Văn hoá kinh doanh trên thế giới và vấn đề xây dựng văn hoá kinh doanh ở Việt Nam

Tr­êng ®¹i häc ngo¹i th­¬ng Khoa kinh tÕ ngo¹i th­¬ng Khãa luËn tèt nghiÖp §Ò tµi: v¨n hãa kinh doanh trªn thÕ giíi vµ vÊn ®Ò x©y dùng v¨n hãa kinh doanh ë ViÖt nam Sinh viªn thùc hiÖn: KiÒu ThÞ BÝch H­¬ng Líp: A2- CN9 Hµ Néi- 2003 Lêi c¶m ¬n Qu¶ lµ kh«ng thÓ nãi hÕt ®­îc vÒ V¨n hãa kinh doanh- mét ph¹m trï qu¸ réng lín vµ tinh tÕ. Nghiªn cøu chuyªn s©u, tØ mØ vÒ V¨n hãa kinh doanh ®· khã, víi mét sinh viªn cßn ch­a cã nhiÒu kinh nghiÖm thùc tÕ trong m«i tr­êng kinh doanh l¹i cµng khã h¬n. §Ó ®i trän vÊn ®Ò (trong kh¶ n¨ng cã thÓ), hoµn thµnh cuèn khãa luËn h«m nay, em ph¶i nhê vµo sù gióp ®ì cña nhiÒu ng­êi. Tr­íc hÕt, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thµy Ph¹m Duy Liªn- Phã Chñ nhiÖm khoa Kinh tÕ Ngo¹i th­¬ng- ng­êi ®· h­íng dÉn vµ chØ b¶o em cÆn kÏ trong suèt qu¸ tr×nh lµm khãa luËn. Sù ®µo t¹o, d¹y dç cña thµy c« gi¸o trong khoa Kinh tÕ ngo¹i th­¬ng- tr­êng §H Ngo¹i th­¬ng h¬n 3 n¨m qua ®· cung cÊp nhiÒu kiÕn thøc bæ Ých cho em khi nghiªn cøu vµ tr×nh bµy néi dung khãa luËn tèt nghiÖp. §ång thêi em xin ®­îc c¶m ¬n nhµ v¨n Lª Lùu ®· cung cÊp nhiÒu th«ng tin quý b¸u ®Ó em ¸p dông vµo b¶n khãa luËn nµy. MÆc dï khãa luËn ®· hoµn thµnh nh­ng còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu xãt, h¹n chÕ trong néi dung vµ c¸ch tr×nh bµy. RÊt mong nhËn ®­îc sù nhËn xÐt, gãp ý cña thµy c« ®Ó em cã thªm nh÷ng kinh nghiÖm cho c«ng t¸c. Mét lÇn n÷a em xin tr©n träng c¶m ¬n! Sinh viªn KiÒu ThÞ BÝch H­¬ng Lêi nãi ®Çu Ngµy 11/9/2002, Trung t©m v¨n hãa doanh nh©n ®­îc thµnh lËp vµ lµ ®¬n vÞ trùc thuéc Phßng Th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam, Trung t©m kh«ng nh÷ng cã nhiÖm vô tËp hîp, x©y dùng ®éi ngò v¨n nghÖ sü s¸ng t¸c vµ phôc vô doanh nh©n mµ cßn lµ n¬i ®Ó doanh nh©n tô l¹i sinh ho¹t, giao l­u vµ båi d­ìng v¨n hãa kinh doanh. V× sao v¨n hãa kinh doanh l¹i quan träng ®Õn vËy? Nhµ v¨n Lª Lùu ®¶m nhiÖm c­¬ng vÞ Tæng gi¸m ®èc Trung t©m v¨n hãa doanh nh©n ®ång thêi còng lµ ng­êi ®­a ra s¸ng kiÕn thµnh lËp Trung t©m t©m ®¾c: “ChiÕn tranh ®· qua ®i h¬n 30 n¨m, trong thêi kú x©y dùng ®Êt n­íc, ai lµ lùc l­îng chÝnh? §ã lµ c¸c doanh nh©n, hiÖn nay chóng ta ®· cã kho¶ng 10 v¹n doanh nghiÖp- hä ®ông ch¹m ®Õn quyÒn lîi thiÕt thùc cña h¬n 80 triÖu d©n vµ hä xøng ®¸ng ®­îc t«n vinh, kh¼ng ®Þnh. Mét x· héi cã v¨n minh hay kh«ng còng mét phÇn quan träng quyÕt ®Þnh ë yÕu tè v¨n hãa doanh nh©n. B­íc vµo héi nhËp, ph¶i x©y dùng nÒn t¶ng v¨n hãa c¬ së cho tõng ngµnh, tõng ng­êi míi mong gi÷ g×n ®­îc b¶n s¾c riªng cña m×nh. Cã ý kiÕn cho r»ng nªn thµnh lËp ViÖn nghiªn cøu v¨n hãa cho doanh nh©n. Lµm sao ®Ó doanh nh©n còng nh­ ng­êi d©n nãi chung nhËn thøc ®­îc lµm giµu kh«ng chØ b»ng tiÒn mµ cßn b»ng trÝ tuÖ, t×nh c¶m v¨n hãa. Mèi quan hÖ cña nh©n lo¹i chÝnh lµ t×nh c¶m, tÊt nhiªn trong kinh doanh ph¶i cã c¹nh tranh nh­ng ph¶i gi¸o dôc v¨n hãa kinh doanh lµm sao ®Ó cuéc c¹nh tranh Êy cã v¨n hãa h¬n th× sÏ ®ì ®éc ¸c, tµn b¹o, bÈn thØu vµ khinh miÖt con ng­êi h¬n. NÕu ®· x¸c ®Þnh doanh nh©n lµ dòng sü trong x©y dùng ®Êt n­íc h«m nay mµ x· héi cø nh×n ng­êi ta nh­ lµ con bu«n, ®¸m chôp giËt, c¬ héi, lõa ®¶o... th× lµm sao hä trë thµnh nh©n vËt tiªu biÓu míi cho d©n chóng theo ®­îc. Bëi vËy, thay ®æi quan niÖm nµy, tuy kh«ng dÔ, còng lµ nhiÖm vô cña Trung t©m v¨n hãa doanh nh©n”. V¨n hãa kinh doanh lu«n hiÖn h÷u trong mçi con ng­êi, mçi tËp thÓ, mçi m«i tr­êng s¶n xuÊt... §êi sèng, nhËn thøc vµ x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, yÕu tè v¨n hãa cµng ®­îc ®Ò cao. Lµ mét ®Ò tµi réng víi nh÷ng kh¸i niÖm ®ang d¹ng (®«i khi khã n¾m b¾t) nh­ng cµng ®i s©u vµo t×m hiÓu v¨n hãa kinh doanh, chóng ta cµng rót ra ®­îc nhiÒu gi¸ trÞ cña cuéc sèng tõ nh÷ng ®iÒu t­ëng nh­ ®¬n gi¶n nhÊt. XuÊt ph¸t tõ tÇm quan träng cña V¨n ho¸ kinh doanh nh­ trªn em ®· lùa chän ®Ò tµi V¨n ho¸ kinh doanh trªn thÕ giíi vµ vÊn ®Ò x©y dùng v¨n ho¸ kinh doanh ë ViÖt Nam lµm kho¸ luËn tèt nghiÖp. Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn kho¸ luËn, kho¸ luËn tèt nghiÖp ®­îc chia thµnh c¸c ch­¬ng: Ch­¬ng I: Lý luËn vÒ v¨n ho¸ kinh doanh Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ kinh doanh ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua. Ch­¬ng III: C¸c gi¶i ph¸p nh»m x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ kinh doanh mang b¶n s¾c d©n téc ViÖt Nam trong thêi gian tíi. §Ó hoµn thµnh ®Ò tµi nµy em ®· sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p diÔn dÞch, quy n¹p; xuÊt ph¸t tõ nh÷ng hiÖn t­îng, sù kiÖn cô thÓ ®Ó tæng qu¸t t×nh h×nh vµ ®i ®Õn kÕt luËn chung, rót ra c¸c bµi häc còng nh­ ®Ò xuÊt biÖn ph¸p gi¶i quyÕt. Ch­¬ng I Lý luËn chung vÒ v¨n hãa kinh doanh 1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña v¨n hãa kinh doanh a. ThÕ nµo lµ v¨n hãa? Cho ®Õn h«m nay, nh÷ng ®Þnh nghÜ vÒ v¨n hãa cã gi¸ trÞ nhÊt vÉn ch­a lµm tháa m·n giíi nghiªn cøu. V« vµn nh÷ng ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ v¨n hãa, thËm chÝ ngay trong mét ®Þnh nghÜa vÒ v¨n hãa còng phô thuéc vµo v¨n hãa. Tuy nhiªn kh¸i niÖm v¨n hãa dï ®­îc tiÕp cËn tõ gãc ®é nµo còng ®Òu lµm lé ra mét c¸ch trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp nh÷ng ®Æc tr­ng vÒ con ng­êi vµ vÒ ®êi sèng cña con ng­êi. Tõ gãc tiÕp cËn nµy, ta cã thÓ hiÓu v¨n hãa lµ mét khÝa c¹nh cña quan hÖ gi÷a con ng­êi víi thÕ giíi bªn trong vµ bªn ngoµi cña nã- mét “l¸t c¾t” ®i qua toµn bé mèi quan hÖ phong phó vµ phøc t¹p cña con ng­êi víi thÕ giíi hiÖn thùc [1. Hå SÜ Quý, Vai trß cña nh©n tè v¨n hãa trong nÒn v¨n minh, T¹p chÝ TriÕt häc sè 4/93]. Theo mét b¶n phóc tr×nh n¨m 1995 cña ñy ban thÕ giíi vÒ v¨n hãa vµ ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc, “v¨n hãa” cã thÓ ®­îc hiÓu theo hai nghÜa. Thø nhÊt, v¨n hãa cña mét n­íc lµ nh÷ng sinh ho¹t trong “lÜnh vùc v¨n hãa”, hay lµ “khu vùc c«ng nghiÖp v¨n hãa” cña n­íc Êy. §ã lµ viÕt v¨n, lµm th¬, so¹n nh¹c, t¹c t­îng, vÏ tranh... nãi chung lµ nh÷ng ho¹t ®éng cã tÝnh v¨n ch­¬ng nghÖ thuËt. Thø hai, nh×n theo quan ®iÓm nh©n chñng vµ x· héi häc, v¨n hãa lµ tËp hîp nh÷ng phong th¸i, tËp qu¸n vµ tÝn ng­ìng, lµ nÒn t¶ng, lµ chÊt keo kh«ng thÓ thiÕu cho sù vËn hµnh nhuÇn nhuyÔn x· héi. Nã lµ hiÖn th©n nh÷ng gi¸ trÞ ®­îc céng ®ång chÊp nhËn, dï cã thÓ biÕn ®æi tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Nh­ vËy v¨n hãa lµ biÓu hiÖn cña c¸ch thøc con ng­êi tån t¹i, lµ tæng thÓ nh÷ng gi¸ trÞ mµ con ng­êi ®·, ®ang vµ sÏ t¹o ra. V¨n hãa lµ thø ®Æc tr­ng nhÊt cña d©n téc, ®Ó ph©n biÖt d©n téc nµy víi d©n téc kh¸c. b. V¨n hãa kinh doanh vµ ®Æc ®iÓm: V¨n hãa lµ s¶n phÈm cña mét qu¸ tr×nh ®­îc tÝch lòy qua nhiÒu thÕ hÖ. C¸c nÒn kinh tÕ ®©u ®©u còng chiÒu theo nh÷ng nÐt ®Æc thï cña lÞch sö, cÊu tróc x· héi, t©m lý häc, t«n gi¸o vµ chÝnh trÞ ®Þa ph­¬ng. C¸c lùc l­îng nµy t¸c ®éng ®Õn së thÝch lµm viÖc, tiªu thô, ®Çu t­, tiÕt kiÖm vµ ®èi mÆt víi rñi ro. B¶n chÊt con ng­êi cã thÓ kh«ng ®æi, nh­ng nã ®­îc kh¾c häa bëi v¨n hãa. Kh¸i niÖm cho r»ng thµnh tÝch kinh tÕ kh«ng thÓ t¸ch khái nh÷ng ®Æc thï quèc gia lµ hiÓn nhiªn, ®ã còng chÝnh lµ yÕu tè h×nh thµnh nªn v¨n hãa kinh doanh. Tãm l¹i v¨n hãa kinh doanh chÝnh lµ c¸ch thøc h×nh thµnh vµ x©y dùng mét m«i tr­êng (bao gåm tËp tôc, quy ®Þnh, th«ng lÖ, thãi quen, t­ duy...) s¶n xuÊt, bu«n b¸n trao ®æi s¶n phÈm hoÆc dÞch vô gi÷a c¸ nh©n víi c¸ nh©n, tËp thÓ víi c¸ nh©n vµ tËp thÓ víi tËp thÓ mµ trong ®ã yÕu tè ®Þa lý, thiªn nhiªn, gia ®×nh, quèc gia, d©n téc ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. GÇn ®©y, nhiÒu häc gi¶ kinh tÕ vµ x· héi, tiªn khëi lµ nhµ x· héi häc ng­êi Ph¸p Pierre Bourdieu cho r»ng, muèn hiÓu v¨n hãa nh­ mét nh©n tè trong ®êi sèng kinh tÕ, vµ nhÊt lµ muèn ®¸nh gi¸ vai trß cña nã trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn, th× nªn nh×n nã nh­ mét lo¹i vèn- t­¬ng tù nh­ ba lo¹i vèn th­êng biÕt kh¸c (vèn vËt thÓ, nh­ m¸y mãc, thiÕt bÞ; vèn con ng­êi, nh­ kü n¨ng, kiÕn thøc; vèn thiªn nhiªn, gåm nh÷ng tµi nguyªn do thiªn nhiªn cèng hiÕn vµ m«i tr­êng sinh th¸i). Thªm