Vương quốc Phù Nam và tín ngưỡng Bà La Môn Giáo trong lịch sử Vương Quốc Phù Nam

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC AN GIANG KHOA SƯ PHẠM ________________ NGUYEÃN PHÖÔNG AN VÖÔNG QUOÁC PHUØ NAM VAØ TÍN NGÖÔÕNG BAØ LA MOÂN GIAÙO TRONG LÒCH SÖÛ VÖÔNG QUOÁC PHUØ NAM Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: Nguyeãn Ngoïc Thuûy An Giang, 2004 MUÏC LUÏC Trang Muïc luïc ...................................................................................... ........... 1 Lôøi cam ñoan. ............................................................................ ........... 2 Baûng chæ daãn vieát taét. ................................................................. ........... 3 Lôøi caûm ôn. ................................................................................ ........... 4 Lôøi môû ñaàu................................................................................. ........... 5 PHAÀN DAÃN LUAÄN 1- Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi................................................. ........... 6 2- Ñoái töôïng nghieân cöùu. .................................................... ........... 7 3- Nhieäm vuï nghieân cöùu. .................................................... ........... 7 4- Phöông phaùp nghieân cöùu. ............................................... ........... 7-8 5- Noäi dung nghieân cöùu ...................................................... ........... 8-9 PHAÀN NOÄI DUNG Chöông 1 : QUOÁC GIA COÅ PHUØ NAM. 1.1 – Söï thaønh laäp vöông quoác Phuø Nam. .................... ...... ............. 10 1.1.1 – AÛnh höôûng cuûa vaên hoaù AÁn Ñoä ôû khu vöïc ÑNA coå ñaïi. 10 1.1.2 – Söï thaønh laäp vöông quoác Phuø Nam................................ 16 1.1.2.1 - Quaù trình ra ñôøi......................................................... 16 1.1.2.2 – Ñieàu kieän ñòa lyù – daân cö ........................................ 24 1.1.2.3 – Cöông vöïc................................................................ 31 1.2 – Quaù trình phaùt trieån cuûa vöông quoác Phuø Nam...................... 34 1.3 – Quaù trình suy vong cuûa vöông quoác Phuø Nam....................... 58 Chöông 2 : TÍN NGÖÔÕNG BAØLAMOÂN TRONG LÒCH SÖÛ VÖÔNG QUOÁC PHUØ NAM. 2.1 – Baølamoân giaùo vaø quaù trình truyeàn baù vaøo ÑNA coå ñaïi......... 63 2.1.1 – Baølamoân giaùo................................................................... 63 2.1.2 – Baølamoân giaùo trong ñôøi soáng cö daân Phuø Nam.................. 67 2.1.2.1 – Tín ngöôõng chung cuûa vöông quoác Phuø Nam............... 67 2.1.2.2 – Baølamoân giaùo trong ñôøi soáng cö daân Phuø Nam............ 70 2.2 – Heä thoáng caùc vò thaàn Baølamoân trong vaên hoaù Phuø Nam. 75 2.2.1 – Vaên hoaù OÙc Eo - Böùc tranh thu nhoû cuûa vaên hoaù Phuø Na . 75 2.2.2 – Ñaëc ñieåm caùc vò thaàn Baølamoân trong VHOE........... 79 PHAÀN KEÁT LUAÄN............................................................................... 98 Danh muïc saùch tham khaûo. Danh muïc baûn ñoà, hình aûnh. 1 LÔØI CAM ÑOAN µ ¸ Vôùi tinh thaàn yù thöùc cao veà traùch nhieäm cuûa moät ngöôøi laøm coâng taùc nghieân cöùu khoa hoïc, toâi xin cam ñoan. Taát caû nhöõng gì toâi vieát trong ñeà taøi naøy laø hoaøn toaøn môùi meû, moät söï toång hôïp ñuùc ruùt töø nhieàu nguoàn taøi lieäu khaùc nhau coù ñöôïc qua caùc phöông phaùp nghieân cöùu, khoâng sao cheùp baát cöù moät taùc phaåm naøo hieän coù trong quaù trình vieát vaø hoaøn thaønh ñeà taøi. Ñeà taøi ñöôïc vieát chæ nhaèm phuïc vuï cho ñaát nöôùc vaø nhaân daân veà nhieàu maët maø noù phaùt huy hieäu löïc. Xin cam ñoan raèng ñeà taøi hoaøn toaøn khoâng vi phaïm ñöôøng loái chuû tröông cuûa Ñaûng, phaùp luaät cuûa nhaø nöôùc, ñaùp öùng ñaày ñuû caùc nguyeân taéc quy ñònh cuûa moät coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc. Nhöõng gì traùi vôùi tinh thaàn neâu treân, toâi xin chòu hoaøn toaøn traùch nhieäm. Ngöôøi cam ñoan. Nguyeãn Phöông An. 2 BAÛNG CHÆ DAÃN VIEÁT TAÉT AÑ AÁn Ñoä. BFEO Tröôøng Vieãn ñoâng baùc coå (Phaùp). KCH Khaûo coå hoïc. ÑNA Ñoâng Nam AÙ. ÑNB Ñoâng Nam Boä. NXB Nhaø xuaát baûn. TCN Tröôùc coâng nguyeân. TNK Thieân nieân kæ. TP.HCM Thaønh phoá Hoà Chí Minh. TQ Trung Quoác. VHAÑ Vaên hoaù AÁn Ñoä. VHÑN Vaên hoaù Ñoàng Nai. VHOE Vaên hoaù OÙc Eo. KHXH Khoa hoïc xaõ hoäi. VQPN Vöông quoác Phuø Nam. 3 LÔØI CAÛM ÔN µ ¸ Trong suoát qua trình nghieân cöùu, toâi nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ töø nhieàu phía. Xin chaân thaønh gôûi lôøi caûm ôn ñeán: Ñaûng uyû – Ban giaùm hieäu – Hoäi ñoàng khoa hoïc vaø ñaøo taïo tröôøng ñaïi hoïc An Giang ñaõ taïo ñieàu kieän cho toâi tham gia vaøo coâng taùc nghieân cöùu. Toå chöùc nghieäm thu vaø söûa chöõa ñeà taøi. Ban chuû nhieäm, hoäi ñoàng khoa hoïc vaø ñaøo taïo khoa Sö phaïm ñaõ taän tình theo doõi, höôùng daãn, chæ ñaïo taïo raát nhieàu thuaän lôïi cho toâi trong nghieân cöùu thöïc teá vaø nhieàu maët khaùc. Caùc phoøng Keá hoaïch - taøi vuï, nghieân cöùu khoa hoïc vaø hôïp taùc quoác teá, haønh chính toång hôïp… ñaõ giuùp ñôõ toâi raát nhieàu trong vieäc thöïc hieän thuû tuïc nghieân cöùu vaø quyeát toaùn kinh phí. Caùn boä, nhaân vieân thö vieän tröôøng ñaïi hoïc An Giang laø nôi cung caáp nguoàn tö lieäu chuû yeáu phuïc vuï cho vieäc nghieân cöùu cuûa toâi. Ñaëc bieät, xin chaân thaønh gôûi lôøi caûm ôn raát nhieàu ñeán coâ Nguyeãn Ngoïc Thuyû–giaûng vieân moân lòch söû theá giôùi-toå boä moân Söû_ Ñòa–khoa Sö phaïm–Tröôøng ñaïi hoïc An Giang laø ngöôøi höôùng daãn, theo doõi, goùp yù söõa chöõa trong suoát quaù trình nghieân cöùu cuûa toâi. Cuoái cuøng xin gôûi lôøi caûm ôn ñeán quyù thaày coâ, taäp theå lôùp DH3S, sôû Vaên hoaù-Thoâng tin An Giang, baûo taøng tænh An Giang, ban quaûn lí khu di chæ OÙc Eo–Ba Theâ, thö vieän tænh An Giang… ñaõ giuùp ñôõ toâi. Xin chaân thaønh caûm ôn ! 4 LÔØI MÔÛ ÑAÀU µ ¸ Nhaân loaïi ñang tieán töøng böôùc vöõng chaéc trong theá kæ môùi. Nhöõng thaønh töïu cuûa töông lai ñaõ vaø ñang ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng quaù khöù lòch söû vöõng chaéc. Loaøi ngöôøi tieán boä ñang höôùng veà töông lai vôùi haønh trang cuûa toå tieân. Lòch söû cho chuùng ta baøi hoïc quyù baùu trong cuoäc soáng hieän taïi vaø mai sau. Lòch söû VQPN vaø tín ngöôõng Baølamoân trong lòch söû VQPN daàn môû roäng hôn cuøng vôùi söï noã löïc muoán vaän duïng lòch söû vaøo vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån queâ höông ñaát nöôùc. Nhöõng chaân trôøi môùi ra ñôøi laøm saùng toû hôn nhieàu vaán ñeà goùc caïnh khoù khaên maø giôùi nghieân cöùu lòch söû vaáp phaûi khi nghieân cöùu vaán ñeà naøy. ÔÛ An Giang moïi noã löïc cuûa caùc caáp ban ngaønh vaø caù nhaân coù lieân quan ñieàu mong muoán khai thaùc giaù trò cuûa lòch söû VQPN vaø tín ngöôõng Baølamoân trong lòch söû VQPN vaøo vieäc phaùt trieån queâ höông baùc Toân, nhaát laø veà thöông maïi vaø du lòch dòch vuï. Caàn phaûi tuyeân truyeàn roäng raõi trong nhaân daân, ñaëc bieät laø hoïc sinh, sinh vieân nhöõng ngöôøi chuû töông lai cuûa ñaát nöôùc veà vaán ñeà lòch söû quan troïng naøy. Ñeà taøi naøy ñöôïc vieát trong hoaøn caûnh treân. Ñeà taøi laø söï taäp hôïp toång keát töø nhöõng tö lieäu coù ñöôïc, baèng caùc phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc lòch söû cuøng vôùi khaû naêng baûn thaân toâi mong muoán trình baøy vaán ñeà “ Lòch söû VQPN vaø tín ngöôõng Baølamoân trong lòch söû VQPN” moät caùnh coù heä thoáng, roõ raøng, xaùc ñaùng saùt vôùi hieän thöïc lòch söû ñoàng thôøi ñöa ra nhöõng laäp luaän môùi treân cô sôû nhöõng laäp luaän tröôùc ñoù. Xin chaân thaønh caûm ôn caùc nhaø nghieân cöùu ñi tröôùc, caùc caáp ban ngaønh, caù nhaân coù lieân quan ñaõ taïo ñieàu kieän cho toâi hoaøn thaønh coâng trình naøy. Maëc duø coù nhieàu noã löïc nhöng do nhöõng maäp môø quaù khoù, nhöõng haïn cheá chöa tìm ra ñöôïc trong coâng taùc khai quaät, nhöõng thieáu thoán trong quaù trình nghieân cöùu, chaéc chaén ñeà taøi seõ khoâng thoaùt khoûi sai soùt. Mong nhaän ñöôïc söï nhieät tình chæ baûo töø nhieàu phía. Xin chaân thaønh caûm ôn! 5 PHAÀN DAÃN LUAÄN µ ¸ 1-Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi. Nhieàu hoïc sinh laéc ñaàu khi ñöôïc hoûi : “Baïn bieát gì veà VQPN, veà OÙc Eo vaø Baølamoân giaùo?” Cuõng khoâng ít sinh vieân laéc ñaàu hoaëc chæ bieát khaùi löôïc veà OÙc Eo – moät di chæ khaûo coå hoïc naèm ôû Thoaïi Sôn (An Giang), ñaïo Baølamoân – tieàn thaân cuûa ñaïo Hinñu, toân giaùo phoå bieán ôû AÑ thôø ba vò thaàn toái cao: Brahma, Vishnu vaø Siva coøn phaàn VQPN thì mô hoà thaäm chí coøn chöa nghe thaáy. Moät boä phaän caùn boä baûo taøng, giaùo vieân giaûng daïy khoâng theå neâu ñaëc ñieåm cuõng nhö phaân bieät ñöôïc caùc vò thaàn Baølamoân giaùo vì söï hoùa thaân cuûa caùc vò thaàn trong toân giaùo naøy laø raát ña daïng, phong phuù. Baølamoân giaùo ñöôïc trình baøy trong suoát chöông trình hoïc taäp lòch söû caû ba baäc (trung hoïc phoå thoâng, cao ñaúng, ñaïi hoïc) nhöng do ñaây laø moät toân giaùo lôùn coù aûnh höôûng saâu roäng treân tröôøng khu vöïc vaø theá giôùi. Tính chaát phöùc taïp cuûa toân giaùo ña thaàn, vai troø to lôùn cuûa noù ñôøi soáng vaên hoùa khu vöïc chöa töông xöùng vôùi nhöõng gì maø noù ñöôïc vieát trong chöông trình. Trong luùc naøy caàn phaûi coù moät taøi lieäu hoã trôï caàn thieát cho giaùo vieân, nhöõng ngöôøi coâng taùc lieân quan trong vieäc laøm saùng toû tính chaát phöùc taïp cuï theå hôn laø ñaëc ñieåm phaân bieät caùc vò thaàn Baølamoân giaùo – con ñöôøng toát nhaát ñeå ñi ñeán hieåu bieát veà toân giaùo lôùn naøy. Chính maøn toái maäp môø trong vaán ñeà lòch söû VQPN, söï keát noái quaù khöù khoâng troïn veïn huït haãng coù chuû yù laø maûnh ñaát thuaän lôïi cho caùc theá löïc thuø ñòch lôïi duïng choáng phaù maø An Giang laø troïng ñieåm. Vaán ñeà quoác gia töï trò KHMEROM trong nhöõng naêm gaàn ñaây noùi leân möùc ñoä phöùc taïp, nguy hieåm cuûa tình hình naøy. Thôø ô vôùi quaù khöù ñaõ vaø ñang laø caên beänh nguy hieåm ñaàu ñoäc theá heä treû. Seõ chaúng bao giôø chuùng ta toàn taïi vaø phaùt trieån ñöôïc neáu queân ñi baøi hoïc quaù khöù. Ñaát nöôùc ñang hoäi nhaäp vaøo xu theá phaùt trieån chung cuûa nhaân loaïi, lòch söû laø coâng cuï khoâng theå thieáu trong coâng cuoäc hoäi nhaäp ñoù. Ñeå coù theå khai thaùc ñöôïc giaù trò lòch söû vaøo hoaøn caûnh treân, An Giang raát caàn phaûi ñaøo taïo nhöõng con ngöôøi bieát 6 phaùt huy theá maïnh cuûa queâ höông. OÙc Eo caùi teân quaù quen thuoäc trôû thaønh nieàm töï haøo cuûa tænh nhaø trong nhöõng naêm gaàn ñaây laø moät trong soá nhöõng theá maïnh ñoù. Xuaát phaùt töø loã hoång kieán thöùc quaù lôùn veà vaán ñeà ñaõ neâu, töø yeâu caàu caáp thieát trong vieäc choáng caùc theá löïc thuø ñòch lôïi duïng choáng phaù ôû moät tænh phöùc taïp, nhieàu toân giaùo nhö An Giang ñeà taøi ñöôïc toâi choïn vaø thöïc hieän vôùi mong muoán goùp phaàn naâng cao hieäu quaû ñaøo taïo nhöõng con ngöôøi bieát vaän duïng baøi hoïc quaù khöù ñeå höôùng töông lai trong thôøi kyø coâng nghieäp hoùa – hieän ñaïi hoùa ngaøy nay. 2- Ñoái töôïng nghieân cöùu. Ñeà taøi nghieân cöùu lòch söû VQPN vaø tín ngöôõng Baølamoân trong vaên hoùa Phuø Nam theå hieän qua caùc di chæ thuoäc VHOE laø chuû yeáu. Ñeå phuïc vuï cho quaù trình nghieân cöùu toâi cuõng tham khaûo caùc taøi lieäu khaùc coù lieân quan ñeán VQPN, Baølamoân giaùo, caùc hieän vaät naèm ngoaøi phaïm vi VHOE trong moät chöøng möïc nhaát ñònh nhaèm laøm saùng toû vaán ñeà chính. Ñeà taøi khoâng ñi saâu vaøo nghieân cöùu chi tieát lòch söû VQPN treân moïi lónh vöïc maø taäp trung nghieân cöùu ñieàu kieän ñòa lyù – daân cö, quaù trình ra ñôøi, cöông vöïc, vai troø cuûa noù trong quaù trình toàn taïi vaø phaùt trieån. Toâi cuõng khoâng nghieân cöùu toaøn dieän veà Baølamoân giaùo maø chæ nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa noù ñeán ñôøi soáng cuûa daân cö Phuø Nam, ñaëc ñieåm caùc vò thaàn Baølamoân giaùo theå hieän qua caùc di chæ VHOE laø chuû yeáu. 3-Nhieäm vuï nghieân cöùu. Ñeà taøi coù nhieäm vuï laøm saùng toû lòch söû VQPN qua moät soá maët ñaõ neâu ôû muïc 2 (ñoái töôïng nghieân cöùu) nhaèm taïo moät böùc tranh lòch söû moät caùch cuï theå, chính xaùc, sinh ñoäng veà vuøng ñaát nam baùn ñaûo Ñoâng Döông, mieàn nam nöôùc ta trong ñoù coù An Giang thôøi coå ñaïi. Toâi coøn coù nhieäm vuï neâu vaø heä thoáng hoùa heä thoáng thaàn linh Baølamoân vôùi nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn qua ñoù nhaän thaáy ñöôïc söùc saùng taïo, giaù trò cuûa cuoäc soáng daân cö Phuø Nam qua hieän vaät KCH coù ñöôïc thuoäc VHOE laø chính. 