Xây dựng bản đồ diễn biến lũ và đánh giá ảnh hưởng lũ đến nông nghiệp bằng kỹ thuật viễn thám và gis tỉnh Đồng Tháp

CHÖÔNG 1 MÔÛ ÑAÀU 1.1. Giôùi Thieäu Ñoàng thaùp laø moät tænh naèm trong khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, vôùi hai nhaùnh soâng Tieàn vaø soâng Haäu chaûy qua noù boài ñaép löôïng phuø sa lôùn cho tænh laøm cho ñaát ñai ôû ñaây maøu môõ phì nhieâu. Vôùi ñaëc ñieåm vuøng ñoàng baèng coù nguoàn nöôùc maët doài daøo do vaäy theá maïnh kinh teá cuûa Ñoàng Thaùp laø saûn xuaát noâng nghieäp vaø thuûy saûn. Haøng naêm, Ñoàng Thaùp cung caáp khoaûng 2.600.000 taán löông thöïc coù haït, 150.000 taán caây aên quaû caùc loaïi vaø 160.000 taán thuûy saûn. Beân caïnh söï öu ñaõi cuûa thieân nhieân, Ñoàng Thaùp cuõng gaëp nhieàu khoù khaên töø chính caùc ñieàu kieän töï nhieân. Moät trong soá ñoù laø luõ haøng naêm töø soâng Tieàn vaø soâng Haäu gaây ra. Naèm trong khu vöïc Ñoàng Thaùp Möôøi, vaø do vò trí naèm ñaàu nguoàn, giaùp Cambodia, coù ñòa hình thaáp truõng neân Ñoàng Thaùp chòu aûnh höôûng luõ töø soâng Tieàn vaø luõ traøn töø bieân giôùi Cambodia qua laõnh thoå Vieät Nam. Do ñoù, vuøng naøy ñöôïc coi laø vuøng chòu aûnh höôûng luõ lôùn nhaát trong caùc vuøng ôû ÑBSCL. Ñaëc tröng luõ ôû khu vöïc naøy nhö laø theo chu kyø, thöôøng xaûy ra vaøo thaùng 5 – 11 haøng naêm. Luõ ôû ñaây coù aûnh höôûng hai maët roõ reät ñeán kinh teá - xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Muøa luõ veà gaây thieät haïi lôùn veà ngöôøi vaø cuûa: phaù huûy caùc coâng trình, nhaø ôû, giao thoâng coâng coän. Luõ laø trôû ngaïi lôùn nhaát trong vieäc khai thaùc tieàm naêng ñaát ñai, giaûm thôøi gian söû duïng ñaát quay voøng trong hoïat ñoäng noâng nghieäp, giaûm naêng suaát. Ñoàng thôøi luõ cuõng aûnh höôûng ñeán phaùt trieån noâng thoân, ñoâ thò hoùa vaø caùc hoïat ñoäng kinh teá xaõ hoäi khaùc. Tuy nhieân luõ cuõng mang laïi caùc lôïi ích khaùc nhö nöôùc luõ mang theo phuø sa, aáu truøng, toâm caù,… goùp phaàn caûi taïo moâi tröôøng ñaát vaø nöôùc ñoái vôùi khu vöïc chua pheøn, taêng ñoä phì cho ñaát. Nhö vaäy, beân caïnh taùc ñoäng khoâng coù lôïi thì luõ coøn coù nhöõng taùc ñoäng coù lôïi caàn ñöôïc vaän duïng vaø khai thaùc trieät ñeå caùc maët lôïi cuûa noù. Vì theá, caàn phaûi hieåu bieát roõ raøng veà luõ cuõng nhö dieãn bieán veà luõ nhö theá naøo. Ngaøy nay, khoa hoïc coâng ngheä ngaøy caøng phaùt trieån, coù nhieàu öùng duïng khoa hoïc giuùp cho coâng taùc quaûn lyù vaø baûo veä moâi tröôøng ñöôïc hieäu quaû hôn. Trong ñoù coù kyõ thuaät Vieãn Thaùm vaø GIS. Kyõ thuaät GIS coù khaû naêng phaân tích, toång hôïp ñöôïc nhieàu yeáu toá, ñöa ra nhieàu kòch baûn treân caùc quy moâ khaùc nhau, bieåu dieãn ñöôïc keát quaû raát roõ raøng cho moïi ngöôøi thaáy ñöôïc. Vieãn Thaùm giuùp quan saùt ñoái töôïng treân dieän roäng, thoâng tin veà ñoái töôïng ñöôïc caäp nhaäp thöôøng xuyeân lieân tuïc neân coù theå ñaùnh giaù nhanh ñöôïc dieãn bieán thay ñoåi cuûa ñoái töôïng. Trong thôøi gian gaàn ñaây, vieãn thaùm ñöôïc öùng duïng nhieàu trong vieäc theo doõi caùc bieán ñoäng moâi tröôøng, giaùm saùt taøi nguyeân, thaønh laäp baûn ñoà chuyeân ñeà ( ñaëc bieät laø caùc baûn ñoà bieán ñoäng moâi tröôøng)… trong thaønh laäp baûn ñoà, vieãn thaùm cung caáp thoâng tin bao quaùt treân dieän roäng, chi phí laïi thaáp, giaûm bôùt ñöôïc moät khoái löôïng lôùn coâng vieäc maø tröôùc ñaây khi xaây döïng baûn ñoà luõ phaûi ño ñaïc, quan traéc vaø khaûo saùt thöïc ñòa nhöng keát quaû laïi laïi khoâng cao. Töø nhöõng lyù do treân, maø ñeà taøi: “Xaây Döïng Baûn Ñoà Dieãn Bieán Luõ Vaø Ñaùnh Giaù aûnh Höôûng Luõ Ñeán Noâng Nghieäp Baèng Kyõ Thuaät Vieãn Thaùm Vaø GIS Tænh Ñoàng Thaùp” ñöôïc hình thaønh nhaèm goùp moät phaàn vaøo vieäc kieåm soaùt luõ, giaûm bôùt ñöôïc thieät haïi do luõ gaây ra ñoàng thôøi cung caáp taøi lieäu cho quy hoaïch phaùt trieån ngaønh noâng nghieäp vaø kinh teá theo höôùng beàn vöõng. 