Về chương trình phát thanh tiếng Thái VOV4

tan âm mưu luận điệu phản động, lừa bịp của bọn đế quốc và các thế lực thù địch. Ngày 21-1-2000, Chính phủ có quyết định số 11/2000/QĐ-TTg về kế hoạch triển khai Thông báo số 255/TB-TW của bộ Chính trị, thực hiện trong 3 năm(2000-2002) giao nhiệm vị cho các bộ ngành địa phương xấy dựng kế hoạch cụ thể. Trong đó, đặc biệt nhấn mạnh: cần tăng cường phủ sóng PT-TH bằng tiếng dân tộc ở địa phương, nhất là: Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ, các tỉnh phía Bắc và Tây Nguyên. Tuy nhiên, để đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ cách mạng trong thời kỳ mới ở nước ta hiện nay, một yêu cầu bức thiết với báo chí nói chung và phát thanh nói riêng đó là: Cần khẩn trương cải tiến nâng cao chất lượng nội dung chương trình sao cho phong phú. Chương trình phát thanh tiếng Thái ra đời từ ngày 07/05/02, đã có quá trình phát triển nhất định. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có một công trình nào tập trung nghiên cứu chuyên sâu về chương trình này. Do đó, tôi đã chọn đề tài : “ VÒ chương trình phát thanh tiếng Thái VOV4”. Nhiệm vụ chính của đề tài là khảo sát nghiên cứu tình hình hoạt động của chương trình phát thanh tiếng Thái của Đài tiếng nói Việt nam về tất cả các phương diện: nội dung, hình thức, thời gian phát sóng, thời lượng phát sóng, kết cấu cũng như các chuyên mục được xây dựng trong chương trình... và những yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến nội dung, chất lượng chương trình trên cơ sở phân tích khái quát đặc điểm tính cách cũng như sở thích thị hiếu của dân tộc Thái ở Sơn la và một số tỉnh lân cận, từ đó có thể đúc rút đựơc những biện pháp cách thức cụ thể để chương trình phát thanh tiếng Thái có chất lượng cao hơn, thiết thực với đồng bào dân tộc Thái nhất. Khi các chương trình phát sóng bằng tiếng Thái được cải tiến nâng cao mọi mặt sẽ mang một ý nghĩa chính trị to lớn: khơi dậy và phát huy cao độ niềm tin tự hào chính đáng của dân tộc Thái, củng cố niềm tin sắt đá của đồng bào dân tộc với Bác Hồ, với Đảng. Bên cạnh đó, việc nâng cao chất lượng hiệu quả các chương trình phát són tiếng Thái chính là góp phần thúc đẩy đưa đồng bào có điều kiện tiếp cận ứng dụng các tiến bộ của khoa học kỹ thuật vào sản xuất, biết cách phát huy nội lực, làm giàu bằng chính bàn tay khối óc trên mảnh đất quê hương của mình. Đây thực sự là một công việc hữu ích nhiều mặt và hoàn toàn phù hợp với nhiệm vụ chính trị của Đảng đặc biệt quan tâm: Phát triển kinh tế xã hội các tỉnh miền núi, giúp đồng bào các dân tộc - nhất là anh em dân tộc thiểu số xoá đói giảm nghèo, vươn lên giàu có. 2. Nhiệm vụ, mục đích và ph¹m vi nghiªn cứu của đề tài. - Nhiệm vục chính của đề tài: Khảo sát thực trạng chương trình phát thanh tiếng Thái trên tất cả các phương diện: nội dung, hình thức, thời lượng phát sóng, hình thức kết cấu cũng như các chuyên mục thực hiện trong chương trình… và những yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến nội dung và hình thức chương trình trên cơ sở phân tích, khái quát hoá đặc điểm sở thích thị hiếu đồng bào dân tộc Thái ở khu vực Tây Bắc. Từ đó nêu lên những ưu điểm, nhược điểm của chương trình. Qua đó, đưa ra một số giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng chương trình phát thanh. - Phạm vi nghiên cứu của đề tài: Chương trình phát thanh tiếng Thái Đài TNVN VOV4, bao gồm chương trình thời sự tổng hợp và chương trình ca nhạc. 3. Tình hình nghiên cứu của đề tài Tính đến thời điểm này, chưa có một nghiên cứu cụ thể và riêng biệt về chương trình phát thanh tiếng Thái của VOV4. Tuy nhiên, hiện đã có những đề tài liên quan như: Cao Minh Châu: “Đổi mới và nâng cao chất lượng, nội dung chương trình phát thanh tiếng Mông ở tỉnh Sơn La”. Báo cáo nghiệm thu đề tài khoa học: “ KX- 03-2001” . 2002 Đặng Thị Huệ: “Nâng cao chất lượng và hiệu quả truyên truyền về dân tộc trên song phát thanh quốc gia”. Đề tài nghiên cứu khoa học. Ban phát thanh dân tộc Đài tiếng nói Việt nam. 2006 Tô Ngọc Trân:“Nâng cao chất lượng chương trình phát thanh tiếng Khơme Nam Bộ”. Đề tài nghiên cứu khoa học- Đài Tiếng nói Việt Nam. 2004. 4. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận, khoá luận gồm có 3 chương: Chương I: Đặc điểm dân tộc Thái và nhu cầu tiếp nhận thông tin của dân tộc Thái. Chương II: Hiện trạng chương trình phát thanh tiếng Thái. Chương III: Các giải pháp nâng cao chất lượng chương trình phát thanh tiếng Thái. Chương 1: : ĐẶC ĐIỂM DÂN TỘC THÁI VÀ NHU CẦU TIẾP NHẬN THÔNG TIN CỦA DÂN TỘC THÁI 1.Đặc điểm dân tộc Thái Tộc danh đồng bào tự gọi là Táy hoặc Thay cùng các tên gọi khác là: Tay Thanh, Man Thanh, Tay mười, Tay Mường... Các nhóm địa phương gồm có: - Ngành đen ( Tay Đăm): Trước đây phụ nữ thường mặc áo đen - Ngành trắng( Tay Đón, hay Tay Khao) : Trước đây phụ nũ thường mặc áo trắng Tuy phân chia hai ngành đen trắng nhưng họ không có gì khác biệt về văn hoá. Tiếng nói dân tộc Thái thuộc nhóm ngôn ngữ Tày Thái. Theo số liệu điều tra dân số công bố năm 2001 của Tổng cục thống kê thì dân tộc Thái có 1.328.725 người, cư trú tập trung tại các tỉnh Sơn la, Điện Biên, Hoà Bình, Lào Cai, Yên Bái, Thanh Hoá, Nghệ An, Lâm Đồng. Văn hoá sản xuất Người Thái còn gọi là Táy, có nghĩa là người cày ruộng, điều đó nói lên từ lâu đời người Thái đã thành thạo canh tác nông nghiệp ruộng lúa nước, dùng sức kéo đôi trâu để cày bừa làm đất, gieo mạ cấy lúa theo cách lấy giống ngâm nước ấm, cứ 20kg thóc giống cho một lạng muối; thóc nảy mầm thì gieo vào ruộng xâm xấp nước; khi mạ cao 2 đốt tay thì tháo nước đi; mạ cao 20-2cm thì nhỏ cấy dầy vào ruộng khác; khi mạ cao cứng cáp mới nhổ cấy thành ruộng lúa. Đồng bào giải thích cấy chuyển mạ 2 lần thì cây lúa mới khoẻ, trổ bông trắc hạt. Người Thái có tập quán cấy lúa nếp đại trà, nay đã cấy nhiều giống lúa tẻ có năng suất cao. Người Thái đã thành thạo làm thuỷ lợi, thể hiện qua câu thành ngữ:" Mương phai lài lín "( Khơi nước đắp đập, dẫn nứơc qua chướng ngại, đặt máng trên cánh đồng ). Đặc biệt là lợi dụng sức nứơc dựng hệ thống cây cọn quay đưa nước từ sông suối lên cánh đồng. Người Thái vẫn canh tác nương rẫy bằng cách dùng cày cuốc làm đất nương, thâm canh trồng ngô, khoai, sắn, vừng, lạc, trồng bông, trồng chàm. Người Thái cũng canh tác vườn để trồng cây ăn quả, rau xanh, và họ sử dụng cả vườn treo (đổ đất vào máng đặt lên sân sàn trồng rau,gia vị, húng, hành .. Người Thái trước đây có tập quán nuôi trâu thả rông trong những Púng rào giậu kín, tụ chúng sống sinh đẻ, đến mùa mới bắt trâu về kéo cày. Nay thì họ đã nuôi trâu theo gia đình, có chuồng trại riêng. Còn chăn nuôi lợn gà ngan ngỗng thì rất phát triển. Vật nuôi vừa trở thành hàng hoá vừa trở thành vật sử dụng trong lễ tết. Nghề thủ công của người Thái rất phong phú, phát triển đạt đến trình độ cao. Phổ biến trong mỗi gia đình là nghề đan lát mây tre, mạy loi thành những tấm cót trải sàn, những vật dụng hàng ngày ( như: nong, nia, dần, sàng, dậu, mặt ghế..). Đặc biệt nghề kéo sợi, dệt vải là công việc gắn với mỗi gia đình, gắn với mỗi người phụ nữ Thái. Ngoài ra còn có những nghề thủ công mang tính chuyên nghiệp như nghể rèn nông cụ xẻng, cuốc, lưỡi cày, dao, kéo... Người Thái đã biết dùng bàn xoay, độ nung cao trong nghề làm gốm tạo thành những chum, vại, nồi, chõ đất, bát đĩa đạt trình độ kỹ thuật và mỹ thuật. Kinh tế hái lượm vẫn chiếm địa vị đáng kể trong đời sống của người Thái. Rừng cung cấp các loại rau, quả, hạt, nấm, mộc nhĩ, măng, rêu đá, các loại côn trùng, các loại thú nhỏ và thú lớn. Rừng còn cho các lậi cây thuốc quý, tre, gỗ, song, mây. Các khe suối cho tôm, cua, ốc, cá nhỏ; các suối cho cá lớn. Người Thái có thói quen nuôi cá trong ruộng lúa, hay nuôi cá trong lồng dọc theo hai bên các