4- Phöông phaùp nghieân cöùu. Phöông phaùp thöù nhaát ñöôïc toâi söû duïng laø phöông phaùp tieáp caän heä thoáng, laáy ñoù laøm cô sôû nghieân cöùu vì noäi dung nghieân cöùu ñöôïc vieát raát taûn maïn, raûi raùc trong nhieàu taùc phaåm. 7 Phöông phaùp thöù hai maø toâi söû duïng laø phöông phaùp khaûo saùt ñieàn daõ bôûi caùc hieän vaät KCH raát quan troïng giuùp laøm saùng toû vaán ñeà. Ñieàu kieän thöïc teá cho pheùp toâi khaûo saùt, thu thaäp hình aûnh hieän vaät trong suoát quaù trình nghieân cöùu. Phöông phaùp thöù ba maø toâi söû duïng laø phöông phaùp lieân ngaønh vì vaán ñeà maø toâi nghieân cöùu ñöôïc phaûn aùnh trong raát nhieàu taøi lieäu khoâng chæ laø taøi lieäu lòch söû maø coøn coù caùc taøi lieäu KCH, ÑNA hoïc, daân toäc hoïc, thaàn hoïc… Keát hôïp tri thöùc toång hôïp lieân ngaønh giuùp vaán ñeà nghieân cöùu ñöôïc saùng toû treân moïi khía caïnh. Trong phaïm vi khoa hoïc lòch söû, phöông phaùp thöù tö ñöôïc toâi söû duïng xuyeân suoát trong nhìn nhaän vaán ñeà laø phöông phaùp lòch söû vaø phöông phaùp loâgic vôùi muïc ñích khoâi phuïc laïi lòch söû “VQPN vaø tín ngöôõng Baølamoân trong lòch söû VQPN” ñuùng nhö noù töøng toàn taïi. Ñeà taøi laáy Chuû nghóa Maùc – LeâNin, tö töôûng Hoà Chí Minh laøm cô sôû phöông phaùp luaän nghieân cöùu, ñöôøng loái chuû tröông cuûa Ñaûng vaø tænh Ñaûng boä laøm kim chæ nam keát hôïp vôùi tieáp thu, hoïc hoûi kinh nghieäm, thaønh töïu cuûa caùc nhaø khoa hoïc treân theá giôùi veà lónh vöïc coù lieân quan. Toùm laïi, ñeà taøi ñaùp öùng yeâu caàu cuûa phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc noùi chung. Caùc phöông phaùp ñöôïc vaän duïng toái ña ñaûm baûo theå hieän ñöôïc tính khoa hoïc, tính lòch söû, tính Ñaûng cuûa vaán ñeà. Laøm ñöôïc ñieàu ñoù noùi leân keát quaû cuûa söï vaän duïng caùc phöông phaùp khoa hoïc noùi treân. 5- Noäi dung nghieân cöùu. Chöông 1 QUOÁC GIA COÅ PHUØ NAM. 1.1- Söï thaønh laäp Vöông quoác Phuø Nam. 1.1.1- AÛnh höôûng cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ coå ñaïi. 1.1.2- Söï thaønh laäp Vöông quoác Phuø Nam. 1.1.2.1- Quaù trình ra ñôøi. 1.1.2.2- Ñieàu kieän ñòa lyù – daân cö. 1.1.2.3- Cöông vöïc. 1.2- Quaù trình phaùt trieån cuûa Vöông quoác Phuø Nam. 8 1.3- Quaù trình suy vong cuûa Vöông quoác Phuø Nam. Chöông 2 TÍN NGÖÔÕNG BAØLAMOÂN TRONG LÒCH SÖÛ VÖÔNG QUOÁC PHUØ NAM. 2.1- Baølamoân giaùo vaø quaù trình truyeàn baù vaøo Ñoâng Nam AÙ coå ñaïi. 2.1.1- Baølamoân giaùo. 2.1.2- Baølamoân giaùo trong ñôøi soáng daân cö Phuø Nam. 2.1.2.1- Tín ngöôõng chung cuûa Vöông quoác Phuø Nam. 2.1.2.2- Baølamoân giaùo trong ñôøi soáng daân cö Phuø Nam. 2.2- Heä thoáng caùc vò thaàn Baølamoân trong vaên hoùa Phuø Nam. 2.2.1- Vaên hoùa OÙc Eo – böùc tranh thu nhoû cuûa vaên hoùa Phuø Nam. 2.2.2- Ñaëc ñieåm caùc vò thaàn Baølamoân trong vaên hoùa OÙc Eo. 9 PHAÀN NOÄI DUNG µ ¸ CHÖÔNG 1 QUOÁC GIA COÅ PHUØ NAM 1.1 – Söï thaønh laäp vöông quoác Phuø Nam. 1.1.1 – AÛnh höôûng cuûa vaên hoaù AÁn Ñoä ôû ÑNA coå ñaïi. ÑNA ñöôïc bieát ñeán nhö laø nôi dieãn ra cuoäc caùch maïng noâng nghieäp ñaàu tieân treân theá giôùi, queâ höông cuûa caây luùa nöôùc nguoàn löông thöïc quan troïng nhaát treân haønh tinh chuùng ta, bôûi nhöõng ñoåi thay to lôùn trong khu vöïc laøm xoay chuyeån cuïc dieän theá giôùi sau chieán tranh theá giôùi thöù hai vaø hôn theá nöõa laø neàn vaên hoaù ña daïng, ñaëc saéc, phaùt trieån cao trong söï thoáng nhaát. Ñieàu gì ñaõ taïo ra moät neàn vaên hoaù nhö vaäy? Coù raát nhieàu yeáu toá nhö : ñieàu kieän töï nhieân, con ngöôøi trong khu vöïc, aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá ngoaïi lai taïo neân noù. Trong phaïm vi nghieân cöùu toâi chæ ñi saâu vaøo moái quan heä giöõa vaên hoaù ÑNA vôùi VHAÑ–moät trong nhöõng yeáu toá ngoaïi lai quan troïng taùc ñoäng vaø coù aûnh höôûng lôùn lao ñeán vaên hoaù khu vöïc naøy. ÑNA coå ñaïi roäng hôn baây giôø. Khoâng gian ÑNA tieàn söû thöïc ra coøn bao haøm caû vuøng Hoa Nam (TQ) vaø moät phaàn AÑ ngaøy nay phía baéc tôùi bôø nam soâng Döông Töû, taây tôùi bieân giôùi bang Assam(AÑ), ñoâng tôùi quaàn ñaûo Philippin vaø nam laø quaàn ñaûo Inñoâneâsia ngaøy nay. Nhö vaäy, ÑNA coå ñaïi chaúng nhöõng laø laùng gieàng maø coøn laø ñòa ñieåm quaù caûnh quan troïng treân con ñöôøng buoân baùn vôùi TQ cuûa AÑ. Quan heä giöõa baùn ñaûo AÑ vaø mieàn ñoâng nam chaâu AÙ coù töø thôøi Veâña khi maø boä toäc Aryan baét ñaàu xaâm nhaäp vaø laøm chuû baùn ñaûo AÁn (khoaûng TNK II 10 TCN). Trong thôøi gian naøy, VHAÑ ñöôïc truyeàn baù nhìn chung theo ba con ñöôøng sau ñaây: * Hoaït ñoäng thöông maïi: Moái quan heä giöõa haûi caûng mieàn taây ÑNA vaø AÑ coù töø thôøi tieàn söû. Caùc nhaø buoân vaø haøng haûi caû hai phía ñieàu tham gia vaøo vieäc ñoù. Trong hai theá kæ TCN, do bò maát nguoàn nhaäp khaåu kim loaïi quyù AÑ tìm caùch nhaäp khaåu töø ñeá cheá La Maõ nhöng khoâng ñöôïc. Hoï phaûi quay sang vuøng ñaát coù teân goïi laø “Kherson vaøng” maø hoï töôûng töôïng laø raát nhieàu vaøng. Nhöõng nhaø buoân thöôøng ñeán caùc caûng maø hoï xaây döïng ñöôïc moái quan heä ñieàu ñaën vaø truù nguï ôû ñoù vaøo nhöõng muøa buoân nhaát ñònh. Hoï mua höông lieäu, gia vò, long naõo, xaï höông, goã mun … ñem ñi baùn ôû caùc vuøng Tieåu AÙ, Ba Tö vaø La Maõ, ngoaøi ra coøn ñeå tìm vaøng. Moät nhoùm haït nhaân caùc nhaø buoân ôû laïi laäp thöông ñieám giöõ vò trí trung chuyeån haøng hoaù. Caùc thöông gia ñònh cö ñaõ cöôùi phuï nöõ baûn xöù qua ñoù VHAÑ ñöôïc truyeàn baù. Khoâng chæ coù bieån caû môùi laø con ñöôøng chính truyeàn baù VHAÑ vaøo ÑNA, hoaït ñoäng thoâng thöông coøn dieãn ra theo ñöôøng boä. Con ñöôøng boä chính noái lieàn thoâng thöông ñi töø bang Assam (baéc AÁn) qua thöôïng Mieán Ñieän vaø Vaân Nam (TQ). Ngoaøi ra coøn coù nhöõng ngöôøi du haønh ñi töø Moulmein vaø ñeøo Ra Heng tôùi khu vöïc soâng Meâ Nam roài töø ñoù theo soâng Meâ Koâng leân cao nguyeân K’orat (Thaùi Lan) thoâng qua Si- T’ep tôùi khu vöïc Bassak (Campuchia). Nhöõng baèng chöùng KCH cho thaáy moät soá aûnh höôûng cuûa AÑ thaâm nhaäp vaøo thöôïng Mieán Ñieän, vöông quoác Nam Chieáu cuûa ngöôøi Thaùi vaø Bassak (Campuchia). Tuy nhieân seõ laø raát sai laàm neáu noùi raèng quan heä thöông maïi naøy ñöôïc thieát laäp töø moät phía AÑ. Caùc taøi lieäu KCH cho bieát vieäc ñi laïi baèng thuyeàn ñoùng beø maûng vaø thuyeàn ñi bieån ôû ÑNA laø coù töø raát sôùm. Theo Solheim, khoaûng 8000 – 9000 naêm tröôùc ñaây kyõ thuaät ñi bieån ñaõ xuaát hieän ôû Sulu, Mindanaw, Borneo vaø Selebor vaø ñaït ñeán trình ñoä cao vaøo theá kæ V TCN khi nhöõng hình thuyeàn côõ lôùn, muõi cong ñöôïc khaéc treân troáng ñoàng Ñoâng Sôn. Thö tòch coå TQ töø theá kæ III cuõng xaùc nhaän raèng caùc sö taêng Trung Hoa sang AÑ thôøi baáy giôø ñeàu ñi treân nhöõng con thuyeàn ñöôïc goïi laø Coân Luaân baûn daøi ñeán 50m, troïng taûi 600 taán, coù theå chôû haøng traêm ngöôøi vôùi buoàm lôùn, buoàm con cuûa caùc nöôùc thöông nghieäp ÑNA. * Hoaït ñoäng truyeàn giaùo: “Caùc cuoäc tieáp xuùc thöông maïi laø khoâng ñuû ñeå truyeàn baù neàn vaên minh cao hôn cuûa moät daân toäc naøy cho moät daân toäc khaùc” [27, trang 43 ]. Neáu nhaø buoân ñoùng vai troø truyeàn baù vaên hoaù thì trung taâm ban ñaàu phaûi laø khu buoân baùn ven 11 bieån nhöng nhöõng gì tìm ñöôïc cho thaáy noù laïi naèm saâu trong luïc ñòa maø laïi laø caùc coâng trình toân giaùo. Ñieàu ñoù noùi leân raèng beân caïnh hoaït ñoäng thöông maïi thì theo ñoaøn thuyeàn buoân laø nhöõng nhaø truyeàn giaùo truyeàn baù moät caùch töï nguyeän hay coù söï chæ ñaïo töø phía caùc oâng hoaøng treân ñaát AÁn. Hai toân giaùo coù aûnh höôûng saâu roäng laø Phaät giaùo vaø Baølamoân giaùo. Thôøi gian Phaät giaùo ñöôïc truyeàn baù vaøo ÑNA cho ñeán nay vaãn chöa xaùc ñònh chính xaùc nhöng chaéc raèng raát sôùm. Lòch söû ghi nhaän nhieàu cuoäc truyeàn giaùo lôùn ra beân ngoaøi AÑ keå töø sau khi Ñöùc Phaät vieân tòch trong ñoù noåi baät nhaát laø nhöõng cuoäc truyeàn giaùo do vua Asoâka (273–237 TCN) phaùt ñoäng. Theo taøi lieäu coå Xri Lanca–cuoán Maha Vamsa vaø buùt tích soá 13 cuûa vua Asoâka thì sau khi ñònh ñoâ ôû Pataliputra vaø toå chöùc thaønh coâng ñaïi hoäi Phaät giaùo hoïp naêm 242 TCN, Asoâka khoâng ñöa nhöõng ñoaøn quaân vieãn chinh maø ñaõ phaùi 9 ñoaøn thuyeàn truyeàn giaùo ra nöôùc ngoaøi trong ñoù coù moät ñoaøn goàm 3 cao taêng ñaõ ñeán vuøng ñaát vaøng (Suvarnabhumi) ôû phía ñoâng. Ngoaøi nhöõng cuoäc truyeàn giaùo lôùn ñöôïc tieán haønh coù toå chöùc theo meänh leänh cuûa caùc vò vua, chuùng ta coøn ghi nhaän raát nhieàu coâng söùc cuûa caùc nhaø sö ñi truyeàn ñaïo vôùi danh nghóa caù nhaân. Hoï thöôøng thaâm nhaäp vaøo taàng lôùp bình daân roài daàn daàn giaùo hoaù theo toân giaùo cuûa mình. Nhieàu khi nhöõng cuoäc truyeàn baù nhö theá naøy laïi coù taùc duïng raát lôùn vaø noù daàn trôû thaønh caùch thöùc truyeàn ñaïo phoå bieán cuûa taêng löõ Phaät giaùo sau naøy khi maø Baølamoân maïnh leân, laán aùp ñaïo Phaät trong ñôøi soáng taâm linh cuûa cö daân treân baùn ñaûo AÁn. Ñaïo Baølamoân cuõng ñöôïc truyeàn baù vaøo ÑNA raát sôùm. Caùch thöùc truyeàn baù cuûa Baølamoân khoâng gioáng nhö Phaät giaùo. Noù gaén chaët vôùi vöông quyeàn nhö moät theå thoáng nhaát. Taêng löõ Baølamoân thöôøng ñöôïc trieàu ñình caùc trong khu vöïc môøi ñeán vaø do vaäy ñoái töôïng truyeàn baù seõ laø boä phaän quyù toäc, quan laïi. Baølamoân giaùo töø ñoù seõ toaû ra khoûi phaïm vi cung ñình ñi vaøo ñôøi soáng daân chuùng. Ngoaøi ra, nhöõng ñaïo só Baølamoân vöôït qua caám ñoaùn nghieät ngaõ, khaét khe cuûa giaùo lí cuõng goùp phaàn truyeàn baù toân giaùo naøy vaøo khu vöïc ÑNA. Tuy nhieân, khoâng theå boû qua vai troø cuûa ngöôøi baûn xöù trong quaù trình truyeàn baù hai toân giaùo treân vaøo ÑNA. Chính doøng ngöôøi moä ñaïo töø AÑ ñeán ñaõ khuyeán khích moät söï ñoái löu maïnh hôn nhieàu cuûa caùc nhaø sö baûn xöù sang (vôùi danh nghóa caù nhaân hoaëc ñöôïc söï chæ ñaïo cuûa giai caáp thoáng trò) chieâm ngöôõng, hoïc taäp giaùo lí veà truyeàn thuï cho daân chuùng. 