1.2. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi Xaây döïng baûn ñoà dieãn bieán luõ theo thôøi gian trong naêm 2006 cho tænh Ñoàng Thaùp. Ñaùnh giaù aûnh höôûng luõ ñeán noâng nghieäp. 1.3. Noäi dung thöïc hieän Thu thaäp soá lieäu coù lieân quan ñeán dieãn bieán vaø aûnh höôûng cuûa luõ ñeán noâng nghieäp tænh Ñoàng Thaùp. Thu thaäp caùc baûn ñoà lieân quan nhö baûn ñoà ñòa hình, baûn ñoà söû duïng ñaát, baûn ñoà noâng nghieäp. Ñieàu tra thöïc ñòa khu vöïc nghieân cöùu. Söû duïng aûnh MODIS ñeå xaùc ñònh vuøng ngaäp luõ. Giaûi ñoùan aûnh vaø xöû lyù thoâng tin ñeå thaønh laäp baûn ñoà dieãn bieán luõ theo thôøi gian trong naêm Choàng xeáp baûn ñoà vaø tieán haønh ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa luõ ñeán noâng nghieäp 1.4. Phöông phaùp thöïc hieän a. Thu thaäp soá lieäu Thu thaäp caùc vaên baûn, taøi lieäu, nieân giaùm thoáng keâ, ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá - xaõ hoäi cuûa tænh Ñoàng Thaùp. Thu thaäp caùc soá lieäu, taøi lieäu coù lieân quan ñeán luõ, ngaäp luõ vaø nhaát laø nhöõng taøi lieäu veà luõ coù lieân quan ñeán khu vöïc nghieân cöùu. Thu thaäp baûn ñoà: baûn ñoà ñòa hình, baûn ñoà hieän traïng söû duïng ñaát,.. b. Kyõ thuaät vieãn thaùm vaø GIS Söû duïng aûnh MODIS, keânh phoå 1, 2, 7 ñeå xaùc ñònh vuøng bò ngaäp luõ. Phaân tích giaûi ñoaùn vaø phaân loaïi aûnh ñeå taùch thoâng tin luõ. Thoâng tin luõ ñöôïc xöû lyù ñeå thaønh laäp baûn ñoà dieãn bieán luõ cuûa tænh Ñoàng Thaùp theo thôøi gian trong naêm 2006 Choàng xeáp baûn ñoà luõ leân lôùp thoâng tin noâng nghieäp vaø tieán haønh ñaùnh giaù aûnh höôûng luõ ñeán noâng nghieäp. CHÖÔNG 2 ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN VAØ HIEÄN TRAÏNG KINH TEÁ - XAÕ HOÄI TÆNH ÑOÀNG THAÙP 2.1. ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN . Vò trí ñòa lyù Ñoàng Thaùp laø moät trong ba tænh naèm treân ñòa baøn Ñoàng Thaùp Möôøi thuoäc vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, naèm ôû phía thöôïng nguoàn soâng Tieàn. Veà ñôn vò haønh chính, Ñoàng Thaùp coù 2 thò xaõ (Thò xaõ Cao Laõnh vaø Thò xaõ Sa Ñeùc) vaø 9 huyeän (Taân Hoàng, Hoàng Ngöï, Tam Noâng, Thanh Bình, Thaùp Möôøi, Cao Laõnh, Laáp Voø, Lai Vung, Chaâu Thaønh). Toïa ñoä ñòa ly nhö sau 10o7’14” – 10o58’18” vĩ độ bắc 105o18’38” – 105o56’42” kinh độ đông Toång dieän tích töï nhieân cuûa toaøn Tænh laø 3.374 km2, trong ñoù coù 2/3 dieän tích töï nhieân thuoäc khu vöïc Ñoàng Thaùp Möôøi ( Hình 1. Baûn ñoà haønh chính tænh ÑoàngThaùp 2.1.2. Ñòa hình Ñoàng Thaùp coù ñòa hình baèng phaúng, coù xu höôùng thaáp daàn töø Baéc xuoáng Nam vaø töø Taây sang Ñoâng. Nhìn chung, ñòa hình Ñoàng Thaùp ñöôïc chia thaønh 2 vuøng lôùn coù ñoä cao phoå bieán nhö sau (Sôû Taøi Nguyeân Moâi Tröôøng tænh Ñoàng Thaùp, 2005) Vuøng phía Baéc soâng Tieàn: thuộc khu vực Đồng Tháp Mười, địa hình tương đối bằng phẳng, hướng dốc Tây Bắc – Đông Nam. Cao độ phổ biến từ 1,0 – 2,0 m. Nơi cao nhất > 4m thuộc vùng gò biên giới Việt Nam – Campuchia (huyện Tân Hồng là cao nhất với cao độ 5.0m) Nơi thấp nhất khoảng 0,7 – 0,8m. Vùng ven sông Tiền có cao độ phổ biến 2-3m. Vuøng phía Nam . vuøng nằm giữa sông Tiền và sông Hậu, hướng dốc từ hai bên sông vào giữa tạo thành lòng máng, cao độ phổ biến 0,8 – 1,0m; cao nhất là 1.8m và thấp nhất là 0,5m. . Ñieàu kieän khí töôïng thuûy vaên 2.1.3.1 Khí haäu Ñoàng Thaùp naèm trong vuøng nhieät ñôùi ñöôïc chia ra laøm 2 muøa roõ reät: muøa möa baét ñaàu töø thaùng 5 ñeán thaùng 11 vaø muøa khoâ töø thaùng 12 ñeán thaùng 4 naêm sau. Nhieät ñoä trung bình 27,250C cao nhaát laø 290C (thaùng 4) vaø thaáp nhaát laø 24,90C (thaùng 1). Gioù theo hai höôùng Ñoâng Baéc töø thaùng 12 – 5 vaø Taây Nam töø thaùng 5 - 11, vaän toác gioù trung bình 2 -3 m/s. Rieâng khu vöïc Ñoàng Thaùp Möôøi vaøo muøa möa thöôøng xaûy ra gioù loác xoaùy. Cheá