Văn học Việt Nam với Tam Quốc Diễn Nghĩa

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH ---------------------------------- LEÂ ÑÌNH KHANH VAÊN HOÏC VIEÄT NAM VÔÙI TAM QUOÁC DIEÃN NGHÓA CHUYEÂN NGAØNH VAÊN HOÏC VIEÄT NAM MAÕ SOÁ: 60 22 34 TOÙM TAÉT LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN: GS. TRAÀN XUAÂN ÑEÀ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2005 MUÏC LUÏC MÔÛ ÑAÀU........................................................................................................1 1. .Lyù do choïn ñeà taøi ................................................................................... 1 2. .Phaïm vi nghieân cöùu................................................................................ 3 3. .Lòch söû vaán ñeà ........................................................................................ 3 4. .Phöông phaùp nghieân cöùu ........................................................................ 7 5. .Boá cuïc luaän vaên ..................................................................................... 8 CHÖÔNG I: GIAO LÖU VAØ SAÙNG TAÏO TRONG VAÊN HOÏC...........9 1.1 Giao löu vaø tieáp nhaän vaên hoïc .............................................................. 9 1.2 Vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam – tieáp thu vaø saùng taïo............................ 12 1.3 Söï ra ñôøi cuûa tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam trong aûnh höôûng cuûa Tam quoác dieãn nghóa ....................................................14 1.3.1. Söï ra ñôøi cuûa Tam quoác dieãn nghóa ...........................................14 1.3.2 Vaên xuoâi töï söï Vieät Nam töø theá kæ X ñeán theá kæ XIX ................ 18 1.3.3 Söï ra ñôøi cuûa tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam ................ 20 1.3.3.1 Nhu caàu phaùt trieån noäi taïi .................................................. 20 1.3.3.2 Söï taùc ñoäng cuûa tieåu thuyeát chöông hoài Trung Quoác ......... 23 CHÖÔNG II: SÖÏ TIEÁP NHAÄN VAØ SAÙNG TAÏO VEÀ PHÖÔNG DIEÄN NOÄI DUNG .............................25 2.1 Ñeà taøi saùng taùc .................................................................................... 25 2.1.1 Ñeà taøi trong Tam quoác dieãn nghóa .............................................26 2.1.2 Ñeà taøi trong tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam ................... 29 2.2 Quan nieäm veà con ngöôøi ..................................................................... 36 2.2.1 Con ngöôøi trong Tam quoác dieãn nghóa ....................................... 39 2.2.2 Con ngöôøi trong tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam ............ 40 2.3 Tö töôûng saùng taùc ............................................................................... 48 2.3.1 Tö töôûng saùng taùc trong Tam quoác dieãn nghóa………………….. 49 2.3.2 Tö töôûng saùng taùc trong tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam 51 CHÖÔNG III: SÖÏ TIEÁP NHAÄN VAØ SAÙNG TAÏO VEÀ PHÖÔNG DIEÄN HÌNH THÖÙC ..........................59 3.1 Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Tam quoác dieãn nghóa vaø tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam ................................................. 59 ..... 3.1.1 Khoâng gian ngheä thuaät ............................................................. 60 3.1.2 Thôøi gian ngheä thuaät ....................................................................... 72 3.2 Ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät ........................................................... 79 3.2.1 Ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät trong Tam quoác dieãn nghóa ...... 81 3.2.2 Ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät trong tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam.......................................................................... 85 3.3 Keát caáu theå loaïi................................................................................... 96 3.3.1 Keát caáu theå loaïi Tam quoác dieãn nghóa........................................99 3.3.2 Keát caáu theå loaïi tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam .......... 104 KEÁT LUAÄN........................................................................................109 1 MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI Vaên hoïc Trung Quoác laø moät neàn vaên hoïc lôùn vaø laâu ñôøi vaøo baäc nhaát cuûa nhaân loaïi. Töø tröôùc ñeán nay, neàn vaên hoïc naøy ñaõ coù nhöõng taùc ñoäng aûnh höôûng ñaùng keå ñoái vôùi ñôøi soáng vaên hoïc theá giôùi, nhaát laø ñoái vôùi caùc neàn vaên hoïc laân caän vuøng Ñoâng AÙ nhö Nhaät Baûn, Trieàu Tieân ,Vieät Nam… Do quan heä ñaëc bieät giöõa Vieät Nam vaø Trung Quoác, vaên hoïc vieát nöôùc ta ngay töø buoåi ñaàu ñaõ chòu aûnh höôûng saâu saéc cuûa nhieàu yeáu toá vaên hoïc Haùn, vaên hoùa Haùn. Tuy nhieân, vay möôïn, tieáp nhaän laø quy luaät cuûa vaên hoïc theá giôùi, nhaát laø vaên hoïc thôøi kyø trung ñaïi. Trong töông quan vôùi vaên hoïc Trung Quoác, vaên hoïc vieát Vieät Nam laø neàn vaên hoïc raát treû. Vì vaäy, vieäc vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam vay möôïn, tieáp nhaän vaên hoïc Trung Quoác laø ñieàu raát töï nhieân. Ñieàu quan troïng laø chuùng ta ñaõ vay möôïn nhöõng gì töø vaên hoïc Trung Quoác vaø vay möôïn vôùi muïc ñích nhö theá naøo? Chuùng toâi nghó raèng giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà treân laø ñieàu caàn thieát, quan troïng ñeå hieåu kó hôn veà neàn vaên hoïc nöôùc nhaø. Vì vaäy, chuùng toâi coi ñoù cuõng laø moät trong nhöõng nhieäm vuï chính cuûa luaän vaên naøy. Chuùng ta khoâng phuû nhaän nhöõng ñieàu ñaõ tieáp nhaän töø vaên hoïc Trung Quoác, khoâng phuû nhaän vai troø cuûa vaên hoïc Trung Quoác trong quaù trình tröôûng thaønh cuûa neàn vaên hoïc Vieät Nam, theá nhöng khoâng phaûi taát caû ñeàu troâng chôø vaøo ngoaïi löïc. Vaên hoïc Vieät Nam vaãn vaän ñoäng theo quy luaät noäi taïi vaø vieäc vay möôïn vaên hoïc Trung Quoác chính laø caùch töï laøm phong phuù mình, giuùp mình hoøa nhaäp vôùi ñôøi soáng vaên hoïc cuûa khu vöïc. Trong khi tieáp nhaän, caùc nhaø thô, nhaø vaên Vieät Nam ñaõ coù nhöõng coá gaéng ñeå taïo neân nhöõng chaát löôïng môùi phuø hôïp vôùi vaên hoùa thaåm myõ cuûa daân toäc. Ñoái vôùi neàn vaên hoïc Trung Quoác, ngöôøi Vieät Nam chuû ñoäng tieáp nhaän chöù nhaát ñònh khoâng vay möôïn thuï ñoäng. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc lòch söû vaên hoïc nöôùc nhaø trong hôn hai nghìn naêm qua minh chöùng roõ neùt. Trong suoát moät nghìn naêm Baéc 2 thuoäc roài caû möôøi theá kyû xaây döïng nhaø nöôùc phong kieán ñoäc laäp töï chuû, loøng töï toân daân toäc ñaõ khoâng cho pheùp caùc ngheä só Vieät Nam deã daõi trong vieäc tieáp xuùc vôùi vaên hoùa Trung Hoa. Baát cöù luùc naøo, ôû ñaâu, ngöôøi Vieät Nam cuõng luoân nhaän thöùc saâu saéc veà voán lieáng vaên hoùa cuûa daân toäc, ñeå roài töø ñoù coù nhöõng tieáp thu moät caùch coù choïn loïc vaø saùng taïo laøm cho kho taøng vaên hoùa vaên hoïc cuûa mình giaøu coù, phong phuù hôn maø vaãn giöõ ñöôïc baûn saéc rieâng. Töø thöïc teá treân, cuøng vôùi söï gôïi yù vaø höôùng daãn cuûa giaùo sö Traàn Xuaân Ñeà, chuùng toâi maïnh daïn thöïc hieän ñeà taøi: “Vaên hoïc Vieät Nam vôùi Tam quoác dieãn nghóa”. Thöïc hieän ñeà taøi naøy laø cô hoäi ñeå chuùng toâi coù ñöôïc caùi nhìn khaùch quan, khoa hoïc hôn veà vieäc oâng cha ta ñaõ tieáp thu vaø gia coâng saùng taïo nhö theá naøo töø neàn vaên hoïc Trung Quoác. Qua ñoù, chuùng toâi hi voïng seõ goùp moät phaàn nhoû vaøo vieäc tìm hieåu, ñaùnh giaù hieän töôïng giao löu, tieáp nhaän vaên hoïc nöôùc ngoaøi, cuï theå laø vaên hoïc Trung Quoác ôû Vieät Nam. Tröôùc nay, tìm hieåu moái quan heä giöõa vaên hoïc Vieät Nam vôùi vaên hoïc Trung Quoác ngöôøi ta thöôøng quan taâm ñeán lónh vöïc thô. Coøn treân lónh vöïc vaên xuoâi, nhaát laø ôû boä phaän tieåu thuyeát chöông hoài thì vaãn coøn ñoù nhöõng khoaûng troáng. Gaàn ñaây, caùc nhaø nghieân cöùu söu taàm vaø giôùi thieäu theâm moät soá tieåu thuyeát chöõ Haùn cuûa Vieät Nam vaø ñaõ coù moät soá coâng trình nghieân cöùu, giôùi thieäu, nhöng chuùng toâi muoán tìm hieåu moät caùch heä thoáng hôn, nhaát laø ñaët tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam trong söï so saùnh ñoái chieáu vôùi taùc phaåm vaên hoïc Trung Quoác phoå bieán nhaát ôû nöôùc ta laø Tam quoác dieãn nghóa ñeå laøm roõ söï tieáp nhaän vaø nhöõng neùt saùng taïo rieâng cuûa oâng cha. Hôn nöõa, Vieät Nam vaø Trung Quoác laø hai ñaát nöôùc coù nhieàu ñieåm töông ñoàng veà lòch söû- vaên hoùa. Tìm hieåu kó veà ñeà taøi treân, chuùng toâi nghó khoâng chæ laø dòp ñeå hieåu theâm veà baïn, hieåu theâm veà mình, maø treân cô sôû ñoù, chuùng ta coøn thaét chaët theâm moái giao löu beø baïn voán coù. 2. PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU Söï quan heä, giao löu chaët cheõ trong haøng nghìn naêm giöõa vaên hoïc Trung Quoác vaø vaên hoïc Vieät Nam laø moät vaán ñeà lôùn, phong phuù, phöùc taïp voâ cuøng. 3 Ñeå tìm hieåu nhöõng vaán ñeà lôùn lao vaø phöùc taïp aáy, thieát nghó caàn ñeán coâng söùc cuûa nhieàu ngöôøi vôùi nhöõng ñieàu kieän toái öu. Vì vaäy, vôùi quy moâ cuûa moät luaän vaên chuùng toâi chæ nghieân cöùu, tìm hieåu xem caùc nhaø vaên trung ñaïi Vieät Nam ñaõ tieáp nhaän vaø saùng taïo nhöõng gì töø Tam quoác dieãn nghóa cuûa La Quaùn Trung - moät trong töù ñaïi kyø thö ñôøi Minh vaø laø moät trong nhöõng boä tieåu thuyeát Trung Quoác phoå bieán roäng raõi ôû nöôùc ta. Chuùng toâi cuõng chæ taäp trung vaøo ba tieåu thuyeát tieâu bieåu trong soá caùc tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam, boä phaän chòu aûnh höôûng roõ neùt nhaát töø Tam quoác dieãn nghóa, laø: - Nam Trieàu coâng nghieäp dieãn chí cuûa Nguyeãn Khoa Chieâm - Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí cuûa Ngoâ gia vaên phaùi - Hoaøng Vieät höng long chí cuûa Ngoâ Giaùp Ñaäu Coøn nhöõng tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn khaùc, chuùng toâi chæ xin ñeà caäp ôû möùc ñoä so saùnh, lieân heä. 3. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ Töø nhöõng naêm 1986, ôû Vieät Nam, vaán ñeà tieáp nhaän vaên hoïc ñaõ ñöôïc ñaët ra trong caùc giaùo trình lí luaän vaên hoïc. Cho ñeán nay nghieân cöùu tieáp nhaän vaên hoïc ñaõ trôû thaønh xu höôùng môùi, ñaït ñöôïc nhieàu thaønh töïu ñaùng chuù yù. Nghieân cöùu theo höôùng naøy, chuùng ta khoâng chæ khaúng ñònh ñöôïc giaù trò noäi taïi cuûa taùc phaåm, maø coøn thaáy ñöôïc khaû naêng Vieät hoùa kyø dieäu cuûa vaên hoïc daân toäc ñoái vôùi yeáu toá vaên hoïc nöôùc ngoaøi. Tuy nhieân, vaán ñeà tieáp nhaän Tam quoác dieãn nghóa trong tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn cuûa Vieät Nam chöa ñöôïc nghieân cöùu kó löôõng, thaáu ñaùo. Caùc yù kieán chuû yeáu xoay quanh moái quan heä giöõa vaên hoïc Trung Quoác vaø vaên hoïc Vieät Nam. Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm naêm 1945, caùc boä lòch söû vaên hoïc Vieät Nam laàn löôït ra ñôøi nhö Ñaïi Vieät vaên hoïc lòch söû, Vieät Nam coå vaên hoïc söû, Vieät Nam vaên hoïc söû yeáu,… Sau Caùch maïng laïi coù theâm caùc boä Sô thaûo lòch söû vaên hoïc Vieät Nam, Vaên hoïc Vieät Nam töø theá kyû X ñeán theá kyû XVII … Ñoù laø chöa keå ñeán caùc boä lòch söû vaên hoïc Vieät Nam cuûa caùc tröôøng Ñaïi hoïc toång hôïp Haø Noäi, Ñaïi hoïc Sö 4 phaïm Haø Noäi, … Trong quaù trình phaùc thaûo xaây döïng caùc boä saùch treân, caùc nhaø nghieân cöùu luoân chuù yù ñeán söï chi phoái naëng neà cuûa vaên hoïc Trung Quoác ñeán vaên hoïc Vieät Nam. “Vì chöõ vieát caâu vaên laø chöõ vieát caâu vaên Trung Quoác cho neân nhaø vaên phong kieán Vieät Nam laáy söï baèng ñöôïc vôùi nhaø vaên Trung Quoác, laáy vieäc söû duïng ngoøi buùt y nhö loái vieát cuûa Trung Quoác laøm maõn nguyeän” (73,tr32). Ñaëc bieät, caùc taùc giaû nhaán maïnh ñeán nhöõng aûnh höôûng veà maët hình thöùc theå loaïi. “Vaøo cuoái theá kyû XVIII trong laøng vaên chöõ Haùn môùi baét ñaàu coù chuyeän daøi hôi, vieát theo boá cuïc chöông hoài cuûa tieåu thuyeát Trung Quoác. Ñoù laø boä Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí,…Moät taùc giaû ôû ñaøng trong (tröôùc ñoù) laø Nguyeãn Khoa Chieâm vieát boä Nam trieàu coâng nghieäp dieãn chí cuõng coù theå gheùp vaøo loaïi naøy”( 73,tr188). Cuõng töø ñoù, moät soá taùc giaû cho raèng chính vaên hoïc Trung Quoác laø nhaân toá kieàm haõm söùc saùng taïo cuûa vaên hoïc Vieät Nam vì vaên hoïc Vieät Nam ñaõ maéc phaûi caùi “teä khuoân saùo, caùi beänh baét chöôùc” (73,tr32 ). Beân caïnh ñoù, cuõng coù nhöõng taùc giaû khaùc tuy ñoàng tình vôùi caùch nghó treân: tieåu thuyeát Trung Quoác coù aûnh höôûng saâu roäng ñoái vôùi vaên hoïc Vieät Nam noùi chung cuõng nhö ôû boä phaän tieåu thuyeát chöõ Haùn noùi rieâng, nhöng hoï cho raèng söï aûnh höôûng aáy chæ döøng laïi ôû “caùi aùo” vaên hoïc, chöù coøn noäi dung coát yeáu vaãn laø Vieät Nam. Nhöõng nhaän ñònh nhö vaäy seõ deã daøng ñoïc thaáy ôû Moái quan heä maät thieát vaø laâu ñôøi giöõa vaên hoïc Vieät Nam vaø vaên hoïc Trung Quoác cuûa Ñaëng Thai Mai ( Taïp chí vaên hoïc soá 7/1961). Töø nhöõng naêm 1980 veà sau, töø khi xuaát hieän boä moân vaên hoïc so saùnh, tieáp nhaän vaên hoïc, vieäc ñoái chieáu moät soá taùc phaåm Vieät Nam vôùi caùc taùc phaåm vaên hoïc Trung Quoác ñöôïc chuù yù hôn. Ñoù laø moät höôùng nghieân cöùu môùi, tích cöïc nhöng tieác raèng chæ döøng laïi ôû nhöõng baøi baùo treân nhöõng taïp chí chuyeân ngaønh. Do theá, caùc taùc giaû chæ môùi “ñieåm” chöù chöa “thaåm”, bình giaù-phaân tích… Ví nhö baøi “Thöû so saùnh Truyeàn kyø maïn luïc cuûa Nguyeãn Döõ vôùi Tieãn ñaêng taân thoaïi” cuûa Traàn Nghóa (Taïp chí Haùn Noâm soá 1-2/1987), hoaëc moät soá tham luaän cuûa hoäi nghò khoa hoïc “Nghieân cöùu vaên hoïc coå trung ñaïi Vieät Nam trong moái quan heä khu vöïc” ñaêng treân Taïp chí vaên hoïc soá 2/ 1992… 5 Töø sau nhöõng naêm 1990 moät soá coâng trình nghieân cöùu vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam ñaõ daønh dung löôïng ñaùng keå ñeå baøn veà vaán ñeà tieáp nhaän vaên hoïc. Chaúng haïn coâng trình Ñaëc tröng vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam cuûa giaùo sö Leâ Trí Vieãn (1996). Vaøo nhöõng naêm sau ñoù, caùc chuyeân luaän nghieân cöùu vaên hoïc khi noùi veà söï aûnh höôûng cuûa vaên hoïc Trung Quoác ñeán vaên hoïc nöôùc ta ñaõ baét ñaàu nhaán maïnh söï tieáp bieán saùng taïo cuûa ngöôøi ngheä só Vieät Nam xöa. Ñieàu naøy coù theå thaáy trong caùc coâng trình nhö Vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam do GS. Leâ Trí Vieãn chuû bieân (1997), Moái quan heä giöõa vaên hoïc Vieät Nam vaø vaên hoïc Trung Quoác cuûa Nguyeãn Khaéc Phi (2001), Lyù luaän vaø pheâ bình vaên hoïc cuûa Traàn Ñình Söû (2003)… Ñaëc bieät, chuùng toâi phaûi nhaéc ñeán moät soá coâng trình coù lieân quan tröïc tieáp ñeán ñeà taøi luaän vaên. Tröôùc heát laø taäp saùch AÛnh höôûng cuûa tieåu thuyeát coå Trung Quoác ñeán tieåu thuyeát coå Vieät Nam cuûa Nguyeãn Xuaân Hoøa (1998). Coâng trình ñaõ khaûo saùt khaù toaøn dieän nhöõng aûnh höôûng cuûa tieåu thuyeát coå Trung Quoác ñoái vôùi tieåu thuyeát coå Vieät Nam ôû hai maët noäi dung vaø ngheä thuaät. Theá nhöng, tieác raèng, coâng trình chæ chuû yeáu khaûo saùt nhöõng aûnh höôûng cuûa tieåu thuyeát coå Trung Quoác ñoái vôùi tieåu thuyeát coå Vieät Nam chöù chöa chuù yù ñeán söï tieáp bieán saùng taïo ôû tieåu thuyeát coå Vieät Nam trong quaù trình giao löu aûnh höôûng töø neàn tieåu thuyeát Trung Quoác. Hôn nöõa, taäp saùch coù dung löôïng khaù moûng nhöng laïi ñeà caäp ñeán moät vaán ñeà quaù roäng, vì vaäy khoù traùnh khoûi nhieàu choã coøn sô saøi. Tuy nhieân, coâng trình naøy ñaõ cho chuùng toâi nhöõng gôïi yù raát quí baùu ñeå thöïc hieän ñeà taøi cuûa mình. Cuõng trong thôøi gian naøy, treân nhöõng taïp chí, kæ yeáu khoa hoïc chuyeân ngaønh xuaát hieän moät soá baøi baùo coù lieân quan ñeán vaán ñeà maø chuùng toâi ñang khaûo saùt. Ñoù laø baøi Tieáp thu vaø saùng taïo cuûa giaùo sö Traàn Xuaân Ñeà ñaêng trong Kæ yeáu Hai möôi naêm, moät chaëng ñöôøng nghieân cöùu (1996). Nhaø nghieân cöùu Traàn Nghóa ñaõ coù moät loaït baøi ñaêng treân taïp chí Haùn Noâm nhö : Sô boä tìm hieåu tieåu thuyeát chöông hoài Vieät Nam baèng chöõ Haùn ( soá 1/ 1994), Tieåu thuyeát chöõ Haùn Vieät Nam danh muïc vaø phaân loaïi (soá 3/1997), Löôïc ñoà quan heä tieåu thuyeát Haùn Noâm Vieät Nam vaø tieåu thuyeát coå caùc nöôùc trong khu vöïc (soá 2/1998), Choã khaùc nhau giöõa 6 tieåu thuyeát Haùn Noâm Vieät Nam vaø tieåu thuyeát coå caùc nöôùc trong khu vöïc ( soá 3/1999). Nhöõng baøi vieát keå treân ñaõ ñöa ra nhöõng nhaän xeùt raát xaùc ñaùng veà ñaëc ñieåm cuûa tieåu thuyeát coå Vieät Nam vaø söï tieáp thu vaø saùng taïo töø tieåu thuyeát coå Trung Quoác trong ñoù coù Tam quoác dieãn nghóa. Tuy nhieân, vì chæ döøng laïi ôû phaïm vi nhöõng baøi baùo neân coøn nhieàu vaán ñeà taùc giaû chöa theå ñi saâu nghieân cöùu ñöôïc. Gaàn ñaây hôn, coù coâng trình luaän aùn tieán só vôùi ñeà taøi Söï tieáp nhaän vaên xuoâi töï söï Trung Quoác trong vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam cuûa tieán só Ñinh Phan Caåm Vaân (2001), trong ñoù cuõng coù moät phaàn coù lieân quan ñeán ñeà taøi ñöôïc ñeà caäp ôû chöông ba: Nhöõng tieáp nhaän vaø tieáp bieán cuûa tieåu thuyeát chöông hoài Haùn vaên Vieät Nam ñoái vôùi tieåu thuyeát chöông hoài Trung Quoác . Tuy vaäy, phaïm vi khaûo saùt cuûa chöông naøy khaù roäng neân nhöõng vaán ñeà rieâng veà söï aûnh höôûng vaø saùng taïo cuûa tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam ñoái vôùi Tam quoác dieãn nghóa cuõng chöa theå baøn kó. Naêm 2002, nhaø nghieân cöùu Nguyeãn Ñaêng Na cho ra ñôøi coâng trình Ñaëc ñieåm vaên hoïc Vieät Nam trung ñaïi – nhöõng vaán ñeà vaên xuoâi töï söï (Nhaø xuaát baûn Giaùo duïc, Ñaø Naüng). Trong khi nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà veà vaên xuoâi töï söï trung ñaïi Vieät Nam, taùc giaû cuõng coù baøn ñeán moät soá ñieåm coù lieân quan ñeán ñeà taøi. Chuùng toâi coi ñoù laø nhöõng gôïi yù quyù baùu ñeå thöïc hieän luaän vaên naøy. Trong tình hình nghieân cöùu vaán ñeà quan heä vaên hoïc giöõa Trung Quoác vaø Vieät Nam nhö treân, chuùng toâi nghieâm tuùc lónh hoäi vaø phaùt trieån saâu hôn moät maûng nhoû trong vaán ñeà lôùn treân baèng luaän vaên naøy. 4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Do tính chaát, ñaëc ñieåm cuûa ñeà taøi, chuùng toâi söû duïng moät soá phöông phaùp nghieân cöùu sau: 4.1. PHÖÔNG PHAÙP THOÁNG KEÂ - PHAÂN LOAÏI Luaän vaên ñaët vaán ñeà tìm hieåu nhöõng ñieåm cuï theå, chi tieát veà nhöõng tieáp nhaän vaø nhöõng saùng taïo töø Tam quoác dieãn nghóa trong tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam, do vaäy, phöông phaùp thoáng keâ – phaân loaïi ñöôïc duøng ñeå nghieân 7 cöùu nhöõng cöù lieäu cuï theå, chính xaùc, giuùp cho vieäc trình baøy vaán ñeà trong luaän vaên theâm tính thuyeát phuïc. 4.2. PHÖÔNG PHAÙP SO SAÙNH – ÑOÁI CHIEÁU Phöông phaùp naøy ñöôïc aùp duïng ñeå laøm roõ nhöõng töông ñoàng vaø dò bieät giöõa tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam vaø Tam quoác dieãn nghóa . Trong khi nghieân cöùu, chuùng toâi seõ so saùnh, ñoái chieáu caùc tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam vôùi Tam quoác dieãn nghóa, töø ñoù chæ ra nhöõng ñieåm maø cha oâng ta ñaõ tieáp nhaän töø taùc phaåm noåi tieáng naøy. Nhöng moät ñieàu quan troïng nöõa laø baèng phöông phaùp naøy, chuùng toâi muoán chæ ra nhöõng ñieåm “dò bieät” quyù baùu cuûa tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam - ñieàu laøm neân baûn saéc cuûa vaên hoïc Vieät Nam , chöùng toû baûn lónh vaø taøi naêng cuûa nhaø vaên Vieät Nam. Maët khaùc, vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam laø moät chænh theå thoáng nhaát, vaän ñoäng chuû yeáu nhôø vaøo noäi löïc. Vì vaäy, chuùng toâi coøn tieán haønh ñoái chieáu giöõa caùc giai ñoaïn vaên hoïc ñeå lyù giaûi nhu caàu tieáp nhaän vaên hoïc Trung Quoác noùi chung, tieåu thuyeát coå Trung Quoác vaø Tam quoác dieãn nghóa noùi rieâng vaø yù nghóa cuûa vaán ñeà naøy. 5. BOÁ CUÏC LUAÄN VAÊN Ngoaøi phaàn daãn nhaäp, keát luaän vaø thö muïc tham khaûo, luaän vaên bao goàm ba chöông taäp trung vaøo caùc vaán ñeà sau: Chöông moät: GIAO LÖU VAØ SAÙNG TAÏO TRONG VAÊN HOÏC Chöông naøy chuû yeáu giôùi thieäu, phaùc thaûo moät soá vaán ñeà chung nhö lyù thuyeát giao löu vaø tieáp nhaän vaên hoïc, tình hình tieáp thu vaø saùng taïo ôû vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam, söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam trong aûnh höôûng cuûa Tam quoác dieãn nghóa . Chöông hai: SÖÏ TIEÁP NHAÄN VAØ SAÙNG TAÏO VEÀ PHÖÔNG DIEÄN NOÄI DUNG Töø nhöõng vaán ñeà chung ôû chöông moät, trong chöông naøy chuùng toâi baét ñaàu khaûo saùt söï tieáp thu vaø saùng taïo veà phöông dieän noäi dung cuûa tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam ñoái vôùi Tam quoác dieãn nghóa. Vaán ñeà naøy ñöôïc trieån khai ôû 8 moät soá khía caïnh chuû yeáu sau: ñeà taøi, quan nieäm ngheä thuaät veà con ngöôøi, tö töôûng saùng taùc. Chöông ba: SÖÏ TIEÁP NHAÄN VAØ SAÙNG TAÏO VEÀ PHÖÔNG DIEÄN HÌNH THÖÙC ÔÛ chöông naøy, chuùng toâi ñi vaøo tìm hieåu söï tieáp thu vaø saùng taïo veà phöông dieän hình thöùc cuûa tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam ñoái vôùi Tam quoác dieãn nghóa. Bao goàm khoâng gian – thôøi gian ngheä thuaät, ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät vaø keát caáu theå loaïi. 