Vị từ tình thái trong Truyện Kiều của Nguyễn Du

BOÄ GIAÙO DUÏC – ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP HOÀ CHÍ MINH -------------------------------------------- Nguyeãn Thanh Nhaøn VÒ TÖØ TÌNH THAÙI TRONG TRUYEÄN KIEÀU CUÛA NGUYEÃN DU Chuyeân ngaønh: Lyù luaän ngoân ngöõ Maõ soá: 60.22.01 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. DÖ NGOÏC NGAÂN Thaønh phoá Hoà Chí Minh – Naêm 2006 LÔØI CAÛM ÔN Taùc giaû xin ñöôïc baøy toû loøng tri aân saâu saéc ñoái vôùi TS Dö Ngoïc Ngaân – ngöôøi Thaày ñaõ daønh nhieàu thôøi gian, coâng söùc chæ baûo cho taùc giaû töø nhöõng böôùc ban ñaàu khoù khaên cuõng nhö ñaõ heát loøng giuùp ñôõ veà moïi maët ñeå taùc giaû coù theå hoaøn thaønh ñöôïc luaän vaên. Xin ñöôïc baøy toû loøng bieát ôn chaân thaønh ñoái vôùi quyù thaày coâ, quyù ñoàng nghieäp vaø baïn beø thaân höõu ñaõ coù nhöõng yù kieán ñoùng goùp quyù baùu cho luaän vaên. Xin caûm ôn Phoøng Khoa hoïc coâng ngheä – Sau Ñaïi hoïc Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm Taây Ninh ñaõ ñoäng vieân vaø taïo ñieàu kieän cho taùc giaû trong quaù trình thöïc hieän luaän vaên. Nguyeãn Thanh Nhaøn QUY ÖÔÙC TRÌNH BAØY 1. Caùch trình baøy taøi lieäu trích daãn: _ [ X,Y ] X: Soá thöù töï cuûa taùc phaåm trích daãn ñöôïc ghi trong muïc Thö muïc taøi lieäu tham khaûo (cuoái luaän vaên). Y: Soá thöù töï trang trong taøi lieäu trích daãn (ñöôïc vieát sau daáu phaåy). _ Tröôøng hôïp ñoaïn trích nguyeân vaên naèm ôû hai trang lieân tuïc thì giöõa trang ñaàu vaø trang cuoái coù ñaùnh daáu gaïch ngang (-). Ví duï: [10,12- 14]. _ Tröôøng hôïp chæ neâu toùm taét yù kieán cuûa taùc giaû khaùc maø khoâng trích daãn nguyeân vaên thì ghi teân taùc giaû vaø naêm xuaát baûn trong ngoaëc ñôn, sau ñoù laø soá thöù töï cuûa taøi lieäu tham khaûo vaø soá trang ghi trong daáu ngoaëc vuoâng. Neáu ñoaïn trích khoâng naèm ôû hai ba trang lieân tuïc thì ñöôïc ñaùnh daáu chaám phaåy (;) ôû giöõa nhöõng trang ñoù. Ví duï: (Nguyeãn Ñöùc Daân 1988)[25,14; 25] Thoâng tin ñaày ñuû veà taøi lieäu trích daãn ñöôïc ghi trong Thö muïc taøi lieäu tham khaûo. 2. Caùch trình baøy xuaát xöù cuûa ví duï trích daãn: _ Xuaát xöù moät soá ví duï trích daãn töø caùc taùc phaåm vaên hoïc ñöôïc trình baøy nhö sau: Teân taùc giaû vaø teân taùc phaåm ghi baèng nhöõng chöõ caùi ñaàu, giöõa coù gaïch noái, sau daáu phaåy laø trang trích daãn. Chuùng ñöôïc ñaët trong daáu ngoaëc nhoïn . Ví duï: . Thoâng tin ñaày ñuû veà caùc ví duï trích daãn töø taùc phaåm vaên hoïc ñöôïc ghi trong muïc Phuï luïc. _ Xuaát xöù moät soá ví duï trong Truyeän Kieàu thì ñöôïc ghi baèng soá thöù töï caâu thô ñaët trong daáu ngoaëc nhoïn . Ví duï: . _ Ví duï ñöôïc ghi baèng chöõ nghieâng (trong ñoù vò töø tình thaùi ñang xeùt thì ghi baèng chöõ ñöùng). Ví duï: Caïn loøng chaúng bieát nghó saâu. 3. Caùch trình baøy moät soá kyù hieäu trong luaän vaên: _ Daáu * ñaët ôû ñaàu caâu ñaùnh daáu caâu khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc. _ [+]: coù thuoäc tính, [-]: khoâng coù thuoäc tính. MUÏC LUÏC MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI 2. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU 3. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU 4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 5. YÙ NGHÓA KHOA HOÏC VAØ THÖÏC TIEÃN CUÛA LUAÄN VAÊN 6. CAÁU TRUÙC CUÛA LUAÄN VAÊN Chöông 1: TOÅNG QUAN VEÀ VÒ TÖØ TÌNH THAÙI 1.1. VÒ TÖØ TÌNH THAÙI 1.1.1. Vò töø 1.1.2. Vò töø tình thaùi 1.2. CÖÔNG VÒ CUÙ PHAÙP CUÛA VÒ TÖØ TÌNH THAÙI TRONG NGÖÕ ÑOAÏN VÒ TÖØ 1.2.1. YÙ kieán thöù nhaát: Trung taâm cuûa ngöõ ñoaïn vò töø thuoäc veà vò töø ngoân lieäu 1.2.2. YÙ kieán thöù hai: Trung taâm cuûa ngöõ ñoaïn vò töø thuoäc veà vò töø tình thaùi 1.3. CHÖÙC NAÊNG NGHÓA CUÛA VÒ TÖØ TÌNH THAÙI TRONG TIEÁNG VIEÄT 1.3.1. Vò töø tình thaùi vaø vaán ñeà phaûn aùnh moái lieân heä giöõa söï tình vôùi ngöôøi noùi ra söï tình 1.3.2. Vò töø tình thaùi vaø vaán ñeà phaûn aùnh moái lieân heä giöõa söï 1 1 3 27 28 28 28 30 30 30 33 38 38 40 44 45 54 tình vôùi chuû theå cuûa söï tình 1.3.3. Vò töø tình thaùi vaø vaán ñeà phaûn aùnh moái lieân heä giöõa caùc nhaân toá beân trong söï tình 1.3.4. Vò töø tình thaùi vaø vaán ñeà phaûn aùnh moái lieân heä giöõa söï tình vôùi caùc nhaân toá beân ngoaøi söï tình Chöông 2: CÖÔNG VÒ CUÙ PHAÙP VAØ CHÖÙC NAÊNG NGHÓA CUÛA VÒ TÖØ TÌNH THAÙI TRONG TRUYEÄN KIEÀU CUÛA NGUYEÃN DU 2.1. CÖÔNG VÒ CUÙ PHAÙP CUÛA VÒ TÖØ TÌNH THAÙI TRONG TRUYEÄN KIEÀU 2.2. CHÖÙC NAÊNG NGHÓA CUÛA VÒ TÖØ TÌNH THAÙI TRONG TRUYEÄN KIEÀU 2.2.1. Vò töø tình thaùi vaø vaán ñeà phaûn aùnh moái lieân heä giöõa söï tình vôùi ngöôøi noùi ra söï tình trong Truyeän Kieàu 2.2.2. Vò töø tình thaùi vaø vaán ñeà phaûn aùnh moái lieân heä giöõa söï tình vôùi chuû theå cuûa söï tình trong Truyeän Kieàu 2.2.3. Vò töø tình thaùi vaø vaán ñeà phaûn aùnh moái lieân heä giöõa caùc nhaân toá beân trong söï tình trong Truyeän Kieàu 2.2.4. Vò töø tình thaùi vaø vaán ñeà phaûn aùnh moái lieân heä giöõa söï tình vôùi caùc nhaân toá beân ngoaøi söï tình trong Truyeän Kieàu KEÁT LUAÄN THÖ MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO PHUÏ LUÏC 59 64 70 70 78 79 95 102 107 116 120 130 1 MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du laø moät kho taøng ngheä thuaät khoâng bao giôø khai thaùc heát. Töø tröôùc ñeán nay ñaõ coù raát nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaùnh giaù cao veà taøi naêng söû duïng ngoân ngöõ cuûa nhaø thô, tieâu bieåu nhö: Tröôøng Chinh, Leâ Ñình Kî, Ñaëng Thanh Leâ, Nguyeãn Loäc, Phan Ngoïc, Hoaøi Thanh, Nguyeãn Khaùnh Toaøn … Phaàn lôùn caùc nhaø nghieân cöùu, pheâ bình ñeàu ñaùnh giaù cao veà taøi naêng cuûa Nguyeãn Du, xem Nguyeãn Du laø baäc thaày cuûa ngoân ngöõ daân toäc, laø taäp ñaïi thaønh veà ngoân ngöõ cuûa thôøi ñaïi oâng vaø cuõng laø ngöôøi ñaõ naâng ngoân ngöõ vaên hoïc daân toäc cuûa thôøi ñaïi leân moät ñænh cao choùi loïi. Thaät vaäy, qua taùc phaåm Truyeän Kieàu, baèng taøi naêng vaø söï nhaïy caûm cuûa mình, Nguyeãn Du raát thaønh coâng trong vieäc söû duïng ngoân ngöõ. Söï thaønh coâng cuûa nhaø thô veà phöông dieän ngoân ngöõ ñaõ khaúng ñònh moät caùch ñaày söùc thuyeát phuïc söï phong phuù vaø khaû naêng to lôùn cuûa ngoân ngöõ daân toäc trong saùng taùc vaên hoïc. Ñuùng nhö lôøi nhaän xeùt cuûa GS. Nguyeãn Khaùnh Toaøn: “Sôû dó Truyeän Kieàu ñaõ trôû thaønh moät kieät taùc vó ñaïi cuûa Nguyeãn Du, moät trong nhöõng nguyeân nhaân cô baûn nhaát laø vì Nguyeãn Du ñaõ söû duïng tieáng Vieät moät caùch thaàn tình, kyø dieäu” (Dieãn vaên ñoïc trong buoåi leã kyû nieäm 200 naêm ngaøy sinh Nguyeãn Du, toå chöùc taïi Nhaø haùt thaønh phoá Haø Noäi ngaøy 25-11-1965). Ngoân ngöõ laø phöông tieän giao tieáp quan troïng nhaát cuûa con ngöôøi. Ngoân ngöõ giuùp con ngöôøi truyeàn ñaït nhöõng taâm tö, tình caûm, nguyeän 2 voïng …. Con ngöôøi söû duïng ngoân ngöõ khoâng nhöõng phaûn aùnh hieän thöïc maø coøn theå hieän nhaän thöùc, thaùi ñoä, caùch ñaùnh giaù … cuûa mình veà söï tình (state of affairs), veà chuû theå ñöôïc ñeà caäp ñeán trong caâu … Thoáng nhaát vôùi luaän ñieåm vöøa neâu treân, veà cô baûn, ñeán nay nhieàu nhaø ngoân ngöõ hoïc, nhaát laø caùc nhaø ngöõ phaùp chöùc naêng, thöøa nhaän trong moät caâu nhö: (1) Thuùy Vaân chôït tænh giaác xuaân. coù hai thaønh phaàn ñöôïc phaân bieät vôùi nhau veà chöùc naêng bieåu ñaït: – Thaønh phaàn thöù nhaát: Taäp hôïp caùc yeáu toá theå hieän noäi dung söï tình (loõi söï tình) vaø caùc tham toá (arguments) cuûa söï tình trong caâu. Caùi loõi cuûa söï tình trong ví duï (1) laø TÆNH, hai tham toá cuûa noù laø THUÙY VAÂN vaø GIAÁC XUAÂN. Thaønh phaàn naøy ñöôïc goïi laø Ngoân lieäu (lexis / dictum). – Thaønh phaàn thöù hai: Chính laø caùch thöïc hieän moái lieân heä cuûa nhöõng thaønh phaàn ngoân lieäu, cho bieát moái lieân heä aáy laø coù thaät (hieän thöïc) hay khoâng coù thaät (phi hieän thöïc), laø taát yeáu hay khoâng taát yeáu, laø coù theå (khaû naêng) hay khoâng coù theå (khoâng khaû naêng). Ngoaøi vieäc bieåu hieän ba phaïm truø treân, caâu noùi coøn chöùa ñöïng nhöõng thaønh phaàn bieåu ñaït thaùi ñoä, caùch ñaùnh giaù … cuûa ngöôøi noùi ñoái vôùi söï tình ñöôïc phaûn aùnh vaø bieåu ñaït tính chaát cuûa phaùt ngoân. Thaønh phaàn naøy ñöôïc xaùc laäp baèng söï coù maët cuûa töø CHÔÏT. Thaønh phaàn naøy ñöôïc goïi laø Tình thaùi (modality). Ñaëc bieät trong caùc yeáu toá tình thaùi tham gia vaøo caáu truùc caâu, coù nhöõng yeáu toá tình thaùi ñöùng tröôùc caùc ngöõ ñoaïn vò töø – moät vò trí raát 3 nhaïy caûm veà nghóa hoïc, veà cuù phaùp. Söï thaâm nhaäp cuûa chuùng vaøo beân trong caáu truùc caâu saâu saéc ñeán möùc chuùng coù theå toå chöùc caáu truùc caâu ñoù. Chuùng ñöôïc xem laø moät loaïi vò töø vaø luoân nhaän vò ngöõ ñöùng sau laøm boå ngöõ. Ñoù chính laø VÒ TÖØ TÌNH THAÙI (modality verb). Hôn möôøi naêm trôû laïi ñaây, trong toaøn boä caùc yeáu toá tình thaùi cuûa tieáng Vieät, vò töø tình thaùi – moät boä phaän coù aûnh höôûng quan yeáu ñeán vieäc mieâu taû caáu truùc cuûa toaøn vò ngöõ, coù nhieàu vaán ñeà lyù luaän ñaùng quan taâm, vaø trong quaù trình nghieân cöùu taùc phaåm vaên chöông, vieäc tìm hieåu vò töø tình thaùi cuõng chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc. Chính vì leõ ñoù, ñeå hieåu saâu hôn giaù trò ngoân ngöõ cuõng nhö giaù trò noäi dung cuûa taùc phaåm Truyeän Kieàu, chuùng toâi choïn vaán ñeà VÒ TÖØ TÌNH THAÙI TRONG TRUYEÄN KIEÀU CUÛA NGUYEÃN DU laøm ñoái töôïng nghieân cöùu cho luaän vaên cuûa mình. Luaän vaên cuûa chuùng toâi chæ laø moät thöû nghieäm vaän duïng caùc quan ñieåm nghieân cöùu cuûa ngöõ phaùp chöùc naêng ñeå böôùc ñaàu xöû lyù moät soá vaán ñeà coù lieân quan ñeán vò töø tình thaùi trong taùc phaåm Truyeän Kieàu. Vì ñaây laø böôùc ñaàu thöû nghieäm coäng vôùi nhöõng haïn cheá cuûa sôû hoïc baûn thaân cuõng nhö haïn cheá veà thôøi gian nghieân cöùu cho neân luaän vaên khoâng traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt. Chuùng toâi hy voïng raèng nhöõng keát quaû nghieân cöùu cuï theå cuûa luaän vaên seõ goùp phaàn vaøo vieäc tìm hieåu, nghieân cöùu ngoân ngöõ trong taùc phaåm vaên chöông. 2. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU 2.1. Vaán ñeà tình thaùi trong saùch vôû ngoân ngöõ hoïc vaø Vieät ngöõ hoïc 4 “Tình thaùi” laø moät khaùi nieäm töông ñoái môùi meû trong Vieät ngöõ hoïc. Thaät ra, khaùi nieäm naøy ñaõ coù töø laâu trong lyù luaän ngoân ngöõ. Caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc ñaõ tìm hieåu, giaûi quyeát chuùng theo nhöõng höôùng khaùc nhau, nhöng nhöõng ñieåm coát loõi cuûa khaùi nieäm tình thaùi vaãn ñöôïc thoáng nhaát veà cô baûn. 2.1.1. Trong logic hoïc, vaán ñeà tình thaùi ñöôïc ñeà caäp töø raát laâu. Coù theå noùi Aristote laø ngöôøi ñaàu tieân quan taâm ñeán vaán ñeà naøy. Nhöng xem xeùt logic tình thaùi theo höôùng hieän ñaïi laø coâng lao cuûa C.I.Lewis (1912), C.H. Lang-ford (1932) (Nguyeãn Ñöùc Daân 1987)[19,38-40]. Trong ngoân ngöõ hoïc, vaán ñeà tình thaùi cuõng ñöôïc ñeà caäp khaù laâu. Cho ñeán ngaøy nay, vaãn phaûi thöøa nhaän raèng “khoâng coù phaïm truø naøo maø baûn chaát ngoân ngöõ hoïc vaø thaønh phaàn caùc yù nghóa boä phaän laïi gaây ra nhieàu yù kieán khaùc bieät vaø ñoái laäp nhau nhö phaïm truø tình thaùi” (Panfilov)(Leâ Ñoâng-Nguyeãn Vaên Hieäp 2003)[27,19]. Noùi veà vaán ñeà tình thaùi, coù theå keå ñeán Ch. Bally, V.V. Vinogradov, B.N. Golovin V.N. Bondarenko, M.V. Liapon, John Lyons, M. Haliday, T. Givoùn, F. Palmer, J. Bybee … Nhaø ngoân ngöõ hoïc Phaùp noåi tieáng Ch. Bally ñaõ duøng thuaät ngöõ dictum ñeå goïi noäi dung coát loõi cuûa caâu vaø modus hoaëc modaliteù ñeå chæ thaùi ñoä cuûa ngöôøi noùi ñoái vôùi noäi dung aáy. Dictum gaén chaët vôùi chöùc naêng thoâng tin, chöùc naêng mieâu taû cuûa ngoân ngöõ, coøn modus gaén vôùi bình dieän taâm lyù. OÂng cho raèng: “Tính tình thaùi laø linh hoàn cuûa caâu. Cuõng nhö yù töôûng (idea), tính tình thaùi veà cô baûn ñöôïc hình thaønh do keát quaû cuûa moät thao taùc tích cöïc cuûa chuû theå laø ngöôøi noùi. Do ñoù khoâng theå 5 taïo cho caâu yù nghóa cuûa lôøi noùi / caâu noùi, neáu trong caâu ta khoâng tìm thaáy moät bieåu hieän naøo ñoù cuûa tính tình thaùi” [96,170]. Trong tieáng Nga, ngay töø nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû tröôùc, söï phaân tích cuï theå vuøng chöùc naêng cuûa tính tình thaùi ñaõ ñöôïc trình baøy trong moät coâng trình cuûa Vieän só V.V. Vinogradov “Veà phaïm truø tình thaùi vaø caùc töø tình thaùi trong tieáng Nga”. Taùc giaû ñaõ khaúng ñònh yù nghóa quan troïng cuûa vaán ñeà naøy, xem chuùng laø moät trong nhöõng phaïm truø ngoân ngöõ hoïc trung taâm, cô baûn; vaø ôû caùc ngoân ngöõ khaùc nhau ñöôïc tìm thaáy döôùi nhöõng daïng khaùc nhau (Vinogradov 1950)[97,42]. Theo V.N. Bondarenko, tính tình thaùi laø moät phaïm truø ngoân ngöõ chæ ra ñaëc ñieåm cuûa caùc moái quan heä khaùch quan ñöôïc phaûn aùnh trong noäi dung cuûa caâu vaø chæ ra möùc ñoä cuûa tính xaùc thöïc veà noäi dung cuûa chính caâu ñoù theo quan ñieåm cuûa ngöôøi noùi. Nhö vaäy, döïa vaøo yù nghóa, tình thaùi coù hai phaïm truø sau: tình thaùi khaùch quan (objective modality) vaø tình thaùi chuû quan (subjective modality) (Phaïm Huøng Vieät 2003)[91,31]. Quan ñieåm cuûa Bondarenko veà tình thaùi ñaõ baét ñaàu phaùt hieän ra nhöõng khía caïnh duïng hoïc cuûa vaán ñeà tình thaùi, nhöng laïi chöa thaät söï vaän duïng moät caùch trieät ñeå phöông phaùp … cuûa duïng hoïc ñeå phaân tích baûn chaát cuûa phaïm truø tình thaùi. Quan ñieåm naøy ñöôïc nhieàu taùc giaû taùn ñoàng nhö: Liapon, Leâ Ñöùc Troïng, Phaïm Huøng Vieät … Ñi xa hôn vaøo lónh vöïc duïng hoïc coù theå keå ñeán A.M. Peshkovskij. Theo oâng, phaïm truø tình thaùi theå hieän quan heä giöõa ngöôøi noùi vôùi moái lieân heä do noù laäp neân giöõa moät phaùt ngoân cuï theå vaø thöïc teá, töùc laø moái 6 quan heä vôùi moái quan heä. Nhö vaäy, khi quan saùt phaïm truø tình thaùi, ngöôøi ta coøn xeùt caû söï phaûn öùng, caùc töông taùc phöùc taïp giöõa boán nhaân toá cuûa quaù trình giao tieáp: ngöôøi noùi, ngöôøi ñoái thoaïi, noäi dung cuûa phaùt ngoân vaø thöïc teá (Phaïm Huøng Vieät 2003)[90,38]. M.A.K. Halliday cuõng coù raát nhieàu yù kieán baøn veà tính tình thaùi. Moät maët, oâng chuù troïng vaøo phaïm truø thöùc (mood), moät maët laïi ñaët ra yeâu caàu veà vieäc caàn phaûi xem xeùt tính tình thaùi qua vieäc söû duïng ñoäng töø. Vôùi phaïm truø trôï ñoäng töø (auxiliaries), taùc giaû hy voïng seõ giaûi thích ñöôïc nhöõng gì coøn soùt laïi cuûa tính tình thaùi maø neáu chæ duøng rieâng khaùi nieäm vò tính thì chöa giaûi quyeát troïn veïn. Thaønh phaàn thöùc goàm hai tieåu thaønh phaàn: (i) chuû ngöõ (subject) laø moät cuïm danh töø, (ii) taùc töû höõu ñònh (finite) laø moät phaàn cuûa cuïm ñoäng töø. Thaønh phaàn höõu ñònh laø moät trong soá ít nhöõng taùc töû ñoäng töø bieåu ñaït thì (tense) (ví duï: is,has) hay tình thaùi (ví duï: can, must) (Halliday 2004)[30,156]. E.M. Volf cho raèng söï ñaùnh giaù coù theå ñöôïc coi nhö moät trong nhöõng kieåu tình thaùi truøm leân treân noäi dung ñöôïc mieâu taû cuûa söï bieåu thò ngoân ngöõ. Ngoaøi ra coøn coù caùc kieåu yù nghóa tình thaùi khaùc: tình thaùi caàn yeáu, tình thaùi mong muoán, tình thaùi yeâu caàu, tình thaùi khuyeân nhuû, tình thaùi ngaên caám vaø caûnh baùo tröôùc, tình thaùi raên ñe (Phaïm Huøng Vieät 2003)[90,34]. J. Lyons thì cho raèng tình thaùi logic ñöôïc bieåu hieän qua khaùi nieäm tính khaû naêng vaø tính taát yeáu, coøn trong ngoân ngöõ, tình thaùi ñöôïc nhaän thöùc qua hai phaïm truø cô baûn laø tình thaùi nhaän thöùc (epistemic modality) vaø tình thaùi ñaïo nghóa (deontic modality). Tình thaùi nhaän thöùc phaûi ñöôïc 7 theå hieän thoâng qua tính taát yeáu hoaëc khaû naêng veà tính xaùc thöïc cuûa meänh ñeà, vaø coù lieân quan ñeán tri thöùc vaø nieàm tin, coøn tình thaùi ñaïo nghóa thì coù lieân quan vôùi chöùc naêng xaõ hoäi cuûa pheùp taéc hay laø nghóa vuï (Lyons 1977)[94,823]. 2.1.2. Ñoái vôùi tieáng Vieät, trong moät thôøi gian daøi, tình thaùi ñöôïc coi laø thuoäc lónh vöïc lôøi noùi (parole) chöù khoâng thuoäc lónh vöïc ngoân ngöõ (langue) maø nhieàu nhaø Vieät ngöõ hoïc raát ngaïi laãn loän ngoân ngöõ vôùi lôøi noùi, cho neân khoâng muoán xem xeùt vai troø cuûa ngöôøi noùi trong caáu truùc caâu. Nhöng töø nhöõng naêm ñaàu 90 cuûa theá kyû XX ñeán nay, vaán ñeà tình thaùi ñöôïc raát nhieàu nhaø Vieät ngöõ hoïc quan taâm nhö : Hoaøng Tueä, Nguyeãn Ñöùc Daân, Ñoã Höõu Chaâu, Cao Xuaân Haïo …. Nhöõng coâng trình nghieân cöùu coù lieân quan ñeán vaán ñeà tình thaùi trong tieáng Vieät coù theå phaân bieät thaønh hai nhoùm: 1) Nhoùm thöù nhaát: khoâng tröïc tieáp quan taâm ñeán vaán ñeà tình thaùi, nhöng trong quaù trình xöû lyù caùc vaán ñeà khaùc, caùc taùc giaû naøy ñaõ voâ tình ñuïng chaïm ñeán moät boä phaän vaán ñeà tình thaùi. Thuoäc nhoùm naøy coù theå keå ñeán: Nguyeãn Kim Thaûn (1977), Ñaùi Xuaân Ninh (1978), Leâ Caän-Phan Thieàu-Dieäp Quang Ban-Hoaøng Vaên Thung (1983), Ñinh Vaên Ñöùc (1986), Hoaøng Pheâ (1987), Ñoã Höõu Chaâu (1993), Buøi Taát Töôm (1995), Leâ Bieân (1996), Nguyeãn Vaên Thaønh (2003) … Caùc coâng trình nghieân cöùu lieân quan ñeán phaïm truø tình thaùi cuûa nhoùm taùc giaû thöù nhaát naøy coù theå khaùi quaùt qua nhöõng luaän ñieåm sau: • Phaïm truø tình thaùi haàu nhö khoâng ñöôïc chính thöùc nhaéc ñeán trong soá caùc phaïm truø ngöõ phaùp, ngöõ nghóa maø caùc taùc giaû 8 naøy ñöa ra trong heä thoáng. Hoï khoâng neâu leân moät söï nhaän thöùc naøo veà söï ñoái laäp giöõa phaïm truø ngoân lieäu vaø phaïm truø tình thaùi. Caùc taùc giaû naøy chuû yeáu noùi ñeán hai phaïm truø töø loaïi cô baûn laø thöïc töø (baûn chaát laø caùc töø ngoân lieäu) vaø hö töø (baûn chaát laø caùc töø coâng cuï cuù phaùp). • Do ñoù, caùc yeáu toá tình thaùi noùi chung hoaëc laø bò xeáp vaøo trong nhoùm caùc thöïc töø, hoaëc laø bò xeáp vaøo trong nhoùm caùc hö töø. Moät soá yeáu toá ñöôïc xeáp vaøo thöïc töø vì coù yù nghóa töø vöïng, nhö: muoán, ñònh, toan, coù theå, nôõ, ... Haàu nhö khoâng coù taùc giaû naøo thuoäc nhoùm naøy chæ ra tö caùch taùc töû tình thaùi cuûa caùc yeáu toá vöøa neâu. Coøn nhöõng yeáu toá ñöôïc xeáp vaøo hö töø laø caùc yeáu toá tình thaùi maø: hoaëc laø chuùng ñöôïc xem laø ñi keøm theo nhöõng thöïc töø ñeå boå sung moät yù nghóa naøo ñoù (chaúng haïn yù nghóa thôøi – theå) cho caùc thöïc töø naøy (ñaõ, ñang, seõ, cuõng, vaãn ...); hoaëc laø chuùng thöôøng ñöùng ôû nhöõng vò trí cuù phaùp ñöôïc cho laø chæ daønh cho caùc hö töø (caùc ngöõ khí töø nhö: haû, nhæ, phoûng, ...) • Caùc yeáu toá tình thaùi ñöôïc goïi baèng nhieàu teân goïi khaùc nhau nhö: phoù töø, trôï töø, thaùn töø, ngöõ khí töø, ... tuøy theo nhöõng ñaëc ñieåm ngöõ nghóa cuù phaùp ñöôïc ruùt ra qua phaân tích caâu. 2) Nhoùm thöù hai: tröïc tieáp quan taâm ñeán vaán ñeà tình thaùi. Tuy nhieân, caùc taùc giaû naøy chæ khaûo saùt ñoái töôïng ôû nhöõng khía caïnh khaùc nhau. Thuoäc nhoùm naøy coù theå keå ñeán caùc taùc giaû: Nguyeãn Ñöùc Daân (1976, 1985, 1987, 1998), Nguyeãn Ñöùc Döông (2003), Phaïm Xuaân Mai 9 (2000), Phan Maïnh Huøng (1982), Vuõ Theá Thaïch (1988), Nguyeãn Minh Thuyeát (1986, 1995), Phaïm Huøng Vieät (1994, 2003), Nguyeãn Thò Thuaän (1999) … Ñaëc bieät trong nhöõng naêm gaàn ñaây, coù moät soá taùc giaû ñeà tieáp thu nhöõng thaønh töïu nghieân cöùu veà vaán ñeà tình thaùi vaø vaän duïng vaøo tieáng Vieät moät caùch raát chi tieát cuõng nhö coù nhöõng kieán giaûi raát saâu saéc, chaúng haïn nhö Cao Xuaân Haïo (1991, 1998, 2001, 2005), Leâ Ñoâng (1991, 1992), Nguyeãn Vaên Hieäp (1994, 1998, 2001, 2002), Phaïm Thò Ly (2003), Huyønh Vaên Thoâng (1996, 2001). Tröïc tieáp quan taâm ñeán vaán ñeà tình thaùi, caùc taùc giaû thuoäc nhoùm thöù hai ñaõ nhaän thöùc ñöôïc söï phaân bieät giöõa hai phaïm truø ngoân lieäu vaø tình thaùi. Tuy nhieân, trong khi phaân xuaát caùc yeáu toá tình thaùi, caùc taùc giaû naøy coøn chöa ñöa ra caùc tieâu chí minh xaùc. Maët khaùc, nhö ñaõ noùi, caùc taùc giaû nhoùm naøy cuõng chæ môùi quan taâm ñeán vaán ñeà tình thaùi ôû nhöõng phaïm vi heïp, thöôøng laø taäp trung vaøo phaân tích caùc ñaëc ñieåm ngöõ nghóa, duïng phaùp cuûa moät vaøi yeáu toá tình thaùi phoå bieán. Nhöõng keát quaû phaân tích naøy thöïc teá ñaõ ñoùng goùp moät phaàn quan troïng vaøo vieäc xöû lyù, phaân tích caùc yeáu toá tình thaùi. Moät soá taùc giaû pheâ phaùn nhöõng quan nieäm, caùch nhìn cuõ, chaúng haïn “caùch goïi teân “hö töø tình thaùi” phaûn aùnh moät söï nhaän thöùc khoâng raïch roøi trong vieäc phaân bieät hai phaïm truø tình thaùi vaø coâng cuï cuù phaùp”. [73,13] – Theo Nguyeãn Ñöùc Daân, ôû Vieät Nam, coù theå noùi Hoaøng Pheâ laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ vaän duïng logic tình thaùi ñeå nghieân cöùu moät soá taùc töû (operator) ngoân ngöõ. OÂng cuõng ñaõ neâu leân nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà vaán ñeà tình thaùi trong khuoân khoå logic hoïc, vaø cho thaáy moái quan heä cô 10 baûn giöõa logic tình thaùi vôùi ngoân ngöõ. Theo ñoù, tính taát yeáu vaø tính coù theå ñöôïc coi laø truï coät cuûa vaán ñeà tình thaùi trong ngoân ngöõ (Nguyeãn Ñöùc Daân 1998)[20,91-97]. – Ñoã Höõu Chaâu thì cho raèng: “Hai chöõ tình thaùi neáu coù ñöôïc quan taâm laïi thöôøng ñi ñoâi vôùi nhöõng ñònh kieán sai laïc. Söï hieåu laàm phoå bieán nhaát laø nghó raèng “tình thaùi” töùc laø nhöõng saéc thaùi tình caûm, caûm xuùc cuûa ngöôøi noùi trong khi phaùt ngoân” [16,66]. – Cao Xuaân Haïo khaúng ñònh “Noäi dung cuûa baát kyø moät lôøi phaùt ngoân naøo cuõng chöùa ñöïng moät tình thaùi (neáu khoâng phaûi laø keát hôïp nhieàu thöù tình thaùi)” [37,98], vaø oâng xaùc ñònh cuï theå hôn, noäi dung cuûa caùc tham soá cuûa söï tình coäng laïi laøm thaønh ngoân lieäu, muoán thaønh moät nhaän ñònh phaûi coù tình thaùi. Nhìn chung, nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây cuûa giôùi Vieät ngöõ hoïc veà lónh vöïc tình thaùi thöôøng taäp trung vaøo ba vaán ñeà chính: (i) veà khaùi nieäm tình thaùi vaø söï theå hieän yù nghóa tình thaùi, (ii) veà vò töø tình thaùi, (iii) veà tieåu töø tình thaùi. (i). Veà khaùi nieäm tình thaùi vaø söï theå hieän yù nghóa tình thaùi trong caâu tieáng Vieät – Khaùi nieäm tình thaùi ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu ngoân ngöõ hoïc trình baøy nhö ñaõ noùi ôû muïc 2.1.1.. Chuùng toâi thì ñoàng tình vôùi caùch hieåu sau ñaây: Tình thaùi laø moät phaïm truø ngoân ngöõ phaûn aùnh caùch thöïc hieän moái lieân heä