ñoä möa Cheá ñoä möa ôû tænh Ñoàng Thaùp cuõng nhö caùc tænh Ñoàng Baèng soâng Cöûu Long phaân laøm hai muøa roõ reät. Muøa möa baét ñaàu töø thaùng 4 vaø keát thuùc vaøo cuoái thaùng 11. Löôïng möa trung bình khoûang 1.200mm/naêm, trong ñoù löôïng möa töø thaùng 5 ñeán thaùng 11 chieám khoaûng 90% toång löôïng möa caû naêm. Löôïng möa trung bình caùc thaùng trong moät soá naêm gaàn ñaây ñöôïc theå hieän ôû baûng 1. Baûng 1. Löôïng möa trung bình caùc thaùng trong moät soá naêm gaàn ñaây Naêm Löôïng möa trung bình thaùng (mm) TB T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 2001 11,0 0 47,90 146 167,3 230,9 164,1 167,4 207,3 185,0 27,3 15,6 1370,0 2002 0 0 0 14,0 23,4 181,7 147,3 160,9 154,3 317,2 136,7 98,3 1233,8 2003 1,6 0 0 10,4 330,1 114,2 311,2 208,9 396,1 104,2 1,6 1739,0 2004 0 0 0 1,0 134,9 291,7 66,0 99,0 148,5 379,0 107,1 26,7 1253,9 2005 0 0 0,2 1,6 66,3 142,1 255,9 173,2 224,0 383,9 151,2 98,8 1497,2 (Nguoàn: Nieân giaùm thoáng keâ tænh Ñoàng Thaùp, 2005) Thuûy vaên Cheá ñoä thuûy vaên cuûa tænh chòu taùc ñoäng bôûi 3 yeáu toá: Luõ, möa noäi ñoàng vaø thuûy trieàu Bieån Ñoâng hình thaønh 2 muøa roõ reät: Muøa luõ truøng vôùi muøa möa vaø muøa kieät truøng vôùi muøa khoâ Muøa kieät: Thöôøng töø thaùng 12 ñeán thaùng 4 naêm sau. Möïc nöôùc soâng, keânh, raïch chòu taùc ñoäng cuûa thuûy trieàu vôùi bieân ñoä raát lôùn. Phía Baéc tænh coù bieân ñoä töø 0,4 - 0,7m, phía Nam töø 0,7 - 1,8m. Ñænh trieàu vaøo muøa kieät vuøng phía Baéc thöôøng thaáp hôn maët ruoäng töø 0,8 - 1,5m, phía Nam ñænh trieàu dao ñoäng cao thaáp so vôùi maët ruoäng nhöng thôøi gian dao ñoäng ñænh trieàu ngaén neân möùc ñoä khai thaùc nguoàn nöôùc töï chaûy coù giôùi haïn. Muøa luõ: thöôøng baét ñaâuø töø thaùng 5 ñeán thaùng 11, thaùng 7 - 8 nöôùc luõ vaøo ñoàng ruoäng töø caùc cöûa keânh raïch. Khi ñaõ vöôït bôø keânh, bôø ao töông öùng vôùi möïc nöôùc luõ taïi Hoàng Ngöï (+ 3,5m), luõ baét ñaàu traøn ñoàng qua bieân giôùi vaø baét ñaàu ngaäp toaøn boä khu vöïc. Ñaàu thaùng 7 nöôùc luõ vaøo ñoàng ruoäng theo 2 höôùng töø soâng Tieàn theo caùc truïc keânh chính vôùi toång löôïng khoaûng 7 tyû m3 vaø luõ traøn qua bieân giôùi Cambodia vôùi löu löôïng töø 3.500 - 4000 m3/giaây, toång löôïng luõ traøn khoaûng 26 tyû m3, cöôøng suaát luõ leân töø 3 - 5cm/ngaøy, coù khi lôùn hôn 10 cm/ngaøy. Ñænh luõ cao nhaát töø thaùng 9 - 10, ñoä ngaäp saâu trung bình lôùn hôn 1m so vôùi khu vöïc phía Baéc keânh Nguyeãn Vaên Tieáp A vaø nhoû hôn 1m so vôùi khu vöïc phía Nam keânh Nguyeãn Vaên Tieáp A (Hoà Chín, 1999) Taøi nguyeân nöôùc laø yeáu toá quyeát ñònh cho söï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa Tænh. Coù 3 nguoàn nöôùc chính: Nöôùc möa: laø nguoàn nöôùc coù chaát löôïng toát caàn cho aên uoáng vaø sinh hoaït ôû cuûa ngöôøi daân maø nhaát laø vuøng noâng thoân cuûa tænh, nhaát laø nhöõng vuøng thieáu nöôùc maët vaø nöôùc ngaàm. Tuy nhieân, vì löôïng möa chæ taäp trung trong 6 thaùng muøa möa neân vieäc löu tröõ vaø söû duïng nöôùc trong muøa khoâ laø vaán ñeà heát söùc khoù khaên ñoái vôùi caùc vuøng noâng thoân ngheøo. Nöôùc maët: Ñoàng Thaùp Möôøi ôû ñaàu nguoàn soâng Tieàn, coù nguoàn nöôùc maët khaù doài daøo. Soâng Tieàn coù löu löôïng bình quaân 11.500 m3/s, lôùn nhaát 41.504 m3/s; nhoû nhaát 2.000 m3/s. Ngoaøi ra, coøn coù 2 nhaùnh soâng nhoû aûnh höôûng ñeán nguoàn nöôùc maët vuøng phía Baéc Tænh laø soâng Sôû Thöôïng vaø soâng Sôû Haï baét nguoàn töø Cambodia ñoå ra soâng Tieàn ôû Hoàng Ngöï, ñöa nöôùc ra vaø ruùt nöôùc cho ñoàng ruoäng töø soâng Tieàn vaø soâng Haäu. Phía Baéc tænh coù raïch Ba Raêng, Ñoác Vaøng Thöôïng, Ñoác Vaøng Haï, soâng Cao Laõnh, Caàn Loá,… phía Nam tænh coù soâng Caùi Taøu Haï vaø soâng Caùi Taøu Thöôïng, soâng Sa Ñeùc, raïch Laáp Voø, Lai Vung,… Trong tænh coøn coù heä thoáng soâng raïch töï nhieân laøm nhieäm vuï heä thoáng keânh, raïch