dòng sông. Người Thái có câu: " Pây hỉn pá, má kin lẩu" (đi ăn cá, về uống rượu) nói lên việc ăn cá là một thú vui của họ. Văn hoá tổ chức đời sống Người Thái phổ biến sống theo kiểu gia đình nhỏ phụ quyền. Biểu hiện bằng việc mỗi nóc nhà được tượng trưng bằng chiếc cột chính( sâu hẹ hay sâu cốc), ở đầu cột treo các vật thiêng liêng như lông gà, xương thú hay xương cá to. Ông chủ nhà nằm bên cột chính, cạnh bàn thờ là ma nhà, như để khẳng định tính chất phụ quyền của gia đình. Con gái như người ngoài, không được quyền quyết định gì trong việc gia đình ngoài việc sinh con và công việc nội trợ. Con dâu phaỉ đổi họ theo chồng. Quan hệ dòng họ của người Thái được biểu hiện ở hai khía cạnh: - Khía cạnh tô tem giáo như: Họ Lò kiêng ăn thịt chim láng lò, không ăn măng lò; hị Vi kiêng dùng quạt( vi) để quạt sôi; họ Lộc không giết và không ăn thịt hổ; họ Lường kiêng ăn nấm mọc trên cây đã ngả sẵn trên rừng. - Quan hệ dòng họ liên minh, biểu hiện ra: Quan hệ Ải noọng: Quan hệ giữa những người con trai cùng thế hệ có hôn nhân với những người con gái của dòng họ khác. Quan hệ Lúng ta: Quan hệ giữa những người con trai trong dòng họ có quan hệ hôn nhân với thành viên trai của Ải noọng, nói cách khác là con gái làm râu bên Ải noọng. Quan hệ Nhính sao: là quan hệ giữa nhữn người con trai dòng họ có quan hệ hôn nhân với thành viên gái của Ải noọng, nói cách khác là có con trai về làm rể Ải noọng. Ba quan hệ trên đây xuất phát từ hình thái hôn nhân thuận chiều, tàn tích của liên minh thị tộc. Trong ba quan hệ đó, quan hệ giữa những người Ải noọng là cơ bản, quan hệ của những người có trách nhiệm duy trì sự trường tồn của dòng họ. Còn quan hệ Lúng ta biểu thị chủ yếu vị trí của ông cậu với cháu ngoại. Người Thái gắn kết xã hội trong phạm vi cơ bản, bởi một số dòng họ cùng chung nhau hệ thống thuỷ nông và lịch canh tác ruộng nước cũng như nương rẫy, cùng chung nhau những cánh rừng, những con sông con suối. Nói chung là kiên kết với nhau về kinh tế trên một địa bàn dân cư nhất định. Đồng thời liên kết về đời sống chính trị dưới sự điều hành của Tạo bản ( làm nghĩa vụ cuông, nhóc, pụa đối với hệ thống chúa mường làng xã, hàng tổng hàng châu). Trong xã hội người Thái trước đây, danh nghĩa tất cả đất đai, ruộng nương, nguồn nước, rừng đều là sở hữu công cộng; nhưng thực chất các chúa đất lớn a nha giành chiếm những khu rừng nhiều sản vất quý hiếm, nhiều thú, những khúc sông nhiều cá,lắm tôm, những hang động, những tổ ong lớn làm của riêng. Nhân dân săn được thú lớn từ hươu nai trở lên trong khu rừng chúa cai quản phải nộp đìu, nộp da, xương ( nều là hổ) mật ( nều là gấu) cho chúa. Ngày nay, tổ chức đời sống đã khác hẳn. Người Thái cũng như các dân tộc anh em khác, theo già làng truởng bản, thực hiện đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước nhằm xây dựng một cuộc sống dân giàu nước mạng, xã hội công bằng văn minh. Văn hoá vật chất * Nếp ăn Cơ cấu bưa ăn của người Thái đầu bảng vẫn là chất bột cộng thêm rau, thịt, cá. Trước đây người Thái có thói quen cấy nhiều lúa nếp nên gạo nếp được coi là lương ăn truyền thống. Gạo nếp được ngâm đồ trên chõ, dỡ ra mủng nắm tay ăn bốc là thói quen trong mỗi bữa ăn hàng ngày. Ngày nay việc dùng gạo tẻ thổi cơm đang trở nên phổ biến. Trên mâm cơm hàng ngày không thể thiếu món muối ớt dầm thêm tỏi, rau thơm, hàng mùi, có thể thêm gan gà luộc, ruột cá nướng gọi chung là món chéo. Người Thái không có thói quen ăn luộc, rau hàng ngày xào mỡ hoặc rang bỏ muối. Khi có giết trâu, bò, nai thì thể nào cũng tuốt lấy sữa đắng ở ruột non các con vật hoà với tỏi ớt, nước chua làm thành món nước chấm hoặc sốt để ăn gọi là Nậm pịa. Người Thái cũng có lệ cúng cơm sau vụ gặt. Món ăn truyền thống trong lễ cơm mới là xôi nhiều màu như dân tộc Mường, với món cá muối từng khúc tẩm bột gói lá đồ lên. Tuy ở miền rừng núi nhưng thói quen ăn cá của người Thái vẫn rất phổ biến. Có gia đình hàng năm thả nuôi cá và đánh bắt hàng tạ cá để muối ăn dần. Câu tục ngữ " đi ăn cá, về uống rượu" đã nói lên điều đó. Người Thái từ lâu đã biết cất rượu trắng ( lẩu xiêu) bằng gạo, sắn, ngô và men lá. Rượu cần ( lẩu xá) là loại rượu đặc trưng của người Thái, được dùng hàng ngày, nhất là dịp lên nhà mới, cưới xin hội hè... Người Thái có thói quen hút thuốc lào bằng điếu ống tre nứa to, khi hút có lệ mời người bên cạnh uống trước. * Trang phục Tục ngữ Thái có câu : " Đàn bà dệt vải đàn ông đan chài". Người Thái Thanh Hoá lại có câu : Trời sinh con gái phải biết trồng bông dệ vải Trời sinh con trai đi cày bừa chớ có đánh trâu Truyện nàng Hoan của người Thái lại có đoạn " cha nàng làm nương săn thú, mẹ nàng quay sợi dệt vải ". Những câu trên đây nói lên việc lo cái mặc của người Thái đã được phân công cho phụ nữ. Người Thái còn có câu " Nhác trồng bông nghĩ đến mùa đông", " đất đen trồng bông, chọn được ngày lành tháng tốt, chồng đi trước trọc lỗ, vợ đi sau trỉa hạt bông" và " Nương bông hửng nắng trưa phải cố thu hoạch" Đàn ông có thể tham gia vào công việc trồng bông, chăm sóc bông, thu hoạch bông, thu hái bông, nhưng khi bông đã về nhà thì việc chọn bông, cán bông, cuộn bông kéo sợi, nhuộm sợi, dệt thành vải thì hoàn toàn do bàn tay người phụ nữ đảm nhiệm. Trong nhà người Thái quanh năm lúc nào cũng thấy có vải dệt dở trên khung cửi. Tranh thủ ngày mùa, trước lúc lên nương, trước lúc đi ngủ là người phụ nữ Thái ngồi vào khung cửi. Những câu ngạn ngữ: "Thóc lúa lo trồng, sợi bông lo dệt Yêu chồng chăm dệt vải, thương con chăm vá may" đã nói về đức tính chịu thương chịu khó của người phụ nữ Thái Người Thái cũng giỏi nghề trồng dâu nuôi tằm, kéo tơ dệt lụa. Những váy lụa, áo lụa có hàng khuy bạc ónh ánh, quấn quýt mềm mại trong điệu múa xoè, nhảy sạp là nhờ vào đôi bàn tay phụ nữ Thái. Vải của người Thái chủ yếu nhuộm chàm. Cây chàm trồng trên nương đến độ thu hoạch được thì cắt về ngâm vào chum dăm bảy ngày, nước thôi màu đỏ là tốt. Nước chàm lọc sạch, nhúng vải nhuộm phơi khô, dăm bảy lần thành màu xanh đậm. Lại nhuộm thêm nước vỏ cây hoa lan và vỏ cây năm lau, màu chàm trở nên xanh đen đậm, chỉ có thể thấy ở Tây bắc Còn khi nhuộm sợi các màu dệt thổ cẩm, chăn đệm, khăn piêu thì màu đỏ nhuộm từ nước vỏ cây phong hoặc cây xơm pú. màu vàng ( hương) nhuộm từ nước vỏ cây hom, màu đen thì dùng vải tràm nhuộm thêm nước củ nâu ( mắc ban) là được. Vải người Thái mặc rách vẫn bền màu. Người Thái có câu tục ngữ: " ở bản cái nhà, đi xa bộ váy áo" nói lên việc mặc đối với người Thái rất quan trọng, nhất là đối với người phụ nữ. Trang phục người Thái đen gồm: - Váy ( xỉu hoặc nổng): váy Thái được tạo từ 4 tấm vải khổ 0,4m dài từ nganh thắt lưng tới chấm gót. Phía trên có cạp váy hay đầu váy ( hua nịu) cao khoảng 10cm bằng vải xanh hoặc đỏ, đôi khi cũng dệt cạp váy riêng, thêu hoa văn giống cạp váy người Mường. Gấu váy cũng khâu nẹp thường là màu đỏ cao khoảng 3cm. Khi khâu váy, đườn dọc can các tấm váy khâu vắt cho mềm, còn đường khâu cạp và gấu váy khâu đột cho cứng. Váy Thái có lót bên trong, thường là màu trắng, may ngắn hơn váy ngoài 15cm. Váy Thái phổ biến là màu đen, đôi khi màu tràm. Khi mặc váy có thể gấp vào trước bụng hay bên sườn. Ở nhà mặc váy dài, đi làm lao động trên ruộng nương thì xắn váy ngắn lên . Khi ngồi trên sàn thì duỗi hai chân ra phía trước gấp váy vào lòng chân hoặc gấp chéo hai chân sang một bên, váy gấp thu vào lòng, khi ngồi ghế cũng phải thu váy vào lòng. Người Thái có câu nhắc nhở phụ nữ ngồi: " Ngồi xổm phải xem gấu váy". Ngày nay phụ nữ Thái có thói quen mặc váy ngang bọng chân để tiện khi lao động, sinh hoạt, nghỉ ngơi. Váy mặc lao động hàng ngày may bằng vải thường, váy mặc vào dịp lễ tết, ngày cưới may bằng vải lụa lanh, sa tanh. Mặc váy tiện lợi khi mang thai, là "buồng tắm di động" tắm suối khi đi làm