Xăng, diesel và dầu đốt

®å ¸n tèt nghiÖp Lời cảm ơn PhÇn më ®Çu 3 I.Tæng quan 6 1.Dầu mỏ và khí tự nhiên 6 1.1 Kh¸i niÖm 6 1.2 Thành phần hóa học của dầu khí 6 2. Các quá trình chế biến dầu thô thành các sản phẩm năng lượng 10 2.1 Quá trình chưng cất 13 2.2 Quá trình reforming 13 2.3 Quá trình cracking 14 2.4 C¸c qu¸ tr×nh xö lý l­u huúnh. 14 2.5C¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cÊu tö pha x¨ng cã trÞ sè octan cao. 16 3.Các sản phẩm nhiªn liÖu chÝnh X¨ng, DO, FO. 17 3.1 Xăng 17 3.1.1 Khái niệm 17 3.1.2 Thành phần hoá học c¬ b¶n cña x¨ng 17 3.1.3 Các chỉ tiêu chất lượng quy định đối với Xăng 20 3.2 Diesel 24 3.2.1 Kh¸i niÖm 24 3.2.2 Thành phần hoá học c¬ b¶n cña Diesel 24 3.2.3 Các chỉ tiêu chất lượng quy định đối với Diesel 25 3.3 DÇu ®èt 29 3.3.1 Khái niệm 29 3.3.2 Thành phần hoá học c¬ b¶n cña DÇu ®èt 29 3.3.3 Các chỉ tiêu chất lượng quy định đối với DÇu ®èt 30 II.Quy ®Þnh hiÖn nay vÒ chØ tiªu chÊt l­îng cña X¨ng, DO, FO ë ViÖt Nam , C¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi 34 1. Quy ®Þnh cña ViÖt Nam 34 1.1 ChØ tiªu chÊt l­îng cña X¨ng 34 1.2 ChØ tiªu chÊt l­îng cña Diesel (DO) 35 1.3 ChØ tiªu chÊt l­îng cña DÇu ®èt (FO) 36 2.Quy ®Þnh cña mét sè n­íc trong khu vùc §«ng Nam ¸ 37 2.1 ChØ tiªu chÊt l­îng cña X¨ng 37 2.2 ChØ tiªu chÊt l­îng cña Diesel (DO) 37 2.3 ChØ tiªu chÊt l­îng cña DÇu ®èt (FO) 37 3.Quy ®Þnh cña thÕ giíi 37 3.1 ChØ tiªu chÊt l­îng cña X¨ng 37 3.2 ChØ tiªu chÊt l­îng cña Diesel (DO) 38 3.3 ChØ tiªu chÊt l­îng cña DÇu ®èt (FO) 39 4.Quy ®Þnh cña Ên §é 39 4.1 ChØ tiªu chÊt l­îng cña X¨ng 39 4.2 ChØ tiªu chÊt l­îng cña Diesel (DO) 39 III. §Ò xuÊt chØ tiªu chÊt l­îng cña X¨ng , do , fo ¸p dông ë viÖt nam (2010-2015) 40 40 1. X¨ng 40 1.1 NhËn ®Þnh ®¸nh gi¸ 40 1.1.1 TrÞ sè «ctan (RON, MON) 40 1.1.2 Hµm l­îng l­u huúnh 41 1.1.3 ¸p suất h¬i b·o hoµ (RVP) 43 1.1.4 Hµm l­îng olefin 43 1.1.5 Hµm l­îng Benzen 44 1.1.6 Hµm l­îng chÊt oxy hãa 45 1.2 B¶ng ®Ò xuÊt chØ tiªu chÊt l­îng X¨ng 45 2. Diesel 46 2.1 NhËn ®Þnh ®¸nh gi¸ 46 2.1.1 TrÞ sè centan 46 2.1.2 Hµm l­îng l­u huúnh 47 2.1.3 §iÓm ®«ng ®Æc 48 2.1.4 CÆn cacbon 49 2.2 B¶ng ®Ò xuÊt chØ tiªu chÊt l­îng cña Diesel 50 3. DÇu ®èt 50 3.1 NhËn ®Þnh ®¸nh gi¸ 50 3.1.1 Hµm l­îng l­u huúnh 50 3.1.2 NhiÖt trÞ 3.1.3 Hµm l­îng tro 51 3.2 B¶ng ®Ò xuÊt chØ tiªu chÊt l­îng cña DÇu ®èt 52 VI. KÕt LuËn 53 Tµi liÖu tham kh¶o 53 phÇn më ®Çu C«ng nghiÖp DÇu khÝ lµ ngµnh c«ng nghiÖp mòi nhän cña thÕ giíi, nh»m ®¸p øng hai môc tiªu tiªu chÝnh: - Cung cÊp c¸c “s¶n phÈm n¨ng l­îng” cho nhu cÇu vÒ nhiªn liÖu ®éng c¬, nhiªn liÖu c«ng nghiÖp vµ c¸c s¶n phÈm vÒ dÇu mì b«i tr¬n. - Cung cÊp c¸c hãa chÊt c¬ b¶n cho ngµnh tæng hîp hãa dÇu vµ hãa häc. C«ng nghiÖp chÕ biÕn dÇu ph¸t triÓn m¹nh lµ nhê c¸c ®Æc tÝnh quý riªng cña nguyªn liÖu dÇu má mµ nguyªn liÖu tõ than hoÆc c¸c kho¸ng chÊt kh¸c kh«ng thÓ cã, ®ã lµ gi¸ thµnh thÊp, thuËn tiÖn cho qu¸ tr×nh tù ®éng hãa, dÔ khèng chÕ c¸c ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ vµ cã c«ng suÊt chÕ biÕn lín, s¶n phÈm thu ®­îc cã chÊt l­îng cao, nhiÒu chñng lo¹i s¶n phÈm ®¸p øng mäi nhu cÇu cña c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Nh÷ng s¶n phÈm n¨ng l­îng tõ DÇu khÝ dÔ sö dông, dÔ ®iÒu khiÓn tù ®éng, l¹i s¹ch sÏ, hÇu nh­ kh«ng cã tro xØ. Do vËy, ngµy nay s¶n phÈm n¨ng l­îng tõ dÇu má ®· chiÕm tØ träng cao trong tæng sè c¸c s¶n phÈm n¨ng l­îng tiªu thô trªn thÕ giíi. Trong sè c¸c s¶n phÈm n¨ng l­îng dÇu má, ph¶i kÓ tíi c¸c nhiªn liÖu x¨ng, diesel, vµ dÇu FO bëi ®©y lµ c¸c s¶n phÈm n¨ng l­îng cã nhu cÇu sö dông rÊt lín trªn thÕ giíi còng nh­ t¹i ViÖt Nam. BiÓu ®å d­íi ®©y sÏ cho thÊy ®­îc c¬ cÊu tiªu thô cña ba lo¹i s¶n phÈm nµy t¹i ViÖt Nam vµo n¨m 2005 vµ dù b¸o nhu cÇu tiªu thô vµo n¨m 2010 vµ 2015. C¬ cÊu tiªu thô s¶n phÈm dÇu khÝ n¨m 2005 C¬ cÊu tiªu thô s¶n phÈm dÇu khÝ n¨m 2010 C¬ cÊu tiªu thô s¶n phÈm dÇu khÝ n¨m 2015 Không giống như các loại sản phẩm khác, yêu