoïc raát lôùn. Ngöôøi Trung Quoác tin raèng, Ruøa nuùi vaøng coù theå duøng laøm thuoác chöõa beänh ung thö, maùu cuûa chuùng giuùp taêng cöôøng sinh löïc vaø söï deûo dai cuûa con ngöôøi. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 85 Hình 27: Ruøa nuùi vaøng – Indotestudo elongate Vì theá chuùng ñang bò con ngöôøi saên tìm vaø baùn laäu qua bieân giôùi phía Baéc. Caùc chuyeân gia veà boø saùt tính toaùn raèng bình quaân cöù 150 caù theå ruøa sinh ra thì chæ coù moät caù theå soáng soùt ñeán luùc tröôûng thaønh trong moâi tröôøng töï nhieân. (Nguoàn: www.vncreatures.net). Taïi VQG LGXM laø nôi coù caùc traûng coû ngaäp nöôùc, caùc baøu laø nôi taäp trung loaøi Ruøa nuùi vaøng coù giaù trò kinh teá vaø moâi tröôøng cao. Tuy nhieân, loaøi Ruøa nuùi vaøng naøy ñang bò saên tìm vaø ñaùnh baét traùi pheùp. Loaøi ruøa vaøng ñöôïc xeáp vaøo möùc ñoä ñe doaï baäc V, theo saùch ñoû Vieät Nam laø loaøi nguy caáp; theo IUCN loaøi Ruøa nuùi vaøng ñöôïc xeáp vaøo haïng ñang nguy caáp, caàn coù bieän phaùp baûo toàn. È Phaân vuøng Tieán haønh phaân vuøng caùc nôi taäp trung sinh soáng cuûa loaøi Ruøa nuùi vaøng do VQG LGXM coù HST röøng thöôøng xanh treân ñaát thaáp (Tropical rainforest on slowlands), thích hôïp vôùi taäp tính vaø nhu caàu sinh thaùi cuûa loaøi ñoäng vaät hoang daõ naøy. Ñaëc bieät laø taïi caùc khu ñaát ngaäp nöôùc, caùc traûng vaø baøu. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 86 Caùc caùn boä quaûn lyù vöôøn keát hôïp vôùi caùn boä kieåm laâm vaø daân ñòa phöông tieán haønh kieåm tra giaùm saùt taïi caùc khu vöïc ñaõ ñöôïc phaân vuøng baûo toàn ñeå quaûn lyù deå daøng vaø hieäu quaû hôn. È Quaûn lyù loaøi - Trong giai ñoaïn phaùt trieån Trong giai ñoaïn phaùt trieån cuûa loaøi ruøa caàn taäp trung quan saùt vaø tieán haønh quaûn lyù loaøi veà soá löôïng. Ngaên ngöøa kòp thôøi nhöõng haønh vi saên baét traùi pheùp cuûa ngöôøi daân traùnh nguy cô caïn kieät. Caàn tieán haønh chaêm soùc vaø coù nhöõng bieän phaùp giaûi quyeát kòp thôøi ñoái vôùi nhöõng caù theå ñang mang maàm beänh ñeå ñaûm baûo cho söùc khoeû vaø khaû naêng soáng soùt cuûa caù theå ñoù cuõng nhö cuûa quaàn theå loaøi. - Quaûn lyù loaøi ruøa trong quaù trình sinh saûn Kieåm tra, giaùm saùt loaøi ruøa töø luùc mang thai cho ñeán khi sinh saûn (thaùng 10 hoaëc thaùng 11). Do löôïng tröùng sinh saûn haøng naêm cuûa loaøi ruøa naøy raát ít töø 4- 5 tröùng, kích thöôùc 40 -50 mm vaø coù taäp tính vuøi tröùng vaøo ñaát. Caàn tieán haønh quaûn lyù vaø baûo veä nôi aáp tröùng traùnh nguy cô bò maát ñi do ngöôøi daân ñòa phöông hay do söï taán coâng oå tröùng cuûa loaøi thuø ñòch. Hình 28: Ruøa nuùi vaøng môùi nôû Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 87 5.2.2.1.2 Baûo toàn loaøi Gaáu choù Gaáu choù Ursus malayanus thuoäc hoï Gaáu Ursidae; thuoäc boä aên thòt Carnivora Gaáu choù coù côõ nhoû hôn Gaáu