nương về. Trong nhà có chỗ quy định riêng để thay váy goi là hỏng téng vẻng ( cửa sổ trang điểm) sát trong vách chỗ cầu thang xia bước lên sàn. - Thắt lưng ( xai ẻo): thường làm bằng lụa tơ tằm nhuộm màu xanh lá cây, hai đầu can thêm 2 mảnh vải đỏ thêu thùa có rua 3 phía. Khi xải ẻo quấn vào giữ cạp váy, hai miếng vải để hai đầu được giắt vào bụng hoặc lệch sang bên hông. Thắt lưng không có trang trí trừ hai đầu tua rua. - Áo ( sửa): gồm có Sửa hổm nôm: là áo lót bên trong, may bằng một tấm vải khoét lỗ chui đầu, phủ trùm hai vai xuống ngực, đính khuy hai bên sườn. Ngày nay, phụ nữ Thái đã bỏ kiểu áo này, dùng kiểu áo lót như phự nữ người Kinh. Sửa cỏm: là cái áo ngắn từ xưa đến nay vẫn phổ biến ở cả hai ngành Thái đen và Thái trắng. Áo may dài tay hẹp, thân cũng hẹp, bó sát người. Áo chỉ ngắn đến thắt lưng.Khi mặc gấu áo giấu trong thắt lưng. Áo phụ nữ Thái nổi bật là hàng khuy dọc trước bụng, khuy có thể tết bằng vải hoặc bằng bạc, hình con bướm ve sầu hoặc cánh hoa... gọi là măk pém. Ngày nay hiếm bạc thì làm bằng nhôm. Măk pém bao giờ cũng là số lẻ ( 9 hoặc 11), số dương cầu mong sự sinh sôi.Giải thích về măk pém có nhiều cách: măk là quả, nghĩa bóng là nhành cây, bông hoa mà phụ nữ đại diện cho sinh nở nên măk là khai hoa kết quả. Còn pém là bám vào, mà theo quan niệm của người Thái chiếc áo là nơi trú ngụ của hồn người. Măk pém còn được giải thích như sau: bên khuyết là giống cái nữ, bên khuy là giống đực, măk pém là một đôi nam nữ phối hợp là nguồn gốc của sự sinh sôi nảy nở. Áo ngắn dùng khi lao động may bằng vải thường; áo lễ hội, cưới xin may bằng vải lụa, sa tanh. Áo thường màu trắng và màu đen, màu xanh lam hoặc lá cây. Bộ váy áo thắt lưng của phụ nữ Thái vừa kín đáo vừa phô bày thêm nét quyến rũ. - Khăn piêu: phụ nữ chưa chồng thì búi tóc thả xuống sau gáy, khi có chồng búi tóc chổng ngược lên đỉnh đầu sau đó đầu đội chiếc khăn piêu. Piêu là một tấm vải bông nhuộm màu chàm, hai đầu thêu nhiều hoa văn, chỉ màu phối hợp sặc sỡ. Dân ca Thái có câu: Em se sợi thành vóc hoa dâu Em dệt cửi thành gấm vân chéo Em dệt tơ thành đoá hoa vàng Người các bản mường muốn khóc Đều ước ao được như em Khăn piêu có tác dụng che đầu khi nắng gió, làm ấm đầu khi mùa đông lạnh. Khăn piêu là trang sức quan trọng trong lúc đi chơi hay lễ hội. Vải được chọn làm piêu phải mịn, nhuộm chàm được nước. Piêu Thái không trang trí ở toàn bộ diện tích mà chủ yếu ở hai viền vải màu đỏ rộng khoảng 1cm, sau đó làm cút dính vào piêu. Việc thêu piêu đòi hỏi nhiều công sức, tài nghệ của người phụ nữ Thái, thể hiện trang trí hình rồng, hình cành lá, hình hoa ban. - Nón ( cúp): Phụ nữ Thái đội nón rộng vành, bên trong có đính khua nón đi đôi cho cân nón. Đội bên trên chiếc khăn piêu, chiếc nón rộng vành không che kín mặt mà vành nón như bông hoa nỏ xoè trên đầu. - Xà cạp ( pe păn kha): là miếng vải như cờ đuôi nheo nhuộm chàm. Phụ nữ Thái cuốn xà cạp quanh bắp chân khi đi làm đồng, vừa để chống giá lạnh vừa bảo vệ da ở bắp chân. Trang sức của phụ nữ Thái có: Trâm cài tóc (may khắt cẩu) đôi hoa tai ( cóng ku), vòng cổ ( pok co), đôi vòng đeo hai cổ tay ( pok khẻn), bộ sà tích (pua sỏi) đều được làm bằng bạc, chạm trổ đẹp, công phu. Đó là những đồ trang sức quý giá nhất. Trang phục Nam giới người Thái bao gồm: khăn, áo, quần - Khăn: khăn của nam giới không như piêu của người phụ nữ mà chỉ là một miếng vải chàm màu đen. Khăn có 2 loại: Khăn pau dài hơn 1m, quấn nhiều vòng quanh đầu khi đi xa hoặc hội hè lễ tết. Loại thứ 2 là khăn trọc ngắn hơn khăn pau, quấn khi lao động trên ruộng nương hoặc ở nhà. Khăn trọc cuốn hình chữ nhân ở trán. Thiếu niên Thái ( 14,15 tuổi) được nhận biết dấu hiệu trưởng thành bắt đầu từ việc cuốn khăn. Khăn che nắng chống rét, giữ gọn tóc khi lao động. Trời rét khăn có thể vừa bịt đầu vừa quấn cổ. Thanh niên ưa dùng khăn màu chàm biếc. Các cụ già ưu dùng khăn chàm đen. - Áo: may cổ đứng, xẻ tả, mổ bụng, cài khuy, ống tay rộng. Quanh 2 bên cổ áo được lót một miếng vải tròn phủ kín hai vai gọi là tấm giữ mồ hôi, vừa là để cho áo đứng, bền. Hai vạt trước may hai túi to, nẹp áo trước bụng táp thêm miếng vải cho dày, cứng. Bên phải đính khuy, bên trái đính khuyết. Áo của nam giới Thái may " thưọng thu hạ thách" bên trên bó sát ngực và đôi vai, bên dưới các vạt sau xèo ra trùm kín quần. Áo không thêu thùa nhưng với quan niệm chỗ xả tà như chỗ xẻ cánh cây, chố chia đôi nảy nở nên nếu để ý ta thấy chỗ xẻ tà đính lấp lánh đôi măk mạy ( quả chỉ) cuốn bằng chỉ màu xanh đỏ vàng. Hiện nay thanh niên Thái thường mặc áo vải dệt kẻ sọc ô vuông với nhiều màu: cà phê, đỏ, trắng, xanh. - Quần ( xuổng): nay rộng đũng bằng cách xếp chồng các miếng vải cắt ống lượn xoè rộng chỗ đũng. Trứơc đây, quần may cạp gấp thu ở bụng, thắt dây lưng ra ngoài, nay may cạp gấp lồng chun. Nếu như áo dùng nhiều màu vải khác nhau nhưng quần chỉ có một màu chàm. Việc cắt may quần áo của cả gia đình đều do đàn bà đảm nhiệm. Người Thái đen kiêng cắt may vào tháng giêng, tháng 2 lịch Thái ( tức tháng 7 âm lịch) vì những tháng đó công việc bận rộn trên nương, " hồn người" cũng theo áo quần lên đó nên những ngày này cắt may thì hồn người quanh quẩn ở nhà, hồn lìa khỏi xác, có thể xảy ra những điều không may khi đi làm nương. * Nếp ở Tõ l©u ng­êi Th¸i ®· quÇn c­ thµnh b¶n, mçi b¶n bao gåm ®Êt ë, ®Êt canh t¸c ( ruéng, n­¬ng), b·i cá ch¨n nu«i, khu rõng, khu nghÜa ®Þa vµ nguån n­íc suèi riªng. B¶n lín cã tíi hµng tr¨m nãc nhµ, n¬I Ýt ruéng b¶n chØ cã m­¬i nãc nhµ. C¸c b¶n ng­êi Th¸i th­êng ë ch©n s­ên nói tr«ng xuèng c¸nh ®ång. Khi lµm nhµ, ng­êi Th¸i tr¸nh ®ßn nãc nhµ nµy ®©m vµo cöa nhµ kia. §ÆcbiÖt lµ sè ®o vËt liÖu lµm nhµ ng­êi Th¸i theo ®é dµi ng¾n c¸c kho¶ng tay cña ng«i nhµ, nh­: Ba: chiÒu dµi s¶i tay - Xã hay Xoãc: chiÒu dµi tõ khuûu tay ®Õn mÐp bµn tay - KhÐn: chiÒu dµi tõ b¶ vai bªn nµy qua ng­êi ®Õn mÐp bµn tay bªn kia - C¨n hay c¨m p¼n: chiÒu ngang bµn tay n¾m vµo c©y gËy ®o - Bai hay ca bai: chiÒu dµi tõ cæ tay ®Õn mót ngãn gi÷a - C¨m d­n: chiÒu ngang bµn tay n¾m víi ngãn c¸i xoÌ ra - Khøp hay cøp: chiÒu dµi gang tay Tõ c¸c sè ®o trªn ®©y, ¸p dông vµo c¸c sè ®o kiÕn tróc vËt lµm nhµ sµn tÝnh nh­ sau: ChiÒu cao cét tõ mÐp d­íi lç ®ôc b¾c dÇm l¸t sµn ®Õn ®Çu cét lµ 4 xã 3 c¨m; xã ( c¸nh tay) dµi kho¶ng 45cm, 4 xã lµ kho¶ng 180-190 cm, cßn 4 c¨m ( ®é 40cm) céng b»ng kho¶ng 220cm. ChiÒu cao nµy cßn l¹i trªn sµn tõ 180-190cm, hîp víi ng­ßi ®øng trªn sµn víi lÊy c¸c thø trªn sµn. - ChiÒu dµi dÇm ho¹c qu¸ giang, tiÕng Th¸I gäi lµ khø khang xµ v­ît dµi 4 s¶i 1 khuûu; 1 s¶i kho¶ng 1,6m cßn 4 s¶i kho¶ng 8,4m céng 1 khuûu ®é 45cm nh­ vËy chiÒu ngang lßng nhµ lªn sµn lµ 9m rÊt hîp lý. ChiÒu dµi gian nhµ: gian chÝnh ( bu«ng cu«ng) lµ 2 s¶i b»ng 3,2m, gian ®Çu håi( bu«ng tÝp) lµ 1 s¶i 2 khuûu tÝnh ra lµ 2,5m. Nhµ th­êng tõ 3 ®Õn 5 gian chÝnh víi gian ®Çu håi thÝch hîp víi mét tiÓu gia ®×nh hai ba thÕ hÖ chung sèng. C¸c nhµ kiÕn tróc gäi tû sè ®o trªn ®©y lµ tû sè vµng v× nã thÝch hîp víi khæ ng­êi trong kiÕn tróc. Tõ sè ®o trªn ®©y mçi gia ®×nh ng­êi Th¸i h×nh thµnh nªn ng«I nhµ sµn cña m×nh lîp m¸i nhµ h×nh mai rïa, víi hai kÌo ®Çu nhµ nh« lªn cao mét ®o¹n gäi lµ ®«i khau cót. Nhµ giµu khau cót ®ùoc ch¹m kh¾c nh­ hai c¸nh hoa xoÌ ra hai bªn. Gi¶i thÝch vÒ khau cót, cã ng­êi gi¶i thÝch lµ ®«i sõng tr©u. Riªng hai bªn cöa sæ g¾n hai sõng tr©u qu¾p trë l¹i còng cã ng­ßi giai thÝch ®ã lµ hai ®Çu cña m¶nh tr¨ng non ®Ó ghi dÊu ng­êi Th¸i ®Õn vïng T©y B¾c vµo lóc h¹ tuÇn. Nhµ sµn ng­êi Th¸i bè trÝ: më hai cöa sæ vµo 2 ®Çu håi, hai bªn suên nhµ më nhiÒu cöa sæ. Lªn xuèng nhµ b»ng hai cÇu thanh 9 hoÆc 11 bËc( ý niÖm c¸c sè lÎ thiªng liªng). CÇu thang ®Çu bªn ph¶i gäi lµ cÇu thang quÈy- cÇu thang kh¸ch. CÇu thang bªn tr¸i nhµ gäi lµ cÇu thang xia, dµnh cho phô n÷ lªn xuèng. Bè