phaùt trieån khaù hoaøn chænh, phuïc vuï cho giao thoâng ñöôøng thuûy, ñöa nöôùc vaø ruùt nöôùc cho ñoàng ruoäng. Nöôùc ngaàm: Ñoàng Thaùp coù nhieàu vóa nöôùc ngaàm ôû caùc ñoä saâu khaùc nhau, nguoàn naøy heát söùc doài daøo, trong ñoù coù nhieàu taàng bò nhieãm maën hoaëc pheøn töø luùc môùi taïo thaønh neân khu vöïc phía Baéc keânh Nguyeãn Vaên Tieáp A, nöôùc ngaàm ôû taàng saâu 100 - 3000 m. Rieâng ñòa baøn huyeän Taân Hoàng, nöôùc ngaàm ôû taàng noâng 50 - 100 m coù theå söû duïng ñöôïc cho sinh hoaït. Khu vöïc phía Nam keânh Ngyeãn Vaên Tieáp A vaø phía Nam soâng Tieàn, nguoàn nöôùc ngaàm raát doài daøo. Nhìn chung, nguoàn nöôùc ngaàm ôû ñaây môùi chæ khai thaùc, söû duïng phuïc vuï cho sinh hoaït ñoâ thò vaø noâng thoân, chöa ñöa vaøo duøng cho coâng nghieäp 2.1.4. Ñaát Ñoàng Thaùp coù 4 nhoùm ñaát chính: Ñaát phuø sa: coù dieän tích 191.769 ha, chieám 59,06% dieän tích ñaát töï nhieân. Ñaây laø nhoùm ñaát thuoäc ñaõ traõi qua lòch söû canh taùc laâu daøi, phaân boá khaép 10 huyeän thò (tröø huyeän Taân Hoàng). Ñaát pheøn: coù dieän tích 84.382 ha, chieám 25,99% dieän tích töï nhieân, phaân boá khaép 10 huyeän, thò xaõ (tröø thò xaõ Cao Laõnh). Ñaát xaùm: coù dieän tích 28.150 ha, chieám 8,67% dieän tích töï nhieân phaân boá chuû yeáu treân ñòa hình cao ôû huyeän Taân Hoàng vaø huyeän Hoàng Ngöï Ñaát caùt: coù dieän tích 120 ha, chieám 0,04% dieän tích töï nhieân, phaân boá chuû yeáu ôû Ñoäng Caùt vaø Goø Thaùp, huyeän Thaùp Möôøi. Ñaát ñai cuûa Ñoàng Thaùp coù keát caáu beàà maët keùm beàn vöõng neân laøm maët baèng xaây döïng ñoøi hoûi kinh phí cao, nhöng raát phuø hôïp cho saûn xuaát noâng nghieäp. ÑAËC ÑIEÅM KINH TEÁ - XAÕ HOÄI Daân soá Daân soá cuûa Ñoàng Thaùp coù 1.654.680 ngöôøi, trong ñoù ngöôøi Kinh chieám 99,4%, coøn laïi laø ngöôøi Hoa (6.936 ngöôøi), Khômer (218 ngöôøi), Taøy (33 ngöôøi), Möôøng (33 ngöôøi). Daân cö phaân boá taäp trung ôû caùc trung taâm haønh chính nhö thò xaõ Sa Ñeùc laø 1.707 ngöôøi/km2, thò xaõ Cao Laõnh laø 1.400 ngöôøi/km2 vaø Laáp Voø laø 732 ngöôøi/km2. Khu vöïc coù maät ñoä daân soá thaáp nhaát laø caùc huyeän Taân Hoàng laø 260 ngöôøi/km2, Tam Noâng laø 207 ngöôøi/km2 vaø Thaùp Möôøi laø 241 ngöôøi/km2. 2.2.2. Noâng nghieäp vaø Coâng nghieäp Toång giaù trò GDP treân ñòa baøn tænh tính theo giaù so saùnh naêm 1994 öôùc taêng 14,27% (vöôït 0,27% so vôùi keá hoaïch); trong ñoù khu vöïc noâng - laâm - thuyû saûn taêng 8,64%; khu vöïc coâng nghieäp - xaây döïng taêng 26,55%; khu vöïc thöông maïi - dòch vuï taêng 19,4%. Toång giaù trò GDP tính theo giaù thöïc teá öôùc ñaït 12.056 tyû ñoàng (töông ñöông 754 trieäu USD), bình quaân ñaàu ngöôøi ñaït 452 USD. Noâng nghieäp Laø lónh vöïc coù böôùc phaùt trieån böùt phaù ngoaïn muïc nhaát. Toång dieän tích gieo troàng haèng naêm gaàn 500 ngaøn heùc-ta, ngoaøi chuû löïc laø caây luùa vaø caùc loaïi rau maøu, Ñoàng Thaùp coøn coù moät soá loaïi caây ñaëc saûn khaùc, caùc loaïi caây ñaëc saûn naøy khoâng nhöõng khaúng ñònh ñöôïc vò theá cuûa mình taïi ñòa phöông maø coøn vöôn taàm ra caû nöôùc vaø khu vöïc nhö xoaøi caùt Hoøa Loäc, quyùt hoàng Lai Vung, sen Thaùp Möôøi, Cao Laõnh... Saûn löôïng gaïo xuaát khaåu haèng naêm ñaït ôû möùc oån ñònh treân 350 ngaøn taán. Nuoâi troàng thuûy saûn ñaát baõi boài ñang laø öu theá haøng ñaàu cuûa Ñoàng Thaùp vaø khu vöïc ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Toång dieän tích nuoâi thuûy saûn naêm 2006 öôùc tính treân 5.000 ha, saûn löôïng ñaït treân 155 ngaøn taán, giaù trò xuaát khaåu öôùc ñaït treân 121 trieäu USD, trong ñoù nuoâi caù tra, caù ba sa khoaûng 1.500 ha, lôïi nhuaän bình quaân töø 700 - 900 trieäu heùc-ta/naêm. Moâ hình saûn xuaát 1 vuï luùa keát hôïp vôùi nuoâi toâm caøng xanh treân ruoäng ôû caùc huyeän Tam Noâng, Hoàng Ngöï, Laáp Voø phaùt trieån treân 300 ha. Neáu so vôùi troàng luùa 2 vuï truyeàn thoáng thì lôïi nhuaän