Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

ập kỷ 90 của thế kỷ XX, cùng với quá trình tự do hóa tài chính, các dòng vốn quốc tế đã chảy mạnh vào các nước đang phát triển. Tuy nhiên, cùng với những lợi ích mà các dòng vốn mang lại (vốn, công nghệ, kỹ năng quản lý, tăng tính thanh khoản của thị trường v.v.), những rủi ro và bất ổn, thậm chí khủng hoảng tài chính - tiền tệ đã ngày một gia tăng. Có thể thấy, dòng vốn vào qua đầu tư trực tiếp và gián tiếp đã mang lại tính quyết định nhằm khuyến khích tăng tỷ lệ đầu tư cao và mức tăng trưởng GDP ở Indonesia, Malaysia và Thái Lan. Tuy vậy, dòng vốn vào ngắn hạn mang tính đầu cơ cũng đã làm suy yếu sự ổn định của nền kinh tế vĩ mô, do dòng vốn này đã làm biến động các biến tài chính chủ đạo kể cả biến tỷ giá của nền kinh tế. Vì thế một số nước đã sử dụng đến những biện pháp kiểm soát trực tiếp hay gián tiếp nhằm kiềm chế sự di chuyển của dòng vốn ngắn hạn, tránh sự đảo ngược dòng vốn vào. Chính vì thế, trong quá trình hội nhập và phát triển kinh tế, Việt Nam cũng đang nỗ lực thu hút dòng vốn vào nhưng mục tiêu vẫn phải đảm bảo sự phát triển ổn định, bền vững. Việc nhận định đúng bản chất của dòng vốn vào cùng với việc nghiên cứu những tác động đến hệ thống tài chính của tiến trình tự do hóa tài khoản vốn, cũng như những giải pháp nhằm kiểm soát dòng vốn vào trong quá trình hội nhập là lý do thực hiện đề tài nghiên cứu “Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập”. Mong muốn của đề tài cũng chỉ dừng lại bằng việc phân tích tác dụng của dòng vốn đối với nền kinh tế, tính bất ổn của dòng vốn, nhận định những vị thế Luận văn 2 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập cũng như cái giá phải trả của kiểm soát vốn và những bài học rút ra được từ việc kiểm soát dòng vốn vào ở một số quốc gia. Trên cơ sở những vấn đề được nêu ra và phân tích, kết hợp với những điều kiện thực tại của Việt Nam, đề tài đưa ra một số giải pháp nhằm kiểm soát, định hướng dòng vốn theo hướng dài hạn, hạn chế sự đảo ngược dòng vốn. Đề tài sử dụng phương pháp phân tích số liệu thực tế, phương pháp so sánh tương quan, phương pháp duy vật biện chứng làm các phương pháp thực hiện chủ yếu. Đề tài được bố cục theo 03 chương với nội dung cụ thể như sau : Chương 1 : Dòng vốn vào và kinh nghiệm kiểm soát dòng vốn ở một số nước đang phát triển Chương 2 : Thực trạng dòng vốn vào và việc kiểm soát vốn tại Việt Nam trong những năm qua Chương 3 : Một số giải pháp nhằm kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập Luận văn 3 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập CHƯƠNG 1 : DÒNG VỐN VÀO VÀ KINH NGHIỆM KIỂM SOÁT DÒNG VỐN Ở MỘT SỐ NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN 1.1 TỔNG QUAN VỀ DÒNG VỐN QUỐC TẾ 1.1.1 Một số khái niệm Dòng lưu chuyển vốn là các giao dịch quốc tế mua bán tài sản thực (bất động sản, máy móc thiết bị, dây chuyền, công nghệ v.v.) và tài sản tài chính (cổ phiếu, trái phiếu, các khoản cho vay, trái quyền đối với tiền gửi ngân hàng...). Ngoài ra, còn có các giao dịch tài khoản vốn khác như: tín dụng tài chính, thương mại, giao dịch trên các tài khoản ngân hàng, các nguồn vốn viện trợ chính thức và không chính thức v.v. các dòng lưu chuyển vốn này được ghi nhận trong tài khoản vốn của cán cân thanh toán. Một quốc gia có thâm hụt tài khoản vốn còn được cho là có dòng vốn ra khi nó tích lũy các trái quyền thuần trên phần còn lại của thế giới, đây là một hình thức tiết kiệm quốc gia. Ngược lại, một quốc gia có thặng dư tài khoản vốn hoặc có dòng vốn vào nếu phần còn lại của thế giới tích lũy trái quyền thuần trên nó. Tại Việt Nam, theo Pháp lệnh Ngoại hối có hiệu lực kể từ ngày 01/06/2006 thì giao dịch vốn là giao dịch chuyển vốn giữa người cư trú và người không cư trú trong các lĩnh vực : đầu tư trực tiếp (FDI), đầu tư vào các giấy tờ có giá (đầu tư gián tiếp –FPI), vay và trả nợ nước ngoài, cho vay và thu hồi nợ nước ngoài, các hình thức đầu tư khác theo quy định của pháp luật Việt Nam. Trong đó : - Đầu tư trực tiếp (FDI) : là dòng vốn đầu tư vào quốc gia nhằm mục đích sở hữu và nắm giữ quyền kiểm soát các hoạt động vào quốc gia nhằm mục đích sở hữu và nắm giữ quyền kiểm soát các hoạt động kinh tế nội địa. FDI chủ yếu liên quan đến các giao dịch trên tài sản thực. - Đầu tư gián tiếp (FPI) : là dòng vốn cổ phần đầu tư gián tiếp, bao gồm dòng vốn vay nước ngoài của chính phủ hoặc các doanh nghiệp trong nước và dòng vốn đầu tư cổ phần được tạo thành từ hoạt động của các quỹ đầu tư quốc tế vào các tài sản tài chính nội địa. Như vậy, FPI gồm phần lớn là các giao dịch trên các loại chứng khoán như cổ phiếu, trái phiếu, khoản vay ngân hàng, chứng khoán phái sinh và các hình thức khác nhau của tín dụng (thương mại, tài chính, bảo đảm). Luận văn 4 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập Khi dòng vốn đầu tư quốc tế chảy vào một nước thì FDI là dòng vốn ít bất ổn nhất, dòng