12 * Khoâng chæ nhöõng nhaø truyeàn giaùo môùi coù vai troø to lôùn nhö vaäy, nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp tri thöùc thöôïng löu, vöông coâng quyù toäc thuoäc doøng doõi “Kôxatôria” sa cô thaát theá döôùi thôøi Asoâka theo caùc thuyeàn buoân cuõng coù vai troø khoâng keùm trong vieäc truyeàn baù VHAÑ sang ñaây. Van Leur cho raèng “phaàn lôùn caùc thöông gia thuoäc nhöõng nhoùm xaõ hoäi haï löu khoâng theå truyeàn baù neàn hoïc thuaät, kieán thöùc vaø söï thaønh vaên mang tính duy lí vaø quan lieâu ñöôïc...” [J.C Van Leur . Thöông maïi vaø xaõ hoäi Inñoâneâsia, La Haye, Bandung, 1955, trang 92 trích laïi trong D.G.E Hall . Lòch söû ÑNA, trang 40] ñoù laø vieäc cuûa taàng lôùp tri thöùc quyù toäc noùi treân. Nhö vaäy quan heä giao löu giöõa AÑ vaø ÑNA coù töø raát sôùm. Noù laø keát quaû cuûa thaønh töïu haøng haûi thôøi baáy giôø, coâng lôùn cuûa caùc thöông gia, nhöõng nhaø truyeàn ñaïo, quyù toäc vaø maët khaùc xuaát phaùt töø nhu caàu cuûa chính caùc trieàu ñaïi trong khu vöïc thôøi baáy giôø. Heä quaû cuûa coâng cuoäc truyeàn baù naøy laø heát söùc lôùn lao vaø saâu saéc coù aûnh höôûng to lôùn ñeán lòch söû, vaên hoaù ÑNA. Khaùi quaùt laïi coù theå ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa VHAÑ ôû nhöõng maët sau: Tröôùc heát ñoù laø söï phoå bieán chöõ Pali – Sankrit ôû raát nhieàu quoác gia ÑNA nhö Laøo, Campuchia, Thaùi Lan … Daáu aán cuûa ngoân ngöõ AÑ cuõng ñöôïc tìm thaáy trong ngoân ngöõ cuûa nhieàu nöôùc khaùc trong khu vöïc nhö trong tieáng Melayu (Inñoâneâsia, Malaysia, Brunei, Singapo), tieáng Vieät… Hai baûn tröôøng ca Ramayana vaø Mahabharata ñöôïc truyeàn baù vaø coù aûnh höôûng lôùn ñeán söû thi cuûa nhieàu nöôùc ÑNA vôùi bieán theå khaùc nhau cuûa noù. Söï xaâm nhaäp cuûa hai baûn tröôøng ca naøy saâu saéc ñeán möùc ôû nhieàu nôi cö daân baûn ñòa vaãn cho raèng noù laø cuûa hoï chöù khoâng phaûi coù nguoàn goác töø AÑ. Ngoaøi ra kinh Phaät, kinh Veâña vaø caùc taùc phaåm vaên hoïc khaùc cuõng coù aûnh höôûng saâu saéc trong ñôøi soáng noùi chung, vaên hoïc noùi rieâng cuûa cö daân caùc quoác gia ÑNA. Ngheä thuaät kieán truùc vaø ñieâu khaéc AÑ cuõng coù aûnh höôûng khoâng keùm. Thöôøng thì caùc coâng trình kieán truùc vaø ñieâu khaéc thuoäc phaïm vi Phaät giaùo vaø Baølamoân giaùo. Caùc coâng trình kieán truùc ñieâu khaéc Phaät giaùo tieâu bieåu nhö Thaït Luoâng (Laøo), Borobudur (Inñoâneâsia)… Baølamoân giaùo thì coù AÊngcovaùt (Campuchia), heä thoáng caùc thaùp ôû vöông quoác Chaêmpa. Coù theå noùi daáu aán aûnh höôûng cuûa kieán truùc ñieâu khaéc AÑ ñoái vôùi khu vöïc ÑNA laø roäng raõi vaø saâu saéc ñeán möùc hieän nay chuùng ta coù theå thaáy noù ôû baát kì ñaâu trong khu vöïc. Moät bieåu hieän roõ neùt nhaát noùi leân aûnh höôûng cuûa VHAÑ ñoái vôùi khu vöïc ÑNA laø söï truyeàn baù ñaïo Phaät vaø Baølamoân giaùo. Ngaøy nay aûnh höôûng cuûa 13 Baølamoân giaùo (hieän laø Hindu giaùo) khoâng noåi baät song Phaät giaùo thì aûnh höôûng raát saâu roäng trong ñôøi soáng vaên hoaù tinh thaàn cuûa ngöôøi daân baûn ñòa trôû thaønh quoác giaùo ôû moät soá quoác gia. Treân lónh vöïc chính trò - xaõ hoäi, roõ raøng söï truyeàn baù VHAÑ ñaõ coù taùc duïng thuùc ñaåy quaù trình phaân hoùa xaõ hoäi daãn ñeán hình thaønh moät soá quoác gia coå ñaïi. Theo Goeger Coedeøs, VHAÑ nhö laø thöôïng taàng kieán truùc ñaët treân haï taàng kieán truùc laø neàn vaên hoaù baûn ñòa. Caû hai yeáu toá treân coù quan heä maät thieát boå sung cho nhau khoâng theå thieân leäch moät yeáu toá naøo. Caùc quoác gia coå ñaïi ra ñôøi sôùm nhaát vaø chòu aûnh höôûng ñaëc bieät cuûa neàn VHAÑ laø Phuø Nam vaø Chaêmpa. Sô keát: Veà phaïm vi aûnh höôûng: Ñaõ coù söï tranh chaáp raát roõ giöõa VHAÑ vôùi vaên hoaù Trung Hoa giaønh giaät veà phaïm vi aûnh höôûng cuûa mình ôû ÑNA. Moãi nöôùc theo nhöõng caùch khaùc nhau caïnh tranh moät caùch khaéc nghieät. Chieán dòch “nam tuyeân quoác hoaù” cuûa Ngoâ vöông Toân Quyeàn (222 – 280) nhaèm phuû duï daân “Nam man” do Khang Thaùi, Chu Dieãn thöïc hieän khoâng thaønh coâng. Coù theå laø do nhöõng nöôùc vuøng rìa baùn ñaûo vaø haûi ñaûo ôû xa TQ khoâng theå phaùt huy öu theá quaân söï ñeå aùp ñaët theo loái cuûa mình. Töø ñoù vaên hoùa TQ phaûi nhöôøng choå cho VHAÑ laøm baù chuû aûnh höôûng trong khu vöïc phía nam Giao Chaâu trôû xuoáng. Veà caùch thöùc truyeàn baù: Vaên hoaù AÁn ñöôïc truyeàn baù baèng caùch “gieo haït” treân neàn ñaát töôi toát cuûa neàn vaên hoaù baûn ñòa ñaõ ñöôïc chuaån bò hoaøn toaøn khaùc vôùi loái thoáng trò baèng quaân söï theo “phöông phaùp cöôõng böùc” (caùch noùi cuûa A.M. Rechetop) cuûa TQ. TQ chæ ñôn thuaàn saùp nhaäp, aùp ñaët neàn vaên minh cuûa hoï baèng caùch san baèng quaù khöù, bieán xöù khaùc thaønh moät tænh cuûa hoï. Coøn AÑ thì thaâm nhaäp theo caùch rieâng cuûa hoï khieán cho caùc daân toäc Ñoâng Döông thoaùt ra khoûi söï coâ laäp, ñöôïc ñaøo luyeän theo neàn vaên hoaù AÁn ñeå khoâng bao laâu seõ taïo neân bao nhieâu neàn vaên minh môùi ñoäc ñaùo moät caùch mau leï. Söï so saùnh treân cho ta thaáy ñöôïc ñaëc ñieåm, caùch thöùc truyeàn baù cuûa hai neàn vaên minh coù aûnh höôûng lôùn trong khu vöïc ñaëc bieät laø caùch thöùc truyeàn baù cuûa AÑ taïo ra saéc thaùi rieâng khoâng theå nhaàm laãn ñöôïc ñoái vôùi lòch söû caùc quoác gia chòu aûnh höôûng. Nhö vaäy, aûnh höôûng cuûa VHAÑ laø raát lôùn vaø saâu saéc. Nhöõng aûnh höôûng ñoù “chuû yeáu laø söï baønh tröôùng cuûa moät neàn vaên hoaù coù toå chöùc, döïa treân quan ñieåm AÁn veà vöông quyeàn, tieâu bieåu baèng AÑ giaùo hoaëc Phaät giaùo, thaàn thoaïi Purana, phaùp giôùi Phacmaxastra vaø laáy tieáng Phaïn laøm phöông tieän bieåu ñaït” [theo G. Coedes . Lòch söû coå ñaïi … trang 40]. Khoâng ai coù theå phuû nhaän ñieàu ñoù song cuõng khoâng theå 14 nhìn nhaän noù moät caùch tuyeät ñoái hoaù, thieân leäch coi ÑNA nhö laø thuoäc ñòa cuûa AÑ vaø caùc nhaø nöôùc ra ñôøi luùc baáy giôø laø nhöõng quoác gia Hinñu hoaù. Tröôùc khi coù taùc ñoäng ñaàu tieân cuûa AÑ, theo Coedeøs ÑNA ñaõ tieán leân trình ñoä vaên minh. Do ñoù, nhaân daân caùc quoác gia ÑNA khoâng tieáp nhaän VHAÑ moät caùch thuï ñoäng moät chieàu. Treân cô sôû moät neàn vaên hoaù baûn ñòa vöõng chaéc–vaên hoaù noâng nghieäp luùa nöôùc trong thieân nieân kæ ñaàu coâng nguyeân hoï ñaõ taän duïng toái ña nhöõng thuaän lôïi maø vò trí ñòa lí ñem laïi tieáp thu coù choïn loïc nhöõng gì thích hôïp trong theá giôùi Ñraviña, moät neàn vaên minh cao hôn laøm giaøu cho neàn vaên hoaù cuûa mình. 1.1.2 – Söï thaønh laäp vöông quoác Phuø Nam. 1.1.2.1 – Quaù trình ra ñôøi. Döïa vaøo thö tòch coå TQ, minh vaên khaéc treân laù vaøng, bia kí, treân beä thôø baèng ñaù… caùc nhaø KCH coù theå keát luaän moät caùc chính xaùc nieân ñaïi ra ñôøi cuûa VQPN laø vaøo theá kæ thöù I – thôøi ñieåm quaù trình döïng nöùôc vaø giöõ nöôùc dieãn ra soâi suïc treân toaøn khu vöïc ÑNA coå ñaïi. “ Tröôùc ñaây, ngöôøi ta vaãn nhaán maïnh ñeán vai troø cuûa söï tieáp xuùc vôùi AÑ vaø TQ trong vieäc ra ñôøi caùc quoác gia coå ñaïi ÑNA. Nhöng söï phaùt trieån noäi taïi cuûa caùc coäng ñoàng daân cö ÑNA ñaõ chuaån bò cho giai ñoaïn lòch söû môùi naøy.” [4, trang 356 + 357]. Khoaûng 4000- 5000 naêm tröôùc cö daân ÑNA ñaõ bieát ñeán vaø sau ñoù laø xaây döïng neàn vaên minh ñoàng thau phaùt trieån röïc rôõ khoâng thua keùm gì caùc neàn vaên minh toái coå khaùc, ñaït böôùc tieán lôùn trong saûn xuaát. Rieâng taïi ÑNB (Vieät Nam), nhöõng nhoùm ngöôøi Anhdonedieng noùi tieáng Moân – Khômer coå ñaïi di cö oà aït ñeán soáng ôû khu vöïc soâng Ñoàng Nai vaøo khoaûng theá kæ III – II TCN laäp neân neàn VHÑN coù neàn taûng laø neàn kinh teá nöông raãy döïa vaøo truyeàn thoáng kyõ thuaät ñaù môùi. Thieát cheá xaõ hoäi ñöôïc toå chöùc theo cheá ñoä coâng xaõ thò toäc maãu quyeàn. Ngöôøi Anhdonedieng ban ñaàu soáng chuû yeáu ôû nhöõng vuøng cao thuoäc ÑNB sang ñaàu TNK II TC._.N thaäm chí laø nöûa sau TNK naøy hoï môùi tieán xuoáng caùc chaân ruoäng thaáp môû roäng veà bôø taây soâng Ñoàng Nai xa hôn nöõa laø Taây nam boä, nôi coù nhöõng ñoàng baèng roäng lôùn thuaän lôïi hôn cho saûn xuaát. Nhöõng cuoäc tieáp xuùc vôùi caùc nhoùm Anhdonedieng baûn ñòa khaùc keå caû vôùi ngöôøi Thieân Truùc (AÑ ) giuùp cho trình ñoä saûn xuaát vaø ñôøi soáng xaõ hoäi phaùt trieån. Di vaät baèng ñoàng phaùt hieän taïi Nuùi Goám ( nieân ñaïi 4000 naêm tröôùc ) ñöôïc cheá taùc vôùi trình ñoä khoâng thua keùm baát kì chuû nhaân cuûa neàn vaên hoaù ñoà ñoàng phaùt trieån naøo trong khu vöïc. Di vaät ñoà ñoàng ngaøy caøng ñöôïc tìm thaáy nhieàu trong caùc di chæ khaùc chuû yeáu coù nieân ñaïi töø 4000 naêm trôû veà. Ñieàu naøy cho ra moät giaû 15 thuyeát cö daân Ñoàng Nai coù trình ñoä luyeän ñoàng khaù cao. Nhöng chuû nhaân cuûa neàn VHÑN khoâng theå tieán haønh coâng cuoäc chinh phuïc thieân nhieân vôùi coâng cuï ñoàng heát söùc meàm deûo ñöôïc maø phaûi coù thay ñoåi lôùn trong coâng cuï saûn xuaát. Töø theá kæ VI – V TCN ngheà laøm ñoà saét ñaõ xuaát hieän vaø daàn phoå bieán. Caùc di chæ phaùt hieän di vaät ñoà saét ít chöùng toû cö daân Ñoàng Nai môùi bieát ñeán ngheà laøm ñoà saét. Tieán daàn veà phía nam soâng Ñoàng Nai nhöõng di vaät xuaát hieän ñoà saét ngaøy moät nhieàu vaø coù nieân ñaïi ngaøy caøng muoän hôn, moät soá coøn thuoäc VHOE. Taïi khu vöïc bôø taây soâng Cöûu Long phaùt hieän KCH (nhöõng ngoâi moä chum, moä cöï thaïch coù ñoà trang söùc ngoaïi nhaäp nhö vaøng, baïc, ñaù quyù; coâng cuï vuõ khí baèng saét reøn; caùc löôõi qua lôùn) coù nieân ñaïi vaøi ba theá kæ tröôùc vaø sau coâng nguyeân. Söï xuaát hieän vaø phoå bieán ñoà saét ñoàng nghóa vôùi ñòa baøn cö truù ñöôïc môû roäng, taïo ra böôùc ñoät phaù trong saûn xuaát vaø ñôøi soáng xaõ hoäi. Cheá ñoä maãu quyeàn chuyeån sang hình thöùc phuï quyeàn, cö daân Phuø Nam ñöùng tröôùc ngöôõng cöûa xaõ hoäi coù giai caáp vaø nhaø nöôùc. Thôøi kyø huy hoaøng trong suoát 2000 naêm toàn taïi cuûa neàn VHÑN ñeán ñaây nhöôøng choã cho neàn vaên hoaù môùi röïc rôõ hôn – VHOE. Moät xaõ hoäi thònh vöôïng coù toå chöùc ra ñôøi – vöông quoác coå Phuø Nam huøng maïnh. Nhö vaäy vaøo ñaàu coâng nguyeân neáu nhö tröôùc ñoù ñoà ñoàng chöa ñem laïi hieäu quaû cho neàn saûn xuaát treân quy moâ roäng, ña daïng cuûa thieân nhieân thì söï xuaát hieän vaø söû duïng phoå bieán ñoà saét traùi laïi mang ñeán cho con ngöôøi baáy giôø chaân trôøi môùi cuûa neàn saûn xuaát phaùt trieån. Xaõ hoäi thò toäc daàn tan raõ cö daân nôi ñaây ñöùng tröôùc ngöôõng cöûa cuûa xaõ hoäi coù giai caáp vaø nhaø nöôùc. Coù theå noùi raèng VQPN ra ñôøi laø söï saùng taïo cuûa caùc nhoùm toäc ngöôøi trong vieäc xaây döïng nhaø nöôùc cuûa mình, döïa treân söï phaùt trieån cuûa ñoà saét vaø neàn vaên hoaù baûn ñòa. Ñoaïn treân, ta thaáy ñöôïc taùc ñoäng to lôùn cuûa ñoà saét vaø neàn vaên hoùa cuûa cö daân baûn ñòa trong quaù trình hình thaønh quoác gia vaøo loaïi coå nhaát ôû khu vöïc ÑNA nhöng khoâng theå boû qua yeáu toá aûnh höôûng cuûa neàn VHAÑ taùc ñoäng ñeán neàn vaên hoùa aáy nhö laø chaát xuùc taùc kích thích nhaø nöôùc ra ñôøi nhanh hôn. Vaên hoùa AÁn thöôøng aûnh höôûng tôùi khu vöïc