keát hôïp giöõa luùa vaø toâm taêng gaáp 4 laàn (khoaûng 70 trieäu ñoàng/ha/naêm); tieàm naêng coù theå phaùt trieån treân 3.000 ha, toång giaù trò lôïi nhuaän öôùc tính treân 200 tyû ñoàng/naêm. Ñaây laø moät trong nhöõng höôùng ñi môùi, ñaày trieån voïng nhaèm goùp phaàn chuyeån ñoåi cô caáu caây troàng, vaät nuoâi ôû Ñoàng Thaùp trong thôøi gian tôùi. Coâng nghieäp Kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu cuûa Ñoàng Thaùp naêm 2006 ñaït khoaûng 240 trieäu USD, trong ñoù 16 döï aùn hoaït ñoäng cuûa caùc khu, cuïm coâng nghieäp ñaït doanh thu treân 1.674 tæ ñoàng, ñoùng goùp cho xuaát khaåu 57 trieäu USD Cô sôû haï taàng Heä thoáng ñieän löôùi (ñöôïc tieáp nhaän töø nguoàn ñieän Quoác gia) ñaõ ñöôïc ñöa veà 11/11 huyeän, thò vaø 127/137 xaõ, phöôøng. Coù khaû naêng cung caáp ñuû ñieän cho sinh hoaït vaø saûn xuaát. Heä thoáng thoâng tin böu ñieän cuûa tænh hieän coù 20 tuyeán vi ba soá AWA (taàn soá cao) vaø 5 tuyeán vi ba soá (taàn soá thaáp). Heä thoáng giao thoâng thuaän lôïi caû giao thoâng thuûy vaø giao thoâng boä. Maïng löôùi keânh raïch daøy ñaëc taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho phaùt trieån giao thoâng ñöôøng thuûy. Soâng Tieàn laø huyeát maïch chính veà giao thoâng ñöôøng thuûy, noái lieàn Ñoàng Thaùp vôùi caùc tænh mieàn Ñoâng Nam Boä, bieån Ñoâng vaø Cambodia. Giao thoâng ñöôøng boä thuaän tieän vaø thoâng suoát tôùi taát caû caùc huyeän, thò trong tænh baèng caùc ñöôøng lieân huyeän, tænh loä vaø quoác loä. Tænh ñöôïc noái lieàn vôùi Quoác loä 1 baèng 2 Quoác loä 80 vaø 30. Quoác loä 80 töø Quoác loä 1 chaïy qua caùc huyeän phía Baéc tôùi Hoàng Ngöï, vaø töø ñaây coù theå ñi huîeân Taân Hoàng, qua cöûa khaåu bieân giôùi vaø ñeán taän tænh Preyveng cuûa Cambodia. Vôùi daân soá 1,5 trieäu ngöôøi, ñoàng thôøi laø moät trong nhöõng cöûa ngoõ cuûa mieàn Taây, thöông maïi vaø dòch vuï cuûa tænh phaùt trieån maïnh vaø coù tieàm naêng raát lôùn, coù theå trôû thaønh ñieåm trung chuyueån haøng hoùa giöõa khu tam giaùc kinh teá TP. Hoà Chí Minh vôùi caùc Tænh Taây Nam Boä, nhôø heä thoáng giao thoâng thuûy boä thuaän lôïi. Heä thoáng cô sôû haï taàng kinh teá - xaõ hoäi cuûa tænh vaãn coøn thaáp keùm so vôùi nhieàu vuøng khaùc. Caàu ñöôøng boä quaù taûi, moät phaàn khoâng nhoû bò ngaäp luït trong muøa luõ. Giao thoâng thuûy tuy giaøu tieàm naêng soâng nöôùc nhöng khoâng ñöôïc ñaàu tö naïo veùt khai thoâng luoàng raïch, thieáu beán caûng, thieáu phöông tieän taøu thuyeàn neân chöa phaùt trieån maïnh. CHÖÔNG 3 TOÅNG QUAN VEÀ LUÕ, VIEÃN THAÙM VAØ GIS 3.1. Toång quan luõ 3.1.1. Khaùi nieäm veà luõ, luït Luõ chæ hieän töôïng nöôùc soâng daâng cao, nöôùc traøn qua bôø soâng hoaëc ñeâ, traøn vaøo nhöõng ñòa hình truõng gaây ra ngaäp luït treân moät dieän roäng trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Trong muøa möa luõ, nhöõng traän möa töøng ñôït lieân tieáp treân soâng ( vuøng höùng nöôùc möa vaø sinh doøng chaûy), laøm cho nöôùc soâng cuõng töøng ñôït noái tieáp nhau daâng cao, taïo ra nhöõng traän luõ treân soâng, suoái.(Khoa Học Kỹ Thuật, 2002) Trong voøng 40 naêm qua, ôû Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long ñaõ xaûy ra moät soá traän luõ, luït lôùn vaøo caùc naêm: 1961, 1966, 1978, 1984, 1991, 1994, 1996. Nhöõng traän luõ naøy thöôøng laøm hôn 1 trieäu ha bò ngaäp, ñaëc bieät laø vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi vaø Töù Giaùc Long Xuyeân coù nôi ngaâp saâu tôùi 3 – 3,5 m vaø thôøi gian ngaäp tôùi 3 - 4 thaùng ôû vuøng ngaäp saâu vaø 0.5 – 1 thaùng ôû vuøng ngaäp noâng. ÔÛ Ñoàng Baàng Soâng Cöûu Long, haøng naêm luõ thöôøng gaây ra ngaäp luït ôû Ñoàng Thaùp Möôøi, Töù Giaùc Long Xuyeân vaø vuøng thaáp ven Soâng Tieàn, Soâng Haäu; dieän tích ngaäp luït haøng naêm leân tôùi 1,2-1,4 trieäu ha, ñoä saâu ngaäp luït 1-2m; coù nôi tôùi 3-4m, thôøi gian ngaäp luït tôùi 2-4 thaùng. (Khoa