trÝ sinh ho¹t trong nhµ: tõ cÇu thang kh¸ch lªn sµn ®µu håi qua cöa vµo gian ®Çu håi gäi lµ gian qu¶n, ®Ó trèng, phÝa trong v¸ch gian thø hai cã mét gian nhá ®Ó cho rÓ, hoÆc cho con trai nÕu ch­a cã rÓ. Vµo gian tiÕp gäi lµ gian háng hãng, phÝa trong v¸ch ng¨n lµ bµn thê tæ tiªn., d­íi bµn thê lµ gi­êng ngñ vî chång chñ nhµ; phÝa ngoµi gian háng hãng ®Æt bÕp kh¸ch, bµn ghÕ tiÕp kh¸ch. LiÒn gi­êng chñ nhµ lµ cét x¹n hÌ; trªn cét th­êng treo h¹t gièng, mét mai rïa mét d­¬ng vËt b»ng gç. §©y lµ cét nghi lÔ cÇu mong us sinh s«i n¶y në. Quan gian háng hãnh vµo gian cang h­ín gian nµy phÝa sau dµnh cho con g¸i n»m, phÝa tr­íc ®Ó trèng. KÕ ®Õn lµ gian háng chan; phÝa trong lµ n¬i ®Æt khung cöi vµ lµ n¬i phô n÷ thay v¸y ¸o, trang ®iÓm vµ ®Ó l­¬ng thùc hµng ngµy; phÝa ngoµi lµ chç ®Æt nøoc sinh ho¹t. Tõ gian háng chan qua cöa ra sµn ®Çu lµ n¬i ph¬i phãng, phô nò ngåi kh©u v¸ gäi lµ gian cu«ng. Nhµ sµn cña Ng­êi Th¸i kh«ng cã phßng riªng cho tõng thµng viªn mµ chØ cã ng¨n chia «. HiÖn t­îng nµy mang tÝnh cæ x­a, gièng nh­ c¸c d©n téc T©y Nguyªn. Ngµy nay nhiÒu vïng ng­ßi Th¸i ®· t¸ch bÕp ra khái nhµ ë. Nhµ sµn bÕp th­êng më cöa ®èi diÖn víi cöa gian háng chan, gäi lµ sµn kÐp. Ng­êi Th¸i cã h¼n mét tr­êng ca gäi lµ kh¸ khÐn b­ín g¾n víi ng«i nhµ. Tõ viÖc söa so¹n dông cô lµm nhµ, lªn rõng lÊy gç, t×m gianh ®Ó lîp, pha chÕ gç, dì dùng nhµ, dùng nhµ míi. §o¹n nãi vÒ dông cô nh­ sau : "¤ng thî rÌn rÌn thanh dao s¾c l­ìi bÐn RÌn r×u nªn r×u khoÎ häng ch¾c RÌn ®ôc thµnh l­ìi ®ôc ph¼ng b»ng RÌn liÒm thµnh l­ìi liÒm c¸t gianh §o¹n vÒ chän gç: C©y vµng t©m ®en vá lâi vµng Nh×n xem gèc c©y ®Çy vßng tr©u buéc RÔ nã cuèn gµ vÞt vÒ ®«ng C¸nh nã n¶y në trai g¸i con ®µn Th©n nã thªm d©u míi ng­êi ngoan" Ph­¬ng tiÖn vËn chuyÓn: Ng­êi Th¸i vËn chuyÓn b»ng g¸nh ®«i ®Ëu ®ùng c¸c thø, ®i rõng ®i nói th× ®eo gï, dïng ngùa c­ìi thå hµng. Ng­êi Th¸i ở däc c¸c dßng s«ng nổi tiÕng xu«i ng­îc b»ng thuyÒn ®u«i Ðn. V¨n ho¸ tinh thÇn * H«n nh©n Ng­êi Th¸i cho phÐp thanh niªn nam nữ tù do t×m hiÓu b¹n ®êi, nh­ng tr­íc ®©y trong chÕ ®é phong kiÕn vµ ph×a t¹o vµ thÞ téc mÉu hÖ chi phèi th× viÖc h«n nh©n ph¶I ®­îc hai gia ®×nh cho phÐp vµ diÔn ra theo hai khÝa c¹nh: Mét lµ: H«n nh©n ph¶i m«n ®¨ng hé ®èi. Thanh niªn nhµ d©n kh«ng ®­îc lÊy con g¸i nhµ quan. Con g¸i nhµ d©n lÊy con trai nhµ quan th× dï cho c­íi còng kh«ng ®­îc lµm vî c¶ mµ ph¶i lµm vî lÏ hoÆc nµng hÇu. Hai lµ: H«n nh©n c­ tró bªn nhµ vî lµ h×nh thøc cho viÖc ng­êi con trai bá tiÒn mua ng­ßi con g¸i gäi lµ tiÒn ca hua. Khi ch­a tr¶ hÕt tiÒn cho nhµ g¸i th× ng­êi chång ch­a cã toµn quyÒn víi ng­êi vî, cho ®Õn khi chång chÕt vÉn ch­a ®­îc xum häp víi vî. Gi¸ mua ng­êi con g¸i tÝnh vµo c«ng lao ®éng cña ng­êi con trai cho nhµ vî. T×nh h×nh trªn ®©y dÉn ®Õn viÖc nam n÷ thanh niªn ph¶n ®èi h«n nh©n b»ng c¸ch: - NÕu hai nam n÷ thanh niªn yªu nhau mµ c¶ hai gia ®×nh kh«ng nhÊt trÝ th× hä rñ nhau trèn sang m­êng kh¸c hoÆc trèn vµo nhµ chóa ®Êt chÞu th©n phËn c«n h­¬n ( ng­ßi ë). - NÕu chØ cã bªn nhµ trai ®ång ý th× ng­êi con trai tæ chøc c­íp vî b»ng c¸ch: ng­êi con trai d¾t ng­êi yªu vÒ nhµ m×nh lµm lÔ nhËp ma nhµ m×nh sau ®ã ®I b¾t buéc nhµ g¸i ph¶i chÊp nhËn hoÆc ng­êi con trai cø ®em ch¨n mµn ®Òn nhµ ng­êi yªu ë rÓ, chÞu sù l¹nh nh¹t cña gia d×nh nhµ g¸i cho ®Õn khi bè mÑ vî ­ng thuËn. Qua ng­êi mai mèi ( gåm c¶ hai vî chång) h«n lÔ diÔn ra theo bèn b­íc : - §i d¹m tiÕng ( pay tham do): hay lµ lÔ ®i th¨m. ¤ng bµ mèi mang lÏ r­îu, chÌ ®Õn nhµ g¸i ®¸nh tiÕng ®Æt vÊn ®Ò h«n nh©n. - LÔ ¨n hái: hay còng gäi lµ xin ngµy c­íi. ¤ng bµ mai mèi dÉn ®oµn nhµ trai mang lÔ vËt ( lîn, g¹o, r­îu, b¸nh tr¸i, tiÒn c­íi, vßng tay hoÆc b¹c tÆng mÑ vî), tæ chøc ¨n uèng ë nhµ g¸i. Sau lÔ nµy chó rÓ t­¬ng lai hµng th¸ng ph¶i sang lµm cho ®Õn ngµy c­íi. Thêi gian cã thÓ vµi ba n¨m, nÕu ®ñ tiÒn nép cho nhµ g¸i th× xin rót ng¾n thêi gian lao ®éng. - LÔ c­íi: nhµ trai dÉn lÔ gåm: lîn, gao, r­îu, b¹c tr¾ng ( b¹c cã thÓ ®­a sau). Sè lîn ph¶i ®ñ 4 con ®ñ ®Ó lµm lÔ cho «ng bµ néi ngo¹i bªn vî. Tæ chøc ¨n uèng linh ®×nh ë nhµ g¸i. Trong lÔ c­íi ph¶i tr×nh cña håi m«n, tèi thiÓu lµ bé v¸y míi tÆng mÑ chång, mét bé quÇn ¸o míi tÆng bè chång, 4 c¸i ®Öm, 4 tÊm ch¨n b«ng, 4 ®«i gèi b«ng, ®«i chiÕu, ®å dïng gia ®×nh, h¹t gièng… LÔ ®ãn d©u vÒ nhµ chång: Tr­íc khi b­íc lªn cÇu thang kh¸ch ®«i vî chång trÎ ®­îc «ng bµ lµm mèi lµm lÔ röa ch©n tay trong thau n­íc l¹nh bá vµi ®ång b¹c tr¾ng ( b¹c tr¾n nµy thuéc vÒ «ng bµ mèi). C« d©u ®­îc mÑ chång ra ®ãn, dÉn vµo buång riªng. §¹i diÖn nhµ trai b­ng khay trÇu r­îu ra xin cÊt nãn cho nhµ g¸i gäi lµ lÔ bèt cóp. - LÔ l¹i mÆt: sau 3 ngµy ®«i vî chång trÎ ®em g¹o nÕp, gµ, r­îu, trÇu cau sang nhµ vî lµm lÔ xin nhËp ma nhµ vî, xin cho con g¸i theo chång. Tõ ®ã chó rÓ ph¶i ë l¹i nhµ vî lµm rÓ, cã thÓ kÐo dµi vµi ba n¨m ( cã s¸ch viÕt kÐo dµi 10-12 n¨m). Sau ®ã vî chång con c¸i míi vÒ ë h¼n nhµ chång. Nh­ vËy ta thÊy h«n lÔ cña ng­êi Th¸i cã hai khÝa c¹nh: - ChÕ ®é mÉu hÖ kh«ng cßn nÆng nÒ nh­ng vai trß lao ®éng cña phô n÷ khiÕn hä rÊt cã gi¸ trÞ. Hä gãp vµo quyÕt ®Þnh c¸i ¨n mÆc cho gia ®×nh. Bëi thÕ khi diÔn ra h«n lÔ kh«ng cã vai trß quyÕt ®Þnh cña ng­êi cËu c« d©u. Nhµ trai ph¶i dÉn lÔ vËt tèn kÐm sang nhµ g¸i, ph¶i ë rÓ cho nhµ g¸i trong mét thêi gian dµi. - H«n lÔ cña ng­êi sèng nh­ng ý nghÜa t©m linh g¾n kÕt víi ma, lÊy ®­îc ma tøc lµ lÊy ®­îc ng­êi. V× thÕ người con trai c­íp vî lµm lÔ nhËp ma cho c« g¸i tr­íc bµn thê tæ tiªn nhµ m×nh vµ ng­êi con trai ®Æt ®­îc lÔ lªn bµn thê tæ tiªn nhµ g¸i th× nhµ g¸i ph¶i chÊp nhËn con gai m×nh ®· lµ vî nhµ ng­êi råi. Ngµy nay, luËt h«n nh©n gia ®×nh ®· thùc sù t¹o ®iÒu kiÖn cho thanh niªn nam n÷ d©n téc Th¸i tù do h«n nh©n nh­ng lÔ vËt vµ tæ chøc ¨n uèng vÉn rÊt nÆng nÒ. * Tang ma Ng­êi Th¸i quan niÖm ng­êi cã 3 hån, gäi lµ khu©n, khi chÕt 3 hån Êy ph©n ra nh­ sau: - Khu©n ®Çu thµnh mét Phi ( ma ) bay lªn trêi - Khu©n th©n thÓ thµnh mét Phi ë m­êng pó pÈu ( ®«ng phi) n¬i b×a rõng, ®ã lµ n¬i ch«n cÊt ng­êi chÕt. Muêng pó pÈu ë ng­êi Th¸i gièng nh­ m­êng ma cña ng­êi M­êng. - Khu©n tø chi thµnh mét Phi gäi lµ ma nhµ sèng quanh quÈn bªn bµn thê tæ tiªn. Riªng ma ®Çu lªn trêi l¹i chia thµnh ba cÊp ë ba tÇng: - TÇng trªn cïng gäi lµ Liªu ban lu«ng ( niÕt bµn lín), lµ n¬i ngù trÞ ma ®Çu tÇng líp Anha do Then Lu«ng ( trêi) ph¸i xuèng cai qu¶n d©n, thùc chÊt lµ tÇng líp chóa ®Êt. - TÇng gi÷a gäi lµ Lieu ban noi ( niÕt bµn nhá) lµ n¬i ngù tri ma ®Çu tÇng líp Ph×a t¹o, tay ch©n cña Anha. - Ma ®Çu tÇng líp b×nh d©n ë tÇng thÊp nhÊt gäi lµ bê trêi Nh­ vËy, vò trô lu©n cña ng­êi Th¸i ®èi víi ng­êi chÕt gåm cã thÕ giíi hai bªn vµ thÕ giíi hai tÇng. Ở thÕ giíi hai tÇng cßn pha thªm yÕu tè PhËt gi¸o trong viÖc ph©n chia ®¼ng cÊp x· héi, biÓu hiÖn ë niÕt bµn lín vµ niÕt bµn nhá. §©y lµ vÊn ®Ò kh¸ phøc t¹p trong tang lÔ cña ng­êi Th¸i. Thùc chÊt tang lÔ cña ng­êi Th¸i vÉn lµ tang lÔ thæ t¸ng nªn c¸c nghi thøc mai t¸ng tö thi ®­îc diÔn ra nh­ sau: - Thi hµi ®­îc lau b»ng n­íc th¬m, thay v¸y ¸o ( quÇn) míi, ®Æt thi hµi lªn trªn ®Öm b«ng gÇn cét chç ng­êi chÕt n»m ngñ. §ång bµo dïng chØ buéc ngãn ch©n, ngãn tay c¸i, ®¾p lªn thi hµi tÊt c¶ nh÷ng tÊm v¶i liÖm ._.cña mçi con ch¸u vµ lµm m©m cç thÞt gµ cóng ng­êi chÕt. Lóc ®ã míi ®¸nh chiªng, b¾n sóng b¸o tang, con ch¸u míi ®­îc khãc, d©n b¶n kÐo ®Õn. LÔ nhËp quan: Quan tµi b»ng khóc gç to khoÐt h×nh lßng thuyÒn nh­ thuyÒn ®u«i Ðn,ý lµ ng­êi chÕt theo thuyÒn vÒ chÝn suèi. Quan tµi cã lãt líp tro b«ng lau, tr¶i chiÕu tre ®en sau ®ã míi ®Æt thi hµi vµo, ®Ëy khÝt l¾p. Ng­êi Th¸I kiªng ch«n theo ®å ®ång, s¾t, sî sau nµy con ch¸u èm ®au, chét m¾t. Nhµ giµu cã thÓ ®eo cho ng­êi chÕt vßng cæ, vßng tay b»ng b¹c. Trong tr­êng hîp ¨n ë víi nhau hÕt ®êi nh­ng vÉn ch­a ®­îc sù ®ång ý cña hai gia ®×nh th× ng­êi chÕt ®­îc ch«n theo mét