tieàm naêng giöõa caùc yeáu toá ngoân lieäu, cho bieát moái lieân heä aáy laø coù thaät (hieän thöïc) hay khoâng coù thaät (phi hieän thöïc), laø taát yeáu hay khoâng taát yeáu, laø coù theå hay khoâng coù theå. 11 – Veà söï theå hieän yù nghóa tình thaùi, tình thaùi ñöôïc phaân bieät: tình thaùi thuoäc veà lónh vöïc duïng phaùp vaø tình thaùi thuoäc lónh vöïc nghóa hoïc. + Tình thaùi cuûa lôøi phaùt ngoân (modaliteù d'eùnonceù) thuoäc bình dieän nghóa hoïc. Noù thuoäc caùi noäi dung truyeàn ñaït hay ñöôïc yeâu caàu truyeàn ñaït. Noù coù lieân quan ñeán thaùi ñoä cuûa ngöôøi noùi ñoái vôùi ñieàu mình noùi ra, hoaëc coù lieân quan ñeán quan heä giöõa sôû ñeà (subjectum) vaø sôû thuyeát (praedicatum) cuûa meänh ñeà. Noäi dung cuûa baát kyø moät lôøi phaùt ngoân naøo cuõng chöùa ñöïng moät tình thaùi. Tình thaùi coù theå coi nhö laø trung hoaø (“khoâng ñaùnh daáu”) laø tình thaùi “hieän thöïc” hay “traàn thuaät khaúng ñònh” ñöôïc theå hieän baèng söï vaéng maët cuûa moïi yeáu toá chæ tình thaùi trong caáu truùc caâu ñaõ thaønh hình (nghóa laø ñaõ tuyeán tính hoaù theo caùc quy taéc taïo caâu) trong caùc ngoân ngöõ khoâng bieán hình. Nhöõng tình thaùi coù theå coi nhö “coù ñaùnh daáu” trong caâu traàn thuaät coù theå phaân ra thaønh hai loaïi: 1) tình thaùi cuûa caâu noùi, 2) tình thaùi cuûa caáu truùc vò ngöõ haït nhaân. • Tình thaùi cuûa caâu noùi (modaliteù de la phrase) phaûn aùnh thaùi ñoä cuûa ngöôøi noùi ñoái vôùi ñieàu mình noùi ra, caùch ngöôøi noùi ñaùnh giaù tính hieän thöïc hay khoâng hieän thöïc, giôùi haïn cuûa tính hieän thöïc, möùc ñoä cuûa tính xaùc thöïc, cuûa tính taát yeáu, tính khaû naêng, tính chaát ñaùng mong muoán hay ñaùng tieác … cuûa ñieàu ñöôïc thoâng baùo. • Tình thaùi cuûa caáu truùc vò ngöõ haït nhaân (modaliteù de la preùdication) phaûn aùnh nhöõng daïng thöùc theå hieän cuûa haønh ñoäng, quaù trình, traïng thaùi hay tính chaát do phaàn vò ngöõ bieåu 12 ñaït. + Tình thaùi cuûa haønh ñoäng phaùt ngoân (modaliteù d’eùnonciation) thuoäc lónh vöïc duïng phaùp. Chuùng phaân bieät caùc lôøi noùi veà phöông dieän muïc tieâu vaø taùc duïng trong giao teá. Ñoù laø söï phaân bieät quen thuoäc giöõa caùc loaïi caâu: traàn thuaät, hoûi, caàu khieán, phaûn baùc ... (Cao Xuaân Haïo 2004)[36,96-99]. (ii) Veà vò töø tình thaùi, theo chuùng toâi ñöôïc bieát Cao Xuaân Haïo laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa thuaät ngöõ naøy vaøo tieáng Vieät trong baùo caùo chuyeân ñeà “Tieàn giaû ñònh vaø haøm yù trong moät soá vò töø tình thaùi cuûa tieáng Vieät”, taïi Vieän Ngoân ngöõ hoïc naêm 1979. Vaán ñeà naøy cuõng ñöôïc nhieàu taùc giaû quan taâm nhö: Huyønh Vaên Thoâng vôùi luaän vaên Thaïc só “Vò töø tình thaùi tieáng Vieät” (1996), vôùi baøi vieát “Maáy nhaän xeùt veà vò töø tình thaùi vaø yù nghóa theå (aspect) trong tieáng Vieät” (2000), “Toång quan caùch thöùc ñaùnh daáu tình thaùi trong tieáng Vieät baèng vò töø tình thaùi” (2001); Phaïm Thò Ly vôùi “Giaûng daïy moät soá vò töø tình thaùi ñaïo lyù trong tieáng Vieät cho ngöôøi nöôùc ngoaøi” (2000), Nguyeãn Ñöùc Döông vôùi “Ñeàu, cuõng vaø vaãn: caáu truùc ngöõ nghóa” (2003) … (iii) Veà tieåu töø tình thaùi, ñaõ coù raát nhieàu taùc giaû baøn ñeán caû veà ngöõ nghóa laãn cöông vò cuù phaùp cuûa chuùng. Moät soá coâng trình tieâu bieåu nhö : “Trôï töø trong tieáng Vieät hieän ñaïi” – Phaïm Huøng Vieät (2003), “Phaân tích töông phaûn ngöõ nghóa Anh – Vieät trong phaïm vi töø tình thaùi vaø öùng duïng trong vieäc daïy tieáng Vieät nhö moät ngoaïi ngöõ” – Phaïm Thò Ly (2003), “Ñaëc tröng ngöõ nghóa vaø caùch söû duïng moät soá trôï töø tình thaùi tieáng Vieät” – Nguyeãn Thò Thuøy Nhung (1997), vaø moät soá baøi vieát: “Caùc 13 kieåu toå hôïp tieåu töø tình thaùi tieáng Vieät vaø ranh giôùi töø” – Phan Maïnh Huøng (1985), “Tieåu töø tình thaùi cuoái caâu nheù haøm yù cuûa ngöôøi noùi” – Nguyeãn Thò Ngoïc Haân (2001), “Höôùng ñeán moät caùch mieâu taû vaø phaân loaïi caùc tieåu töø tình thaùi cuoái caâu tieáng Vieät” – Nguyeãn Vaên Hieäp (2001)… 2.2. Caùc loaïi tình thaùi trong tieáng Vieät Trong logic hoïc, tình thaùi cuûa moät meänh ñeà thöôøng ñöôïc nghieân cöùu qua ba phaïm truø: • Tính khaû naêng [±] • Tính taát yeáu [±] • Tính hieän thöïc [±] Trong ngoân ngöõ, ngoaøi caùc phaïm truø treân, tình thaùi cuûa phaùt ngoân coøn coù theâm nhöõng phaïm truø khaùc theå hieän thaùi ñoä, caùch ñaùnh giaù … cuûa ngöôøi noùi. 2.2.1. Caùc loaïi tình thaùi xeùt treân phöông dieän yù nghóa – Trong Seùmantique Linguistique (1990), J. Lyons ñöa ra danh saùch caùc loaïi tình thaùi: • La neùcessiteù et la possibiliteù (taát yeáu vaø khaû naêng). • Modaliteù eùpisteùmique et factiviteù (tình thaùi lieân quan ñeán quaù trình hieåu bieát vaø nhaän thöùc). • Le temps grammatical comme modaliteù (caùc thì trong ngöõ phaùp nhö laø moät loaïi tình thaùi). 14 • La modaliteù deùontique (tình thaùi ñaïo nghóa). • LΝobligation (baét buoäc), la permission (cho pheùp), lΝinterdiction (caám ñoaùn) et la dispence (mieãn tröø) (Lyons 1990) [95,406-464]. – M.V. Liapon chia phaïm truø tình thaùi thaønh tình thaùi khaùch quan vaø tình thaùi chuû quan. • Tình thaùi khaùch quan (objective modality) theå hieän caùi ñöôïc thoâng baùo vôùi thöïc teá. • Tình thaùi chuû quan (subjective modality) theå hieän ôû quan heä cuûa ngöôøi noùi vôùi ngöôøi ñöôïc thoâng baùo. (Huyønh Vaên Thoâng 1996)[73,42]. – Nhoùm J. Louis Chiss, J. Filliolet vaø D. Maingueneau quan nieäm tình thaùi ngoân ngöõ goàm ba loaïi sau: • La modaliteù d′ eùnonciation (tình thaùi cuûa haønh ñoäng phaùt ngoân). • La modaliteù d′ eùnonceù (tình thaùi cuûa lôøi phaùt ngoân). • La modaliteù de message (tình thaùi thoâng baùo) (Huyønh Vaên Thoâng 1996)[73,43]. – Cuõng caên cöù treân ñaëc ñieåm ngöõ nghóa, Cao Xuaân Haïo, Ñoã Höõu Chaâu, Buøi Minh Toaùn ñaõ phaân tình thaùi thaønh hai loaïi: tình thaùi cuûa haønh ñoäng phaùt ngoân vaø tình thaùi cuûa lôøi phaùt ngoân. 2.2.2. Caùc loaïi tình thaùi xeùt treân phöông dieän cuù phaùp Caùc yeáu toá tình thaùi ñöôïc phaân boá nhö sau: 15 • Ñeà tình thaùi: ñöùng ñaàu caâu. (2) Coù theå noùi buoåi heïn naøy laø moät söï kieän trong ñôøi hoïa só Phaùt. • Vò töø tình thaùi: ñöùng ñaàu trong moät ngöõ ñoaïn vò töø, nhaän vò töø ñi sau laøm boå ngöõ. (3) Hoaønh ñònh sang nhaø taèm roài voøng ra baõi daâu phía sau traïi. • Phoù töø tình thaùi: ñaët sau vò töø hoaëc tröôùc moät danh ngöõ. (4) Lan nhaët ñöôïc tieàn. (5) Cöôøng aên nhöõng ba caùi baùnh. • Caùc tieåu töø tình thaùi ñaët ôû cuoái caâu. (6) Thöa baùc, nöôùc ñaõ soâi roài aï. 2.3. Vaán ñeà vò töø tình thaùi Nhö ñaõ noùi ôû treân, vò töø tình thaùi tröôùc ñaây thöôøng ñöôïc xeáp vaøo nhöõng töø loaïi khaùc nhau vaø chöa ñöôïc nghieân cöùu moät caùch ñaày ñuû veà cöông vò cuù phaùp, nghóa hoïc vaø duïng phaùp. Vaán ñeà naøy ñöôïc theå hieän qua moät soá quan ñieåm sau ñaây: 2.3.1. Quan ñieåm cuûa moät soá taùc giaû Vieät ngöõ hoïc khi xeùt vò töø tình thaùi qua caëp phaïm truø ñoái laäp THÖÏC TÖØ / HÖ TÖØ 2.3.1.1. Moät soá taùc giaû xeáp caùc vò töø tình thaùi vaøo nhoùm phoù töø / traïng töø 16 Ñaây laø quan ñieåm cuûa Traàn Troïng Kim, Buøi Ñöùc Tònh, Phaïm Vaên Thaùi, Tröông Vaên Chình – Nguyeãn Hieán Leâ: traïng töø cuõng nhö phoù töø laø tieáng duøng ñeå phuï theâm nghóa hoaëc ñeå haïn ñònh yù nghóa moät ñoäng töø, moät tính töø, moät traïng töø khaùc thay caû moät meänh ñeà. Chuùng duøng ñeå: • Xaùc ñònh, phuû ñònh hay khaúng ñònh moät söï vaät hay söï traïng. • Chæ traïng thaùi veà thôøi gian hay quan heä veà thôøi gian. • Ñoåi söï traïng taùc ñoäng thaønh söï traïng bò ñoäng, ñoåi söï traïng thuï ñoäng thaønh söï traïng taùc ñoäng hay ñoåi söï traïng tónh thaønh söï traïng ñoäng. • Dieãn taû yù kieán hay yù chí (yù chuû quan) cuûa ngöôøi noùi hay cuûa ngöôøi chuû söï ve._.à moät söï vaät hay söï traïng. Haàu heát caùc taùc giaû naøy ñeàu nhaän dieän phoù töø döïa vaøo “nghóa bieåu hieän”: • Phoù / traïng töø chæ theå caùch: cuõng, ñeàu, ñoàng, mau, chaäm, to, nhoû, raát, cöïc, aøo aøo, aàm aàm ... • Phoù / traïng töø xaùc ñònh: coù, phaûi, chính, töï, ñöôïc, coøn, chæ, thoâi, duy, ñeàu, cuøng ... • Phoù / traïng töø phuû ñònh: khoâng chaúng, chaû, deã, daùm, queân ... • Phoù / traïng töø phoûng ñònh: ngoaøi, treân, tröôùc, döôùi ... 17 • Phoù / traïng töø thôøi gian: ñaõ, ñang, seõ, vöøa, môùi, haõy, beøn, lieàn ... • Phoù / traïng töø bò ñoäng: bò, phaûi, ñöôïc, ñang … • Phoù / traïng töø taùc ñoäng: ñaùnh, laøm … • Phoù / traïng töø yù kieán: neân, coù leõ, tin, chaéc, haún, aét, ñaønh, quyeát, coù theå, coù leõ, ñöøng … • Phoù / traïng töø yù chí: muoán, phaûi, chòu, ñaønh, cuõng, daùm, nhaän … • Phoù / traïng töø giôùi haïn: chæ, thoâi, coøn … • Phoù / traïng töø hoaøi nghi: aâu, haún … • Phoù / traïng töø chæ söï nhöôïng boä: cuõng, phaûi, ñaønh … • Phoù / traïng töø chæ löôïng soá: raát, laém, thaät, quaù, caøng … Rieâng Buøi Ñöùc Tònh laïi taùch nhoùm caùc töø: muoán, thöïc, raép, raép ranh, phaûi, ñònh, neân, caàn, khoûi, maéc, coù theå,... vaøo loaïi trôï ñoäng töø (auxiliary verb). OÂng cho raèng “trôï ñoäng töø ñaët tröôùc moät ñoäng töø ñeå laøm cho yù nghóa cuûa ñoäng töø aáy maïnh theâm hay nheï bôùt” [82,98]. Huyønh Vaên Thoâng cho raèng caùch moâ taû “laøm nheï bôùt hoaëc maïnh theâm yù nghóa cuûa nhöõng ñoäng töø” veà chöùc naêng cuûa nhoùm töø naøy cho ta thaáy phaàn naøo thaùi ñoä chöa chuù yù ñuùng möùc ñeán yù nghóa vaø chöùc naêng cuûa chuùng trong caâu (Huyønh Vaên Thoâng 2001)[76,14]. Thaät ra, vôùi ñònh nghóa aáy, trôï ñoäng töø khoâng coù gì phaân bieät vôùi traïng töø hay phoù töø. Vì theá, trong danh saùch caùc phoù töø vaø traïng töø noùi treân, ta nhaän ra haàu heát caùc vò töø tình thaùi. 18 Trong Tieáng Vieät hieän ñaïi, Nguyeãn Vaên Thaønh xem caùc töø ñaõ, seõ, ñang, xong, heát, ñöôïc … ñaët tröôùc ñoäng töø laø ñeå dieãn taû yù nghóa ngöõ phaùp veà thôøi – theå cuûa ñoäng töø. Thôøi theå töø laø lôùp töø vöïng – ngöõ phaùp rieâng, moät töø loaïi hoaøn chænh, coù yù nghóa raát quan troïng trong caáu truùc ngöõ phaùp tieáng Vieät. Caùc töø nhö: thöôøng, luoân, töøng, naêng, hieám, ít khi, ñoâi khi, ñeàu, thænh thoaûng, thöôøng xuyeân, laïi … laø caùc traïng töø chæ möùc ñoä laëp laïi cuûa haønh ñoäng. Caùc töø nhö: vöøa, môùi, saép, lieàn, beøn … laø caùc traïng töø chæ thôøi gian. Caùc töø nhö: coá yù, coá tình, raép, raép taâm … laø caùc traïng töø chæ muïc ñích. Caùc töø nhö: caàn, neân, phaûi, coù theå, khoâng theå, caàn phaûi … laø caùc traïng töø tình thaùi …. Caùc töø ñònh, toan, daùm, muoán, quyeát, lieàu, öôùc, mong, tính, raép taâm, ñaønh, nôõ, hoøng, thích, theøm, buoàn … laø nhöõng ñoäng töø trôï nghóa. Caùc töø bò, ñöôïc, phaûi, maéc, chòu laø nhöõng ñoäng töø tình thaùi trong caáu truùc bò ñoäng. Nhö theá, Nguyeãn Vaên Thaønh ñaõ phaân chia vò töø tình thaùi tieáng Vieät ra nhieàu töø loaïi: thôøi theå töø, traïng töø, ñoäng töø (ñoäng töø trôï nghóa, ñoäng töø bò ñoäng). (Nguyeãn Vaên Thaønh 2003)[70,172-174; 203; 231-276] Taùc giaû Nguyeãn Kim Thaûn xeáp caùc töø cuõng, ñeàu, ñang, ñaõ, seõ, khoâng, chaúng, coù, raát, hôi, khoù … vaøo töø loaïi phoù töø. Töø loaïi naøy bao giôø cuõng phuï thuoäc vaøo vò tö,ø hay nhöõng caáu truùc cuù phaùp naøo ñoùng vai troø vò ngöõ. (Nguyeãn Kim Thaûn 1997)[72,69]. 