taây nam ÑNA nôi coù nhieàu vuõng vònh, ñaûo, baùn ñaûo thuaän tieän cho phaùt trieån thöông maïi. Nhaø nöôùc ra ñôøi chòu aûnh höôûng cuûa vaên hoùa AÁn laø caùc nhaø nöôùc haûi caûng trong ñoù VQPN maø tieâu bieåu laø thöông caûng OÙc Eo minh chöùng cho ñieàu naøy. Chính thöông gia AÑ gheù qua roài ôû laïi, nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp tri thöùc sang laäp thöông ñieám coù vai troø to lôùn lan truyeàn thaønh töïu cuûa neàn vaên hoaù phaùt trieån vaøo loaïi cao nhaát treân theá giôùi cho cö daân baûn ñòa. Coù ai daùm khoâng noùi raèng chính hoï ñaõ thuùc ñaåy nhanh söùc phaùt trieån cuûa coâng cuïï saûn xuaát, phaân hoaù xaõ hoäi töø söï phaùt trieån aáy. Sôû höõu caù nhaân chaéc chaén laø xuaát hieän sau ñoù ôû nhöõng ngöôøi giöõ chöùc vuï cao trong coäng ñoàng. Côû sôû cuûa giai caáp vaø nhaø 16 nöôùc sô khai laø ñaày ñuû vaø roõ raøng laø noù ñaõ ra ñôøi. Phuø Nam ra ñôøi laø keát quaû cuûa nhu caàu kieåm soaùt ñöôøng giao thoâng treân bieån noái lieàn TQ vôùi AÑ. Tuy nhieân, nhaø nöôùc seõ khoâng hoaøn chænh neáu thieáu heä tö töôûng laøm neàn ñeå cai trò. Nhieàu nhaø nöôùc trong lòch söû ñöôïc hình thaønh vaø khoâng theå toàn taïi ñöôïc neáu thieáu tö töôûng thoáng trò nhaèm ngu daân, toái thöôïng hoaù söùc maïnh sieâu nhieân cuûa boä maùy nhaø nöôùc. Thoâng qua caùc baäc thaày Baølamoân giaùo nhaø vua coù theå caàu khaán ñaáng thöôïng ñeá toaøn naêng ñeå duy trì traät töï coõi traàn. K’ang T’ai (Khang Thaùi) cuøng vôùi Chu Ying (Chu Dieãn) - hai söù giaû ñöôïc thöù söû nhaø Ngoâ ôû Giao Chaâu cöû ñeán vaøo naêm 229 keå raèng toå tieân cö daân Phuø Nam laø Kaundinya ñeán töø xöù sôû xa xoâi naøo ñoù khoâng ñöôïc ghi roõ coù theå laø AÑ ñöôïc thaàn linh baùo moäng cho bieát vuøng ñaát maø oâng seõ leân ngoâi. Kaundinya ñöôïc daãn daét ñeán nôi trong moäng cuõng baèng nhöõng giaác mô, trong tay laø noû thaàn vaø moät ñaïo quaân chöøng moät vaïn hai ngaøn ngöôøi. Coâng chuùa nöôùc naøy laø Soâma choáng cöï laïi keû xaâm löôïc nhöng bò noû thaàn cuûa Kaundinya khuaát phuïc neân phaûi ñaàu haøng. Kaundinya keát hoân vôùi Soâma trôû thaønh vua xöù Coác Thaloác (Cöûu Ñaàu Xaø), ñoùng ñoâ ôû Vyañapura (Ñaëc Muïc – thaønh phoá cuûa nhöõng ngöôøi thôï saên) caùch bôø bieån 5000 daëm töùc 25000 km thuoäc Braphram – tænh Praâyven - Campuchia vaøo khoaûng ñaàu coâng nguyeân. Kaundinya daïy cho vôï vaø cö daân ôû ñaây caùch aên maëc, ngoân ngöõ, vaên töï Saênxcôri, luaät phaùp vaø toå chöùc chính quyeàn theo kieåu AÑ. Caâu chuyeän treân mang nhieàu yeáu toá hoang ñöôøng, coù tính vaên chöông laõng maïn moät söï moâ phoûng truyeàn thuyeát cuûa ngöôøi AÑ veà cuoäc hoân phoái giöõa tu só Baølamoân Kaundinya vaø Nagi Soâma – con gaùi cuûa vua caùc thaàn raén Naga. Thöïc chaát truyeàn thuyeát treân coù thaät hay khoâng chöa ai coù theå khaúng ñònh ñöôïc. Lieäu coù phaûi hai söù giaû naøy ghi laïi töø lôøi keå trong daân gian hay laø hoï nghe söï giaûi thích veà nguoàn goác thaàn thaùnh cuûa baûn thaân giai caáp thoáng trò chòu aûnh höôûng cuûa Baølamoân giaùo… Khoâng ai bieát? Duø vaäy, caâu chuyeän ñaõ phaûn aùnh caùc yeáu toá taïo neân nhaø nöôùc Phuø Nam: Kaundinya töôïng tröng cho söï coáng hieán cuûa neàn VHAÑ vaø naøng coâng chuùa Soâma khoaû thaân noùi leân traïng thaùi nguyeân thuyû cuûa neàn vaên hoùa baûn ñòa. Ngoaøi nhöõng nhaø truyeàn giaùo ñeán töø AÑ thì boä phaän caàm quyeàn ôû Phuø Nam coøn chuû ñoäng cho ngöôøi sang ñaát nöôùc Thieân Truùc hoïc hoûi caùch toå chöùc nhaø nöôùc vaø quaûn lí xaõ hoäi. Hoï yù thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa neàn taûng tö töôûng ñeå cai trò moät vöông quoác. Baølamoân giaùo vôùi söï phaân chia ñaúng caáp khaét khe ñaõ ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu ñaët ra cuûa xaõ hoäi Phuø Nam thôøi kyø ñaàu neân ñöôïc taàng lôùp treân tieáp thu, phoå bieán nhanh choùng. Ñaây cuõng laø lí do vì sao Phaät giaùo ñöôïc truyeàn baù 17 saâu roäng hôn trong thôøi kyø ñaàu laïi nhöôøng choã cho Baølamoân giaùo trong ñòa vò toân giaùo chính ôû nöôùc naøy vaøo thôøi ñaïi cuûa vöông trieàu Guùpta (AÑ). Nhö vaäy, töø ñaàu coâng nguyeân treân neàn vaên hoaù baûn ñòa, cö daân ôû ñaây nhanh choùng tieáp thu caùch toå chöùc chính quyeàn, xaõ hoäi, toân giaùo, caû chöõ vieát vaø nhieàu thaønh töïu vaên hoaù khaùc ñeå toå chöùc nhaø nöôùc vöông quyeàn theo kieåu AÑ. Coù theå noùi raèng Phuø Nam ra ñôøi laø keát quaû phaùt trieån taát yeáu cuûa neàn vaên hoaù baûn ñòa, xuaát phaùt töø yeâu caàu kieåm soaùt ñöôøng giao thoâng treân bieån vaø aûnh höôûng cuûa neàn VHAÑ. Nhieàu nhaø nöôùc ra ñôøi cuøng luùc hay sau ñoù ôû phía taây nam cuõng laø keát quaû cuûa quaù trình treân. Thöïc ra chuùng ta chöa heà bieát chính xaùc veà teân cuûa vöông quoác coå naøy. Trong moät cuoäc khai quaät taïi ñòa phaän tænh Praâyven (Campuchia) ngaøy nay, caùc nhaø KCH phaùt hieän bia kí teân laø “Vyañhapura” roài ñöa ra yù kieán veà vöông quoác teân laø Phuø Nam hay Ñaëc Muïc maø thö tòch coå TQ töøng vieát. Söï ñoaùn ñònh treân coù phaàn khoâng thoûa maõn bôûi Phuø Nam khoâng phaûi laø teân goác maø laø caùch phaùt aâm theo tieáng TQ cuûa moät töø maø coù luùc ñaõ ñöôïc phaùt aâm laø “B’iu-nam” caùi teân mang daùng daáp cuûa moät nhaø nöôùc tieàn Khômer. Coù leõ Phuø Nam ñöôïc phieân aâm töø moät töø seõ laø raát gaàn töø coå Khômer “Bnam” ngaøy nay laø “Phnom” nghóa laø “nuùi”. Caùc vua Phuø Nam coù vöông hieäu ñaày ñuû laø “Kurung Bnam” töùc “vua cuûa nuùi”. Vöông hieäu naøy öùng vôùi töø “Sailaraja” trong tieáng Phaïn – vöông hieäu cuûa caùc vò vua Pallava thuoäc Cojeveram mieàn nam AÑ [Theo yù kieán cuûa L.Finot ñöa ra, ñöôïc G. Coedeøs vaø P. Dupont phaùt trieån . Trích laïi trong “ vaên hoaù OÙc Eo vaø caùc neàn vaên hoaù coå ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Sôû vaên hoaù vaø thoâng tin An Giang. Long Xuyeân 1984]. Thuû ñoâ cuûa Phuø Nam laø Vyañhapura coù nghóa laø “thaønh phoá cuûa nhöõng thôï saên” gaàn nuùi Ba Phnom ôû laøng Ba Nam (Praâyven – Campuchia). Moät thôøi gian kinh ñoâ cuûa Phuø Nam dôøi veà Na Phaát Na (Naravaranagara) töùc thöông caûng OÙc Eo (theo quan ñieåm cuûa Löông Ninh; B. Aymonier, L. Finot, G. Coedeøs cho raèng Na Phaát Na laø AÊngkor Borei –Campuchia; L. Malleret laïi quaû quyeát Na Phaát Na naèm ôû OÙc Eo hoaëc Caïnh Ñeàn) sau khi kinh ñoâ Ñaëc Muïc bò vua Ychö na (Isanavarman) cuûa Chaân Laïp chieám ñoùng (theo L. Malleret, 1951). Luùc cöïc thònh cuûa, Phuø Nam khoâng phaûi laø moät quoác gia haûi caûng theo ñuùng nghóa cuûa noù maø ñaõ trôû thaønh moät ñeá cheá vôùi nhieàu quoác gia phuï thuoäc coù vai troø to lôùn treân con ñöôøng thoâng thöông chính töø AÑ leân TQ. Trong thôøi kyø naøy Phuø Nam töøng lieân keát vôùi Laâm AÁp ñaùnh Giao Chaâu vaø quan heä roäng raõi vôùi TQ, AÑ caû vôùi La Maõ do tìm thaáy nhöõng ñoàng tieàn La Maõ trong neàn VHOE. 18 Veà thieát cheá nhaø nöôùc vaø toåâ chöùc xaõ hoäi (seõ trình baøy roõ hôn trong muïc III “quaù trình phaùt trieån cuûa VQPN” phaàn chính trò – quaân söï) : Tröôùc khi chòu aûnh höôûng cuûa VHAÑ thieát cheá xaõ hoäi truyeàn thoáng toå chöùc theo kieåu maãu quyeàn daân cöû. Taán thö vieát: “vua nöôùc hoï (Phuø Nam) voán laø ngöôøi ñaøn baø ñöôïc goïi laø nöõ chuùa, teân laø Lieãu Dieäp”, Löông thö cuõng cheùp töông töï : “daân chuùng toân moät ngöôøi phuï nöõ leân laøm vua, coù teân laø Lieãu Dieäp. Sau ñoù, Hoãn Ñieàn cai trò nöôùc naøy, laáy Lieãu Dieäp laøm vôï”. Nguyeân nhaân laø do yeâu caàu ban ñaàu cuûa neàn saûn xuaát noâng nghieäp vaø thuû coâng nghieäp taïi nhaø, chöùc naêng sinh saûn duy trì noøi gioáng khieán cho ñòa vò cuûa ngöôøi phuï nöõ cao hôn ñaøn oâng. Trong nhöõng theá kæ ñaàu coâng nguyeân sau khi neàn saûn xuaát phaùt trieån vaø chòu aûnh höôûng cuûa VHAÑ söï phaân hoaù xaõ hoäi dieãn ra maïnh meõ hình thaønh caùc giai taàng cuûa xaõ hoäi. Toå chöùc nhaø nöôùc luùc naøy coù phaàn theo kieåu maãu nhaø nöôùc AÑ. Nhaø nöôùc trung öông cai trò caû vöông quoác. Laõnh thoå chia thaønh nhöõng vuøng (xöù) do moät hoaøng thaân cai trò. Moãi vuøng laïi chia thaønh nhöõng lî sôû nhoû do caùc quan laïi cai trò vaø chòu söï chæ ñaïo tröïc tieáp cuûa caùc vuøng. Treân phaïm vi ñeá cheá, Phuø Nam coù moät chính quyeàn cuûa chính quoác taäp hôïp xung quanh laø caùc nöôùc chö haàu vaø phuï thuoäc. Moãi nöôùc chö haàu coù tính ñoäc laäp töông ñoái cao vôùi boä maùy nhaø nöôùc vaø cô caáu xaõ hoäi mang saéc thaùi rieâng. Töø caëp vôï choàng trong truyeàn thuyeát sinh ra 3 ñôøi vua keá nhau coù hoï ñeàu laø Hoãn. Sau ñoù moät vieân töôùng baûn ñòa leân ngoâi laäp neân trieàu ñaïi môùi goàm 4 ñôøi vua ñeàu coù töôùc “Fan” (theo Coedeøs, Fan laø phieân aâm Haùn cuûa tieáp toá Varman trong tieáng Phaïn ñöôïc moät soá vua taïi nam AÑ söû duïng. Sau ñoù moät soá trieàu ñaïi ôû ÑNA chaáp nhaän vaø söû duïng; nhöng khoâng theå hoaøi nghi raèng ñoù laø moät teân cuûa thò toäc coù nguoàn goác baûn xöù). Vöông trieàu thöù ba thaønh laäp vôùi söï tham gia cuûa ngöôøi AÑ sau moät thôøi gian ngaét quaõng. Phoûng ñoaùn caùc vua Phuø Nam trò vì töø khoaûng ñaàu coâng nguyeân cho ñeán cuoái theá kæ VI – khoaûng giöõa theá kæ VII thì suy yeáu vaø bò tieåu quoác phuï thuoäc laø Chaân Laïp xaâm chieám keát thuùc vai troø lòch söû cuûa quoác gia coå naøy. Coù theå laäp theá thöù cuûa caùc trieàu vua Phuø Nam theo baûng sau: 1. Hoãn Ñieàn (ñaàu theá kæ I). 2. Hoãn Ñieäp (giöõa theá kæ thöù I). 3. Khoâng roõ teân. 4. Hoãn Baøng Thoáng (190), con laø Hoãn Baøng Baøng leân ngoâi vua ñöôïc 3 naêm thì maát. 19 5. Phaïm Man hay Fan Man, saùch lòch söû Nam Chieáu ghi ñaày ñuû laø Fan Shih Man phieân aâm Haùn laø Phaïm Sö Maïnh (230 –250). P’an – P’an laø con thöù cuûa Hun P’an – h’uang (leân keá vò khi vua cha maát naêm 90 tuoåi) trao quyeàn laïi cho moät vò töôùng teân laø Fan Man roài ñöôïc daân chuùng baàu leân laøm vua. OÂng laø vò vua raát taøi gioûi vaø thieän chieán, oâng ñoùng nhöõng chieán thuyeàn lôùn chöùa töø 600 – 700 ngöôøi ñaùnh chieám caùc nöôùc laân bang laäp neân ñeá cheá goàm khoaûng 10 quoác gia quy thuaän. Caên cöù vaøo taám bia chöõ phaïn ôû Nha Trang, Coedeøs cho raèng Phaïm Sö Maïnh laø vò vua coù teân laø Sri Mara. Döôùi thôøi vò vua naøy phaät giaùo ñöôïc baûo trôï, chöõ Phaïn laø ngoân ngöõ chính thöùc. Finot baùc boû yù kieán treân vaø cho raèng Sri Mara cai trò moät vuøng ñaát laø chö haàu cuûa Phuø Nam. 6. Phaïm Chieâm hay Fan Chan (khoaûng 225–250) laø chaùu trai cuûa Phaïm Man. Chính vò hoaøng töû naøy ñaõ gieát hoaøng töû keá vò hôïp phaùp, cöôùp ngai vua vaø trò vì trong khoaûng 20 naêm tröôùc khi bò moät ngöôøi em cuûa chính ngöôøi maø oâng gaït ra khoûi con ñöôøng tieán cuûa mình gieát cheát. 7. Phaïm Taàm hay Fan Hsun (250–290) moät vò vua khoâng ñöôïc bieát ñeán nhieàu hôn ngoaøi nhöõng moái quan heä maø oâng taïo laäp vôùi TQ vaø nhöõng chuyeán ñi xöù cuûa xöù thaàn TQ sang Phuø Nam. Theo Khang Thaùi, vò vua naøy laø ngöôøi ra saéc leänh buoäc nhaân daân phaûi maëc quaàn aùo, lieân minh vôùi vua Laâm AÁp laø Fan Hsiung tieán haønh chieán tranh choáng laïi Giao Chæ. Trong thôøi gian trò vì cuûa oâng söû saùch cheùp laïi coù moät vò vua laï maët töø ñaâu ñeán khoâng bieát. 