nöa èng tróc, cßn nöa kia ng­êi sèng gi÷ l¹i khi chÕt ch«n theo ®Ó lµm dÊu hiÖu n hËn ra nhau. Con ch¸u giÕt tr©u, lîn to lµm cç cóng ng­êi chÕt. ThÇy mo kh¾p (®äc) lêi ¼m ãc chÈu n­a nãi ng­êi chÕt nhËn lÊy tr©u, lîn, ®å dïng cña con ch¸u chia cho ®Ó vÒ m­êng pó pÈu (m­êng ma) lµm vèn sinh sèng. - LÔ ®­a tang: Quan tµi khiªng tay qua cÇu thang xia xuèng ®Êt trªn ®ßn khiªng (b»ng c©y b­¬ng c¹o s¹ch vá, cuèn thªm v¶i cho ®Ñp; th¾p 4 nÕn 4 ®Çu ®ßn khiªng). Con rÓ c¶ cÇm ®uèc dÉn ®­êng. Ng­êi chÕt ch«n trong b·i tha ma dßng hä. Ng­êi Th¸i rÊt sî ph¶i ®ông tíi må m¶ sau khi ch«n cÊt nªn huyÖt ®µo s©u tíi 1,5- 1,8 m. Mé ®­îc lµm nhµ må cã sµn che gi÷.Quanh mé ch«n nhiÒu hßn ®¸ gäi lµ hßn må, hßn må to nhÊt ch«n ë ®Çu vµ ch©n mé. Ng­êi Th¸i còng cã tôc chia cña cho ng­êi chÕt b»ng c¸ch: trªn sµn nhµ må ®Ó c¸c vËt dông cña ng­êi chÕt (ch¨n, ®Öm...) Sau khi ch«n cÊt, ngay ngµy h«m ®ã hoÆc s¸ng h«m sau, con ch¸u lµm lÔ ®­a c¬m cuèi cïng b»ng m©m c¬m thÞt gµ ra mé cóng. Con ch¸u dùng t­îng tr­ng chuång lîn, chuång gµ, v­ên rau, m¸ng n­íc röa ch©n quanh mé. Khi vÒ hä bá l¹i trªn mé c¶ m©m c¬m cóng, bé Êm chÐn, giá ®ùng ¸o quÇn ¸o cò cña ng­êi chÕt. Sau ®ã, hä bá mÆc nhµ må v× hä quan niÖm:nhµ mé cµng bÞ tiªu huû sím cµng tèt. - LÔ röa nhµ ( m¸i h­¬n): sau hai ba ngµy ch«n cÊt thi hµi, gia chñ giÕt gµ lµm cç mêi thÇy mo ®Õn kh¾p ( ®äc) lêi xua ®uæi tµ ma. ThÇy mo lÊy chæi l¸ gai nhóng vµo chËu n­íc ng©m bå kÕt quÐt qua c¸c xã xØnh trong nhµ. Sau ®ã, chËu n­íc vµ chæi ®­îc véi vµng mang ra ®æ vøt xuèng suèi. Tõ ®ã con ch¸u míi ®­îc nhÑ nhâm, nçi buån nhí th­¬ng ng­ßi chÕt nhanh chãng v¬i ®i. Ng­êi Th¸i còng cã tôc mang kh¨n ¸o tang mµu tr¾ng xæ gÊu. Thùc chÊt tang lÔ cña ng­êi Th¸i chØ lµ thæ t¸ng. BiÓu hiÖn ë viÖc t¹o nhµ må, t¹o v­ên rau, m¸ng n­íc vµ c¸c vËt dông cïng quÇn ¸o ®Ó ng­êi chÕt tiÕp tôc sèng ë m­êng pó pÈu vµ thê cóng ma nhµ ( tæ tiªn) trong nhµ. Nh­ng do tÇng líp Anha tù coi lµ ng­êi Trêi ph¸i xuèng trÞ d©n, råi tiÕp thu thªm yÕu tè phËt gi¸o cho r»ng ng­êi chÕt cßn cã ma ®Çu lªn “ sèng” ë trªn trêi theo ®¼ng cÊp niÕt bµn lín, niÕt bµn nhá nªn h×nh thµnh thÕ giíi hai tÇng, nªn sinh ta tôc lµm hiÕu víi quan niÖm nÕu con ch¸u ch­a lµm hiÕu th× hån ng­êi chÕt ch­a ®­îc lªn m­êng trêi, vÉn chÞu cùc nhäc quanh quÈn ë m­êng pó pÈu. V× thÕ, ph¶i lµm hiÕu sau khi thê cóng ma nhµ ( tæ tiªn) míi chän vÑn mét tang. 2. Nhu cầu tiếp nhận thông tin của dân tộc Thái Các loại hình thông tin chủ yếu: Đồng bào Thái cư trú tại vùng núi cao, giao thông đi lại khó khăn, đường xá kém phát triển. Nhu cầu thông tin giao tiếp văn hoá giữa các vùng miền là hết sức quan trọng, là nhu cầu cần thiết nhưng cũng gặp rất nhiều khó khăn trở ngại. Loại hình thông tin trực tiếp: thông qua các đội thông tin lưu động, họp dân, phiên chợ, lễ hội mà thông tin về mọi mặt đời sống xã hội, văn hoá được chuyển tải đến từng người, từng thôn bản, từng gia đình. Đây là hình thức thông tin đơn giản, không tốn kém, dễ thực hiện. Thế nhưng đây là hoạt động được tổ chức hàng tháng, hàng quý nên hiệu quả truyền thông sẽ không cao, không liên tục, không đáp ứng đủ nhu cầu thông tin toàn diện và mọi mặt trên mọi lĩnh vực Loại hình thông tin gián tiếp: Thông qua hình thức cấp báo đến tận điạ phương, tận trụ sở, nhà văn hóa của bản xã. Các tờ báo được cấp thông thường là: Báo Nhân dân, Báo Sơn la,Báo Điện Biên, Báo Lai Châu, Báo Lao động, Báo Nông thôn ngày nay… Các tờ báo đã cung cấp đầy đủ thông tin thời sự đến bà con dân tộc một cách khá đầy đủ. Thế nhưng, do giao thông chưa có sự phát triển để phục vụ tốt công tác vận chuyển nên không phải lúc nào những tờ báo đó cũng đến tận tay đồng bào cùng lúc với sự kiện đang diễn ra. Mặt khác trình độ dân trí của phần đông đồng bào còn hạn chế, tỷ lệ mù chữ và tái mù vẫn cao. Vì thế số người trực tiếp đến đọc báo không nhiều. Công việc ruộng nương hàng ngày cũng không cho phép đồng bào có thời gian để tiếp nhận những thông tin cần thiết. Phát thanh vẫn là loại hình thông tin chiếm ưu thế nhất trong việc truyền tải thông tin đến đồng bào. Với loại hình này đồng bào vẫn có thể vừa làm việc vừa nghe đài. Chỉ cần một chiếc radio đơn giản mọi thông tin đã đến tận nhà, tận bản làng. Điều tra dư luận thính giả của Đài Tiếng nói Việt Nam phối hợp với Trung tâm nghiên cứu dư luận xã hội- Ban tư tưởng Văn hoá Trung ương năm 2001 cho thấy: Tỷ lệ người nghe đài ở nông thôn là 88% , ở thành thị là 37%. Tỷ lệ người nghe đài là đồng bào dân tộc là 61% , người Kinh là 46,8%. Cã mét thùc tr¹ng lµ hiÖn nay, nhiÒu bµ con ë c¸c b¶n gÇn vïng thÞ x·, thÞ trÊn kh«ng hay nghe ®µi ph¸t thanh mµ chñ yÕu xem c¸c ch­¬ng tr×nh truyÒn h×nh, nhÊt lµ líp trÎ. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra thÝnh gi¶ do Ban th­ kÝ §µi tiÕng nãi ViÖt Nam thùc hiÖn( th¸ng 4 n¨m 2007) t¹i b¶n Póng x· ChiÒng Ve huyÖn Mai S¬n tØnh S¬n la, mét sè huyÖn kh¸c nh­ ThuËn Ch©u tØnh S¬n La ( lµ nh÷ng x· c¸ch trung t©m kho¶ng 20 km, ®· phñ sãng ph¸t thanh truyÒn h×nh) th× ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh tiÕng Th¸i cña §µi TNVN ch­a ®­îc nhiÒu ng­êi biÕt ®Õn, ch­a chó ý nghe. Thời gian, không gian tiếp nhận thông tin hợp lý nhất đối với đồng bào là vào sáng sớm và chiều tối, nghe tại nhà. Trước khi đi làm và sau khi đi làm về là thời điểm họ rảnh rỗi nhất. Điều đặc biệt đối với nhu cầu và tâm lý tiếp nhận thông tin của đồng bào Thái là: Tâm lý yêu thích ca nhạc, văn nghệ. Nhất là các bài hát dân ca, các điệu múa xoè, múa nón... những câu chuyện cổ tích… Tìm hiểu đúng và đầy đủ nhu cầu tiếp nhận thông tin, tâm lý tiếp nhận thông tin sẽ là cơ sở để phòng phát thanh tiếng Thái tiếp tục nâng cao đổi mới nội dung và phương pháp truyền tin. Nhằm phục vụ tốt nhất cuộc sống tinh thần của đồng bào. Chương 2: HIỆN TRẠNG CHƯƠNG TRÌNH PHÁT THANH TIẾNG THÁI 1. Chương trình phát thanh và Hệ phát thanh dân tộc Đài tiếng nói Việt Nam VOV4 1.1.Chương trình phát thanh Ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh lµ sù tËp hîp, s¾p xÕp hîp lý c¸c thµnh phÇn tin,bµi, b¨ng tiÕng ®éng ©m nh¹c thµnh mét chØnh thÓ víi kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh nh»m ®¸p øng nhiÖm vô tuyªn truyÒn c¬ quan ph¸t thanh vµ ®¸p øng nhu cÇu th«ng tin cña c«ng chóng. B»ng viÖc s¾p xÕp hîp lý c¸c tin, bµi trong mét chØnh thÓ ch­¬ng tr×nh sÏ gióp ng­êi nghe tiÕp nhËn mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ hÖ thèng. Trong thùc tÕ tuú theo tõng tiªu chÝ ph©n lo¹i, mçi ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh cã ®èi t­îng t¸c ®éng riªng, cã néi dung ph¶n ¸nh vµ c¸ch t¸c ®éng riªng. NÕu lÊy lÜnh vùc ph¶n ¸nh, sÏ cã c¸c d¹ng ch­¬ng tr×nh kinh tÕ, v¨n ho¸, an ninh quèc phßng…; theo tiªu chÝ løa tuæi cã ch­¬ng tr×nh cho ng­êi cao tuæi, thanh niªn, ch­¬ng tr×nh thiÕu nhi. Dï ®­îc ph©n chia theo tiªu chÝ nµo th× c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh vÉn cã môc tiªu chung lµ phôc vô thÝnh gi¶ theo môc tiªu tuyªn truyÒn cña ch­¬ng tr×nh, ®ång thêi ph¶I t«n träng vµ khai th¸c triÖt ®Ó c¸c ph­¬ng ph¸p viÕt cho ph¸t thanh. §Æc ®iÓm cña ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh: Nh×n chung c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh cã c¸c ®Æc ®iÓm sau: - Khung thêi l­îng æn ®Þnh: §©y lµ yªu tè ®¶m b¶o mÆt thêi l­îng , kÕt cÊu cho toµn bé c¸c ch­¬ng tr×nh kh¸c cña ®µi ph¸t thanh. Kh«ng thÓ cã mét ch­¬ng tr×nh ngµy h«m nay ph¸t 15 phót, h«m sau l¹i ph¸t 20 phót. Khung thêi l­îng ®ù¬c x©y dùng phï hîp víi vÊn ®Ò th­êng xuyªn ®Ò cËp trong ch­¬ng tr×nh. Mçi ch­¬ng tr×nh cã mét thêi ®iÓm ph¸t sãng nhÊt ®Þnh. Yªu tè nµy phï hîp t­¬ng ®èi víi nhãm ®èi t­îng mµ ch­¬ng tr×nh phôc vô, trªn c¬ së c©n ®èi hîp lý trong toµn hÖ ch­¬ng tr×nh. Ng­êi s¶n xuÊt ch­¬ng tr×nh x©y dùng b¶n tin 5 phót hay ch­¬ng