2.3.1.2. Nhoùm taùc giaû xeáp caùc vò töø tình thaùi vaøo trong hai nhoùm thöïc töø vaø hö töø Nhoùm töø tình thaùi thuoäc thöïc töø laø caùc ñoäng töø ñöôïc nhieàu taùc giaû goïi laø ñoäng töø tình thaùi goàm caùc töø nhö: ñònh, toan, daùm, öôùc, mong, tính, 19 quyeát ñònh, raép, raép taâm, ñaønh, nôõ, hoøng, suyùt, coá , bò, ñöôïc … Nhoùm töø tình thaùi thuoäc hö töø laø caùc phuï töø (phoù töø, phuï töø cuûa ñoäng töø- tính töø, töø chöùng, tieàn phoù töø …) nhö: ñaõ, seõ, ñang, vaãn, coøn, cöù, laïi, khoâng, chöa, chaúng, cuõng, ñeàu, raát, hôi, khaù, caøng … Caùch xaùc ñònh töø loaïi naøy laø cuûa caùc taùc giaû nhö: Nguyeãn Kim Thaûn, Nguyeãn Anh Queá, Dieäp Quang Ban, Leâ Bieân, Leâ Caän, Phan Thieàu, Hoaøng Vaên Thung, Hoaøng Troïng Phieán, Ñinh Vaên Ñöùc, Buøi Minh Toaùn … Tuy nhieân, moãi taùc giaû coù söï saép xeáp chuùng theo nhöõng nhoùm nhoû khaùc nhau vôùi caùc teân goïi khaùc nhau. – Theo taùc giaû Leâ Bieân, nhoùm ñoäng töø tình thaùi coù theå laøm trung taâm trong caùc caáu truùc ngöõ ñoäng töø. Veà vaán ñeà naøy, haàu nhö caùc nhaø Vieät ngöõ hoïc ñeàu ñoàng tình nhö: Dieäp Quang Ban (2000, 2001, 2003), Nguyeãn Taøi Caån (1981), Leâ Caän – Phan Thieàu (1983), Mai Ngoïc Chöø – Vuõ Ñöùc Nghieäu – Hoaøng Troïng Phieán (2003), Ñinh Vaên Ñöùc (1986), Cao Xuaân Haïo (2004), Hoà Leâ (1992), Hoaøng Troïng Phieán (1980), Nguyeãn Kim Thaûn (1977), Buøi Minh Toaùn (1995), Trung taâm Khoa hoïc xaõ hoäi vaø Nhaân vaên Quoác gia (2002) … Coøn phuï töø thì coù taùc duïng giuùp cho vieäc xaùc ñònh quan heä cuù phaùp, xaùc ñònh thaønh phaàn caâu vaø vaïch ranh giôùi caùc caáu truùc ngöõ … Ñieàu naøy raát quan troïng, bôûi vì tính vò theå cuûa caâu nhieàu khi ñöôïc xaùc laäp, hieän thöïc hoùa laø nhôø yù nghóa tình thaùi cuûa caùc phuï töø. Theo Leâ Bieân, caùc phuï töø ñi keøm vôùi ñoäng töø, tính töø dieãn ñaït yù nghóa ngöõ phaùp khaùc nhau. Chuùng coøn dieãn ñaït yù nghóa tình thaùi: theå hieän muïc ñích phaùt 20 ngoân, moái quan heä giöõa ngöôøi noùi vôùi ngöôøi nghe, ngöôøi noùi vôùi thöïc teá khaùch quan. Vôùi yù nghóa tình thaùi, caùc phuï töø naøy khoâng nhöõng laø thaønh toá phuï cuûa ñoäng töø, tính töø maø coøn xuaát hieän trong caùc caáu truùc khaùc (caáu truùc danh ngöõ, caáu truùc caâu) (Leâ Bieân 1996)[9,146-157]. – Ñinh Vaên Ñöùc ñaõ ghi nhaän: “Moät ñaëc ñieåm quan troïng cuûa phaàn lôùn caùc töø phuï cuûa ñoäng töø (ñaëc bieät laø töø phuï tröôùc ñoäng töø) laø ôû choã caùc töø naøy: + Moät maët laø phöông tieän dieãn ñaït caùc yù nghóa ngöõ phaùp cuûa ñoäng töø (thôøi – theå, khoâng gian, ñaëc ñieåm cuûa vaän ñoäng tieán trình). + Maët khaùc coøn coù khaû naêng dieãn ñaït yù nghóa tình thaùi – theå hieän muïc ñích phaùt ngoân, moái quan heä giöõa ngöôøi noùi vôùi thöïc taïi” [28,125]. – Dieäp quang Ban cuõng phaân vò töø tình thaùi theo caëp ñoái laäp Thöïc töø / Hö töø. Nhoùm ñoäng töø tình thaùi (thuoäc ñoäng töø khoâng ñoäc laäp) mang yù nghóa nhö sau: • Chæ söï caàn thieát: neân, caàn, phaûi … • Chæ khaû naêng: coù theå, khoâng theå … • Chæ yù chí: ñònh, toan, daùm, nôõ … • Chæ mong muoán: mong, muoán, öôùc … • Chæ tieáp thuï: bò, ñöôïc, maéc, phaûi, chòu … • Chæ bình giaù: cho, xem, thaáy … Nhoùm phoù tö,ø theo oâng, thuoäc tieåu loaïi phuï töø. Phoù töø thöôøng duøng keøm vôùi ñoäng töø, tính töø. Chuùng bieåu thò yù nghóa veà quan heä giöõa quaù trình vaø ñaëc tröng vôùi hieän taïi, ñoàng thôøi cuõng bieåu thò yù nghóa veà caùch nhaän thöùc vaø phaûn aùnh caùc quaù trình vaø ñaëc tröng trong hieän thöïc. OÂng 21 phaân loaïi chuùng nhö sau: • Nhoùm phoù töø thôøi gian: ñaõ, ñang, vöøa, töøng, môùi, seõ, saép … • Nhoùm phoù töø so saùnh vaø phoù töø chæ tieáp dieãn – töông töï: cuõng, ñeàu, laïi, vaãn, cöù, coøn, cuøng … • Nhoùm phoù töø trình ñoä: raát, laém, quaù, cöïc kyø, hôi, khí, khaù … • Nhoùm phoù töø phuû ñònh, khaúng ñònh: khoâng, chöa, chaúng, coù … • Nhoùm phoù töø sai khieán: haõy, ñöøng, chôù … • Nhoùm phoù töø chæ taàn soá: thöôøng, naêng, ít, hieám, luoân … • Nhoùm phoù töø chæ caùc yù nghóa tình thaùi chuû quan hoaëc khaùch quan: Vuït, thoát, chôït, boãng, boãng döng, ñoät nhieân, thoaït, thoaét, quyeát, nhaát quyeát, aét, aét laø, nhaát ñònh, haún laø, chaéc, quaû … (Dieäp Quang Ban 2003)[7,100; 124-132] – Coù theå noùi taùc giaû Nguyeãn Anh Queá ñaõ vaïch ra raát roõ raøng vaán ñeà phaân ñònh hö töø trong tieáng Vieät. Theo taùc giaû, hö töø laø nhöõng töø khoâng coù yù nghóa töø vöïng chaân thaät, chæ coù taùc duïng noái caùc töø, caùc meänh ñeà, caùc caâu laïi vôùi nhau theo quan heä naøo ñoù, chuùng cuõng khoâng theå laøm thaønh phaàn caâu (Nguyeãn Anh Queá 1988)[63,16]. OÂng phaân bieät “nhöõng hö töø tuy khoâng laøm thaønh phaàn caâu nhöng coù khaû naêng laøm thaønh toá phuï cho moät ñoaïn ngöõ coù caùc thöïc töø laøm trung taâm vaø nhöõng hö töø khoâng coù khaû naêng laøm thaønh toá phuï cho moät ñoaïn ngöõ. Chæ nhöõng hö töø laøm thaønh toá phuï cho moät ñoaïn ngöõ môùi coù khaû naêng taïo thaønh caâu tænh löôïc” [62,376]. Ví duï: 22 (7) – Anh aên côm chöa ? – Ñaõ. Caên cöù vaøo töø loaïi trung taâm maø caùc hö töø naøy phuï nghóa, oâng chia laøm hai nhoùm: nhoùm A chuyeân laøm thaønh toá phuï cho moät ñoaûn ngöõ coù danh töø laøm trung taâm, nhoùm B chuyeân laøm thaønh toá phuï cho moät ñoaûn ngöõ coù ñoäng töø laøm trung taâm. Nhoùm B goàm: ñaõ, seõ, ñang, vöøa, môùi, saép, töøng, cuõng, ñeàu, coù, khoâng, chöa, chaúng … Taùc giaû cho raèng hö töø laø moät vaán ñeà vöøa ña daïng vöøa roäng lôùn. Hö töø ñöôïc coi laø phöông thöùc bieåu ñaït quan troïng nhaát cuûa caùc phaïm truø ngöõ phaùp. Vì theá, caàn quan taâm saâu saéc ñeán giaù trò ngöõ phaùp, yù nghóa ngöõ phaùp cuûa chuùng. Theá nhöng, hoaøn toaøn maâu thuaãn vôùi quan ñieåm cuûa mình, chính oâng ñaõ daønh moät soá löôïng trang khaù lôùn ñeå phaân tích giaù trò ngöõ nghóa cuûa chuùng khi chuùng ñöùng tröôùc ñoäng töø (ngöõ ñoäng töø). Duø vaäy, taùc giaû böôùc ñaàu ñaõ gom nhoùm caùc yeáu toá tình thaùi, trong ñoù caùc vò töø tình thaùi ñöôïc xeáp thaønh moät nhoùm. Ñieàu naøy giuùp ích raát nhieàu cho nhöõng ngöôøi nghieân cöùu sau naøy. 2.3.1.3. Beân caïnh ñoù, cuõng coù tröôøng hôïp xem caùc vò töø tình thaùi nhö laø nhöõng chæ soá thôøi (tense) – theå (aspect) Khi baøn veà söï toàn taïi thôøi – theå trong tieáng Vieät, nhieàu taùc giaû ôû möùc ñoä naøy hay möùc ñoä khaùc ñaõ khaúng ñònh söï toàn taïi thôøi – theå trong tieáng Vieät. – Theo Nguyeãn Minh Thuyeát, yù kieán khaúng ñònh sôùm nhaát laø cuûa G. Aubaret (1864) vaø cuûa Tröông Vónh Kyù (1867). Tröông Vónh Kyù cho raèng thôøi – theå cuûa ñoäng töø tieáng Vieät ñöôïc bieåu thò baèng caùc phuï toá, hö töø hay ngöõ cuù (periphrase). OÂng phaân bieät hai loaïi thôøi laø: (i) caùc thôøi cô 23 baûn (temps primitifs) goàm: hieän taïi, quaù khöù, töông lai, (ii) caùc thôøi phaùi sinh (temps deùrives) goàm: phi hoaøn thaønh, quaù khöù khoâng xaùc ñònh, tieàn quaù khöù xaùc ñònh, hoaøn thaønh sôùm, tieàn töông lai, thöùc ñieàu kieän hieän taïi, thöùc ñieàu kieän quaù khöù (Nguyeãn Minh Thuyeát-Nguyeãn Vaên Hieäp 1998)[80,92-94]. – Leâ Vaên Lyù, trong quaù trình quan saùt khaû naêng keát hôïp cuûa töø, ñaõ taäp hôïp moät loaïi töø luoân luoân ñöùng tröôùc ñoäng töø vaø choïn chuùng laøm nhöõng töø chöùng ñeå phaân bieät hai loaïi töø A (danh töø) vaø loaïi töø B (ñoäng töø). Loaïi töø B laø nhöõng töø chöùng: ñang, vaãn, voán ,ñaõ , seõ, saép, haõy, haèng, cöù, ñöùng, chôù, keûo, bò, chòu, chaû, ... Loaïi B’(tónh töø) laø nhöõng töø chöùngï: raát, khaù, hôi, khí ... Tuy nhieân, theo taùc giaû, chuùng khoâng chæ laø nhöõng töø chöùng coù taùc duïng phaân bieät hai töø loaïi A vaø B maø coøn laø nhöõng “ngöõ vò” quan troïng trong caâu. Leâ Vaên Lyù phaân bieät roõ: Nhöõng töø ngöõ mang yù nghóa trong caâu goïi laø nghóa vò (seùmanteømes), coøn nhöõng töø ngöõ dieãn taû nhöõng töông quan giöõa nhöõng nghóa vò ôû treân, goïi laø ngöõ vò. Xeùt veà nghóa, caùc nghóa vò laø yeáu toá quan troïng, coøn xeùt veà quan ñieåm ngöõ phaùp thì caùc ngöõ vò laø yeáu toá quan troïng. Chuùng dieãn taû nhöõng “haïng muïc” ngöõ phaùp: • Haïng muïc thì: ƒ Kyø gian: ñang, vaãn, voán … ƒ Quaù khöù: ñaõ, vöøa môùi … ƒ Töông lai: seõ, saép, gaàn ... 24 • Haïng muïc theå: ƒ Ñaéc theå: ñöôïc. ƒ Thuï theå: bò, chòu, phaûi. ƒ Trung theå: töï, laáy. ƒ Trôï theå: cho, hoä , nhau. • Haïng muïc caùch: ƒ Khuyeán leänh: ñi, haõy, haüng, ñöøng, chôù … ƒ Phuû ñònh: khoâng, chöa ,chaúng, chaû. (Leâ Vaên Lyù 1968)[52,69-98] Ñoái laäp nghóa vò / ngöõ vò maø Leâ Vaên Lyù goïi ra thoaït nghe coù phaûng phaát daùng daáp cuûa ñoái laäp ngoân lieäu / tình thaùi, vaø oâng cuõng ñaõ nhaän ra caùc “ngöõ vò” giöõ vai troø quan troïng hôn veà maët ngöõ phaùp so vôùi “nghóa vò”. Ñoù laø moät phaùt hieän ñuùng ñaén veà cöông vò cuù phaùp cuûa nhöõng yeáu toá naøy trong caâu, nhöng raát tieác laø nhöõng yeáu toá naøy khoâng ñöôïc khai thaùc trieät ñeå veà sau. – Ñoàng suy nghó vôùi caùc taùc giaû treân laø caùc taùc giaû nhö: Buøi Ñöùc Tònh [82,117], Nguyeãn Kim Thaûn [72,230], Leâ Bieân [9,151-153], Nguyeãn Vaên Thaønh [69,52-57], [70,371], Nguyeãn Minh Thuyeát [80,97- 113] … Thôøi (tense), theå (aspect) – hieåu nhö laø nhöõng phaïm truø ngöõ phaùp – trong caùc ngoân ngöõ bieán hình quan heä raát gaén boù vôùi verb, luoân coù moät heä thoáng hình thaùi ñeå theå hieän, vaø ñieàu quan troïng hôn laø yù thöùc cuûa ngöôøi baûn ngöõ veà caùc phaïm truø naøy laø coù thaät, laø thöôøng tröïc moãi khi hoï noùi ñeán verb. Coøn trong tieáng Vieät, thôøi vaø theå laø nhöõng khaùi nieäm xa laï. 25 Trong caûm thöùc baûn ngöõ, ngöôøi Vieät khoâng heà coù laáy chuùt yù thöùc haønh xöû ngöõ phaùp naøo lieân quan ñeán thôøi vaø theå moãi khi hoï noùi moät caâu, maëc duø tieáng Vieät cuõng luoân bieåu hieän nhöõng yù nghóa veà thôøi gian vaø veà theå caùch cuûa söï kieän. 