9 Chöông moät: GIAO LÖU VAØ SAÙNG TAÏO TRONG VAÊN HOÏC 1.1 GIAO LÖU VAØ TIEÁP NHAÄN VAÊN HOÏC Giao löu vaên hoùa laø moät quy luaät khaùch quan cuûa lòch söû, laø hieän töôïng heát söùc töï nhieân trong ñôøi soáng vaên hoùa nhaân loaïi. Moät trong nhöõng nguyeân nhaân chuû yeáu daãn ñeán hieän töôïng ñoù laø moãi neàn vaên hoùa daân toäc thöôøng mang trong noù nhöõng caùi chung cuûa toaøn nhaân loaïi. Nhöõng caùi chung naøy toàn taïi thoâng qua tính ña daïng nhieàu maøu saéc cuûa caùc neàn vaên hoùa. Chính trong giao löu vaên hoùa, caùc daân toäc ñaõ löïa choïn nhöõng caùi tích cöïc cuûa vaên hoùa beân ngoaøi ñeå ñöa vaøo vaên hoùa cuûa mình. Cho neân söï aûnh höôûng vaø vay möôïn qua quaù trình giao löu khoâng ñôn giaûn laø söï sao cheùp, maø laø moät söï tìm kieám, boå sung vaø saùng taïo. Tieáp thu vaên hoùa nhieàu khi laø quaù trình taùi taïo laøm cho vaên hoùa töø beân ngoaøi trôû thaønh phuø hôïp vôùi mình, laø cuûa mình. Theo tieán só Haø Coâng Taøi: “Giao löu vaên hoùa, muoán ñöa tôùi söï phaùt trieån, saùng taïo phaûi laø söï giao löu treân cô sôû baûn saéc daân toäc. Bôûi vì quaù trình giao löu khoâng chæ bao goàm söï tieáp thu aûnh höôûng beân ngoaøi, maø coøn chöùa ñöïng söï lan toûa nhöõng giaù trò vaên hoùa cuûa mình ra xung quanh. Trong quaù trình aûnh höôûng qua laïi ñoù, baûn saéc daân toäc ñöôïc khaùm phaù, boäc loä moät caùch saâu saéc.” (71,tr27). Hoaøn caûnh giao löu aûnh höôûng aáy chính laø ñieàu kieän nghieâm khaéc nhaát ñeå moãi daân toäc töï lieân tuïc maøi giuõa vaø laøm phong phuù theâm baûn saéc cuûa mình. Toùm laïi, baûn saéc voán laø linh hoàn cuûa baát cöù xaõ hoäi naøo, neàn vaên hoùa daân toäc naøo. Moät daân toäc thieáu baûn saéc seõ khoù coù theå coù söï giao löu theo nghóa ñích thöïc cuûa noù. Vieät Nam laø moät quoác gia coù beà daøy lòch söû laâu ñôøi. Trong suoát beà daøy lòch söû ñoù, daân toäc ta ñaõ daøy coâng xaây döïng, boài ñaép neàn vaên hoùa daân toäc trong moái giao löu maïnh meõ vôùi khu vöïc vaø theá giôùi. Tröôùc khi phong kieán Trung Hoa 10 xaâm löôïc, baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam ñaõ ñöôïc hình thaønh vôùi nhöõng neùt ñaëc tröng roõ neùt. Ñoù laø neàn vaên minh Ñoâng Sôn ñaõ moät thôøi toûa saùng khaép vuøng Ñoâng Nam AÙ. Töø vaên hoùa vaät chaát ñeán vaên hoùa tinh thaàn, töø kieán thöùc ñeán tín ngöôõng, töø trang phuïc ñeán caùch öùng xöû haèng ngaøy,… ñeàu theå hieän ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc. Caùc leã hoäi laøng xaõ Baéc Boä ñeán nay laø nhöõng chöùng cöù thuyeát phuïc khaúng ñònh baûn saéc Vieät Nam. Baûn saéc ñoù ñöôïc maøi giuõa, thöû thaùch vaø boài ñaép khoâng ngöøng qua hai thôøi kyø khoác lieät cuûa lòch söû daân toäc. Ñoù laø thôøi kyø chieán tranh xaâm löôïc cuûa phong kieán phöông Baéc thôøi coå vaø trung ñaïi, laø thôøi kyø chieán tranh xaâm löôïc cuûa thöïc daân Phaùp vaø ñeá quoác Myõ trong thôøi caän hieän ñaïi. Trong hoaøn caûnh lòch söû khoâng bình thöôøng aáy, baûn lónh vaø baûn saéc daân toäc ñöôïc hun ñuùc theâm. Chính vôùi neàn taûng baûn saéc vaên hoùa beàn vöõng töø thôøi caùc vua Huøng maø yeáu toá caên baûn laø yeâu nöôùc thöông noøi, daân toäc ta ñaõ bieát tieáp thu yeáu toá Nho giaùo, bieán ñoåi noù ñeå phuø hôïp vôùi taâm lyù tình caûm daân toäc. Nho giaùo voán laø heä tö töôûng chính thoáng cuûa phong kieán Trung Hoa, phuïc vuï ñaéc löïc cho neàn quaân chuû chuyeân cheá. Nho giaùo nhaán maïnh moái quan heä vua toâi, ñaïo quaân thaàn. Nhöng khi vaøo Vieät Nam, treân maûnh ñaát coù neàn vaên hoùa Ñoâng Sôn laøm chuû nhaân, khaùi nieäm trung quaân cuûa ñaïo Nho ñaõ gaén lieàn vôùi tö töôûng aùi quoác.Vì theá, trung vôùi vua coù nghóa laø trung vôùi nöôùc. Maø trung vôùi nöôùc, yeâu nöôùc thì coøn gì cuï theå vaø cao ñeïp hôn laø thöông daân yeâu nöôùc… Hay cuõng tö töôûng trung quaân cuûa Nho giaùo khi ñeán Vieät Nam (nhaát laø trong hoaøn caûnh lòch söû ñaëc bieät) ñaõ trôû thaønh “vua toâi treân döôùi moät loøng” (vua toâi ñoàng loøng) nhö Traàn Höng Ñaïo ñaõ noùi. Vì theá, chính ñieàu naøy ñaõ khaéc saâu theâm vaøo tinh thaàn Vieät Nam hai chöõ “ñoaøn keát”. Toùm laïi, giao löu vaên hoùa laø moät thöïc teá coù tính phoå quaùt trong ñôøi soáng vaên hoùa, vaên minh nhaân loaïi. Töø trong baûn chaát, giao löu vaên hoùa khoâng nhöõng khoâng laøm cho baûn saéc cuûa moãi daân toäc bò phai nhaït maø coøn laø hoaøn caûnh – ñieàu kieän ñeå thöû thaùch baûn lónh vaên hoùa cuûa daân toäc, giuùp noù ñaäm ñaø baûn saéc hôn. Trong vieäc giao löu vôùi vaên hoùa Trung Quoác, Haùn töï giöõ vò trí quan troïng. Töø nhöõng ngaøy ñaàu, khi vöøa môùi ñaët chaân cai trò Vieät Nam, ngöôøi Trung Quoác ñaõ 11 yù thöùc saâu saéc raèng ñeå deã daøng cai trò thì phaûi ñoàng hoùa daân toäc baûn xöù. Vì theá, daïy cho ngöôøi baûn xöù bieát ñoïc, vieát chöõ Haùn laø nhieäm vuï haøng ñaàu. Baèng chöõ Haùn, keû cai trò du nhaäp neàn vaên hoùa cuûa hoï vaøo Vieät Nam. Ngoân ngöõ Trung Quoác du nhaäp vaøo nöôùc ta thoâng qua caùc vaên baûn trieát hoïc vaø vaên hoïc. “Ñaèng sau Haùn töï laø moät tröôøng ngöõ nghóa, moät tröôøng bieåu ñaït moät neàn vaên hoùa phaùt trieån cao veà tö töôûng, veà myõ hoïc vôùi Taûn vaên chö töû, vôùi Sôû töø, Kinh thi, Haùn phuù, Ñöôøng thi, Toáng töø, Minh Thanh truyeän,…” (37, tr 4). Baèng phöông tieän chöõ vieát, töø raát sôùm ngöôøi Vieät ñaõ tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi di saûn vaên hoùa trieát hoïc, vaên hoïc Trung Quoác. Nhöõng truyeàn thoáng vaên hoùa- vaên hoïc Trung Quoác theo ñoù ñaõ ñeán vôùi nhaø vaên, nhaø thô Vieät Nam. Chính vì theá maø yeáu toá Haùn laø moät trong nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät trong vaên hoïc nöôùc ta, nhaát laø ôû thôøi kyø vaên hoïc trung ñaïi. Lyù thuyeát tieáp nhaän voán xuaát phaùt töø coäng hoøa lieân bang Ñöùc, roài sau ñoù nhanh choùng lan sang caùc nöôùc nhö YÙ, Bungari, Phaùp, Myõ,…Trong lyù thuyeát tieáp nhaän, nhaø nghieân cöùu chæ chuù yù tôùi thò hieáu ñoäc giaû, söï ñoùn nhaän cuûa coâng chuùng vaên hoïc. Ngöôøi ñoïc vaên hoïc cuõng phong phuù vaø ña daïng, coù khi ñoù laø coâng chuùng noùi chung hay coøn goïi laø baïn ñoïc voâ danh, coù khi laø nhöõng nhaø vaên, nhaø thô,… ÔÛ ñaây ñaùng chuù yù khi ngöôøi ñoïc laø nhöõng nhaø thô, nhaø vaên. Treân cô sôû tieáp nhaän taùc phaåm vaên hoïc, caùc nhaø vaên, nhaø thô caûm thuï, thaåm ñònh vaø nhöõng tinh hoa trong taùc phaåm vaên hoïc ñöôïc laéng ñoïng laïi trong taâm hoàn cuûa hoï. Sau ñoù, nhöõng caùi laéng ñoïng treân ñöôïc vun döôõng, boài ñaép “dinh döôõng” môùi ñeå roài thaønh caây, thaønh quaû môùi vaø cöù nhö vaäy thoâng qua giao löu vaø tieáp nhaän vaên hoïc, con ngöôøi luoân bieát caùch gìn giöõ vaø phaùt huy nhöõng tinh hoa cuûa nhaân loaïi. Trong tieáp nhaän vaên hoïc, chuùng ta thöôøng gaëp hieän töôïng vaên hoïc daân toäc naøy tieáp nhaän nhöõng giaù trò vaên hoùa, vaên hoïc cuûa daân toäc khaùc. Ñeå nghieân cöùu vaán ñeà naøy chuùng ta seõ phaûi quan taâm ñeán caùc bình dieän vaên hoùa, lòch söû. Töø ñoù coù theå hieåu döïa treân cô sôû naøo maø caù nhaân taùc giaû cuõng nhö neàn vaên hoïc ñoù tieáp nhaän taùc phaåm naøy maø khoâng phaûi taùc phaåm kia, cuûa vaên hoïc daân toäc naøy maø khoâng phaûi daân toäc khaùc. Theo höôùng naøy, tröôùc nay ta thaáy coù nhieàu coâng trình 12 coù giaù trò khoa hoïc cao. Ví nhö nhöõng coâng trình tìm hieåu veà moái quan heä giöõa vaên hoïc Vieät Nam vôùi vaên hoïc Trung Quoác, vôùi vaên hoïc Phaùp. ÔÛ ñoù, chuùng ta thaáy, ngöôøi ta chuû yeáu duøng thao taùc ñoái chieáu vaên baûn taùc phaåm ñeå tìm ra nhöõng ñieåm giao thoa veà tö töôûng, ñeà taøi vaø caùc kó thuaät xaây döïng taùc phaåm. Töø ñoù, phaân tích, lyù giaûi luoàng giao löu, xaùc ñònh baûn saéc cuûa caùc neàn vaên hoïc. Trong Moái quan heä giöõa vaên hoïc Vieät Nam vaø vaên hoïc Trung Quoác qua caùi nhìn so saùnh, nhaø nghieân cöùu Nguyeãn Khaéc Phi ñaõ vieát “Nhieäm vuï cuûa nhaø nghieân cöùu laø chæ ra nhöõng söï thay ñoåi saùng taïo aáy, tìm hieåu nguyeân nhaân vaø cuoái cuøng laø vaïch ra yù nghóa cuûa chuùng”. ( 62, tr193). 1.2 VAÊN HOÏC TRUNG ÑAÏI VIEÄT NAM – TIEÁP THU VAØ SAÙNG TAÏO Thuaät ngöõ “Trung ñaïi”, “ thôøi kyø trung ñaïi” voán laø cuûa söû hoïc phöông Taây. Töø theá kyû V trôû veà tröôùc ñöôïc xem laø thôøi coå ñaïi (Hi Laïp - La Maõ coå ñaïi). Vaø cuõng baét ñaàu töø theá kyû V, gaén lieàn vôùi söï suïp ñoå hoaøn toaøn cuûa ñeá cheá La Maõ, phöông Taây chuyeån sang thôøi kyø môùi: trung ñaïi. Töø khaùi nieäm “trung ñaïi”cuûa phöông Taây, chuùng ta vaän duïng ñeå chæ khoaûng thôøi gian töông öùng cho caùc nöôùc phöông Ñoâng. Theá nhöng, thôøi trung ñaïi ôû caùc nöôùc phöông Ñoâng khoâng gaây cho nhaân loaïi ôû caùc thôøi kyø sau nhöõng aán töôïng naëng neà nhö thôøi trung ñaïi cuûa phöông Taây. Chaúng haïn nhö ôû Vieät Nam thôøi trung ñaïi laø thôøi kyø haøo huøng veû vang cuûa daân toäc. Ñoù laø thôøi kyø cuûa nhöõng söï nghieäp, chieán coâng löøng laãy, thôøi kyø cuûa nhöõng thaønh töïu vaên hoùa, vaên hoïc khaù röïc rôõ. Theo treân, thôøi kì trung ñaïi Vieät Nam ñöôïc tính töø theá kyû X ñeán heát theá kyû XIX , töø khi daân toäc ta giaønh ñöôïc ñoäc laäp töø tay ngöôøi phöông Baéc ñeán luùc ñaát nöôùc bò ngöôøi phöông Taây xaâm löôïc. Tröôùc theá kyû X, duø caû moät nghìn naêm bò ngöôøi phöông Baéc ñoàng hoùa, nhöng ngöôøi Vieät Nam vaãn giöõ vöõng baûn saéc cuûa mình. Thöù vaên hoùa phöông Baéc aáy chæ giaønh ñöôïc vò trí khieâm toán trong tinh thaàn Vieät Nam. Cho neân noäi löïc sinh tröôûng cuûa._. vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam vaãn chuû yeáu laø baûn saéc daân toäc töï coù. 13 Tuy nhieân, töø sau khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp vaøo theá kyû thöù X, ñeå xaây döïng moät neàn vaên hoïc daân toäc, ngöôøi Vieät ñaõ chuû ñoäng tieáp thu Haùn töï cuøng neàn Haùn hoïc vôùi tinh thaàn hoïc taäp thaønh töïu, tinh hoa beân ngoaøi ñeå taïo ñaø phaùt trieån, laøm phong phuù cho neàn vaên hoïc nöôùc nhaø. Vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam, theo giaùo sö Leâ Trí Vieãn trong coâng trình Ñaëc tröng vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam, noåi baät leân nhöõng ñaëc ñieåm sau: tính cao nhaõ; tính voâ ngaõ vaø höõu ngaõ; tính qui phaïm vaø baát qui phaïm. ÔÛ moãi ñaëc tröng, taùc giaû cuûa coâng trình treân ñeàu phaân tích, lyù giaûi nhöõng choã dò bieät vôùi neàn vaên hoïc Trung Quoác. Qua ñoù, taùc giaû laøm noåi baät baûn lónh cuûa daân toäc trong vieäc tieáp nhaän yeáu toá ngoaïi lai. Cuõng höôùng ñeán ñoái töôïng vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam, giaùo sö Traàn Ñình Söû ñaõ xaùc ñònh naêm ñaëc ñieåm lôùn: • Vaên hoïc trung ñaïi laø moät loaïi vaên hoïc maø khaùi nieäm “vaên hoïc” phaûi ñöôïc hieåu raát roäng. • Vaên hoïc trung ñaïi coù tình traïng song ngöõ. • Vaên hoïc trung ñaïi chòu aûnh höôûng cuûa caùc tö töôûng trieát hoïc vaø toân giaùo. • Vaên hoïc trung ñaïi chòu aûnh höôûng cuûa vaên hoùa-vaên hoïc daân gian. • Vaên hoïc trung ñaïi mang tính öôùc leä trong hình thöùc bieåu hieän. Treân ñaây laø nhöõng nhaän ñònh ñaùnh giaù ñaùng quí veà ñaëc tröng cuûa vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam. Ñoái vôùi chuùng toâi, nhöõng nhaän ñònh aáy laïi caøng quí baùu, vì ñoù laø nhöõng gôïi yù, ñònh höôùng tin caäy ñeå coù theå ñi saâu thöïc hieän ñeà taøi. Tuy nhieân, noùi ñeán vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam, chuùng ta caàn nhaán maïnh quaù trình daàn thoaùt khoûi aûnh höôûng cuûa vaên hoïc Trung Quoác. Nhö phaàn treân ñaõ noùi, ngay töø buoåi ñaàu oâng cha ta ñaõ raát yù thöùc vieäc vay möôïn yeáu toá vaên hoïc ngoaïi lai. Tuy nhieân, söï vay möôïn naøy caøng veà sau caøng coù nhöõng thay ñoåi ñaùng keå, töùc laø möùc ñoä vay möôïn caøng veà sau caøng nhaït ñi, phaàn tieáp bieán vaø saùng taïo trong vaên hoïc caøng ñaäm neùt hôn. Chaúng haïn trong vieäc duøng chöõ Haùn ñeå saùng taùc. Töø aâm ñoïc ñeán loái vieát, caùch duøng ñeàu coù söï caûi bieán. Caùc saùch kinh, söû Trung Quoác khi ñeán Vieät Nam ñeàu ñöôïc hieåu vaø chuù giaûi theo tinh thaàn Vieät 14 Nam (ví nhö Töù thi bò giaùng cuûa Nguyeãn Vaên Sieâu, Thö kinh dieãn nghóa cuûa Leâ Quí Ñoân,…). Nhö theá, neàn vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam ñaõ söû duïng khoâng ít nhöõng chöõ nghóa, ñieån coá, ñieån tích trong vaên hoùa vaên hoïc Trung Quoác nhöng chuùng ñaõ ñöôïc choïn loïc vaø bieán ñoåi cho phuø hôïp khi du nhaäp vaøo moät vöông quoác vaên hoïc môùi. 1.3 SÖÏ RA ÑÔØI CUÛA TIEÅU THUYEÁT LÒCH SÖÛ CHÖÕ HAÙN VIEÄT NAM TRONG AÛNH HÖÔÛNG CUÛA TAM QUOÁC DIEÃN NGHÓA 1.3.1 SÖÏ RA ÑÔØI CUÛA TAM QUOÁC DIEÃN NGHÓA Tam quoác dieãn nghóa laø boä tieåu thuyeát giaûng söû tröôøng thieân thuoäc loaïi vó ñaïi nhaát cuûa vaên hoïc Trung Quoác. Noù laø keát tinh nhöõng tình caûm, taøi