8. Truùc Chieân Ñaøng (Thieân Truùc Chieân Ñaøn). Coù hai thuyeát khaùc nhau veà vò vua naøy. Moät thuyeát cho raèng Truùc Chieân Ñaøng ngöôøi goác Vieät Chi vuøng trung AÙ thuoäc Lieân Xoâ cuõ. Moät soá khaùc cho raèng oâng laø ngöôøi AÑ thuoäc doøng hoï Maët Traêng. Thuyeát thöù hai coù veû coù cô sôû hôn bôûi Truùc Chieân Ñaøng laø ngöôøi mang chöõ Sankrit ñeán Phuø Nam khoâng loaïi tröø tröôøng hôïp oâng ñeán baèng con ñöôøng thöông maïi. Truùc Chieân Ñaøng môû ñaàu thôøi kyø trò vì cuûa caùc vua coù nguoàn goác AÑ. D.G.E HALL cho raèng khi ghi cheùp vieäc tieáp nhaän caùc coáng vaät cuûa vua Phuø Nam teân laø Chan – T’an, TQ ñaõ mieâu taû Chan – T’an laø moät ngöôøi theo ñaïo Baølamoân. Chan – T’an laø phieân aâm cuûa töø “Chan Ñan”, töùc vöông hieäu Kushanas thuoäc doøng hoï Kaniskha, Phuø Nam ñaõ tieáp xuùc vaøo giöõa theá kæ thöù III. Do ñoù ngöôøi ta ñaõ ñöa ra lí thuyeát cho raèng vò vua naøy coù theå laø con chaùu doøng hoï Kaniskha boû troán sang Phuø Nam do cuoäc chinh phuïc mieàn baéc AÑ cuûa Sammudra Gupta (khoaûng naêm 335 – 375), vò vua thöù hai thuoäc trieàu ñaïi Guùpta. [27, trang 60]. Nhö vaäy yù kieán thöù hai coù veû ñuùng hôn. 20 9. Traàn Kieàu Nhö (khoâng roõ, naêm sinh, naêm trò vì) laø ngöôøi chaán chænh phong tuïc taäp quaùn. OÂng maát naêm 454. 10. Trì Leâ Ñaø Baït Ma : laøm vua vaøo khoaûng naêm 478. OÂng ñaët quan heä ngoaïi giao vôùi Toáng, möôïn theá Toáng ñaùnh Laâm AÁp. 11. Kieàu Traàn Na Ñeà Gia Baït Ma (Kaundinya Jayavarman). OÂng ñöôïc coi laø vò vua vó ñaïi. Trieàu ñình TQ ñaõ phong cho oâng töôùc hieäu “ töôùng quaân mieàn nam ñöôïc bình ñònh, vua cuûa Phuø Nam”. Trong thôøi kì trò vì cuûa oâng nhìn chung laø ñaát nöôùc yeân oån, khoâng coù cuoäc choáng ñoái naøo xaûy ra. Kieàu Traàn Na Ñeà Gia Baït Ma coøn cuûng coá quan heä vôùi TQ baèng caùch cho thuyeàn buoân sang Quaûng Chaâu buoân baùn vaø giaûng kinh Phaät thôøi Nam Teà (minh vaên bia kí Phaïn coå ôû Ñoàng Thaùp) vaø môû roäng quan heä vôùi caùc nöôùc ôû phía taây. 12. Gunavarman laø con cuûa Trì Leâ Ñaø Baït Ma cheát vaøo khoaûng naêm 514 do ngöôøi con cuûa thöù phi (vôï Kieàu Traàn Na) gieát cheát. 13. Löu Ñaø Baït Ma (Rudravarman) : Khoâng coù tö lieäu vieát veà oâng vua naøy ngoaøi vieäc oâng gieát Gunavarman ñeå leân ngoâi vaø vieäc oâng cöû söù thaàn ñeán TQ töø naêm 517 ñeán naêm 539. Löu Ñaø Baït Ma bò xem laø oâng vua cai trò toài. Trong thôøi kì trò vì cuûa oâng, Phuø Nam rôi vaøo tình traïng suy yeáu caùc theá löïc tranh chaáp laãn nhau. Theo Tuyø thö, nhaân cô hoäi Phuø Nam suy yeáu Trì Ñaø Tö Nga vua nöôùc Chaân Laïp ñem quaân chinh phaït. Löu Ñaø Baït Ma phaûi boân taåu veà Na Phaát Na (khoaûng ñaàu theá kæ thöù VI). Töø sau theá kæ thöù VI Phuø Nam bieán maát hoaøn toaøn thay vaøo ñoù ngöôøi ta thaáy ghi cheùp veà Chaân Laïp nhö laø söï keá tuïc treân maûnh ñaát naøy. Nhö vaäy, quaù trình ra ñôøi cuûa nhaø nöôùc Phuø Nam khoâng naèm ngoaøi tieán trình phaùt trieån chung cuûa khu vöïc ÑNA thôøi baáy giôø. Ba yeáu toá caàn thieát cho söï ra ñôøi quoác gia coå ñaïi laø noâng nghieäp, thöông nghieäp vaø ngaønh luyeän kim Phuø Nam ñeàu coù caû. Phuø Nam khoâng phaûi laø ra ñôøi treân vuøng ñaát ven löu vöïc soâng Meâ Koâng vuøng ñaát thuaän lôïi cho söï phaùt trieån noâng nghieäp ñoù sao. Phuø Nam laïi naèm treân con ñöôøng thoâng thöông quan troïng giöõa TQ vôùi AÑ vaø coù neàn saûn xuaát kim khí phaùt trieån. Ba yeáu toá treân theå hieän söï phaùt trieån cuûa neàn vaên hoaù ñang ngaáp ngheù böôùc vaøo ngöôõng cöûa vaên minh. Söï truyeàn baù vaên hoaù AÁn coù taùc duïng lôùn ñoái vôùi thöôïng taàng kieán truùc cuûa coäng ñoàng daân cö baûn ñòa khi maø noù chæ thaâm nhaäp vaø giöõ ñòa vò cao trong taàng lôùp treân cuûa xaõ hoäi. Chuùng ta khoâng phuû nhaän vai troø cuûa vaên hoaù Aán, song cuõng khoâng theå coi noù laø tieàn ñeà quyeát ñònh cho ra 21 ñôøi Phuø Nam chæ coù theå khaúng ñònh ñaây laø caùi cöïc kì quan troïng vì chính neàn vaên hoaù baûn ñòa môùi laø yeáu toá quyeát ñònh. Nhieàu taøi lieäu lòch söû tröôùc ñaây vieát veà Phuø Nam ñeàu xem noù laø nhaø nöôùc cuûa ngöôøi Khômer coå gheùp lòch söû vöông quoác naøy vaøo giai ñoaïn ñaàu cuûa nhaø nöôùc Campuchia coå ñaïi. Nhaän ñònh treân laø sai laàm. Phuø Nam khoâng bao giôø laø ñeâm tröôùc cuûa lòch söû Campuchia duø coù quan heä vôùi Chaân Laïp (sau naøy khi bò Chaân Laïp thoân tính Phuø Nam trôû thaønh vuøng ñaát Thuyû Chaân Laïp trong quoác gia naøy) do nhöõng gì maø baûn thaân noù theå hieän trong giai ñoaïn toàn taïi. Chuû nhaân cuûa neàn VHOE khoâng phaûi laø ngöôøi Khômer (yù kieán naøy toâi seõ chöùng minh ôû phaàn 2.2 “ñieàu kieän ñòa lí– daân cö”) noùi chi ñeán cö daân Phuø Nam. Ngöôøi Anhdonedien ñeán vuøng ñaát naøy hôïp söùc vôùi caùc nhoùm Moân baûn ñòa khaùc treân cô sôû neàn saûn xuaát phaùt trieån vaø aûnh höôûng VHAÑ maø laäp neân VQPN cuûa mình mang saéc thaùi rieâng bieät, ñoäc laäp vaøo khoaûng thôøi gian sôùm hôn raát nhieàu so vôùi Chaân Laïp cuûa ngöôøi Khômer. Moïi nhaän ñònh sai leäch haïn cheá trong taàm nhìn thieån caän coù chuû yù hay khoâng ñeàu gaây neân nhieàu hôn nöõa boùng toái cho lòch söû vöông quoác coå naøy, laøm sai leäch söï thaät lòch söû . Noùi toùm laïi, VQPN ra ñôøi vaø toàn taïi trong khoaûng theá kæ thöù I ñeán theá kæ thöù VI vôùi thieát cheá chính trò, toå chöùc xaõ hoäi, kinh teá , vaên hoaù rieâng cuûa noù khoâng laàm laãn ñöôïc. Vôùi nhöõng gì coù ñöôïc duø khoâng nhieàu nhöng cuõng coù theå khaúng ñònh Phuø Nam laø moät thöïc theå coù thaät! 1.1.2.2 – Ñieàu kieän ñòa lí – daân cö. * Ñieàu kieän ñòa lí. Xeùt veà vò trí ñòa lí khoâng theå taùch Phuø Nam ra khoûi vò trí cuûa thöông caûng lôùn luùc ñoù. ÑNA nhö ñaõ bieát laø chieác caàu noái giöõa phöông ñoâng vôùi phöông taây. Nhö leõ thöôøng, Phuø Nam coù vò trí naèm doïc theo löu vöïc soâng Meâ Koâng chaéc chaén seõ laø caàu noái giöõa caùc quoác gia naèm treân baùn ñaûo Trung–AÁn vôùi caùc quoác gia haûi ñaûo phía döôùi khi maø bieån coøn ngaäp phaàn lôùn dieän tích mieàn nam Vieät Nam. Saùch Taân Ñöôøng thö do AÂu Döông Tu vaø Toáng Kyø bieân soaïn, quyeån 222, tôø 2 coù ñoaïn vieát nhö sau:“Nöôùc Phuø Nam naèm ôû phía nam quaän Nhaät Nam baûy ngaøn haûi lí veà phía nam” töùc phía nam ñaát Trung boä cuûa Vieät Nam vaø chaéc chaén laø caùch sôû lò cuûa quaän naøy khoaûng baûy ngaøn lí. Thöông caûng OÙc Eo – thöông caûng lôùn nhaát cuûa Phuø Nam vaø ÑNA luùc ñoù naèm ôû vuøng ven bieån thuoäc chaâu thoå soâng Meâ Koâng giaùp vònh Xieâm (Thaùi Lan), caùch bieån khoaûng 3 daëm. Caûng naøy naèm treân con ñöôøng bieån lôùn giöõa TQ vaø phöông taây, roõ raøng coù moái quan heä haøng haûi chaët cheõ vôùi bôø 22 bieån cuûa vònh Xieâm, Maõ Lai, Inñoâneâsia, AÑ, vònh Ba Tö vaø giaùn tieáp vôùi Ñòa Trung Haûi. Nhöõng phaùt hieän KCH theå hieän quan heä thöông maïi roäng raõi cuûa OÙc Eo noùi leân vò trí quan troïng cuûa VQPN – moät trung taâm thöông maïi trong thôøi ñieåm noù toàn taïi. Khí haäu cuûa Phuø Nam chòu aûnh höôûng raát lôùn cuûa gioù muøa. Gioù muøa cuõng laø nhaân toá thuùc ñaåy hoaït ñoäng haøng haûi dieãn ra soâi noåi taïi ñaây khi maø kyõ thuaät ñi bieån baáy giôø chæ döïa vaøo söùc gioù. Ngoaøi ra do naèm ven bieån neân Phuø Nam cuõng chòu aûnh höôûng khí haäu maùt meû ñaïi döông ñem laïi. Laõnh thoå Phuø Nam laø nhöõng mieàn ñoàng baèng chaâu thoå roäng lôùn do löu vöïc soâng Meâ Koâng cuøng moät soá khaùc boài ñaép. Caùc ñoàng baèng naøy naèm ven bieån, thaáp hôn baây giôø chöùa nhieàu gioàng caùt, ñoài goø. Moät soá laø goø töï nhieân moät soá do con ngöôøi ñaép leân. Phaùt hieän khaûo coå cho bieát chuùng laø nhöõng ñòa ñieåm tuï cö chính cuûa cö daân Phuø Nam nôi dieãn ra hoaït ñoäng saûn xuaát vaø sinh hoaït. Coù ñieàu laø taïi sao cö daân laïi taäp trung treân goø cao nhö vaäy? Hình nhö, thieân nhieân hay ngaäp luït vaøo nhöõng thaùng muøa möa thì phaûi. Neáu laø vaäy thì caùc ñoàng baèng trong laõnh thoå vöông quoác naøy vaãn coøn trong quaù trình boài tuï do hoaït ñoäng cuûa thuyû trieàu vaø gioù muøa. Phuø Nam coù nhieàu ñoàng baèng nhöng lôùn nhaát quan troïng nhaát laø ñoàng baèng chaâu thoå soâng Cöûu Long. Ñoàng baèng naøy chieám phaàn lôùn laõnh thoå cuûa Phuø Nam vaø laø trung taâm kinh teá cuûa vöông quoác naøy. Theo caùc nhaø ñòa chaát hoïc töø raát xa xöa khi maø toaøn boä ñoàng baèng coøn ngaäp trong bieån thì soâng Cöûu Long khoâng chaûy qua ñaây maø noù chaûy qua vuøng ÑNB hôïp söùc cuøng vôùi soâng Ñoàng Nai taïo ra caùc theàm phuø sa coå lôùn ôû ñaây. Trong thôøi kì caùch taân (Pleùistoceøne) “mieàn ÑNB cuøng vôùi daõy Ñaäu Khaáu ôû Campuchia ñöôïc naâng leân ñoàng thôøi vôùi söï suïp luùn cuûa vònh bieån baây giôø laø chaâu thoå Nam Boä, soâng Cöûu Long ñaõ tröôït daàn xuoáng phía nam cho ñeán vò trí ngaøy nay” [8, trang 13 ]. Töø ñoù cho ñeán nhöõng theá kæ ñaàu coâng nguyeân ñoàng baèng naøy vaãn trong quaù trình boài tuï môû daàn roäng ra theo möùc luøi cuûa bieån vaø söï naâng leân cuûa caùc neàn ñòa taûng. Tieán saâu vaøo luïc ñòa laø ñòa hình cao nguyeân… Ngoaøi ra ñòa hình Phuø Nam coøn coù daïng ñòa hình vuõng vònh, ñaàm hoà vaø nhieàu ñaûo. Moät ñaëc saéc nöõa veà ñòa hình cuûa Phuø Nam laø ngay trong ñoàng baèng vaãn moïc leân nhöõng daõy nuùi taïo thaønh vaønh cung chaïy theo höôùng taây baéc thaû daàn ra bieån, ngaøy nay coù teân chung laø Thaát Sôn (An Giang). Ngoaøi ra coøn coù vaøi quaû nuùi ñôn leû moïc leân giöõa caùnh ñoàng. Ñoù laø nuùi Sam (Chaâu Ñoác), nuùi Voi hay nuùi Baø Kheïl (Tònh Bieân), nuùi Saäp vaø nuùi Ba Theâ (Thoaiï Sôn) tieán daàn ra bieån coù nuùi ñaù voâi phaân boá raát nhieàu ôû Kieân 23 Giang. Söï xuaát hieän caùc daõy nuùi naøy vôùi daáu tích voû soø chöùng toû tröôùc khi coù hoaït ñoäng taïo sôn nôi ñaây vaãn chìm trong nöôùc bieån. Nhieàu di chæ khai quaät ñöôïc taïi chaân nuùi Saäp, Ba Theâ, nuùi Baø Ñoäi, nuùi Sam… laøm loä ra nhöõng ñieåm cö truù lôùn cuûa cö daân Phuø Nam. Söï toàn taïi caùc daõy nuùi treân pha theâm chuùt tính ña daïng cho thieân nhieân vaø cuoäc soáng ôû ñaây. Thieân nhieân Phuø Nam coù theå noùi laø sôn thuûy höõu tình bôûi beân caïnh caùc daõy nuùi bao quanh noù laø nhöõng con soâng lôùn vaø raát nhieàu caùc con lung coå, ñöôøng nöôùc coå toàn taïò. Soâng coå Haäu Giang (Proto–Bassak) laø con soâng lôùn baáy giôø. Noù chaûy töø vuøng Bassak qua Chaâu Ñoác, Raïnh Giaù, Ba Theâ thoaùt ra bieån ôû Caïnh Ñeàn (U Minh Haï–Caø Mau). Soâng vaøm coû coå (Proto–Vaico) chaïy töø Sa Raøi xuoáng Taân Hieäp. Soâng Bình Minh coå (Proto–Haøm Luoâng) chaûy töø Chaâu Ñoác ñeán Caàn Thô roài reõ sang Traø Vinh. Töø Caåm Giang ñeán Thaùi Myõ (Cuû Chi), con soâng Traûng Baøng coå (Proto–Traûng Baøng) hôïp löu vôùi soâng Saøi Goøn coå (Proto-Saøi Goøn) ôû Bình Chaùnh (TP. HCM). Trong nhöõng naêm 1931–1936, caùc nhaø du thaùm haøng khoâng P. Paris phaùt hieän trong vuøng töù giaùc Long Xuyeân khoaûng gaàn 30 ñöôøng nöôùc coå chaïy töø Phnom AÊngkor vaø Phnom AÊngkor Borei chaûy veà Chaâu Ñoác qua nuùi Sam, roài töø Tri Toân chaûy veà Ba Theâ theo doøng Maëc Caàn Döng coå. Töø Ba Theâ coù nhieàu nhaùnh hoaëc chaûy ra Raïch Giaù, hoaëc chaûy sang phía ñoâng ñeán Ñaù Noåi, tieáp giaùp vuøng truõng Haäu Giang; coøn coù nhieàu nhaùnh khaùc töø phía baéc, taây baéc ñoå veà [8]. Moät bia