ngöïa. Daøi thaân: 1130mm, daøi ñuoâi: 89mm, daøi baøn chaân sau 172mm, troïng löôïng khoaûng 39 kg. Moõm vaøng hoe hoaëc traéng ngaø coù theå lan ñeán maét. Gaáu choù coù tai troøn, ngaén. Traùn vaø sau tai coù xoaùy. Boâ loâng naâu ñen tuyeàn, ngaén hôn loâng gaáu ngöïa. Yeám ngöïc hình chöõ U baùn nguyeät maøu vaøng nhaït hoaëc traéng ngaø. Chaân cuûa Gaáu choù voøng kieàng. Gaáu choù coù ñuoâi ngaén. Hình 29: Gaáu choù Ursus malayanus Thöùc aên cuûa loaøi Gaáu choù laø caùc loaïi quaû chin nhö sung, vaû, chuoái, haït deõ, ngoâ, maàm caây, maêng, cuû…; thöùc aên ñoäng vaät nhö: maät ong, ong non, chim, tröùng chim. Vì vaäy VQG LGXM laø moâi tröôøng raát thuaän lôïi cho söï phaùt trieån cuûa loaøi naøy. Neân caàn tieán haønh phaân vuøng sinh soáng cuûa loaøi Gaáu choù naøy taïi caùc khu röøng. Gaáu choù laø loaøi coù giaù trò kinh teá cao. Maät gaáu vaø xöông gaáu laø döôïc lieäu quí hieám. Da gaáu laø maët haøng myõ ngheä raát coù giaù trò. Vi theá maø vieäc saên baét loaøi Gaáu naøy trôû neân gia taêng vaø laøm giaûm soá löôïng loaøi. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 88 Gaáu choù laø loaøi ñoäng vaät quí hieám, vaø ñang trong tình traïng tuyeät chuûng. Vôùi möùc ñoä de doïa baäc E. Caàn tieán haønh thoáng keâ soá löôïng loaøi Gaáu choù taïi VQG LGXM. Do soá löôïng loaøi thuù naøy xuaát hieän raát hieám taïi Vieät Nam cuõng nhö taïi VQG LGXM neân vieäc thoáng keâ soá löôïng loaøi cuï theå laø caàn thieát. Thoáng keâ soá caù theå ñeå töø ñoù coù nhöõng bieän phaùp quaûn lyù söï taêng, giaûm soá löôïng loaøi. Muøa sinh saûn cuûa Gaáu choù khoâng roû reät trong naêm. Thôøi gian Gaáu mang thai töø 95 – 96 ngaøy. Moãi löùa chæ sanh 2 con. Do soá gaáu con ñöôïc sanh trong naêm ít neân caàn tieán haønh baûo veä söï soáng vaø phaùt trieån cuûa loaøi naøy thaät chaët cheû. Caàn tieán haønh theo doõi vaø ngaên chaën kòp thôøi vieäc khai thaùc vaø saên baét gaáu traùi pheùp cuûa ngöôøi daân ñòa phöông ñeå traùnh nguy cô tuyeät chuûng. 5.2.2.1.3 Baûo toàn loaøi Coø Quaém lôùn Coø Quaém lôùn Pseudibis gigantean thuoäc hoï Haïc Ciconiidae; thuoäc boä haïc Ciconniiformes Hình 30: Coø Quaém lôùn Pseudibis gigantean Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 89 Loaøi chim naøy khi tröôûng thaønh coù boä loâng naâu, moãi loâng ñeàu coù veät thaãm hôn ôû giöõa. Loâng ñuoâi vaø caùnh hôi phôùt xanh. Moû naâu söøng phôùt luïc. Coø Quaém lôùn coù chaân ñoû tím. Chim non ôû phía sau ñaàu vaø coå phuû loâng ñen, moû hôi ngaén. Laø loaøi soáng ôû ñaàm laày, hoà, röøng thöa doïc chaâu thoå soâng Cöûu Long, vuøng Ñoâng Nam AÙ. Coø Quaém lôùn laø nguoàn gen quyù. Coù giaù trò khoa hoïc vaø thaåm myõ. Hieän nay haàu nhö ñaõ bò tieâu dieät ôû Thaùi Lan vaø Laøo. Ñaây laø loaøi chim hieám, laø loaøi coù möùc ñoä ñe doïa baäc E vaø bò nghieâm caám saên baét döôùi moïi hình thöùc. VQG LGXM laø nôi phaùt hieän