hoa cuûa ngöôøi Trung Hoa trong hôn moät nghìn naêm. Söï xuaát hieän cuûa boä Tam quoác dieãn nghóa ñaõ ñaùnh daáu moät ñieåm cao môùi trong quaù trình phaùt trieån cuûa tieåu thuyeát coå ñieån Trung Quoác vaø coù nhöõng taùc ñoäng tích cöïc ñeán söï phaùt trieån cuûa caùc neàn tieåu thuyeát khaùc trong khu vöïc. Ñoái vôùi nieân ñaïi ra ñôøi cuûa Tam quoác dieãn nghóa, tröôùc ñaây coù saùch noùi laø cuoái ñôøi Nguyeân (1234-1368) ñaàu ñôøi Minh(1368-1644) vaø lòch söû vaên hoïc thöôøng xeáp taùc phaåm naøy vaøo thôøi ñaïi nhaø Minh. Theá nhöng, theo Vaên hoïc söû Trung Quoác, caùc taùc giaû Chöông Boài Hoaøn vaø Laïc Ngoïc Minh laïi cho raèng “caên cöù vaøo nhöõng chuù thích cuûa taùc giaû trong saùch, ñeà caäp ñeán “ñòa danh ngaøy nay” ñeàu chæ ñòa danh ñôøi nhaø Nguyeân caû. Ñoàng thôøi nieân ñaïi moät soá ñòa danh quan troïng ñöôïc thay ñoåi, ñaïi ñeå coù theå phaùn ñoaùn nhöõng boä saùch naøy ñöôïc hoaøn thaønh tröôùc nieân hieäu Thieân lòch naêm thöù hai (1329) ñôøi Nguyeân Vaên Toâng”(28, tr 229). Veà vaán ñeà naøy, caùc taùc giaû treân laïi baøn tieáp “noùi saâu hôn, söï hình thaønh cuûa boä tieåu thuyeát naøy phaûi traûi qua moät thôøi gian laâu daøi. Xeùt töø boái caûnh lòch söû maø noù lieân heä, roõ raøng coù söï lieân quan maät thieát vôùi hình thaùi vaên hoùa taïi khu vöïc phía Ñoâng Nam trong giai ñoaïn sau trieàu nhaø Nguyeân” (28,tr 230). Nhöõng maåu chuyeän ñôøi Tam Quoác (220-280) voán ñaõ ñöôïc löu truyeàn trong daân gian töø raát sôùm. Theo Ñaïi nghieäp thaäp di luïc cuûa Ñoã Baûo thì Tuøy 15 Döôõng Ñeá xem taïp hí treân nöôùc ñaõ coù nhöõng tieát muïc nhö Taøo Thaùo ñaùnh giao long taïi Tieâu Thuûy, Löu Bò phoùng ngöïa taïi Ñaøn Kheâ. Rieâng phaàn “Thaùi Soaïn” trong Söû Thoâng cuûa Löu Tri Cô coù noùi ñeán ñaàu ñôøi Ñöôøng chuyeän tích Tam Quoác coù theå “nghe ñöôïc treân ñöôøng ñi, truyeàn khaåu töø ngöôøi naøy sang ngöôøi khaùc”. Baøi thô Kieàu nhi cuûa Lyù Thöông AÅn coù caâu “Hoaëc höôùc Tröông Phi hoà, hoaëc tieáu Ñaëng Ngaûi ngaät” (hoaëc cöôøi tính Tröông Phi noùng naûy, hoaëc cöôøi Ñaëng Ngaûi noùi laép). Qua ñoù, chuùng ta coù theå thaáy ñeán cuoái ñôøi Ñöôøng chuyeän tích Tam Quoác ñaõ phoå bieán roäng raõi trong ñôøi soáng, ñeán noãi moät ñöùa beù cuõng bieát. Khi thuyeát thoaïi phaùt trieån, cuõng nhö hí kòch baét ñaàu phoå bieán, nhöõng ñeà taøi Tam Quoác maø moïi ngöôøi ñeàu bieát caøng ñöôïc nhieàu ngöôøi thôøi baáy giôø quan taâm. Trong thuyeát thoaïi ñôøi Toáng, thuyeát tam phaân ñöôïc xem laø khoa muïc chuyeân moân vaø ñöôïc theå hieän taøi tình qua nhöõng ngheä só chuyeân nghieäp noåi tieáng. Nhöõng troø giaûi trí khaùc nhö haùt boùng, muùa roái, nam hí, vieän baûn cuõng söû duïng nhöõng tích chuyeän cuûa thôøi Tam Quoác ñeå bieåu dieãn cho coâng chuùng. Trong cuoán Ñoâng Pha chí laâm cuûa Toâ Thöùc coù ghi “Vöông Baønh Thöôûng coù noùi: treû con trong xoùm toâi raát phaù phaùch, nhaø chuùng chòu khoâng noåi, beøn boû tieàn ra thueâ ngöôøi keå chuyeän ñôøi xöa ñeå chuùng nghe. Khi noùi ñeán chuyeän Tam Quoác, nghe Löu Huyeàn Ñöùc baïi traän thì chuùng cau maøy, coù ñöùa khoùc, nhöng nghe Taøo Thaùo baïi traän thì chuùng voã tay reo hoø”. Hieän nay thoaïi baûn giaûng söû ñôøi Tam Quoác sôùm nhaát laø Tam Quoác chí bình thoaïi ñöôïc khaéc in vaøo nhöõng naêm nieân hieäu Chí Trò ñôøi Nguyeân laø coù quy moâ böôùc ñaàu cuûa Tam quoác dieãn nghóa, nhöng tình tieát khoâng phuø hôïp vôùi lòch söû maø coù maøu saéc truyeàn thuyeát daân gian ñaäm ñaø. Cuõøng trong thôøi gian treân, saân khaáu hí kòch cuõng ñaõ bieåu dieãn nhieàu söï tích Tam Quoác, nhö Ñaøo vieân keát nghóa, Quaù nguõ quan traûm luïc töôùng, Tam coá thaûo lö, Xích Bích chi chieán, Ñôn ñao hoäi, Baïch ñeá thaønh thaùc coâ,… Veà sau La Quaùn Trung caên cöù vaøo chính söû, döïa vaøo tieåu thuyeát, chænh ñoán vaên chöông, taäp trung nhöõng ñieàu moïi ngöôøi öa thích saùng taùc ra boä Tam Quoác Chí thoâng tuïc dieãn nghóa, moät boä tieåu thuyeát lòch söû kieät xuaát. Boä saùch naøy laø söï keát hôïp giöõa trình ñoä cuûa vaên nhaân vôùi vaên ngheä daân gian thôøi baáy giôø. 16 Moät maët taùc giaû vaän duïng moät caùch ñaày ñuû tö lieäu trong Tam Quoác Chí vaø nhöõng chuù thích cuûa Buøi Tuøng, coäng theâm nhöõng tö lieäu maø caùc saùch söû cung caáp. Maët khaùc, taùc phaåm haáp thu noäi dung moät soá löôïng lôùn caùc thoaïi baûn, hí kòch vaø truyeàn thuyeát trong daân gian ñeå taïo ra nhöõng hö caáu trong caùc chi tieát, taïo thaønh “baûy phaàn thöïc ba phaàn hö”. Cuoäc ñôøi nhaø vaên La Quaùn Trung (1330? -1400?) khoâng thaáy söû saùch ghi cheùp. Chæ coù moät soá taøi lieäu raûi raùc coù ñeà caäp ñeán oâng, nhöng noäi dung caùc taøi lieäu aáy nhieàu khi cuõng ñoái laäp nhau. Theo Luïc quyû baï tuïc bieân cuûa Giaû Troïng Ninh (soáng vaøo cuoái ñôøi Nguyeân ñaàu ñôøi Minh) thì taùc giaû Tam quoác dieãn nghóa teân laø Baûn, töï Quaùn Trung, hieäu Hoà Haûi Taûn Nhaân, nguyeân quaùn ôû Thaùi Nguyeân, töøng soáng ôû Haøng Chaâu. Giaû Troïng Ninh noùi La Quaùn Trung laø “baïn vong nieân cuûa toâi, vì gaëp tình hình coù nhieàu bieán coá neân moãi ngöôøi soáng moät nôi. Ñeán nieân hieäu Chí Chính naêm Giaùp Thìn coù gaëp laïi nhau, sau ñoù laïi xa nhau ngoaøi saùu möôi naêm, neân khoâng roõ cuoái ñôøi cuûa oâng theá naøo”. Qua ñoù, chuùng ta thaáy ñeán nieân hieäu Chí Chính naêm thöù 24 (1364), töùc cuoái ñôøi Nguyeân oâng vaãn coøn soáng. Ngoaøi ra, ngöôøi ñôøi Minh laø Vöông Kì coù noùi La Quaùn Trung laø ngöôøi coù chí “möu ñoà ñeá vöông”. Töø Vò Nhaân ñôøi Thanh noùi oâng töøng laøm khaùch döôùi tröôùng Tröông Syõ Thaønh. Veà saùng taùc, La Quaùn Trung khoâng chæ laø nhaø vaên maø coøn ñöôïc bieát ñeán laø taùc gia taïp kòch. Nhöõng vôû cuûa oâng hieän nay coøn löu truyeàn nhö Trieäu Thaùi Toå long hoå phong vaân hoäi, Tuøy Ñöôøng chí truyeän, Tuøy Ñöôøng nguõ ñaïi söû dieãn nghóa truyeän, Tam toaïi bình yeâu truyeän,… Tuy nhieân, tieåu thuyeát Tam quoác dieãn nghóa laø vó ñaïi nhaát vaø chuû yeáu nhôø ñoù maø ñòa vò cuûa Quaùn Trung ñöôïc ñeà cao trong lòch söû vaên hoïc Trung Quoác. Hieän nay, aán baûn sôùm nhaát cuûa boä Tam quoác dieãn nghóa coøn giöõ ñöôïc laø aán baûn vaøo nhöõng naêm Gia Tónh trieàu Minh, goàm 24 quyeån, chia laøm 240 muïc, moãi muïc coù moät töïa nhoû goàm baûy chöõ. Veà sau nhöõng aán baûn khaùc ñeàu caên cöù vaøo aán baûn Gia Tónh, phaàn tieåu tieát thì coù thay ñoåi, nhöng dieän maïo chung cuûa 17 taùc phaåm vaãn giöõ nguyeân. Chæ coù aán baûn laáy teân “Lyù Traùc Ngoâ bình baûn” laø chia 240 muïc trong saùch Gia Tónh thaønh 120 hoài. Ñeán nhöõng naêm Khang Hy ñôøi Thanh, hai cha con Mao Luaân vaø Mao Toân Cöông ñaõ gia coâng chænh lyù boä saùch naøy. Hoï thay ñoåi nhöõng hoài muïc vaø theâm bôùt khaù nhieàu tình tieát vaø vaên chöông, boû ñi nhöõng phaàn bình luaän ca ngôïi trong nguyeân baûn vaø theâm vaøo nhöõng lôøi bình luaän cuûa mình. Traûi qua söï gia coâng naøy, phöông dieän ngheä thuaät cuûa tieåu thuyeát Tam quoác dieãn nghóa ñöôïc naâng cao raát nhieàu, nhöng maøu saéc ñaïo ñöùc chính thoáng trong nguyeân baûn laïi caøng ñöôïc toâ ñaäm hôn. Ñaây laø aán baûn ñöôïc löu haønh roäng raõi hieän nay. 1.3.2 VAÊN XUOÂI TÖÏ SÖÏ VIEÄT NAM TÖØ THEÁ KYÛ X ÑEÁN THEÁ KYÛ XIX Töï söï voán coù nghóa goác laø keå vieäc. Ban ñaàu noù chæ laø nhöõng caâu keå, ñoaïn keå, sau phaùt trieån leân möùc ñoä cao hôn laø nhöõng taùc phaåm töï söï, keå laïi caâu chuyeän hoaøn chænh. Neáu taùc phaåm tröõ tình chuû yeáu boäc loä caûm nhaän chuû quan cuûa nhaø vaên thì taùc phaåm töï söï chuû yeáu theå hieän caùi nhìn khaùch quan ñoái vôùi thöïc taïi. Taùc phaåm töï söï bao giôø cuõng coù coát truyeän gaén lieàn vôùi moät heä thoáng nhaân vaät ñöôïc khaéc hoïa ñaày ñuû nhieàu maët… Trong taùc phaåm töï söï, coát truyeän ñöôïc trieån khai, nhaân vaät ñöôïc khaéc hoïa nhôø moät heä thoáng chi tieát ngheä thuaät phong phuù, ña daïng, bao goàm chi tieát söï kieän, xung ñoät, chi tieát noäi taâm, ngoaïi hình cuûa nhaân vaät , chi tieát tính caùch, chi tieát noäi thaát, ngoaïi caûnh, phong tuïc, ñôøi soáng vaên hoùa lòch söû, laïi coøn coù caû nhöõng chi tieát lieân töôûng, töôûng töôïng hoang ñöôøng maø khoâng ngheä thuaät naøo taùi hieän ñöôïc. Vaên xuoâi töï söï khoâng chæ laø boä phaän caáu thaønh vaên hoïc daân toäc, maø coøn laø aûnh xaï phaûn chieáu trình ñoä tö duy ngheä thuaät cuûa neàn vaên hoïc ñaõ saûn sinh ra noù. Vaên xuoâi töï söï Vieät Nam thôøi trung ñaïi cuõng vaäy, vöøa phaûn aùnh tö duy ngheä thuaät cuûa ngöôøi Vieät Nam vöøa gaén lieàn vôùi quaù trình lòch söû cuûa vaên hoïc daân toäc. Bôûi theá, muoán hieåu doøng vaên xuoâi töï söï naøy chuùng ta khoâng theå khoâng bieát qua nhöõng böôùc ñi lòch söû cuûa noù. * Giai ñoaïn töø theá kyû X ñeán theá kæ XIV 18 Ñaëc ñieåm cuûa giai ñoaïn naøy laø vaên xuoâi töï söï chöa taùch khoûi vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc chöùc naêng. Taùc phaåm goàm hai loaïi chính: truyeän daân gian (goàm söu taàm, ghi cheùp, chænh lyù truyeän daân gian) vaø truyeän lòch söû, toân giaùo. Ñieån hình cho loaïi thöù nhaát coù Lónh Nam chích quaùi. Loaïi thöù hai chia laøm hai nhoùm. Nhoùm moät laø nhöõng taùc phaåm phaûn aùnh tröïc tieáp lòch söû nhö Ngoaïi söû kyù (Ñoã Thieäu), phaàn Ngoaïi kæ saùch Ñaïi Vieät söû kí (Leâ Vaên Höu). Nhoùm hai laø nhöõng taùc phaåm gaén vôùi lòch söû toân giaùo, nhö Baùo cöïc truyeän, Vieät ñieän u linh, Tam Toå thöïc luïc… Maëc duø chöa thoaùt khoûi vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc chöùc naêng (toân giaùo, haønh chính), vaên xuoâi töï söï theá kæ X ñeán theá kæ XIV coù yù nghóa cöïc kyø quan troïng. Bôûi noù laøm nhieäm vuï ñaët neàn moùng cho toaøn boä vaên xuoâi töï söï trung ñaïi cuõng nhö truyeän vaên xuoâi ôû nhöõng thôøi kyø sau veà noäi dung cuõng nhö veà phöông thöùc tö duy ngheä thuaät. * Giai ñoaïn töø theá kæ XV ñeán theá kæ XVI Giai ñoaïn naøy, vaên xuoâi töï söï ñaõ thoaùt ra khoûi moái raøng buoäc cuûa vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc chöùc naêng, töï saùng taïo ra truyeän môùi vöøa mang ñaäm saéc thaùi daân toäc, vöøa phaûn aùnh ñöôïc hieän thöïc ñöông thôøi. Thaønh töïu ñaëc saéc naøy ñöôïc theå hieän baèng söï xuaát hieän cuûa Thaùnh Toâng di caûo vaø Truyeàn kì maïn luïc. ÔÛ ñoù hai taùc giaû Leâ Thaùnh Toâng vaø Nguyeãn Döõ ñaõ raát thaønh coâng trong vieäc ñöa vaên xuoâi töï söï vaøo quyõ ñaïo ngheä thuaät – vaên hoïc laáy con ngöôøi laøm ñoái töôïng vaø trung taâm phaûn aùnh. Ngoaøi hai taùc phaåm tieâu bieåu treân, chuùng ta coøn coù theå keå theâm Nam OÂng moäng luïc (Hoà Nguyeân Tröøng), Nam Xöông töù quaùi truyeän, Ngoïc Thanh u minh thaàn luïc (Khuyeát danh)… Toùm laïi, vaên xuoâi töï söï Vieät Nam töø theá kæ X ñeán theá kæ XVI laø moät quaù trình phaùt trieån quan troïng, moät böôùc tieán daøi coù yù nghóa lôùn lao. Ñoù laø ñi töø choã ghi cheùp, thu löôïm chuyeän daân gian, nhöõng thaàn phuû thaàn tích ñeán choã saùng taïo hö caáu baèng nhöõng tö duy ngheä thuaät ñaëc saéc. Ñaây laø neàn taûng vöõng chaéc ñeå con thuyeàn vaên xuoâi töï söï baêng veà tröôùc vôùi nhöõng thaønh töïu môùi, nhaát laø tieåu thuyeát chöõ Haùn Vieät Nam. 19 * Giai ñoaïn töø theá kæ XVII ñeán theá kæ XIX Caùc hình thöùc vaên xuoâi töï söï giai ñoaïn naøy phong phuù hôn tröôùc. Ngoaøi caùc theå loaïi tröôùc ñoù, nay ñaõ coù theâm theå kí vaø tieåu thuyeát chöông hoài. Ngöôøi môû ñaàu cho theå kí ôû giai ñoaïn naøy laø taùc giaû Vuõ Phöông Ñeà vôùi taùc phaåm Coâng dö tieäp