kí phaùt hieän taïi Ñoàng Thaùp Möôøi ghi caùc ñòa danh baét ñaàu baèng teân nhöõng con soâng. Nhieàu nôi khaùc cuõng ghi cheùp töông töï. Taát caû di chæ khai quaät thuoäc phaïm vi VHOE ñeàu laø di chæ cö truù doïc theo caùc con lung, caùc ñöôøng nöôùc coå. Caùc con lung naøy moät soá laø nhaùnh nhoû cuûa nhöõng con soâng lôùn, moät soá khaùc khoâng loaïi tröø khaû naêng laø do cö daân Phuø Nam ñaøo laøm heä thoáng keânh raïch phuïc vuï saûn xuaát noâng nghieäp. Phaùt hieän naøy chöùng toû heä thoáng keânh ngoøi vaø soâng raïch ôû Phuø Nam laø chaèng chòt. Sinh thaùi Phuø nam laø söï toång hôïp caùc heä sinh thaùi trong khu vöïc. Nôi ñaây coù caû heä thoáng sinh thaùi treân caïn, nöôùc ngoït vaø vuøng ven bieån. Vuøng khu vöïc cao nguyeân coù nhöõng caùnh röøng nhieät ñôùi baùt ngaùt vôùi thaûm thöïc vaät ña daïng. Soâng Meâ Koâng cuõng nhö caùc lung nöôùc coå chöùa raát nhieàu sinh vaät nuôùc ngoït. Vuøng ven bieån: ven bieån ñoâng, giaùp vònh Thaùi Lan, vuøng baéc quaàn ñaûo Maõ Lai… laø caû heä thoáng sinh vaät nöôùc lôï vaø nöôùc maën phong phuù maø ngaøy nay vaãn coøn giöõ vai troø quan troïng khoâng keùm. Toùm laïi, Phuø Nam coù ñieàu kieän ñòa lí töï nhieân raát ña daïng luoân bieán ñoäng lieân tuïc. Theo thö tòch xöa, bia kí ghi laïi ñoâi neùt veà moät vuøng thieân nhieân coù ñòa 24 hình phöùc taïp naøy. ÔÛ ñoù coù “soâng lôùn, roäng 10 daëm, töø höôùng taây-baéc chaûy veà phía ñoâng, roài ñoå ra bieån…, ñaát ñai thaáp truõng, meânh moâng baèng phaúng” (Löông thö); “Phuø Nam laø moät cuûa bieån coù ngaøn con soâng” (Tam Taïng kinh - Cao Taêng truyeän); “ coù bôø bieån bao quanh vaø coù nhieàu hoà lôùn”, “laø vuøng ñaàm laày roäng lôùn” (Tuyø thö, Taân Ñöôøng thö); “coù theá ñaát ñoå ñoác töø treân cao xuoáng vaø baèng phaúng” (Löông thö ) [8,trang 111]. Ñieàu kieän töï nhieân laø yeáu toá khaùch quan khoâng keùm phaàn quan troïng taïo neân VQPN. Con ngöôøi nôi ñaây baèng söùc löïc, trí tueä cuûa chính mình ñaõ taän duïng toái ña thuaän lôïi maø töï nhieân ñem laïi xaây döïng neân neàn vaên minh phaùt trieån cao cuûa moät quoác gia huøng cöôøng vang boùng moät thôøi. * Daân cö. Coù hai thuyeát veà daân cö Phuø Nam. Tröôùc kia caùc hoïc giaû BFEO cho raèng daân cö Phuø Nam laø ngöôøi Khômer. Nhaän ñònh naøy ñöa ra voäi vaõ, chuû quan chöa ñöôïc nghieân cöùu kó. Sau naøy vôùi nhöõng phaùt hieän môùi, coâng taùc nghieân cöùu veà vaán ñeà treân ñöôïc toå chöùc chaët cheõ, heä thoáng hôn cuoái cuøng caùc nhaø nghieân cöùu khaúng ñònh cö daân Phuø Nam khoâng phaûi laø ngöôøi Khômer maø laø caùc nhoùm ngöôøi Anhdonedien töø mieàn ÑNB (chuû nhaân VHÑN) di cö ñeán vaøo khoaûng ñaàu coâng nguyeân, boä phaän ngöôøi coù goác AÁn vaø moät phaàn nhoû seõ laø ngöôøi Khômer coå di cö ñeán sau naøy. Nhö vaäy coù theå chia cö daân Phuø Nam ra laø hai nhoùm: cö daân baûn ñòa vaø cö daân ngoaïi lai. Coäng ñoàng cö daân baûn ñòa sinh soáng treân ñaát nöôùc naøy töø raát sôùm. Nhieàu taøi lieäu, tröôùc heát laø cuûa Khang Thaùi vaø Chu Dieãn cho bieát tröôùc khi ngöôøi AÑ ñeán ñaây ñaõ coù maët toäc “Maët Traêng” huøng maïnh, trò vì laø nöõ chuùa coù teân Lieãu Dieäp. Nhöõng phaùt hieän KCH trong phaïm vi VHOE (Caïnh Ñeàn–Kieân Giang ; OÙc Eo–Ba Theâ ; Loø Mo, Ñònh Myõ cuøng ôû An Giang, Goø Thaùp–Ñoàng Thaùp... ) cho ta bieát ñaëc ñieåm cô baûn veà toäc ngöôøi naøy (hình 1.2, 1.3). Naêm 1958 nhöõng chieác soï ngöôøi coâng boá ôû Caø Mau ñöôïc nhieàu nhaø khoa hoïc cho laø soï cuûa ngöôøi Anhdonedien. Qua caùc phaân tích khoa hoïc coù theå hình dung gioáng ngöôøi naøy coù loaïi soï trung bình, traùn thoai thoaûi, xöông chaân maøy phaùt trieån roäng goø maù hôi cao. Maët hoï coù chieàu ngang roäng, hoác maét saâu. Theo thuaät ngöõ nhaân chuûng hoïc hieän ñaïi, ñoù laø loaïi hình nhaân chuûng Moângoâloâid Phöông Nam hay coøn goïi laø nhaân chuûng Nam AÙ. Theo Taán thö, lôùp ngöôøi Anhdonedien coù teân chung laø “Nam Man” ñöôïc 25 mieâu taû “haàu heát ñeàu ñen vaø xaáu xí, toùc thì quaên, ôû traàn, ñi chaân ñaát, tính tình moäc maïc, thaúng thaén, kho._.i moä ôû Neàn Chuøa vaø Ñaù Noåi ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu nghi vaán laø hình thieân nöõ Apsara. Hình ngöôøi ngoài trong tö theá thoaûi maùi, ngöôøi hình nhö khoâng maëc trang phuïc hoaëc neáu coù thì trang phuïc raát moûng vì loä ra ngoaøi laø nhöõng ñöôøng neùt cô baép vaø moät daáu chaám troøn ôû tröôùc ngöïc. Ngöôøi phuï nöõ coù maët traùi xoan, coå ñeo voøng trang söùc, tay caàm moät vaät nhö buùp sen ñöa cao leân ñaàu, tay traùi nhö che choã kín. Moät hình khaùc mieâu taû ngöôøi phuï nöõ trong tö theá nhuùn nhaûy hay ñöùng khuîu chaân coù ñaàu troøn maët hình traùi xoan vôùi ñaây ñuû chi tieát. Thaân cuõng gioáng nhö hình tröôùc khoâng maëc y phuïc hoaëc laø coù maëc nhöng y phuïc raát moûng. Tay traùi daøi quaù ñaàu goái coù gaêng ôû baøn tay, tay phaûi caàm boâng sen ñöa cao ngang ñaàu. Nhöõng chi tieát naøy trong gioáng vôùi Hình töôïng vuõ nöõ Apsara trong ngheä thuaät ñieâu khaéc Chaêmpa. THAÀN GANESA Ganesa laø moät vò thaàn cuõng raát noåi tieáng trong Baølamoân giaùo. Vò thaàn naøy laø con cuûa Parvati vôï cuûa Siva sinh ra töø gheùt baån cuûa naøng khi ñang taém trong söï böïc boäi choàng. Luùc môùi sinh thaàn coù hình daïng nhö con ngöôøi vaø ñöôïc xem laø thaàn canh giöõ buoàng taém. Moät hoâm Siva xoâng vao buoàng taém cuûa vôï bò Ganesa ngaên laïi töùc giaän thaàn laáy kieám chaët ñöùt ñaàu cuûa Ganesa. Vôï thaàn bò kích ñoäng cöïc ñoä ñeán noãi ñe doïa huyû dieät caû theá giôùi neân Siva buoäc phaûi laáy ñaàu moät con voi gaén vaøo vaø caûi töû hoaøn sinh cho Ganesa. Töø ñoù veà sau Ganesa khoâng coøn bò coi laø thaàn canh buoàng taém nöõa maø trôû thaønh vò thaàn tieàn taøi, trí tueä, may maén ñöôïc raát nhieàu nôi toân suøng. Caùc di töôïng thaàn Ganesa trong VHOE goàm coù: Ganesa ôû di tích Tröôøng Sôn A bò gaõy hai chaân, baøn tay traùi vaø ñaàu voøi, phaàn coøn laïi cao khoaûng 0,50m. Ñaàu thaàn traùn phaúng, maét loài, hai ngaø ngaén vaø chæa ra phía tröôùc, voøi lôùn che caû maët daøi thoõng xuoáng gaàn ñeán roán roài reõ sang traùi. Tai gaàn vuoâng daøi ñeán vai. Thaân coù ngöïc leùp, buïng lôùn, hai tay ñeå ngang buïng. Tay phaûi thaàn caàm moät vaät coù ñaàu nhoû nhoïn, ñaàu lôùn hình ba khía. Tay traùi gaõy daáu baøn tay naèm döôùi ñaàu voøi. Xam – poát quaán döôùi roán daøi, ñeán giöõa ñuøi. Daây daûi thaét ôû phía tröôùc buoâng thoõng xuoáng ngang vôùi lai xam – poát vaø coù boán neáp gaáp. Ganesa Goø Thaønh gaãy maát phaàn ñaàu, tay vaø chaân; thaân coøn laïi cao 0,12m. 88 Hình thaàn coù ngöïc leùp, buïng to, xam – poát maëc döôùi roán, ñaàu daây thaét löng ôû phía tröôùc ñöôïc thaét thaønh hình caùi nô. Ganesa Vaøm Coû laøm baèng sa thaïch maøu xaùm tro, bò vôõ maát voøi vaø tay chaân, phaàn coøn laïi cao 0,60m. Hình Ganesa coù ñaàu lôùn, traùn phaúng, maét nhoû, loài, ngaø nhoû, tai lôùn, ngöïc gaàn phaúng, buïng khaù to. Xam – poát maëc döôùi roán. Daây daûi thaét ngang buïng coù daïng gioáng daây nòt. Ñaàu buoâng thoõng xuoáng döôùi caùch ñieäu thaønh hình tam giaùc. Ganesa Goø Traâm Quyø trong tö theá ngoài, cao 0,068m ñaàu ñoäi muõ hình choùp, chaân xeáp baèng, hai tay ñaët treân ñuøi, coù hình con raén choaøng qua vai traùi. Töôïng khoâng coù hai maét ôû hai beân maø chæ coù moät chaám troøn noåi giöõa ngay traùn. Voøi lôùn daøi thoõng xuoáng ngang ngöïc roài ngoaëc vaøo phía trong nhö muoán ñôõ laáy mình con raén. Tai lôùn coù daùng veånh ra sau. Muõ daïng hình choùp, ñænh troøn phía tröôùc che moät phaàn traùn, phía sau che kín caû coå vaø coù hoa vaên trang trí 8 ñöôøng raõnh nhoû chaïy treân vaønh muõ xuoáng. Treân coå vaø treân hai caùnh tay ñeo trang söùc baûn roäng. Ngöïc, buïng ñöôïc dieãn taû hieän thöïc. Töôïng coù tay phaûi ñeå ngang buïng, baøn tay laät ngöûa. Trong loøng baøn tay coù moät vaät hình naám laät ngöôïc. Tay traùi caàm moät vaät hình caàu troøn töïa quaû caàu trong tay thaàn Vishnu. Xam – poát quaán treã döôùi buïng, roäng truøm kín caû hai ñuøi vaø ñaèng sau moâng. Giöõa daây thaét löng phía sau coù “nô” laø hình boâng hoa baûy caùnh coù hai ñaàu daây thoõng xuoáng hai beân. Hình raén quaán ngang töôïng coù ñaàu hình tam giaùc, ngoùc cao treân bôø vai traùi, thaân luoàn qua naùch phaûi ñuoâi, tröôøn ra phía sau löng vaø vaét cheùo leân vai traùi (hình 2.18). Beân caïnh caùc vò thaàn phoå bieán treân trong VHOE ngöôøi ta coøn phaùt hieän moät soá ít hình aûnh nhöõng thaàn linh khaùc nhö: Töôïng thaàn Dvarapala trong tö theá ngoài, ñaàu ñoäi muõ, quaán xam – poát, coù hai tay, tay phaûi gaãy ñeán vai , tay traùi gaãy maát baøn tay. Hai chaân gaãy ñeán quaù ñaàu goái. Hình thaàn coù maët troøn baïnh, neùt thoâ, loâng maøy uoán cong, maét loài, muõi teït, loã muõi to, moâi daøy, mieäng roäng, caèm baïnh, tai daøi ñeán ngang caèm. Muõ ñoäi coù vaønh phía sau che caû coå. Treân muõ coù hoa vaên trang trí nhöõng ñöôøng raõnh chaïy töø ñænh xuoáng vaø vaên nhöõng ñöôøng raõnh ngang treân vaønh. Coå troøn baïnh. Treân coå ñeo nhieàu trang söùc lôùn che kín caû phaàn ngöïc vaø phaàn löng. Ngöïc, buïng, tay ñöôïc dieãn taû khaù hieän thöïc. Xam – poát maëc treã döôùi roán. Sau löng phaàn giöõa nòt coù chaïm noåi hình boâng hoa naêm caùnh ( hình 2.20). Coù hai hình thaàn Surya chaïm treân laù vaøng tìm thaáy ôû Ñaù Noåi vôùi ñaàu ñoäi muõ truï roäng, maëc quaàn oáng chaät, chaân ñi uûng hoaëc thaàn ñöôïc chaïm trong tö theá 89 ñöùng moät chaân böôùc tôùi phía tröôùc tay phaûi caàm boâng sen ñöa cao, tay traùi ñeå ngang ñuøi. Ngoaøi ra coøn coù raát nhieàu hình chaïm maët trôøi treân caùc laù vaøng. Coù theå ñaây cuõng chính laø bieåu töôïng cuûa Thaàn Surya. Moät hình caù saáu Makara coù ñaàu lôùn, moõm daøi phaùt hieän trong moät ngoäi moä ôû Ñaù Noåi. Raén thaàn Naga voán phoå bieán ôû AÑ khoâng chæ trong Baølamoân giaùo maø caû trong ñaïo Phaät. Raén thöôøng ñöôïc daân chuùng coi laø loaøi vaät baûo veä, che chôû, laø vaät cöôõi cuûa thaàn linh keå caû ñöùc Phaät vaø ñöôïc theå hieän qua raát nhieàu hình töôïng. Trong VHOE, Raén thaàn Naga cuõng coù vai troø nhö vaäy. Soá löôïng hình raén tìm thaáy laø 13 hình raûi ñeàu trong caùc di chæ nhö Neàn Chuøa (1 hình), Ñaù Noåi (10 hình), Keø Moät (1 hình), Goø Xoaøi (1 hình) chuû yeáu treân caùc laù vaøng. Raén ñöôïc chaïm coù ba ñaàu ngoùc cao, thaân cuoän troøn. “ Hình raén ôû Keø Moät laø moät daây vaøng deït xoaén laïi, coù ñaàu ñöôïc chaïm theâm hình maét muõi; Hình raén ôû Goø Xoaøi ñöôïc daäp noåi vaø caét thaønh voøng troøn hình khuyeân tai. Caùc hình chaïm raén ôû Ñaù Noåi coù töø 2 ñeán 5 ñaàu, thöôøng caùch ñieäu thaønh hình thaûo moäc…” [2, trang 354 ]. Hình töôïng maët traêng cuõng ñöôïc chaïm khaéc treân caùc laù vaøng chung vôùi caùc hình töôïng khaùc. Cuï theå laø coù 27 hình maët traêng khuyeát treân caùc laù vaøng phaùt hieän ôû Ñaù Noåi trong ñoù chæ coø moät hình laø ñöôïc chaïm rieâng, 26 hình coøn laïi thöôøng ñöôïc chaïm ôû goùc, ôû rìa caïnh cuûa laù vaøng beâncaïnh caùc hình töôïng nhö hình boø, baùnh xe, con oác, hình thaùp… Theo caùc taùc giaû trong VHOE nhöõng khaùm phaù môùi thì nhöõng hình maët traêng treân caùc di vaät coù theå laø bieåu töôïng cuûa thaàn Soâma. Nhö vaäy, trong VHOE heä thoáng thaàn linh Baølamoân giaùo ña daïng khoâng keùm gì so vôùi heä thoáng thaàn linh cuûa toân giaùo naøy treân ñaát nöôùc AÑ. Caû ba vò thaàn toái cao (Brahma, Vishnu, Siva) ñeàu ñöôïc thôø cuùng taïi ñaây. Thaàn Brahma khoâng ñöôïc thôø cuùng nhieàu nhö hai vò thaàn coøn laïi. Theo thoáng keâ nhöõng bieåu töôïng thuoäc tín ngöôõng Vishnu chieám 55,60 % toång soá hình chaïm vaät theå hieän coù vaø bieåu töôïng thuoäc tín ngöôõng Siva chieám 19,51 %. Töôïng Siva tìm thaáy ít hôn töôïng cuûa Vishnu nhöng bieán theå Linga – Yoni cuûa thaàn thì raát nhieàu. Thoáng keâ treân cho thaáy caû hai vò thaàn Vishnu vaø Siva ñeàu ñöôïc thôø cuùng phoå bieán vaø khi nhìn treân toång theå thì raát khoù xaùc ñònh Siva hay Vishnu seõ laø vò thaàn chuû toái cao cuûa Baølamoân giaùo trong VHOE bôûi vì tuyø töøng thôøi ñieåm, töøng ñoái töôïng, töøng vuøng maø hai vò thaàn naøy ai ñöôïc suøng kính nhieàu hôn. Ñieàu naøy daãn ñeán söï dung hôïp giöõa hai vò thaàn naøy theå hieän qua hình töôïng Hari – Hara raát phoå bieán ôû vuøng ñoàng baèng chaâu thoå trong thôøi ñaïi OÙc Eo. Ñaây laø neùt ñoäc ñaùo maø VHOE coù ñöôïc. 