cầu về chất lượng đối với nhiên liệu xăng, dầu diesel, FO luôn thay đổi theo chiều hướng ngày càng nghiêm ngặt hơn. Nhất là các chỉ tiêu liên quan đến bảo vệ môi trường, sức khoẻ cộng đồng. Do đó, không thể lấy các chỉ tiêu chất lượng sản phẩm hiện hành do Nhà nước qui định để áp dụng cho giai đoạn năm 2010 – 2015 trong tương lai. Tuy nhiên, hiện nay Nhà nước lại chưa đưa ra một lộ trình cụ thể nào cho sự thay đổi của các chỉ tiêu chất lượng sẽ áp dụng trong tương lai. Vì vậy, việc đưa ra được dự báo Chỉ tiêu Chất lượng cho nhiên liệu Xăng, Diesel và FO sẽ áp dụng tại Việt Nam vào năm 2010 – 2015 là rất cần thiết. Chính vì vậy, Đồ án dưới đây ®­a ra ®Ò xuÊt bé chØ tiªu chÊt l­îng chuÈn cña c¸c s¶n phÈm X¨ng, DÇu Diesel, FO sÏ ®­îc ¸p dông ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n 2010-2015. PHÇN i: TæNG QUAN 1. DÇu má vµ khÝ tù nhiªn.[1],[3] 1.1. Kh¸i niÖm DÇu má lµ hçn hîp láng cña c¸c chÊt h÷u c¬ tÝch tô thµnh c¸c tói (má) trong vá tr¸i ®Êt, gi÷a c¸c líp ®Êt ®¸. Hîp phÇn chÝnh cña dÇu má lµ nh÷ng hydrocacbon láng tan vµo nhau. Trong dung dÞch ®ã cã hoµ tan hydrocacbon khÝ, c¸c hydrocacbon r¾n, vµ c¸c hîp chÊt h÷u c¬ kh¸c. Trong dÇu má cã mét l­îng ®¸ng kÓ n­íc kho¸ng cã chøa nhiÒu muèi, chñ yÕu lµ muèi clorua (NaCL, CaCl2, MgCl2 ...) N­íc cã trong dÇu má chñ yÕu ë d¹ng nhò t­¬ng. Ngoµi ra, dÇu má cßn cã c¸c t¹p chÊt v« c¬, c¸c t¹p chÊt v« c¬ ë d¹ng huyÒn phï. VËy dÇu má lµ hçn hîp rÊt phøc t¹p, chøa hµng ngh×n hîp chÊt, nã võa lµ nhò t­¬ng võa lµ huyÒn phï, víi m«i tr­êng ph©n t¸n láng h÷u c¬, võa lµ dung dÞch. KhÝ tù nhiªn lµ tËp hîp nh÷ng hydrocacbon, khÝ CH4, CH6, C3H8,... cã trong lßng ®Êt. Chóng th­êng tån t¹i ë nh÷ng má khÝ riªng lÎ, hoÆc th­êng tån t¹i ë trong c¸c líp dÇu má. Thµnh phÇn ®Þnh tÝnh ®Þnh l­îng cña dÇu má, cña khÝ tù nhiªn rÊt kh«ng gièng nhau ë c¸c má kh¸c nhau. Chóng cã thÓ kh¸c nhau ®¸ng kÓ ë cïng mét má. 1.2. Thµnh phÇn ho¸ häc cña dÇu khÝ.[3] Trong dầu có chứa tới hàng trăm hợp chất khác nhau, các nguyên tố cơ bản chứa trong dầu khí phần lớn là cacbon C và hyđro H (C chiếm 82-87%, H chiếm 11-14%). Ngoài các nguyên tố chính trên, trong dầu khí còn có mặt các nguyên tố khác như lưu huỳnh S chiếm 0,1 đến 7%, nitơ N chiếm 0,001 đến 1,8%, oxy O chiếm 0,05 đến 1,0%, và một lượng rất nhỏ (tính bằng phần triệu) các nguyên tố khác như halogen (clo, iod...) các kim loại như niken, vanadi, volfram... Các hợp chất có trong dầu khí chủ yếu là các hợp chất hữu cơ, đó là những hyđrocacbon của thiên nhiên. Bên cạnh các hợp chất chính này còn có các hợp chất không phụ thuộc hydrocacbon, đó là các chất ngoài C, H trong phân tử còn có mặt các nguyên tố khác như S, O, N hay cả kim loại. a.Thành phần chủ yếu của dầu khí (Hydrocacbon). Thành phần cơ bản của dầu khí là các hợp chất hydrocacbon. Trong dầu thô, các hợp chất này có thể chiếm tới 90% trọng lượng của dầu, còn trong khí thiên nhiên có thể tới 98% - 99%. Hầu như tất cả các loại hợp chất hydrocacbon đều có mặt trong dầu, chỉ trừ hydrocacbon olefinic là không có trong hầu hết các lọi dầu thô hoặc nếu có thì hàm lượng cũng rất nhỏ. Số nguyên tử cacbon có trong mạch có từ 1 cho tới 60 hoặc có thể cao hơn. Sau đây là những trình bày sơ lược về các loại hydrocacbon phổ biến nhất trong thành phần dầu khí. * Hydrocacbon parafin RHp Các hydrocacbon parafin có công thức tổng quát là CnH2n+2 (trong đó n là số nguyên tử cacbon ) Về cấu trúc, hydrocacbon parafin có hai loại, loại cấu trúc mạch thẳng còn gọi là n- parafin và loại cấu trúc mạch nhánh còn gọi là iso- parafin. Ở điều kiện bình thường (nhiệt độ 250C, áp suất khí quyển) các parafin mạch thẳng chứa từ 1 tới 4 nguyên tử cacbon trong phân tử đều nằm ở thể khí. Các n-parafin mà phân tử chứa từ 5 tới 17 nguyên tử cacbon nằm ở thể lỏng, còn các parafin chứa từ 18 nguyên tử cacbon trở lên nằm ở dạng tinh thể rắn. Như vậy trong dầu mỏ, các hydrocacbon parafin có tồn tại ở cả ba