vốn FPI bất ổn nhiều hơn. Sự khác biệt này do dòng vốn FDI phải tốn nhiều chi phí để có thể rút vốn về và do đó nó có liên quan đến những điều kiện và nền tảng dài hạn hơn là những dao động ngắn hạn. Ngược lại, dòng vốn đầu tư gián tiếp FPI lại rất nhạy cảm với tỷ suất hoàn vốn ngắn hạn. Hơn nữa, không như những nhà đầu tư FDI, những nhà đầu tư gián tiếp có thể đa dạng hóa danh mục đầu tư cổ phiếu hoặc trái phiếu của họ rất dễ dàng thậm chí ở những thị trường khác nhau. Trong tiến trình tự do hóa tài chính, giữa FDI và FPI có mối liên hệ tương quan với nhau rất lớn. Sự đa dạng hóa và giao thoa giữa hai nguồn tài trợ này càng lớn thì mức độ hội nhập tài chính càng cao. FDI mang lại những lợi ích cho các nhà tiếp nhận trong nước và đến lượt những chủ thể tiếp nhận FDI có khả năng tiếp cận các nhà đầu tư vốn cổ phần quốc tế (nhà đầu tư gián tiếp) để thu hút nguồn vốn tài trợ cho các dự án đầu tư tăng trưởng. 1.1.2 Các nhân tố ảnh hưởng đến sự di chuyển của dòng vốn quốc tế Có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến sự luân chuyển của dòng vốn quốc tế và vì thế ảnh hưởng đến cán cân tài khoản vốn. Khi mậu dịch tiến triển, chính phủ các nước có thẩm quyền đối với dòng tiền lưu chuyển vào nước đó. Chẳng hạn như chính phủ một nước có thể ấn định một loại thuế đặc biệt đánh trên thu nhập tích lũy của các nhà đầu tư nội địa đã đầu tư ở các thị trường nước ngoài. Một loại thuế như vậy có thể ngăn chặn dân chúng chuyển vốn ra nước ngoài và nhờ đó có thể làm tăng tài khoản vốn nội địa. Tuy nhiên các nước khác bị ảnh hưởng của thuế này có thể trả đũa bằng cách áp dụng một loại thuế tương tự cho dân chúng nước họ. Kết quả là sự sụt giảm đầu tư của nước ngoài của các nhà đầu tư đa quốc gia. Sự luân chuyển vốn cũng chịu ảnh hưởng bởi các biện pháp kiểm soát vốn của các nước. Việc áp dụng các biện pháp này nhằm đối phó với một sự yếu kém về cấu trúc trong vị thế các cân thanh toán của quốc gia. Ngay cả những nước như Úc, Đan Mạch, Pháp, Na Uy có lúc cũng đã áp dụng biện pháp hạn chế chuyển nội tệ ra nước ngoài, dù các năm gần đây trở nên thoáng hơn. Các nhà trung gian tài chính đang mong chờ một ngày các hạn chế được nới lỏng để họ có thể cạnh tranh mãnh liệt hơn trên cơ sở toàn cầu. Kết cấu dân số cũng ảnh hưởng đến sự luân chuyển các dòng vốn. Trong thập niên 1980, dân số Mỹ rất trẻ và nhìn chung những người trẻ cần nhiều vốn hơn là cung cấp chi thị trường cơ bản. Sự thiếu hụt được trang trải bởi đầu tư không phải của Mỹ trong các thị trường vốn Mỹ. Thời gian trôi qua, tuổi trung bình của dân số Luận văn 5 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập thành niên Mỹ tăng lên, sự thâm hụt vốn giảm và do đó nguồn tài trợ từ các nhà đầu tư không phải của Mỹ cũng giảm. Các biến động tỷ giá hối đoái dự báo được do nhà đầu tư vào chứng khoán cũng có thể ảnh hưởng đến tài khoản vốn. Nếu nội tệ một nước được dự kiến mạnh, các nhà đầu tư nước ngoài có thể sẵn sàng đầu tư vào chứng khoán của nước đó để hưởng lợi từ các biến động tiền tệ. Ngược lại, cán cân tài khoản vốn của một nước dự kiến sẽ giảm nếu đồng nội tệ của nước đó được dự kiến suy yếu, khi các yếu tố khác không đổi. Khi muốn đánh giá tính biến động của tài khoản vốn ta phải xem xét đồng thời tất cả các yếu tố. Một quốc gia có thể có sự sụt giảm trong tài khoản vốn ngay cả khi có lãi suất hấp dẫn, nếu đồng ngoại tệ của quốc gia này dự kiến sẽ giảm giá. Ngoài ra, các nhân tố thuộc về luật lệ, chính sách điều hành của chính phủ các nước cũng có tác động nhất định đến các dòng vốn quốc tế. Bên cạnh đó, dòng luân chuyển vốn quốc tế còn được lớn mạnh lên từ việc các nước bãi bỏ những hạn chế đối với các giao dịch trên tài khoản vốn đi cùng với quá trình hội nhập tài chính toàn cầu. Quá trình tự do hóa thương mại đã khuyến khích phát triển các giao dịch tài chính quốc tế cũng như sự hình thành và phát triển những công cụ phái sinh (quyền chọn, hợp đồng tương lai, kỳ hạn, hoán đổi…) đã giúp nhà đầu tư quốc tế giảm thiểu rủi ro trong hoạt động đầu tư của mình. 1.2 TÁC ĐỘNG CỦA DÒNG VỐN QUỐC TẾ 1.2.1 Vai trò và những ảnh hưởng của dòng vốn quốc tế đến nền kinh tế Đối với hoạt động đầu tư cho tăng trưởng kinh tế của một nước, đặc biệt là các nước đang phát triển, dòng vốn đầu tư quốc tế có vai trò quan trọng, khi mà tỷ lệ tiết kiệm ở các quốc gia này còn hạn chế. Ở các nước đang phát triển, các dòng vốn đầu tư quốc tế di chuyển tự do có vai trò quan trọng đến nỗi chúng được coi là động lực của sự tăng trưởng kinh tế. Vốn từ bên ngoài sẽ bổ sung vào sự thiếu hụt nguồn tài chính nội địa cho yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế mà không cần phải gia tăng tỷ lệ tiết kiệm. Thông qua việc đầu tư vốn vào một nước, các nhà đầu tư quốc tế sẽ tạo sức ép mạnh hơn từ bên ngoài đối với tính kỷ luật của chính sách kinh tế vĩ mô nội địa. Giúp phát triển thị trường và hoàn thiện các chính sách tài chính quốc