90 PHAÀN KEÁT LUAÄN µ ¸ Maëc duø gaëp nhieàu khoù khaên nhöng lòch söû VQPN vaø tín ngöôõng Baølamoân trong lòch söû VQPN vaãn ñöôïc môû roäng roõ raøng hôn nhôø vaøo söï noã löïc töø moïi phía. Chuùng ta ghi nhaän thaønh töïu cuûa caùc hoïc giaû phöông taây, ñaëc bieät laø caùc hoïc giaû BFEO veà nhöõng gì hoï ñoùng goùp cho vieäc laøm saùng toû vaán ñeà treân. Chuùng ta cuõng khoâng queân giaù trò voâ cuøng quyù baùu cuûa thö tòch coå TQ, caùc saûn phaåm cuûa cö daân Phuø Nam ñeå laïi cuøng vôùi vai troø cuûa ñoäi nguõ caùn boä KCH Vieät Nam vaø theá giôùi trong nghieân cöùu vaán ñeà naøy. Töø nhöõng thaønh töïu treân ta coù theå khaùi quaùt lòch söû “VQPN vaø tín ngöôõng Baølamoân trong lòch söû VQPN” nhö sau: VQPN ra ñôøi vaø toàn taïi trong khoaûng 600 naêm ñaàu cuûa coâng nguyeân (theá kæ I ñeán theá kæ VII). Söï ra ñôøi cuûa vöông quoác naøy laø keát quaû keát hôïp neàn vaên hoaù baûn ñòa ñaõ ñöôïc xaây döïng vöõng chaéc vaø ñang sinh soâi naûy nôû vôùi nhöõng yeáu toá vaên hoaù ngoaïi lai (chuû yeáu laøVHAÑ) – chaát xuùc taùc kích thích neàn vaên hoaù baûn ñòa thaêng hoa taïo neân nhaø nöôùc Phuø Nam huøng maïnh sau ñoù. Quaù trình phaùt trieån cuûa VQPN ghi nhaän tö duy saùng taïo cuûa cö daân ñaát nöôùc naøy. Nôi ñaây cö daân baûn ñòa cuøng vôùi cö daân goác ngoaïi lai ra söùc khai thaùc lôïi theá thieân nhieân ban cho xaây döïng neàn noâng nghieäp phaùt trieån, thöông nghieäp maïnh ñeán möùc “ñeá cheá haûi thöông” vaø ñaït trình ñoä cao trong saûn xuaát thuû coâng nghieäp. Cuøng vôùi söï huøng maïnh trong nöôùc, Phuø Nam ñaõ baønh tröôùng theá löïc trôû thaønh chính quoác taäp hôïp xung quanh mình caùc tieåu quoác phuï thuoäc vaø giöõ vai troø naøy trong suoát quaù trình toàn taïi cuûa mình. Söï phaùt trieån cuûa Phuø Nam khoâng chæ dieãn ra treân lónh vöïc chính trò, ngoaïi giao maø coøn theå hieän treân nhieàu lónh vöïc khaùc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Coù theå noùi quaù trình phaùt trieån cuûa Phuø Nam laø moät cuoäc caùch maïng ñöôïc tieán haønh do con ngöôøi nôi ñaây vaø hoï ñaõ thaønh coâng. Cö daân Phuø Nam coù ñôøi soáng vaät chaát ñaày ñuû vôùi löông thöïc doài daøo, coâng cuï sinh hoaït vaø saûn xuaát khoâng thieáu do thuû coâng nghieäp phaùt trieån. Nhaø ôû, coâng trình vaên hoaù toân giaùo ñöôïc xaây caát. Nhu caàu vaät chaát ñöôïc thoaû maõn taïo ñieàu kieän cho sinh hoaït tinh thaàn phong phuù. Caùc saûn phaåm tinh thaàn nhö röøng hoa nôû roä treân maûnh ñaát maøu môõ döôùi baøn tay chaêm boùn cuûa con ngöôøi nôi ñaây. Ca muùa nhaïc, leã hoäi, phong tuïc taäp quaùn ñaëc bieät laø toân giaùo... laø nhöõng boâng hoa töông saéc trong vöôøn hoa tinh thaàn aáy. 91 Quaù trình suy vong cuûa VQPN baét ñaàu töø nöûa sau theá kæ thöù IV khi con ñöôøng thöông maïi chuyeån töø ñaây xuoáng khu vöïc Xumatôra vaø Malaécca. Öu theá thöông maïi khoâng coøn nöõa, Phuø Nam trôû neân suy yeáu daàn trong caïnh tranh vôùi caùc quoác gia haûi caûng ôû phía nam cuûa noù. Söï suïp ñoå cuûa ñeá cheá haûi thöông naøy ñoàng nghóa vôùi söùc maïnh quaân söï cuûa Phuø Nam khoâng coøn nhö tröôùc nöõa. Caùc quoác gia phuï thuoäc ngaøy moät maïnh leân vaø moät trong soá ñoù laø Chaân Laïp ñaõ tieâu dieät Phuø Nam. Maët khaùc söï suïp ñoå cuûa VQPN laø keát quaû taát yeáu cuûa neàn kinh teá khoâng ñoàng ñeàu mang tính boäc phaùt töùc thôøi. Neàn taûng noâng nghieäp khoâng vöõng chaéc ñeå choàng leân noù laø ñeá cheá haûi thöông roäng lôùn vôùi nhieàu tieåu quoác phuï thuoäc. Cho neân suy cho cuøng thì haäu quaû cuûa noù laø khoâng theå traùnh khoûi maø chæ coøn laø vaán ñeà thôøi gian. “Phuø Nam laø ñaïi cöôøng quoác ñaàu tieân trong lòch söû cuûa ÑNA. Gioáng nhö Roâma trong lòch söû chaâu AÂu, thanh theá cuûa Phuø Nam toàn taïi raát laâu sau khi noù suïp ñoå. Caùc truyeàn thoáng cuûa noù ñaëc bieät laø söï suøng baùi nuùi thieâng vaø naøng coâng chuùa raén ñöôïc caùc vò vua Khômer cuûa Campuchia tuaân thuû. Vaø maëc daàu neàn kieán truùc cuûa Phuø Nam hoaøn toaøn bieán maát, coù ñuû moïi lí do ñeå tin raèng moät soá trong caùc ñaëc tröng cuûa noù ñaõ ñöôïc gìn giöõ trong moät soá coâng trình xaây döïng cuûa Campuchia thôøi kì tieàn AÊngkor maø hieän nay coøn toàn taïi, vaø caùc töôïng Phaät kieåu Guùpta, caùc thaàn ñoäi muõ teá vaø Harihara cuûa thôøi kì ñoù cuõng cho ta moät yù nieäm veà caùch theå nghieäm hình daùng con ngöôøi cuûa caùc nhaø ñieâu khaéc Phuø Nam. Khi nghieân cöùu lòch söû VQPN chuùng ta nhaän thaáy söï xuaát hieän xuyeân suoát cuûa Baølamoân trong vai troø toân giaùo chính toâng. Noù nhanh choùng ñöôïc giai caáp caàm quyeàn chaáp nhaän, tích cöïc xuùc tieán vieäc tieáp thu do nhöõng öu vieät voán coù trong toå chöùc nhaø nöôùc vaø quaûn lí xaõ hoäi. Baølamoân laø nhaân toá chính taïo ra thöôïng taàng kieán truùc ñaët treân cô sôû haï taàng cuûa neàn vaên hoaù baûn ñòa. Baølamoân giaùo laø giai ñoaïn thöù hai trong lòch söû phaùt sinh vaø toàn taïi cuûa ñaïo Hinñu ra ñôøi sau khi coù söï hoaø troän giöõa tín ngöôõng baûn ñòa vôùi tín ngöôõng Veâña cuûa ngöôøi ngoaïi nhaäp Aryan. Ñaây laø giai ñoaïn hình thaønh veà cô baûn giaùo lí, heä thoáng thaàn thaùnh laøm neàn taûng cho Hinñu giaùo sau naøy. Chuùng ta coù theå tìm thaáy ñaâu ñoù trong lòch söû Phuø Nam nhöõng aûnh höôûng chính trò xaõ hoäi cuûa toân giaùo lôùn naøy nhöng laø ñaët trong moái quan heä toång theå vôùi caùc yeáu toá lieân quan vaø ñaõ coù söï thay ñoåi ít nhaát laø veû beân ngoaøi cuûa noù. Baølamoân giaùo trong cuoäc soáng cö daân Phuø Nam khoâng coøn cöùng caùp, khoâ caèn ñaày khaéc nghieät nhö khi ôû AÁn maø meàm deûo hôn hoøa hôïp vôùi tính caùch cuûa cö daân noâng nghieäp. Chuùng ta khoâng boû qua nhöõng taùc ñoäng to lôùn, vai troø khoâng theå thieáu cuûa Baølamoân trong lòch söû VQPN nhöng caàn nhaéc laïi laø quan troïng chöù khoâng coù nghóa laø quyeát ñònh. Caùi quyeát ñònh chính laø neàn vaên hoaù baûn ñòa kia. 92 Ngoaøi Baølamoân, ñôøi soáng tín ngöôõng cuûa Phuø Nam coøn thaáy söï coù maët cuûa Phaät giaùo vaø taøn dö tín ngöôõng baûn ñòa. Phaät giaùo goàm caû hai tröôøng phaùi chuû yeáu toàn taïi trong nhaân daân ngoaïi tröø phaùi Ñaïi thöøa ñöôïc taän duïng nhö laø coâng cuï phuïc vuï ñoái ngoaïi vôùi thieân trieàu TQ. Caùc nhaø sö Phuø Nam khoâng coâng kích ñaïo só Baølamoân nhö ñoàng ñaïo cuûa hoï ôû AÑ maø chung soáng trong moät maùi nhaø taâm linh. Ñaây chính laø ñaëc ñieåm noåi baät nhaát trong ñôøi soáng toân giaùo–tín ngöôõng cuûa cö daân Phuø Nam. VHOE laø neàn vaên hoaù tieâu bieåu cuûa Phuø Nam vaø khu vöïc. Ñaây laø neàn vaên hoaù coù khoâng gian roäng lôùn, taàm aûnh höôûng roäng. Ngöôøi ta tröôùc kia raát hay ñeà cao yeáu toá ngoaïi sinh vaø cho raèng chính noù taïo ra VHOE. Traûi qua quaù trình nghieân cöùu cho thaáy caàn phaûi thay ñoåi nhaän thöùc treân. Xu höôùng ngaøy nay cho raèng yeáu toá noäi sinh laøm noøng coát, ñieåm töïa cho caùc nhaân toá ngoaïi lai. Vai troø quyeát ñònh cuûa yeáu toá noäi sinh (vaên hoaù baûn ñòa), taàm quan troïng khoâng theå thieáu cuûaVHAÑ hoaø hôïp trong moät chænh theå VHOE giaøu baûn saéc vaø xaùn laïn trong lòch söû. Thaàn linh luoân laø ñieåm töïa cho vöông quyeàn. Phuø Nam cuõng khoâng thoaùt khoûi quy luaät lòch söû phoå bieán thôøi trung coå treân. Tính chaát quoác teá quan troïng vaø taàm aûnh höôûng cuûa caùc vò thaàn Baølamoân giaùo laø heát söùc to lôùn ñoù khoâng theå khoâng heä thoáng hoaù caùc vò thaàn Baølamoân giaùo trong vaên hoaù Phuø Nam. Nhöõng gì heä thoáng hoaù cuûa toâi trình baøy ôû treân cho thaáy ñaëc ñieåm nhaän daïng, vò trí vai troø cuûa moät soá thaàn Baølamoân trong cuoäc soáng cö daân Phuø Nam. Thaàn linh cuõng phöùc taïp, ñaày tính caùch nhö con ngöôøi. Caàn laøm roõ hai quan ñieåm nhaän thöùc vaø lí luaän trong coâng trình nghieân cöùu naøy: thöù nhaát laø quan ñieåm Hinñu hoaù vaø vai troø tuyeät ñoái cuûa Baølamoân giaùo; thöù hai laø quan ñieåm Khômer hoaù Phuø Nam. Theo toâi nhöõng quan ñieåm treân laø dó vaõng moät thôøi cuûa con ngöôøi do khaùch quan hay chuû quan tröôùc boùng toái lòch söû VQPN maäp môø. Chaúng bao giôø coù nhöõng nhaø nöôùc Hinñu hoaù vì VHAÑ trong lòch söû chöa bao giôø ñoùng vai moät teân thöïc daân khaùt maùu haêm hôû xaâm löôïc vuøng ñaát môùi. Xuyeân suoát trong lòch söû AÑ ñoùng vai troø oâng thaày toát buïng, ngöôøi baïn lôùn ñaày nhieät tình chia seõ thaønh töïu maø mình ñaït ñöôïc ñoái vôùi khoâng chæ cö daân Phuø Nam maø coøn laø caû khu vöïc. YÙ kieán Khômer hoaù VQPN laø hoaøn toaøn sai laàm vaø khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc. Ñaây laø vaán ñeà nhaïy caûm lieân quan ñeán laõnh thoå cuûa moät soá nöôùc ôû nam Ñoâng Döông. Lòch söû khoâng coù toäi chæ coù nhöõng ngöôøi phaûn boäi laïi noù môùi laø teân toäi nhaân gheâ tôûm nhaát. Trang söû Phuø Nam ñaõ vaø ñang ñöôïc laøm roõ vaø khi tia saùng ñaàu tieân xuaát hieän ngöôøi ta thaáy hình aûnh cö daân Phuø Nam laø chuû nhaân ñích thöïc cuûa vöông quoác naøy chöù khoâng phaûi laø ngöôøi Khômer coå. Ngöôøi 93 Khômer xaây döïng leân nhaø nöôùc ñaàu tieân cuûa hoï sau khi Phuø Nam ra ñôøi, trôû neân huøng maïnh cai trò caû vöông quoác cuûa hoï. Chaân Laïp trong lòch söû ñuùng laø Khômer coøn Phuø Nam laø Phuø Nam, Phuø Nam khoâng bao giôø laø Khômer. Lòch söû haøo huøng, ñích thöïc cuûa moät ñaát nöôùc ñöôïc xaây döïng döôùi baøn tay lao ñoäng khoâng meät moûi cuûa cö daân Phuø Nam ñaõ, ñang vaø seõ môû roäng ra nhôø vaøo söï noã löïc cuûa chuùng ta hoâm nay vaø mai sau. 94 DANH MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. NGUYEÃN COÂNG BÌNH – LEÂ XUAÂN DIEÄM – MAÏC ÑÖÔØNG. Vaên hoùa vaø daân cö ñoàng baèng soâng Cöûu Long. NXB KHXH 1990. 2. ÑAØO LINH COÂN. Vaên hoùa Ñoàng baèng Nam boä. NXB KHXH 3. THAÙI VAÊN CHAÛI. Tieáng noùi vaø chöõ vieát coå OÙc Eo. 4. MAI NGOÏC CHÖØ. Vaên hoùa ÑNA. NXB Ñaïi hoïc quoác gia Haø Noäi 1998. 5. LEÂ XUAÂN DIEÄM – ÑAØO LINH COÂN – VOÕ SÓ KHAÛI. VHOE nhöõng khaùm phaù môùi. NXB KHXH. Haø Noäi 1985. 6. LEÂ XUAÂN DIEÄM – ÑOÃ ÑÌNH TRUAÄT. Thö tòch coå TQ vieát veà Phuø Nam, Chaân Laïp. 7. NGUYEÃN TAÁN ÑAÉC. Vaên hoùa AÁn Ñoä. NXB TPHCM. 