Học Kỹ Thuật, 2002) Luõ caøng lôùn, nguy cô nöôùc luõ traøn ñeâ vaø gaây ra vôõ ñeâ caøng lôùn vaø do ñoù ngaäp luït cuõng seõ traàm troïng hôn. Möùc ñoä taùc haïi cuûa ngaäp luït tuøy thuoäc vaøo phaïm vi ñoä saâu vaø thôøi gian ngaäp luït. Ôû caùc vuøng truõng, khi möa lôùn, nöôùc möa khoâng tieâu thoaùt ñöôïc gaây ra ngaäp uùng. 3..1.2. Dieãn bieán cheá ñoä nöôùc Luõ ñöôïc hình thaønh töø thöôïng nguoàn, möa lôùn ôû thöôïng nguoàn taïo thaønh doøng chaûy vaø ñoå xuoáng soâng Meâkoâng, chaûy traøn vaøo ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Maët khaùc keát hôïp vôùi möa taïi choã lôùn vaø lieân tuïc gaây neân luõ lôùn vaø thöôøng xuyeân ôû Ñoàng Thaùp noùi rieâng vaø ÑBSCL noùi chung. 3.1.2.1. Höôùng luõ ñeán. Thôøi gian baét ñaàu muøa luõ tính töø khi nöôùc trong soâng chuyeån sang cheá ñoä chaûy moät chieàu taïi Taân Chaâu (coøn goïi laø thôøi kyø trôû nöôùc). Ñaây laø thôøi kyø maø cheá ñoä möùc nöôùc, cheá ñoä chaûy vaø chaát löôïng nöôùc trong soâng baét ñaàu thay ñoåi. Trung bình nhieàu naêm thôøi kyø trôû nöôùc treân soâng Tieàn taïi Taân Chaâu xaûy ra vaøo cuoái thaùng 6 - ñaàu thaùng 7. Töø thôøi gian naøy cho ñeán khi möïc nöôùc ôû Taân Chaâu ñaït 3,5m (trung bình khoaûng 25 thaùng 8), luõ ñeán theo soâng chính qua 2 cöûa Taân Chaâu – Chaâu Ñoác. Khi möïc nöôùc soâng Tieàn taïi Taân Chaâu ñaït 3,5m luõ baét ñaàu chaûy traøn, ñaàu tieân qua caùc vuøng thaáp ven soâng ñoå vaøo bieân giôùi, sau ñoù laø chaûy traøn treân toaøn tuyeán khi möïc nöôùc taïi Taân Chaâu ñaït treân 4,0m. 3.1.2.2. Höôùng thoaùt luõ. Soâng Tieàn vaø soâng Vaøm Coû laø caùc truïc tieâu thoaùt luõ chính cuûa vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi. Löôïng luõ ruùt theo höôùng soâng Tieàn chieám khoaûng 68,5%, phaàn coøn laïi tieâu ra soâng Vaøm Coû (khoaûng 31,5%) (Hoà Chín, 1999). Treân soâng Tieàn vaøo cuoái thaùng 10 luõ ñaõ baét ñaàu haï thaáp daàn, ñeán cuoái thaùng 12 vaø ñaàu thaùng 1 xem nhö heát aûnh höôûng luõ. Trong noäi ñoàng, thay ñoåi theo töøng khu vöïc coù ñoä cao khaùc nhau, thoâng thöôøng töø cuoái thaùng 10, ñaàu thaùg 11 luõ baét ñeàu giaûm vaø ruùt daàn. Taïi nhieâu khu vöïc do khoái löôïng nöôùc trong ñoàng quaù nhieàu vaø cöûa ruùt coù khaåu ñoä nhoû vaø do aûnh höôûng cuûa thuûy trieàu taïo neân luõ ruùt chaäm. 3.1.2.3. Ñoä saâu vaø thôøi gian ngaäp Ñoä saâu ngaäp vaø thôøi gian ngaäp töøng nôi khaùc nhau, phía Baéc Tænh (treân loä ñi Taân Hoàng) goàm khu Sôû Haï vaø Sôû Thöôïng ñeán Taân Chaâu khi luõ veà do bò chaén ngang bôûi tuyeán loä N1 neân thôøi gian ngaäp sôùm hôn, thöôøng töø thaùng 8, ñoä saâu ngaäp trong ñoàng ruoäng noùi chung treân 2,5 m. khoaûng ñaàu hoaëc cuoái thaùng 12 nöôùc môùi ruùt, thôøi gian ngaäp keùo daøi treân 4 thaùng. Töø keânh Hoàng Ngöï trôû xuoáng ñeán Nguyeãn Vaên Tieáp do coù ñeâ keânh Hoàng Ngöï, An Long, Nguyeãn Vaên Tieáp, khu keïp giöõa soâng Tieàn vaø soâng Haäu do aûnh höôûng maïnh cuûa trieàu neân thoaùt toát hôn, ñoä ngaäp 1 – 2 m, thôøi gian ngaäp döôùi 3 thaùng. Khu vöïc huyeän Chaâu Thaønh coù ñoä saâu ngaäp nhoû hôn döôùi 1,5 m. 3.1.3 AÛnh höôûng cuûa luõ 3.1.3.1 Thieät haïi Luõ vaø ngaäp luõ laø moät trong nhöõng thieân tai nghieâm troïng ôû Ñoàng thaùp noùi rieâng vaø ÑBSCL noùi chung, noù aûnh höôûng lôùn ñeán ñôøi soáng kinh teá - xaõ hoäi vaø phaùt trieån saûn xuaát noâng nghieäp treân moät vuøng roäng lôùn, trong moät thôøi gian daøi vaø möùc ñoä ngaøy caøng nguy hieåm. Tröôùc ñaây khi kinh teá vuøng ngaäp luõ chöa phaùt trieån, luõ luoân ñöôïc xem laø nguoàn lôïi lôùn ñoái vôùi cö daân vuøng ngaäp luõ, maø saûn phaåm chính laø luùa trôøi vaø caù toâm. Khi aáy luõ haàu nhö laø voâ haïi vôùi cuoäc soáng chæ bieát döïa vaøo thieân nhieân. Nhöõng naêm luõ lôùn 1937, 1939, 1940…Ñaëc bieät hai naêm luõ lòch söû 1961 vaø 1966 ñaõ khoâng gaây thieät haïi gì ñaùng keå. Ngay traän luõ lôùn naêm 