tr×nh 30 phót, ch­¬ng tr×nh thêi sù tæng hîp hay ch­¬ng tr×nh chuyªn ®Ò chÝnh lµ lóc hä gi¶i quyÕt mèi liªn hÖ ®Þnh l­îng vµ ®Þnh tÝnh trong th«ng tin ph¸t thanh. Trong mét vµi tr­êng hîp ®Æc biÖt khung thêi l­îng cã thÓ thay ®æi so víi th­êng nhËt. - Thêi ®iÓm ph¸t sãng: cã ý nghÜa t¹o tÝnh ®Þng kú cho th«ng tin ph¸t thanh. Thêi ®iÓm ph¸t æn ®Þnh t¹o ë thÝnh gi¶ thãi quen chê ®ãn ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh mµ hä yªu thÝch. Thãi quen t©m lý cña thÝnh gi¶ lµ thÝch nghe thêi sù vµo buæi s¸ng, c¸c ch­¬ng tr×nh v¨n nghÖ vµo buæi ®ªm khuya. Bëi vËy nh÷ng ch­¬ng tr×nh th«ng tin quan träng cÇn ®­îc ph¸t vµo thêi ®iÓm cã ®«ng ng­êi nghe nhÊt míi t¹o ®­îc hiÖu qña th«ng tin s©u réng. - Néi dung th«ng tin: mçi ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh cã tÝnh ®éc lËp riªng, nãi c¸ch kh¸c cã chøc n¨ng vµ nhiÖm vô riªng. Ch­¬ng tr×nh thêi sù th«ng tin nh÷ng néi dung nãng hæi, hoÆc võa x¶y ra, ®¸p øng nhu cÇu th«ng tin tøc thêi cña thÝnh gi¶ th× c¸c ch­¬ng tr×nh chuyªn ®Ò l¹i chän nh÷ng sù kiÖn, vÊn ®Ò quan träng cã ý nghÜa næi bËt trong tõng lÜnh vùc, nh»m cung cÊp th«ng tin toµn diÖn vµ s©u s¾c, t¹o ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn nhËn thøc vµ hµnh ®éng cña ng­êi nghe. Néi dung ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh mang tÝnh chuyªn biÖt râ rµng gÇn gòi víi ®èi t­îng vµ thiÕt thùc ®èi víi hä th× cµng dÔ hÊp dÉn. DÜ nhiªn néi dung th«ng tin cÇn ph¶i ®­îc thùc hiÖn dùa trªn sù n¾m b¾t ®óng, ®Çy ®ñ nhu cÇu cña ®èi t­îng mµ ch­¬ng tr×nh h­íng tíi. Kh«ng thÓ xuÊt ph¸t tõ ý kiÕn chñ quan cña nh÷ng ng­êi lµm ch­¬ng tr×nh mµ ®­a ra nh÷ng néi dung ¸p ®Æt cho ng­êi nghe. C¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh ph¶i ph¸t ra nh÷ng g× thÝnh gi¶ cÇn chø kh«ng ph¶i nh÷ng g× m×nh cã. - VÒ h×nh thøc th«ng tin: hÇu hÕt c¸c ®µi ph¸t thanh ®Õï sö dông kh¸ phæ biÕn c¸c d¹ng ch­¬ng tr×nh nh­: b¶n tin, th«ng tin, ©m nh¹c, ca nh¹c, s©n khÊu truyÒn thanh, c¸c ch­¬ng tr×nh chuyªn ®Ò… Dï kiÓu d¹ng ch­¬ng tr×nh nµo th× môc tiªu cuèi cïng vÉn lµ thùc hiÖn chøc n¨ng nhiÖm vô cña m×nh vµ ®¸p øng nhu cÇu th«ng tin cña ng­êi nghe. 1.2. Hệ phát thanh dân tộc Đài tiếng nói Việt Nam Trong thêi kú ®æi míi toµn diÖn ®Êt n­íc, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch vÒ d©n téc vµ miÒn nói. NghÞ quyÕt §¹i héi 6 cña §¶ng nªu râ : ë vïng ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè ®ßi hái t¨ng c­êng c«ng t¸c nghiªn cøu d©n téc häc vµ c«ng t¸c ®iÒu tra x· héi häc, hiÓu biÕt ®Çy ®ñ nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt cô thÓ cña tõng vïng tõng d©n téc. Trªn c¬ së ®ã bæ sung cô thÓ ho¸ vµ thùc hiÖn tèt h¬n chÝnh s¸ch d©n téc, tr¸nh nh÷ng ®iÒu sai lÇm, rËp khu«n chñ quan, ¸p ®Æt nh÷ng h×nh thøc kh«ng phï hîp trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë vïng d©n téc. NghÞ quyÕt 22 NQ/ TW ( 27/11/1989) cña Bé Tµi chÝnh vÒ nh÷ng chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch lín ®Ó ph¸t triÓn kinh tÔ x· héi miÒn nói. QuyÕt ®Þnh sè 72 cña Héi ®ång Bé tr­ëng ngµy 13/3/1990 ( nay lµ ChÝnh Phñ) thùc hiÖn NghÞ quyÕt 22 cña Bé tµi chÝnh ®· cô thÓ ho¸ néi dung ®æi míi c¬ cÊu kinh tÕ vµ tæ chøc s¶n xuÊt ë MiÒn nói theo h­íng chuyÓn sang kinh tÕ hµng ho¸ phï hîp víi ®Æc ®iÓm tõng vïng, tõng tiÓu vïng, tõng d©n téc, g¾n ph¸t triÓn kinh tÕ , v¨n ho¸ víi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò d©n téc g¾n víi an ninh quèc phßng Cïng víi viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho d©n téc thiÓu sè ë s©u vïng xa. §¶ng vµ Nhµ n­íc ®Æc biÖt quan t©m ®Õn xo¸ ®ãi th«ng tin ë nh÷ng ®Þa bµn nµy mµ mòi xung kÝch trong c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng lµ lµn sãng ph¸t thanh. Thùc hiÖn NghÞ quyÕt cña §¶ng, chØ ®¹o cña ChÝnh phñ, §µi tiÕng nãi ViÖt Nam x©y dùng ch­¬ng tr×nh: Thµnh lËp c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh tiÕng d©n téc thiÓu sè, Ch­¬ng tr×nh ®Çu tiªn lµ tiÕng H’ m«ng. Lªn sãng c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh tiÕng d©n téc thiÓu sè ®èi víi ®µi TiÕng nãi ViÖt Nam cã 2 thuËn lîi trùc tiÕp: + Mét lµ: §µi ®· cã kinh nghiÖm ban ®Çu cña ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh: “ §¹i ®oµn kÕt d©n téc( b»ng tiÕng ViÖt)” +Hai lµ:Trong kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n­íc, §µi tiÕng nãi ViÖt Nam ®· ph¸t sãng c¸c thø tiÕng £ ®ª, Gia rai, M¬ n«ng, Hrª, Ch©u ro. Khã kh¨n nhÊt lµ tæ chøc ®éi ngò biªn tËp viªn, ph¸t thanh viªn. Giai ®o¹n chèng Mü cøu n­íc ( 1954- 1975): §µi TiÕng nãi ViÖt Nam ph¸t 6 thø tiÕng d©n téc thiÓu sè lµ : Hrª, Ba na, J¬rai, £®ª, M n«ng, vµ Ch©u ro. Ban biªn tËp, ph¸t thanh viªn c¸c ch­¬ng tr×nh nµy lµ c¸n bé ng­êi d©n téc thiÓu sè miÒn nam tËp kÕt. HÖ Ph¸t thanh D©n téc lµ mét hÖ ch­¬ng tr×nh cña §µi tiÕng nãi ViÖt Nam cã chung ®èi t­îng phôc vô lµ ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè ®­îc ph¸t b»ng thø tiÕng c¸c d©n téc thiÓu sè, ®­îc tæ chøc s¾p xÕp, liªn kÕt trong hÖ thèng, d­íi sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña l·nh ®¹o §µi tiÕng nãi ViÖt Nam. HÖ ph¸t thanh tiÕng d©n téc h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c ch­¬ng tr×nh tiÕng d©n téc hiÖn cã, tæ chøc l¹i, ®inh danh, thiÕt lËp mèi quan hÖ trong hÖ thèng, ®ång thêi cã sù ®iÒu chØnh, bæ sung thêi l­îng vµ néi dung ch­¬ng tr×nh cho phï hîp. C¸c ch­¬ng tr×nh trong hÖ do nhiÒu ®¬n vÞ cña §µi tiÕng nãi ViÖt Nam trùc tiÕp s¶n xuÊt, nh­ng l¹i tu©n thñ chØ ®¹o, ®iÒu hµnh tËp trung vÒ ®Çu mèi lµ HÖ ph¸t thanh d©n téc, thùc hiÖn tuyªn truyÒn theo ®Þnh h­íng chung nh­ng vÉn ®¶m b¶o tÝnh ®Æc thï cña tõng ch­¬ng tr×nh. B×nh qu©n h¬n mét n¨m trªn lµn sãng §µi TiÕng nãi ViÖt Nam ph¸t míi mét ch­¬ng tr×nh tiÕng d©n téc thiÓu sè. §©y lµ tèc ®é ph¸t triÓn vµ sè l­îng kû lôc. Nh­ng quan träng h¬n lµ qua lµn sãng §µi tiÕng nãi ViÖt Nam ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè ®· ®­îc h­ëng thô th«ng tin vÒ chñ ch­¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, ®­êng lèi chÝnh s¸ch §¹i ®oµn kÕt d©n téc, më mang kiÕn thøc, häc hái thªm nhiÒu c¸ch lµm ¨n míi, x©y dùng cuéc sèng míi. HÖ ph¸t thanh d©n téc kh«ng bè trÝ toµn bé c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh hiÖn cã theo trôc thêi gian nh­ c¸c hÖ kh¸c, mµ bè trÝ theo c¸c nhãm tiÕng t­¬ng øng víi khu vùc phñ sãng, gåm phÝa B¾c, nhãm Trung bé- Nam bé vµ T©y Nguyªn. HÖ ph¸t thanh D©n téc cã nh¹c hiÖu lµ nh¹c hiÖu §µi tiÕng nãi ViÖt Na m víi lêi x­íng: §©y lµ tiÕng nãi ViÖt Nam HÖ ph¸t thanh D©n téc ViÖt Nam dµnh cho ®ång bµo thiÓu sè Mçi ch­¬ng tr×nh trong HÖ cã nh¹c hiÖu riªng, gåm phÇn nh¹c ®Æc tr­ng cña d©n téc ®ã vµ lêi x­íng: Ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh…. Thuéc hÖ ph¸t thanh d©n téc §µi tiÕng nãi ViÖt Nam Mçi ch­¬ng tr×nh cã bé nh¹c c¾t riªng, nh¹c tiÕt môc riªng, thÓ hiÖn v¨n ho¸ riªng cña tõng d©n téc. C¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh trong hÖ ®­îc liªn kÕt b»ng c¸c lêi dÉn, lêi giíi thiÖu gi÷a ch­¬ng tr×nh tr­íc víi ch­¬ng tr×nh sau; ch­¬ng tr×nh sau víi ch­¬ng tr×nh tr­íc. HÖ cã phÇn giíi thiÖu ch­¬ng tr×nh trong ngµy vµ lêi chµo cuèi ngµy. C¸c ch­¬ng tr×nh trong hÖ sÏ dµnh mét thêi l­îng thÝch hîp cho n«i dung mang tÝnh ®Þnh h­íng. Khi cã sù kiÖn thêi sù – chÝnh trÞ quan träng sÏ cã nh÷ng ®iÒu chØnh kÞp thêi trong néi dung tuyªn truyÒn vµ cã thÓ sö dông ph¸t thanh trùc tiÕp trªn sãng c¸c ch­¬ng tr×nh hµng ngµy. Ch­¬ng tr×nh ph¸t ®Çu tiªn trong ngµy vµo lóc 5 giê, ch­¬ng tr×nh cuèi trong ngµy kÕt thóc vµo lóc 22h 30 phót H­íng ph¸t triÓn cña HÖ: + T¨ng c­êng tÝnh chØ ®¹o, tËp trung trong c¸c ch­¬ng tr×nh hÖ + Më thªm mét sè ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh míi, ®Æc biÖt lµ c¸c ch­¬ng tr×nh thuéc nhãm tiÕng d©n téc T©y