gia. Họ cung cấp các loại hình dịch vụ mới và các kỹ thuật đầu tư tiên tiến, giúp các tổ chức tài chính nội địa học tập kinh nghiệm phát triển và giúp các nước này hoàn thiện các Luận văn 6 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập cơ chế quản lý giám sát của mình. Lưu chuyển vốn cho phép các quốc gia tránh được những sự sụt giảm tiêu dùng và đầu tư trong thời kỳ khó khăn, giúp cho nền kinh tế có điều kiện phục hồi vì nhu cầu và đầu tư vẫn được đảm bảo, đồng thời cung cấp tài chính cho các quốc gia để cải tiến công nghệ, nâng cao năng lực sản xuất và sức cạnh tranh của nền kinh tế nội địa. Trên phương diện toàn cầu, các dòng lưu chuyển vốn giúp phân bố có hiệu quả và sử dụng tốt nhất các nguồn tiết kiệm thế giới. Không có các dòng vốn quốc tế, thì không thể có sự cân bằng suất sinh lợi từ đầu tư giữa các nước, dẫn đến sự phân bổ sai các nguồn lực : những dự án đầu tư có khả năng sinh lợi cao ở một số nước có thể không được thực hiện vì thiếu vốn. Trong khi những dự án có tỷ suất sinh lợi thấp hơn ở những nơi khác lại được cấp vốn. Luân chuyển vốn tự do làm cho lãi suất toàn cầu trở thành chi phí sử dụng vốn và suất sinh lợi từ tiết kiệm tương xứng, chứ không phải lãi suất quốc gia. Tiết kiệm và đầu tư sẽ cân xứng trong phạm vi toàn cầu hơn là trong phạm vi một quốc gia. Như vậy, trong tình huống lý tưởng, đầu tư sẽ được tái phân bổ hướng tới những dự án sinh lời nhất trên cơ sở đã điều chỉnh rủi ro. Các dòng chảy vốn còn tạo ra cơ hội cho các giao dịch tiêu dùng tương lai, đa dạng hóa danh mục đầu tư quốc tế và tối thiểu rủi ro v.v. Ngoài ra, dòng vốn quốc tế còn thúc đẩy việc chuyển giao công nghệ, kỹ năng quản lý và đào tạo nguồn nhân lực cho nước tiếp nhận. Qua đó, nước tiếp nhận được dòng vốn có thể cải thiện được khu vực tài chính, tăng cường tính thanh khoản của thị trường vốn, tạo sự phát triển sâu hơn và rộng hơn cho thị trường tài chính nội địa. Tuy nhiên, đi cùng với những ưu điểm, thuận lợi tạo ra cho nước tiếp nhận đầu tư, dòng vốn đầu tư quốc tế luôn tiềm ẩn những nguy cơ, rủi ro, bất ổn (đặc biệt là dòng vốn đầu tư gián tiếp) mà thực tế đã minh chứng được qua các cuộc khủng hoảng tài chính. Điều này buộc các nước tiếp nhận dòng vốn quốc tế cần nhận thức rõ. Trước hết, sự di chuyển quá mức của các dòng vốn quốc tế làm giảm tính độc lập của chính sách tiền tệ và tỷ giá, sẽ khiến cho hệ thống tài chính của nước tiếp nhận dễ bị tổn thương và rơi vào khủng hoảng một khi gặp phải cú sốc từ bên trong hay bên ngoài nền kinh tế. Sự di chuyển vốn tự do không phải lúc nào cũng mang lại những phân phối tối ưu các nguồn lực, do các nhà đầu tư không thể đưa ra các quyết định đầu tư hoàn toàn chính xác trong tình trạng thông tin không đầy đủ và thiếu cân xứng. Tình Luận văn 7 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập trạng này cũng khiến cho họ không đánh giá được hết các rủi ro liên quan đến các hoạt động của mình và do vậy, họ có xu hướng bắt chước theo những gì mà các nhà đầu tư khác làm. Hiện tượng này được mô tả là “hành vi cư xử theo đám đông”. Ngoài ra sự phát triển nhảy vọt trong lĩnh vực tài chính đã khiến các nhà đầu tư có thể đầu tư vào bất kỳ một thị trường nước ngoài xa xôi nào hoặc rút vốn ra khỏi thị trường đó một cách dễ dàng (điều này đặc biệt đúng với các trường hợp vốn ngắn hạn). Kết quả là các dòng vốn có thể dễ dàng đổi chiều một cách bất ngờ với quy mô lớn vượt ra ngoài tầm kiểm soát (hiện tượng đảo ngược dòng vốn), dẫn đến thực trạng là : khi dòng vốn đổ vào một quốc gia nào một cách quá mức, nó có xu hướng gây ra tình trạng phát triển quá nóng cho nền kinh tế, làm cho các hoạt động đầu tư trở nên kém hiệu quả, đi kèm là tình trạng “bong bóng” trong giá tài sản và lạm phát tăng cao, bên cạnh đó nguồn cung ngoại tệ dồi dào khiến cho tỷ giá dễ có xu hướng bị đánh giá cao so với giá trị thực của nó. Ngược lại, tình trạng rút vốn có thể xảy ra khi các nhà đầu tư mất niềm tin vào chính sách vĩ mô của Chính phủ hay việc cơ cấu lại danh mục đầu tư. Lúc này với xu hướng bầy đàn và tính bất ổn, sức công phá mạnh của dòng lũ vốn chảy ra có thể làm tiêu tan cả nền kinh tế của một quốc gia. Sự di chuyển của các dòng vốn này nhiều khi không được đưa vào thực trạng những nhân tố nền tảng của nền kinh tế quốc gia đó, kết quả là ngay cả quốc gia có một nền tảng cơ bản vững chắc cũng khó có thể tránh khỏi sự tấn công của các dòng vốn. Đây chính là bản chất các cuộc khủng hoảng mang đặc điểm của thế kỷ 21, một cuộc khủng hoảng cán cân vốn, đối lập với cuộc khủng hoảng cán cân vãng lai truyền thống của thế kỷ 20. Việc tiếp cận quá dễ dàng với các nguồn tài trợ quốc tế có thể dẫn đến gánh nặng nợ quá mức, gây tác động xấu đến sự thịnh vượng và phát triển bền vững của quốc gia đặc biệt là trong trường hợp nợ của nhà nước và các khoản nợ được vay ngắn hạn. Nợ nhà nước lại là phần trách nhiệm của toàn thể đất nước, không phụ thuộc vào