2.3.2. Quan ñieåm cuûa moät soá taùc giaû Vieät ngöõ hoïc khi xeùt vò töø tình thaùi qua caëp phaïm truø ñoái laäp NGOÂN LIEÄU / TÌNH THAÙI: Ñoã Höõu Chaâu vaø Cao Xuaân Haïo laø hai taùc giaû Vieät ngöõ ñaõ vaän duïng ngöõ phaùp chöùc naêng vaø lyù thuyeát duïng hoïc vaøo tieáng Vieät. Chính caùc taùc giaû naøy laø moät trong soá ít caùc nhaø Vieät ngöõ hoïc nhaän chaân giaù trò cuûa caùc taùc töû tình thaùi trong heä thoáng. – Ñoã Höõu Chaâu cho raèng hö töø bieåu thò caùc yù nghóa ngöõ phaùp vaø laøm daáu hieäu cho caùc quan heä ngöõ phaùp cuûa caùc thöïc töø ôû trong caâu. Chuùng thöôøng ñi keøm vôùi caùc thöïc töø vaø khoâng theå ñoäc laäp thöïc hieän chöùc naêng cuûa thaønh phaàn caâu. Töø ñoù, oâng phaân bieät hö töø tình thaùi vaø hö töø cuù phaùp. Trong hö töø tình thaùi, coù nhöõng töø ñi keøm ñoäng töø , tính töø ñeå: • Chæ thôøi gian: ñaõ, seõ, ñang, vöøa, môùi. • Chæ meänh leänh: haõy, ñöøng, chôù. • Chæ söï khaúng ñònh hay phuû ñònh: khoâng, chöa, chaúng, coù. • Chæ möùc ñoä: raát, hôi, quaù, laém. • Chæ söï tieáp dieãn ñoàng nhaát: vaãn, cöù, ñeàu, cuõng, coøn. 26 Vaø trong hö töø tình thaùi, coù nhöõng töø ñi keøm theo caâu ñeå bieåu thò thaùi ñoä, caùch ñaùnh giaù, nhaän xeùt … cuûa ngöôøi noùi ñoái vôùi söï tình nhö a, aø, aï, ôi, nhæ, nheù, nghe, nghen, hoân, laän, gôùm, ñi, ngay, vôùi, chôù boä … (Ñoã Höõu Chaâu – Buøi Minh Toaùn 1993)[15,61-63] Quan ñieåm naøy ñaõ xeáp caùc yeáu toá tình thaùi vaøo danh saùch caùc hö töø cuøng vôùi nhöõng coâng cuï cuù phaùp, taïo thaønh moät taäp hôïp ñoái laäp vôùi thöïc töø. OÂng coøn xaùc ñònh roõ yù nghóa tình thaùi thuoäc yù nghóa ngöõ phaùp, ñaëc bieät caùc hö töø tình thaùi trong vò ngöõ bieåu hieän noùi leân lieân heä cuûa chuû ngöõ vôùi vò ngöõ . Vôùi caùch nhìn treân, oâng khoâng phaùt hieän ra giaù trò ngöõ nghóa ñích thöïc cuûa caùc yeáu toá tình thaùi, ñaëc bieät laø caùc hö töø tình thaùi trong vò ngöõ. – Taùc giaû Cao Xuaân Haïo, trong taùc phaåm Tieáng Vieät – Sô thaûo ngöõ phaùp chöùc naêng, vieát: “Caùch theå hieän phoå bieán nhaát cuûa caùc tình thaùi cuûa vò ngöõ haït nhaân laø nhöõng vò töø tình thaùi nhö coù, coù theå, phaûi, muoán, ñònh, toan, suyùt, troùt, baét ñaàu, ñang, ñaõ, khoâng, chöa, cuõng, vaãn, thoâi. Caùc ngoân ngöõ khoâng bieán hình, voán khoâng theå dieãn ñaït tình thaùi baèng nhöõng bieán vó, thöôøng coù moät heä thoáng vò töø tình thaùi raát phong phuù laøm trung taâm cho vò ngöõ cuûa caâu vaø coù moät ngöõ ñoaïn vò töø laøm boå ngöõ tröïc tieáp trong ñoù vò töø chính coù chuû theå zero ñoàng sôû chæ vôùi chuû theå cuûa vò töø tình thaùi” [36,102]. Beân caïnh ñoù, taùc giaû coøn neâu ra nghóa tröïc tieáp, tieàn giaû ñònh (presuppsitions) vaø nhöõng haøm nghóa (implications) ñaëc thuø cuõng nhö vieäc söû duïng chuùng trong caáu truùc ñeà – thuyeát. – Tieáp thu nhöõng thaønh töïu veà ngoân ngöõ cuûa caùc nhaø ngöõ phaùp chöùc naêng, ñaëc bieät laø nhöõng coâng trình nghieân cöùu cuõng nhö baøi vieát 27 cuûa Cao Xuaân Haïo, taùc giaû Huyønh Vaên Thoâng ñem laïi cho chuùng ta moät “göông maët töông ñoái troïn veïn” cuûa vò töø tình thaùi. Taùc giaû nghieân cöùu, khaûo saùt vò töø tình thaùi treân nhieàu bình dieän: cuù phaùp, nghóa hoïc vaø duïng phaùp. Toùm laïi, ta coù theå khaùi quaùt hieän traïng cuûa vieäc nghieân cöùu vaán ñeà vò töø tình thaùi trong Vieät ngöõ hoïc nhö sau: • Chöa coù moät coâng trình naøo coù tính bao quaùt. • Chöa coù ñònh nghóa vaø tieâu chí nhaän dieän thuyeát phuïc. • Chöa ñöôïc phaân loaïi vaø laäp danh saùch ñaày ñuû. • Cöông vò cuù phaùp, chöùc naêng nghóa chöa phaùt hieän chính xaùc. Vì theá, hieän nay vò töø tình thaùi laïi ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu ôû nhieàu goùc ñoä, khía caïnh khaùc nhau theo quan ñieåm ngöõ phaùp chöùc naêng. 3. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU Tieáp thu quan ñieåm cuûa ngöõ phaùp chöùc naêng, chuùng toâi thöû nghieäm khaûo saùt ñoái töôïng vò töø tình thaùi trong taùc phaåm Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du. Ñoái töôïng naøy phaûi thoaû maõn caùc ñieàu kieän sau: - Ñöùng ñaàu trong ngöõ ñoaïn vò töø - Nhaän vò töø ñöùng sau laøm boå ngöõ. - Ñoàng chuû theå vôùi vò töø ñöùng sau ñoù. (Tröø moät soá vò töø tình thaùi ñaùnh daáu chöùc naêng tình thaùi hoaù moái lieân heä giöõa söï tình vôùi ngöôøi noùi ra söï tình). 28 Vieäc laäp danh saùch, phaân loaïi, khaúng ñònh cöông vò cuù phaùp, phaùt hieän caùc chöùc naêng nghóa cuûa caùc vò töø tình thaùi trong Truyeän Kieàu laø noäi dung nghieân cöùu chuû yeáu cuûa luaän vaên naøy. 4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Tieáp thu quan ñieåm cuûa ngöõ phaùp chöùc naêng, chuùng toâi luoân chuù troïng ba bình dieän: Cuù phaùp (syntactics) – Nghóa hoïc (semantics) – Duïng phaùp (pragmatics). Ñaây laø moät yeâu caàu phöông phaùp luaän tieân quyeát ñeå xaùc laäp moät caùch chính xaùc caùc cöông vò cuù phaùp, chöùc naêng nghóa cuûa caùc vò töø tình thaùi. Töø ñoù, chuùng toâi phaân bieät raïch roøi caùc phaïm truø ngoân lieäu, tình thaùi, coâng cuï cuù phaùp vaø moái quan heä chöùc naêng giöõa chuùng trong thaønh phaàn caáu truùc caâu. Luaän vaên ñaõ söû duïng moät soá phöông phaùp nghieân cöùu thoâng duïng: + Phöông phaùp thoáng keâ Vieäc nghieân cöùu cöông vò cuù phaùp, chöùc naêng nghóa cuûa vò töø tình thaùi trong Truyeän Kieàu buoäc phaûi söû duïng phöông phaùp thoáng keâ ñeå chæ ra möùc ñoä söû duïng cuûa chuùng, giuùp cho vieäc khaùi quaùt caùc luaän ñieåm coù cô sôû hôn. + Phöông phaùp phaân tích, toång hôïp Töø söï thoáng keâ, chuùng toâi toång hôïp caùc quan ñieåm, caùc nhaän ñònh, caùc hình thöùc theå hieän cuûa caùc vò töø tình thaùi ñeå phaân loaïi chuùng cô baûn theo töøng nhoùm, giuùp cho vieäc khaûo saùt tieän lôïi hôn. + Phöông phaùp so saùnh, ñoái chieáu 29 Chuùng toâi so saùnh söï xuaát hieän cuûa caùc vò töø tình thaùi trong Truyeän Kieàu vôùi moät soá taùc phaåm thô cuøng thôøi, ñoái chieáu vieäc söû duïng chuùng trong töøng ngoân caûnh cuï theå ñeå thaáy ñöôïc hình thöùc bieåt ñaït cuõng nhö chöùc naêng nghóa chuùng. 5. YÙ NGHÓA KHOA HOÏC VAØ THÖÏC TIEÃN CUÛA LUAÄN VAÊN Thöïc hieän ñeà taøi naøy, vôùi sôû hoïc haïn cheá cuûa baûn thaân, vôùi thôøi gian vaø taøi lieäu haïn cheá, ngöôøi vieát muoán goùp tieáng noùi cuûa mình vaøo vieäc tìm hieåu theâm giaù trò cuûa vieäc söû duïng ngoân ngöõ trong Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du ôû moät soá maët: - Taàm quan yeáu cuûa vò töø tình thaùi trong caáu truùc ngöõ nghóa – ngöõ phaùp cuûa caâu tieáng Vieät noùi chung vaø cuûa Truyeän Kieàu noùi rieâng. - Danh saùch vaø tieâu chí nhaän dieän caùc vò töø tình thaùi. - Khaúng ñònh cöông vò cuù phaùp cuûa vò töø tình thaùi trong ngöõ ñoaïn vò töø cuõng nhö trong toå chöùc cuù phaùp caâu, phaùt hieän caùc nghóa cuûa chuùng treân phöông dieän chöùc naêng. - Vaän duïng vaøo vieäc giaûng daïy vaø hoïc taäp moân ngöõ vaên ôû tröôøng sö phaïm. 6. CAÁU TRUÙC CUÛA LUAÄN VAÊN Ngoaøi phaàn Môû ñaàu vaø Keát luaän, luaän vaên goàm hai chöông: Chöông I: Toång quan veà vò töø tình thaùi. 30 Chöông II: Cöông vò cuù phaùp vaø chöùc naêng nghóa cuûa vò töø tình thaùi trong Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du. 31 CHÖÔNG 1 TOÅNG QUAN VEÀ VÒ TÖØ TÌNH THAÙI 1.1. VÒ TÖØ TÌNH THAÙI 1.1.1. Vò töø Töø tröôùc ñeán nay, nhieàu nhaø Vieät ngöõ hoïc quen duøng “ñoäng töø” khi chuyeån dòch thuaät ngöõ “verb” (verbe), vaø “tính töø” khi chuyeån dòch thuaät ngöõ “adjective” (adjectif). Ñoäng töø vaø tính töø ñöôïc xem laø hai töø loaïi ñoái laäp nhau vaø ñoái laäp vôùi danh töø trong heä thoáng töø loaïi tieáng Vieät. Trong ngoân ngöõ chaâu AÂu, verb vaø adjective ñoái laäp nhau veà nhieàu phöông dieän, trong ñoù quan troïng nhaát laø ñoái laäp veà chöùc naêng cuù phaùp vaø hình thaùi hoïc. Vì theá, söï phaân bieät giöõa ñoäng töø vôùi tính töø thöïc chaát khoâng phaûi laø söï phaân bieät giöõa verb vôùi adjective. Caùc nhaø ngöõ phaùp chöùc naêng ñeà nghò söû duïng thuaät ngöõ vò töø vôùi nhöõng daáu hieäu noäi haøm vaø söï phaân loaïi minh xaùc hôn nhieàu ñeå goïi teân moät boä phaän caùc töø ngoân lieäu coù chöùc naêng theå hieän noäi dung söï tình trong caâu, phaân bieät vôùi danh töø laø caùc töø ngoân lieäu theå hieän tham toá söï tình. Moät soá taùc giaû nöôùc ngoaøi khi nghieân cöùu veà tieáng Vieät ñaõ phaùt hieän ra “Vieät ngöõ coù khuynh höôùng roõ reät coi adjectif nhö verbe” (Cadieøre). Theo Nguyeãn Thò Quy, khi nghieân cöùu veà Vieät ngöõ, M.B. Emeneau ñaõ duøng thuaät ngöõ verb vôùi nghóa raát roäng. Noù bao goàm caû ñoäng töø, caû tính töø vaø phoù töøø. Noùi caùch khaùc, Emeneau khoâng thöøa nhaän söï toàn taïi ñoäc laäp cuûa ñoäng töø, khoâng cho raèng loaïi töø naøy taùch ra khoûi 32 tính töø vaø phoù töø. Sau ñoù, oâng ñöa ra moät caùi maãu veà traät töï cuûa chuoãi ñoäng töø nhö sau: 1 2 3 4 seõ ñaõ chôù / ñöøng khoâng/ chaúng Cuõng chöa töï … Hình 1: MAÃU VEÀ TRAÄT TÖÏ CUÛA CHUOÃI ÑOÄNG TÖØ OÂng cho raèng “Ñoäng töø nhaát ñònh coù nhieàu loaïi nhoû treân cô sôû caùc loaïi hình caáu taïo cuù phaùp khaùc nhau. Ñaõ phaân tích chi tieát khaù nhieàu, nhöng chöa ñuû ñeå coù theå xaùc ñònh nhöõng loaïi nhoû bao quaùt nhaát” (Nguyeãn Thò Quy 2002)[64,15-16]. Trong Khaûo luaän veà ngöõ phaùp tieáng Vieät (1963), Tröông Vaên Chình vaø Nguyeãn Hieán Leâ duøng thuaät ngöõ traïng töø ñaõ coù noäi haøm veà baûn chaát khoâng khaùc gì noäi haøm cuûa thuaät ngöõ vò töø sau naøy. Coâng trình nghieân cöùu naøy ñaõ neâu “Traïng töø laø tieáng duøng ñeå chæ söï traïng, nghóa laø chæ söï vaät ôû traïng thaùi ñoäng (söï traïng ñoäng) hay ôû traïng thaùi tónh (söï traïng tónh)” vaø “Vieät ngöõ khoâng theå theo Phaùp ngöõ maø phaân bieät hai loaïi verb vaø adjectif ngay ñöôïc”[17,157; 178]. Trong Ñoäng töø trong tieáng Vieät (1977), Nguyeãn Kim Thaûn ñaõ phaân loaïi thöïc töø ra hai nhoùm: theå töø vaø vò töø. Chuùng ñoái laäp nhau roõ reät veà yù nghóa vaø hình thöùc. Veà vò töø, oâng xaùc ñònh ñaëc ñieåm chuùng nhö sau: 33 • Veà maët yù nghóa: vò töø bieåu thò quaù trình hay tính chaát cuûa söï vaät. • Veà maët hình thöùc: vò töø coù khaû naêng tröïc tieáp laøm vò ngöõ, ñaët tröôùc noù laø nhöõng hö töø: ñeàu, chaúng, seõ … , vaø sau noù laø nhöõng töø phuû ñònh: khoâng, chöa … ñeå taïo thaønh caâu nghi vaán (Nguyeãn Kim Thaûn 1997)[71,21]. Nhöng oâng khoâng xaùc ñònh roõ noäi haøm cuûa khaùi nieäm vò töø, neân goäp hai loaïi ñoäng töø vaø tính töø vaøo trong nhoùm vò töø. Hoaøng Pheâ laø ngöôøi coù yù kieán töông töï Nguyeãn Kim Thaûn: “Vò töø laø phaïm truø töø loaïi bao goàm ñoäng töø vaø tính töø, thöôøng coù khaû naêng tröïc tieáp laøm vò ngöõ trong caâu” [58,1092]. Löu Vaân Laêng cuõng laø ngöôøi chaáp nhaän vò töø ñöùng song song vôùi theå töøø vaø bao goàm caû ñoäng töø vaø tính töø [48,118-124]. Caùc nhaø ngöõ phaùp chöùc naêng xaùc ñònh vò töø ôû baäc töø loaïi, ñöùng beân caïnh danh töø. Söï phaân bieät töø loaïi ñaùng noùi nhaát trong caùc töø ngoân lieäu laø söï phaân bieät moät beân laø caùc töø chæ noäi dung söï tình vaø moät beân laø caùc töø chæ caùc tham toá cuûa söï tình. Noäi dung cuûa söï tình laø caùc vò töø, tham toá cuûa söï tình laø caùc danh töø. Vaäy, veà baûn chaát, thuaät ngöõ vò töø duøng ñeå chæ moät boä phaän caùc töø ngoân lieäu coù chöùc naêng nghóa hoïc laø bieåu ñaït noäi dung söï tình trong caâu. Nguyeãn Thò Quy khaùi quaùt vò töø nhö sau: “Vò töø laø moät töø coù chöùc naêng töï mình laøm thaønh moät vò ngöõ hoaëc laøm trung taâm ngöõ phaùp, hay laøm haït nhaân ngöõ nghóa cuûa moät vò ngöõ bieåu hieän noäi dung cuûa söï theå” [64,42]. 34 Vò töø coù theå ñöôïc hieåu nhö sau: “Vò töø laø loaïi thöïc töø coù theå töï mình laøm thaønh moät ngöõ vò töø, laøm trung taâm cuûa moät vò ngöõ” [37,26]. 