mét b­íc, cã thÓ ph©n biÖt 2 d¹ng vèn v¨n hãa: vËt thÓ vµ phi vËt thÓ. Vèn v¨n hãa vËt thÓ gåm nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc, ®Òn ®µi cung miÕu, di tÝch lÞch sö, nh÷ng ®Þa ®iÓm cã ý nghÜa v¨n hãa. Lo¹i vèn nµy cung cÊp mét luång dÞch vô cã thÓ h­ëng thô ngay, hoÆc ®i vµo s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vô trong t­¬ng lai, v¨n hãa còng nh­ ngo¹i v¨n hãa. D¹ng kia, vèn v¨n hãa phi vËt thÓ, lµ nh÷ng tËp qu¸n, phong tôc, tÝn ng­ìng vµ c¸c gi¸ trÞ kh¸c cña x· héi. Lo¹i vèn v¨n hãa nµy- cïng nh÷ng nghÖ phÈm c«ng céng nh­ v¨n ch­¬ng vµ ©m nh¹c- lµ mét lo¹i d©y, mét thø keo g¾n kÕt céng ®ång. Nã còng cung cÊp mét luång dÞch vô cã thÓ h­ëng thô ngay, hoÆc dïng trong s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm v¨n hãa trong t­¬ng lai. Tõ nh÷ng nhËn xÐt trªn, vµi nÐt chÝnh vÒ liªn hÖ gi÷a v¨n hãa, kinh tÕ vµ ph¸t triÓn dÇn hiÖn râ. Mét lµ, muèn héi nhËp vèn x· héi vµo ph©n tÝch kinh tÕ ta ph¶i x¸c ®Þnh liªn hÖ gi÷a gi¸ trÞ v¨n hãa vµ gi¸ trÞ kinh tÕ. LÊy vÝ dô vèn v¨n hãa vËt thÓ, ch¼ng h¹n nh­ mét ng«i nhµ cã tÝnh di tÝch lÞch sö. Ng«i nhµ Êy cã gi¸ trÞ kinh tÕ nh­ mét kiÕn tróc (ngô c­ hoÆc th­¬ng m¹i), biÖt lËp víi gi¸ trÞ v¨n hãa. Song gi¸ trÞ kinh tÕ Êy cã thÓ t¨ng lªn, cã thÓ lµ rÊt nhiÒu, nhê gi¸ trÞ v¨n hãa cña nã. Do ®ã, lÊy vÝ dô, nhiÒu ng­êi sÏ s½n sµng mua ng«i nhµ ®ã mét gi¸ cao h¬n gi¸ trÞ vËt thÓ thuÇn tóy cña nã. Gièng nh­ tranh cña Van Gogh, Picaso... HÇu nh­ mäi lo¹i vèn v¨n hãa vËt thÓ ®Òu cã thÓ ®­îc nghÜ ®Õn nh­ ng«i nhµ lÞch sö trong vÝ dô, tøc lµ chóng hßa quyÖn gi¸ trÞ v¨n hãa vµo gi¸ trÞ kinh tÕ cña vËt thÓ, lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ cña vËt thÓ Êy. Trong tr­êng hîp vèn v¨n hãa phi vËt thÓ th× liªn hÖ gi÷a gi¸ trÞ v¨n hãa vµ gi¸ trÞ kinh tÕ phøc t¹p h¬n, kh«ng ph¶i c¸i nµy g©y c¸i kia. HiÓn nhiªn, ng«n ng÷, ©m nh¹c vµ v¨n ch­¬ng, tËp qu¸n vµ tÝn ng­ìng... lµ nh÷ng tµi s¶n chung, cã gi¸ trÞ v¨n hãa v« cïng lín, song chóng kh«ng cã gi¸ trÞ kinh tÕ theo nghÜa th«ng th­êng v× lÏ kh«ng thÓ ®­îc mua b¸n ®æi ch¸c trªn thÞ tr­êng nh­ c¸c hµng hãa hoÆc dÞch vô kh¸c. Nãi c¸ch kh¸c, nh÷ng dÞch vô xuÊt ph¸t tõ vèn v¨n hãa phi vËt thÓ lµ cã gi¸ trÞ v¨n hãa vµ kinh tÕ, nh­ng ë ®©y hai lo¹i gi¸ trÞ Êy hßa quyÖn lÉn nhau, kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau. Hai lµ, vèn v¨n hãa ®ãng gãp ®­îc g× vµo tæng thu nhËp vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña mét n­íc. Trong c¸c m« h×nh ph©n tÝch t¨ng tr­ëng kinh tÕ, cã hai yÕu tè lu«n ®­îc coi lµ cèt lâi cho ph¸t triÓn: lao ®éng vµ vèn vËt thÓ. Ba lµ vèn v¨n hãa gióp ta hiÓu s©u h¬n vÒ ý niÖm tÝnh bÒn v÷ng cña ph¸t triÓn. §ãng gãp cña nã vµo kh¶ n¨ng ph¸t triÓn dµi h¹n kh«ng kh¸c g× ®ãng gãp cña vèn thiªn nhiªn. V× m«i tr­êng sinh th¸i lµ thiÕt yÕu cho ho¹t ®éng kinh tÕ, bá bª m«i tr­êng qua sù khai th¸c qu¸ ®¸ng tµi nguyªn sÏ lµm gi¶m sót s¶n n¨ng vµ phóc lîi kinh tÕ. Kh«ng b¶o d­ìng vèn v¨n hãa (®Ó di s¶n ®åi trôy, lµm mÊt b¼n s¾c v¨n hãa d©n téc) còng ph¶i g¸nh lÊy nh÷ng hËu qu¶ tai h¹i nh­ vËy. 2. Vai trß cña v¨n hãa kinh doanh trong ®êi sèng x· héi Lµm thÕ nµo ®Ó tiÕp cËn ®­îc kh¸ch hµng? §ã lµ c©u hái cña tÊt c¶ doanh nh©n. §ång c¶m chÝnh lµ hai tõ mµ ng­êi kinh doanh mong muèn nhÊt ®Ó cã ®­îc c¶m t×nh cña kh¸ch hµng. Vµ ®Ó cã ®­îc sù ®ång c¶m, tr­íc hÕt ph¶i hiÓu ®­îc t©m sinh lý, v¨n hãa cña ®èi ph­¬ng. Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ t©m lý häc th× nh÷ng ng­êi cã th¸i ®é vµ quan niÖm vÒ gi¸ trÞ cµng gièng nhau th× søc hót gi÷a hai ng­êi cµng lín. Trong ho¹t ®éng kinh doanh, ®ã lµ yÕu tè rÊt cÇn thiÕt ®Ó chinh phôc kh¸ch hµng. ViÖc ®­a hÖ thèng qu¶n lý chÊt l­îng ISO vµo c¸c doanh nghiÖp VN lµ rÊt s¸ng t¹o, v× b¶n chÊt cña ISO còng lµ qu¸ tr×nh t¸i t¹o. Cã nh÷ng doanh nghiÖp thµnh c«ng, cã doanh nghiÖp kh«ng thµnh c«ng. HiÖn nay nhiÒu doanh nghiÖp ch¹y theo ISO kh«ng v× thùc chÊt mµ lµ muèn cã c¸i danh ®Ó b¸n hµng. Thùc tÕ ISO th× cã danh nh­ng kh«ng thÓ kh«ng thùc chÊt. C¸c doanh nghiÖp cã thÓ tham kh¶o ISO ®Ó t¸i t¹o, nh­ng ISO lµ mét qu¸ tr×nh chung, vµ mçi c«ng ty th× ph¶i cã mét qu¸ tr×nh riªng ®Ó ¸p dông tïy ®Æc ®iÓm v¨n hãa kinh doanh cña mçi c«ng ty. VËy v¨n hãa kinh doanh lµ yÕu tè v« cïng quan träng. Thö nh×n l¹i cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ë mét sè n­íc ch©u ¸ vµ Mü Latinh gÇn ®©y. Yuthavong- Chñ tÞch ViÖn hµn l©m khoa häc c«ng nghÖ Th¸i Lan, ph¸t biÓu: “Cã hai nguyªn nh©n dÉn ®Õn cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ b¾t ®Çu tõ Th¸i Lan n¨m 1997 sau ®ã lan sang c¸c n­íc §«ng Nam ¸ vµ réng h¬n. Nguyªn nh©n trùc tiÕp lµ nî n­íc ngoµi qu¸ nhiÒu, ®Çu t­ kh«ng c©n ®èi vµo c¸c ngµnh phi s¶n xuÊt, ®Æt tû gi¸ ®ång baht qu¸ cao, thiÕu rµnh m¹ch trong hÖ thèng ng©n hµng vµ kinh doanh... lµm cho c¸c nhµ ®Çu t­ mÊt lßng tin. Cho dï trÇm träng ®Õn møc nµo, c¸c nguyªn nh©n nµy còng chØ míi ch©m ngßi. Nguyªn nh©n cèt lâi dÉn ®Õn cuéc sôp ®æ lµ thiÕu tri thøc vµ tr×nh ®é lµnh nghÒ ®Ó cã thÓ c¹nh tranh vµ b¶o ®¶m ph¸t triÓn bÒn v÷ng. C¸i lîi thÕ truyÒn thèng cña Th¸i Lan vÒ gi¸ trÞ nh©n c«ng vµ nguyªn liÖu ®· hoµn toµn mÊt hiÖu lùc vµ tan biÕn ngay trong c¬n sèc kinh tÕ ®ã”. Th¸i Lan ®­îc liÖt vµo danh s¸ch 49 nÒn kinh tÕ cã n¨ng lùc c¹nh tranh cao nhÊt thÕ giíi bªn c¹nh c¸c c©y ®¹i thô ë ch©u ¢u, B¾c Mü, NhËt vµ c¸c nÒn kinh tÕ míi trçi dËy nh­ Hµn Quèc, Trung Quèc, §µi Loan v.v... [theo World Competitiveness Yearbooks]. NhiÒu quy tr×nh c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· cã mÆt trªn ®Êt Th¸i Lan, song c¸c tri thøc vµ bÝ quyÕt c«ng nghÖ l¹i kh«ng n»m trong ®Çu ng­êi Th¸i. Thµnh ra v¨n hãa, gi¸o dôc vµ khoa häc c«ng nghÖ míi chÝnh lµ nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng. YÕu tè nµo ®· lµm cho Sony, Toyota, Honda... chiÕm lÜnh thÞ tr­êng thÕ giíi, lµm thay ®æi h¼n h×nh ¶nh n­íc NhËt trªn vò ®µi kinh tÕ thÕ giíi vµ ®em l¹i vinh dù cho ng­êi NhËt vµo thêi kú 1960- 1980? C©u tr¶ lêi chØ cã thÓ lµ: søc s¸ng t¹o vµ tinh thÇn doanh nghiÖp. ë ®©y tinh thÇn doanh nghiÖp còng chÝnh ®­îc khëi nguån tõ v¨n hãa kinh doanh. Ng­êi NhËt vèn næi tiÕng vÒ chÝ lín, tinh thÇn tù lËp vµ tinh thÇn m¹o hiÓm, c¸c yÕu tè thuéc vÒ tÝnh c¸ch ®· hç trî cho søc s¸ng t¹o, lµm s¸ng t¹o th¨ng hoa cïng sù nh¹y bÐn vÒ t©m lý ng­êi tiªu dïng. VÝ dô chØ cÇn b»ng mét ng÷ c¶m phong phó, Morita ®· ghÐp 2 tõ sound (©m thanh) vµ sonny (cËu bÐ) thµnh Sony- tªn gäi võa dÔ nhí, võa cã nhiÒu ý nghÜa ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm ph¸t ra ©m thanh ®Ó ®Æt tªn cho nh·n hiÖu cña s¶n phÈm vµ sau ®ã lµ tªn c«ng ty. §¸nh tróng t©m lý ng­êi tiªu dïng, Morita ®· lµm cho tªn Sony thÈm thÊu nhanh chãng trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. V¨n hãa kinh doanh kh«ng ph¶i thø bÊt biÕn trong mçi ng­êi, mçi ph­¬ng ch©m cña c«ng ty, mçi vïng, mçi d©n téc mµ nã ph¶i lu«n ®­îc cËp nhËp th«ng tin ®Ó biÕn ®æi phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña cuéc sèng- ®ã lµ quy luËt vµ còng lµ lý do v× sao cÇn cã v¨n hãa kinh doanh. VÝ dô ®©u lµ bÝ quyÕt thµnh c«ng cña C«ng ty kinh doanh ®Þa èc Solo ë B¾c Kinh (Trung Quèc) hiÖn ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét doanh nghiÖp lµm ¨n ph¸t ®¹t, cã s¶n phÈm b¸n ch¹y nhÊt khu vùc? BÝ quyÕt thµnh c«ng cña Solo lµ ®¸nh tróng thÞ hiÕu cña kh¸ch hµng trÎ tuæi, cã häc vµ b¾t ®Çu cã tiÒn. Trong cuéc sèng h«m nay, ng­êi Trung Quèc kh«ng thÓ kh­ kh­ gi÷ lÊy nÕp cò lµ h­íng vÒ mét ®¹i gia ®×nh, n¬i nhiÒu thÕ hÖ sèng víi nhau, n¬i b÷a c¬m ph¶i lóc nµo còng ®ñ ®Çy c¸c thµnh viªn, ng­êi phô n÷ ph¶i cã tr¸ch nhiÖm lo toan tÊt c¶ c«ng viÖc gia ®×nh... Solo ®· x©y dùng nh÷ng c¨n hé nhá, thiÕt kÕ ®Ñp, trang nh·, tiÖn nghi, hîp víi tói tiÒn vµ nhu cÇu cña giíi trÎ ®éc th©n, nh÷ng gia ®×nh trÎ Ýt ng­êi. Cô thÓ ng­êi ta cho x©y nh÷ng c¨n hé võa vµ nhá tõ 18m2 ®Õn 80m2 ®Ó thu hót kh¸ch hµng trÎ tuæi. Nh÷ng c¨n hé nµy ®¸p øng c¸c tiªu chÝ: nhá nh­ng ®Ñp, tiÖn nghi, cã nhiÒu phßng, ®ñ ¸nh s¸ng vµ gi¸ c¶ ph¶i ch¨ng phï hîp víi c¸c hé ®éc th©n vµ nh÷ng gia ®×nh gåm 3 thµnh viªn. V× sao Singapore- mét ®Êt n­íc