1978 cuõng khoâng ñuû taùc ñoäng ñeán ngöôøi daân. Tuy nhieân vôùi caùc chöông trình phaùt trieån treân quy moâ lôùn ôû ÑTM vaø TGLX baét ñaàu töø naêm 1980, luõ vaø ngaäp luõ daàn trôû neân thieân tai nguy hieåm nhaát ôû ñoàng baèng naøy. Maët khaùc, caùc coäng ñoàng daân cö baét ñaàu laán daàn leân vuøng ngaäp luõ saâu, raûi theo caùc bôø hay tuï laïi ôû ngaõ tö keânh. Moät soá trung taâm daân cö hình thaønh ngay trong vuøng ngaäp luõ, thaäm chí ngaäp luõ saâu. Dieän tích luùa 2 vuï caàn ñöôïc söï baûo veä tröôùc luõ muoän vaø luõ sôùm ñöôïc môû roäng, roài vöôøn caây aên traùi taêng daàn dieän tích, laán leân vuøng ngaäp saâu… chính vì nhöõng lyù do treân caøng laøm taêng theâm thieät haïi do luõ gaây ra. Baûng 2 . Toång thieät haïi do luõ gaây ra naêm 2000 Caùc maët thieät haïi Soá löôïng Ngöôøi 150 Saûn xuaát noâng nghieäp 291,123 tyû ñoàng Thuûy saûn 1,299 tyû ñoàng Nhaø ôû 299,24 tyû ñoàng Giao thoâng 182,82 tyû ñoàng Thuûy lôïi 45 tyû ñoàng ( Nguoàn: Chi cuïc thuûy lôïi Ñoàng Thaùp) 3.1.3.2 Nguoàn Lôïi Tuy chöa coù nghieân cöùu chi tieát veà nguoàn lôïi do luõ mang laïi, song vieäc boài ñaép phuø sa do luõ, veä sinh ñoàng ruoäng caûi thieän moâi tröôøng, cung caáp nguoàn vaø gioáng thuûy saûn nöôùc ngoït töø thöôïng löu veà, boå sung nöôùc ngaàm vaø ñoä aåm cho muøa khoâ, ñaåy maën… laø nhöõng nguoàn lôïi maø luõ mang laïi cho ÑBSCL. Caùc nghieân cöùu tröôùc ñaây cho thaáy haøng naêm, soâng Mekong chuyeån vaøo ÑBSCL khoaûng 150 trieäu taán phuø sa, trong ñoù soâng Tieàn 130 trieäu taán vaø soâng Haäu 12 trieäu taán, chuû yeåu vaøo caùc thaùng muøa luõ. Soá lieäu thöïc ño moät soá naêm gaàn ñaây cho thaáy haøng naêm löôïng phuø sa bình quaân muøa luõ vaøo khoaûng 500g/m3 treân soâng Tieàn vaø 200g/m3 treân soâng Haäu (Traàn Nhö Hoái, 2004) 3.2 Toång quan Heä thoáng thoâng tin ñòa lyù (GIS) 3.2.1. Khaùi nieäm GIS laø heä thoáng caùc coâng cuï neàn maùy tính duøng thu thaäp, löu tröõ, truy caäp vaø bieán ñoåi, phaân tích vaø theå hieän döõ lieäu lieân quan ñeán vò trí treân beà maët traùi ñaát vaø tích hôïp caùc thoâng tin naøy vaøo quaù trình laäp quyeát ñònh. (Traàn Troïng Ñöùc, 2001) 3.2.2. Caùc thaønh phaàn cuûa GIS GIS coù naêm thaønh phaàn quan troïng caáu thaønh bao goàm phaàn cöùng, phaàn meàm, öùng duïng, döõ lieäu vaø con ngöôøi. Naêm thaønh phaàn naøy phaûi caân baèng, hoaøn chænh ñeå GIS coù theå hoaït ñoäng hieäu quaû. Hình 2. Caùc thaønh phaàn cuûa GIS (Nguoàn: 3.2.3 . Chöùc naêng cuûa GIS Moät heä GIS phaûi ñaûm baûo ñöôïc nhöõng chöùc naêng cô baûn sau. a. Thu thaäp döõ lieäu: döõ lieäu coù theå ñöôïc laáy töø raát nhieàu nguoàn nhö: baûn ñoà giaáy, aûnh chuïp, baûn ñoà soá… b. Löu tröõ vaø quaûn lyù döõ lieäu: nhoùm löu tröõ vaø quaûn lyù döõ lieäu GIS giaûi quyeát caùc vaán ñeà lieân quan ñeán caùc döõ lieäu khoâng gian vaø thuoäc tính cuûa caùc ñoái töôïng (ñieåm, ñöôøng vaø vuøng theå hieän caùc ñoái töôïng treân maët ñaát) c. Hieån thò: Với nhũng thao tác trên dữ liệu địa lý, kết quả cuối cùng được hiển thị tốt nhất dưới dạng bản đồ hoặc biểu đồ. Bản đồ khá hiểu quả trong lưu dữ và trao đổi thông tin địa lý. Bản đồ hiển thị có thể được kết hợp với các bản báo cáo, hình ảnh ba chiều, ảnh chụp và những dữ liệu khác d. Phaân tích: ñaây laø chöùc naêng ñoùng vai troø raát quan troïng trong GIS so vôùi caùc phöông phaùp khaùc. Tìm kieám vaø phaân tích döõ lieäu khoâng gian giuùp tìm ra nhöõng ñoái töôïng theo caùc ñieàu kieän ñaët ra hay hoã trôï vieäc ra quyeát ñinh cuûa ngöôøi söû duïng GIS. Coù nhieàu phöông phaùp phaân tích döõ lieäu khoâng gian trong ñoù coù coù phöông phaùp phaân tích choàng xeáp. Choàng xeáp laø theá maïnh cuûa GIS, cho pheùp ta tích hôïp döõ lieäu GIS töø caùc nguoàn khaùc nhau, ñöôïc ñònh nghóa nhö theo ñaây “Choàng xeáp laø quaù trình tích hôïp caùc lôùp thoâng tin khaùc nhau. Caùc thao taùc phaân tích ñoøi hoûi moät hoaëc