1.1.2. Vò töø tình thaùi Khaùi nieäm veà vò töø tình thaùi ñöôïc giôùi ngoân ngöõ hoïc bieát ñeán moät caùch chính thöùc vaø coù tieâu chí roõ raøng nhaát coù theå xem laø ñònh nghóa cuûa Givoùn: “Vò töø tình thaùi laø nhöõng vò töø maø boå ngöõ laø moät vò töø hay moät ngöõ ñoaïn vò töø cuøng moät chuû theå (moät chuû ñeà hay moät dieãn toá chính) vôùi noù”. Taùc giaû minh hoaï ñieàu naøy qua sô ñoà sau: Hình 2: SÔ ÑOÀ CÖÔNG VÒ CUÛA VÒ TÖØ TÌNH THAÙI TRONG CAÁU TRUÙC CAÂU (Givoùn 1990)[93,533] Nhìn vaøo hình 2, ta thaáy söï thaâm nhaäp cuûa vò töø tình thaùi (MV) vaøo beân trong caáu truùc cuûa söï kieän. Chuùng giaønh vò trí ñöùng ñaàu vò ngöõ, voán 35 laø vò trí cuûa nhöõng nhaân toá giöõ quyeàn kieåm soaùt caáu truùc ngöõ ñoaïn sau ñoù. Trong giôùi Vieät ngöõ hoïc, moät soá taùc giaû nhö Nguyeãn Vaên Baèng, Hoaøng Xuaân Taâm, Buøi Taát Töôm, Huyønh Vaên Thoâng …. ñoàng yù vôùi yù kieán cuûa Cao Xuaân Haïo: “Vò töø tình thaùi laø vò töø bieåu thò thaùi ñoä cuûa ngöôøi noùi ñoái vôùi söï tình hoaëc ñoái vôùi noäi dung cuûa söï tình hoaëc vôùi tham toá cuûa söï tình”. Hoaëc coù theå ñònh nghóa noù theo moät caùch khaùc: “Vò töø tình thaùi laø vò töø coù boå ngöõ laø moät ngöõ vò töø cuøng coù moät chuû theå (dieãn toá thöù nhaát) chung” [37,42]. Nhö vaäy, theo quan nieäm cuûa Givoùn hay cuûa Cao Xuaân Haïo, caùc vò töø tình thaùi (modal verb) coù ba tieâu chí quan troïng laø: • Ñöùng tröôùc ngöõ ñoaïn vò töø • Nhaän ngöõ ñoaïn vò töø ñoù laøm boå ngöõ, • Ñoàng chuû theå vôùi ngöõ ñoaïn vò töø ñoù. Trong khi ngoân ngöõ hoïc ñang luoân luoân tìm caùch phaân bieät hai phaïm truø ngoân lieäu vaø tình thaùi thì caùi teân vò töø tình thaùi coù veû nhö laøm nhoaø ñi söï phaân bieät aáy. Vò töø laø caùi teân daønh cho caùc töø ngöõ thuoäc phaïm truø ngoân lieäu, nhöng trong tröôøng hôïp naøy noù laïi ñöôïc duøng ñeå goïi moät hieän töôïng thuoäc phaïm truø tình thaùi. Caùi teân aáy coù leõ ñöôïc chaáp nhaän chính laø döïa treân thöïc teá cuûa vieäc caùc taùc töû tình thaùi (modal operators) loaïi naøy “thaâm nhaäp vaøo caáu truùc söï kieän” noùi treân. Caùc vò töø tình thaùi coù theå ñöôïc “thaùo ra” maø khoâng laøm cho caâu bò ñoå vôõ veà caáu truùc vaø veà thay ñoåi baûn chaát ngöõ nghóa, ngoaïi tröø moät söï thay ñoåi veà “saéc thaùi 36 nghóa”. Ñieàu naøy coù theå lyù giaûi taïi sao chuùng ta laïi caàn phaûi löu yù ñeán tieâu chí “ñoàng chuû theå” khi nhaän dieän vò töø tình thaùi. Theo Huyønh Vaên Thoâng, tieâu chí “ñoàng chuû theå” thoaït nhìn töôûng laø vaán ñeà coù tính hình thöùc, nhöng thaät ra noù raát quan troïng. Noù giuùp ta xaùc ñònh ñaâu laø taùc töû tình thaùi caáp caâu, ñaâu laø taùc töû tình thaùi caáp ngöõ ñoaïn. Coù theå xem moät vaøi tröôøng hôïp nhö sau: (8) Naøng nghe döôøng cuõng thò phi raïch roøi. (9) Laøm sao ngöôøi ta coù theå yeâu maõi maõi moät ngöôøi quaù hieåu mình, hieåu ñeán möùc coù theå veõ nhöõng run raåy moûng manh nhaát cuûa taâm hoàn coâ leân taám vaûi. (10) Trôøi boãng ñoå möa. (11) Taâm caøng lôùn caøng nhuïc. Trong ví duï (8) vaø (9), ta thaáy “döôøng” vaø “coù theå” laø moät taùc töû tình thaùi caáp caâu, tuy ñöùng tröôùc vò ngöõ, nhöng khoâng theå tri nhaän laø thuoäc veà caáu truùc ngöõ vò töø. Chuû theå thaät söï cuûa “döôøng”, “coù theå” laø ngöôøi noùi chöù khoâng phaûi laø “naøng”, “ngöôøi ta”. ÔÛ ví duï (10) vaø (11), “boãng”, “caøng … caøng …” laø taùc töû tình thaùi caáp ngöõ ñoaïn. Chuùng coù cuøng chuû theå vôùi “ñoå möa” vaø “lôùn, nhuïc”. Ñònh nghóa cuûa Givoùn xaây döïng treân thöïc teá caùc ngoân ngöõ chaâu AÂu, do vaäy khi ñem ñònh nghóa naøy aùp duïng cho tröôøng hôïp tieáng Vieät, khoâng phaûi laø khoâng coù moät vaøi ñieåm caàn phaûi baøn luaän kyõ hôn ñeå coù theå ñaït ñöôïc söï nhaát quaùn trong nhaän dieän vò töø tình thaùi tieáng Vieät. Ñònh nghóa naøy ñuùng cho caùc ngoân ngöõ chaâu AÂu hôn laø moät ngoân ngöõ “thieân chuû ñeà” nhö tieáng Vieät. Bôûi vì trong tieáng Vieät, vai nghóa cuûa ñeà 37 khoâng chòu söï chi phoái nghieâm ngaët cuûa vò töø trung taâm nhö trong tieáng Anh, neân vò töø tình thaùi trong tieáng Vieät khoâng nhaát thieát phaûi coù cuøng chuû theå vôùi boå ngöõ. Hình 3: SÔ ÑOÀ TÌNH THAÙI CUÛA NGÖÕ ÑOAÏN VÒ TÖØ Lieân quan vaán ñeà trung taâm cuûa ngöõ ñoaïn vò töø laø vò töø tình thaùi, ta caàn noùi theâm vaán ñeà taùc töû tình thaùi. Theo Huyønh Vaên Thoâng, “thuaät ngöõ “taùc töû” moät maët p._.u ñaàu tieân laø xaùc ñònh khaùi nieäm vò töø tình thaùi. Chuùng toâi ñoàng tình vôùi Givoùn veà khaùi nieäm vò töø tình thaùi vaø tieâu chí nhaän dieän chuùng: + Ñöùng tröôùc ngöõ ñoaïn vò töø + Nhaän caáu truùc ngöõ ñoaïn vò töø ñoù laøm boå ngöõ + Ñoàng chuû theå vôùi ngöõ ñoaïn vò töø ñoù Trong tröôøng hôïp caùc töø tình thaùi ñaûm nhieäm chöùc naêng tình thaùi hoaù söï tình theo bình dieän lieân heä giöõa söï tình vôùi ngöôøi noùi ra söï tình ñöôïc bieåu hieän ôû phaïm truø [ ± khaû naêng], chuùng toâi vaãn xem chuùng laø vò töø tình thaùi. Töø caùch nhìn naøy, chuùng toâi chæ khaûo saùt nhöõng tröôøng hôïp vò töø tình thaùi ñöùng tröôùc vò töø ngoân lieäu xuaát hieän cuï theå treân beà maët 120 caâu chöõ. Chuùng toâi thaáy Truyeän Kieàu coù 101 vò töø tình thaùi, vôùi taàn soá xuaát hieän khaù cao: hôn 1470 laàn. Tieáp theo, vaán ñeà cöông vò cuù phaùp cuûa vò töø tình thaùi laø vaán ñeà ñaùng quan taâm. Vò töø tình thaùi coù ñaày ñuû tö caùch ñöùng laøm trung taâm cuûa ngöõ vò töø. Trong phaùt ngoân, chuùng coù khaû naêng keát hôïp noäi boä taïo thaønh chuoãi vò töø tình thaùi (cuõng phaûi, cuõng chöa, cuõng ñaø, cuõng ñöøng, cuõng lieàu, cuõng lieäu, thoâi ñaõ, laïi caøng, coøn chaúng, coøn ñang, coøn daùm, chöa daùm, chöa nôõ, chöa kòp, chöa deã, döôøng cuõng, döôøng coù, döôøng ñaõ, ñaõ hoøng, chaúng daùm, chaúng nôõ, laïi coøn, haõy coøn, laïi ñaõ, laïi vöøa, haõy cöù, haõy taïm, seõ lieäu, aét laïi, neân phaûi, phaûi cöù, kíp lieäu, thoaét ñaõ … ). Ngoaøi ra, chuùng cuõng coù khaû naêng keát hôïp thaønh töøng caëp vò töø tình thaùi soùng ñoâi tham gia vaøo vieäc caáu taïo caâu (coøn … ñaõ …, chöa … ñaõ …, môùi … ñaõ …, ñaõ … ñaõ …, ñaõ … coøn …, ñaõ … chöa …, ñaõ … môùi …, ñaõ … laïi …, ñaõ … cuõng …, ñaõ … aét …). Moãi caùch keát hôïp naøy taïo neân saéc thaùi yù nghóa khaùc nhau trong caâu thô Kieàu. Khi noùi veà nghóa cuûa caùc vò töø tình thaùi, nhieàu nhaø Vieät ngöõ hoïc nghieân cöùu chuùng treân töøng bình dieän: bình dieän chöùc naêng, bình dieän nghóa hoïc, bình dieän duïng phaùp ... Töø vieäc xaùc laäp danh saùch caùc vò töø tình thaùi trong Truyeän Kieàu, chuùng toâi tìm caùch phaân loaïi chuùng theo bình dieän chöùc naêng. Caùc vò töø tình thaùi aáy ñaûm nhieäm chöùc naêng tình thaùi hoaù söï tình theo töøng bình dieän lieân heä: ngöôøi noùi – chuû theå – söï tình – caùc nhaân toá beân ngoaøi söï tình. Moái lieân heä giöõa söï tình vôùi ngöôøi noùi ra söï tình laøm thaønh moät chöùc naêng nghóa quan troïng trong lónh vöïc tình thaùi. Vieäc thoâng baùo cho 121 ngöôøi nghe veà söï tình maø ngöôøi noùi noùi ra laø moät nhu caàu thieát yeáu trong quaù trình giao tieáp, chuû yeáu theå hieän qua ba phaïm truø: [± khaû naêng], [± taát yeáu], [± hieän thöïc]. Tính khaû naêng vaø tính taát yeáu cuûa söï tình coù quan heä maät thieát vôùi bình dieän nhaän thöùc vaø bình dieän ñaïo nghóa. Tính hieän thöïc coù lieân quan ñeán caùch ñaùnh daáu phaïm truø thöùc (traàn thuaät vaø giaû ñònh). Moái lieân heä giöõa söï tình vôùi chuû theå cuûa söï tình cuõng laøm thaønh moät chöùc naêng nghóa quan troïng thöù hai trong lónh vöïc tình thaùi. Chuû theå cuûa söï tình thöôøng traû lôøi veà nhöõng vaán ñeà sau: yù ñònh, yù chí, traùch nhieäm, naêng löïc, lôïi ích, ñaïo nghóa … Moái lieân heä giöõa söï tình vôùi caùc nhaân toá beân trong söï tình laøm thaønh nhöõng ñaëc tröng noäi taïi cuûa söï tình. Chuùng coù lieân quan ñeán phaïm truø theå. Caùc ñaëc tröng noäi taïi goàm: khôûi ñaàu, tieáp dieãn, tieáp tuïc, tieán trieån, giôùi haïn laïi, taàn suaát, tieán ñoä, keát thuùc … Moái lieân heä giöõa söï tình vôùi caùc nhaân toá beân ngoaøi söï tình thì raát ña daïng, nhöng chuû yeáu laø moái lieân heä giöõa söï tình vôùi thôøi gian beân ngoaøi söï tình vaø moái lieân heä giöõa söï tình vôùi söï tình khaùc. Moái lieân heä giöõa söï tình vôùi thôøi gian beân ngoaøi söï tình coù lieân quan ñeán phaïm truø thì. Thì cuõng raát nhaïy caûm vôùi quy ñieåm thôøi gian. Coøn moái lieân heä giöõa söï tình naøy vôùi söï tình khaùc coù lieân ñôùi trong hoaøn caûnh phaùt ngoân. Moái lieân heä naøy ñoøi hoûi phaûi traû lôøi caâu hoûi: Hai hay nhieàu söï tình ñang xeùt coù dieãn ra ñoàng thôøi hay töông phaûn vôùi nhau? Boán moái lieân heä naøy ñeàu ñöôïc ñaùnh daáu baèng caùc vò töø tình thaùi trong Truyeän Kieàu. 122 Qua vieäc tìm hieåu Vò töø tình thaùi trong Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du, chuùng toâi thaáy ñöôïc taøi naêng saùng taïo cuûa oâng trong vieäc söû duïng caùc vò töø tình thaùi. Moãi tình huoáng, moãi nhaân vaät … ñöôïc taùc giaû mieâu taû khaùc nhau, söû duïng ngoân ngöõ khoâng gioáng nhau vaø vieäc keát hôïp giöõa caùc vò töø tình thaùi cuõng khaùc nhau … Ñieàu naøy laøm phong phuù theâm cho töø vöïng tieáng Vieät vaø laøm phong phuù maøu saéc cho yù nghóa cuûa caùc vò töø tình thaùi. Vieäc nghieân cöùu baûn saéc vaø linh hoàn cuûa tieáng Vieät qua Truyeän Kieàu khoâng phaûi laø moät vieäc laøm ngaøy moät ngaøy hai, maø laø moät quaù trình laâu daøi ñeå khai thaùc heát caùi hay, caùi ñeïp, caùi ñoäc ñaùo, caùi tinh teá … cuûa ngoân ngöõ daân toäc. Ñaây laø cô sôû ban ñaàu giuùp cho vieäc tìm hieåu, phaân tích taùc phaåm vaên hoïc töø goùc ñoä ngoân ngöõ hoïc theâm saâu saéc, töùc laø cuõng goùp phaàn hieåu bieát cuûa baûn thaân vaøo vieäc daïy – hoïc ngöõ vaên trong nhaø tröôøng. Vieäc tìm hieåu vò töø tình thaùi trong Truyeän Kieàu khoâng chæ giôùi haïn ôû cöông vò cuù phaùp, chöùc naêng nghóa maø chuùng toâi raát muoán ñöôïc môû roäng ra ñeå coù caùi nhìn toaøn dieän hôn veà töø loaïi naøy. 123 THÖ MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Tieáng Vieät 1. Ñaøo Duy Anh (2000), Töø ñieån Truyeän Kieàu, Nxb Vaên hoùa – Thoâng tin, Haø Noäi. 2. Nguyeãn Thò AÛnh (2000), “Tieáng Vieät coù “thaùi bò ñoäng” khoâng?”, Ngoân ngöõ, (5), tr. 36 – 47. 3. Dieäp Quang Ban, Luø Thò Hoàng Nhaâm (1999), “Caëp phuï töø vaø caëp ñaïi töø hoâ öùng vôùi caùc kieåu quan heä giöõa hai veá caâu”, Ngoân ngöõ, (8), tr. 9 – 16. 4. Dieäp Quang Ban (2000), Caâu tieáng Vieät vaø caùc bình dieän nghieân cöùu caâu, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 5. Dieäp Quang Ban (2001), Giaùo trình ngöõ phaùp tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 6. Dieäp Quang Ban (2001), “Coù phaûi trong ngoân ngöõ hoïc coù coäng vaø tröø? Vaø baøn theâm veà caâu bò ñoäng tieáng Vieät”, Ngoân ngöõ, (13), tr. 1 – 11. 7. Dieäp Quang Ban (2003), Ngöõ phaùp tieáng Vieät, taäp moät, Nxb Ñaïi hoïc Sö phaïm, Haø Noäi. 8. Döông Höõu Bieân (2000), Giaùo trình Ngöõ nghóa hoïc thöïc haønh tieáng Vieät, Nxb Vaên hoùa thoâng tin, Haø Noäi. 9. Leâ Bieân (1996), Töø loaïi tieáng Vieät hieän ñaïi, Nxb Ñaïi hoïc Sö phaïm, Haø Noäi. 124 10. Brown G., Yule G. (2002), Phaân tích dieãn ngoân (Traàn Thuaàn dòch), Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 11. Nguyeãn Taøi Caån (1981), Ngöõ phaùp tieáng Vieät: Tieáng – Töø gheùp – Ñoaûn ngöõ, Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 12. Leâ Caän, Phan Thieàu, Dieäp Quang Ban, Hoaøng vaên Thung (1983), Giaùo trình ngöõ phaùp tieáng Vieät, taäp 1, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 13. Leâ Caän, Phan Thieàu, Dieäp Quang Ban, Hoaøng vaên Thung (1983), Giaùo trình ngöõ phaùp tieáng Vieät, taäp 2, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 14. Ñoã Höõu Chaâu (1981), Töø vöïng ngöõ nghóa tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 15. Ñoã Höõu Chaâu, Buøi Minh Toaùn (1993), Ñaïi cöông ngoân ngöõ hoïc, taäp 2, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 16. Ñoã Höõu Chaâu (chuû bieân), Cao Xuaân Haïo (1995), Tieáng Vieät lôùp 12, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 17. Tröông Vaên Chình, Nguyeãn Hieán Leâ (1963), Khaûo luaän veà ngöõ phaùp tieáng Vieät, Nxb Saøi Goøn. 18. Mai Ngoïc Chöø, Vuõ Ñöùc Nghieäu, Hoaøng Troïng Phieán (2003), Cô sôû ngoân ngöõ hoïc vaø tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 19. Nguyeãn Ñöùc Daân (1987), Logic – Ngöõ nghóa – Cuù phaùp, Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 20. Nguyeãn Ñöùc Daân (1998), Logic vaø tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Tp.HCM. 21. Nguyeãn Ñöùc Daân (2000), Ngöõ duïng hoïc, taäp 1, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 125 22. Nguyeãn Ñöùc Daân (2003), “Caáu truùc nghòch nhaân quaû: moät moâ hình giaûi thích ngöõ nghóa”, Noãi oan thì, laø, maø, Nxb Treû, Tp.HCM. 23. Hoaøng Duõng, Buøi Maïnh Huøng (2003), “Vaán ñeà phaïm truø “thì” trong tieáng Vieät (qua moät cuoäc ñoái thoaïi)”, Ngoân ngöõ, (7), tr. 27 – 36. 