v« cïng nhá bÐ- l¹i cã sù ph¸t triÓn ®¸ng kinh ng¹c nh­ vËy? H·y nh×n l¹i chÝnh s¸ch cña «ng Lý Quang DiÖu, nh©n vËt cña thÕ kû 20. MÆc dï vÒ mÆt c¸ nh©n, «ng Lý Quang DiÖu cã vÎ kh«ng c¶m t×nh l¾m víi Mü nh­ng «ng ­u tiªn cho ®Çu t­ cña Mü v× th­êng ®i kÌm c«ng nghÖ cao, so víi ®Çu t­ vµo ch©u ¸, th­êng mang kü nghÖ thÊp. NÕu vÝ n­íc Mü ph¸t triÓn nhê biÕt b­íc lªn vai khæng lå nh©n lo¹i th× còng cã thÓ vÝ Singapore ph¸t triÓn nhê biÕt b¸m th¾t l­ng Mü- mét ®Êt n­íc nhá hÑp, d©n sè Ýt nh­ Singapore, b¾t buéc con ng­êi ph¶i cã c¸ch thøc suy nghÜ, hµnh ®éng kh«n ngoan “nóp bãng lín mµ tiÕn”, tÝnh c¸ch Êy còng chÝnh lµ mét thø v¨n hãa kinh doanh ¸p dông trªn th­¬ng tr­êng. Nh÷ng g× thùc sù thuéc vÒ truyÒn thèng th× ch¼ng thÓ nµo biÕn mÊt, v× nã l¾ng ®äng, b¸m chÆt ë tÇng s©u nhÊt trong t©m kh¶m, trong c¸ch t­ duy cña mçi ng­êi. D©n téc NhËt cã nÒn v¨n hãa l©u ®êi nªn hä kh«ng sî ®¸nh mÊt truyÒn thèng khi b¾t ch­íc ph­¬ng T©y mét c¸ch toµn diÖn, kÓ c¶ c¸c chi tiÕt nhá nhÆt. ChiÕn l­îc b¾t ch­íc ®Ó tù vÖ gióp hä lµm nªn nhiÒu chuyÖn thÇn kú. Ng­êi NhËt tù hµo kh«ng mét chót mÆc c¶m vÒ tiÕn tr×nh ¢u Mü hãa nhanh kú diÖu cña m×nh, hä rÊt muèn biÕt ng­êi kh¸c thÊy hä b¾t ch­íc n­íc ngoµi ®· gièng ch­a. §iÒu ®¸ng nãi lµ ®»ng sau sù b¾t ch­íc cã vÎ mï qu¸ng Êy lµ c¶ mét quyÕt s¸ch kh«n ngoan: b¾t ch­íc ®Ó cho m×nh tån t¹i vµ giµu m¹nh lªn b»ng vµ h¬n kÎ m×nh b¾t ch­íc. ChiÕn l­îc nµy ®· trë thµnh truyÒn thèng d©n téc vµ lµ mét trong c¸c bÝ quyÕt khiÕn NhËt trë thµnh mét quèc gia ch©u ¸ thÞnh v­îng nhÊt. Do ®©u hä cã tÝnh hiÕu kú vµ hay b¾t ch­íc nh­ vËy? Cã thÓ gi¶i thÝch vÒ ®Æc ®iÓm ®Þa lý vµ tÝnh c¸ch thÕ nµy: NhËt lu«n ë ngoµi r×a nh÷ng nÒn v¨n minh lín, bëi vËy hä lu«n cã mÆc c¶m cña mét anh nhµ quª, khao kh¸t muèn häc hái, b¾t ch­íc ng­êi thµnh thÞ. Tr­íc thÕ kû 19, hä h­íng vÒ Trung Quèc. Trong khi giai cÊp thèng trÞ Trung Quèc tù m·n lu«n nghÜ n­íc m×nh lµ trung ­¬ng chi quèc, trung t©m tinh hoa, th× tÇng líp quan l¹i NhËt ch­a bao giê cho r»ng n­íc m×nh lµ trung t©m cña thÕ giíi. Hä h¨ng h¸i tiÕp thu v¨n hãa Trung Quèc: m­în ch÷ H¸n ®Ó lµm ch÷ viÕt, tæ chøc triÒu chÝnh pháng theo triÒu ®×nh Trung Quèc, tiÕp nhËn Khæng gi¸o, PhËt gi¸o, tuy tõ x­a hä ®· cã ThÇn ®¹o (Shinto)... Khi thÊy trung t©m v¨n minh ®· chuyÓn sang ph­¬ng T©y, hä lËp tøc ®æi h­íng, vua Minh TrÞ tæ chøc l¹i toµn bé bé m¸y nhµ n­íc: x©y dùng hÖ thèng chÝnh trÞ theo kiÓu §øc, h¹m ®éi kiÓu Anh, nÒn hµnh chÝnh kiÓu Ph¸p, c«ng nghiÖp hãa kiÓu Mü, bá chÕ ®é phong kiÕn... Nhê chiÕn l­îc “bÊt ®Ò kh¸ng” vµ b¾t ch­íc ph­¬ng t©y, NhËt tho¸t khái bÞ ngo¹i bang chiÕm ®ãng vµ nhanh chãng thùc hiÖn tham väng trë thµnh c­êng quèc sè mét ch©u ¸... B¾t ch­íc thµnh c«ng nh­ vËy lµ do ng­êi NhËt cã hai ­u thÕ. Thø nhÊt, hä thùc sù khiªm tèn, v× b¾t ch­íc lµ tù thõa nhËn ng­êi kh¸c giái h¬n m×nh. H×nh nh­ hä kh«ng bao giê tù m·n vµ kh«ng cã bÖnh sÜ diÖn rëm. Thø hai, hä tin ch¾c nÒn v¨n hãa NhËt thùc sù x¸n l¹n, bÒn v÷ng, kh«ng viÖc g× ph¶i sî v× b¾t ch­íc mµ bÞ xãi mßn, ng­îc l¹i cµng táa s¸ng h¬n, tËn s©u th¼m t©m hån ng­êi NhËt kh«ng hÒ bÞ hoen è bëi bÊt cø c¸i g× xa l¹, hä gäi ®ã lµ “tinh thÇn NhËt, kiÕn thøc ph­¬ng T©y”. Sau mÊy ngh×n n¨m du nhËp v¨n hãa Trung Quèc, nh­ng v¨n minh NhËt vÉn ®­îc coi lµ mét trong 8 nÒn v¨n minh lín cña thÕ giíi. Ngµy nay, v¨n hãa NhËt ®ang t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi c¶ thÕ giíi qua c¸c s¸ng t¹o nh­ karaoke, truyÖn tranh Doremon, trß ch¬i ®iÖn tö, m¸y nghe b¨ng Walkman, ®ång hå Quartz, m¸y ¶nh kü thuËt sè... 3.Sù kh¸c biÖt vÒ v¨n hãa kinh doanh cña c¸c ch©u lôc a.Nh©n tè v¨n hãa trong kinh doanh ë ph­¬ng §«ng: Kh¸c víi ph­¬ng T©y, v¨n hãa ph­¬ng §«ng cã nguån gèc n«ng nghiÖp, ®Æc tr­ng lµ: trong øng xö víi m«i tr­êng tù nhiªn th× nghÒ trång trät buéc ng­êi d©n ph¶i ®Þnh c­ chê c©y cèi lín lªn, ra hoa, kÕt qu¶ vµ thu ho¹ch. Do sèng phô thuéc nhiÒu vµo thiªn nhiªn nªn c­ d©n cã ý thøc t«n träng thiªn nhiªn vµ cã ­íc väng sèng hßa hîp víi thiªn nhiªn. Do vËy c¸c thµnh tùu vÒ chinh phôc thiªn nhiªn cña ng­êi ph­¬ng §«ng kÐm h¬n ph­¬ng T©y. Trong tæ chøc céng ®ång, ng­êi ph­¬ng §«ng ­a sèng theo nguyªn t¾c träng t×nh nghÜa. Lèi sèng träng t×nh c¶m ®ã dÇn dÉn ®Õn th¸i ®é träng ®øc, träng v¨n, t©m lý coi träng tËp thÓ (®èi lËp víi ph­¬ng T©y)- mang ®Ëm tÝnh nh©n v¨n. ë ph­¬ng §«ng, NhËt B¶n lµ n­íc ®i tiªn phong trong viÖc ph¸t huy nh©n tè v¨n hãa ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ: “Sù thÇn kú kinh tÕ sau thÕ chiÕn thø II chÝnh lµ ®Ønh cao vinh quang trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ cña NhËt”. §©y lµ vÝ dô ®iÓn h×nh cho sù thµnh c«ng kú diÖu trong lÜnh vùc kinh doanh kÕt hîp víi nh÷ng nh©n tè v¨n hãa d©n téc, còng nh­ víi t­ c¸ch lµ mét x· héi ph¸t triÓn. V¨n hãa NhËt cã 4 ®Æc tr­ng: - Ng­êi NhËt cã ph­¬ng ph¸p suy nghÜ thiªn vÒ t­ t­ëng thùc tÕ vµ kinh nghiÖm chñ nghÜa. NÐt tiªu biÓu cho t­ t­ëng NhËt lµ t­ t­ëng chÝnh trÞ vµ lý luËn cã tÝnh chÊt thùc tiÔn. - VÒ mÆt kÕt cÊu tinh thÇn, t©m linh ng­êi NhËt dùa trªn c¬ së mét t«n gi¸o khëi nguyªn cã tÝnh chÊt “bµi siªu viÖt”, ®ã lµ mét t«n gi¸o kh«ng cã thÇn th¸nh cao siªu, ®éc nhÊt nh­ ®øc PhËt trong PhËt gi¸o hay trong Thiªn chóa gi¸o. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng­êi NhËt ®· tiÕp nhËn c¸c t«n gi¸o kh¸c nh­ng chØ cã Nho gi¸o lµ ®· gãp phÇn cñng cè ý thøc ng­êi NhËt. C¸i mµ Nho gi¸o ®em l¹i cho ng­êi NhËt lµ lý luËn cô thÓ ®Ó thùc hµnh. - Kh¶ n¨ng c¶m thô thÕ giíi tù nhiªn xung quanh mét c¸ch tinh tÕ vµ giµu h×nh t­îng. Mét ®Æc tr­ng kh¸c xuÊt hiÖn tõ thêi cËn ®¹i- ®ã lµ ®Æc tr­ng cña “søc m¹nh t¹o nªn mét quèc gia cã tèc ®é ph¸t triÓn ®¸ng kinh ng¹c”. Nh÷ng ®Æc tr­ng kÓ trªn ®· t¹o cho ng­êi NhËt nh÷ng ®Æc ®iÓm cã tÝnh bÒn v÷ng: yªu lao ®éng, cÇn mÉn, hiÕu häc, yªu thiªn nhiªn, cã lßng tù träng d©n téc vµ nh¹y c¶m tr­íc nh÷ng thay ®æi cña cuéc sèng. Trung thµnh víi ®Êt n­íc, t«n kÝnh tæ tiªn, t«n kÝnh Hoµng ®Õ, t«n kÝnh ng­êi trªn. BiÕt gi÷ thanh danh, trung thùc, thÝch sèng thùc tÕ h¬n lµ theo ®uæi c¸c t­ t­ëng, tÝn ®iÒu cao siªu, vµ “t«n gi¸o” thÞnh hµnh nhÊt ë NhËt còng lµ tiªu chuÈn ®¹o ®øc hµng ®Çu cña ng­êi NhËt hiÖn nµy lµ: Lao ®éng. Tõ mèi quan hÖ gi÷a v¨n hãa vµ kinh tÕ trªn h×nh thµnh mét kh¸i niÖm “kinh doanh kiÓu NhËt”, nã ®· t¹o cho c¸c xÝ nghiÖp nh÷ng ®éng lùc m¹nh mÏ trong viÖc du nhËp, ¸p dông tiÕn bé khoa häc- kü thuËt vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Nã kh¾c phôc sù ®èi lËp trong mèi quan hÖ gi÷a ng­êi c«ng nh©n vµ ng­êi qu¶n lý bëi ng­êi c«ng nh©n kh«ng sî bÞ sa th¶i. C¸c mèi quan hÖ trong xÝ nnghiÖp ®­îc biÓu hiÖn nh­ lµ mèi quan hÖ trong “gia ®×nh”, trong “nhµ” vµ ®­îc h×nh thµnh tõ nh÷ng biÕn thÓ cña c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa gia ®×nh. Mäi ng­êi sèng vµ lµm viÖc trong “nhµ” ®Òu cã chung mét nhËn thøc r»ng hä ph¶i lµm cã tr¸ch nhiÖm, quan t©m tíi c«ng viÖc vµ mäi mÆt ®êi sèng, t×nh c¶m cña nhau. MÆt kh¸c, ë ®©y ta còng thÊy cã ¶nh h­ëng cña t­ t­ëng “danh, phËn” cña Khæng gi¸o, thÓ hiÖn ë lßng tù hµo cña mäi ng­êi khi ®­îc lµ thµnh viªn cña mét c«ng ty, mét xÝ nghiÖp cã tiÕng t¨m, kinh doanh thµnh c«ng trªn th­¬ng tr­êng. Bëi vËy ng­êi c«ng nh©n cã th¸i ®é tÝch cùc, chñ ®éng hîp t¸c, t×m tßi ph¸t huy s¸ng kiÕn c¶i tiÕn kü thuËt... Tuy nhiªn, n­íc NhËt ®· vµ ®ang b­íc qua nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 20 vµ ®Çu thÕ kû 21 trong thêi kú suy tho¸i. NhËn xÐt riªng vÒ tinh thÇn cña líp trÎ, «ng Masahiko Ishizuka- Tæng G§ Trung t©m B¸o chÝ quèc tÕ NhËt B¶n cho r»ng hä ®ang cã phÇn bi quan vÒ t­¬ng lai cña ®Êt n­íc, tû lÖ thÊt nghiÖp cao nh­ng thanh niªn l¹i thiÕu kiªn nhÉn víi nh÷ng c«ng viÖc ®¬n ®iÖu vµ kh«ng cã c¬ héi th¨ng tiÕn. Mét c¬ cÊu kinh tÕ ®ang ¸p dông ®· cã vÎ lçi thêi, phï hîp cho nh÷ng trung niªn- cÇn viÖc lµm æn ®Þnh ®Ó nghÜ ®Õn kho¶n tiÒn vÒ h­u h¬n lµ sù tÝch cùc s¸ng t¹o, ®æi míi vµ phiªu l­u. Theo «ng, vÊn ®Ò b©y giê lµ kh«ng nªn chØ nh×n vµo tÖ n¹n x· héi c¸ch sèng ®Ó phª ph¸n giíi trÎ mµ cÇn cã mét c¬ chÕ kinh tÕ- x· héi thÝch øng ®Ó nhËn thøc vµ khai th¸c ®óng tiÒm n¨ng cña thanh