dạng: khí, lỏng, rắn. Những hydrocacbon parafin ở thể khí, khi nằm trong mỏ dầu, do áp suất cao, chúng hoà tan trong dầu. Sau khi lấy ra khỏi mỏ dầu, do giảm áp suất, chúng thoát ra khỏi dầu tạo nên khí đồng hành. Các hydrocacbon parafin C5 – C10 nằm trong phần nhẹ (trong xăng) của dầu, với cấu trúc nhánh là những cấu tử tốt của nhiên liệu xăng, vì làm cho xăng có khả năng chống kích nổ cao. Trong khi đó, các n-parafin lại có tác dụng xấu cho khả năng chống kích nổ. Những hydrocacbon parafin có số nguyên tử cacbon từ C10 đến C16 nằm trong phần nhiên liệu phản lực và nhiên liệu diezel, khi có cấu trúc thẳng lại là các cấu tử có ích cho nhiên liệu vì chúng có khả năng tự bốc cháy tốt khi trộn với không khí bị nén trong động cơ. Những n-parafin có số nguyên tử cacbon cao từ C17 trở lên ở nhiệt độ thường thường ở dạng tinh thể rắn trong dầu. Nếu hàm lượng của các hydrocacbon loại này đủ lớn, chúng có thể làm cho toàn bộ dầu thô bị đông đặc, mất hẳn tính linh động, gây khó khăn việc khai thác, vận chuyÓn và bảo quản. Khi đó người ta phải áp dụng các biện pháp kỹ thuật chuyên biệt và công nghệ phức tạp để xử lý nhằm mục đích loại các parafin rắn đến mức độ cần thiết, sao cho sản phẩm có đủ độ linh động trong điều kiện sử dụng. * Hydrocacbon naphtenic RHn (còn gọi là cycloparafin) Loại hợp chất này có công thức tổng quát là CnH2n. Những hydrocacbon loại này thường gặp là loại một vòng, trong đó chiếm phần chủ yếu là loại vòng 5 và 6 cạnh. Loại vòng naphten 7 cạnh và lớn hơn rất ít gặp trong dầu. Những naphten có từ hai hay ba vòng ngưng tụ cũng ít gặp, nhưng loại naphten ngưng tụ với hydrocacbon thơm hay có mạch nhánh parafin dài lại hay gặp trong dầu mỏ. Loại này, do bị ảnh hưởng của các vòng hay nhánh bên dài nên tính chất thuần chủng của naphten không còn nguyên nữa mà đã mang tính chất lai hợp giữa chúng nên gọi là hydrocacbon lai hợp. Hydrocacbon lai hợp có số lượng lớn ở phần có nhiệt độ sôi cao của dầu mỏ. Hydrocacbon naphtenic một vòng là thành phần quan trọng trong nhiên liệu động cơ, nó có tính chống kích nổ cao cho xăng, hydrocacbon naphten một hay hai vòng có mạch nhánh parafin dài là những cấu tử rất tốt cho nhiên liệu phản lực và nhiên liệu diezel, và nếu mạch nhánh parafin dài lại phân nhánh thì đó lại là các cấu tử tốt cho dầu bôi trơn vì chúng có tính chất nhớt nhiệt tốt, chỉ số nhớt cao. * Hydrocacbon thơm RHA ( hydrocacbon aromatic) Hydrocacbon thơm có công thức tổng quát là CnH2n-6, có cấu trúc vòng 6 cạnh, đặc trưng là benzene và các dẫn xuất có mạch alkyl đính bên. Những hydrocacbon thơm nhiều vòng ngưng tụ cũng gặp trong dầu mỏ nhưng với hàm lượng thấp. Hydrocacbon thơm là các cấu tử có trị số octan cao nhất nên chúng là những cẩu tử quý cho xăng. Nhưng nếu chúng có mặt trong nhiên liệu phản lực hay nhiên liệu diezel lại làm giảm chất lượng của các loại nhiên liệu này, Những hydrocacbon thơm 1 hay 2 vòng có mạch nhánh alkyl dài và có cấu trúc nhánh cũng là những cấu tử quý để sản xuất dầu nhờn có chỉ số nhớt cao. Những hydrocacbon thơm đa vòng ngưng tụ cao hoặc không có nhánh parafin dài lại là những cấu tử có hại trong sản xuât dầu nhờn có chỉ số nhớt cao, cũng như trong các quá trình chế biến có xúc tác, do chúng nhanh chóng gây độc chất xúc tác. b. Những thành phần khác ( thành phần phi hydrocacbon) trong dầu mỏ Những hợp chất phi hydrocacbon thường hay gặp trong dầu khí là SO2, H2S, N2, He, Ar...