thành công hay thất bại của một dự án riêng lẻ nào được tài trợ bằng khoản tiền đi vay này, do đó khuynh hướng sử dụng không có hiệu quả nguồn vốn này là trường hợp thường gặp, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Trong khi đó, các nhà cho vay lại thường thích cung cấp tín dụng cho các chính phủ, bởi vì một quan điểm đơn giản là nợ của những nước có chủ quyền thì dĩ nhiên sẽ được hoàn trả. Như vậy việc vay nợ dễ dàng, trong khi hiệu quả đầu tư để đảm bảo trả nợ thì lại thấp, dẫn đến tình trạng nợ chồng nợ và cuối cùng là mất khả năng chi trả. Luận văn 8 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập Mặc dù với những rủi ro tiềm tàng và bất ổn khó dự đoán như trên, nhưng trong quá trình phát triển kinh tế của bất kỳ một quốc gia nào không thể thiếu sự bổ sung của nguồn lực quan trọng là vốn đầu tư quốc tế. Nên các quốc gia không thể ngăn cản sự di chuyển của các dòng vốn qua biên giới. Vấn đề đặt ra là cần một giải pháp nhằm tối đa hóa lợi ích mà vốn mang lại, trong khi tối thiểu hóa được các rủi ro của chúng. Đối với những quốc gia có nền tài chính yếu kém, hệ thống ngân hàng còn lạc hậu, các quy định kiểm soát còn mỏng manh, thì kiểm soát vốn là một biện pháp hữu hiệu để bảo vệ thị trường tài chính nội địa. 1.2.2 Nhận định vị thế kiểm soát vốn trong quá trình hội nhập tài chính Kiểm soát vốn là bất kỳ chính sách nào nhằm giới hạn, kiểm soát hay định hướng lại các giao dịch tài khoản vốn ra hoặc vào một quốc gia, nó mang rất nhiều hình thức và được áp dụng cho nhiều mục đích khác nhau phụ thuộc vào bối cảnh kinh tế và mục tiêu của chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia. Tự do hóa tài khoản vốn từng được các nước xem là một yếu tố quan trọng cho mô hình phát triển, vì các nước này thường xuyên thiếu vốn trong khi muốn tăng trưởng. Trong khi nhiều nước đang phát triển đã hưởng được những lợi ích to lớn từ dòng vốn nước ngoài chảy vào trong nước thì sự chấm dứt đột ngột và đảo ngược các dòng vốn này lại dẫn đến các cuộc khủng hoảng với quy mô lớn. Và từ đây kiểm soát vốn đang dành lại vị thế của mình trong cách nhìn nhận của các nhà kinh tế cũng như các nhà hoạch định chính sách vĩ mô. Có thể thấy rằng, việc sử dụng các biện pháp kiểm soát vốn một cách cực đoan có thể ngăn ngừa vốn chạy ra nước ngoài trong thời gian ngắn hạn nhưng có thể làm giảm niềm tin của nhà đầu tư. Cũng cần lưu ý rằng hiệu quả kiểm soát vốn nên xử lý một cách cẩn thận không chỉ bởi vì khả năng của các cơ quan chức năng thực thi quá trình này như NHTW, cơ quan thuế, mà còn vì không giải quyết được những vấn đề tồn đọng một cách cơ bản. Tuy nhiên, thực tế đã cho thấy ở những nước đang phát triển nếu thả lỏng dòng vốn vào sẽ phải đối mặt với áp lực đầu cơ gây ảnh hưởng xấu đến hệ thống tài chính - tiền tệ, ngược lại nếu hạn chế hẳn thì sẽ bỏ qua cơ hội tận dụng vốn quốc tế để phát triển kinh tế. Kiểm soát vốn là biện pháp hữu hiệu, vừa cho phép dòng vốn vào, tạo cơ hội hoàn thiện thị trường tiền tệ trong nước vừa tránh được những tác động tiêu cực của dòng vốn vào. Bởi lẽ kiểm soát vốn tạo ra một bức tường bảo vệ nền kinh tế khỏi những bất ổn của các dòng vốn và ngăn chặn hiệu Luận văn 9 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập quả việc đảo ngược dòng vốn đột ngột, đây vốn được xem là nguyên nhân chính gây ra những bất ổn nghiêm trọng cho nền kinh tế của một quốc gia. Kiểm soát vốn có khả năng ngăn chặn sự lây lan của các bất ổn tài chính giữa các quốc gia, đó là các rào cản được thiết lập trong các giao dịch vốn có thể cách ly một quốc gia khỏi những biến động từ quốc gia khác. Điều này có ý nghĩa quan trọng khi mà xu hướng toàn cầu hóa đang phát triển rất mạnh mẽ. Kiểm soát vốn cho phép tiếp cận thường xuyên với các nguồn vốn quốc tế trong một phạm vi có thể kiểm soát được, giúp chính phủ các nước hoàn thiện các chính sách quản lý vĩ mô và tăng kinh nghiệm quản lý. Giới hạn vừa phải giao dịch tài khoản vốn có thể làm cho nền kinh tế phát triển hơn bằng cách bù đắp cho sự bất hoàn hảo của thị trường tài chính, bao gồm sự bất cân xứng về thông tin giữa các nhà đầu tư. Điều này có được là do việc áp dụng các biện pháp kiểm soát trên các nguồn vốn quốc tế đã tạo ra một cơ chế bảo hiểm mạnh mẽ hơn cho sự đầu tư được chấp thuận và tăng cường công khai hóa về thông tin tài chính. Trong một cơ chế tỷ giá cố định hoặc được quản lý chặt chẽ, kiểm soát vốn có thể giúp điều hòa các mục tiêu mâu thuẫn nhau trong các chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia. Ngoài ra, kiểm soát vốn còn tạo được một cơ chế bảo hiểm ngoại hối ngầm để bảo vệ sự ổn định tài chính - tiền tệ của một quốc gia khi phải tiếp xúc với những dòng chảy vốn nóng, nhất là trong trường hợp dòng vào quá nóng làm tăng nguy cơ lạm phát hoặc khi các ngân hàng hay các thành phần kinh tế trong nước rơi vào vị thế ngoại hối không được bảo đảm do nhận thức không đầy đủ về rủi