niªn. Néi c¸c cña Thñ t­íng Koizumi míi h×nh thµnh trong thÕ kû 21 ®ang ph¶i ®¸p øng ®ßi hái cña ng­êi d©n vÒ mét chÝnh s¸ch ngo¹i giao vµ kinh tÕ quyÕt ®o¸n, hiÖu qu¶ h¬n. Gi¸o s­ Osamu Nariai (Tr­êng §H Reitaku) ng­êi coi ASEAN nh­ ng«i nhµ thø 2 cña m×nh trong buæi héi th¶o vÒ kinh tÕ NhËt ®· dïng h×nh ¶nh nói Phó SÜ ®Ó minh häa biÓu ®å c¸c chØ sè t¨ng- gi¶m vµ nÒn kinh tÕ bong bãng kh«ng thµnh c«ng cña NhËt trong thËp niªn 90. Cuéc khñng ho¶ng tiÒn tÖ ch©u ¸ n¨m 1997 gióp ng­êi NhËt nhËn ra m« h×nh cña m×nh ®ang cã vÊn ®Ò. Thµnh c«ng ë thËp kû 80 kh«ng thÓ lµ h×nh mÉu ­u viÖt vµ kÐo dµi m·i tr­íc mét thÕ giíi ®ang thay ®æi víi tèc ®é chãng mÆt. C¸i gäi lµ “Japan as number one” (NhËt B¶n sè mét) thùc tÕ ®ang bÞ lung lay trong thÞ tr­êng quèc tÕ c¹nh tranh khèc liÖt. Tù hµo nh­ng kh«ng nªn ¶o t­ëng. Cã mét c¸i tªn kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi trong c¸c cuéc héi th¶o vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ NhËt: Trung Quèc. S¶n phÈm NhËt chÊt l­îng sè mét nh­ng muèn mua ®å Ýt tiÒn, d¹o quanh c¸c cöa hµng 100 yen hµng rÎ chñ yÕu nhËp tõ Trung Quèc, Hµn Quèc. Sù ph¸t triÓn vµ v­¬n m¹nh cña nÒn kinh tÕ Trung Quèc, Hµn Quèc, khu vùc ASEAN... lµ c¬ héi thuËn lîi ®Ó hîp t¸c nh­ng còng lµ th¸ch thøc cho thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm NhËt. VÉn gi¸o s­ Osamu Nariai cho r»ng mçi khi n­íc Mü cÊp mét kho¶n viÖn trî nµo ®ã, hä ®Òu n¾m ®­îc môc tiªu cô thÓ, NhËt vèn ®­îc mÖnh danh “n­íc viÖn trî” nh­ng c¸i ®Ých cuèi cïng l¹i ch­a gi¶i thÝch ®­îc, nãi c¸ch kh¸c, ph­¬ng thøc thùc hiÖn ch­a thùc sù hiÖu qu¶ nh­ mong ®îi. CÇn ph¶i x©y dùng mét chiÕn l­îc ngo¹i giao, hîp t¸c kinh tÕ dùa trªn sù thay ®æi cña thÕ giíi. “Cïng hµnh ®éng, cïng tiÕn bé” lµ kh¸i niÖm c¬ b¶n ®­a ra trong N¨m Giao l­u NhËt B¶n- ASEAN 2003. Sù ph¸t triÓn th­êng tu©n theo b¶n ®å h×nh sin, tøc lµ cã lªn cã xuèng. Khi n­íc NhËt ®ang trªn ®µ suy tho¸i th× ch©u ¸ l¹i næi lªn nh÷ng ng«i sao kinh tÕ kh¸c nh­ Trung Quèc, Hµn Quèc, §µi Loan, Singapore, Ên §é, Th¸i Lan... N»m bªn nh÷ng con s«ng huyÒn tho¹i, s«ng H»ng, s«ng Nil, s«ng Mª K«ng... bï ®¾p phï sa vµ ®êi sèng trång trät, ch¨n nu«i còng nh­ ®êi sèng tinh thÇn cho ng­êi d©n ch©u ¸. Sù ®«ng ®óc (quan niÖm trêi sinh voi trêi sinh cá nªn ®Î nhiÒu...), tinh thÇn cÇn cï, g¾n kÕt vµ t«n sïng c¸c hiÖn t­ îng thiªn nhiªn cña ng­êi d©n ch©u ¸ ®· ®em l¹i cho hä sù tr¶ c«ng xøng ®¸ng: ®øng hµng ®Çu trong xuÊt khÈu g¹o, cµ phª, chÌ... vµ ®Æc biÖt lµ xuÊt khÈu lao ®éng chÝnh lµ nh÷ng n­íc ch©u ¸ nh­ Ên §é, Th¸i Lan, ViÖt Nam, Trung Quèc... Kh«ng nh÷ng thÕ sù kiªn tr×, khÐo lÐo vµ kh¶ n¨ng... b¾t ch­íc tµi t×nh lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng gióp Hµn Quèc v­¬n lªn thµnh con rång ch©u ¸, chóng ta thö nghÜ vÒ c¸c s¶n phÈm ®iÖn tö cña Hµn Quèc ®ang trµn ngËp thÕ giíi ®Ó chiªm nghiÖm vÒ ®iÒu nµy. Kim Woo Chong- «ng chñ tËp ®oµn Daewoo ®· x©y dùng th­¬ng hiÖu cña m×nh b¾t ®Çu tõ ­íc m¬ “s¶n phÈm lµm ra thuéc hµng tèt nhÊt”, con ®­êng phÊn ®Êu cña «ng næi tiÕng bëi nh÷ng quan niÖm: coi giÊc ngñ tr­a “dÉn tíi sù mÊt m¸t giê lao ®éng rÊt nghiªm träng”, kh«ng cã kh¸i niÖm “võa ®ñ” mµ ph¶i lµ “®· cè g¾ng hÕt m×nh ch­a”, “cã thÓ lµm ®­îc s¶n phÈm tèt h¬n hay kh«ng”, “h·y lµm viÖc cÇn cï vµ sèng thanh ®¹m”... Ên §é cã thÓ kh«ng ph¶i n­íc s¸ng t¹o ra m¸y vi tÝnh, Internet... nh­ng c¸c s¶n phÈm phÇn mÒm cña Ên §é hiÖn giê khiÕn n­íc Mü vµ T©y ¢u còng ph¶i kÝnh nÓ víi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt phÇn mÒm xuÊt khÈu t¹i Bangalore, n¬i ®­îc coi lµ “Thung lòng Sillicon cña Ên §é”. Vµ ®Êt n­íc nµy cßn tiÕn xa h¬n n÷a bëi nguån nh©n lùc dåi dµo, ®«i bµn tay khÐo lÐo vµ bé ãc tinh nhanh vµ cã kh¶ n¨ng tiÕp thu c«ng nghÖ cao: c«ng nghÖ th«ng tin, nghiªn cøu vò trô, n¨ng l­îng h¹t nh©n, c«ng nghÖ sinh häc. §µi Loan còng ph¸t triÓn m¹nh nhê ®Æc ®iÓm nµy cßn Th¸i Lan- ®Êt n­íc næi tiÕng v× s¶n phÈm rÎ (nh©n c«ng, nguyªn liÖu rÎ), du lÞch võa kÕt hîp ®Æc tr­ng v¨n hãa d©n téc võa thuËn tiÖn kiÓu ¢u ch©u (cÇn g× cã nÊy) ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn nh¶y vät... Nh÷ng ®iÓn h×nh trªn còng lµ minh häa sèng ®éng cho c¸ch biÕt ph¸t huy ®Æc tr­ng v¨n hãa ph­¬ng §«ng trong sù ph¸t triÓn h«m nay. b. Nh©n tè v¨n hãa trong s¶n xuÊt kinh doanh ë ph­¬ng T©y LÞch sö ®· h×nh thµnh 2 vïng v¨n hãa lín lµ ph­¬ng T©y vµ ph­¬ng §«ng: ph­¬ng T©y lµ khu vùc T©y- B¾c gåm toµn bé ch©u ¢u (®Õn d·y Uran), ph­¬ng §«ng lµ khu vùc §«ng- Nam gåm ch©u ¸ vµ ch©u Phi. Hai vïng nµy cã sù kh¸c nhau vÒ mäi mÆt, tõ m«i tr­êng sèng cho ®Õn ng«n ng÷: trong khi ng«n ng÷ ph­¬ng T©y biÕn h×nh th× c¸c ng«n ng÷ ph­¬ng §«ng chñ yÕu lµ ®¬n lËp. Trong khi ng­êi ph­¬ng T©y coi träng c¸ nh©n th× ng­êi ph­¬ng §«ng coi träng céng ®ång. M«i tr­êng sèng cña ng­êi ph­¬ng §«ng lµ xø nãng, m­a nhiÒu, víi c¸c con s«ng lín vµ ®ång b»ng trï phó. Cßn ph­¬ng T©y lµ xø l¹nh víi khÝ hËu kh« kh«ng thÝch hîp cho thùc vËt sinh tr­ëng. Hai lo¹i m«i tr­êng nµy lµm c­ d©n hai vïng ph¶i sèng b»ng 2 nghÒ: ph­¬ng §«ng sèng b»ng nghÒ trång trät lµ chñ yÕu cßn ph­¬ng T©y l¹i sèng b»ng nghÒ ch¨n nu«i. Do vËy lµm xuÊt hiÖn hai lo¹i h×nh v¨n hãa: v¨n hãa gèc n«ng nghiÖp ®Æc tr­ng ph­¬ng §«ng vµ v¨n hãa gèc du môc ®Æc tr­ng cho ph­¬ng T©y. Lo¹i h×nh v¨n hãa gèc du môc cã ®Æc tr­ng: trong øng xö víi tù nhiªn th× nghÒ ch¨n nu«i buéc c­ d©n ph¶i ®­a gia sóc ®i ®Õn nh÷ng n¬i cã cá do ®ã ph¶i sèng du c­, nay ®©y mai ®ã, Ýt phô thuéc vµo thiªn nhiªn nªn sinh ra coi th­êng tù nhiªn dÉn ®Õn tham väng chinh phôc tù nhiªn. §ã còng lµ mét trong nh÷ng nh©n tè khiÕn ph­¬ng T©y h¬n h¼n ph­¬ng §«ng trong lÜnh vùc chinh phôc tù nhiªn. Trong tæ chøc céng ®ång th× coi träng søc m¹nh, träng tµi, träng vâ, coi träng vai trß c¸ nh©n vµ øng xö theo nguyªn t¾c, luËt ®Þnh, do vËy ng­êi ph­¬ng T©y cã lèi sèng thùc dông, ganh ®ua, c¹nh tranh nhau mét c¸ch khèc liÖt. Trong dßng ch¶y cña cuéc ganh ®ua, c¹nh tranh nµy, ng­êi ph­¬ng T©y ®· quªn mÊt mét yÕu tè: tÝnh nh©n v¨n. V× vËy v¨n hãa ph­¬ng T©y kh«ng mang ®Ëm tÝnh nh©n v¨n nh­ v¨n hãa ph­¬ng §«ng. §Ò cËp vÒ nh©n tè v¨n hãa trong kinh doanh, ë ph­¬ng T©y ®· sím ®­îc c¸c nhµ khoa häc quan t©m. Tr­íc hÕt ph¶i kÓ nhµ triÕt häc Ph¸p A.Comte (1798- 1857), ng­êi ®· nªu ra quy luËt vÒ ba tr¹ng th¸i ®Ó tr×nh bµy ba giai ®o¹n ph¸t triÓn tinh thÇn kh¸c nhau t­¬ng øng víi 3 giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ- kü thuËt kh¸c nhau, ®ã lµ kû nguyªn thÇn häc, kû nguyªn siªu h×nh vµ kû nguyªn thùc chøng. Nhµ x· héi häc Marx Weber (1884- 1920) trong “Tinh thÇn ®¹o Tin lµnh vµ Chñ nghÜa t­ b¶n”, «ng ®· chøng minh sù ra ®êi cña Chñ nghÜa T­ b¶n b¾t nguån tõ ®¹o Tin lµnh ë T©y ¢u. §¹o Tin lµnh lµ mét t«n gi¸o c¶i c¸ch chèng l¹i Thiªn chóa La M·. Nã chñ tr­¬ng chØ tin vµo kinh th¸nh, mçi ng­êi nªn tùc tiÕp “th¾t l­ng buéc bông”, rÊt cÇn thiÕt cho thêi kú tÝch lòy t­ b¶n, gãp phÇn ra ®êi cña chñ nghÜa t­ b¶n ch©u ¢u. Ta cã thÓ lÊy ®Æc tÝnh trong kinh doanh cña ng­êi Mü ®Ó minh chøng cho “tinh thÇn ph­¬ng T©y”: thùc dông vµ hiÖu qu¶ lµ nh÷ng yÕu tè tiªn quyÕt. Mäi n¬i trªn n­íc Mü dùa h¼n vµo tiÕng tÝch t¾c cña thêi gian, t¸n gÉu ®­îc xem lµ “ngùa bÞ nhèt trong lång” v× nã kh«ng ®ua ®­îc. C«ng viÖc lµ trªn tÊt c¶ vµ lµm nh­ thÕ nµo kh«ng cÇn biÕt, chØ biÕt ë kÕt qu¶. Hîp doanh víi nhau cô thÓ vµ cã hiÖu qu¶ tr­íc, sau ®ã míi cã quan hÖ t×nh c¶m- x· héi. Ng­êi tiªu thô s½n sµng l¸i xe ®i xa c¶ hµng tr¨m km chØ ®Ó mua ®­îc vµi mãn hµng sale rÎ vµi cent. ChØ cã 2 mãn hµng duy nhÊt trong hÖ thèng cã mÆc c¶ lµ xe « t« vµ nh¹c. Mäi mãn hµng b¸n lÎ, ®Òu céng gép thªm tõ 6%- 8% trÞ gi¸, gäi lµ “thuÕ b¸n”, thuÕ nµy chÝnh quyÒn thu sau. ¨n qu¸n ®Òu ph¶i cho tiÒn tip tõ 1 USD ®Õn 20% trÞ gi¸ b÷a ¨n. BÝ Èn sau cïng vµ quyÕt ®Þnh doanh thu, ®ã lµ lobby- tøc “vËn ®éng hµnh lang”. §Ó cã ®­îc mét th­¬ng vô, ®Ó lät vµo hÖ b¸n lÎ, hay ®Ó cã mét c¬ héi tèt, ®Òu ph¶i biÕt lobby, tøc “®ót lãt chiªu ®·i”, nh÷ng n¬i thuËn lîi lµ tr­êng ®ua ngùa næi tiÕng Churchill Down, khu sßng bµi Las Vegas. BiÕt._. m×nh biÕt ng­êi, tr¨m trËn tr¨m th¾ng, ®ã chÝnh lµ lý do t¹i sao c¸c doanh