(trong khí thiên nhiên) và các hợp chất của lưu huỳnh, nitơ, oxy, các chất nhựa, asphanten và kim loại trong dầu mỏ. * Các hợp chất hữu cơ chứa lưu huỳnh Các hợp chất hữu cơ chứa lưu huỳnh là loại hợp chất khá phổ biến trong dầu. Người ta phát hiện trong dầu có khoảng 450 các hợp chất khác nhau, thì các hợp chất chứa lưu huỳnh đã chiếm tới 380 hợp chất. Phổ biến là các hợp chất như H2S, mercaptan (RSH), disunfua, sunfua vòng... Nói chung các hợp chất chứa lưu huỳnh trong dầu là các chất có hại, vì trong khi chế biến chúng thường tạo ra các hợp chất ăn mòn thiết bị, gây ô nhiễm mạnh môi trường do khi cháy tạo ra SOx, gây ngộ độc xúc tác và làm giảm chất lượng của sản phẩm chế biến. Vì thế, nếu hàm lượng S cao hơn giới hạn cho phép, người ta phải áp dụng các biện pháp xử lý tốn kém. Do vậy mà hàm lượng của hợp chất lưu huỳnh được coi la một chỉ tiêu đánh giá chất lượng dầu thô và sản phẩm dầu. * Các hợp chất nitơ Các hợp chất nitơ có trong dầu khí thường là những hợp chất dạng bazơ nitơ và các hợp chất nitơ trung tính. Các hợp chất nitơ có thể chiếm tới 3% trong dầu. Tuy với số lượng nhỏ hơn các hợp chất lưu huỳnh, nhưng các hợp chất nitơ cũng là những chất có hại, rất độc cho xúc tác trong quá trình chế biến, đồng thời chúng phản ứng tạo nhựa, làm tối màu sản phẩm trong thời gian bảo quản. Khi có mặt trong nhiên liệu, các hợp chất nitơ cháy tạo ra khí NOx là những khí rất độc, gây ăn mòn mạnh. Do vậy cũng như các hợp chất lưu huỳnh, khi hàm lượng các hợp chất nitơ vượt quá giới hạn cho phép, người ta cũng phải tiến hành loại bỏ chúng trước khi đưa dầu thô hay phân đoạn dầu vào quá trình chế biến. * Các hợp chất chứa oxy Các hợp chất chứa oxy có trong dầu ở dạng các axit hữu cơ, phổ biến là axit naphtenic, phenol, keton và ete. Các hợp chất này thường tập trung ở phần có nhiệt độ sôi trung bình và cao của dầu thô. Các axit naphtenic chủ yếu là loại vòng 5 hay 6 cạnh. Người ta cũng có tìm thấy các axit hữu cơ mạch thẳng với số nguyªn tö tõ 21 trở lên. Hàm lượng các axit naphtenic chiếm khoảng 0,01 đến 0,04%, đôi khi lên đến 1,7%, còn hàm lượng của phenol rất ít, chỉ khoảng 0,001 đến 0,05%. 2. C¸c qu¸ tr×nh chÕ biÕn dÇu th« thµnh c¸c s¶n phÈm nhiªn liÖu. [1],[3] Trong c«ng nghÖ chÕ biÕn dÇu khÝ, ng­êi ta th­êng chia ra hai khèi qu¸ tr×nh chÕ biÕn chÝnh: c¸c qu¸ tr×nh chÕ biÕn vËt lý vµ c¸c qu¸ tr×nh chÕ biÕn ho¸ häc. C¸c qu¸ tr×nh chÕ biÕn vËt lý lµ nhãm c¸c qu¸ tr×nh mµ trong ®ã thµnh phÇn c¸c cÊu tö cã trong dÇu th« kh«ng hÒ bÞ biÕn ®æi, chóng chØ ®­îc ph©n chia ®¬n thuÇn thµnh c¸c nhãm cã tÝnh chÊt gÇn gièng nhau b»ng c¸ch ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p ph©n chia vËt lý nh­ ch­ng cÊt, hÊp phô, hoµ tan b»ng dung m«i hay kÕt tinh. C¸c qu¸ tr×nh chÕ biÕn ho¸ häc, ng­îc l¹i lµ c¸c qu¸ tr×nh lµm thay ®æi c¸c hîp chÊt cã trong dÇu thµnh c¸c cÊu tö mong muèn nhê ¸p dông c¸c ®iÒu kiÖn biÕn ®æi ho¸ häc kh¸c nhau nh­ nhiÖt ®é, ¸p suÊt, t¸c nh©n ph¶n øng hay t¸c dông cña chÊt xóc t¸c. C¸c cÊu tö cã trong dÇu th« sÏ bÞ biÕn ®æi, kh¸c víi c¸c cÊu tö cã trong nguyªn liÖu ban ®Çu c¶ vÒ sè l­îng vµ thµnh phÇn. DÇu th« qua qu¸ tr×nh sö lý n«ng b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p vËt lý nh­ ch­ng cÊt, chiÕt, hÊp thô, kÕt tinh ®· t¹o ra ®­îc c¸c s¶n phÈm dÇu má song chóng ch­a ®ñ c¸c phÈm chÊt kü thuËt vµ yªu cÇu nh­ mong muèn. §Ó n©ng cao chÊt l­îng, khèi l­îng c¸c s¶n phÈm dÇu má mong muèn ng­êi ta ph¶i tiÕn hµnh nh÷ng qu¸ tr×nh ho¸ häc nh»m biÕn ®æi b¶n chÊt, cÊu tróc ph©n tö cña c¸c chÊt cã trong dÇu má. §ã lµ c¸c qu¸ tr×nh nh­ craking, refoming, ®ång ph©n ho¸, izome ho¸.... C¸c qu¸ tr×nh nµy ®­îc tiÕn hµnh xen kÏ hoÆc theo mét thø tù nhÊt ®Þnh tuú thuéc vµo yªu cÇu s¶n phÈm vµ ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ cña c¸c nhµ m¸y läc dÇu. D­íi d©y lµ s¬ ®å m« pháng mét sè qu¸ tr×nh c¬ b¶n ®­îc sö dông ®Ó chÕ biÕn dÇu má thµnh c¸c s¶n phÈm nhiªn liÖu. AV DV P§ X¨ng nhÑ 40 – 90 0C P§ X¨ng nÆng 90 – 200 0C Gasoil nhÑ 250 – 300 0C Gasoil nÆng 300 – 360 0C Gasoil ch©n kh«ng nÆng 450 – 600 0C X¨ng Diezen (DO) DÇu ®èt (FO) Izome ho¸ Refoming §ång ph©n ho¸ Cracking Gasoil ch©n kh«ng nhÑ 360 – 450 0C P§ KhÝ < 40 0C 2.1 Qu¸ tr×nh ch­ng cÊt Qu¸ tr×nh ch­ng cÊt lµ mét qu¸ tr×nh vËt lý ph©n chia dÇu th« thµnh c¸c phÇn gäi lµ ph©n ®o¹n. Qu¸ tr×nh nµy ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c nhau nh»m t¸ch c¸c phÇn dÇu theo nhiÖt ®é s«i cña c¸c