b¾c vµ T©y Nguyªn. + ThiÕt lËp kªnh vÖ tinh cho hÖ, ®­a tÝn hiÖu c¸c ch­¬ng tr×nh vÒ Tæ khèng chÕ t¹i Hµ néi. + Qu¶n lý c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh hµng ngµy th«ng qua m¹ng. Khi cã ®iÒu kiÖn cho phÐp lÇn l­ît ®­a c¸c ch­¬ng tr×nh trong HÖ Ph¸t thanh D©n téc lªn B¸o ®iÖn tö VOV News. + Bæ sung thªm m¸y ph¸t sãng, t¨ng c­êng c«ng suÊt m¸y ph¸t sãng cho HÖ Ph¸t thanh D©n téc. 2. Bối cảnh ra đời và quá trình hình thành phát triển chương trình phát thanh tiếng Thái. 2.1. Bối cảnh ra đời của chương trình phát thanh tiếng Thái. Trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội ( 2001-2010) của Đại hội Đảng IX, công tác thông tin tuyên truyền được đặc biệt quan tâm coi trọng, cụ thể là:" Phát triển và hiện đại hoá mạng lưới thông tin đại chúng nâng cao chất lượng các sản phẩm và dịch vụ phát thanh truyền hình, báo chí xuất bản. Đến năm 2010 hoàn thành cơ bản việc phổ cập các phương tiện phát thanh truyền hình đến mọi gia đình. Dùng tiếng nói dân tộc, và chữ viết các dân tộc có chữ viết trên các phương tiện thông tin đại chúng ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số" Tại Hà Nội, bàn về công tác thông tin dân tộc và miền núi do Bộ VHTT, Uỷ ban DTMN và Bộ Tài chính tổ chức ( tháng 6,7,8- 2001) xác định: " Phát thanh truyền hình là mũi nhọn trong công tác thông tiin, công tác tư tưởng văn hoá trên địa bàn dân tộc miền núi, cần tiếp tục đẩy mạnh công tác này trong thời gian tới" Như vậy công tác thông tin tới đồng bào dân tộc miền núi luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm, đầu tư. Nhằm đem lại cuộc sống tinh thần lành mạnh, từ đó thúc đẩy sự phát triển mọi mặt đời sống kinh tế, xã hội. Hệ phát thanh dân tộc Đài tiếng nói Việt Nam đến thời điểm năm 2002 đã có 5 chương trình phát thanh tiếng dân tộc. Cơ quan thường trú Tây Bắc đã được thành lập từ năm 1998, đã có sự ổn định về mặt tổ chức, nhân lực, đủ điều kiện để sản xuất chương trình phát thanh tiếng dân tộc. Dân tộc Thái là một trong số 10 dân tộc có số dân đông nhất trong cộng đồng 54 dân tộc anh em,có truyền thống văn hoá rực rỡ, có chữ viết và ngôn ngữ riêng; cũng như các dân tộc khác, dân tộc Thái cũng có nhu cầu thông tin, nhu cầu giao lưu về các lĩnh vực với các dân tộc anh em. Trong hai cuộc kháng chiến người Thái đã có những đóng góp to lớn về sức người và sức của, cùng nhân dân cả nước làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ lịch sử. Xuất phát từ nhu cầu muốn có một chương trình phát thanh tiếng mẹ đẻ của chÝnh d©n téc Th¸i, xuất phát từ khả năng đủ điều kiện đảm bảo cho một chương trình phát thanh dân tộc ( số dân phù hợp với khả năng phủ sóng, có sự tương quan với đầu tư kỹ thuật, đủ khả năng tiếp nhận chương trình và khả năng tự sản xuất chương trình…) ra ®êi vµ ph¸t triÓn, xuất phát từ chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về công tác nâng cao đời sống tinh thần cho đồng bào dân tộc. Ngµy 7/5/02, sau mét thêi gian chuÈn bÞ vµ lµm thö viÖc s¶n xuÊt ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh tiÕng Th¸i, L·nh ®¹o §µi TiÕng nãi ViÖt Nam phª duyÖt nhiÖm vô ph¸t thanh cña C¬ quan th­êng tró T©y B¾c t¹i S¬n La víi thêi l­îng mçi ngµy mét ch­¬ng tr×nh 30 phót, ph¸t 3 buæi, cã thay tin. Ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh tiÕng Th¸i ra ®êi ch¾c ch¾n sÏ gãp phÇn quan träng trong viÖc ®¶m b¶o vµ n©ng cao ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn cho ®ång bµo d©n téc Th¸i. 2.2. Quá trình hình thành và sự phát triển của chương trình phát thanh tiếng Thái. Ngay từ khi ra đời chương trình phát thanh tiếng Thái đã được sự quan tâm chỉ đạo của lãnh đạo Đài Tiếng nói Việt Nam và sự điều hành trực tiếp của lãnh đạo cơ quan thường trú Tây Bắc. Tính đến tháng 01/2003 chương trình phát thanh tiếng Thái của Đài tiếng nói Việt Nam do cơ quan thường trú Tây Bắc thực hiện đã được 8 tháng với 239 chương trình và 717 lượt buổi phát sóng. Gần một năm sản xuất chương trình cán bộ, công nhân viên chức và lao động của phòng tiếng Thái đã cố gắng hết sức mình hoàn thành nhiệm vụ đối với cơ quan, phục vụ đồng bào ngày một chất lượng hơn. Tuy mới ra đời nhưng chương trình phát thanh tiếng Thái đã được đông đảo bạn nghe đài là ngưòi dân tộc Thái ở nhiều tỉnh trong cả nước quan tâm theo dõi. Nhiều cán bộ ở xuôi lên công tác tại Lai Châu, Sơn La từ những năm 60 đến nay giao tiếp được tiếng Thái cũng có thư hoặc điện thoại ghi nhận sự cố gắng của chương trình và coi đây là địa chỉ củng cố vốn tiếng dân tộc của họ. Hai phòng phóng viên, biên tập và phòng Phát thanh tiếng Thái đã phối hợp ngày càng chặt chẽ trong điều hành, phân công phóng viên, biên tập viên thực hiện tin bài. Ngoài nhiệm vụ chính là biên dịch, dựng chương trình và đọc chương trình hàng ngày; thu thanh khai thác các tiết mục hát dân ca, tấu nhạc cụ của các dân tộc vùng Tây Bắc phục vụ sản xuất chương trình,cán bộ công nhân viên phòng phát thanh tiếng Thái còn chủ động đề xuất nội dung tuyên truyền, thực hiện các chuyến đi thực tế ở cơ sở để thực hiện tin bài, xây dựng củng cố mạng lưới cộng tác viên là các nghệ nhân người Thái; tham gia có hiệu quả các cầu phát thanh trực tiếp. Trong năm, phòng phát thanh dân tộc thực hiện 10 chuyến đi công tác cơ sở, tổ chức được 01 chương trình toạ đàm bằng tiếng Thái. Năm 2003: Trong năm 2003 toàn phòng đã tham gia sản xuất được 365 chương trình phát thanh tiếng Thái, với tổng thời lượng là 10.950 phút đảm bảo an ninh trên sóng quốc gia. Tập thể phóng luôn tập trung dân chủ, bàn bạc, tìm biện pháp cải tiến, nâng cao chất lượng nội dung, hình thức chương trình, kịp thời khắc phục những vướng mắc, đạt hiệu quả tuyên truyền cao, được đông đảo thính gỉa hoan nghênh, khích lệ ( trực tiếp đến trụ sở cơ quan, hoặc gửi thư khen ngợi, góp ý kiến xây dựng) như các chương trình trong dịp tết Quý Mùi được nhiều bạn nghe đài đề nghị phát lại. Chương trình văn hoá văn nghệ Chủ nhật hàng tuần được đông đảo ngưòi nghe đón nhận, chờ đợi và được các nghệ nhân (sáng tác, biểu diễn ) nhiệt tình cộng tác làm phong phú thêm chương trình. Công tác quản lý, điều hành của phòng đi vào nề nếp, chặt chẽ, phân công lao động hợp lý nên hoạt động nghiệp vụ nâng lên rõ rệt, nhất là việc biên dịch, dựng đọc chương trình. Riêng phát thanh viên nam, được anh chị em trong phòng tận tình giúp đỡ vừa học vừa làm, nên từ tháng 3/3003 đến cuối năm, hai phát thanh viên nam đã luyện tập và thể hiện được chuyên mục văn nghệ thứ bảy ( chuyện cổ tích và tấu) có chất lượng. Phòng làm tốt công tác tham mưu, chủ động đề xuất nôi dung truyên truyền hàng tháng với lãnh đạo cơ quan, đảm nhận công việc cơ quan khi đồng chí Giám đốc và Trưởng phòng đi vắng; nhất là biên tập duyệt tin bài phóng viên và chương trình phát thanh tiếng Thái hàng ngày, xây dựng kế hoạch thu thanh ca nhạc, cải tiến nâng cao chất lượng chương trình. Trong năm, bên cạnh quản lý khai thác tốt các bài hát dân tộc đã có phòng cùng tổ kỹ thuật đi thu ca nhạc 2 đợt ở Điện Biên và Phù yên (Sơn La). Tổ chức được một cuộc trao đổi nghiên cứu nghiệp vụ công tác biên tập, biên dịch tiếng Thái với những người am hiểu, nghiên cứu về dân tộc học tỉnh Sơn la và Lai Châu. Tổ chức gặp mặt trao đổi với một số nghệ nhân văn nghệ các huyện Thuận Châu, Mường La, Sông Mã, Yên Châu. Tham gia lớp tập huấn nghiệp vụ phát thanh do Cơ quan thường trú phối hợp với Ban thời sự- chính trị- tổng hợp Đài tiếng nói Việt Nam tổ chức tháng 4/2003. Tham gia 2 lớp tập huấn về tiếng và chữ Thái và biên tập biên dịch tiếng Thái do Trung tâm đào tạo Đài tiếng nói Việt Nam và Cơ quan thường trú khu vực Tây Bắc phối hợp tổ chức thành công, đạt kết quả tốt. Cán bộ, phóng viên, biên tập viên, biên dịch viên, phát thanh viên trong phòng đều nâng cao ý thức học tập, trau