nghiÖp khi muèn lµm ¨n víi ng­êi Mü ®Òu t×m hiÓu phong c¸ch kinh doanh cña hä. VÝ dô b¹n cã thÓ kinh doanh víi mét ng­êi Mü mµ kh«ng cÇn mét quan hÖ c¸ nh©n nµo (®iÒu nµy hoµn toµn ng­îc l¹i víi phong c¸ch kinh doanh ViÖt Nam nãi riªng, ph­¬ng §«ng nãi chung). H·y b¾t ®Çu c«ng viÖc b»ng c¸ch nªu râ môc ®Ých cña b¹n. H·y tËp trung vµo môc tiªu thay v× rµo tr­íc ®ãn sau, quanh co. Ng­êi Mü th­êng døt kho¸t trong viÖc tõ chèi hoÆc nhËn lêi mêi. Ng­êi ta nãi ng­êi Mü thùc dông v× trong b÷a ¨n hä còng cã thÓ ký ®­îc hîp ®ång, nhiÒu b÷a ¨n hoÆc c¸c buæi chiªu ®·i t¹i nhµ hµng lµ nh»m trao ®æi kinh doanh víi kh¸ch hµng. Ng­êi Mü lu«n tËn dông thêi gian mét c¸ch triÖt ®Ó. Trong mét cuéc häp, nÕu cã vÊn ®Ò kh«ng hiÓu, b¹n nªn hái trùc tiÕp ng­êi diÔn thuyÕt, kh«ng nªn quay sang ng­êi bªn c¹nh, ng­êi Mü cã thÓ hiÓu lÇm ®ã lµ mét hµnh ®éng th« lç, kh«ng quan t©m ®Õn ng­êi nãi. Nãi chung hä kh«ng chÞu ®ùng ®­îc nh÷ng lêi th× thÇm cña ng­êi ch©u ¸. Ng­êi Mü lu«n sö dông hîp ®ång trong mäi t×nh huèng. Víi hä hîp ®ång lµ kÕt thóc. Sau khi ký hîp ®ång hä sÏ kh«ng chÞu mang theo bÊt cø mét tr¸ch nhiÖm nµo ngoµi nh÷ng ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång. Do vËy, mét b¶n hîp ®ång cña ng­êi Mü th­êng rÊt dµi. Trong c«ng viÖc lµm ¨n, ng­êi Mü coi viÖc nhËn quµ tÆng ®ång nghÜa víi viÖc nhËn hèi lé, hä còng kh«ng bao giê t¸n gÉu hoÆc bµn t¸n vÒ ®ång nghiÖp. §ã lµ ®iÒu tèi kþ. XÐt mét c¸ch tæng thÓ, v¨n ho¸ kinh doanh víi nh÷ng ®Æc ®iÓm néi hµm cña nã ®ãng mét vai trß quan träng kh«ng chØ trong nÒn kinh tÕ mçi gia ®×nh, quèc gia, khu vùc, thÕ giíi mµ cßn gióp chóng ta nhËn diÖn, kh¸m ph¸ vÒ nh©n sinh quan, thÕ giíi quan vµ thóc ®Èy x· héi tiÕn bé cña loµi ng­êi ngµy mét hoµn thiÖn h¬n. Ch­¬ng II Thùc tr¹ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn v¨n hãa kinh doanh ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua 1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn v¨n hãa kinh doanh ë ViÖt Nam ViÖt Nam n»m trong vïng v¨n hãa ph­¬ng §«ng, thuéc gãc tËn cïng phÝa ®«ng- nam nªn cã mét nÒn v¨n hãa gèc n«ng nghiÖp ®iÓn h×nh mang ®Çy ®ñ c¸c ®Æc tr­ng cña v¨n hãa ph­¬ng §«ng. C¸c ®Æc tr­ng cña lo¹i h×nh v¨n hãa gèc n«ng nghiÖp Tiªu chÝ V¨n ho¸ gèc n«ng nghiÖp §Æc tr­ng gèc: - §Þa h×nh NghÒ chÝnh C¸ch sèng §ång b»ng Trång trät §Þnh c­ øng xö víi m«i tr­êng tù nhiªn T«n träng, sèng hoµ hîp víi thiªn nhiªn Lèi nhËn thøc, t­ duy Thiªn vÒ tæng hîp vµ biÖn chøng (trong quan hÖ); chñ quan, c¶m tÝnh vµ kinh nghiÖm Tæ chøc céng ®ång: Nguyªn t¾c C¸ch thøc - Träng t×nh, träng ®øc, träng v¨n - Linh ho¹t, d©n chñ trong tËp thÓ øng xö víi m«i tr­êng x· héi dung hîp trong tiÕp nhËn, mÒm dÎo, hiÕu hoµ trong ®èi phã [7. nguån: TrÇn Ngäc Thªm, C¬ së v¨n ho¸ VN, NXB Gi¸o dôc, 1997] Cuéc sèng n«ng nghiÖp, nhÊt lµ n«ng nghiÖp lóa n­íc cïng mét lóc phô thuéc vµo tÊt c¶ mäi hiÖn t­îng thiªn nhiªn, v× vËy, ng­êi n«ng d©n ph¶i liªn kÕt víi nhau, dùa vµo nhau mµ sèng. Do vËy trong v¨n hãa ViÖt Nam, “tÝnh céng ®ång” rÊt ®­îc ®Ò cao, ®ã lµ nÐt ®Æc tr­ng sè mét cña lµng x· ViÖt Nam. Còng chÝnh v× lÏ ®ã mµ tæ chøc céng ®ång cña ViÖt Nam cã nÐt riªng biÖt kh¸c h¼n c¸c n­íc kh¸c. ë ViÖt Nam, con ng­êi lu«n hßa vµo tËp thÓ. Ng­îc l¹i, ë ph­¬ng T©y, vai trß c¸ nh©n ®­îc coi träng vµ khuyÕn khÝch. ë cÊp ®é lµng x·, th× lµng x· ph­¬ng T©y cã tæ chøc láng lÎo, rêi r¹c. Cßn ë ViÖt Nam, lµng x· cã tæ chøc chÆt chÏ, nã chÝnh lµ m«i tr­êng sèng, lµ tËp thÓ céng ®ång chñ yÕu cña ng­êi ViÖt Nam. Do nhu cÇu øng phã víi m«i tr­êng tù nhiªn vµ m«i tr­êng x· héi, c¶ lµng ph¶i hîp søc míi cã hiÖu qu¶. V× thÕ ë n«ng th«n, ng­êi d©n ViÖt Nam liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau tíi møc “b¸n anh em xa mua l¸ng giÒng gÇn”. Song còng kh«ng ph¶i v× thÕ ng­êi ViÖt Nam xem nhÑ quan hÖ huyÕt thèng, “mét giät m¸u ®µo h¬n ao n­íc l·”. §èi víi nÒn v¨n hãa gèc n«ng nghiÖp nh­ ViÖt Nam th× lµng x· lµ ®¬n vÞ c¬ së quan träng nhÊt. Lµng x· lµ mét h×nh thøc tæ chøc n«ng th«n theo ®Þa bµn c­ tró, nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ tÝnh céng ®ång vµ tÝnh tù trÞ. TÝnh céng ®ång lµ sù liªn kÕt c¸c thµnh viªn trong lµng víi nhau, mçi ng­êi ®Òu h­íng tíi ng­êi kh¸c. TÝnh céng ®ång nhÊn m¹nh vµo sù ®ång nhÊt. Do vËy, ng­êi ViÖt Nam lu«n ®oµn kÕt, s½n sµng gióp ®ì nhau. Vµ ®ã còng chÝnh lµ c¬ së t¹o nªn tinh thÇn tù lËp céng ®ång. Mçi lµng, mçi tËp thÓ ph¶i tù lo lÊy mäi viÖc ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng cña m×nh, tõ ®ã h×nh thµnh nªn nÕp sèng tù cÊp tù tóc ë n«ng th«n ViÖt Nam. Trong lµng x· ViÖt Nam, ng­êi d©n øng xö theo nguyªn t¾c träng nghÜa, tÊt yÕu dÉn ®Õn träng ®øc, träng v¨n... Th¸i ®é träng ®øc thÓ hiÖn ngay trong viÖc tuyÓn lùa nh©n tµi: “ngoµi nh÷ng khoa thi më hµng n¨m ta cßn cã thªm khoa HiÕu liªm... ®Ó tuyÓn dông c¶ nh÷ng ng­êi kh«ng cã häc hay v× mét lÏ g× ®ã häc mµ kh«ng ®i thi, phÇn nhiÒu lµ ng­êi hiÒn ®øc ®­îc d©n chóng c¶ vïng h©m mé mµ ®Ò cö lªn cho vua dïng, tin t­ëng r»ng nh÷ng ng­êi Êy ®­îc dïng th× d©n sÏ ®­îc nhê” [2. Lª V¨n Siªu, NÕp sèng t×nh c¶m cña ng­êi ViÖt Nam, NXB Cµ Mau, 1993]. Nguyªn t¾c träng t×nh kÕt hîp lèi t­ duy tæng hîp vµ biÖn chøng ®· dÉn ®Õn lèi sèng linh ho¹t, lu«n biÕn ®æi cho thÝch hîp víi tõng hoµn c¶nh sèng cô thÓ. MÆt tr¸i cña tÝnh linh ho¹t lµ thãi tïy tiÖn: co gi·n giê giÊc, thiÕu t«n träng ph¸p luËt... Nã dÉn ®Õn tÖ “®i cöa sau” ®Ó gi¶i quyÕt c«ng viÖc. Lèi sèng träng t×nh nghÜa, ®¹o lý, lèi øng xö thiªn vÒ t×nh c¶m lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n k×m h·m sù ph¸t triÓn ý thøc ph¸p luËt vµ c¸c quan hÖ ph¸p lý. Nh­ng ta còng kh«ng thÓ phñ nhËn vai trß cña nã trong viÖc gãp phÇn lµm æn ®Þnh x· héi t¹o nªn nÐt ®Ñp ®éc ®¸o trong quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi. ë ViÖt Nam, v¨n hãa lµng x· cµng næi bËt, râ nÐt bao nhiªu th× v¨n hãa ®« thÞ cµng mê nh¹t bÊy nhiªu. Søc m¹nh cña truyÒn thèng v¨n hãa n«ng nghiÖp ®· kh«ng cho phÐp n«ng th«n ViÖt Nam tù chuyÓn thµnh ®« thÞ. V× vËy ë ViÖt Nam cã nh÷ng lµng x· n«ng th«n thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ cña ®« thÞ, ®ã lµ c¸c “lµng c«ng th­¬ng” nh­ lµng B¸t Trµng (Gia L©m, Hµ Néi), lµng lµm ®å gèm, lµng B­ëi (Tõ Liªm, Hµ Néi), lµng giÊy... Do tÝnh céng ®ång, c¶ lµng lµm cïng mét nghÒ t¹o ra cïng mét lo¹i s¶n phÈm hay bu«n cïng mét mÆt hµng nªn kh«ng cã trao ®æi néi bé. MÆt kh¸c do tÝnh tù trÞ, ng­êi d©n trong lµng sèng tù tóc khÐp kÝn, Ýt cã nhu cÇu bu«n b¸n giao l­u víi bªn ngoµi nªn ®· khiÕn cho c¸c “lµng c«ng th­¬ng” nµy kh«ng thÓ trë thµnh ®« thÞ ®­îc. N«ng th«n ViÖt Nam kh«ng nh÷ng k×m h·m kh«ng cho lµng x· ph¸t triÓn thµnh ®« thÞ mµ cßn chi phèi ®« thÞ mét c¸ch qu¸ ®¸ng lµm cho ®« thÞ chÞu ¶nh h­ëng vµ mang ®Ëm nÐt v¨n hãa n«ng th«n. Mét sù ¶nh h­ëng “v« lý” nhÊt cña tÝnh céng ®ång cña n«ng th«n ®èi víi ®« thÞ lµ viÖc h×nh thµnh “ph­êng” ë ®« thÞ. Ph­êng lµ céng ®ång nh÷ng ng­êi lµm cïng mét nghÒ ë mét mét lµng quª nh­ng v× lý do kh¸c nhau, hä rêi bá lµng quª vµo ®« thÞ lµm ¨n, cïng sèng trªn mét d·y phè. Mçi phè th­êng s¶n xuÊt, bu«n b¸n mét lo¹i hµng hãa riªng. NÕu nh­ ¸p dông ph­¬ng ph¸p suy lý h×nh thøc cña ph­¬ng T©y ®Ó gi¶i thÝch hiÖn t­îng nµy th× sÏ khã mµ cã kÕt qu¶. Nh­ng nÕu nh×n nhËn vÊn ®Ò theo “nh©n tè v¨n hãa” th× nguyªn nh©n cña hiÖn t­îng nµy d­êng nh­ rÊt râ rµng. §ã vÉn lµ tÝnh céng ®ång vµ tÝnh tù trÞ. “Tr­íc hÕt do tÝnh céng ®ång mµ c¸ch tæ chøc theo ph­êng tá ra cã lîi cho ng­êi b¸n: hä cã ®iÒu kiÖn t­¬ng tù, gióp ®ì nhau trong viÖc ®Þnh gi¸, gi÷ gi¸, vay m­în hµng, giíi thiÖu kh¸ch hµng cho nhau... MÆt kh¸c do tÝnh tù trÞ dÉn ®Õn nÕp sèng tù cÊp tù tóc, d©n kh«ng cã nhu cÇu mua b¸n, cho nªn ng­êi bu«n b¸n ph¶i gian lËn ®Ó kiÕm sèng..., vÒ mÆt nµy, c¸ch tæ chøc theo ph­êng tá ra cã lîi cho ng­êi mua: tuy mÊt c«ng ®i xa ®Ó mua hµng, nh­ng bï vµo ®ã ng­êi mua cã ®iÒu kiÖn kh¶o gi¸, vµ v× hµng nhiÒu nªn Ýt cã nguy c¬ hµng gi¶” [7. TrÇn Ngäc Thªm, s¸ch ®· dÉn, trang 118]. §· kinh doanh th× ph¶i cã lêi. Nh­ng ph­¬ng T©y th­êng ®¹t ®ång lêi b»ng c¸ch c¹nh tranh vµ cè g¾ng chiÕm gi÷ lßng tin cña kh¸ch hµng . Cßn ë ViÖt Nam truyÒn