cÊu tö cã trong dÇu mµ kh«ng lµm ph©n huû chóng. H¬i nhÑ bay lªn, ng­ng tô thµnh phÇn láng. Tuú theo biÖn ph¸p tiÕn hµnh ch­ng cÊt mµ ng­êi ta chia qu¸ tr×nh ch­ng cÊt thµnh ch­ng ®¬n gi¶n, ch­ng phøc t¹p, ch­ng cÊt nhê cÊu tö bay h¬i, hay ch­ng cÊt trong ch©n kh«ng... Khi tiÕn hµnh ch­ng cÊt dÇu má, chóng ta nhËn ®­îc nhiÒu ph©n ®o¹n vµ s¶n phÈm dÇu. Chóng ®­îc ph©n biÖt víi nhau bëi giíi h¹n nhiÖt ®é s«i, bëi thµnh phÇn hydrocacbon, ®é nhít, nhiÖt ®é chíp ch¸y, nhiÖt ®é ®«ng ®Æc vµ bëi nhiÒu tÝnh chÊt kh¸c cã liªn quan ®Õn viÖc sö dông chóng. C¸c s¶n phÈm chÝnh cña qu¸ tr×nh ch­ng cÊt gåm: khÝ hydrocacbon, ph©n ®o¹n x¨ng, ph©n ®o¹n kerosene, ph©n ®o¹n diesel, ph©n ®o¹n mazut,ph©n ®o¹n dÇu nhên, ph©n ®o¹n gudron. 2.2. Qu¸ tr×nh Cracking xóc t¸c Qu¸ tr×nh cracking xóc t¸c ®· ®­îc nghiªn cøu tõ cuèi thÕ kû XIX, nh­ng m·i ®Õn n¨m 1923 míi ®­îc ®­a vµo c«ng nghiÖp. Cho ®Õn nay, sau h¬n 80 n¨m ph¸t triÓn qu¸ tr×nh nµy ngµy cµng ®­îc c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn nh»m môc ®Ých nhËn nhiÒu x¨ng h¬n víi chÊt l­îng x¨ng ngµy cµng cao h¬n vµ tõ nguyªn liÖu cã chÊt l­îng ngµy cµng kÐm h¬n. §ång thêi, ngoµi môc ®Ých nhËn x¨ng, ng­êi ta cßn nhËn ®­îc c¶ nguyªn liÖu cã chÊt l­îng cao cho c«ng nghiÖp tæng hîp ho¸ dÇu vµ ho¸ häc. Qu¸ tr×nh cracking xóc t¸c th­êng ®­îc tiÕn hµnh ë nhiÖt ®é 470-550 0C, ¸p suÊt trong vïng l¾ng cña lß ph¶n øng 0,27 MPa; tèc ®é kh«ng gian thÓ tÝch chuyÒn nguyªn liÖu tuú theo d©y chuyÒn c«ng nghÖ, cã thÓ tõ 1 ®Õn 120 m3/m3.h. Xóc t¸c cracking th­êng dïng lµ xóc t¸c zeolit mang tÝnh axit. S¶n phÈm cña qu¸ tr×nh lµ mét hçn hîp phøc t¹p cña hydrocacbon c¸c lo¹i kh¸c nhau, chñ yÕu lµ hydrocacbon cã sè c¸c bon tõ 3 trë lªn, víi cÊu tróc nh¸nh. Qu¸ tr×nh cracking xóc t¸c lµ mét qu¸ tr×nh kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong bÊt kú nhµ m¸y chÕ biÕn dÇu nµo trªn thÕ giíi, v× qu¸ tr×nh nµy lµ mét trong c¸c qu¸ tr×nh chÝnh ®Ó s¶n xuÊt x¨ng cã trÞ sè octan cao. 2.3. Qu¸ tr×nh Refoming Refoming xóc t¸c lµ mét trong sè c¸c qu¸ tr×nh quan träng cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn dÇu. Vai trß cña qu¸ tr×nh nµy kh«ng ngõng ®­îc t¨ng lªn do nhu cÇu vÒ x¨ng chÊt l­îng cao vµ nguyªn liÖu cho qu¸ tr×nh tæng hîp ho¸ dÇu ngµy mét nhiÒu. Qu¸ tr×nh nµy cho phÐp s¶n xuÊt c¸c cÊu tö cã trÞ sè octan cao cho x¨ng, c¸c hîp chÊt hydrocacbon th¬m (B, T, X) cho tæng hîp ho¸ dÇu vµ ho¸ häc. Ngoµi ra, qu¸ tr×nh cßn cho phÐp nhËn ®­îc khÝ hydro kü thuËt (hµm l­îng H2 tíi 85%) víi gi¸ rÎ nhÊt so víi c¸c qu¸ tr×nh ®iÒu chÕ hydro kh¸c. S¶n phÈm hydro nhËn ®­îc tõ qu¸ tr×nh reforming ®ñ cung cÊp cho c¸c qu¸ tr×nh lµm s¹ch nguyªn liÖu, xö lý hydro c¸c ph©n ®o¹n s¶n phÈm trong khu liªn hîp läc ho¸ dÇu. Qu¸ tr×nh reforming th­êng dïng nguyªn liÖu lµ ph©n ®o¹n x¨ng cã trÞ sè octan thÊp, kh«ng ®ñ tiªu chuÈn cña nhiªn liÖu x¨ng cho ®éng c¬ x¨ng. §ã lµ qu¸ tr×nh ch­ng cÊt trùc tiÕp tõ dÇu th«, hay tõ ph©n ®o¹n x¨ng cña qu¸ tr×nh cracking nhiÖt, cèc ho¸ hay vibreking. Qu¸ tr×nh reforming dïng xóc t¸c ®a chøc n¨ng: chøc hydro-dehydro ho¸ do kim lo¹i ®¶m nhiÖm (chñ yÕu lµ Pt), ®­îc mang trªn chÊt mang axit (th­êng dïng lµ gama oxyt nh«m, ®Ó t¨ng tèc c¸c ph¶n øng theo c¬ chÕ ion cacbonic nh­ izome ho¸, vßng ho¸ vµ hydrocracking). 2.4. C¸c qu¸ tr×nh lµm s¹ch c¸c s¶n phÈm dÇu má. Mục đích quá trình làm sạch các sản phẩm trung trung gian và sản phẩm cuối cùng trong công nghệ chế biến dầu khí là để loại các chất gây độc hại đối với sức khoẻ con người và môi trường ra khỏi các sản phẩm dầu khí. Ngoài ra, quá trình làm sạch còn là buớc chuẩn bị nguyên liệu cho một số quá trình công nghệ mà sự có mặt của một số tạp chất sẽ ảnh hưởng đến hiệu suất, chất lượng sản phẩm quá trình và tuổi thọ của xúc tác, thiết bị. Với một số quá trình, sự có mặt của một số tạp chất (hợp chất chứa lưu huỳnh, ni-tơ, kim loại nặng,...) sẽ làm ngộ độc xúc tác, vì vậy, nguyên liệu trước khi đưa vào các