dồi, nâng cao kiến thức nghiệp vụ, nhất là những anh chị em mới được tuyển dụng, chưa qua đào tạo chuyên môn nghiệp vụ báo chí. Năm 2005: Công tác biên dịch, dựng chương trình và sản xuất chương trình phát thanh tiếng Thái, chương trình ca nhạc các dân tộc thiểu số đã được cán bộ, biên tập biên dịch, phát thanh viên thực hiện có kết quả tốt, có cải tiến về hình thức thể hiện ( dẫn chương trình, dịch thuật). Phòng phát thanh dân tộc đã biên dịch, biên tập trên 12.000 tin bài phục vụ sản xuất 330 chương trình Thời sự - chính trị - Tổng hợp; dựng và phát 365 chương trình ca nhạc dân tộc Thái, biên tập 3 câu chuyện truyền thanh bằng tiếng Thái của cộng tác viên. Có một ấn phẩm đoạt giải khuyến khích Liên hoan phát thanh toàn quốc, một giải khuyến khích của giải " Suối Reo" Hội nhà báo tỉnh Sơn La. Trong năm, phòng đã chủ động đề xuất và thực hiện thu thanh hơn 630 bài hát ( chủ yếu là dân ca các dân tộc Thái, Tày, Mông, Dao, Mường, Giáy…) tại phòng thu của Cơ quan thường trú và ở các xã, bản khu vực Tây Bắc khai thác thu thanh tại Đài PT-TH 5 tỉnh. Bước đầu đổi mới chương trình ca nhạc dân tộc Thái chủ nhật hàng tuần theo hình thức:" Thính giả với chương trình ca nhạc" đã tạo sự gắn kết giữa chương trình với bạn nghe đài, thu hút được bạn nghe đài. Xây dựng được mối quan hệ chặt chẽ với cộng tác viên là phóng viên biên tập viên chương trình tiếng dân tộc ít người của Đài PTTH tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Lai Châu, Sơn La cũng như cộng tác viên tin bài nói chung, các kiểm thính viên và nghệ nhân chương trình tiếng Thái ở hầu khắp các tỉnh. Năm 2006: Các chương trình tiếng Thái đã khẳng định được vị thế, được bạn nghe đài là người Thái trong và ngoài nước biết đến có thư, điện thoại góp ý xây dựng, khích lệ. Chương trình ca nhạc thiểu số đã khơi dậy sự sáng tạo của các nghệ nhân dân tộc, sáng tác và thể hiện, góp phần làm cho chương trình thêm phong phú. Ngày 6/5/07, tại Cơ quan thường trú Tây Bắc đã diễn ra lễ kỷ niệm 5 năm buổi phát song đầu tiên. Năm năm hình thành và phát triển đối với một chương trình phát thanh không phải là dài, thế nhưng những kết quả mà chương trình phát thanh tiếng Thái đã làm được không phải là nhỏ. 3. Khảo sát chương trình phát thanh tiếng Thái 3.1. Nội dung Ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh tiÕng Th¸i bao gåm: Ch­¬ng tr×nh thêi sù tæng hîp ( ph¸t sãng c¸c ngµy trong tuÇn tõ thø 2 ®Õn thø 7) vµ ch­¬ng tr×nh ca nh¹c c¸c d©n téc thiÓu sè ( chñ nhËt hµng tuÇn). Chương trình thêi sù tæng hîp phát thanh tiếng Thái luôn bám sát yêu cầu tuyên truyền thông tin cập nhật nhất phong phú nhất: " Phỏng vấn ông Lê văn Hay- Giám đốc sở Điện lực tỉnh Điện Biên về các biện pháp tiết kiệm điện trong mùa khô hanh"( 19/3/07); " Những ngày ở nghĩa trang liệt sĩ đồi A1"( 27/2/06)… Trang tin 15 phút bao quát khá đầy đủ những diễn biền thời sự nóng bỏng trong nước và quốc tế, đặc biệt là những sự kiện diễn ra tại vùng Tây Bắc. Bên cạnh những tin được biên tập từ các báo in, trang tin của Thông tấn xã thì tin sống ( tin có tiếng động) do phóng viên viết chiếm một số lượng khá lớn ( 1/4) làm cho chương trình đậm chất phát thanh.Theo thống kê trong một chương trình thời sự có từ 5 đến 6 tin đề cập đến những vấn đề trong khu vực Tây Bắc ( chiếm 54,5 % ), 4 tin trong nước và 2 tin quốc tế ( chiếm 45% ). Nội dung được đề cập nhiều ở cả phần tin và bài là cuộc sống hàng ngày một đi lên của đồng bào các dân tộc Tây Bắc: "Hiệu quả của việc vận động thu hồi vũ khí, vật liệu nổ trái phép ở Lai Châu"( 27/1/06) hay ;" Nà tăm từng bước xoá đói giảm nghèo"( 14/7/06), sự đầu tư của nhà nước ở vùng Tây Bắc, tinh thần đoàn kết giữa các dân tộc anh em:" Mái nhà chung của tuổi trẻ Yên Bái"( 24/11/06) ; " Xuân về trên vùng quế Đại Sơn" (23/2/07)… Nội dung tìm hiểu pháp luật đã bám sát những diễn biến mới thay đổi của phát luật ví dụ : luật đất đai, bảo vệ chăm sóc sức khoẻ gia đình trẻ em…Sè bµi cã néi dung nhu trªn chiÕm kho¶ng 8,7% tæng sè bµi ®· ph¸t trong ch­¬ng tr×nh. Một số nội dung về pháp luật từ chỗ rất khô khan, nặng về tuyên truyền đã được các biên tập viên chuyển thành chuyên mục: " Hỏi đáp pháp luật : thủ tục vay vốn ngân hàng" ( 21/2/07). Hay những vấn đề mới trong kinh tế hội nhập:" Vay vốn đi lao động có thời hạn ở nước ngoài" (14/2/07). Những thắc mắc ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất của bà con như:" Khi làm thủ tục vay vốn ngân hàng doanh nghiệp phải gửi đến ngân hàng những loại giấy tờ gì?" ( 26/3/07). Hoặc :" Quy định về cấp giấy phép chứng nhận nghỉ ốm" ( 1/11/06). Để phục vụ cho kỳ bầu cử quốc hội chuyên mục đã đăng một loạt bài có ý nghĩa thực tế như:" Nguyên tắc phổ thông đầu phiếu là gì?( 26/3/07). Hay :" Bầu cử quốc hội khoá 12 có ý nghĩa như thế nào"( 19/3/07) Đặc biệt phổ biến những kiến thức về khoa học thường thức đã giúp bà con có kiến thức một cách đầy đủ. Đó là những kiến thức rất cần thiết. Ví dụ như: " Dùng phân xanh cho ao nuôi cá, nuôi tôm" ( 27/2/07) hay như :" Trị bệnh lở mồm long móng ở dê " ( 20/2/07) rồi:" Nước sạch nông thôn: Bà con tự xử lý nước ô nhiễm" ( 3/10/06); " Kỹ thuật trồng rau muống cạn" (20/3/07) . Nh÷ng bµi vÒ khoa häc ®êi sèng chiÕm 3,2% Chương trình tiếng Thái đã dành một lượng tin bài đáng kể để phản ánh đời sống sinh hoạt lao động sản xuất cũng như tâm tư nguyện vọng của của đồng bào các dân tộc vùng Tây Bắc." Nghĩa Lộ với công tác phòng chống lụt bão"( 31/7/06) " Thanh niên Sơn la làm theo lời Bác"( 19/5/06) ;" Tai nạn điện ở Lai Châu những vấn đề cần được quan tâm"( 13/5/06); " Quang Minh, rừng đã xanh trở lại"( 25/5/06); " Phong trào làm đường giao thông ở Lai Châu"( 17/5/06) ; " Thị trường hàng hoá Điện Biên những ngày giáp tết"( 14/2/07); " Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở Lào Cai"( 16/2/07); "Phát triển kinh tế xã hội ở Mường Than"( 25/11/.06). NÐt ®Æc thï cña ch­¬ng tr×nh tiÕng Th¸i còng nh­ c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh d©n téc kh¸c lµ do §µi th­êng tró khu vùc thùc hiÖn, c¸c néi dung th«ng tin chñ yÕu ph¶n ¸nh ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña ®ång bµo khu vùc T©y B¾c ( chiÕm 72,5%). Việc xây dựng chuyên mục, định hình thành các chuyên mục cũng có nghĩa là vấn đề đó được xuất hiện thường xuyên, khiến người nghe quan tâm và chờ đợi. Các chuyên mục được sắp xếp thứ tự vào các ngày trong tuần. Tất cả các biên dịch viên có thể đảm nhận các chuyên mục, thực hiện tất cả các chuyên mục một cách thành thạo từ khâu: biên dịch, thu âm. Chương trình phát thanh tiếng Thái đã góp phần bảo tồn và phát huy những truyền thống văn hoá tốt đẹp. Chuyên mục "Nét đẹp văn hoá" không những giúp đồng bào hiểu hơn về dân tộc mình mà còn tạo nên sự giao lưu văn hoá giữa các dân tộc trong khu vực:" Dân tộc Mảng: Cộng đồng cư dân bản địa lâu đời vùng Tây Bắc" ( 16/3/07); " Một số tục cưới xin lạ"( 24/11/06);" Một số đồ vật trong lễ cúng tết Vu Lan của người Cao Lan- Yên Bái"( 3/11/06); " Trò chơi chọi trâu, chọi gà của người Tày"( 23/2/07) ; " Nghề dệt thổ cẩm của người Triêng"( 14/7/06);" Thầy mo đối với đời sống tinh thần người Thái xưa"( 20/10/06)… Chuyên mục Người tốt việc tốt bên cạnh phản ánh gương điển hình trong sản xuất: " Làm giàu từ nuôi bò sữa: chị Nguyễn Thị Chi. Một trong năm phụ nữ tiêu biểu đại diện cho phụ nữ đi dự đại hội tổng kết 5 năm thi đua:" Phụ nữ tích cực học tập lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc" ( 25/11/06); " Giàng A Châu vượt khó làm giàu"( 15/3/07); " Bác Nguyễn Công Sáu: Người cao tuổi làm chủ trang trại Yên Bình – Yên Bái"(19/10/06)… Hay những gương người tốt trong công tác cộng đồng xã hội:" Y tá bản tâm huyết với nghề"( 15/2/07); " Gắn bó lâu dài với vùng biên. Nói về đôi vợ chồng trung uý Phạm Văn._.