ro. Như vậy, với những ưu điểm của kiểm soát vốn và trước sự phát triển quá mạnh của đầu tư quốc tế cũng như các hoạt động đầu cơ tiền tệ hiện nay, khi mà không một quốc gia nào có đủ khả năng tận dụng hết các nguồn vốn cho sự phát triển mà lại chắc chắn thoát được những biến động bất lợi của nó, các biện pháp kiểm soát vốn cần thiết phải được áp dụng như là một cơ chế bảo hiểm cho nền tài chính nội địa. Vấn đề là lập thời gian biểu cụ thể cho lộ trình tự do hóa tài khoản vốn trong quá trình hội nhập, nên xem xét và áp dụng một cách thận trọng các biện pháp kiểm soát vốn. Và có thể thấy rằng, kiểm soát vốn ở Việt Nam là một điều cần thiết, vấn đề còn lại là thực hiện như thế nào để không gây sốc với nhà đầu tư và thị trường. Làm sao để TTCK tiếp tục phát triển nhanh, lành mạnh và bền vững, bảo đảm lợi ích hợp pháp của các nhà đầu tư trong nước và ngoài nước là những việc làm nên được cân nhắc một cách cẩn thận. Luận văn 10 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập 1.3 XU HƯỚNG CHUNG CỦA DÒNG VỐN TRONG NHỮNG NĂM GẦN ĐÂY Theo Báo cáo của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), và Tổ chức Thương mại và Phát triển Liên Hiêp Quốc (UNCTAD), tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) năm 2006 đạt 1.225,5 tỷ USD, tăng 4,9% so với năm 2005 và vượt mức ấn tượng 1.000 tỷ USD năm 2000. Trên các thị trường mới nổi, đánh giá của Viện tài chính quốc tế (IIF) cho rằng dòng vốn đầu tư tư nhân năm 2006 đạt 417,9 tỷ USD, tuy giảm đôi chút so với mức tăng kỷ lục 479,6 tỷ USD năm 2005 nhưng đây vẫn là năm có mức tăng cao liên tiếp trong vòng nhiều năm qua. Nhìn chung, xu hướng dòng vốn trong những năm gần đây có thể được khái quát qua các số liệu như sau : Bảng 1.1: Dòng vốn nước ngoài chảy vào các thị trường mới nổi giai đoạn 2004 - 2007 (tỷ USD) Năm 2004 2005 2006 Dự kiến 2007 1.Dòng vốn tư nhân 323,9 479,6 417,9 403,6 - Dòng vốn đầu tư cổ phần 185,3 240,7 259,7 245,2 - Đầu tư trực tiếp 146,8 185,7 201,9 193,7 - Đầu tư gián tiếp 38,5 55,0 57,7 51,5 - Dòng vốn tín dụng nợ 138,6 238,9 158,3 158,4 - Tín dụng ngân hàng thương mại 56,5 131,8 90,6 74,0 2. Dòng vốn tài trợ chính thức -16,0 -56,1 -47,7 -5,9 - Từ các tổ chức quốc tế -14,9 -39,3 -23,0 -4,4 - Tín dụng song phương -1,1 -16,7 -24,7 -1,5 3. Tổng cộng 307,9 423,5 370,2 397,7 Nguồn : Capital Flows to Emerging Makert Economics, Institute of international Finance, tháng 09/2006 Dòng vốn nước ngoài chảy vào các thị trường mới nổi năm 2006 (370,2 tỷ USD) có giảm hơn so với năm 2005 (423,5 tỷ USD), sự suy giảm này chủ yếu do có sự sụt giảm nguồn vốn tín dụng của các NHTM và các TCTD khác trong năm 2006. Trong khi đó, dòng vốn đầu tư trực tiếp và đầu tư gián tiếp vẫn có xu hướng tăng nhanh do chính phủ các nước tiếp tục thực hiện những chính sách kinh tế vĩ mô ổn định, đẩy mạnh cải cách cơ cấu để tạo sự hấp dẫn về môi trường đầu tư. Luận văn 11 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập Phân tích theo khu vực địa lý, châu Á - Thái Bình Dương chiếm tới 40% tổng dòng vốn đầu tư tư nhân vào thị trường mới nổi trong năm, đạt 178,6 tỷ USD, tiếp theo là các nền kinh tế mới nổi châu Âu chiếm 39,9%, đạt 166,7 tỷ USD. Châu Mỹ Latinh và châu Phi – Trung Đông sau nhiều năm liên tiếp vẫn là hai khu vực tiếp nhận dòng vốn đầu tư tư nhân ít nhất trên thế giới, chỉ chiếm 9,1% và 8,2% dòng vốn tư nhân vào thị trường mới nổi năm 2006. Bảng 1.2: Dòng vốn nước ngoài chảy vào các thị trường mới nổi phân theo khu vực giai đoạn 2004-2007 (tỷ USD) Năm 2004 2005 2006 Dự kiến 2007 1.Dòng vốn tư nhân 323,9 479,6 417,9 403,6 - Mỹ Latinh 35,1 63,9 38 51,4 - Châu Aâu 118,2 186,5 166,7 168,4 - Châu Phi – Trung Đông 10,9 30,4 34,6 29,3 - Châu Á- Thái Bình Dương 159,7 198,8 178,6 154,5 2. Dòng vốn tài trợ chính thức -16,0 -56,1 -47,7 -5,9 - Mỹ Latinh -7,7 -29,3 -17,9 1,6 - Châu Aâu -4,5 -27,8 -26,7 -5,8 - Châu Phi – Trung Đông -3,1 -3,0 -0,4 -2,4 - Châu Á- Thái Bình Dương -0,6 4,0 -2,6 0,7 Nguồn : Capital Flows to Emerging Makert Economics, Institute of international Finance, tháng 09/2006 Trong khi dòng vốn đầu tư tư nhân có xu hướng đạt mức cao trong năm 2006, thì dòng vốn tài trợ chính thức lại liên tiếp có sự suy giảm mạnh. Dòng vốn tài trợ chính thức chảy ra khỏi các nền kinh tế mới nổi năm 2004 là 16 tỷ USD, năm 2005 là 56,1 tỷ USD, năm 2006 là 47,7 tỷ USD. Nếu xét theo thành phần của dòng vốn, năm 2006 cơ cấu thành phần dòng vốn quốc tế chảy vào các thị trường mới nổi có đặc điểm cơ bản sau : - Đầu tư gián tiếp (FPI) tiếp tục có xu hướng gia tăng, năm 2006 đạt 57,7 tỷ USD, vượt mức 55 tỷ USD của năm 2005. Sự gia tăng liên tiếp của dòng vốn đầu tư gián tiếp trong nhiều năm qua và trong năm nay là do những biến động theo chiều hướng có lợi của môi trường kinh tế ổn định ở nhiều nền kinh tế mới nổi trên thế giới. Tuy nhiên, một thực tế cho thấy hơn 30 năm Luận văn 12 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập qua đầu tư gián tiếp luôn chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tổng vốn đầu tư nước ngoài trên thế giới, chỉ chiếm khoảng 10-15%. Khu vực châu Á -Thái Bình Dương thu hút tới 40 tỷ USD vốn đầu tư gián tiếp trong năm, tăng nhẹ so với mức 38 tỷ USD của năm 2005 và chiếm 2/3 tổng vốn đầu tư gián tiếp vào thị trường mới nổi. Tại dây, Trung Quốc, Ấn Độ là hai nước chiếm tỷ lệ thu hút đầu tư gián tiếp cao nhất, đạt 30 tỷ USD (Trung Quốc) và 6 tỷ USD (Ấn Độ). - Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) năm 2006 tăng mạnh, nhưng xu hướng gia tăng trong từng khu vực đang có sự thay đổi. Chiều hướng tăng trưởng kinh tế khả quan của các nền kinh tế cũng như các điều kiện tài chính hấp dẫn đã tạo điều kiện thu hút một lượng lớn dòng vốn FDI trên các thị trường mới nổi. Năm 2006, FDI vào khu vực các thị trường mới nổi là 201,9 tỷ USD, một mức cao chưa từng có sau khi đã đạt mức tăng trưởng kỷ lục 185,7 tỷ USD của năm 2005 và còn được dự báo sẽ là 190 tỷ USD năm 2007. Bên cạnh 5 quốc gia được đánh giá là những nước tiếp nhận FDI hàng đầu thế giới là Trung Quốc, Ấn Độ, Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Braxin (chiếm tới hơn ½ dòng FDI đổ vào các thị trường mới nổi), các nước khác (trong đó có Việt Nam) cũng đang nỗ lực cải thiện các chính sách đầu tư của mình như tái cơ cấu ngành, cải thiện cơ sở hạ tầng, hoàn thiện các thể chế, luật pháp v.v. do vậy dòng vốn FDI vào các nước này cũng không ngừng tăng lên. Một yếu tố quan trọng khiến vốn FDI trên thế giới tăng kỷ lục năm nay là làn sóng tư nhân hóa, các vụ mua bán và sáp nhập (M&A) diễn ra trong năm nhanh, mạnh chưa từng có. Làn sóng này bắt đầu bùng nổ từ cuối tập kỷ 1990 và trong năm 2006 các vụ mua bán và sáp nhập ước tính tăng 39% so với năm trước đó. Xem xét sự phân bổ FDI theo từng khu vực, ta có thể thấy một động thái của FDI trong năm nay. Sau nhiều năm tăng trưởng mạnh, năm 2006 dòng vốn FDI vào khu vực châu Á – Thái Bình Dương có chiều hướng suy giảm. Mặc dù đây vẫn là khu vực đứng đầu trong các nền kinh tế mới nổi trong thu hút FDI, năm 2006 thu hút FDI của khu vực này là 75,2 tỷ USD, chiếm 37,2% tổng FDI vào các nền kinh tế mới nổi. Một điểm đáng chú ý là FDI vào các nền kinh tế mới nổi châu Âu năm 2006 đạt 66 tỷ USD, tăng 78,37% so với năm 2005, do có sự đóng góp rất lớn của dòng FDI vào Thổ Nhĩ Kỳ và Nga. Xu hướng FDI tập trung vào các ngành nhiều tài nguyên, sự tăng trưởng kinh tế quá nóng của Trung Quốc đã mở ra cơ hội đầu tư trong các ngành nguyên liệu thô (dầu mỏ, khí ga ở Nga và Angiêri). Ngoài ra, Luận văn 13 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập cũng thấy được FDI trong những ngành công nghiệp sạch nhằm bảo vệ sức khỏe và môi trường cũng đang có chiều hướng gia tăng. - Dòng vốn tài trợ chính thức có chiều hướng suy giảm. Năm 2006, dòng vốn tài trợ chính thức (cả từ các tổ chức quốc tế và tín dụng song phương) đạt 47,7 tỷ USD, thấp hơn mức kỷ lục 56,1 tỷ USD của năm 2005. Phân theo khu vực, các nền kinh tế châu Âu mới nổi chiếm thị phần lớn nguồn vốn tài trợ chính thức, 26,7 tỷ USD và chiếm 56% tổng vốn tài trợ chính thức vào các thị trường mới nổi. Tiếp theo là châu Mỹ Latinh cũng chiếm 37,5% và đạt 17,9 tỷ USD. Châu Phi và Trung Đông năm 2006 ghi nhận sự sụt giảm mạnh mẽ vốn tài trợ chính thức, chỉ đạt 0,4 tỷ USD so với 3 tỷ USD của năm 2005, khu vực châu Á -Thái Bình Dương chỉ đạt 2,6 tỷ USD. Tài trợ từ các tổ chức tín dụng song phương năm 2006 đạt 24,7 tỷ USD tăng so với 16,7 tỷ USD của năm 2005. Năm 2006, có khoảng trên 50% trong tổng số các nền kinh tế mới nổi đạt được các mức vay nợ từ các tổ chức tín dụng song phương chính thức. - Theo khảo sát của IMF gần đây cho thấy, vào năm 2001 lợi nhuận từ vốn FPI thế giới tăng gấp 2 lần vốn FDI. Trong vòng 4 năm, đầu tư gián tiếp của toàn cầu đã tăng 2 lần; nước có tỷ trọng đầu tư gián tiếp lớn nhất là Mỹ chiếm 24,5%, tiếp đó là Anh chiếm 10%. Dòng vốn FPI đang trỗi dậy mạnh mẽ sau cuộc khủng hoảng tài chính 1997 và đang chuyển hướng đầu tư sang các quốc gia đang phát triển có tiềm năng, nhằm hạn chế các rủi ro đầu tư. - Ngoài ra, trong những thập kỷ gần đây, nhiều nước đang phát triển và các nước công nghiệp mới phải dựa vào tiết kiệm nước ngoài để tăng trưởng kinh tế. Tích tụ nợ nước ngoài đã trở thành hiện tượng phổ biến ở các nước đang phát triển. Mặc dù nguồn vốn vào có thể cung cấp cho nước nhận vốn nguồn lực cần thiết để phát triển kinh tế, nhưng nó cũng có nhiều phí tổn. Phí tổn chính ở đây là dịch vụ nợ có thể làm tăng quy mô và chi phí sử dụng nợ. Trong vòng 20 năm, từ năm 1970 đến 1989, nợ nước ngoài của các nước đang phát triển tăng từ 68,4 tỷ USD lên 1.262,8 tỷ USD tức tăng 1846%. Thanh toán dịch vụ nợ tăng 1400% và vượt hơn 160 tỷ USD tính đến cuối năm 1980. Dư nợ tích lũy và chảy máu vốn ngày một tăng, một số nước đang phát triển trở thành con nợ. Rủi ro tiềm ẩ._.n của nó được