lò phản ứng phải được xử lý để loại bỏ tạp chất này. Một số quá trình làm sạch (xử lý bằng hydro) còn có tác dụng giúp cho các sản phẩm được ổn định trong quá trình tàng trữ, vận chuyển do các thành phần olefins trong sản phẩm này được no hoá và các hợp chất chứa ô-xy được loại bỏ. Việc loại bỏ tạp chất ra khỏi các sản phẩm dầu khí không chỉ có ý nghĩa về mặt môi trường mà còn có nghĩa kinh tế chung cho toàn xã hội, một số tạp chất ( Lưu huỳnh, Ni-tơ) có mặt trong nhiên liệu sẽ làm giảm tuổi thọ thiết bị sử dụng do tạo ra chất ăn mòn trong quá trình cháy Trong công nghiệp chế biến sử dụng nhiều phương pháp làm sạch khác nhau, tuy nhiên, hai phương pháp được sử dụng phổ biến nhất là phương pháp xử lý bằng hydro và phương pháp ngọt hoá (có sử dụng kiềm hoặc không sử dụng kiềm) 2.4.1 Xử lý bằng Hydro Quá trình xử lý bằng hydro là phương pháp ngày càng được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp chế biến dầu khí mặc dù đầu tư thiết bị, xây dựng cho quá trình này tương đối lớn và kéo theo tăng nhu cầu sử dụng khí hydro trong toàn nhà máy. Phương pháp xử lý bằng hydro có nhiều ưu điểm hơn so với các phương pháp xử lý khác: Chất lượng sản phẩm thu được sạch hơn, các tạp chất bị xử lý triệt để hơn. Khác với một số phương pháp khác chỉ xử lý được một số loại tạp chất nhất định (ví dụ chỉ lưu huỳnh hoặc Ni-tơ), phương pháp xử lý bằng hydro có thể xử lý được hầu hết các tạp chất và đồng thời cải thiện được hiệu suất thu hồi sản phẩm. 2.4.2 Xử lý bằng phương pháp ngọt hóa. Phương pháp ngọt hóa là phương pháp sử dụng kiềm (NaOH) hoặc dùng môi trường kiềm nhẹ với sự có mặt của xúc tác để tách hợp chất lưu huỳnh (dạng H2S) ra khỏi sản phẩm hoặc chuyển lưu huỳnh từ dạng hoạt tính (Mercaptans) sang dạng không hoạt tính (disulfides). Phương pháp này cũng dùng kết hợp để khử một số axit có trong nguyên liệu, sản phẩm. Tuy nhiên, phương pháp ngọt hóa chỉ được sử dụng chủ yếu để làm giảm hàm lượng H2S và Mercaptans trong sản phẩm mà ít làm thay đổi tổng lượng lưu huỳnh trong sản phẩm và không xử lý được các tạp chất khác. Phương pháp này được sử dụng để khử mùi sản phẩm và được ứng dụng khi chỉ có nhu cầu giảm hàm lượng lưu huỳnh ở dạng có hại mà không quan tâm nhiều đến tổng lượng lưu huỳnh trong sản phẩm cũng như các tạp chất khác. 2.5. C¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cÊu tö pha x¨ng cã trÞ sè octan cao. 2.5.1. Qu¸ tr×nh Alkyl ho¸. [3] Qu¸ tr×nh alkyl ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh quan träng trong nhµ m¸y läc dÇu nh»m chÕ biÕn c¸c olefin nhÑ vµ izobutan thµnh nh÷ng cÊu tö x¨ng cã gi¸ trÞ cao nhÊt ®ã lµ izo-parafin mµ chñ yÕu lµ izo-octan. Alkylat nhËn ®­îc lµ cÊu tö tèt nhÊt ®Ó pha trén t¹o x¨ng cao cÊp cho nhµ m¸y läc dÇu v× nã cã trÞ sè octan cao vµ ®é nh¹y nhá ( RON ≥ 96; MON ≥ 94), ¸p suÊt h¬i thÊp. §iÒu ®ã cho phÐp chÕ t¹o ®­îc x¨ng theo bÊt kú c«ng thøc pha trén nµo. Ngoµi ra, khi alkyl ho¸ benzene b»ng olefin nhÑ ta còng sÏ thu ®­îc alkyl benzen cã trÞ sè octan cao dïng ®Ó pha chÕ x¨ng hoÆc ®Ó tæng hîp ho¸ dÇu vµ ho¸ häc. 2.5.2. Izome ho¸. [3] Qu¸ tr×nh izome ho¸ n-parafin ®­îc dïng ®Ó n©ng cao trÞ sè octan cña ph©n ®o¹n pentan- hexan cña phÇn x¨ng s«i ®Õn 70 0C, ®ång thêi còng cho phÐp nhËn c¸c izo-parafin riªng biÖt nh­ izopentan vµ izobutan tõ nguyªn liÖu lµ n-pentan vµ butan t­¬ng øng, nh»m ®¸p øng nguån nguyªn liÖu cho qu¸ tr×nh tæng hîp cao su izopren, izobutan lµ nguån nguyªn liÖu tèt cho qu¸ tr×nh alkyl ho¸, hoÆc ®Ó nhËn izobuten cho qu¸ tr×nh tæng hîp MTBE. C«ng nghiÖp chÕ biÕn dÇu dïng hai qu¸ tr×nh chñ ®¹o ®Ó nhËn x¨ng cã trÞ sè octan cao lµ qu¸ tr×nh refoming xóc t¸c vµ qu¸ tr×nh cracking xóc t¸c. Nh­ng do nhu cÇu vÒ x¨ng chÊt l­îng cao ngµy cµng t¨ng, trong khi ®ã phÇn C5 – C6 cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn dÇu ngµy cµng cã sè l­îng lín mµ l¹i kh«ng thÓ ®¹t trÞ sè octan cao khi ¸p dông c¸c qóa tr×nh trªn. Tr­íc ®©y ph©n ®o¹n nµy chØ ®­îc dïng ®Ó pha trén vµo x¨ng víi môc ®Ých ®¹t ®ñ ¸p suÊt h¬i b·o hoµ cña x¨ng vµ phÇn cÊt cßn trÞ sè octan cña phÇn nµy kh«ng ®ñ cao. Ngµy nay ng­êi ta dïng qu¸ tr×nh izome ho¸ nh­ mét ph­¬ng ph¸p h÷u hiÖu ®Ó nhËn x¨ng chÊt l­îng cao. 3. C¸c s¶n phÈm nhiªn liÖu X¨ng, DO, FO. 3.1. X¨ng. 3.1.1. Kh¸i niÖm Nhiªn liÖu dïng cho ®éng c¬ x¨ng cña « t«, xe m¸y ®­îc gäi chung lµ x¨ng ®éng c¬. Trong suèt lÞch sö c«ng nghiÖp dÇu má vµ cho ®Õn tËn ngµy nay x¨ng lµ s¶n phÈm chñ yÕu nhÊt cña dÇu má. Ngµy nay tuy nã ®· vµ ®ang mÊt dÇn vÞ trÝ ®éc t«n do sù ph¸t triÓn cña ®éng c¬ diezel vµ ®éng c¬ ph¶n lùc, song x¨ng vÉn chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu. X¨ng lµ nhiªn liÖu láng nhÑ nhÊt cña dÇu má, chñ yÕu chøa c¸c hydrocacbon tõ C5- C10 ®­îc sö dông trong c¸c ®éng c¬ ®èt trong ë « t«, xe g¾n m¸y, m¸y bay. Ng­êi ta s¶n xuÊt x¨ng chñ yÕu tõ c¸c ph©n ®o¹n ch­ng cÊt ®­îc tõ dÇu má, tõ s¶n phÈm cracking, alkyl ho¸, polymer hãa, ®ång ph©n ho¸, tõ condesat. Trong x¨ng cßn cã mét sè chÊt phô gia lµm n©ng cao tÝnh n¨ng sö dông cña x¨ng. 3.1.2. Thµnh phÇn hãa häc cña x¨ng. [1], [5], [4] -Thµnh phÇn ho¸ häc c¬ b¶n. Víi kho¶ng nhiÖt ®é s«i d­íi 1800C, ph©n ®o¹n x¨ng bao gåm c¸c hydrocacbon tõ C5 - C10, C11. C¶ ba lo¹i hydrocacbon parafin, naphten, aromatic ®Òu cã mÆt trong ph©n ®o¹n nµy. Tuy nhiªn thµnh phÇn sè l­îng c¸c hydrocacbon nµy rÊt kh¸c nhau, nã phô thuéc vµo nguån gèc dÇu th« ban ®Çu.Ch¼ng h¹n, tõ dÇu hä parafin sÏ thu ®­îc x¨ng chøa nhiÒu parafin h¬n,cßn tõ dÇu naphten sÏ thu ®­îc x¨ng cã nhiÒu c¸c cÊu tö vßng no h¬n.C¸c hydrocacbon th¬m th­êng cã mÆt rÊt Ýt trong ph©n ®o¹n x¨ng. Ngoµi c¸c hydrocacbon, trong ph©n ®o¹n x¨ng cßn cã c¸c hîp chÊt l­u huúnh, nit¬ vµ oxy. C¸c chÊt chøa l­u huúnh th­êng ë d¹ng hîp chÊt kh«ng bÒn nh­ mercaptan (RSH). C¸c chÊt chøa nit¬ chñ yÕu ë d¹ng pyridine cßn c¸c chÊt chøa oxy rÊt Ýt th­êng ë d¹ng phenol vµ ®ång ®¼ng. C¸c chÊt nhùa vµ asphanten ®Òu ch­a cã. - Pha x¨ng. X¨ng th­¬ng phÈm ph¶i ®¹t chØ tiªu chÊt l­îng. X¨ng thu ®­îc trong c¸c qu¸ tr×nh ho¸ häc, khi ch­ng cÊt trùc tiÕp dÇu má gÇn nh­ kh«ng bao giê cã ®ñ nh÷ng phÈm chÊt cÇn thiÕt. §Ó cã ®ñ nh÷ng phÈm chÊt, ®Ó gi¸ thµnh rÎ vµ tËn dông tèi ®a nguån hydrocacbon cã trong c¸c ph©n ®o¹n dÇu má, nguêi ta pha x¨ng b»ng c¸ch pha trén c¸c lo¹i x¨ng kh¸c nhau. §ã lµ c¸c x¨ng hîp phÇn. X¨ng hîp phÇn gåm: X¨ng ch­ng cÊt trùc tiÕp tõ dÇu má X¨ng cracking xóc t¸c X¨ng cracking nhiÖt X¨ng refoming X¨ng ankyl ho¸ X¨ng isome ho¸ X¨ng polime ho¸ Butan, pentan, hexan... X¨ng cèc ho¸ X¨ng nhiÖt ph©n §Ó pha ®­îc x¨ng cã ®ñ c¸c phÈm chÊt mong muèn ng­êi ta ph¶i pha c¸c x¨ng hîp phÇn víi c¸c tû lÖ kh¸c nhau. Do ®ã cÇn biÕt râ tÝnh chÊt cña mçi x¨ng hîp phÇn ®Ó trªn c¬ së ®ã tÝnh to¸n tû lÖ c¸c x¨ng hîp phÇn cÇn pha cã chó ý ®Õn tÝnh kinh tÕ. - C¸c phô gia trong x¨ng. X¨ng tõ qu¸ tr×nh ch­ng cÊt trùc tiÕp ch­a ®¶m b¶o ®­îc nh÷ng yªu cÇu chÊt l­îng ®Ó sö dông. §Ó sö dông x¨ng lµm nhiªn liÖu mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt ng­êi ta ph¶i pha trén x¨ng víi thµnh phÇn thÝch hîp vµ thªm vµo x¨ng mét sè chÊt phô gia. Cô thÓ lµ: - Phô gia cho x¨ng cã ch×: Bao gåm c¸c chÊt nh­ tetrametyl ch× (TML) vµ tetra etyl ch× (TEL)...Cã t¸c dông ph¸ hñy c¸c hîp chÊt trung gian ho¹t ®éng (Peroxyt , hydroperoxyt) vµ nã lµm gi¶m kh¶ n¨ng bÞ ch¸y kÝch næ. KÕt qu¶ lµ trÞ sè octane thùc tÕ t¨ng lªn. - Phô gia cho x¨ng kh«ng cã ch×: C¸c hîp chÊt ch­a ch×, lµ phô gia khi cho vµo x¨ng lµm t¨ng trÞ sè octane nhiÒu nhÊt (6-12 ®¬n vÞ octan). Tuy nhiªn do tÝnh ®éc h¹i mµ hiÖn nay nhiÒu quèc gia ®· ban hµnh luËt cÊm sö dông lo¹i phô gia nµy. ë ViÖt Nam tõ th¸ng 7 n¨m 2001 ®· b¾t ®Çu chiÕn dÞch kh«ng sö dông x¨ng ch×. Cã mét sè gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó ®¹t tíi trÞ sè octan cao khi kh«ng sö dông ch×: + Pha trén x¨ng cã trÞ sè octan cao (nh­ x¨ng alkyl ho¸, izome ho¸...) vµo nhiªn liÖu cã