kí vaø tieáp theo laø Traàn Tieán vôùi Caùt Xuyeân tieäp buùt. Sau ñoù nôû roä vôùi Thöôïng Kinh kí söï cuûa Leâ Höõu Traùc, Vuõ Trung tuøy buùt cuûa Phaïm Ñình Hoå, Tang thöông ngaãu luïc cuûa Tuøng Nieân… Noäi dung cuûa theå kyù giai ñoaïn naøy cöïc kì ña daïng, ñaùp öùng nhu caàu phaûn aùnh kòp thôøi hieän thöïc soâi ñoäng cuûa xaõ hoäi Vieät Nam luùc baáy giôø. Veà tieåu thuyeát chöông hoài, coù moät soá taùc phaåm tieâu bieåu nhö: Nam trieàu coâng nghieäp dieãn chí, Thieân Nam lieät truyeän, Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí, Hoaøng Vieät höng long chí, Taây Döông Gia Toâ bí luïc, Vieät Lam tieåu söû, Ñaøo hoa moäng kí, Ñieåu thaùm kì aùn,…Tieåu thuyeát chöông hoài ra ñôøi ñaõ ñaùnh daáu söï tröôûng thaønh vöôït baäc cuûa vaên xuoâi töï söï Vieät Nam thôøi trung ñaïi. 1.3.3 SÖÏ RA ÑÔØI CUÛA TIEÅU THUYEÁT LÒCH SÖÛ CHÖÕ HAÙN VIEÄT NAM 1.3.3.1 NHU CAÀU PHAÙT TRIEÅN NOÄI TAÏI Sau giai ñoaïn huy hoaøng cuûa nhaø nöôùc phong kieán döôùi trieàu Leâ Thaùnh Toâng, lòch söû Vieät Nam böôùc vaøo thôøi kì hoãn loaïn. Döôùi caùc trieàu Leâ Uy Muïc (1504-1509), Leâ Töông Döïc (1509-1516), kyû cöông ñaát nöôùc bò ñaûo tung. Trieàu Leâ nhö moät coã xe ñang lao nhanh xuoáng vöïc thaúm. Leâ Chieâu Toâng (1516-1522) leân thay Töông Döïc, nhöng oâng baát löïc, quyeàn bính khoâng ôû trong tay mình, chæ say meâ saên baén, ñeå roài bò ñaïi thaàn Maïc Ñaêng Dung gieát haïi. Cuoái cuøng tôùi ñôøi vua Cung Hoaøng (1522-1527) vaän nöôùc ñaõ suy ñeán noãi moïi quyeàn bính trong ngoaøi ñeàu rôi vaøo tay hoï Maïc. Vaäy laø moät traêm naêm gaây döïng cô ñoà cuûa nhaø Leâ (1427- 1527) ñeán ñaây ñaõ gaëp moät böôùc ngoaët lôùn: nhaø Maïc thay theá. Caùc vua Maïc Ñaêng Dung (1527-1529), Maïc Ñaêng Doanh (1530-1540), Maïc Phuùc Haûi (1541-1546)… coá giöõ coã xe chính trò khoûi lao xuoáng doác, nhöng ñaønh baát löïc. Trong khi ñoù, caùc cöïu thaàn nhaø Leâ ñaõ laøm buøng leân cuoäc chieán Leâ- 20 Maïc keå töø naêm 1533 khi Leâ Ninh ñöôïc Nguyeãn Kim tìm thaáy vaø leân ngoâi vua ôû Saàm Chaâu, Ai Lao. Sau khi Nguyeãn Kim cheát naêm 1545, con reå cuûa oâng laø Trònh Kieåm tieáp tuïc trung höng nhaø Leâ. Chieán cuoäc Leâ-Maïc keùo daøi ñeán taän naêm 1592. Trònh Tuøng, con trai Trònh Kieåm dieät ñöôïc Maïc Maäu Hôïp vaøo thaùng 12 vaø chieám laïi Thaêng Long. Trong khi nhaø Maïc chöa bò tieâu dieät hoaøn toaøn thì töø naêm 1600, maâu thuaãn giöõa Trònh Tuøng vôùi Nguyeãn Hoaøng (con trai Nguyeãn Kim) caøng gay gaét. Theá laø ñaát nöôùc taïo thaønh cuïc dieän tam phaân Maïc-Leâ (Trònh) – Nguyeãn. Töø naêm 1527 ñeán naêm 1677, ñaát nöôùc ta phaûi chòu bao caûnh noài da xaùo thòt, huynh ñeä töông taøn, thaät ñau loøng. Caùi giaù maø daân toäc ta phaûi traû quaù ñaét, cuûa hao ngöôøi toån, kinh teá kieät queä, ñaát nöôùc ñoå naùt, ñaïo ñöùc baêng hoaïi. Nhöng bieát laøm sao ñöôïc, bôûi noäi chieán haàu nhö laø moät taát yeáu lòch söû maø caùc quoác gia trung ñaïi phaûi thöïc hieän treân con ñöôøng thoáng nhaát. Cuoái theá kæ XVII, veà cô baûn cuïc dieän chieán tranh ba beân ñaõ chaám döùt, nhöng do chieán tranh keùo daøi neân ñaõ khieán ñôøi soáng nhaân daân khoán cuøng, khoâng theå vöïc leân ñöôïc. Tröôùc tình caûnh aáy, lyù ra giôùi caàm quyeàn Ñaøng trong laãn Ñaøng ngoaøi phaûi taän duïng cô hoäi ñeå phaùt trieån kinh teá, boài döôõng söùc daân. Song ngöôïc laïi, hoï chæ tranh thuû ñeå lao vaøo cuoäc soáng aên chôi höôûng laïc. Hoï vô veùt tieàn cuûa, thoùc gaïo, söùc lao ñoäng cuûa nhaân daân maø cung phuïng cho nhöõng cuoäc höôûng laïc baát taän aáy. Daân caû hai mieàn noåi daäy choáng laïi chính quyeàn treân phaïm vi caû nöôùc vôùi quy moâ lôùn chöa töøng thaáy. Caùc söû gia trong vaø ngoaøi nöôùc goïi theá kæ thöù XVIII laø “theá kæ noâng daân khôûi nghóa”. Daân caû nöôùc ai ai cuõng khao khaùt moät cuoäc soáng yeân bình, thoáng nhaát. Ñænh ñieåm cuûa khaùt khao chính ñaùng ñoù laø söï thaønh coâng cuûa phong traøo khôûi nghóa Taây Sôn do Nguyeãn Hueä laõnh ñaïo. Phong traøo Taây Sôn ñaõ deïp tan caùc theá löïc phong kieán thoái naùt ñang thoáng trò trong nöôùc, ñaäp tan aâm möu xaâm löôïc cuûa ñaïo quaân phöông Baéc vaø ñang treân ñaø xaây döïng laïi giang sôn Ñaïi Vieät giaøu maïnh, ñoäc laäp töï chuû nhö ngaøy tröôùc. Theá nhöng, töø luùc Quang Trung maát, ñaát nöôùc laïi moät laàn nöõa laâm vaøo caûnh noäi chieán maø keát quaû laø nhaø Taây Sôn suïp ñoå, Nguyeãn AÙnh leân ngoâi laäp neân moät trieàu ñaïi môùi… 21 Böùc tranh xaõ hoäi – lòch söû Vieät Nam roäng lôùn vaø soâi ñoäng cuûa nhöõng theá kæ XVI, XVII, XVIII vaø ñaàu theá kæ XIX nhö moät thoâi thuùc noäi taïi caàn ñöôïc ghi laïi. Nhöng ghi baèng caùch naøo? Söï thoâi thuùc kia khieán cho ngöôøi caàm buùt baáy giôø khoâng ngöøng traên trôû, tìm toøi, thöû nghieäm vaø dó nhieân khoâng phaûi baèng nhöõng lyù thuyeát, nhöõng taøi lieäu söû hoïc… maø baèng nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät cuï theå. Tröôùc hieän thöïc ngoån ngang, soâi ñoäng, phöùc taïp cuûa lòch söû Vieät Nam baáy giôø, vaên hoïc phaàn naøo ñaõ thay ñoåi nhöõng quan nieäm, höôùng ñi. Ngöôøi ngheä só khoù theå thu mình trong nhöõng phoøng vaên ñeå soâi kinh naáu söû, trích cuù taàm chöông. Tieâu chí veà caùi ñeïp trong vaên chöông ñaõ chuyeån höôùng veà vôùi cuoäc soáng hieän thöïc. Cuoäc soáng thöïc tieãn chöa bao giôø coù vai troø quan troïng trong vaên hoïc nhö ôû nhöõng theá kæ naøy. Theá nhöng, ñeå ghi laïi vaø theå hieän caùch nhìn vaø suy ngaãm veà hieän thöïc lòch söû aáy, döôøng nhö caùc theå loaïi vaên hoïc chính thoáng baát löïc. Thô chöõ Haùn cuûa Nguyeãn Du, thô Noâm cuûa Hoà Xuaân Höông, nhöõng khuùc ngaâm, nhöõng baøi phuù… chaúng qua chæ ghi laïi moät neùt, maûng naøo ñoù cuûa hieän thöïc ñôøi soáng. Ngay caû kí, tuøy buùt, ñoaûn thieân tieåu thuyeát cuõng coù nhieàu haïn cheá khi ghi laïi nhöõng hieän thöïc treân. Ñeå ghi laïi nhöõng böùc tranh hieän thöïc roäng lôùn cuûa lòch söû soâi ñoäng phöùc taïp aáy caàn phaûi coù nhöõng taùc phaåm daøi hôi, quy moâ lôùn. Vì vaäy, ñaây chính laø nhu caàu khaån thieát ñeå caùc tieåu thuyeát vaên xuoâi daøi hôi xuaát hieän vì chæ coù theå loaïi naøy môùi ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu treân cuûa thôøi ñaïi. 1.3.3.2 SÖÏ TAÙC ÑOÄNG CUÛA TIEÅU THUYEÁT CHÖÔNG HOÀI TRUNG QUOÁC Söï ra ñôøi cuûa tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam, beân caïnh nguyeân nhaân do söï thoâi thuùc cuûa thôøi ñaïi nhö ñaõ noùi, coøn phaûi keå ñeán söï taùc ñoäng tích cöïc cuûa tieåu thuyeát coå Trung Hoa. Trong baàu khí quyeån vaên hoïc khu vöïc Ñoâng AÙ, vaên hoïc Trung Quoác noùi chung vaø tieåu thuyeát coå Trung Quoác noùi rieâng coù yù nghóa raát quan troïng. Khoâng rieâng Vieät Nam, ngay caû vaên hoïc Nhaät Baûn, Haøn Quoác ñeàu chòu aûnh höôûng nhieàu töø vaên hoïc, töø neàn tieåu thuyeát Trung Quoác. Thöïc teá caùc taùc giaû vaên hoïc Vieät Nam tieáp xuùc vôùi tieåu thuyeát coå Trung Quoác töø bao giôø, hieän nay chuùng ta khoâng thaáy taøi lieäu naøo ghi cheùp. Nhöng 22 chaéc chaén trong truyeàn thoáng giao löu vaên hoùa vaên hoïc giöõa hai nöôùc, khoâng ít saùch vôû thö tòch Trung Quoác ñaõ du nhaäp vaøo nöôùc ta. Ñaùng keå laø caùc söù ñoaøn, caùc thöông nhaân… ñaõ chuû ñoäng tìm mua caùc saùch vôû, tieåu thuyeát mang veà, ñaëc bieät laø caùc söù thaàn. Hoï laø caùc ñaïi thaàn nhöng ñoàng thôøi cuõng laø nhöõng trí thöùc lôùn. Phaàn nhieàu trong hoï laø nhöõng ngheä só taøi hoa, coù nhaõn quan vaên hoïc saéc saûo neân laïi caøng coù yù thöùc mua saùch. Khoâng chæ caùc kinh söû, hoï coøn raát chuù yù caùc boä tieåu thuyeát noåi tieáng cuûa Trung Quoác. Theo Phaïm Tuù Chaâu, Baéc söû thoâng luïc cuûa hoïc giaû Leâ Quyù Ñoân cho bieát, trong chuyeán ñi söù naêm 1760-1762, phoù söù Leâ Quyù Ñoân vaø phoù söù Trònh Xuaân Thuï mang veà nöôùc moãi ngöôøi moät boä Phong thaàn dieãn nghóa. Cuõng qua Leâ Quyù Ñoân chuùng ta bieát raèng oâng ñaõ ñoïc Taây du kí vaø Tam quoác dieãn nghóa. Nhö vaäy moái quan taâm cuûa ngöôøi Vieät ñoái vôùi tieåu thuyeát coå Trung Quoác, nhaát laø vôùi Tam quoác dieãn nghóa coù theå sôùm hôn thôøi ñieåm Leâ Quyù Ñoân ñi söù. Veà ñieàu naøy, taùc giaû Phaïm Tuù Chaâu ñaõ vieát “Ngöôøi ta thích Taây du kí, daãn (truyeän) Taây du kí trong khi ñoái ñaùp vôùi caùc quan laïi nhaø Thanh, nhöng söï öa thích ñoái vôùi Tam quoác dieãn nghóa coù phaàn saâu roäng hôn… tranh veõ caùc tích trong Tam quoác dieãn nghóa ñöôïc ñöa vaøo nöôùc ta baùn khaù phoå bieán” (9,tr 168). Trong cung, vua Leâ Hieån Toâng thöôøng “treo tranh Tam Quoác, sai caùc cung nöõ maëc aùo traän, caàm giaùo maùc, chia theá traän ba nöôùc Nguïy – Thuïc – Ngoâ roài daïy hoï caùch ngoài, ñöùng, ñaâm ñôõ ñeå mua vui trong luùc thö nhaøn” (53,tr 130). “Trong Phuû chuùa, trong caùc nhaø quyeàn quyù, ngöôøi ta coøn veõ tranh Tam Quoác leân bình phong. ÔÛ caùc nhaø vaên hoï Ngoâ, nieàm höùng thuù ñoái vôùi Tam quoác dieãn nghóa laø ñieàu khoâng theå che giaáu”(8, tr 168) Töø söï yeâu thích tieåu thuyeát chöông hoài Trung Quoác, caùc nhaø vaên Vieät Nam caøng coù lyù do vieát truyeän lòch söû theo hình thöùc chöông hoài truyeàn thoáng cuûa Trung Quoác. Ñieàu naøy hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi xu höôùng phaùt trieån cuûa vaên hoïc Vieät Nam, vôùi nhu caàu phaûn aùnh hieän thöïc cuoäc soáng nhö ñaõ noùi. 23 24 Chöông hai: SÖÏ TIEÁP NHAÄN VAØ SAÙNG TAÏO VEÀ PHÖÔNG DIEÄN NOÄI DUNG 2.1 ÑEÀ TAØI SAÙNG TAÙC Vaên söû trieát baát phaân laø moät hieän töôïng mang tính ñaëc tröng, cuõng coù theå noùi laø moät quy luaät mang tính ñaëc thuø cuûa vaên hoïc thôøi trung ñaïi, khoâng chæ ôû Vieät Nam maø coøn treân theá giôùi noùi chung. Noù ñaõ laø moät phöông dieän ñeå phaân bieät vaên hoïc trung ñaïi vôùi vaên hoïc hieän ñaïi. Theo giaùo sö Nguyeãn Ñình Chuù, sôû dó coù hieän töôïng aáy laø vì thôøi trung ñaïi khoái löôïng tri thöùc cuûa xaõ hoäi chöa phong phuù ñeán ñoä phaûi coù söï phaân ngaønh nhö thôøi hieän ñaïi. ÔÛ thôøi trung ñaïi, khoâng rieâng ôû Vieät Nam , nho só laø maãu ngöôøi trí thöùc mang tính chaát hoãn hôïp. Nho só kieâm caû y lí soá. Hoï vöøa laø vaên nhaân, vöøa laø trieát gia, söû gia, chieâm tinh gia… Maët khaùc, hieän töôïng naøy coøn laø saûn phaåm cuûa moät trình ñoä tö duy ngheä thuaät maø trong ñoù söï phaân hoùa giöõa hai hình thaùi tö duy luaän lí vaø hình töôïng chöa ñöôïc taùch bieät nhö veà sau. Noùi ñeán hieän töôïng vaên söû trieát baát phaân ôû thôøi trung ñaïi chính laø noùi ñeán hieän töôïng ñan xen giöõa hai hình thaùi tö duy luaän lí vaø hình töôïng; chính laø noùi ñeán traïng thaùi trong saùng taùc vaên chöông khi tö duy hình töôïng chöa laán aùt ñöôïc hoaøn toaøn tö duy luaän lí. Vôùi vaên hoïc trung ñaïi, noäi dung caùc yù töôûng, caùc khaùi nieäm mang tính trieát hoïc, noùi chung vaãn toàn taïi trong taùc phaåm moät caùch tröïc tieáp baèng tö duy luaän lyù, trong khi vôùi vaên hoïc hieän ñaïi, chuùng ñaõ toàn taïi theo kieåu giaùn tieáp, tan bieán vaøo heä thoáng hình töôïng trong taùc phaåm. Hieän töôïng vaên söû trieát baát phaân coøn coù lieân quan maät thieát vôùi quan nieäm vaên chöông trong thôøi trung ñaïi, trong ñoù, khaùi nieäm “vaên” vöøa coù nghóa heïp vöøa coù nghóa roäng. “Vaên”, trong nghóa roäng, laø ñoàng nhaát vôùi vaên hoùa, vaên hieán, vôùi hoïc thuaät noùi chung. Chöõ “vaên” trong luaän ñeà “tieân hoïc leã, haäu hoïc vaên” coù 25 nghóa roäng nhö theá. ÔÛ thôøi trung ñaïi, moät khi quan nieäm vaên chöông ñöôïc môû roäng nhö vaäy thì hieän töôïng vaên söû trieát baát phaân laø chuyeän deã hieåu. Trong vaên hoïc trung ñaïi, hieän töôïng vaên söû trieát baát phaân tröôùc heát ñöôïc theå hieän trong heä thoáng theå loaïi, goàm hai loaïi hình chính laø vaên vaàn vaø vaên xuoâi. Tuy nhieân, ôû loaïi hình vaên xuoâi hieän töôïng naøy theå hieän ñaäm neùt hôn. Loaïi hình vaên xuoâi trung ñaïi coù theå chia laøm hai boä phaän. Boä phaän thöù nhaát laø boä phaän chính luaän vôùi caùc theå nhö chieáu, cheá, bieåu, bi, vaên saùch, luaän thuyeát… Caùc loaïi naøy chuû yeáu ñöôïc vieát baèng tö duy khaùi nieäm. Tö duy hình töôïng neáu coù thì raát môø nhaït. Vôùi boä phaän thöù nhaát naøy, hieän töôïng vaên trieát baát phaân laø ñaëc tröng noåi baät nhaát. Boä phaän thöù hai goàm caùc theå loaïi cuï theå nhö tieåu truyeän, lieät truyeän, truyeän, tieåu thuyeát chöông hoài keå caû caùc theå loaïi khaùc thuoäc Phaät giaùo nhö truyeän truyeàn ñaêng, truyeän thaàn kì, truyeän caùc thaùnh, hoaëc caùc truyeän gaén vôùi caùc leã nghi, toân giaùo nhö thaàn tích, thaàn phaû… Caùc theå naøy ñeàu coù yeáu toá truyeän, töùc laø ñaõ coù yeáu toá ngheä thuaät hôn nhöng vaãn chöa ñuû ñeå taùch khoûi söû. Coù theå noùi, hieän töôïng vaên söû baát phaân laø ñaëc ñieåm noåi baät nhaát trong caùc theå trong boä phaän thöù hai. Bôûi vaäy veà sau, caùc söû gia vaãn khai thaùc noäi dung caùc truyeän vaên xuoâi trung ñaïi nhö baát kì coâng trình söû hoïc naøo khaùc. 