coù söï toàn taïi cuûa loaøi ñoäng vaät quyù hieám naøy. Do Vöôøn coù caùc baøu – traûng coû ngaäp nöôùc laø nôi raát thích hôïp cho loaøi sinh vaät naøy sinh soáng vaø phaùt trieån. Quaûn lyù vieäc ñaùnh baét caù treân caùc heä thoáng soâng suoái cuûa Vöôøn traùnh nguy cô laøm caïn kieät nguoàn thöùc aên cuûa loaøi naøy. Caàn tieán haønh quaûn lyù nghieâm ngaët traùnh nhöõng haønh vi saén baét traùi pheùp. Quaûn lyù nguoàn thöùc aên traùnh nguy cô caïn kieät ñeå duy trì söï soáng cuûa loaøi. 5.2.2.2 Baûo toàn caùc loaøi thöïc vaät nguy caáp Ø Baûo toàn caây goã Caåm Lai Caåm lai Dalbergia bariaensis thuoäc hoï Daäu Fabaceae; thuoäc boä Ñaäu Fabales. Caây goã to, coù taùn hình oâ, thöôøng xanh, cao ñeán 20 – 25 m, chieàu cao döôùi caønh 5 – 10 m. Ñöôøng kính thaân 0,5 – 0,6 m. Voû maøu xaùm, ñieåm ñoám traéng hay vaøng, khoâng nöùt neû; thòt voû coù muøi saén daây, laù keùp loâng chim moät laàn, daøi 15 – 18 cm; coù 11 – 13 laù cheùt, hình maùc thuoân tuø ôû 2 ñaàu, nhaün, daøi 3 – 5 cm; roäng 1,5 – 2,5 cm. Cuïm hoa chuøy ôû naùch laù vaø ñaàu caønh, khoâng loâng. Hoa nhoû, maøu lam nhaït, quaû ñaäu deït, daøi 12 cm hay Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 90 hôn, roäng 2,5 cm hôi thaét eo ôû choã coù haït. Haït hình thaän, deït, daøi 9mm, roäng 6mm, maøu ñen nhaït. Muøa hoa thaùng 12 – 1, muøa quaû chín thaùng 2 -4. Hình 31: Caåm lai Dalbergia bariaensis Caây moïc raûi raùc hoaëc thaønh töøng ñaùm 5 – 10 caây trong röøng raäm nhieät ñôùi thöôøng xanh hay röøng nöûa ruïng laù möa muøa vôùi caùc loaøi caây nhö Baèng laêng, chieám öu theá ôû ñoä cao döôùi 800 – 900 m. Thöôøng moïc choå aåm, ven soâng, suoái ñaát baèng hoaëc coù ñoä doác nhoû, cuøng vôùi Sao ñen, Veân veân, Daàu ñoàng… Caây öa ñaát feralit naâu ñoû hay naâu vaøng phaùt trieån treân ñaù bazan vaø feralit xaùm treân caùt keát hay phuø sa coå coù taàng daøy, thoaùt nöôùc. Laø loaïi caây goã quyù, cöùng, thôù mòn, khaù doøn, deã gia coâng, maët caét nhaün, deã ñaùnh boùng, aên vecni, ñöïôc duøng ñeå ñoùng ñoà ñaïc cao caáp nhö giöôøng, tuû, baøn gheá, laøm ñoà myõ ngheä, trang trí vaø ñoà tieän khaûm. Do goã quyù, ngoaïi haïng, neân Caåm lai ñang bò khai thaùc trieät ñeå. Möùc ñoä ñe doïa cuûa loaïi caây goã naøy laø baäc V – seõ raát nguy caáp. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 91 Caàn tieán haønh baûo veä, ngaên ngöøa vieäc ñoán chaët caây traùi pheùp cuûa ngöôøi daân ñòa phöông. Do caây sinh tröôûng raát chaäm ñeán trung bình, taùi sinh raûi raùc do haït khoù naåy maàm neân vieäc baûo veä caàn tieán haønh nghieâm ngaët. Toå chöùc troàng theâm caây Caåm lai ñeå baûo veä nguoàn gen cuûa loaïi goã quyù hieám naøy. 5.2.2.3 Baûo toàn caùc khu röøng vaø khu ñaát ngaäp nöôùc Ù Baûo toàn röøng thay laù treân ñaát thaáp (röøng khoäp) Laø daïng röøng töï nhieân non, phuïc hoài maät ñoä thöa, dieän tích 611 ha, chieám 