thèng th× ng­îc l¹i, c¸c th­¬ng nh©n cÊu kÕt víi nhau ®Ó chÌn Ðp kh¸ch hµng. XÐt vÒ nguån gèc s©u xa nh÷ng c¸ch thøc ®ã chÞu ¶nh h­ëng rÊt lín cña nh©n tè v¨n hãa. §ã lµ trong qu¸ khø, cßn trong hiÖn t¹i? Nh©n tè v¨n hãa cho ®Õn nay vÉn t¸c ®éng ®Õn s¶n xuÊt kinh doanh, ®Æc biÖt ho¹t ®éng huy ®éng vèn cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ngoµi quèc doanh. Theo sè liÖu b¸o c¸o cña ViÖn khoa häc lao ®éng vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi thuéc Bé Lao ®éng, th­¬ng binh vµ x· héi th× ®èi víi c¸c doanh nghiÖp thµnh thÞ, 91% vèn doanh nghiÖp lµ vèn tù cã, tiÕp ®Õn lµ vèn vay b¹n bÌ, anh em hä hµng kh«ng ph¶i tr¶ l·i (3%), vèn vay ng©n hµng chiÕm ch­a ®Õn 1%. §èi víi doanh nghiÖp n«ng th«n th× con sè t­¬ng øng lµ 90%, 4% vµ 2%. §iÒu ®ã chøng tá mét thùc tÕ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ngoµi quèc doanh kh«ng tiÕp cËn ®­îc c¸c nguån vèn tõ khu vùc tµi chÝnh chÝnh thøc (Ng©n hµng, hîp t¸c x· tÝn dông...) vµ ngoµi nguån vèn tù cã th× nguån vèn vay b¹n bÌ, anh em hä hµng kh«ng ph¶i tr¶ l·i cã ý nghÜa rÊt quan träng. Nã thÓ hiÖn tÝnh céng ®ång cña v¨n hãa ViÖt Nam trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Hay cô thÓ h¬n, nã thÓ hiÖn sù t­¬ng trî, gióp ®ì nhau trong cuéc sèng nãi chung vµ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nãi riªng. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh th× vèn cña doanh nghiÖp lu«n lu«n vËn ®éng. SÏ cã mét kho¶n vèn ®Çu t­ vµo tµi s¶n cè ®Þnh vµ kho¶n vèn nµy th­êng lµ vèn tù cã hoÆc vèn vay dµi h¹n. Mét kho¶n vèn kh¸c ®­îc ®Çu t­ ®Ó mua c¸c yÕu tè ®Çu vµo cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gäi lµ vèn l­u ®éng. Vèn l­u ®éng lu«n biÕn ®éng vÒ sè l­îng còng nh­ h×nh th¸i. Cã lóc l­îng vèn l­u ®éng kh«ng cÇn nhiÒu nh­ng l­îng vèn l­u ®éng cÇn cho s¶n xuÊt kinh doanh l¹i rÊt lín. §Ó ®¶m b¶o vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh c¸c doanh nghiÖp th­êng ph¶i ®i vay. Khi ®i vay th× tr­íc tiªn lµ c¸c kho¶n vay cña anh em b¹n bÌ, hä hµng... v× nguån vèn nµy cã ®Æc ®iÓm lµ kh«ng ph¶i tr¶ l·i suÊt, kh«ng ph¶i thÕ chÊp tµi s¶n, c¸ch thøc tiÕn hµnh dÔ dµng. Sau ®ã hä míi t×m ®Õn c¸c nguån vèn chÝnh thøc v× nguån vèn nµy cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu lín vÒ vèn. 2. §iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn v¨n hãa kinh doanh ë ViÖt Nam Trong kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, toµn cÇu hãa lµ thµnh tùu cña v¨n minh, v¨n hãa nh©n lo¹i, nã tù ®iÒu chØnh, hoµn thiÖn vµ thóc ®Èy nh©n lo¹i tiÕn lªn. Nã kh«ng chØ thÝch hîp cho s¸ng t¹o mµ nã cßn ®ßi hái sù s¸ng t¹o, vµ ®ã lµ ®éng lùc cho tiÕn bé cña khoa häc c«ng nghÖ ®­îc vËn dông vµo thùc tÕ. Nhµ n­íc ph¶i bæ sung cho kinh tÕ thÞ tr­êng, kh¾c phôc hay gi¶m bít nh÷ng khuyÕt tËt cña nã ®Ó h­íng tíi mét x· héi phån vinh h¬n. n¬i mµ “cña c¶i tu«n ra dµo d¹t”, c«ng b»ng vµ tù do, n¬i mµ “sù tù do cña mçi mét ng­êi lµ ®iÒu kiÖn cho sù tù do cña tÊt c¶ mäi ng­êi” [3. trÝch tõ Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n cña Karl Mark]. *Ph¸c häa ch©n dung tÝnh c¸ch ng­êi ViÖt Suèt trong toµn bé tiÕn tr×nh lÞch sö quèc gia d©n téc, ng­êi ViÖt Nam nãi chung, c­ d©n n«ng nghiÖp nãi riªng, cã mét ý thøc rÊt yÕu ít, mê nh¹t vÒ ph¸p quyÒn, trong ®ã tr­íc hÕt lµ ý thøc ph¸p quyÒn vÒ quyÒn së h÷u. Trong h¬n t¸m m­¬i n¨m cã sù hiÖn diÖn cña chñ nghÜa thùc d©n trªn ®Êt ViÖt Nam, ngoµi ng­êi Ph¸p ra, cã lÏ chØ cã c¸c ®¹i ®Þa chñ, c¸c nhµ t­ s¶n vµ tÇng líp v« s¶n lµ cã thÓ c¶m nhËn s©u vÒ ph¸p quyÒn t­ h÷u, trong ®ã ng­êi v« s¶n c¶m nhËn s©u lµ do bÞ t­íc ®äat triÖt ®Ó chø kh«ng ph¶i do ®· tõng cã t­ h÷u. Trong ý thøc ®¹i ®a sè c­ d©n, quyÒn v­¬ng h÷u hay quyÒn Nhµ n­íc b¶o hé, råi vÒ sau quyÒn së h÷u “tËp thÓ” hay “toµn d©n” lµ kh«ng mÊy kh¸c biÖt. TÝnh “phï hoa” cña quyÒn t­ h÷u ®­îc g¾n víi c¶ viÖc t­ h÷u chÝnh b¶n th©n m×nh. Cho nªn ng­êi d©n, nhÊt lµ n«ng dÉn dÔ dµng chÊp nhËn, bá qua, kÓ c¶ bá qua b¶n th©n ®êi sèng. “Sèng göi, th¸c vÒ” kh«ng ph¶i lµ mét tÝn ng­ìng, mét niÒm tin thuéc vÒ mét t«n gi¸o cô thÓ nµo ®ã, mµ trë thµnh c¶m quan ®êi sèng trùc tiÕp. Mµ nãi nh­ NguyÔn Du “®· kh«ng biÕt sèng lµ vui, tÊm th©n nµo biÕt thiÖt thßi lµ th­¬ng”. Hä ch¾c ch¾n còng kh«ng hµo høng, kh«ng xóc ®éng m·nh liÖt tr­íc mét quyÒn c«ng h÷u trõu t­îng, võa kh«ng thiÕt thùc võa kh«ng n¨ng s¶n. Kh«ng ph¶i chØ ngµy x­a ng­êi tiÓu n«ng míi mØa mai “Cha chung kh«ng ai khãc” mµ ngµy nay, hä vÉn coi lµ v« bæ c¸i sù “¨n c¬m nhµ v¸c tï vµ hµng tæng”. §èi diÖn víi “tµi s¶n quèc gia”, hä s½n sµng nghÜ vµ lµm theo tËp tÝnh cò “Trèng lµng ai ®¸nh th× thïng/Cña chung ai khÐo vÉy vïng nªn riªng”, nh­ng hä võa kh«ng cã c¬ héi mµ còng kh«ng cã sù tham lam t­ h÷u ®Ó mµ tham nhòng. XÐt tõ gãc ®é nµo ®ã, quèc n¹n tham nhòng hiÖn nay trong bé m¸y quyÒn lùc lµ hÖ qña cña mét kh¸t väng t­ h÷u hãa kÐo dµi suèt tr­êng kú lÞch sö ch­a ®­îc tháa m·n. Tr­íc khi quan hÖ s¶n xuÊt thuéc c«ng h÷u ®ãng vai trß ®ét ph¸, më ®­êng, th× t­ h÷u ph¶i lµ ®éng lùc cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. Ng­êi tiÓu n«ng, hiÖn thêi vÉn lµ ®a sè c­ d©n, kh«ng tham lam qu¸ qu¾t, kh«ng m¬ ­íc cao xa, nªn còng kh«ng hµo høng lµm giµu, kh«ng quyÕt chÝ lµm giµu b»ng mäi gi¸. Hä chuéng lèi sèng tïng tiÖm, cÇn kiÖm “khÐo ¨n th× no, khÐo co th× Êm”, thÝch mét thø chñ nghÜa b×nh qu©n, cµo b¨ng h¬n lµ n¨ng ®éng suy nghÜ vµ chÊp nhËn m¹o hiÓm c¹nh tranh. ë nh÷ng vïng nghÌo, cµng dÔ quan s¸t thÊy hiÖn t­îng “thµ nhÞn ®ãi n»m co cßn h¬n ¨n no v¸c nÆng”. Ng­êi tiÓu n«ng vµ c¶ c¸c biÕn t­íng cña hä, nh¹y c¶m tr­íc bÊt c«ng nhiÒu h¬n so víi nh¹y c¶m tr­íc c¸i míi, c¸i tiÕn bé. Tuy ngµy nay n­íc ta vÉn cßn kho¶ng 70% d©n sè sèng ë n«ng th«n nh­ng kh«ng thÓ chê ®îi ë ®ã 70% tæng thu nhËp quèc d©n, 70% ®ãng gãp ng©n s¸ch. Mét kÕt luËn kh«ng dÔ nghe lät tai vÉn buéc ph¶i nãi ra: nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng truyÒn thèng ®· ®i hÕt cung ®­êng cuèi cïng cña vËn mÖnh lÞch sö cña nã, tÝnh tÝch cùc lÞch sö cña nã. Nãi c¸ch kh¸c, viÖc x©y dùng v¨n hãa kinh doanh còng ph¶i ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn phï hîp víi sù chuyÓn ®æi cña thêi cuéc. Tr­íc hÕt ph¶i x©y dùng v¨n hãa lµng thÕ nµo? C¸c lµng tiÓu n«ng tõng cã d¹ng th©m canh, lµng qu¶ng canh, muén h¬n cã lµng nghÒ, råi lµng bu«n. ViÖc xuÊt hiÖn hai lo¹i lµng nãi sau ®ã lµ nh÷ng b­íc khëi ®Çu bÊt thµnh h­íng tíi kinh tÕ TBCN. Nguyªn nh©n quyÕt ®Þnh sù kh«ng xuÊt hiÖn næi bé phËn kinh tÕ TBCN ®ñ m¹nh ®Ó trë thµnh mÆt ®èi lËp ch¾c ch¾n ph¶i t×m ë sù khèng chÕ cña chÕ ®é chuyªn chÕ. QuyÒn v­¬ng h÷u kh«ng cho phÐp bÊt kú ai “giµu v­ît phËn”. Tôc ng÷ ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh “kh«ng ai giµu ba hä, kh«ng ai khã ba ®êi”. Sù khñng ho¶ng triÒn miªn cña chÕ ®é chuyªn chÕ ë ViÖt Nam c¸c thÕ kû 18- 19 dÉn tíi hiÖn t­îng d©n l­u t¸n, tíi “thÕ kû khëi nghÜa n«ng d©n”, nh­ng ch­a hÒ thÊy trong bÊt cø mét cuéc khëi nghÜa n«ng d©n nµo ë ViÖt Nam x¸c lËp næi mét c­¬ng lÜnh kinh tÕ, c­¬ng lÜnh chÝnh trÞ x· héi míi vÒ chÊt. Chñ nghÜa thùc d©n dÜ nhiªn kh«ng ph¶i lµ ®¸p ¸n lÞch sö cho con ®­êng ph¸t triÓn, tiÕn hãa cña lµng tiÓu n«ng nh­ng nh÷ng g× mµ chñ nghÜa thùc d©n ®· lµm ®èi víi lµng tiÓu n«ng còng cÇn ®­îc rót kinh nghiÖm nghiªm tóc. Vµo nh÷ng n¨m 60 ta tõng h­íng tíi mét cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp hãa n«ng th«n vµ nh÷ng b­íc ®i ®Çu tiªn lµ hîp t¸c hãa. Quan niÖm vÒ c«ng nghiÖp hãa nh­ mét sù ph¸t triÓn thu nhá, rót gän m« h×nh vµ c¸c b­íc tiÕn hµnh cña lÞch sö c«ng nghiÖp hãa thÕ giíi ®· thÊt b¹i, trong ®ã cã b×nh diÖn liªn quan ®Õn n«ng th«n. C¸c h×nh dung vÒ ng¶ ®­êng hiÖn ®¹i hãa cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi hiÖn nay hÕt søc ®a d¹ng. Dùa trªn c¬ së nh÷ng tiÒn ®Ò cô thÓ cña n«ng th«n n­íc ta hiÖn nay, sù lùa chän tèi ­u mang tÝnh kh¶ thi lµ hiÖn ®¹i hãa t¹i chç, ®« thÞ hãa t¹i chç. Kinh nghiÖm thµnh c«ng vµ thÊt b¹i n÷a cña viÖc hiÖn ®¹i hãa n«ng th«n Trung Quèc ®¸ng ®Ó tham kh¶o: c¸c ®ît ph¸t ®éng phong trµo triÒn miªn hao ng­êi, tèn cña víi kÕt qu¶ th¶m h¹i nh­ toµn d©n lµm gang thÐp, m« pháng c«ng x· ®¹i trµ, toµn d©n diÖt chim sÎ... nh÷ng n¨m 50- 70 thÕ kû tr­íc lÉn chñ tr­¬ng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp h­¬ng trÊn vµi thËp niªn gÇn ®©y, t¹o ra v« khèi phÕ phÈm kÓ c¶ phÕ phÈm t©n kú nh­ xe m¸y, ®Çu video, tivi mµ ta ®ang ph¶i tù biÕn m×nh thµnh b·i r¸c c«ng nghiÖp cho hä, lµ nh÷ng bµi häc ph¶n diÖn thÊm thÝa. §­a tri thøc vµ nghÒ nghiÖp hiÖn ®¹i vÒ n«ng th«n lµ h­íng gi¶i quyÕt tÝch cùc. Tuy nhiªn, muèn vËy cÇn cã sù thay ®æi, thay ®æi vÒ quan niÖm vµ môc tiªu gi¸o dôc- còng cã nghÜa x©y dùng tinh thÇn v¨n hãa kinh doanh míi cho mçi ng­êi d©n, mçi lµng x·, vµ c¶ mét céng ®ång. Lý thuyÕt ph¸t triÓn céng ®ång x¸c ®Þnh môc tiªu cuèi cïng cña mét ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn céng ®ång lµ ®i tõ t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn kh«ng tù m×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña riªng m×nh tiÕn tíi tù lùc gi¶i quyÕt tèt c¸c yªu cÇu ®Ó ph¸t triÓn cho m×nh: Céng ®ång cßn yÕu kÐm à Céng ®ång thøc tØnh (tù t×m hiÓu vµ ph©n tÝch, ph¸t huy tiÒm n¨ng) à Céng ®ång ®· gia t¨ng n¨ng lùc (ph¸t huy tiÒm n¨ng, huÊn luyÖn, h×nh thµnh c¸c nhãm liªn kÕt) à Céng ®ång tù lùc (h×nh thµnh c¸c nhãm liªn kÕt, T¨ng c­êng n¨ng lùc tù qu¶n) [4. Nguån: NguyÔn ThÞ Oanh: Ph¸t triÓn céng ®ång- §H Më B¸n c«ng TP.HCM, 1995, tr26]. 3. T×nh h×nh sö dông v¨n hãa kinh doanh trong ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu ë ViÖt Nam * Thùc tr¹ng Ph¸t biÓu t¹i cuéc gÆp hµng n¨m gi÷a ChÝnh phñ vµ céng ®ång doanh nghiÖp (TP HCM ngµy 24-25/3/2003), Thñ t­íng Phan V¨n Kh¶i ®Æc biÖt nhÊn m¹nh tíi 4 vÊn ®Ò ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp tõ nh÷ng sù kiÖn kinh tÕ ®ang vÉn cßn nãng tÝnh thêi sù. Mét trong 4 vÊn ®Ò ®ã chÝnh lµ ph¶i ®Ò cao v¨n hãa kinh doanh. VËy t×nh h×nh sö dông v¨n hãa kinh doanh cña ta trong thêi gian qua thÕ nµo? Xin th­a, chóng ta ®ang thiÕu v¨n hãa trong kinh doanh: gian lËn th­¬ng m¹i, lµm hµng gi¶, trèn thuÕ, gian lËn sæ s¸ch, ®Çu c¬, chôp giËt, lõa ®¶o, ph« tr­¬ng, l·ng phÝ... N¨m 2002 ®­îc coi lµ n¨m ghi dÊu Ên quan träng trong lÞch sö ph¸t triÓn ngµnh thñy s¶n n­íc ta víi kú tÝch xuÊt khÈu 2,003 tû USD hµng thñy s¶n. ThÕ nh­ng chÝnh t¹i héi nghÞ mõng c«ng cña toµn ngµnh, Thø tr­ëng NguyÔn ThÞ Hång Minh rÊt kh«ng vui khi b¸o tin r»ng c¸c n­íc thuéc thÞ tr­êng EU ®· göi th«ng b¸o gÇn ®©y l¹i ph¸t hiÖn d­ l­îng kh¸ng sinh trong c¸c l« hµng cña ViÖt Nam. HËu qu¶ cña viÖc nµy lµ EU tuyªn bè kh«ng xÐt bæ sung 32 doanh nghiÖp ViÖt Nam ®­îc xuÊt khÈu thñy s¶n vµo EU ®ång thêi c¶nh b¸o sÏ ¸p dông trë l¹i chÕ ®é kiÓm tra 100% l« hµng thñy s¶n ViÖt Nam nÕu t×nh h×nh kh«ng ®­îc c¶i thiÖn... Nã cho thÊy ph¶i ®Ò cao v¨n hãa trong kinh doanh lµ yªu cÇu hÕt søc cÊp b¸ch, cã ý nghÜa sèng cßn kh«ng chØ víi mét doanh nghiÖp. Thñ t­íng Phan V¨n Kh¶i cho r»ng: “§èi víi doanh nghiÖp vµ doanh nh©n, lîi nhuËn lµ ®éng lùc trùc tiÕp, song ng­êi kinh doanh cã v¨n hãa lu«n ®Æt lîi Ých cña m×nh trong sù kÕt hîp hµi hßa víi lîi Ých cña céng ®ång, cña ®Êt n­íc. §iÒu ®ã võa b¾t nguån tõ lßng yªu n­íc, tõ ý thøc céng ®ång, võa xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc vÒ sù thèng nhÊt gi÷a ba lîi Ých nµy. Víi tinh thÇn ®ã, doanh nghiÖp ph¶i x©y dùng nÒn nÕp kinh doanh minh b¹ch vµ trung thùc, thùc hiÖn nghiªm tóc c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt”. L¹i nh×n xa h¬n, v¨n hãa kinh doanh ph¶i ®­îc tiÕp nèi tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c, sÏ cã nh÷ng s¶n phÈm trë thµnh truyÒn thèng g¾n víi nh÷ng th­¬ng hiÖu uy tÝn. §¸ng mõng lµ chóng ta ®· cã nh÷ng th­¬ng hiÖu uy tÝn: Vinamilk, Vinataba, May 10, Biti’s, Vietel, ViÖt TiÕn... V¨n hãa kinh doanh ®­îc thÓ hiÖn ë ch÷ TÝN. HiÖn nay chóng ta ®· b­íc sang n¨m thø 11 thùc hiÖn HiÖp ®Þnh bu«n b¸n hµng dÖt may víi EU (HiÖp ®Þnh ®Çu tiªn ký ngµy 15/12/1992 vµ cã hiÖu lùc tõ 01/01/1993). Tõ n¨m 2002 chóng ta l¹i cã thªm HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i víi Hoa Kú víi ­u ®·i tèi huÖ quèc cho hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Nhê vËy kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng dÖt may cña ViÖt Nam n¨m 2002 t¨ng gÊp 10 lÇn n¨m 1993. Víi viÖc më thªm thÞ tr­êng Mü ®Çy tiÒm n¨ng, triÓn väng ngµnh dÖt may xuÊt khÈu sÏ s¸ng sña, tuy vËy kh«ng ph¶i kh«ng cßn nhiÒu khã kh¨n. C¸c doanh nghiÖp vµ c¸c bé, ngµnh liªn quan s½n sµng chñ ®éng ®ãn nhËn mäi th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh héi nhËp vµ quyÕt t©m ®¹t môc tiªu xuÊt khÈu 3,5- 4 tû USD hµng dÖt may vµo n¨m 2005. §Ó cã thÓ thµnh c«ng trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, theo «ng Lª Quèc ¢n- Chñ tÞch HiÖp héi DÖt may ViÖt Nam- mçi doanh nghiÖp ph¶i x©y dùng cho riªng m×nh mét chiÕn l­îc xuÊt khÈu phï hîp, trong ®ã cÇn cô thÓ hãa kh¸ch hµng, n©ng cao ®¼ng cÊp, chÊt l­îng vµ t¨ng kh¶ n¨ng ®¸p øng nhanh. HiÖp héi ®· khuyÕn c¸o 6 ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng träng ®iÓm ®Õn c¸c doanh nghiÖp trong thêi gian tíi, trong ®ã chó träng h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm; x©y dùng nh·n hiÖu vµ th­¬ng hiÖu cã ®¼ng cÊp, uy tÝn; ¸p dông c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ ISO 9001/14000, SA 8000, OHSAS 18000; ®µo t¹o lùc l­îng chuyªn gia tiÕp thÞ xuÊt khÈu cã chÊt l­îng cao. Vµ còng kh«ng thÓ kh«ng nh¾c l¹i, ph¶i gi÷ b»ng ®­îc ch÷ TÝn míi mong lµm ¨n víi ng­êi ph­¬ng T©y mét c¸ch l©u dµi. *ThiÕu v¨n hãa trong kinh doanh: Nh÷ng th¸ng cuèi n¨m 2002, Bé Th­¬ng m¹i c¶nh b¸o vÒ viÖc thiÕu g¹o ®Ó xuÊt khÈu, mét sè mÆt hµng kh¸c thuéc lo¹i chñ lùc còng l©m vµo t×nh tr¹ng thiÕu hµng. Theo c¸c chuyªn gia ph©n tÝch, thiÕu hµng xuÊt khÈu bëi mét phÇn do bÖnh thµnh tÝch n©ng “s¶n l­îng ma”. Hµ Néi lµ n¬i cã nhiÒu lµng nghÒ truyÒn thèng, bëi vËy xuÊt khÈu hµng thñ c«ng mü nghÖ chiÕm vai trß quan träng. Tuy nhiªn mÆt hµng nµy ®ang gÆp ph¶i sù c¹nh tranh gay g¾t tõ c¸c n­íc trong khu vùc. Nh×n chung, chÊt l­îng hµng cña ta ch­a cao, kiÓu d¸ng mÉu m· ch­a phong phó, ®a d¹ng. Hµng cña ta kh«ng “thùc dông” nh­ hµng n­íc kh¸c, xuÊt khÈu chñ yÕu ë d¹ng “th«”, bao b× kh«ng hÊp dÉn. NhiÒu doanh nghiÖp ch­a cã kinh nghiÖm tham gia héi chî triÓn l·m n­íc ngoµi nªn g©y l·ng phÝ, kh«ng hiÖu qu¶. Doanh nghiÖp cßn nhá nªn kh¶ n¨ng tµi chÝnh, vèn vµ c«ng nghÖ cßn h¹n chÕ, kh«ng cã ®iÒu kiÖn båi d­ìng ®éi ngò thî, nghÖ nh©n. S¶n xuÊt nhá lÎ, ph©n t¸n vµ hiÖn t­îng “tranh mua tranh b¸n” dÉn ®Õn ph¸ gi¸. Bªn c¹nh ®ã, mÆt b»ng s¶n xuÊt, h¹ tÇng c¬ së thÊp kÐm vµ t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng còng ¶nh h­ëng ®Õn s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. *ChÊt vµ l­îng ch­a t­¬ng xøng: MÆc dï mçi n¨m ViÖt Nam dµnh h¬n 450 tû ®ång cho ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i nh­ng nhiÒu doanh nghiÖp vµ c¶ mét sè c¬ quan chuyªn m«n trong lÜnh vùc nµy ®Òu thõa nhËn, xóc tiÕn th­¬ng m¹i ch­a ph¸t huy ®­îc vai trß hç trî doanh nghiÖp t×m hiÓu thÞ tr­êng, n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña s¶n phÈm- dÞch vô... §«ng nh­ng kh«ng tinh: Tr­íc n¨m 1990, chØ vµi doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc phÐp tæ chøc vµ kinh doanh Héi chî triÓn l·m vµ ho¹t ®éng qu¶ng c¸o, hiÖn con sè nµy lªn tíi hµng tr¨m. H¬n 30 tØnh, thµnh ®· cã trung t©m xóc tiÕn th­¬ng m¹i, ®Æc biÖt t¹i Hµ Néi, TP.HCM, §µ N½ng. Chi phÝ qu¶ng c¸o doanh nghiÖp kh«ng ngõng t¨ng: tr­íc nh÷ng n¨m “®æi míi” kh«ng ®¸ng kÓ, n¨m 2000 ®¹t kho¶ng 108 triÖu USD. Nh­ng sù yÕu kÐm vµ thiÕu kinh nghiÖm lµ h¹n chÕ næi bËt cña xóc tiÕn th­¬ng m¹i hiÖn nay. PhÇn lín doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng lµ võa vµ nhá nªn thiÕu vÒ nh©n lùc vµ tµi chÝnh. Ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i hÇu nh­ chØ ®¬n thuÇn lµ duy tr×, t×m kiÕm vµ më réng thÞ tr­êng ®Ó b¸n mÆt hµng s½n cã chø ch­a ph¶i thÞ tr­êng cÇn víi gi¸ c¶ dÔ chÊp nhËn, ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng nghiªn cøu thÞ tr­êng vµ lîi thÕ c¹nh tranh ®Ó t¹o s¶n phÈm ®éc ®¸o. Mét thãi quen gi¶i ph¸p t×nh thÕ, kh«ng cã kÕ ho¹ch nh×n xa tr«ng réng ®· ¨n s©u trong tiÒm thøc ng­êi d©n vµ nã thÓ hiÖn ngay c¶ trong ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i. §ang cã hiÖn t­îng l¹m ph¸t héi chî, kh«ng Ýt héi chî, triÓn l·m nh­ c¸i chî t¹m ®Ó b¸n hµng lÎ, vµ thËm chÝ hµng tån kho. HÇu hÕt c¸c trung t©m xóc tiÕn th­¬ng m¹i míi lµm nhiÖm vô mêi doanh nghiÖp tham gia héi chî, qu¶ng c¸o... chø ch­a n¾m ®­îc ph¶n øng cña ng­êi tiªu dïng vµ ph¶n håi cña cho doanh nghiÖp th«ng tin vÒ thÞ tr­êng. CÇn cã mét gi¶i ph¸p ®ång bé cho xóc tiÕn th­¬ng m¹i. Riªng trong lÜnh vùc qu¶ng c¸o th­¬ng m¹i, Bé V¨n hãa th«ng tin cÇn h­íng dÉn cô thÓ vÒ viÖc thùc hiÖn Ph¸p lÖnh Qu¶ng c¸o, thóc ®Èy HiÖp héi Qu¶ng c¸o ph¸t triÓn. C¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ xóc tiÕn th­¬ng m¹i t¨ng c­êng gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn theo ph¸p luËt cña c¸c tæ chøc khuyÕn m·i, lµm ®­îc ®iÒu nµy ph¶i ph¸t huy nguån lùc, vai trß cña c¸c tæ chøc x· héi nghÒ nghiÖp, trong ®ã cã Héi Tiªu chuÈn vµ B¶o vÖ ng­êi tiªu dïng, c¸c doanh nghiÖp vµ b¶n th©n kh¸ch hµng ®­îc coi lµ yÕu tè quan träng nhÊt. §iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn v¨n hãa kinh doanh ë ViÖt Nam *BiÕt nhËn thøc vÒ c¸i m¹nh vµ kh¾c phôc c¸i yªu cña ng­êi ViÖt Nam: D©n téc nµo ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh còng ®Òu cã tÝnh c¸ch riªng, dÔ nhËn vµ ph©n biÖt. §ã lµ tæng thÓ nh÷ng ®Æc tÝnh, ®øc tÝnh Ýt nhiÒu cè ®Þnh, ®«i ba nÐt næi tréi, Ýt thay ®æi. Khi nãi tíi ng­êi ViÖt Nam th«ng minh th× cã nghÜa lµ cã thÓ suy ra: bÊt cø ai lµ ng­êi VN ®Òu th«ng minh ë møc ®é Ýt nhiÒu, tõ ng­êi d©n b×nh th­êng ®Õn danh nh©n, vÜ nh©n. Phã Thñ t­íng Vò Khoan tõng nhËn xÐt vÒ ng­êi ViÖt Nam- ng­êi m×nh nh­ sau: - C¸i m¹nh: th«ng minh, nh¹y bÐn víi c¸i míi, cÇn cï s¸ng t¹o, rÊt ®oµn kÕt ®ïm bäc nhau trong thêi kú chèng ngo¹i x©m. - C¸i yÕu: thiÕu sãt kiÕn thøc c¬ b¶n, kÐm kh¶ n¨ng thùc hµnh, thiÕu ®øc tÝnh tØ mØ, kh«ng coi träng nghiªm ngÆt quy tr×nh c«ng nghÖ, thiÕu tÝnh céng ®ång trong lµm ¨n. *TËn dông vµ ph¸t huy v¨n hãa kinh doanh: ch÷ tÝn ph¶i hµng ®Çu vµ x©y dùng m«i tr­êng ph¸p lý hiÖu qu¶ Theo thèng kª cña Tæ chøc Xóc tiÕn th­¬ng m¹i NhËt B¶n (JETRO), NhËt lµ mét trong nh÷ng n­íc ®øng ®Çu danh s¸ch c¸c n­íc nhËp khÈu hµng ViÖt Nam. N¨m 2001, xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt ®¹t 2,51 tû USD, chiÕm tû lÖ cao nhÊt lµ hµng dÖt may 24 %, hµng thñy s¶n 19%, dÇu th« 15%, giµy da 3%... Hµng cña ta xuÊt khÈu sang NhËt ®ang cã nhiÒu triÓn väng bëi hiÖn nay ë NhËt, h×nh ¶nh vÒ ViÖt Nam ®­îc nh¾c ®Õn th­êng xuyªn trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. Nh÷ng cöa hµng b¸n hµng hãa vµ mãn ¨n ViÖt Nam më ra kh¸ nhiÒu. Ng­êi NhËt rÊt thÝch c¸c s¶n phÈm thñ c«ng cña ViÖt Nam nh­ ®å gèm, hµng thªu, ®å gç gia dông, hµng m©y tre l¸ vµ thÝch ®i du lÞch ViÖt Nam. Tuy nhiªn hiÖn nay hµng hãa ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng NhËt bÞ c¹nh tranh bëi hµng tõ Trung Quèc vµ c¸c n­íc ch©u ¸ kh¸c. Nguyªn nh©n h¹n chÕ kh¶ n¨ng xuÊt khÈu hµng ViÖt Nam sang NhËt cã nhiÒu vÊn ®Ò. Nh­ng mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh ®ã lµ l­îng hµng ®óng tiªu chuÈn nh­ hîp ®ång kh«ng ®¹t ®­îc 100% khiÕn kh¸ch hµng mÊt lßng tin. VÝ dô, mét c«ng ty s¶n xuÊt ®å gç nhËn ®¬n hµng 1000 khay trµ, nh­ng khi giao hµng chØ cã 980 khay ®¹t yªu cÇu. Kh¸ch hµng ®ßi c«ng ty trªn bï ®æi sè hµng kh«ng ®¹t vµ chÞu nh÷ng chi phÝ ph¸t sinh nh­ng kh«ng ®­îc nªn quan hÖ gi÷a 2 c«ng ty nµy bÞ ph¸ vì. Cã tr­êng hîp, doanh nghiÖp ViÖt Nam kh«ng l­îng søc, nhËn ®¬n ®Æt hµng v­ît qu¸ n¨ng lùc s¶n xuÊt nªn kh«ng b¶o ®¶m ®­îc thêi h¹n giao hµng vµ chÊt l­îng s¶n phÈm. C¸c c«ng ty NhËt, khi nhËp hµng kiÓm tra rÊt kü, chÊt l­îng kh«ng ®ång nhÊt, kh«ng b¶o ®¶m ®óng tiªu chuÈn ®· tháa thuËn sÏ kh«ng ®­îc chÊp nhËn. MÆt kh¸c, xu h­íng tiªu dïng vµ thêi trang NhËt thay ®æi rÊt nhanh, ®ßi hái c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i lu«n s¸ng t¹o nh÷ng mÉu m· míi. Khi mét kh¸ch hµng NhËt ®Æt quan hÖ lµm ¨n víi doanh nghiÖp ViÖt Nam, ®¬n hµng ®Çu tiªn hä th­êng ®Æt sè l­îng nhá nh­ng nhiÒu mÉu m· vµ yªu cÇu thêi gian giao hµng ng¾n. Trong khi ®ã mét sè mÆt hµng cña ViÖt Nam vÉn cßn phô thuéc vµo nguyªn liÖu nhËp khÈu, khiÕn viÖc s¶n xuÊt ®«i khi bÞ ®éng. §èi víi hµng thñy s¶n, ng­êi NhËt ®Æc biÖt nh¹y c¶m víi nh÷ng vËt l¹ bÞ lÉn trong s¶n phÈm, mµ ®iÒu nµy ®· tõng x¶y ra víi mÆt hµng cña vµi doanh nghiÖp ViÖt Nam. C¸c nhµ nhËp khÈu NhËt rÊt thËn träng khi ký hîp ®ång, do ®ã doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn t¹o sù tin cËy ngay tõ nh÷ng hîp ®ång ®Çu tiªn, vµ nç lùc cñng cè uy tÝn cña m×nh nh»m thiÕt lËp ®­îc quan hÖ th­¬ng m¹i l©u bÒn: chó träng chÊt l­îng, tu©n thñ tuyÖt ®èi hîp ®ång, tÝch cùc tham gia c¸c héi chî th­¬ng m¹i. Mét trong nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam lµ may mÆc. XuÊt khÈu may mÆc n¨m 2002 ®¹t 2,75 tû USD mét phÇn còng nhê thÞ tr­êng Mü réng lín (trªn 900 triÖu USD). Sang n¨m 2003, EU quyÕt ®Þnh t¨ng h¹n ng¹ch hµng dÖt may cho ViÖt Nam nh­ng ng­îc l¹i, c¸c nhµ s¶n xuÊt Hoa Kú ®ang hèi thóc ChÝnh phñ ¸p dông chÕ ®é h¹n ng¹ch víi c¸c s¶n phÈm dÖt may ViÖt Nam, vËy con sè xuÊt khÈu 1,7 tû USD (®· ký) trong n¨m 2003 thùc hiÖn nh­ thÕ nµo? Theo nhËn xÐt cña ®¹i diÖn th­¬ng m¹i ch©u ¢u, th× cho dï thêi gian qua ViÖt Nam ®· ®Èy m¹nh c«ng t¸c tiÕp thÞ, nh­ng nÕu so víi c¸c n­íc kh¸c th× vÊn ®Ò qu¶ng b¸ h×nh ¶nh cña ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng quèc tÕ vÉn cßn qu¸ khiªm tèn. B»ng chøng lµ, khi nãi ®Õn ViÖt Nam ng­êi ta th­êng nghÜ ®Õn qu¸ khø cña lÞch sö h¬n lµ nh÷ng c¶i c¸ch vµ thµnh tùu kinh tÕ ViÖt Nam hiÖn nay. Bªn c¹nh ®ã, sù mÊt lßng tin cña c¸c ®èi t¸c vÒ viÖc giao hµng chËm cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam phÇn nµo còng lµm ¶nh h­ëng ®Õn uy tÝn dÖt may ViÖt Nam. Chóng ta tiÕp tôc xem xÐt mét mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng kh¸c cña ViÖt Nam: giµy dÐp. §Õn nay, hµng giµy dÐp cña ViÖt Nam cã mÆt ë gÇn 40 n­íc vµ khu vùc trªn thÕ giíi, nhiÒu thÞ tr­êng nhËp khÈu ®ang cã chiÒu h­íng t¨ng tõ n¨m 2002: Hµ Lan t¨ng 32%, Anh 21,3%, Ph¸p 20%, §øc 18,6%, Italia 18%. Cã kÕt qu¶ kh¶ quan nµy bëi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc khuyÕn khÝch xuÊt khÈu dÇn ®i vµo cuéc sèng vµ ph¸t huy cã t¸c dông. Bªn c¹nh ®ã ph¶i kÓ ®Õn gi¸ nh©n c«ng rÎ, nªn gi¸ thµnh h¹, ®iÒu nµy rÊt thuËn lîi khi c¸c doanh nghiÖp tham gia c¹nh tranh. Tuy nhiªn, khi ph©n tÝch s©u th× hµng giµy dÐp cña ViÖt Nam vÉn ch­a thùc sù an t©m khi “®¸” ë thÞ tr­êng quèc tÕ. VÝ nh­ vÒ thÞ tr­êng, nÕu EU kh«ng khèng chÕ h¹n ng¹ch víi Trung Quèc th× ®iÒu g× sÏ x¶y ra, chuyÖn doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¶i nh­êng thÞ phÇn cho doanh nghiÖp Trung Quèc lµ ®iÒu kh«ng cã g× ph¶i bµn c·i. §¬n cö ë thÞ tr­êng Mü, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu b×nh ®¼ng, thùc tÕ cho thÊy doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· kh«ng thÓ ®Èy nhanh tèc ®é th©m nhËp thÞ tr­êng nµy. C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu cña ta cßn nhiÒu h¹n chÕ nh­ quy m« nhá, ph©n t¸n, kh©u s¶n xuÊt nguyªn phô liÖu cßn yÕu, gi¸ thµnh cao, doanh nghiÖp chñ yÕu ph¶i nhËp khÈu nguyªn liÖu nªn kh«ng chñ ®éng trong tæ chøc s¶n xuÊt. HiÖn c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu lµ gia c«ng nªn hiÖu qu¶ kinh tÕ kh«ng cao. Ngoµi ra cßn ph¶i kÓ ®Õn yÕu tè kh¸ch quan lµ sù biÕn ®éng bÊt th­êng cña ®ång USD vµ ®ång EURO, kinh tÕ c¸c n­íc nhËp khÈu lín vÉn ch­a thùc sù håi phôc. §Ó giµy dÐp thùc sù lµ mÆt hµng xuÊt khÈu lín m¹nh cña ViÖt Nam th× c¸c doanh nghiÖp cÇn t¨ng c­êng n©ng cao chÊt l­îng, ®Æc biÖt lµ chó träng yÕu tè v¨n hãa kinh doanh ë viÖc ®¶m b¶o uy tÝn s¶n phÈm, ®a d¹ng hãa, gi¶m thiÓu c¸c chi phÝ kh«ng ®¸ng cã, ®Çu t­ n©ng cÊp trang thiÕt bÞ ®Ó gi¶m gi¸. Doanh nghiÖp cÇn nghiªm tóc thùc hiÖn HiÖp ®Þnh chèng gian lËn th­¬ng m¹i mµ ViÖt Nam ®· ký víi EU. Chóng ta ph¶i t¨ng c­êng khai th¸c, më réng thÞ tr­êng míi, ®Æc biÖt lµ thÞ tr­ên._.