2.1.1 ÑEÀ TAØI TRONG TAM QUOÁC DIEÃN NGHÓA Hieän töôïng vaên söû trieát baát phaân nhö chuùng ta ñaõ noùi laø ñaëc tröng noåi baät cuûa vaên hoïc trung ñaïi, nhaát laø boä phaän vaên xuoâi töï söï. Vì theá raát thieáu soùt khi lí giaûi vaø tìm hieåu veà tieåu thuyeát lòch söû chöông hoài maø chuùng ta boû qua yeáu toá lòch söû trong ñeà taøi noäi dung taùc phaåm. Trong caùc tieåu thuyeát lòch söû chöông hoài cuûa Trung Quoác laãn Vieät Nam, caùc nhaø vaên thöôøng khai thaùc ñeà taøi lòch söû, nhaân vaät lòch söû. Noùi caùch khaùc, giaûng söû hay dieãn nghóa cho söû laø ñaëc ñieåm raát lôùn cuûa theå loaïi tieåu thuyeát naøy. Tam quoác dieãn nghóa laø moät taùc phaåm tieâu bieåu cho loái tieåu thuyeát giaûng söû cuûa vaên hoïc Trung Quoác. Toaøn boä 120 hoài cuûa taùc phaåm ñaõ phaûn aùnh chaân 26 thöïc dieän maïo lòch söû ñaày soâi ñoäng phöùc taïp cuûa Trung Quoác vaøo hai theá kæ ñaàu coâng nguyeân. Tam quoác dieãn nghóa laø moät caâu chuyeän daøi veà söï phaân tranh cuûa ba taäp ñoaøn Nguïy, Thuïc, Ngoâ töø naêm 220, khi Taøo Phi pheá boû Haùn Hieán Ñeá laäp neân nhaø Nguïy cho ñeán naêm 280, khi Tö Maõ Vieâm dieät nhaø Ngoâ thoáng nhaát Trung Quoác laäp neân nhaø Taán. Nhöng vì bò chi phoái theo thuyeát nhaân quaû neân tieåu thuyeát môû roäng phaïm vi, khoâng baét ñaàu söï vieäc töø naêm 220 maø töø naêm 184 vôùi vieäc khôûi nghóa cuûa nhoùm “Khaên vaøng” (Hoaøng caân). Vaøo thôøi Haùn Hieán Ñeá, Haùn Linh Ñeá, neàn chính trò nhaø Haùn khuûng hoaûng thoái naùt cöïc ñoä. Nhaø vua tin duøng luõ hoaïn quan, ngoaïi thích (hoï ngoaïi nhaø vua). Boïn naøy laäp phe caùnh beø ñaûng cuøng nhau ra söùc vô veùt cuûa daân. Chính söï ñoå naùt, boïn quan lieâu ñòa chuû thöøa cô chieám ñoaït ñaát ñai, toå chöùc thaønh nhöõng taäp ñoaøn quaân phieät vuõ trang, ra söùc cheùm gieát ñoát phaù. Naïn haïn haùn maát muøa lieân tieáp xaûy ra. Loøng ngöôøi xaùo ñoäng. Caùc cuoäc khôûi nghóa noâng daân noåi leân. Ñaùng chuù yù nhaát laø cuoäc khôûi nghóa “Khaên vaøng” do ba anh em Tröông Giaùc laõnh ñaïo, thu huùt maáy möôi vaïn daân ñinh tham gia. Vôùi danh nghóa baûo veä nhaø vua, caùc taäp ñoaøn quaân phieät ra söùc ñaøn aùp, daäp taét nghóa quaân “Khaên vaøng”. Sau ñoù, caùc taäp ñoaøn quaân phieät quay ra cheùm gieát laãn nhau, moãi keû caùt cöù moät phöông. Tröôùc heát laø ñoaøn quaân hoãn hôïp c._.öôùc vaø sau noù ñeå taïo thaønh moät Tam quoác dieãn nghóa hoaøn chænh. Vaø duø ôû goùc ñoä naøo, laø boä phaän ñoäc laäp hay laø yeáu toá cuûa chænh theå, hoài naøy cuõng höôùng veà phuïc vuï tö töôûng chuû ñeà cuûa taùc phaåm. 3.3.2 KEÁT CAÁU THEÅ LOAÏI TIEÅU THUYEÁT LÒCH SÖÛ CHÖÕ HAÙN VIEÄT NAM “ÔÛ Vieät Nam, tuy khoâng coù hình thöùc thoaïi baûn nhö ôû Trung Quoác, nhöng do aûnh höôûng cuûa theå loaïi tieåu thuyeát chöông hoài cuûa Trung Quoác, neân vaãn coù caùch vieát, caùch keát caáu nhö theá” (27,tr 58). Ñieåm qua tình hình keát caáu taùc phaåm tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam, nhö Nam trieàu coâng nghieäp dieãn chí, Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí, Hoaøng Vieät höng long chí, chuùng ta caøng tin vaøo nhaän ñònh treân. Ñaây aâu cuõng laø chuyeän thöôøng trong saùng taùc vaên hoïc. Trong khi tieåu thuyeát chöông hoài Trung Quoác phaùt trieån ñeán hoài cöïc thònh vôùi nhöõng ñænh cao nhö Tam quoác dieãn nghóa, Thuûy höû,, Taây du kí… Vieät Nam vaãn chöa coù moät cuoán tieåu thuyeát naøo. Vaø trong quaù trình giao löu tieáp nhaän vaên hoïc nöôùc ngoaøi nhö ñaõ baøn ôû phaàn tröôùc, caùc nhaø vaên nöôùc ta luùc baáy giôø khoâng coù caùch naøo khaùc laø phaûi vay möôïn hoïc taäp treân tinh thaàn saùng taïo. Trong ñoù, coù vieäc vay möôïn loái keát caáu chöông hoài. Trong caùc tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam, chuùng ta thaáy Nam trieàu coâng nghieäp dieãn chí laø taùc phaåm chòu aûnh höôûng nhieàu nhaát loái keát caáu chöông hoài cuûa tieåu thuyeát Trung Quoác, töø keát caáu moãi hoài ñeán söï lieân keát giöõa nhieàu hoài trong taùc phaåm. Ví duï, trong Nam trieàu coâng nghieäp dieãn chí , môû ñaàu hoài thöù 12, Nguyeãn Khoa Chieâm cuõng coù hai caâu thô: “Chaïên Haøn Tieán, Chieâu Vuõ vaøo Luõng Hoáng Vöôït Ñeøo Ngang, Thuaän Nghóa chieám Dinh Caàu” (54,tr 311) Hai caâu thô môû ñaàu naøy cuõng coù ñaëc ñieåm yù nghóa töông töï nhö hai caâu môû ñaàu moãi hoài trong Tam quoác dieãn nghóa. Ñoù laø hai noäi dung chính seõ ñöôïc taùc giaû keå trong hoài naøy. ÔÛ hoài tröôùc taùc giaû keå vieäc Haøn Tieán, töôùng taøi cuûa chuùa 97 Trònh ñem quaân vaøo Nam ñaùnh vaø ñaõ coù moät soá traän thaéng. Tröôùc tình hình aáy, chuùa Hieàn Ñaøng trong töùc toác cho môøi caùc möu só. Trong buoåi hoïp baøn caùch ñaùnh giaëc giöõ ñaát, Chieâu Vuõ daâng keá “ñieäu hoå ly sôn” (54,tr 308), “ñuoåi raén vaøo hang” (54,tr 309). Cho neân ñaàu hoài naøy taùc giaû tieáp lôøi “laïi noùi vaên chöùc Chieâu Vuõ Nguyeãn Höõu Daät vaâng meänh rôøi trieàu ñi gaáp ra ñaïo Löu Ñoàn cuøng vôùi tieát cheá Thuaän Nghóa Nguyeãn Höõu Tieán bí maät baøn ñònh ñeå thi haønh meänh leänh cuûa Hieàn Vöông” (54,tr 311). Tieáp ñoù, hai ngöôøi baøy binh boá traän, ñöa caùc caùnh quaân veà nhöõng vò trí chieán löôïc cuûa mình. “Khi caùc ñoäi quaân thuûy boä ñeàu ñaõ sang ñòa giôùi phía Baéc, caùc töôùng ñeàu ñeán döôùi tröôùng cuûa tieát cheá chôø sai phaùi” (54,tr 312). Baáy giôø, beân Trònh nhôø phi baùo maø bieát tình hình beân Nguyeãn, “lieàn laëng leõ chia quaân ñoùng giöõ caùc nôi chôø quaân Nam tôùi seõ xoâng ra giao chieán” (54,tr 312). Keát quaû sau maáy traän giao phong, nhôø theá traän xuaát kì, quaân Nguyeãn ñaõ ñaåy quaân Trònh vaøo theá thaát thuû. “Ñaïi töôùng Haøn Tieán caû kinh, khoâng kòp truyeàn baùo, voäi ra traïi ñieåm quaân leân ngöïa ruoåi gaáp vaøo Luõng Boâng ñeå tieáp öùng” (54,tr 314). Haøn Tieán ñi tieáp öùng, boû troáng Dinh Caàu. Quaân Thuaän Nghóa thöøa theá taán coâng chieám laáy Dinh Caàu. Ghi nhaän thaéng lôïi naøy, taùc giaû Nguyeãn Khoa Chieâm vieát: “Ngöôøi ñöông thôøi coù thô bình raèng: Laãm laãm oai phong buoát ngoïn thöông Daøi khua giaùp só queùt bieân cöông Göôm ñao vung töïa roàng cuoàn bieån Ngöïa saét bon nhö ngöïa nhaûy röøng Sôùm daäy saám vang choàn caùo khieáp Gaáp reàn seùt ñaùnh maõnh xaø cuoän Huøng binh moät tieán khoùi lang taét Löøng laãy Trung Chaâu ai daùm ñöông” (54,tr 318) “Laïi noùi chuyeän khi trôøi chöa saùng… Chieâu Vuõ thuùc quaân ñaùnh Maäu Long, Haøn Tieán ôû Luõng Hoáng. Nhöng ñoác chieán Chieâu Vuõ ñaõ döï lieäu tröôùc, beøn daãn quaân baûn boä ra nuùi Eo Gioù mai phuïc” (54,tr 318). Trong traän mai phuïc aáy, Haøn 98 Tieán bò Chieâu Vuõ baén truùng vaøo vai. “Haøn Tieán chao ngöôøi rôi xuoáng, may coù quaân lính cöùu ñôõ, dìu chaïy vaøo nuùi tìm nôi aån naáp” (54,tr 319). Sau khi thaéng lôùn ôû hai traän naøy, nhieàu ngöôøi muoán thöøa theá tieán quaân ra Baéc Haø. Nhöng Thuaän Nghóa ngaên laïi, chôø vieát baåm vaên gôûi veà trieàu xin leänh. Nhaän ñöôïc baåm vaên, Hieàn vöông möøng vui vaø sai chöùc söï laø Vaên Nghieâm ra ñòa giôùi ñem ñoà ban thöôûng cuøng vôùi lôøi uûy thaùc vieäc quaân cho Chieâu Vuõ vaø Thuaän Nghóa. Roài Chieâu Vuõ vieát tôø khaûi taï ôn giao cho Vaên Nghieâm ñem veà trieàu. Theá laø heát hoài 12. Vaø hoài keá tieáp keå veà vieäc chöùc söï Vaên Nghieâm veà trieàu daâng thö… Nhìn chung, trong taùc phaåm caùc hoài ñöôïc vieát vaø boá trí trong söï lieân keát nhö theá. Trong moãi hoài ñeàu coù moät vaøi caâu chuyeän töông ñoái troïn veïn. Tuy nhieân, trong khi vay möôïn ñaëc ñieåm keát caáu chöông hoài Trung Quoác, caùc nhaø tieåu thuyeát trung ñaïi Vieät Nam cuõng coù moät soá ñieàu chænh nhaát ñònh cho phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh. Tröôùc heát, ñoù laø caùch söû duïng thô nhö laø phaàn tröõ tình ngoaïi ñeà trong tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam khoâng gioáng nhö trong Tam quoác dieãn nghóa. Neáu nhö trong Tam quoác dieãn nghóa chuû yeáu duøng baøi thô ngaén – theå töù tuyeät thì ôû trong Nam trieàu coâng nghieäp dieãn chí laïi chuû yeáu laø baøi thô daøi – theå baùt cuù. Sôû dó coù söï khaùc nhau aáy laø do hai taùc phaåm ñöôïc hình thaønh treân hai con ñöôøng khaùc nhau. Nhö ta ñaõ bieát, Tam quoác dieãn nghóa ra ñôøi döôùi aûnh höôûng cuûa thoaïi baûn. Caùc thuyeát thoaïi nhaân thöôøng duøng nhöõng hình thöùc thô ca ngaén goïn, deã nhôù deã thuoäc. Trong khi ñoù, tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam thì khaùc. Nhaø vaên vieát tieåu thuyeát khoâng döôùi aûnh höôûng cuûa thoaïi baûn, do theá, caùc baøi thô khoâng nhaát thieát phaûi ngaén, khoâng coù nhu caàu deã nhôù deã thuoäc, chæ coát sao giuùp caùc taùc giaû theå hieän troïn veïn caûm xuùc vaø thaùi ñoä cuûa mình tröôùc söï kieän. Beân caïnh ñoù, tröôùc khi ñöa thô vaøo ñeå theå hieän söï bình phaåm, thöôøng coù caâu vaên giôùi thieäu nhöng neáu nhö trong Tam quoác dieãn nghóa, La Quaùn Trung giôùi thieäu laø : “Cho neân ngöôøi ñôøi sau (haäu nhaân) coù thô raèng…” thì nhaø vaên Nguyeãn Khoa Chieâm giôùi thieäu laø “Ngöôøi ñöông thôøi (thôøi nhaân) coù thô bình taùn raèng…”. Veà hieän töôïng naøy cuõng coù theå giaûi thích raèng: do ñoái töôïng phaûn aùnh trong taùc 99 phaåm Tam quoác dieãn nghóa vaø Nam trieàu coâng nghieäp dieãn chí khoâng gioáng nhau. Tam quoác dieãn nghóa ra ñôøi sau söï vieäc ñöôïc keå khoaûng 1000 naêm, moät khoaûng thôøi gian quaù xa, cho neân La Quaùn Trung noùi “ngöôøi ñôøi sau” (haäu nhaân) töùc laø noùi ngöôøi ñöông thôøi vôùi oâng. Laøm nhö theá, taùc giaû khieán cho Tam quoác dieãn nghóa coù veû gaàn guõi môùi meû, töùc laø khaéc phuïc ñöôïc khoaûng caùch veà thôøi gian xa xoâi. Coøn Nam trieàu coâng nghieäp dieãn chí thì keå nhöõng vieäc dieãn ra chöa xa, khoaûng gaàn 100 naêm. Coù nhöõng söï kieän ñöôïc ñeà caäp trong taùc phaåm maø taùc giaû ñaõ töøng chöùng kieán. Noùi chung ñeàu laø chuyeän môùi ñaây cho neân Nguyeãn Khoa Chieâm duøng “ngöôøi ñöông thôøi” (thôøi nhaân) laø thích hôïp. Trong khi ñoù, trong Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí laïi khoâng söû