3,2% dieän tích töï nhieân, thöôøng taäp trung ôû caùc traûng ngaäp nöôùc theo muøa. Tuy giaù trò kinh teá cuûa röøng khoâng cao nhöng coù giaù trò phoøng hoä moâi tröôøng vaø caûønh quan raát lôùn. Beân caïnh ñoù do vò trí röøng giaùp bieân giôùi Campuchia neân caùc caây nôi ñaây thöôøng bò chaët phaù, caàn coù caùc bieän phaùp baûo toàn thích hôïp Hình 32: Röøng khoäp Baûo veä röøng Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 92 Giao khoaùn baûo veä röøng cho töøng nhoùm hoä daân. Toå chöùc giaùo duïc cho töøng caùc nhaân trong caùc hoä nhöõng kieán thöùc chuyeân moân veà taàm quan troïng vaø lôïi ích cuûa khu röøng. Giaùo duïc hoï caùc phöông phaùp troàng vaø baûo veä röøng. Laäp caùc traïm kieåm soaùt taïi khu vöïc röøng khoäp. Caùc löïc löôïng kieåm laâm vaø baûo veä röøng chuyeân traùch khoâng ngöøng quaûn lyù vaø baûo veä röøng, giaùm saùt quaù trình baûo veä röøng cuûa töøng hoä daân. Quaûn lyù tình traïng chaùy röøng vaøo muøa khoâ cuõng nhö tình traïng ñoát röøng cuûa ngöôøi daân. Ngaên chaën vaø xöû lyù kòp thôøi caùc haønh vi khai thaùc traùi pheùp vaø phaù hoaïi röøng. Hình 32: Caây Daàu bò chaët taïi khu röøng khoäp Phuïc hoài röøng Thu thaäp vaø troàng boå sung caùc loaïi caây nhaèm taêng cöôøng tính ña daïng. Toå chöùc cho ngöôøi daân troàng theâm röøng nhaèm nhaân gioáng vaø baûo toàn nguoàn gen cuûa röøng. Tieán haønh khoanh vuøng nöõng khu vöïc bò chaùy ñeå tieán haønh caûi taïo vaø khoâi phuïc laïi röøng. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 93 5.2.3 Naâng cao naêng löïc quaûn lyù cho caùc caùn boäâ VQG Thöôøng xuyeân môû caùc lôùp taäp huaán cho caùc caùn boä VQG naâng cao hieåu bieát vaø giaù trò cuûa caùc caù theå loaøi trong Vöôøn. Caùn boäâ Vöôøn phaûi hieåu vaø naém ñöôïc coâng taùc quaûn lyù ñoái vôùi töøng loaøi. Hỗ trợ coâng taùc quaûn lyù veà trang thiếp bị cho lực lượng bảo vệ rừng. Đaøo taïo veà chuyeân moân nghiệp vụ, veà trang bị kỹ thuật. Đaøo tạo cho caùc caùn bộ kiểm laâm về lĩnh vực sinh học bảo tồn vaø kỹ thuật nghieân cứu. Taäp huaán cho caùc caùn boä veà cô cheá xöû phaït ñoái vôùi nhöõng haønh vi khai thaùc ñoäng, thöïc vaät traùi pheùp. Taäp huaán caùc chöông trình phoøng choáng chaùy röøng ñeå coù nhöõng bieän phaùp haïn cheá caùc thieät haïi ñoái vôùi heä ñoäng, thöïc vaät trong Vöôøn. Ñaùnh giaù vaø taäp huaán treân thöïc ñòa cho löïc löôïng kieåm laâm taïi taát caû caùc ñieåm hieän tröôøng cuûa döï aùn ñaõ taêng cöôøng nhaän thöùc cuûa hoï veà muïc ñích cuûa coâng taùc tuaàn tra vaø naâng cao kyõ naêng ñeå thöïc hieän coâng vieäc haøng ngaøy hieäu quaû hôn. 5.2.4 Tuyeân truyeàn, giaùo duïc coäng ñoàng Moät trong nhöõng bieän phaùp quan troïng baûo veä ÑDSH laø tính xaõ hoäi hoùa, laø nhieäm vuï cuûa toaøn daân, cuûa coäng ñoàng daân cö laân caän caùc khu baûo toàn thieân nhieân. Neáu khoâng coù hoã trôï vaø tham gia cuûa ngöôøi daân soáng trong vuøng ñeäm thì coâng taùc baûo veä caùc ÑDSH khoâng theå ñaït keát quaû. Do ñoù vieäc giaùo duïc nhaän thöùc cuõng nhö taïo ñieàu kieän thuaän lôïi vaø naâng cao cuoäc soáng cuûa coäng ñoàng daân cö vuøng ñeäm coù theå laø yeáu toá then choát ñeå baûo ñaûm thaønh coâng baûo toàn caùc khu röøng ñaëc duïng. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 94 Toå chöùc giaùo duïc cho coäng ñoàng daân cö soáng xung quanh vuøng ñeäm vôùi noäi dung phoå bieán kieán thöùc vaø caùc quy ñònh veà baûo toàn vaø phaùt trieån ÑDSH. Ngöôøi daân ñòa phöông ôû khu vöïc beân trong vaø caû beân ngoaøi VQG caàn hieåu vaø naém ñöôïc gía trò kinh teá cuõng nhö gía trò veà moâi tröôøng cuûa loaøi. Caàn toå chöùc caùc hoaït ñoäng tuyeân truyeàn, giaùo duïc ngöôøi daân hieåu vaø naém roõ quy trình quaûn lyù ñaát röøng vaø baûo toàn ÑDSH. Tuyeân truyeàn caùc kieán thöùc veà röøng vaø ñaûm baûo lôïi ích khi hoï tham gia vaøo caùc coâng taùc troàng röøng. Khuyeán khích ngöôøi daân tham gia tích cöïc vaøo coâng taùc baûo toàn loaøi sinh vaät quyù hieám naøy. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 95 CHÖÔNG VI: KEÁT LUAÄN – KIEÁN NGHÒ Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 96 CHÖÔNG VI: KEÁT LUAÄN – KIEÁN NGHÒ 6.1 Keát luaän VQG LGXM laø maãu chuaån sinh thaùi quoác gia vì naèm trong vuøng chuyeån tieáp giöõa Taây Nguyeân vaø ñoàng baèng Soâng Cöûu Long. Vôùi nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät cuûa noù veà sinh caûnh vaø ÑDSH cuõng nhö veà vaên hoùa, lòch söõ ñaõ taïo theâm neùt ñaëc saéc cho Vöôøn. Nôi ñaây coù caùc quaàn theå caây hoï Daàu ñaëc tröng cuûa mieàn Ñoâng Nam Boä, röøng khoäp cuûa Taây Nguyeân, quaàn theå traøm vaø sinh caûnh ñaát ngaäp nöôùc cuûa ñoàng baèng Soâng Cöûu Long. Vaø coù quaàn theå ñoäng, thöïc vaät raát phong phuù vaø ña daïng. Trong nhöõng naêm qua ban quaûn lyù VQG LGXM ñaõ coá gaéng trong vieäc quaûn lyù, khoâi phuïc vaø baûo toàn laïi khu röøng nguyeân sinh vöøa mang yeáu toá lòch söû vaø ña daïng, phong phuù veà ñoäng, thöïc vaät, phuïc vuï cho nghieân cöùu khoa hoïc vaø hoaït ñoäng du lòch sinh thaùi ôû vuøng bieân giôùi Taây Nam cuûa Toå quoác naøy. Ñeán nay, caùc loaøi ñoäng thöïc vaät ôû VQG LGXM ñaõ daàn daàn ñöôïc khoâi phuïc vôùi haøng ngaøn caây coå thuï coù ñoä tuoåi töø 50 ñeán 300 naêm ñaõ ñöôïc phaùt hieän, giöõ gìn 251 loaøi ñoäng vaät coù xöông soáng, trong ñoù coù 26 loaøi boø saùt, 180 loaøi chim vaø 34 loaøi thuù, chieám gaàn 90% toång soá loaøi ñoäng vaät coù xöông soáng ñöôïc ghi nhaän trong tænh. Trong ñoù, nhieàu loaøi quyù hieám coù teân trong saùch ñoû Vieät Nam vaø Theá giôùi. VQG LGXM laø nôi coù ñuû ñieàu kieän caàn thieát coù theå aùp duïng caùc chöông trình baûo toàn ÑDSH. Nôi coù nhieàu ñoäng, thöïc vaät quí hieám vaø coù nguy cô tuyeät chuûng do toác ñoä khai thaùc vaø taøn phaù naëng neà cuûa ngöôøi daân trong khu vöïc. Do khaâu quaûn lyù baûo veä coøn loûng leûo, phaân giao traùch nhieäm khoâng roõ raøng neân haàu heát caùc khu röøng naøy hieän nay ñeàu bò taøn phaù vaø laán chieám nghieâm troïng. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 97 Noåi baät nhaát laø vuï xoùa traéng hai caùnh röøng nguyeân sinh taïi suoái Thò Haèng thuoäc aáp Hoøa Bình, xaõ Hoøa Hieäp, Taân Bieân Baûo toàn loaøi ñoäng, thöïc vaät nguy caáp laø vieäc laøm quan troïng vaø coù yù nghóa khoâng chæ ñoái vôùi VQG LGXM maø coøn ñoái vôùi ÑDSH cuûa Vieät Nam vaø caû Theá giôùi. Baûo toàn caùc nguoàn taøi nguyeân sinh vaät naøy goùp phaàn duy trì nguoàn gen quyù hieám, duy trì caân baèng sinh thaùi traùnh nguy cô tuyeät chuûng cuûa loaøi sinh vaät naøy. ÔÛ röøng khoäp, caây röøng phaùt trieån maïnh vaøo muøa möa vaø ruïng laù vaøo muøa khoâ. Vì caây laù ruïng nhieàu, ôû maët ñaát laïi thöôøng laø caùc loaïi coû vaø caây con moïc daøy ñaëc neân loaïi röøng naøy raát deã chaùy vaøo muøa khoâ. Caàn quaûn lyù tình traïng chaùy röøng ñeå khoâng laøm aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa caùc loaøi khaùc. Baûo toàn khu röøng khoäp tuy khoâng ñem laïi giaù trò cao veà kinh teá nhöng ñaây laïi laø khu röøng coù gía trò raát lôùn trong vaán ñeà phoøng hoä, caûnh quan, gia taêng ñoä che phuû röøng. 6.2 Kieán Nghò: Caàn ñieàu tra ñaùnh giaù hieän traïng caùc sinh caûnh töï nhieân, ñaëc bieät laø röøng, ñaát ngaäp nöôùc, vaø caùc traûng coû cuõng nhö taøi nguyeân ñoäng vaät nhaèm ñaùnh giaù ñuùng ñaén veà ÑDSH cuûa Vöôøn. Tröôùc khi ñöa caùc döï aùn, chöông trình vaøo thöïc hieän phaûi ñaùnh giaù söï aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng ñeå haïn cheá taùc haïi ñeán nguoàn taøi nguyeân ña daïng cuûa Vöôøn VQG LGXM caàn caûi thieän quy hoaïch söû duïng ñaát vuøng ñeäm, keát hôïp vôùi quaûn lyù beàn vöõng seõ taêng cöôøng baûo veä nguoàn taøi nguyeân ÑDSH. Toå chöùc caùc hoaït ñoäng cho ngöôøi daân ñòa phöông troàng röøng ôû phaân khu phuïc hoài sinh thaùi theo caùc keá hoaïch ñaõ ñöôïc ñaët ra cuûa Vöôøn. Ñoà AÙn Toát Nghieäp GVHD: ThS. Leâ Thò Vu Lan SVTH: Döông Yeán Trinh 98 Thöôøng xuyeân môû caùc lôùp taäp huaán nhaèm naâng cao trình ñoä chuyeân moân cuõng nhö coâng taùc quaûn lyù cho caùc caùn boä phuï traùch Vöôøn. Naâng cao naêng löïc quaûn lyù cuûa caùn boä VQG, toå chöùc caùc lôùp giaùo duïc coäng ñoàng nhaèm ñaûm baûo naâng cao yù thöùc cuûa nguôøi daân trong coâng taùc baûo toàn ÑDSH. Toå chöùc tham vaán yù kieán, thaùi ñoä vaø moái quan taâm cuûa coäng ñoàng veà moät keá hoaïch phaùt trieån, hay moät quy hoaïch, keá hoaïch baûo toàn ÑDSH. Ngoaøi ra caàn phaûi toå chöùc nhöõng dieãn ñaøn, nhöõng buoåi hoäi thaûo nhaèm thu huùt caùc doanh nghieäp trong vaø ngoaøi tænh tham gia ñaàu tö vaøo caùc döï aùn baûo toàn cuûa VQG nhaèm naâng cao tính hieäu quaû cuûa coâng taùc baûo toàn. ._.