trÞ sè octan thÊp. + N©ng cÊp vµ ®­a thªm c¸c thiÕt bÞ läc dÇu ®Ó s¶n xuÊt x¨ng cã trÞ sè octan cao. + Sö dông c¸c chÊt phô gia kh«ng ch× nh­ c¸c hîp chÊt chøa oxy: etanol, MTBE, MTBA, TAME... Trong sè c¸c phô gia chøa oxy nãi trªn, etanol vµ MTBE ®­îc sö dông víi sè l­îng nhiÒu nhÊt. Ch¼ng h¹n nh­ Methyltertiary- butylether (MTBE) ®­îc pha trén tíi 15%-22% thÓ tÝch t¹i mét sè quèc gia. - C¸c phô gia kh¸c: Ngoµi c¸c phô gia chÝnh ®Ó c¶i thiÖn trÞ sè octan trªn trong x¨ng cßn cã mÆt cña mét sè lo¹i phô gia kh¸c nh­: Phô gia chèng oxihãa,chÊt tÈy röa, c¸c chÊt chèng rØ, phô gia biÕn ®æi cÆn, c¸c chÊt mµu ®èi víi x¨ng. C¸c lo¹i phô gia nµy ®­îc ®­a vµo trong x¨ng ®Ó ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh sö dông x¨ng trong ®éng c¬ vµ b¶o qu¶n x¨ng ®­îc tèt h¬n. 3.1.3. Yªu cÇu vÒ chÊt l­îng cña nhiªn liÖu X¨ng. [5] - Kh¶ n¨ng chèng ch¸y kÝch næ: Sù ch¸y kÝch næ lµ sù ch¸y rÊt nhanh hçn hîp nhiªn liÖu vµ kh«ng khÝ trong buång ®èt do nhiÖt ®é vµ ¸p xuÊt gia t¨ng nhanh tiÕp theo khëi ®Çu cña hçn hîp chung quanh bugi. Sù ch¸y næ x¶y ra tr­íc bÒ mÆt ngän löa vµ c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng tíi sù kh¬i mµo cña nã bao gåm thiÕt kÕ buång ®èt, vÞ trÝ vµ lo¹i bugi, thêi ®iÓm ®¸nh löa, sù më van tiÕt l­u, nhiÖt ®é dßng khÝ ®Çu vµo, nhiÖt ®é lµm m¸t , tû sè nÐn, thµnh phÇn cña x¨ng. TrÞ sè octan lµ mét ®¬n vÞ ®o quy ­íc dïng ®Ó ®Æc tr­ng cho kh¶ n¨ng chèng kÝch næ cña nhiªn liÖu vµ nã ®­îc ®o b»ng % thÓ tÝch (%TT) cña iso octan (2.2.4 Tri metyl Pentan- C8H18) trong hçn hîp cña nã víi n- Heptan, t­¬ng ®­¬ng víi kh¶ n¨ng chèng kÝch næ cña nhiªn liÖu thö nghiÖm ë ®iÒu kiÖn chuÈn. (Quy ­íc:n-heptan cã trÞ sè b»ng 0 , iso octan cã trÞ sè octan lµ 100) Cã 2 ph­¬ng ph¸p ®Ó x¸c ®Þnh trÞ sè octan, ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu (gäi lµ trÞ sè octan theo RON) vµ ph­¬ng ph¸p m« t¬ (gäi lµ trÞ sè octan theo MON) §iÓm kh¸c nhau cña 2 ph­¬ng ph¸p chñ yÕu lµ do sè vßng quay cña m« t¬ thö nghiÖm. Theo RON: sè vßng quay cña m« t¬ thö nghiÖm lµ 600 v/ph Theo MON : Sè vßng quay cña m« t¬ thö nghiÖm lµ 900 v/ph Gi¸ trÞ RON th­êng lín h¬n gi¸ trÞ MON, nh­ng sù kh¸c biÖt gi÷a chóng kh«ng nhiÒu l¾m. Sù kh¸c biÖt ®ã cµng râ ë nh÷ng nhiªn liÖu cã ON cµng cao. ë nh÷ng nhiªn liÖu cã ON bÐ cã thÓ gÆp quan hÖ ng­îc l¹i. V× RON vµ MON thu ®­îc ë 2 ®éng c¬ lµm viÖc ë 2 tèc ®é kh¸c nhau, nªn sù kh¸c nhau gi÷a chóng phÇn nµo ph¶n ¸nh sù thÝch hîp ®èi víi chÕ ®é lµm viÖc kh¸c nhau cña ®éng c¬. Nh­ ®· nãi ë phÇn trªn sù ch¸y kÝch næ cña nhiªn liÖu cßn phô thuéc chÕ ®é lµm viÖc cña ®éng c¬ tøc lµ tèc ®é chuyÓn ®éng cña ®éng c¬ vµ c­êng ®é lµm viÖc cña ®éng c¬. Cho nªn ®Ó s¸t víi thùc tÕ h¬n ng­êi ta cßn dïng trÞ sè octan lé tr×nh (trÞ sè octan trªn ®­êng Road ON). Ngoµi c¸c trÞ sè octan trªn ng­êi ta cßn dïng mét sè ®¹i l­îng kh¸c ®Ó ®Æc tr­ng cho kh¶ n¨ng chèng ch¸y kÝch næ nh­: TrÞ sè octan nghiªn cøu theo ph©n ®o¹n cÊt ë 1000 C. - ¸p suÊt h¬i b·o hoµ ¸p suÊt h¬i b·o hoµ ®Æc tr­ng cho kh¶ n¨ng bay h¬i cña x¨ng «t«. ¸p suÊt h¬i b·o hoµ lµ ¸p suÊt h¬i ®o ®­îc trong ®iÒu kiÖn cña b×nh chiu ¸p tiªu chuÈn gäi lµ bom reid ë nhiÖt ®é 37,8 0C ( hay 1000F) vµ th­êng ®­îc ®o b»ng c¸c ®¬n vÞ nh­ KPa, Psi, mmHg... ¸p suÊt h¬i b·o hoµ cµng lín ®é bay h¬i cµng cao, dÔ t¹o nót h¬i trong ®éng c¬ g©y ra hao hôt trong tån chøa vµ « nhiÔm m«i tr­êng. V× vËy trong chØ tiªu kü thuËt ng­êi ta th­êng giíi h¹n møc tèi ®a mµ Ýt khi giíi h¹n møc tèi thiÓu. ¸p suÊt h¬i b·o hoµ th­êng ®­îc quy ®Þnh kh«ng nªn v­ît qu¸ 12 Psi. Tuy nhiªn, ¸p suÊt h¬i b·o hoµ qu¸ thÊp còng sÏ ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn tÝnh khëi ®éng cña ®éng c¬. §Ó ®éng c¬ khëi ®éng tèt tèi thiÓu ¸p suÊt h¬i b·o hßa còng ph¶I ®¹t lµ 7,0 Psi vµ thùc nghiÖm ®· cho thÊy, nÕu thÊp h¬n 250 mmHg (4,834Psi) kh¶ n¨ng khëi ®éng cña ®éng c¬ b¾t ®Çu xÊu ®i mét c¸ch nghiªm träng. Song nÕu kiÓm so¸t ®­îc chØ tiªu vÒ thµnh phÇn cÊ._.