duïng thô nhö ôû hai taùc phaåm treân. Khi muoán baøy toû thaùi ñoä tình caûm veà moät söï vieäc naøo ñoù, caùc nhaø vaên hoï Ngoâ coù caùch laøm rieâng, coù veû “daân gian vaø truyeàn kì” hôn. Ñoù laø qua nhaân vaät “trôøi ñaát” vaø “ngöôøi ñôøi”. Chaúng haïn, Thònh vöông vì ghen gheùt Thaùi töû Duy Vó neân daõ ñaët ra nhieàu keá thaâm hieåm, ñaåy Thaùi töû vaøo con ñöôøng cheát thaûm. Veà söï vieäc ñau loøng naøy, taùc giaû hoï Ngoâ baøy toû tình caûm nhö sau: “Ngaøy haønh hình, baàu trôøi töï nhieân toái taêm, giöõa ban ngaøy maø chæ caùch nhau gang taác cuõng khoâng troâng roõ. Chöøng hôn moät khaéc môùi laïi saùng suûa. Giaø, treû, trai, gaùi trong thieân haï, khoâng ai laø khoâng rôi nöôùc maét. Hoï ñeàu cho raèng ñoù laø vieäc traùi ngöôïc nhaát, bi thaûm nhaát töø xöa ñeán nay”(53,tr 63). Vì khoâng chòu aûnh höôûng tröïc tieáp töø tieåu thuyeát thoaïi baûn, neân tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam cuõng coù ñieåm khaùc ôû phaàn keát thuùc moãi hoài. Chaúng haïn Tam quoác dieãn nghóa hay Thuûy höû, keát thuùc moãi hoài luoân coù caâu môøi “Haï hoài phaân giaûi”, coøn trong Nam trieàu coâng nghieäp dieãn chí vaø Hoaøng Vieät höng long chí thì khoâng coù. Ñieàu naøy coù theå do yù thöùc cuûa ngöôøi caàm buùt trong quaù trình saùng taùc. Tuy vieát vaên nhöng caùc taùc giaû laïi coù yù thöùc vieát söû. Vaø vì muoán theå hieän roõ neùt chaát söû neân hoï coá tình löôïc boû ñi yeáu toá hình thöùc chöông hoài. Nhö theá, ñeå ñoäc giaû bieát raèng ñaây laø söû chöù khoâng phaûi “taïp vaên”. Toùm laïi, keát caáu chöông hoài laø moät ñaëc ñieåm noåi baät cuûa tieåu thuyeát trung ñaïi phöông Ñoâng. Tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam cuõng chòu aûnh 100 höôûng roõ neùt ñaëc ñieåm keát caáu aáy cuûa tieåu thuyeát coå ñieån Trung Quoác noùi chung vaø Tam quoác dieãn nghóa noùi rieâng. Tuy nhieân, trong khi vay möôïn, caùc nhaø vaên Vieät Nam ñaõ coù nhöõng thay ñoåi ít nhieàu ñeå taùc phaåm phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh, quan nieäm vaø sôû thích cuûa ngöôøi Vieät Nam. 101 KEÁT LUAÄN 1. Giao löu, tieáp nhaän vaø saùng taïo voán laø moät trong nhöõng quy luaät coù tính phoå bieán trong ñôøi soáng vaên hoïc theá giôùi. Do hoaøn caûnh lòch söû coù tính ñaëc thuø, vaên hoïc Vieät Nam, nhaát laø vaøo thôøi trung ñaïi, chòu aûnh höôûng saâu saéc nhöõng thaønh töïu cuûa vaên hoùa vaên hoïc Trung Quoác. Söï aûnh höôûng aáy dieãn ra ôû haàu khaép caùc theå loaïi. Cuøng vôùi thô, tieåu thuyeát chöông hoài cuõng laø theå loaïi chòu aûnh höôûng ñaäm neùt nhaát. Tuy nhieân, beân caïnh vieäc tieáp nhaän töø vaên hoïc Trung Quoác thì tieåu thuyeát chöông hoài Vieät Nam cuõng vaãn vaän ñoäng theo quy luaät noäi taïi cuûa mình. Trong khi tieáp nhaän, caùc nhaø tieåu thuyeát Vieät Nam ñaõ coù nhöõng coá gaéng ñeå taïo neân nhöõng chaát löôïng môùi phuø hôïp vôùi vaên hoùa, vôùi quan nieäm thaåm myõ, vôùi taâm hoàn daân toäc. 2. ÔÛ Vieät Nam thôøi trung ñaïi, theå loaïi tieåu thuyeát ra ñôøi töông ñoái muoän so vôùi Trung Quoác. Giai ñoaïn ñaàu (töø theá kæ X ñeán theá kæ XIV ), vaên xuoâi töï söï chöa taùch khoûi vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc chöùc naêng. Taùc phaåm môùi döøng laïi ôû qui moâ nhoû, ghi laïi nhöõng caâu chuyeän raûi raùc trong daân gian hoaëc keå chuyeän lòch söû hay toân giaùo. Vaøo khoaûng cuoái theá kæ XV, vaên xuoâi töï söï phaùt trieån theâm moät böôùc, daàn ñi vaøo quyõ ñaïo ngheä thuaät vôùi phaàn hö caáu ñaùng keå cuûa nhaø vaên. Thaønh töïu tieâu bieåu cho vaên xuoâi töï söï giai ñoaïn naøy laø Thaùnh Toâng di caûo vaø Truyeàn kì maïn luïc. Chính thaønh coâng cuûa nhöõng taùc phaåm naøy vaø nhöõng taùc phaåm ra ñôøi sau ñoù ñaõ taïo neân böôùc phaùt trieån quan troïng, taïo neàn taûng vöõng chaéc ñeå con thuyeàn vaên xuoâi töï söï baêng veà tröôùc vôùi nhöõng thaønh töïu môùi. Sang ñeán theá kæ XVII, caùc hình thöùc vaên xuoâi töï söï ñaõ phong phuù hôn. Ngoaøi caùc theå loaïi ra ñôøi tröôùc ñoù, nay ñaõ coù theâm theå kí vaø tieåu thuyeát chöông hoài. Nhö vaäy, trong khi tieåu thuyeát chöông hoài Trung Quoác noùi chung vaø Tam quoác dieãn nghóa noùi rieâng ñaõ ñang treân ñænh cao vinh quang vôùi nhieàu thaønh töïu röïc rôõ, thì tieåu thuyeát vaên xuoâi chöõ Haùn Vieät Nam môùi baét ñaàu hình thaønh vaø 102 phaùt trieån. Do yeâu caàu phaûn aùnh hieän thöïc cuûa thôøi ñaïi, do hoaøn caûnh Vieät Nam vaø Trung Quoác voán coù moái quan heä maät thieát veà vaên hoùa vaên hoïc neân vieäc caùc nhaø vaên Vieät Nam deã daøng tieáp nhaän thaønh töïu cuûa tieåu thuyeát chöông hoài Trung Quoác ñeå laøm phong phuù cho neàn vaên hoïc nöôùc nhaø laø taát yeáu. Cuõng vì nhöõng lí do treân, tieåu thuyeát trung ñaïi Vieät Nam chuû yeáu tieáp nhaän boä phaän tieåu thuyeát lòch söû, maø tieâu bieåu laøTam quoác dieãn nghóa, chöù khoâng phaûi moät chuûng loaïi naøo khaùc. Ñieàu naøy chuùng ta coù theå thaáy roõ qua caùc boä tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn tieâu bieåu nhö Nam trieàu coâng nghieäp dieãn chí, Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí, Hoaøng Vieät höng long chí… 3. Veà phöông dieän noäi dung, giöõa Tam quoác dieãn nghóa vaø caùc boä tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam tieâu bieåu noùi treân coù nhieàu ñieåm töông ñoàng vaø dò bieät lí thuù. Do cuøng naèm trong moät khu vöïc vaên hoùa Ñoâng AÙ, cuøng söû duïng vaên töï Haùn, Vieät Nam vaø Trung Quoác coù nhieàu ñieåm gioáng nhau trong quan nieäm trieát hoïc, ñaïo ñöùc, toân giaùo, vaên hoïc. Baàu khí quyeån vaên hoùa Ñoâng AÙ laø baàu khí quyeån cuûa nhöõng quan nieäm hoïc thuaät trung ñaïi vaên – söû – trieát baát phaân, quan nieäm coå veà söï thoáng nhaát ba ngoâi (tam taøi) “thieân ñòa nhaân”, quan nieäm ñaïo ñöùc chính thoáng Nho giaùo… Vì theá, tieåu thuyeát cuûa La Quaùn Trung vaø caùc nhaø vaên Vieät Nam coù nhieàu neùt töông ñoàng. Ñoù laø tính “nguyeân hôïp” vaên söû trieát trong moãi taùc phaåm, yeáu toá “vaên” vaø “söû” khoâng deã taùch baïch vaø nhieàu khi yeáu toá “söû” laán aùt yeáu toá “vaên”. Caùc taùc giaû ñeàu höôùng ngoøi buùt veà hieän thöïc lòch söû, nhaát laø nhöõng giai ñoaïn lòch söû soâi ñoäng noùng boûng vaø laáy ñoù laøm ñieåm töïa ñeå theå hieän söï nhaän thöùc vaø tình caûm cuûa mình. Moãi taùc phaåm ñeàu coù theå laø nhöõng taøi lieäu quí giaù ñeå caùc nhaø söû hoïc nghieân cöùu. Maët khaùc, caùc tieåu thuyeát trung ñaïi Trung Quoác vaø Vieät Nam ñeàu theå hieän roõ neùt nhaân sinh quan vaø theá giôùi quan Ñoâng phöông. Caùc nhaø vaên trung ñaïi nhaän thöùc vaø lí giaûi ñaùnh giaù con ngöôøi theo nhaõn quan Nho giaùo. Con ngöôøi trong cuoäc soáng bao giôø cuõng ñöôïc nhìn theo kích thöôùc vuõ truï vaø ñöôïc phaân thaønh hai cöïc roõ raøng, anh huøng quaân töû vaø tieåu nhaân voâ laïi. Thoâng qua ñoù, caùc taùc giaû Vieät Nam vaø Trung Quoác ñeà cao tö töôûng ñaïo ñöùc trieát hoïc Nho giaùo chính thoáng. 103 Tuy nhieân, do Tam quoác dieãn nghóa vaø caùc tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam ra ñôøi trong nhöõng hoaøn caûnh khaùc nhau neân giöõa chuùng cuõng coù nhöõng dò bieät ñaùng chuù yù, theå hieän roõ neùt saéc thaùi cuûa moãi neàn tieåu thuyeát, taâm hoàn cuûa moãi daân toäc qua ñoù cuõng ñöôïc saùng toû theâm. Tröôùc heát, cuøng höôùng veà ñeà taøi lòch söû, nhöng chaát lòch söû trong Tam quoác dieãn nghóa vaø caùc tieåu thuyeát chöõ Haùn Vieät Nam cuõng coù nhöõng neùt khoâng gioáng nhau. Söï hình thaønh cuûa Tam quoác dieãn nghóa laø keát quûa cuûa vieäc nhaø nho La Quaùn Trung hôïp nhaát taøi lieäu lòch söû cuûa caùc söû gia phong kieán vôùi caùc thoaïi baûn cuûa daân gian. Vaû laïi, khoaûng caùch thôøi gian giöõa caâu chuyeän lòch söû vaø söï ra ñôøi cuûa taùc phaåm quaù xa, khoaûng hôn 1000 naêm. Vì theá, chaát lòch söû ôû ñaây phaàn naøo ñaõ nhuoám maøu daân gian vaø huyeàn thoaïi. Trong khi ñoù, ôû tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam, khoaûng caùch thôøi gian giöõa hieän thöïc vaø thôøi ñieåm taùc phaåm ra ñôøi laø khoâng ñaùng keå, vaø moãi nhaø vaên khi caàm buùt ñeàu coù taâm lí vieát söû, cho neân treân moãi trang vaên ôû ñaây vaãn coøn nguyeân hôi noùng cuûa hieän thöïc, cuoäc soáng vaãn coøn môùi nguyeân töôi roùi. Moät ñieåm dò bieät nöõa laø hình aûnh con ngöôøi trong tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam khoâng chæ laø saûn phaåm cuûa theá giôùi quan, nhaân sinh quan Nho giaùo, maø ñoù coøn laø saûn phaåm cuûa caûm höùng töï haøo, loøng töï toân daân toäc cuûa caùc nhaø vaên Vieät Nam. Tö töôûng saùng taùc trong Tam quoác dieãn nghóa vaø caùc tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam cuõng theå hieän nhöõng saéc thaùi rieâng cuûa moãi daân toäc. Neáu Tam quoác dieãn nghóa laø söï gaëp gôõ giöõa saéc thaùi tö töôûng Nho giaùo chính thoáng vaø nhöõng quan nieäm tình caûm hoàn haäu cuûa nhaân daân lao ñoäng thì trong caùc tieåu thuyeát Vieät Nam laø söï keát hôïp giöõa tinh thaàn töï toân töï cöôøng daân toäc vaø tö töôûng ñaïo ñöùc Nho giaùo phong kieán. Söï khaùc bieät treân ñaõ phaûn aùnh chaân thaät söï khaùc nhau veà hoaøn caûnh soáng cuûa moãi daân toäc. 4. Veà phöông dieän hình thöùc, söï giao löu giöõa hai neàn vaên hoùa vaên hoïc, giöõa hai neàn tieåu thuyeát Vieät Nam vaø Trung Quoác cuõng ñaõ ñem ñeán cho chuùng ta nhöõng hieåu bieát theâm veà quy luaät tieáp nhaän vaên hoïc. Nhìn vaøo hình thöùc cuûa caùc tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam, nhieàu ngöôøi cho raèng ñaõ coù moät söï moâ phoûng hình thöùc töø tieåu thuyeát chöông hoài cuûa Trung Quoác. Chuùng toâi phaàn naøo 104 cuõng ñoàng tình nhö vaäy. Nhöng thöïc ra qua phaïm vi nghieân cöùu cuûa luaän vaên, chuùng toâi ñoàng thôøi cuõng thaáy raèng caùc nhaø vaên Vieät Nam trong quaù trình vay möôïn ñaõ coù nhöõng caùch taân, thay ñoåi nhaát ñònh ñeå hình thöùc taùc phaåm cuûa mình phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh vaø sôû thích cuûa ngöôøi Vieät Nam. Chaúng haïn, trong tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam, khoâng gian - thôøi gian ngheä thuaät vaãn coù nhöõng neùt rieâng, ví nhö khoâng gian chieán tranh ôû ñaây ñaâu chæ laø nôi ñeå giaûi quyeát nhöõng tranh giaønh quyeàn lôïi trong noäi boä giai caáp phong kieán nhö trong Tam quoác dieãn nghóa, maø coøn laø nôi ñeå thöïc hieän lí töôûng cao ñeïp, ñoäc laäp cho daân toäc, töï do cho nhaân daân. Hay veà thôøi gian ngheä thuaät, beân caïnh thôøi gian tuyeán tính theo loái bieân nieân nhö Tam quoác dieãn nghóa, tieåu thuyeát Vieät Nam trung ñaïi, nhaát laø vôùi Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí ñaõ coù xu höôùng tieáp caän vôùi thôøi gian trong tieåu thuyeát hieän ñaïi. Ñeán ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät, chuùng ta cuõng thaáy nhöõng khaùc bieät ñaùng keå. Vôùi caùc tieåu thuyeát lòch söû chöõ Haùn Vieät Nam, tuy vaãn coøn daáu veát cuûa nhöõng loái mieâu taû nhaân vaät theo pheùp öôùc leä töôïng tröng, nhöng ñoù khoâng phaûi laø nhöõng neùt tieâu bieåu. Phaûi noùi raèng nhöõng nhaân vaät thaønh coâng nhaát laø nhöõng nhaân vaät ñöôïc xaây döïng theo buùt phaùp hieän thöïc. Trong khi ñoù, Tam quoác dieãn nghóa laïi chuû yeáu thaønh coâng vôùi nhöõng nhaân vaät ñöôc mieâu taû theo buùt phaùp töôïng tröng. Veà maët keát caáu theå loaïi, caùc nhaø vaên Vieät Nam cuõng coù nhöõng saùng taïo. Ñeå phuø hôïp vôùi hieän thöïc lòch söû, vôùi ñaëc ñieåm taâm lí cuûa ngöôøi Vieät Nam, caùc taùc giaû khoâng theå khoâng coù nhöõng thay ñoåi nhaát ñònh trong caùch toå chöùc saép xeáp caùc hoài muïc cuûa taùc phaåm. 