nhieàu lôùp döõ lieäu phaûi ñöôïc lieân keát vaät lyù” Ñieàu naøy töông töï nhö vieäc nhaân hai ma traän ñeå taïo ra moät ma traän môùi, truy vaán hai baûng cô sôû döõ lieäu ñeå taïo ra baûng môùi, vôùi choàng xeáp laø goäp hai lôùp treân baûn ñoà ñeå taïo ra baûn ñoà môùi. choàng xeáp thöïc hieän ñieàu naøy baèng caùch keát hôïp thoâng tin moät lôùp naøy vôùi moät lôùp khaùc ñeå laáy ra döõ lieäu thuoäc tính töø moät trong hai lôùp. Caùc pheùp toaùn choàng xeáp bao goàm pheùp hôïp (Union), pheùp giao (Intersect) vaø pheùp ñoàng nhaát (Identity). Pheùp hôïp: Hoaït ñoäng nhö toaùn töû Or. Ñaàu vaøo laø hai lôùp döõ lieäu GIS kieãu vuøng, keát quaû laø moät lôùp baûn ñoà môùi coù thuoäc tính cuûa caû hai lôùp döõ lieäu ñaàu vaøo vaø döõ lieäu thuoäc tính cuûa chuùng. Pheùp giao: Hoaït ñoäng nhö toaùn töû And. Taïo ra moät vuøng bao phuû môùi baèng caùch choàng xeáp hai taäp döõ lieäu ñaàu vaøo, keát quaû ñaàu ra bao goàm phaàn döõ lieäu thuoäc vaøo caû hai taäp döõ lieäu ñaàu vaøo. Pheùp ñoàng nhaát; Taïo ra moät vuøng bao phuû môùi baèng caùch choàng xeáp hai taäp AÏelieäu ñaàu vaøo, keát quaû ñaàu ra bao goàm toaøn boä phaàn döõ lieäu cuûa lôùp ñaàu tieân vaø chæ nhöõng phaàn naøo cuûa lôùp thöù hai ñöôïc choàng khít. 3.3. Vieãn thaùm 3.3.1. Khaùi Nieäm 3.3.1.1. Ñònh nghóa “Vieãn thaùm laø moät khoa hoïc thu nhaän thoâng tin töø beà maët haønh tinh maø khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi noù. Ñieåu naøy ñöôïc thöïc hieän nhôø vaøo vieäc quan saùt vaø thu nhaän nhöõng naêng löôïng phaûn xaï vaø sau ñoù laø phaân tích xöû lyù vaø öùng duïng nhöõng thoâng tin noùi treân”( Fundamental of Remote Sensing, CCRS, 2003). 3.3.1.2. Heä thoáng vieãn thaùm Heä thoáng vieãn thaùm ñöôïc minh hoaï nhö hình 3 döôùi ñaây. Böùc xaï maët trôøi (A) moät phaàn bò khuyeách taùn trong khí quyeån; khi xuoáng ñeán maët ñaát, moät phaàn bò haáp thuï, moät phaàn truyeàn qua, moät phaàn phaûn xaï (B)ï. Boä caûm (D) treân veä tinh thu nhöõng soùng phaûn xaï naøy - soùng ñieän töø mang thoâng tin. Tín hieäu thu ñöôïc töø veä tinh (E) truyeàn xuoáng traïm thu treân maët ñaát vaø ñöôïc xöû  lyù baèng coâng ngheä xöû lyù aûnh soá hay giaûi ñoaùn baèng maét (F), nhöõng thoâng tin naøy seõ chuyeån ñeán cho ngöôøi söû duïng (G). Hình3. Heä thoáng vieãn thaùm (Nguồn: Fundanmentals of remote sensing, CCRS) 3.3.2. Tö lieäu aûnh söû duïng trong nghieân cöùu 3.3.2.1. Döõ lieäu aûnh MODIS MODIS laø boä caûm cuûa hai veä tinh TERRA vaø AQUA. MODIS thu nhaän döõ lieäu theo 36 keânh phoå vôùi chieàu daøi böôùc soùng trong khoaûng 0.4µm – 14.4 µm. Hai veä tinh TERRA bay quanh traùi ñaát theo quó ñaïo cöïc töø Baéc ñeán Nam. TERRA thu nhaän thoân tin vaøo buoåi saùng coøn AQUA thu nhaän thoâng tin vaøo buoåi chieàu. Nhöõng döõ lieäu thu nhaän ñöôïc seõ cung caáp thoâng tin veà traùi ñaát vaø quaù trình xaûy ra treân beà maët ñaát, trong ñaïi döông vaø trong taàng döôùi khí quyeån. Treân cô sôû caùc döõ lieäu quan traéc naøy cho pheùp chuùng ta coù theå döï baùo nhöõng bieán ñoäng trong töông lai vaø phaân bieät caùc aûnh höôûng cuûa caùc taùc nhaân töï nhieân vaø caùc taùc nhaân cuûa hoïat ñoäng con ngöôøi tôùi moâi tröôøng. Ñaëc ñieåm kyõ thuaät cuûa veä tinh thu aûnh vaø döõ lieäu aûnh MODIS Quyõ ñaïo: 705 km 10h30’ saùng cuûa veä tinh TERRA 1h30 chieàu cuûa veä tinh AQUA Möùc ñoä queùt: 20.3 rpm Vuøng phuû: 2330 km Löôïng töû hoùa 12 bit Ñoä phaân giaûi khoâng gian 250m (keânh 1 - 2) 500m ( keânh 3 - 7) 100m (keânh 8 – 9) Voøng ñôøi thieát keá 6 naêm Baûng 3. baûng thoâng soá cuûa döõ lieäu MODIS Keânh Vuøng phoå (µm) Ñoä phaân giaûi khoâng gian 1 0.62-0.67 250 m 2 0.841-0.876 7 2.105-2.155 500 m 8 - 36 0.405 -14.385 100 m (Nguoàn: Caùc döõ lieäu MODIS ñaõ ñöôïc ñöa vaøo söû duïng ñeå theo doõi maây, chaát löôïng khí quyeån, chæ soá thöïc vaät, phaân loaïi lôùp phuû, chaùy röøng, haøm löôïng di._.