8. LEÂ SÓ GIAÙO (chuû bieân). Daân toäc hoïc ñaïi cöông (taùi baûn laàn 5). NXBGD. 9. PHAN THU HIEÀN – Söû thi AÁn Ñoä (taäp 1). NXB Giaùo duïc, 1999. 10. PHAN NGOÏC LIEÂN – Nhaäp moân lòch söû. NXB Giaùo duïc. 11. TRAÀN HOÀNG LIEÂN. Caùc loaïi hình toân giaùo ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long. 12. TROÏNG NAÊNG – TRAÀN THUÏC YÙ. Campuchia ñaát nöôùc vaø con ngöôøi. NXB Giaùo duïc. Haø Noäi 1985. 13. LÖÔNG NINH. Lòch söû trung ñaïi theá giôùi (quyeån 2). NXB ñaïi hoïc vaø trung hoïc chuyeân nghieäp. Haø Noäi 1984. 14. NGUYEÃN XUAÂN NGHÓA. Ngöôøi Khômer ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long. 15. PHAN KHOANG. Vieät söû xöù Ñaøng trong. NXB Vaên hoïc. 16. NGUYEÃN ÑÌNH KHOA. Nhaân chuûng hoïc ÑNA. NXB Ñaïi hoïc vaø trung hoïc chuyeân nghieäp Haø Noäi, 1983. 95 17. LÖÔNG DUY THÖÙ (chuû bieân). Giaùo trình ñaïi cöông vaên hoùa phöông ñoâng. NXB ñaïi hoïc quoác gia TPHCM. 2000. 18. PHAÏM VIEÄT TRUNG – NGUYEÃN XUAÂN KYØ – ÑOÃ VAÊN NHUNG. Lòch söû Campuchia. NXB ñaïi hoïc vaø trung hoïc chuyeân nghieäp. Haø Noäi 1982. 19. TAÏP CHÍ DAÂN TOÄC HOÏC. Vieän daân toäc hoïc. Haø Noäi 1981, 1984, 1986. 20. TAÏP CHÍ KCH. Vieän daân toäc hoïc. Haø Noäi 1976, 1977, 1978, 1981, 1983, 1984, 1985, 1986. 21. VIEÄN ÑOÂNG NAM AÙ. Ngheä thuaät Ñoâng Nam AÙ. Haø Noäi 1983. 22. VIEÄN ÑOÂNG NAM AÙ. Tieàn söû Ñoâng Nam AÙ (CAO XUAÂN PHOÅ chuû bieân). Haø Noäi 1983. 23. VIEÄN KHXH TPHCM. VHOE vaø caùc neàn vaên hoùa coå ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long : Baùo caùo tham luaän thoâng baùo khoa hoïc trong hoäi nghò khoa hoïc toå chöùc taïi Long xuyeân – An Giang. Sôû vaên hoùa – Thoâng tin An Giang 1984. 24. VIEÄN KHXH TAÏI TP. HCM. Hoäi thaûo khoa hoïc veà caùc neàn vaên hoùa coå ñoàng baèng Nam boä. TPHCM 1998. 25. VIEÄN KHXH TAÏI TPHCM. Nhöõng phaùt hieän môùi veà khaûo coå hoïc ôû mieàn nam TPHCM 1988. CAÙC TAÙC PHAÅM DÒCH: 26. D. G. E HALL. Lòch söû ÑNA (baûn dòch). NXB Chính trò quoác gia. Haø Noäi 1997. 27. CLIO WHIT TAKER. Vaên hoùa phöông ñoâng nhöõng huyeàn thoaïi (Traàn Vaên Huaân dòch). NXB Myõ thuaät. 96 DANH MUÏC BAÛN ÑOÀ HÌNH AÛNH PHAÀN NOÄI DUNG 1. Hình phuï bìa: Baûn ñoà Phuø Nam vaø Chaêm Pa. 2. Hình 1.1: Nhöõng moái quan heä ñeán töø bieån. 3. Hình 1.2: Soï ngöôøi coå ôû Goø Thaùp – Ñoàng Thaùp. 4. Hình 1.3: Soï ngöôøi coå ôû Nuùi Saäp – Long An. 5. Hình 1.4: Ñeá quoác Phuø Nam. 6. Hình 1.5: Di coát ñoäng vaät ôû Goø Thaùp – Ñoàng Thaùp. 7. Hình 1.6: Ñoà trang söùc baèng vaøng. 8. Hình 1.7: Minh vaên khaéc treân laù vaøng ôû Goø Xoaøi – Long An. 9. Hình 1.8: Minh vaên khaéc treân laù vaøng, Ñaù Noåi – An Giang. 10. Hình 1.9: Minh vaên khaéc treân ñaù ôû Ñaù Noåi – An giang. 11. Hình 1.10: Ñoà goám, VHOE. 12. Hình 1.11: Hoa vaên treân goám. 13. Hình 1.12: Hieän vaät baèng ñaát nung: chì löôùi, doï xe sôïi, baøn in. 14. Hình 1.13: Kieán truùc Löu Cöø, Traø Cuù – Cöûu Long. 15. Hình 1.14: Moä taùng Neàn Chuøa – Kieân Giang. 16. Hình 1.15: Caáu kieän kieán truùc. 17. Hình 1.16: Trang phuïc nam, Chaâu Ñoác – An Giang. 18. Hình 1.17: Trang phuïc nam, Soùc Traêng. 19. Hình 1.18: Trang phuïc nöõ, Soùc Traêng. 20. Hình 2.1: Töôïng phaät baèng goã ôû Gioàng Xoaøi – An Giang. 97 21. Hình 2.2: Vò trí caùc di tích VHOE. 22. Hình 2.3: Thaàn Brahma. 23. Hình 2.4: Brahma baèng ñaù ôû Gioàng Xoaøi, Oùc Eo – An Giang. 24. Hình 2.5: Thaàn Vishnu. 25. Hình 2.6: Vishnu goø Traâm Quyø. 26. Hình 2.7: Hình raén, ruøa, caù, boâng sen chaïm treân vaøng. 27. Hình 2.8: Hình sö töû chaïm treân con daáu baèng ñaù. 28. Hình 2.9: Hình Garuda chaïm treân vaøng. 29. Hình 2.10: Thaàn Siva. 30. Hình 2.11: Töôïng thaàn Siva muùa. 31. Hình 2.12: Ñaàu thaàn Siva, Goø Ñoàn – Long An. 32. Hình 2.13: Siva baèng ñaù OÙc Eo, Goø Thaùp. 33. Hình 2.14: Ñinh ba löûa baèng ñaù ôû Caïnh Ñeàn – Kieân Giang. 34. Hình 2.15: Hình boø chaïm treân vaøng. 35. Hình 2.16: Uma. 36. Hình 2.17: Nöõ thaàn, Goø Phaät – Long An. 37. Hình 2.18: Ganesa Goø Traâm Quyø. 38. Hình 2.19: Ganesa Goø Traâm Quyø. 39. Hình 2.20: Dvalapale baèng ñaù, Goø Ñoàn – Long An. 40. Hình 2.21: Yaksa baêng ñaù ôû baûo taøng An Giang. 41. Hình 2.22: Hari-Hara, Ba Theâ – An Giang. 42. Hình 2.23: Nam thaàn, Beán Goã – Ñoàng Nai. 98 PHAÀN PHUÏ LUÏC 1. Hình 1: Ngoùi, Goø Chuøa – Long An. 2. Hình 2: Coät ñaù, Caàn Giuoäc. 3. Hình 3: Baäc theàm, Chaâu Ñoác. 4. Hình 4: Mi cöûa, Bình Taû. 5. Hình 5: Chaân ñeøn baèng goã. 6. Hình 6: Brahma töù ñaàu. 7. Hình 7: Töôïng Vishnu ôû Böûu Sôn – Bieân Hoaø. 8. Hình 8: Ñaàu thaàn Vishnu, Ba Theâ – An Giang. 9. Hình 9: Baøn tay thaàn Vishnu, Ba Theâ – An Giang. 10. Hình 10: Hình oác, baùnh xe chaïm treân vaøng. 11. Hình 11: Caùc loaïi linga. 12. Hình 12: Linga-Yoni ôû Roäc Chanh – Long An. 13. Hình 13: Ba ngoâi toái linh. 14. Hình 14: Krishna. 15. Hình15: Voùc daùng thaàn linh cuûa Krishna. 16. Hình 16: Phuø ñieâu moâ taû thaàn Vishnu vaø Laksmi. 17. Hình 17: Thaàn Ñeâvi. 18. Hình 18: Nöõ thaàn Durga. 19. Hình 19: Töôïng vuõ nöõ Chaøm, Traø Kieäu. 99 PHAÀN PHUÏ LUÏC µ ¸ PHUÏ LUÏC 1: MINH VAÊN BIA PHUÙ HÖÕU Nieân ñaïi 561 caka (639 sau coâng nguyeân). Ñòa ñieåm Phuù Höõu (Caùi Taøu Haï–Sa Ñeùc–Ñoàng Thaùp). Vaên töï: Sankrit (chöõ Phaïn), coå Khômer. Noäi dung khaùi quaùt: Minh vaên Phaïn goàm taùm chöông vôùi noäi dung toû loøng suøng kính thaàn Siva vaø leã vaät daâng cuùng laø nhöõng caùnh ñoàng nhöõng khu vöôøn. Phaàn coå Khômer goàm 25 doøng lieät keâ caùc leã vaät, caùc taëng phaåm ruoäng vöôøn, ñaát ñai daâng cho thaàn Siva. Ñoaïn 1: Chieán thaéng hoaøn toaøn thuoäc veà chính con ngöôøi maø luùc khôûi ñaàu, luùc giöõa chöøng vaø khi keát thuùc coøn laïi maõi ba theá giôùi haàu heát caùc vò ñöùng ñaàu vuõ truï khoâng heà hay bieát...thaäm chí ngay caû nhöõng ngöôøi thoâng tueä qua ba thôøi kì thuoäc veà Hara huøng maïnh, chuùa teå cuûa con ngöôøi, ngöôøi phaù huyû boùng toái mang teân Cri Vireevara, ngöôøi ñaõ ban cho moät ngöôøi ñaøn baø caùi vò theá maø moät ngöôøi ñaøn oâng khoâng theå ñaït ñöôïc. Ñoaïn 2: Trong khi Bhoja em uùt cuûa thuû lónh xöù Rudrapuri duy trì doøng doõi cai quaûn toaøn boä thaønh treân Taman Darapura. Ñoaïn 3: Vaøo luùc naøy, ranh giôùi cuûa nhöõng caùnh ñoàng vaø nhöõng khu vöôøn ñöôïc xaùc ñònh vôùi muïc ñích (ghi nhaän) söï thònh vöôïng cuûa neàn taûng (xöù sôû) nhöõng naêm trò vì cuûa vua ñöôïc tính theo lòch Caka vôùi naêm hình muõi teân, soá sau vaø 1 daïng (vaät theå baèng vôùi soá 1). Doøng 9, doøng 10: Nhöõng thöûa ruoäng do Kanhen Vrah AÕn Laõn Gus daâng leân cho VKA Cri Bhatara ôû Cparpares (khu nuoâi höôu) 100 Sanse (ruoäng). Doøng 11, doøng 12: moät khu vöôøn VKA Cri Bhatara Visa cuûa Hap AÕn ôû Vankak, 80 Sanse (ruoäng). Doøng 12, doøng 13: moät khu vöôøn cuûa Kurat Ancan ñang hieán 40 Sanse (ruoäng). ............... Leâ Xuaân Dieäm dòch töø baûn dòch tieáng Phaùp. PHUÏ LUÏC 2: MINH VAÊN BIA THAÙP MÖÔØI Nieân ñaïi: cuoái theá kæ thöù V sau coâng nguyeân. Ñòa ñieåm: Sa Ñeùc–Ñoàng Thaùp. Vaên töï: Sankrit (chöõ Phaïn). Noäi dung: Ñoaïn 1: ...aân suûng cuûa Ngöôøi... ñöùc vua Ja... maø caùnh tay cuûa Ngöôøi khôi caïn nöôùc, bieán bieån söõa thaønh moät ñaàm hoà höông thaûo. Ñoaïn 3: ...trong chieán traän vôùi ñöùc vua teân laø Vira Caturbhja. Ñoaïn 4: AØsamma bò löûa thieâu truïi. Ñoaïn 5: Hoa sen... nhöõng theá gian... taát caû... caùc ñaïo quaùn thu... do Ngöôøi laäp treân theá gian naøy bieát bao (ñeàn thôø) Bhagavat chöùa ñaày cuûa caûi. Ñoaïn 6: Ñöùc vua nay coù vôï laø moät phuï nöõ vaïm vôõ vôùi phong thaùi... vaø moät ñai, moät löng ñeïp, coù (ngöôøi con) teân Guna Varman, ngöôøi coù taâm hoàn cao quyù vaø trí thoâng minh. Ñoaïn 7: (coù goác) töø ñöùc vua haïnh vaän, coù phong thaùi quang minh cuûa Vikramin va trì, ngöôøi laøm maát traêng cuûa ñaáng Kaundiya. Vò hoaøng töû naøy tuy coøn treû tuoåi nhöng do hoäi tuï ñöïôc caû phaåm haïnh vaø taøi trí ñaõ ñöôïc (quyeàn) cai quaûn moät vuøng goàm nhöõng ngöôøi soáng baèng loäc tranh (nhöõng vuøng ñaát khai khaån töø buøn laày). Ñoaïn 8: Do thaùi töû GunaVarman cuûa baø meï ngaøi ñaõ ñaët nhöõng maûnh ñaát daáu chaân cuûa thaàn Bhagavat. Daáu chaân maø vôùi phong caùch theå hieän khoâng theå saûn sinh ñöôïc do ngaøi laøm neân (ngaøi khoâng muoán hình aûnh naøo khaùc treân ñôøi naøy). Ñoaïn 9: Ngaøi thöû 8 (hình töôïng) ñöôïc daâng cuùng nhieàu vò Baølamoân thoâng hieåu Veâña, Upanda, Vedanga nhö nhöõng ngöôøi baát töû ñaõ nhaän töø hoïc giaû chuyeân taâm (hoïc hoûi) Sruti teân goïi Cakratirthasvamin. Ñoaïn 10: Caàu cho con ngöôøi suøng kính (vò thaàn) naøy cö nguï ôû nôi cuùng daâng (cho) Sri Cakratutha goác tích... cuûa Guma: ñöùc haïnh suøng tín. cuõng caàucho ai chæ ( ñeán leã) nôi ñaây cuõng seõ ñöôïc ñeán nôi ngöï trò toái thöôïng cuûa Vishnu taâm linh thoaûi maùi, giaûi thoaùt khoûi Karma xaáu xa. Ñoaïn 11: Vaät maø Guma ñaõ cuùng cho Bha tuaân theo coâng lí nhö leänh ngaøi. .................... Leâ Xuaân Dieäm dòch theo baûn dòch tieáng Phaùp. PHUÏ LUÏC 3 HEÄ THOÁNG CAÙC VÒ THAÀN BAØLAMOÂN GIAÙO Adity Thaàn Ñaát Agni Thaàn Löûa Ananta Raén baûo veä Vishnu Apsara Thieân nöõ Ashwin Thaàn Noâng, thaàn Y Asura Thaàn Ma toái cao Chaya Nöõ thaàn boùng toái Devata Thaàn hoä phaùp (nöõ) Dravapala Thaàn hoä phaùp (Nam) Durga Nöõ thaàn chieán thaéng quyû traâu, teân khaùc cuûa Ñeâvi Dyans Thaàn thieân giôùi Gandharva Ca nöõ treân trôøi Ganesa Thaàn tieàn taøi, may maén Ganga Nöõ thaàn soâng Haèng Ganhavana Thaàn choàng cuûa tieân nöõ Apsara Hamsa Thieân nga, ngoãng thaàn Hanuman Thaàn Khæ Harihara Thaàn hôïp nhaát cuûa Vishnu vaø Siva Inñra Thaàn Saám Seùt Kala Quaùi vaät nuoát maët traêng Kama Thaàn duïc laïc, tình yeâu Kartikeya Thaàn chieán tranh Kim nara Thaàn ngöôøi coù caùnh ca só haùt rong treân thieân ñaøng Kubera thöôøng ñöôïc moâ taû vôùi duïng cuï aâm nhaïc treân tay Kubera Thaàn cuûa caûi Laksmi Nöõ thaàn saéc ñeïp vaø tieàn taøi, vôï cuûa Vishnu Mahes’vara Chuùa teå caùc vò thaàn caù nhaân Mahis Umardini Maët nöõ tính cuûa Siva cuõng laø vôï cuûa thaàn Siva Makara Thaàn caù Saáu Masuts Moät teân khaùc cuûa thaàn Gioù Mitra Thaàn Nhaät (moät teân khaùc cuûa Surya), thaàn AÂn Hueä Naga Thaàn Raén Nanñin Thaàn Boø Ñeâvi Ñaïi nöõ thaàn vôï cuûa Siva Parjannya Thaàn Maây Prabha Thaàn aùnh saùng, moät vôï cuûa Surya Prajapati Thaàn saùng taïo trong toân giaùo Veâña Purusha Thaàn saùng taïo Rakshara Quyû La Saùt Ruñra Thaàn Baõo Toá Samdhya Thaàn hoaøng hoân, moät vôï cuûa Surya Samjna Thaàn tri thöùc, moät vôï cuûa Surya Sarasvati Nöõ thaàn thoâng thaùi, huøng bieän, aâm nhaïc vaø khoa hoïc, vôï chính cuûa Vishnu Saravasti Thaàn Ñòa Giôùi Savitra Thaàn löïc ñoäng cô Sesha Vua caùc thaàn Raén Sö töû Vaät cöôõi cuûa thaàn Ketu hay thaàn Kubera. Ñoäi khi laø vaät cöôõi cuûa Inñra Soâma Thaàn Röôïu (nöôùc uoáng thieâng) Surya Thaàn maët trôøi Tvashtar Thôï reøn thieân giôùi Uma Moät teân cuûa Parvati vôï cuûa Siva Usa Nöõ thaàn bình minh Ushas Nöõ thaàn raïng ñoâng Varuna Thaàn ñieàu khieån ñaïi döông vaø cuõng laø thaàn khoâng trung Varuna Thaàn Nguyeät (moät teân khaùc cuûa Surya) gaén vôùi Mitra, thaàn Tö Phaùp Vasuki Raén laøm thaét löng cho Siva Yaksa Thaàn ngöôøi ñaàu thuù (khæ, sö töû, ngöïa) ñoâi khi coù caùnh mieäng coù raêng nanh chìa ra Yama Thaàn Dieâm Vöông, thaàn Cheát ._.