5. Noùi toùm laïi, nhìn vaøo thöïc teá vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam, vieäc giao löu, tieáp nhaän vaø saùng taïo vaên hoïc nöôùc ngoaøi treân cô sôû baûn saéc vaên hoùa, tö töôûng daân toäc laø moät thöïc teá hieån nhieân vaø cuõng laø ñaëc ñieåm noåi baät cuûa quaù trình phaùt trieån vaên hoïc thôøi kì naøy. Töø nhöõng cuoäc giao löu, tieáp nhaän aáy, baûn lónh daân toäc ñaõ ñöôïc maøi giuõa vun ñaép khoâng ngöøng. Vaø treân maûnh ñaát vaên hoùa maøu môõ cuûa daân toäc, nhôø ñoùn nhaän nhöõng ngoïn gioù laønh ñeán töø caùc chaân trôøi ngheä thuaät, vöôøn hoa vaên hoïc Vieät Nam ñaõ khoâng ngöøng sinh soâi naûy nôû, ñaâm hoa keát traùi. 105 THÖ MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Thi Naïi Am (1988), Thuûy höû, NXB Treû, Tp. Hoà Chí Minh . 2. Laïi Nguyeân AÂn (1999), 150 thuaät ngöõ vaên hoïc, NXB Ñaïi hoïc quoác gia, Haø Noäi. 3. B.L RipTin (1984), “Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí vaø truyeàn thoáng cuûa tieåu thuyeát Vieãn Ñoâng”, Taïp chí Vaên hoïc soá 2. 4. Ngoâ Thöøa AÂn (1992), Taây du kyù, NXB Vaên hoïc, Haø Noäi. 5. Toân Thaát Bình (1995), Keå chuyeän chín chuùa – möôøi ba vua trieàu Nguyeãn, NXB Ñaø Naüng. 6. Traàn Leâ Baûo (2004), “Nhoùm nhaân vaät ñieån hình trong tieåu thuyeát coå ñieån Trung Quoác”, Taïp chí Vaên hoïc soá 9. 7. Taøo Tuyeát Caàn – Cao Ngaïc (1963), Hoàng laâu moäng, NXB Vaên hoùa, Vieän vaên hoïc, Haø Noäi. 8. Phaïm Tuù Chaâu (1997), Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí, vaên baûn, taùc giaû, nhaân vaät. NXB KHXH, Haø Noäi. 9. Phaïm Tuù Chaâu (1984), “Leâ Quyù Ñoân vaø theå loaïi tieåu thuyeát coå”, Taïp chí Vaên hoïc soá 6. 10. Doaõn Chính (chuû bieân), (1992), Lòch söû trieát hoïc Trung Quoác, NXB Giaùo duïc. 11. Nguyeãn Ñình Chuù (2002), “Hieän töôïng vaên söû trieát baát phaân trong vaên hoïc Vieät Nam thôøi ñaïi trung ñaïi”, Taïp chí Vaên hoïc soá 5. 12. Mao Toân Cöông (1996), Luaän baøn Tam Quoác, NXB Vaên hoïc, Haø Noäi. 13. Nguyeãn Vaên Daân (1998), Lyù luaän vaên hoïc so saùnh, NXB KHXH, Haø Noäi. 106 14. Nguyeãn Vaên Daân (1985), “Tieáp nhaän “myõ hoïc tieáp nhaän” nhö theá naøo”, Thoâng tin KHXH soá 11. 15. Ñoã Ñöùc Duïc (1968), “Tính caùch ñieån hình trong Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí”, Taïp chí Vaên hoïc soá 9. 16. Leâ Anh Duõng (1994), Con ñöôøng tam giaùo Vieät Nam, NXB Tp. Hoà Chí Minh. 17. Leâ Anh Duõng (1995), Quan Thaùnh xöa vaø nay, NXB Vaên hoùa thoâng tin, Haø Noäi. 18. Traàn Thanh Ñaïm (1997), “Maáy vaán ñeà veà ñoái töôïng vaø chöùc naêng cuûa vaên hoïc so saùnh”, Taïp chí Vaên hoïc soá 9. 19. Quang Ñaïm (1994), Nho giaùo xöa vaø nay, NXB Vaên hoùa, Haø Noäi. 20. Traàn Xuaân Ñeà (1996), “Tieáp thu vaø saùng taïo”, Kyû yeáu Khoa hoïc Ngöõ vaên, ÑHSP TP. HCM. 21. Traàn Xuaân Ñeà (1998), Tieåu thuyeát coå ñieån Trung Quoác, NXB Giaùo duïc, Tp. Hoà Chí Minh. 22. Traàn Xuaân Ñeà (2000), Taùc giaû, taùc phaåm vaên hoïc phöông Ñoâng, NXB Giaùo duïc. 23. Haø Minh Ñöùc (chuû bieân),(1995), Lí luaän vaên hoïc, NXB Giaùo duïc, Haø Taây. 24. Nguyeãn Thò Bích Haûi (1996), “Tieáp nhaän aûnh höôûng hay gaëp gôõ ngaãu nhieân”, Taïp chí Vaên hoïc soá 8. 25. Thaåm Vaên Hoa (1992), Tuïc laï daân gian Trung Quoác, NXB Treû, Tp. Hoà Chí Minh. 26. Nguyeãn Thaùi Hoøa (2000), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp cuûa truyeän, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 27. Nguyeãn Xuaân Hoøa (1998), AÛnh höôûng cuûa tieåu thuyeát coå Trung Quoác ñeán tieåu thuyeát coå Vieät Nam, NXB Thuaän Hoùa. 28. Chöông Boài Hoaøn – Laïc Ngoïc Minh (2000), Vaên hoïc söû Trung Quoác, taäp 3, NXB Phuï nöõ. 107 29. Phaïm Ñình Hoå (1998), Vuõ trung tuøy buùt, NXB Vaên ngheä, Tp. Hoà Chí Minh. 30. Laïi Vaên Huøng (2002), “Veà boä ba taùc phaåm truyeän ngaén – kyù – tieåu thuyeát chöông hoài”, Taïp chí Haùn Noâm soá 3. 31. Traàn Ñình Höôïu (1995), Nho giaùo vaø vaên hoïc trung caän ñaïi Vieät Nam. NXB Vaên hoùa thoâng tin, Haø Noäi. 32. Cao Xuaân Huy (1995), Tö töôûng phöông Ñoâng gôïi nhöõng ñieåm nhìn tham chieáu, NXB Vaên hoïc. 33. Traàn Trung Hyû (2002), “Quan nieäm veà con ngöôøi trong thô Lyù Baïch”, Taïp chí Vaên hoïc soá 3. 34. I.X Lixevich (2000), Tö töôûng vaên hoïc coå Trung Quoác, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 35. Nguyeãn Huy Khaùnh (1959), Khaûo luaän tieåu thuyeát Trung Hoa, Nhaø saùch Khai Trí , Saøi Goøn. 36. Ñaëng Thanh Leâ (1992), “Nghieân cöùu vaên hoïc coå trung ñaïi Vieät Nam trong moái quan heä khu vöïc”, Taïp chí Vaên hoïc soá 1. 37. Ñaëng Thanh Leâ (2002), “Töø truyeàn thoáng lòch söû giao löu vaên hoùa, vaên hoïc Vieät – Trung, tieáp caän yù nghóa giaù trò hieän ñaïi cuûa caùc neàn vaên hoïc Ñoâng AÙ”, Taïp chí Vaên hoïc soá 3. 38. Boà Tuøng Linh (1989), Lieâu trai chí dò (taäp 1), NXB Vaên hoïc, Haø Noäi. 39. Nguyeãn Loäc (1999), Vaên hoïc Vieät Nam nöûa cuoái theá kæ XVIII – heát theá kæ XIX, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 40. Buøi Vaên Lôïi (1999), “Moái quan heä giöõa tính chaân thöïc lòch söû vaø hö caáu ngheä thuaät trong tieåu thuyeát lòch söû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX”, Taïp chí Vaên hoïc soá 9. 41. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1994), Con ñöôøng ñi vaøo theá giôùi ngheä thuaät cuûa nhaø vaên, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 108 42. Ñaëng Thai Mai (1961), “Moái quan heä maät thieát vaø laâu ñôøi giöõa vaên hoïc Vieät Nam vaø vaên hoïc Trung Quoác”, Nghieân cöùu Vaên hoïc soá 7. 43. Haø Thuùc Minh (2002), Ñaïo Nho vaø vaên hoùa phöông Ñoâng, NXB Giaùo duïc, Tp. Hoà Chí Minh. 44. Traàn Vaên Haûi Minh (1991), Baùch gia chö töû, Hoäi nghieân cöùu vaø giaûng daïy Vaên hoïc, Tp. Hoà Chí Minh. 45. Nguyeãn Ñaêng Na (1999), Vaên xuoâi töï söï Vieät Nam thôøi trung ñaïi, taäp 1, NXB Giaùo duïc. 46. Nguyeãn Ñaêng Na (1986), “Tìm hieåu quan nieäm bieân soaïn vaø phöông phaùp bieân soaïn Vieät ñieän u linh taäp cuûa Lyù Teá Xuyeân”, Taïp chí Vaên hoïc soá 1. 47. Nguyeãn Ñaêng Na (2003), Ñaëc dieåm vaên hoïc Vieät Nam trung ñaïi – nhöõng vaán ñeà vaên xuoâi töï söï, NXB Giaùo duïc, Ñaø Naüng. 48. Traàn Nghóa (1994), “Sô boä tìm hieåu tieåu thuyeát chöông hoài Vieät Nam baèng chöõ Haùn”, Taïp chí Haùn Noâm soá 1. 49. Traàn Nghóa (1997), “Tieåu thuyeát chöõ Haùn Vieät Nam- danh muïc vaø phaân loaïi”, Taïp chí Haùn Noâm soá 3. 50. Traàn Nghóa (1998), “Löôïc ñoà quan heä tieåu thuyeát Haùn Noâm Vieät Nam vaø tieåu thuyeát coå caùc nöôùc trong khu vöïc”, Taïp chí Haùn Noâm soá 2. 51. Traàn Nghóa (1998), “Di saûn Haùn Noâm theo höôùng tieáp caän vaên hoïc so saùnh”, Taïp chí Haùn Noâm soá 3. 52. Traàn Nghóa (1999), “Choã khaùc nhau giöõa tieåu thuyeát Haùn Noâm Vieät Nam vaø tieåu thuyeát coå caùc nöôùc trong khu vöïc”, Taïp chí Haùn Noâm soá 3. 53. Ngoâ gia vaên phaùi (2002), Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí, NXB Vaên hoïc, Haø Noäi. 54. Nhieàu taùc giaû (1995), Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, taäp 8A, NXB KHXH, Haø Noäi. 55. Nhieàu taùc giaû (1996), Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, taäp 8B, NXB KHXH, Haø Noäi. 109 56. Nhieàu taùc giaû (1993), Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, taäp 9B, NXB KHXH, Haø Noäi. 57. Nhieàu taùc giaû (2004), Töø ñieån Vaên hoïc (boä môùi), NXB theá giôùi. 58. Nhieàu taùc giaû (1992), Töø ñieån thuaät ngöõ Vaên hoïc, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 59. Nhieàu taùc giaû (1992), Vaên hoïc Trung Quoác, taäp 1, NXB Giaùo duïc. 60. Nhieàu taùc giaû (1993), Lòch söû vaên hoïc Trung Quoác (3 taäp), NXB Giaùo duïc, Tp. Hoà Chí Minh. 61. Thanh Vaân Nguyeãn Huy Nhöôøng (chuû bieân) (1999), Vaên hoïc ñieån coá thuyeát minh, NXB Vaên ngheä, Tp. Hoà Chí Minh. 62. Nguyeãn Khaéc Phi (2001), Moái quan heä giöõa vaên hoïc Vieät Nam vaø vaên hoïc Trung Quoác qua caùi nhìn so saùnh, NXB Giaùo duïc, Ninh Bình. 63. Nguyeãn Khaéc Phi – Löông Duy Thöù (1988), Vaên hoïc Trung Quoác, taäp 2, NXB Giaùo duïc. 64. Vu Ñaïi Quang (1997), 100 nhaân vaät aûnh höôûng lòch söû Trung Quoác, NXB Treû, Tp. Hoà Chí Minh. 65. Nguyeãn Höõu Sôn (2003), “Ñaëng Thai Mai baøn veà quan heä vaên hoïc Vieät – Trung thôøi trung ñaïi”, Taïp chí Vaên hoïc soá 1. 66. Nguyeãn Kim Sôn (1998), “Nhöõng chuyeån bieán cuûa vaên hoïc theá kæ XVIII – ñaàu theá kæ XIX nhìn töø goùc ñoä söï taùc ñoäng cuûa Nho hoïc tôùi vaên hoïc”, Taïp chí Vaên hoïc soá 8. 67. Traàn Ñình Söû (1993), Moät soá vaán ñeà thi phaùp hoïc hieän ñaïi – Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo – Vuï giaùo vieân, Haø Noäi. 68. Traàn Ñình Söû (1999), Maáy vaán ñeà thi phaùp vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam, NXB Giaùo duïc. 69. Traàn Ñình Söû (2003), Lí luaän vaø pheâ bình vaên hoïc, NXB Giaùo duïc, Ñaø Naüng. 70. Traàn Ñình Söû (1993), Giaùo trình thi phaùp hoïc, ÑHSP Tp. Hoà Chí Minh. 110 71. Haø Coâng Taøi (1999), “Giao löu vaên hoùa – nguoàn söùc maïnh cuûa daân toäc”, Taïp chí Vaên hoïc soá 11. 72. Buøi Duy Taân (1992), “Moái quan heä veà theå loaïi giöõa vaên hoïc Trung Quoác vaø vaên hoïc Vieät Nam thôøi trung ñaïi: tieáp nhaän – caùch taân – saùng taïo”, Taïp chí Vaên hoïc soá 1. 73. Vaên Taân, Nguyeãn Hoàng Phong, Nguyeãn Ñoång Chi (1958), Sô thaûo lòch söû vaên hoïc Vieät Nam töø theá kæ X ñeán theá kæ XVII, NXB Vaên Söû Ñòa, Haø Noäi. 74. Loã Taán (1996), Sô löôïc lòch söû tieåu thuyeát Trung Quoác, NXB Vaên hoùa, Haø Noäi. 75. Vuõ Thanh (1996), “Thaùnh Toâng di thaûo, böôùc ñoät khôûi trong tieán trình phaùt trieån cuûa theå loaïi truyeän ngaén Vieät Nam trung coå”, Taùc Phaåm Môùi soá 8. 76. Phaïm Vaên Thaém (1992), “Ñoïc saùch Vöïc ngoaïi Haùn vaên tieåu thuyeát luaän cöùu”, Taïp chí Haùn Noâm soá 1. 77. Tö Maõ Thieân (1988), Söû kyù, NXB Vaên hoïc, Haø Noäi. 78. Traàn Nho Thìn (1999), “Phaûn aùnh cuoäc soáng xaõ hoäi trong vaên chöông nhaø nho – coâng thöùc vaø saùng taïo”, Taïp chí Vaên hoïc soá 11. 79. Löông Duy Thöù (2000), Baøi giaûng vaên hoïc Trung Quoác, NXB Ñaïi hoïc Quoác gia Tp. Hoà Chí Minh. 80. Leâ Huy Tieâu (2003), “Xu höôùng nghieân cöùu vaên hoïc coå ñieån Trung Quoác ôû theá kæ môùi”, Taïp chí Vaên hoïc soá 10. 81. Leâ Ngoïc Traø (2000), “Veà nhöõng höôùng tieáp caän vaán ñeà ñaëc tröng vaø baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam”, Taïp chí Vaên hoïc soá 10. 82. Hoaøng Trinh (1998), “Baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam trong tieán trình lòch söû”, Taïp chí Vaên hoïc soá 8. 83. La Quaùn Trung (1988), Tam quoác dieãn nghóa, NXB ÑH vaø GD chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 111 84. Ñinh Phan Caåm Vaân (2001), Söï tieáp nhaän vaên xuoâi töï söï Trung Quoác trong vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam, Luaän aùn tieán só, Vieän KHXH, Tp. Hoà Chí Minh. 85. Leâ Trí Vieãn (1996), Ñaëc tröng vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam, NXB KHXH, Haø Noäi. 86. Leâ Trí Vieãn (1999), Quy luaät phaùt trieån lòch söû vaên hoïc Vieät Nam, NXB Giaùo duïc. 87. Leâ Trí Vieãn – Leâ Thu Yeán – Ñoaøn Thò Thu Vaân… (1997), Vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam, Giaùo trình löu haønh noäi boä, ÑHSP Tp. Hoà Chí Minh. 88. Traàn Ngoïc Vöôïng (1998), Vaên hoïc Vieät Nam doøng rieâng giöõa nguoàn chung, NXB Giaùo duïc, Phuù Thoï. ._.