24. Nguyeãn Ñöùc Döông (2003), “ Ñeàu, cuõng vaø vaãn: caáu truùc ngöõ nghóa”, Tìm veà linh hoàn tieáng Vieät, Nxb Treû. 25. Leâ Ñoâng (1991), “Ngöõ nghóa – ngöõ duïng cuûa hö töø tieáng Vieät: YÙ nghóa ñaùnh giaù cuûa caùc hö töø”, Ngoân ngöõ, (2), tr. 15 – 23. 26. Leâ Ñoâng (1992), “Ngöõ nghóa – ngöõ duïng cuûa hö töø: sieâu ngoân ngöõ vaø hö töø tieáng Vieät”, Ngoân ngöõ, (2), tr. 45 – 50. 27. Leâ Ñoâng, Nguyeãn Vaên Hieäp (2003), “Khaùi nieäm tình thaùi trong ngoân ngöõ hoïc”, Ngoân ngöõ, (7), tr. 17 – 26. 28. Ñinh Vaên Ñöùc (1986), Ngöõ phaùp tieáng Vieät (Töø loaïi), Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 29. Nguyeãn Thieän Giaùp (1996), Daãn luaän ngoân ngöõ hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 30. Halliday M. (2004), Daãn luaän ngöõ phaùp chöùc naêng, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 31. Nguyeãn Thò Hai (2004), Chuyeân ñeà Ngöõ nghóa hoïc (daønh cho hoïc vieân Cao hoïc Lyù luaän Ngoân ngöõ), Ñaïi hoïc Sö phaïm, Tp.HCM. 32. Cao Xuaân Haïo (1998), “Veà yù nghóa “thì” vaø “theå” trong tieáng Vieät”, Ngoân ngöõ, (5), tr. 1 – 29. 126 33. Cao Xuaân Haïo (2001), Tieáng Vieät: maáy vaán ñeà ngöõ aâm – ngöõ phaùp – ngöõ nghóa, Nxb Giaùo duïc, Tp.HCM. 34. Cao Xuaân Haïo (2001), “Hai pheùp coäng vaø tröø trong tieáng Vieät”, Ngoân ngöõ, (10), tr. 1 – 16. 35. Cao Xuaân Haïo (chuû bieân), Nguyeãn Vaên Baèng, Hoaøng Xuaân Taâm, Buøi Taát Töôm (2003), Ngöõ phaùp chöùc naêng tieáng Vieät – Caâu trong tieáng Vieät: caáu truùc – nghóa - coâng duïng, quyeån 1, Nxb Giaùo duïc, Tp.HCM. 36. Cao Xuaân Haïo (2004), Tieáng Vieät sô thaûo ngöõ phaùp chöùc naêng, Nxb Giaùo duïc, Tp.HCM. 37. Cao Xuaân Haïo (chuû bieân), Nguyeãn Vaên Baèng, Hoaøng Xuaân Taâm, Buøi Taát Töôm (2005), Ngöõ phaùp chöùc naêng tieáng Vieät, quyeån 2: Ngöõ ñoaïn vaø töø loaïi, Nxb Giaùo duïc, Tp.HCM. 38. Leâ Trung Hoa (2002), “Nhaän xeùt veà caùch duøng caùc töø ñöôïc, phaûi, bò, maéc, chòu trong moät soá vaên baûn theá kyû XVII”, Tìm hieåu nguoàn goác ñòa danh Nam boä vaø tieáng Vieät vaên hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Tp.HCM. 39. Leâ Trung Hoa (2002), “Veà caùc phuï töø chaúng (chaêng) vaø khoâng trong moät soá vaên baûn töø theá kyû XV ñeán nay”, Tìm hieåu nguoàn goác ñòa danh Nam boä vaø tieáng Vieät vaên hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Tp.HCM. 40. Traàn Hoaøng (tuyeån choïn) (2001), Taøi lieäu tham khaûo veà Ngöõ phaùp tieáng Vieät, Ñaïi hoïc Sö phaïm, Tp.HCM. 127 41. Trònh Thò Hieàn (2001), “Caùch duøng töø ñaõ trong Truyeän Kieàu”, Ngöõ hoïc Treû, tr. 382 – 383. 42. Nguyeãn Vaên Khoaû (1972), “Veà moät caùch hieåu töø ñaõ trong Truyeän Kieàu”, Ngoân ngöõ, (3), tr. 55 – 59. 43. Phan Khoâi (2004), Vieät ngöõ nghieân cöùu, Nxb Ñaø Naüng. 44. Buøi Kyû, Traàn Troïng Kim (1962), “Ngheä thuaät saùng taïo cuûa Nguyeãn Du”, Ngheä thuaät laøm vaên vaø ñoïc vaên, (Vuõ Kyù bieân soaïn), Nxb Khai Trí, Saøi Goøn. 45. Leâ Ñình Kî (1970), Truyeän Kieàu vaø chuû nghóa hieän thöïc cuûa Nguyeãn Du, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 46. Ñinh Troïng Laïc, Buøi Minh Toaùn (1995), Tieáng Vieät, taäp 2, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 47. Löu Vaân Laêng (1998), Ngoân ngöõ hoïc vaø tieáng Vieät, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 48. Hoà Leâ (1991), Cuù phaùp tieáng Vieät, quyeån I: Phöông phaùp nghieân cöùu cuù phaùp, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 49. Hoà Leâ (1995), Quy luaät ngoân ngöõ, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 50. Phaïm Thò Ly (2000), “Giaûng daïy moät soá vò töø tình thaùi ñaïo lyù trong tieáng Vieät cho ngöôøi nöôùc ngoaøi”, Thoâng tin Khoa hoïc xaõ hoäi tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm, Tp.HCM, (23). 51. Phaïm Thò Ly (2003), Phaân tích töông phaûn ngöõ nghóa Anh – Vieät trong phaïm vi töø tình thaùi vaø öùng duïng trong vieäc daïy tieáng Vieät nhö moät ngoaïi ngöõ, Luaän aùn Tieán só khoa hoïc Ngöõ vaên, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc xaõ hoäi vaø Nhaân vaên, Tp.HCM. 128 52. Leâ Vaên Lyù (1968), Sô thaûo ngöõ phaùp Vieät Nam, Nxb Trung taâm hoïc lieäu Boä Giaùo duïc, Saøi Goøn. 53. Dö Ngoïc Ngaân (2002), Giaùo trình ngöõ phaùp tieáng Vieät (phaàn Töø loaïi), Ñaïi hoïc Sö phaïm, Tp.HCM. 54. Dö Ngoïc Ngaân (2004), Chuyeân ñeà Ngöõ phaùp chöùc naêng (daønh cho hoïc vieân Cao hoïc Lyù luaän Ngoân ngöõ), Ñaïi hoïc Sö phaïm, Tp.HCM. 55. Phan Ngoïc (2003), Tìm hieåu phong caùch Nguyeãn Du trong Truyeän Kieàu, Nxb Thanh nieân, Haø Noäi. 56. Nguyeãn Thò Thuøy Nhung (1997), Ñaëc tröng ngöõ nghóa vaø caùch söû duïng moät soá trôï töø tình thaùi tieáng Vieät, Luaän vaên Thaïc só khoa hoïc Ngöõ vaên, Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm, Tp.HCM. 57. Hoaøng Pheâ (chuû bieân) (1992), Töø ñieån tieáng Vieät, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 58. Hoaøng Pheâ (2003), Logic-ngoân ngöõ hoïc, Nxb Ñaø Naüng. 59. Hoaøng Troïng Phieán (1980), Ngöõ phaùp tieáng Vieät: Caâu, Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 60. Hoaøng Troïng Phieán (2003), Caùch duøng hö töø tieáng Vieät hieän ñaïi, Nxb Ngheä An. 61. Ngoâ Ñình Phöông (2000), “Ñoái chieáu ñoäng töø tình thaùi trong tieáng Anh vôùi tieáng Vieät”, Ngöõ hoïc treû, Tr 217-219. 62. Nguyeãn Anh Queá (1980), “Veà vaán ñeà phaân ñònh hö töø trong tieáng Vieät”, Moät soá vaán ñeà ngoân ngöõ hoïc Vieät Nam, (Nguyeãn Taøi Caån 129 chuû bieân), Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi, tr. 372 – 381. 63. Nguyeãn Anh Queá (1988), Hö töø trong tieáng Vieät hieän ñaïi, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 64. Nguyeãn Thò Quy (2002), Ngöõ phaùp chöùc naêng tieáng Vieät - Vò töø haønh ñoäng, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 65. Saussure F.D. (1973), Giaùo trình ngoân ngöõ hoïc ñaïi cöông, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 66. Leâ Xuaân Soan (2001), “Caëp phuï töø hoâ öùng “caøng … caøng …” trong Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du”, Ngöõ hoïc Treû, tr. 457 – 460. 67. Stankevic N.V. (1982), Loaïi hình caùc ngoân ngöõ, Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 68. Vuõ Theá Thaïch (1988), “Ngöõ nghóa vaø chöùc naêng caùc töø ñöôïc, bò, phaûi trong tieáng Vieät hieän ñaïi”, Ngoân ngöõ, (1). 69. Nguyeãn Vaên Thaønh (1992), “Heä thoáng caùc töø chæ thôøi – theå vaø phaïm truø ngöõ phaùp cuûa caùc caáu truùc thôøi – theå cuûa ñoäng töø tieáng Vieät”, Ngoân ngöõ, (2), tr. 52 – 57. 70. Nguyeãn Vaên Thaønh (2003), Tieáng Vieät hieän ñaïi, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 71. Nguyeãn Kim Thaûn (1977), Ñoäng töø trong tieáng Vieät, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 72. Nguyeãn Kim Thaûn (1997), Nghieân cöùu veà ngöõ phaùp tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Tp.HCM. 130 73. Huyønh Vaên Thoâng (1996), Vò töø tình thaùi tieáng Vieät, Luaän vaên Thaïc só khoa hoïc Ngöõ vaên, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc xaõ hoäi vaø Nhaân vaên, Tp.HCM. 74. Huyønh Vaên Thoâng (2000), “Maáy nhaän xeùt veà vò töø tình thaùi vaø yù nghóa theå (aspect) trong tieáng Vieät”, Ngoân ngöõ, (8), tr. 51-58. 75. Huyønh Vaên Thoâng (2000), “Maáy nhaän xeùt veà vò töø tình thaùi vaø yù nghóa theå (aspect) trong tieáng Vieät (tieáp theo)”, Ngoân ngöõ, (10), tr. 49-55. 76. Huyønh Vaên Thoâng (2001), “Toång quan caùch thöùc ñaùnh daáu tình thaùi trong tieáng Vieät baèng vò töø tình thaùi”, Ngöõ hoïc Treû, tr. 133 – 139. 77. Buøi Khaùnh Theá (1995), Nhaäp moân ngoân ngöõ hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 78. Nguyeãn Thò Thuaän (1999), “Phöông dieän duïng hoïc (haønh ñoäng ngoân ngöõ) cuûa caùc ñoäng töø tình thaùi ‘neân’, ‘caàn’, ‘phaûi’”, Ngoân ngöõ, (1), tr. 60-77. 79. Nguyeãn Thò Thuaän (1999), Caùc ñoäng töø tình thaùi “phaûi, bò, ñöôïc” xeùt töø phöông dieän duïng hoïc (haønh ñoäng ngoân ngöõ), Ngoân ngöõ, (9), tr. 30-42. 80. Nguyeãn Minh Thuyeát, Nguyeãn Vaên Hieäp (1998), Thaønh phaàn caâu tieáng Vieät, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 81. Traàn Thò Tính (1995), Caùc kieåu caáu truùc Ñeà – Thuyeát trong Truyeän Kieàu, Luaän vaên toát nghieäp Ñaïi hoïc khoa hoïc Ngöõ vaên, Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm, Tp.HCM. 131 82. Buøi Ñöùc Tònh (2003), Ngöõ phaùp Vieät Nam giaûn dò vaø thöïc duïng, Nxb Vaên hoùa thoâng tin, Haø Noäi. 83. Buøi Minh Toaùn, Ñinh Troïng Laïc (1995), Tieáng Vieät, taäp II (Giaùo trình duøng trong caùc tröôøng Sö phaïm ñaøo taïo giaùo vieân tieåu hoïc), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 84. Ñoã Minh Tuaán (1995), Ngheä thuaät tröõ tình cuûa Nguyeãn Du trong Truyeän Kieàu, Nxb Vaên hoùa – Thoâng tin, Haø Noäi. 85. Hoaøng Tueä (1962), Giaùo trình veà Vieät ngöõ, taäp 1, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 86. Buøi Taát Töôm (chuû bieân), Nguyeãn Vaên Baèng, Hoaøng Xuaân Taâm (1997), Giaùo trình cô sôû ngoân ngöõ hoïc vaø tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Tp.HCM. 87. Trung taâm Khoa hoïc xaõ hoäi vaø Nhaân vaên Quoác gia (2002), Ngöõ phaùp tieáng Vieät, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 88. Vieän Ngoân ngöõ hoïc (1994), Nhöõng vaán ñeà ngöõ phaùp tieáng Vieät hieän ñaïi, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 89. Vieän Ngoân ngöõ hoïc (2001), Hoaøng Tueä – Tuyeån taäp ngoân ngöõ hoïc, Nxb Ñaïi hoïc quoác gia, Tp.HCM. 90. Phaïm Huøng Vieät (2003), Trôï töø trong tieáng Vieät hieän ñaïi, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 91. Yule G. (2003), Duïng hoïc, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 92. Nguyeãn Nhö YÙ (chuû bieân) (2002), Töø ñieån giaûi thích thuaät ngöõ ngoân ngöõ hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 132 Tieáng Anh 93.Givoùn T. (1990), Syntax, Linguistics departement, University of Oregon, Eugene. 94.Lyons J. (1977), Semantics, Cambridge University Press, Cambrige. Tieáng Phaùp 95.Lyons J. (1990), Semantique Linguistique, Paris. Tieáng Nga 96.Балли Ш. (1955), Общая лингвистика и вопросы французского языка. Издательства Иностранной Литературы, Москва. 97.Виноградов В.В. (1950), О Категории модальности и модальных словах в русском языке, В кн.: Труды института русского языка. 