minh chứng là cuộc khủng hoảng châu Á gần đây mang đặc điểm là một cuộc khủng hoảng tài khoản vốn. Vốn chảy vào khu vực tư nhân và mang tính chất ngắn hạn, tiếp theo là sự đảo ngược dòng vốn một cách đột ngột và ồ ạt. Luận văn 14 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập 1.4 KINH NGHIỆM VỀ KIỂM SOÁT DÒNG VỐN Ở MỘT SỐ QUỐC GIA ĐANG PHÁT TRIỂN Một điều rất rõ là mặc dù có sự khác biệt đáng kể về thời gian và quy mô, nhưng dòng chảy vốn quốc tế đã chu chuyển rất mạnh mẽ suốt những thập niên vừa qua. Dòng chảy ào ạt này có mối quan hệ chặt chẽ với quy mô của nền kinh tế, hơn một nửa các nước trong tổng số 20 quốc gia theo khảo sát của WB đã nhận dòng vốn đầu tư nước ngoài vào trong nước của mình trung bình hàng năm chiếm khoảng 4%GDP. Chi Lê, Malaysia, Thái Lan, Mexico là những nước sớm đón nhận dòng chảy vốn quốc tế mạnh mẽ vào đầu thập niên 1990. Sau năm 1992, dòng vốn quốc tế cũng chảy vào các nước Nam Á nhưng với quy mô nhỏ hơn, riêng các nước Đông Âu, sau năm 1992, quy mô dòng vốn vào rất lớn, hơn cả những nước tiếp nhận vốn đầu tư lớn nhất ở Châu Mỹ và Đông Á. Trong giai đoạn trước cuộc khủng hoảng tiền tệ 1997-1998, những chỉ số phản ánh mức tăng trưởng kinh tế cùng với những triển vọng phát triển ở châu Á đã thu hút một lượng lớn vốn đầu tư nước ngoài vào những quốc gia này. Dòng vốn quốc tế ào ạt đổ vào và rồi những dấu hiệu bất ổn trong nền kinh tế đã xảy ra. Tăng trưởng kinh tế chững lại vào năm 1996, với sự tăng chậm của xuất khẩu, xuất hiện tình trạng năng lực dư thừa trong nhiều ngành công nghiệp, những căng thẳng kéo dài trong khu vực tài chính và bất động sản, sự trì trệ dai dẳng của kinh tế Nhật Bản… Đến cuối năm 1997, khu vực châu Á đã lâm vào cuộc khủng hoảng tài chính, tiền tệ toàn diện. Vào thời điểm đó, Việt Nam gần như “miễn nhiễm” với các tác động của cuộc khủng hoảng. Nhưng hiện nay, khi chúng ta đang hòa nhập vào sân chơi lớn của khu vực và thế giới bằng việc tham gia vào các tổ chức mậu dịch tự do, là thành viên của WTO với nhiều cam kết hội nhập, TTCK Việt Nam đã ra đời và đang trên đà phát triển, Việt Nam từng bước mở cửa tài khoản vốn và đang trong tiến trình tự do hóa tài chính. Những tiền đề này thể hiện sự gắn kết giữa thị trường Việt Nam và thị trường của các nước trong khu vực và thế giới. Những cuộc khủng hoảng tài chính tương tự nếu có xảy ra thì chắc chắn Việt Nam cũng không còn được nằm ngoài “tâm bão” nữa. Chính vì vậy, việc đúc kết kinh nghiệm và rút ra những bài học từ thực tiễn của các nước trong khu vực trong việc thu hút và kiểm soát đối dòng vốn đầu tư quốc tế trong giai đoạn trước, trong cũng như sau khủng hoảng sẽ rất có ý nghĩa đối Luận văn 15 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập với Việt Nam. Trong giới hạn luận văn này tác giả xin giới thiệu thực trạng việc thu hút vốn và một số biện pháp kiểm soát vốn của các quốc gia có một số nét tương đồng với Việt Nam trong đời sống văn hóa xã hội và cùng là những nước có cùng nỗ lực thu hút dòng vốn đầu tư quốc tế để tạo nguồn lực cho phát triển kinh tế. Những biện pháp kiểm soát vốn, đặc biệt là kiểm soát dòng vốn vào FPI (mang nhiều tính bất ổn) của những quốc gia này trong giai đoạn khủng hoảng có thể là những giải pháp thành công đã mang lại sự ổn định cho khu vực tài chính của nước họ, nhưng cũng có thể là những giải pháp chưa thật phù hợp v.v. Nhưng thiết nghĩ tất cả sẽ là những bài học đầy giá trị cho Việt Nam, nhất là hiện nay khi mà TTCK Việt Nam (kênh huy động vốn FPI nước ngoài chủ yếu) đang có những bước phát triển”nóng” cả về tốc độ lẫn quy mô. 1.4.1 Kinh nghiệm kiểm soát dòng vốn tại Malaysia Kể từ đầu những năm 1990 cho tới trước khi xảy ra khủng hoảng tài chính- tiền tệ châu Á 1997-1998, Malaysia luôn đạt được mức tăng trưởng cao nhờ chi tiêu mạnh cho cơ sở hạ tầng và đầu tư nước ngoài. Khủng hoảng tài chính-tiền tệ châu Á cùng với việc các nhà đầu tư nước ngoài rút vốn đã khiến cho tăng trưởng của Malaysia giảm 7% vào năm 1998. Tuy nhiên, khác với các nước khác Malaysia không cần viện trợ từ IMF mà đã có những chính sách riêng, độc lập hơn và mềm dẻo hơn, trong đó có chính sách kiểm soát sự di chuyển của dòng vốn tư nhân nước ngoài gián tiếp để vượt qua khủng hoảng. Mặc dù còn nhiều tranh cãi song chính sách này được coi là độc đáo và khá thành công trong điều kiện thực tế của Malaysia. Dòng vốn tư nhân nước ngoài ròng vào Malaysia trong thời kỳ 1990-1998 có thể chia thành 4 giai đoạn khác nhau : - Giai đoạn tăng mạnh 1990-1993, phản ánh tác động của chính sách tự do hóa tài chính, triển vọng phát triển khả quan của nền kinh tế và môi trường kinh tế quốc tế thuận lợi. Thực tế dòng vốn này đã tăng từ 2,83 tỷ USD năm 1990 lên đến 10,42 tỷ USD năm 1993 (trong đó dòng vốn ngắn hạn ròng đã tăng từ mức 0,5 tỷ USD lên đến 5,41 tỷ USD năm 1993) - Giai đoạn suy giảm mạnh năm 1994, từ 10,42 tỷ USD năm 1993 đột ngột xuống còn 0,89 tỷ USD. Điều