133 PHUÏ LUÏC Phuï luïc 1: DANH SAÙCH CAÙC VÒ TÖØ TÌNH THAÙI TRONG TRUYEÄN KIEÀU STT STTT SOÁ CAÂU TRONG TRUYEÄN KIEÀU 1 AÉt (5) 118, 522, 828, 2410, 2414. 2 AÂu (4) 676, 863, 1018, 1908. 3 Beøn (1) 2866. 4 Bieáng (2) 246, 299. 5 Bieát (14) 182, 412, 1050, 1398, 1634, 2226, 2238, 2594, 2698, 2858, 2930, 2972, 3027, 3232. 6 Boãng (9) 576, 1066, 1275, 1555, 2704, 2878, 2973, 2974, 2978. 7 Buoàn (5) 565, 1047, 1049, 1051, 1053. 8 Caøng (64) 23, 34, 101, 102, 103, 247, 364, 393, 400, 497, 498, 524, 637, 662, 665, 673, 764, 824, 875, 1125, 1153, 1228, 1284, 1300, 1305, 1313, 1323, 1382, 1383, 1384, 1432, 1537, 1570, 1657, 1681, 1759, 1819, 1839, 1845, 1863, 1870, 1993, 2006, 2060, 2093, 2114, 2226, 2362, 2547, 2579, 2603, 2648, 2770, 2793, 2794, 2806, 2809, 2810, 2831, 2846, 2868, 2869, 3081, 3188. 9 Coù (27) 108, 418, 723, 934, 981, 1022, 1145, 1244, 1260, 134 STT STTT SOÁ CAÂU TRONG TRUYEÄN KIEÀU 1347, 1354, 1402, 1434, 1548, 1578, 1634, 1811, 1844, 1874, 2238, 2415, 2529, 2623, 3026, 3079, 3089, 3146. 10 Coù leõ (1) 350 11 Coøn (56) 8, 114, 164, 168, 212, 192, 430, 440, 558, 569, 596, 618, 678, 680, 718, 720, 745, 798, 838, 889, 939, 984, 997, 1006, 1074, 1100, 1169, 1207, 1319, 1353, 1398, 1564, 1960, 2080, 2186, 2242, 2257, 2328, 2372, 2520, 2528, 2680, 2723, 2725, 2748, 2788, 2970, 3010, 3014, 3022, 3038, 3046, 3102, 3121, 3152, 3171. 12 Cuøng (10) 447, 1992, 2178, 2260, 2316, 2822, 2860, 2956, 3034, 3058. 13 Cuõng (114) 12, 68, 105, 334, 344, 420, 492, 594, 610, 626, 681, 683, 692, 721, 830, 832, 863, 943, 1007, 1016, 1018, 1032, 1064, 1115, 1176, 1192, 1201, 1204, 1226, 1317, 1342, 1348, 1366, 1376, 1696, 1416, 1445, 1448, 1450, 1470, 1481, 1488, 1498, 1516, 1533, 1534, 1540, 1546, 1556, 1574, 1606, 1653, 1670, 1686, 1753, 1756, 1766, 1781, 1782, 1854, 1902, 1911, 1912, 1952, 1958, 1961, 1964, 1970, 1976, 1990, 2010, 2018, 2020, 2045, 2078, 2107, 2164, 135 STT STTT SOÁ CAÂU TRONG TRUYEÄN KIEÀU 2176, 2204, 2280, 2306, 2308, 2336, 2358, 2375, 2376, 2456, 2492, 2516, 2534, 2542, 2544, 2572, 2580, 2612, 2656, 2689, 2694, 2940, 2950, 2990, 2992, 3030, 3042, 3083, 3088, 3100, 3116, 3128, 3186, 3214, 3218, 3250, 3254. 14 Cöù (3) 1364, 2208, 3234. 15 Chaúng (94) 102, 126, 166, 346, 410, 425, 427, 444, 519, 556, 598, 618, 652, 664, 675, 680, 688, 738, 805, 811, 826, 862, 882, 956, 974, 1029, 1135, 1138, 1158, 1196, 1243, 1252, 1282, 1322, 1401, 1434, 1435, 1488, 1516, 1541, 1549, 1550, 1553, 1587, 1692, 1698, 1725, 1729, 1730, 1732, 1740, 1754, 1763, 1810, 1821, 1824, 1844, 1861, 1892, 1964, 1979, 2011, 2074, 2101, 2102, 2106, 2111, 2163, 2182, 2233, 2329, 2368, 2392, 2409, 2414, 2505, 2515, 2701, 2706, 2819, 2893, 2900, 2926, 2961, 2990, 3024, 3096, 3103, 3106, 3108, 3162, 3206, 3222, 3227. 16 Chi (2) 210, 504. 17 Chæ (1) 2730. 18 Chæn (4) 166, 2021, 2051, 2309. 19 Chôù (4) 128, 1166, 1328, 1363. 20 Chôït (7) 224, 274, 713, 759, 1654, 1715, 1841. 136 STT STTT SOÁ CAÂU TRONG TRUYEÄN KIEÀU 21 Chöa, Chöûa (58) 119, 228, 238, 276, 280, 298, 300, 307, 430, 456, 457, 539, 540, 550, 559, 575, 670, 701, 701, 709, 710, 720, 762, 893, 947, 993, 1019, 1362, 1416, 1456, 1489, 1494, 1597, 1640, 1644, 1690, 1714, 1848, 1953, 1978, 2022, 2100, 2158, 2162, 2220, 2294, 2317, 2335, 2346, 2370, 2618, 2708, 2710, 2738, 2786, 2815, 2911, 3215. 22 Daùm (19) 336, 542, 552, 646, 772, 960, 1099, 1427, 1700, 1776, 1821, 1827, 2098, 2198, 2256, 2330, 2449, 2597, 3104. 23 Deã (11) 523, 1005, 1286, 1486, 1507, 1704, 1780, 1956, 2332, 2426, 2474. 24 Dôû (2) 1717, 2568. 25 Dö (1) 1998 26 Döôøng (14) 122, 216, 290, 360, 390, 499, 994, 1016, 1218, 1782, 1866, 1923, 2080, 2420. 27 Ñaõ (ñaø) (259) 70, 72, 82, 114, 142, 168, 194, 211, 219, 288, 292, 301, 303, 314, 324, 325, 328, 336, 338, 370, 376, 380, 386, 426, 438, 499, 505, 514, 516, 526, 550, 551, 555, 560, 632, 649, 671, 686, 692, 693, 694, 702, 754, 756, 778, 779, 780, 797, 800, 801, 806, 810, 814, 821, 823, 825, 833, 836, 846, 858, 866, 892, 894, 896, 922, 954, 137 STT STTT SOÁ CAÂU TRONG TRUYEÄN KIEÀU 963, 964, 968, 971, 976, 980, 984, 994, 996, 998, 1002, 1009, 1046, 1073, 1086, 1092, 1094, 1103, 1113, 1114, 1124, 1126, 1144, 1157, 1170, 1187, 1195, 1197, 1219, 1224, 1262, 1264, 1271, 1273, 1307, 1325, 1365, 1366, 1370, 1380, 1386, 1388, 1395, 1397, 1410, 1421, 1429, 1441, 1442, 1461, 1476, 1478, 1520, 1522, 1536, 1568, 1578, 1584, 1590, 1594, 1598, 1612, 1629, 1631, 1645, 1669, 1692, 1694, 1705, 1707, 1733, 1751, 1761, 1765, 1796, 1806, 1810, 1823, 1826, 1833, 1842, 1851, 1865, 1866, 1868, 1876, 1891, 1945, 1963, 1980, 1982, 1987, 1995, 1998, 2034, 2071, 2092, 2118, 2133, 2142, 2149, 2155, 2158, 2161, 2203, 2230, 2248, 2250, 2255, 2258, 2278, 2282, 2293, 2338, 2357, 2373, 2398, 2410, 2412, 2414, 2418, 2420, 2429, 2470, 2476, 2490, 2494, 2506, 2516, 2519, 2543, 2545, 2560, 2584, 2586, 2589, 2610, 2613, 2617, 2638, 2660, 2684, 2688, 2704, 2712, 2713, 2717, 2728, 2739, 2744, 2758, 2759, 2778, 2787, 2801, 2802, 2840, 2844, 2858, 2888, 2895, 2909, 2933, 2946, 2953, 2960, 2963, 2983, 2988, 3006, 3040, 3041, 3043, 3044, 3045, 3048, 3072, 3085, 138 STT STTT SOÁ CAÂU TRONG TRUYEÄN KIEÀU 3102, 3105, 3112, 3127, 3134, 3145, 3149, 3169, 3216, 3225, 3231, 3242, 3249. 28 Ñang (ñöông) (8) 719, 1006, 1169, 1695, 2213, 2257, 2842, 3075. 29 Ñang tay (1) 1136. 30 Ñaønh (2) 28, 1327. 31 Ñaâu (2) 147, 202. 32 Ñeå (7) 517, 854, 914, 1554, 1946, 3121, 3126. 33 Ñeàu (4) 125, 1379, 2761, 3058. 34 Ñöøng (4) 501, 681, 1756, 3250. 35 Ñöôïc (4) 1882, 2196, 2280, 2588. 36 Giaû (1) 389 37 Göôïng (1) 1864. 38 Haù (1) 2330. 39 Hay (3) 1587, 1361, 1680. 40 Haõy (27) 216, 226, 300, 326, 413, 613, 650, 731, 734, 999, 1011, 1027, 1174, 1320, 1364, 1372, 1452, 1616, 1714, 1736, 2042, 2084, 2254, 2274, 2351, 2462, 3004. 41 Haèng (2) 284, 332. 42 Haún (1) 1447. 43 Hoaï (2) 496, 2998. 139 STT STTT SOÁ CAÂU TRONG TRUYEÄN KIEÀU 44 Hoøng (2) 1478, 2804. 45 Kheùo (8) 106, 1068, 2066, 2097, 2557, 2600, 2935, 3113, 46 Khoù (2) 112, 3150. 47 Khoûi (1) 1912. 48 Khoân (14) 73, 730, 1127, 1486, 1738, 1828, 1857, 2150, 2339, 2646, 2802, 2992, 3129, 3191. 49 Khoâng (6) 236,764, 2076, 2613, 2664, 2965. 50 Kíp (7) 428, 534, 632, 1465, 1491, 2099, 2353. 51 Kòp (3) 119, 575, 2086. 52 Laïi (114) 34, 101, 102, 103, 117, 127, 130, 132, 204, 222, 417, 438, 462, 512, 608, 668, 672, 773, 788, 807, 808, 818, 838, 974, 1028, 1075, 1156, 1168, 1182, 1190, 1234, 1292, 1352, 1356, 1357, 1392, 1420, 1438, 1472, 1514, 1543, 1578, 1580, 1582, 1586, 1588, 1624, 1664, 1679, 1702, 1734, 1762, 1795, 1800, 1812, 1848, 1856, 1888, 1893, 1922, 1927, 1938, 1970, 1974, 1978, 1984, 2096, 2109, 2152, 2156, 2192, 2208, 2288, 2303, 2340, 2354, 2380, 2388, 2404, 2459, 2476, 2538, 2558, 2568, 2631, 2632, 2661, 2666, 2798, 2808, 2856, 2892, 2896, 2900, 2903, 2956, 2962, 2994, 3000, 3022, 3071, 3073, 3112, 3123, 3124, 3143, 3153, 3158, 3162, 3177, 3187, 140 STT STTT SOÁ CAÂU TRONG TRUYEÄN KIEÀU 3190, 3192, 3217. 53 Laàn (8) 7, 54, 143, 266, 293, 389, 2026, 1266. 54 Laém (1) 1201. 55 Leûn (3) 1109, 1117, 1941. 56 Lieàn (3) 1719, 2040, 2536. 57 Lieàu (3) 344, 1115, 2532. 58 Lieäu (10) 620, 1166, 1491, 1510, 1598, 1971, 2079, 2108, 2480, 3076. 59 Lôõ (1) 2345. 60 Luoáng (9) 464, 1040, 1266, 1760, 2249, 2618, 2928, 2996, 3004. 61 Maø (40) 80, 109, 192, 200, 296, 306, 340, 412, 422, 542, 796, 811, 855, 966, 1028, 1089, 1116, 1168, 1252, 1322, 1324, 1326, 1431, 1547, 1572, 1600, 1726, 1748, 1830, 1968, 1971, 2430, 1656, 2666, 2728, 2838, 2944, 2965, 3125, 3164. 62 Mong (2) 1263, 2939. 63 Môùi (99) 61, 141, 203, 214, 315, 331, 349, 390, 428, 530, 548, 574, 587, 605, 612, 642, 686, 765, 876, 903, 926, 962, 1062, 1078, 1084, 1096, 1104, 1149, 1152, 1154, 1188, 1196, 1227, 1274, 1394, 1404, 1439, 1446, 1476, 1496, 1506, 1535, 1622, 1696, 1720, 1754, 1768, 1770, 1773, 1779, 1793, 1809, 1830, 1873, 141 STT STTT SOÁ CAÂU TRONG TRUYEÄN KIEÀU 1887, 1894, 1896, 1941, 1984, 1985, 2002, 2005, 2014, 2049, 2068, 2070, 2075, 2116, 2127, 2135, 2202, 2206, 2409, 2432, 2500, 2544, 2548, 2596, 2598, 2620, 2676, 2732, 2740, 2766, 2800, 2818, 2820, 2866, 2879, 2885, 2912, 2955, 2976, 3062,93178, 3184, 3194, 3244, 3252. 64 Muoán (4) 892, 998, 1698, 2546. 65 Naøo (16) 286, 1240, 1658, 1790, 1988, 2034, 2086, 2412, 2472, 2604, 2614, 2728, 2729, 2747, 2830, 3047. 66 Neân (6) 520, 1611, 1900, 1990, 2560, 2909. 67 Nôõ (9) 510, 559, 662, 1008, 1400, 1979, 2816, 2938, 3050. 68 Nhaùc (2) 161, 294, 69 Nhöõng (5) 1189, 1219, 1858, 2085, 2249. 70 Phaûi (20) 442, 466, 604, 972, 977, 1202, 1204, 1332, 1600, 1726, 1846, 2008, 2015, 2107, 2722, 2780, 2899, 3057, 3176, 3243. 71 Quaù (4) 514, 2551, 2589, 2803. 72 Quyeát (5) 345, 620, 1401, 2111, 3128. 73 Ra tay (1) 1072. 74 Ra söùc (2) 691, 1739. 75 Raép (4) 666, 978, 1910, 2939. 76 Roán (2) 166, 2351. 142 STT STTT SOÁ CAÂU TRONG TRUYEÄN KIEÀU 77 Saù (1) 619. 78 Saün (4) 99, 377, 799, 2024. 79 Seõ (10) 342, 379, 437, 724, 936, 1000, 2108, 2224, 2480, 2788. 80 Sôùm (2) 2840, 3076. 81 Taïm (6) 613, 654, 693, 1372, 2084, 2254. 82 Toan (5) 996, 1952, 2099, 3090, 3152. 88 Toác thaúng (1) 1133. 84 Töùc thì (4) 358, 982, 2128, 2914. 85 Töøng (1) 1472. 86 Töôûng (1) 3168. 87 Thaø (3) 792, 2532, 3082. 88 Thaàm (2) 158, 324. 89 Thaät (7) 489, 1129, 1481, 2014, 2373, 2473, 2599. 90 Theâm (8) 317, 393, 524, 633, 2226, 2288, 3123, 3142. 91 Thoaït (1) 1898. 92 Thoaét (16) 66, 82, 187, 230, 923, 1500, 2149, 2214, 2342, 2357, 2418, 2712, 2727, 2764, 2901, 3187. 93 Thoâi (13) 234, 494, 702, 796, 855, 904, 964, 1328, 1402, 1459, 1470, 1664, 2622. 94 Thöøa (1) 3098. 143 STT STTT SOÁ CAÂU TRONG TRUYEÄN KIEÀU 95 Thöû (3) 968, 1850, 2644. 96 Troùt (4) 551, 1009, 2371, 3085. 97 Troäm (5) 158, 324, 409, 1483, 2423. 98 Voäi (17) 260, 317, 431, 445, 521, 527, 1498, 1843, 2342, 2398, 2437, 2627, 2743, 2821, 3008, 3060, 3077. 99 Voán (1) 1612. 100 Vöøa (25) 69, 429, 435, 525, 529, 530, 685, 867, 1002, 1059, 1083, 1178, 1292, 1385, 1387, 1474, 1605, 1802, 1831, 2033, 2137, 2526, 2536, 3131, 3216. 101 Xin (15) 644, 960, 999, 1106, 1320, 1515, 1518, 1688, 1910, 2124, 2218, 2322, 2351, 2561, 2582. 144 Phuï luïc 2: XUAÁT XÖÙ CAÙC VÍ DUÏ TRÍCH DAÃN 1. NK-NC = Nguyeãn Kieân (1988), “Nuï cöôøi”, Truyeän ngaén choïn loïc Töôùng veà höu, Nxb Ñaø Naüng. 2. DN-QÑAA = Daï Ngaân (1988), “Quaõng ñôøi aám aùp”, Truyeän ngaén choïn loïc Töôùng veà höu, Nxb Ñaø Naüng. 3. NVP-NT = Ngoâ Vaên Phuù (1988), “Ngoõ truùc”, Truyeän ngaén choïn loïc Töôùng veà höu, Nxb Ñaø Naüng. 4. NQT-CD = Nguyeãn Quang Thaân (1988), “Chaân dung”, Truyeän ngaén choïn loïc Töôùng veà höu, Nxb Ñaø Naüng. 5. NHT-TVH = Nguyeãn Huy Thieäp (1988), “Töôùng veà höu”, Truyeän ngaén choïn loïc Töôùng veà höu, Nxb Ñaø Naüng. 6. NTT-TÑ = Ngoâ Taát Toá (1977), Taét ñeøn, Nxb Giaùo duïc. 7. ÑTC-CPN = Ñaëng Traàn Coân (1973), Chinh phuï ngaâm (Ñoaøn Thò Ñieåm dieãn ca),Vaân Bình Toân Thaát Löông daãn giaûi vaø chuù thích, Nxb Taân Vieät, Saøi Goøn. 8. KD-NÑM = Khuyeát danh (1988), Nhò ñoä mai, Nguyeãn Thaïch Giang giôùi thieäu-khaûo ñính-chuù giaûi, Nxb Ñaïi hoïc vaø Giaùo duïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 9. Tuaán Thaønh, Anh Vuõ (tuyeån choïn) (2002), Truyeän Kieàu taùc phaåm vaø dö luaän, Nxb Vaên hoùa, Haø Noäi. ._.