này phản ánh tác động của những biện pháp kiểm soát dòng vốn vào trong thời kỳ này. - Giai đoạn 1995-1996 ghi nhận sự gia tăng mạnh mẽ dòng vốn vào Malaysia. Dòng vốn gián tiếp vào lên đến 9,18 tỷ USD trong năm 1996. Phản ánh việc Luận văn 16 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập xóa bỏ những biện pháp điều tiết dòng vốn và tiếp tục chính sách tự do hóa tài chính của Malaysia. - Giai đoạn 1997-1998, phản ánh tác động của cuộc khủng hoảng tài chính châu Á 1997-1998. Dòng vốn vào Malaysia giảm mạnh (giảm tới mức 0,55 tỷ USD năm 1997, và âm 3,1 tỷ USD năm 1998) Bảng 1.3 : Vốn tư nhân nước ngoài ròng vào nền kinh tế Malaysia, thời kỳ 1990 -1998 (tỷ USD) Năm Dòng ngắn hạn Dòng dài hạn Tổng cộng 1990 0,50 2,33 2,83 1991 1,87 4,00 5,87 1992 4,69 5,18 9,87 1993 5,41 5,01 10,42 1994 -3,23 4,12 0,89 1995 1,01 4,17 5,18 1996 4,10 5,08 9,18 1997 -4,59 5,14 0,55 1998 -5,26 2,16 -3,1 Nguồn : Bank Negara Malaysia, Monthly Statistical Bulletin, June 2000. Trích lại từ : UNCTAD (2003), Management of Capital Flows : Comperative Experiences and Implications for Africa. Dòng vốn tư nhân nước ngoài gián tiếp vào Malaysia được thực hiện dưới hai hình thức : thông qua TTCK và thông qua việc Malaysia phát hành chứng khoán (các công cụ cổ phần và công cụ nợ) ra thị trường vốn quốc tế. Trong đó, dòng vốn FPI thông qua TTCK Malaysia thường được rút ra rất mạnh dưới tác động của những chính sách kiểm soát vốn (năm 1994, hơn 47 tỷ USD đã được rút ra) hoặc dưới tác động của bất ổn kinh tế (thời kỳ khủng hoảng1997-1998, lượng vốn rút ra nhiều hơn lượng vốn chảy vào đã khiến cho dòng vốn FPI ròng vào Malaysia thông qua TTCK đạt mức âm gần 7 tỷ USD năm 1997). Vốn FPI vào Malaysia thông qua việc phát hành các công cụ cổ phần và công cụ nợ trên thị trường tài chính quốc tế rất không ổn định với mức cao nhất là 3,14 tỷ USD năm1997. Trong đó, nếu việc phát hành các công cụ cổ phần chiếm ưu thế trong thời kỳ 1992-1997 thì việc phát hành các công cụ nợ lại chiếm ưu thế trong thời kỳ 1999-2003. Ngoài ra, lượng vốn FPI mà Malaysia thu hút thông qua kênh này nhỏ hơn rất nhiều so với lượng vốn Luận văn 17 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập mà nước này thu hút được thông qua TTCK. Điều này phản ánh tính bất ổn cũng như những đánh giá ngặt nghèo của thị trường tài chính quốc tế đối với việc phát hành chứng khoán của những nước đang phát triển. Sự gia tăng mạnh mẽ của dòng vốn FPI vào Malaysia trong những năm đầu của thập kỷ 1990 được quyết định bởi hai nhân tố cơ bản. Thứ nhất, tăng trưởng chậm chạp ở các nước công nghiệp phát triển, lãi suất quốc tế giảm và áp lực của việc tìm kiếm lợi tức cao cũng như đa dạng hóa rủi ro đã thúc đẩy các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào Malaysia. Thứ hai, dòng vốn FPI vào Malaysia được hấp dẫn bởi một loạt các nhân tố nội địa như nền tảng kinh tế vĩ mô vững chắc, triển vọng kinh tế tăng trưởng cao, chế độ chính trị ổn định, Chính phủ thân thiện với thị trường, chính sách thu hút đầu tư hấp dẫn, cơ sở hạ tầng phù hợp, TTCK đang bùng nổ, lãi suất nội địa cao, đồng ringgit được dự tính sẽ tăng giá. Tuy nhiên, sự chảy vào mạnh mẽ của dòng vốn tư nhân nước ngoài, đặc biệt là vốn FPI trong những năm đầu thập kỷ 1990 cũng như sự rút vốn ồ ạt của các nhà đầu tư nước ngoài trong những năm 1997-1998 đã gây ra những tác động tiêu cực cho nền kinh tế Malaysia buộc nước này phải sử dụng những chính sách kiểm soát đối với dòng vốn này. Những biện pháp kiểm soát vốn đã được sử dụng ở Malaysia Tùy vào từng giai đoạn của nền kinh tế và sự di chuyển của dòng vốn mà Chính phủ Malaysia áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn khác nhau. Trong thời kỳ 1990-1993, trước sự gia tăng mạnh của dòng vốn vào, Chính phủ Malaysia đứng trước sự đánh đổi giữa một bên là sự cần thiết phải duy trì lãi suất cao nhằm kiềm chế lạm phát với một bên là giảm khuyến khích đối với dòng vốn ngắn hạn chảy vào, đặc biệt là dòng vốn có liên quan đến việc mua các chứng khoán nợ cũng như sự gia tăng trong tài khoản ngoài của các NHTM. Dòng vốn này rất nhạy cảm với chênh lệch lãi suất, rất dễ bị đảo ngược và mang tính đầu cơ cao. Ngoài việc gây nên rủi ro cho nền kinh tế vĩ mô do tình trạng phát triển quá nóng, dòng vốn nước ngoài đổ mạnh vào trong nước còn tạo nên rủi ro đối với khu vực tài chính thông qua việc làm cho chất lượng tài sản có của các ngân hàng bị xấu đi (do việc vay và cho vay quá mức cũng như việc gặp rủi ro lớn về thời hạn và tiền tệ). Để đối phó với tình hình trên, Malaysia đã đặt ra mục tiêu ưu tiên chống lại sự bất ổn định do dòng vào quá mạnh gây nên và khôi phục lại sự ổn định của thị Luận văn 18 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập trường tài chính bằng cách phối hợp chính sách tiền tệ và các biện pháp kiểm soát ngoại hối. - Để tránh tác động tiêu cực của việc đồng ringgit lên giá, Chính phủ Malaysia đã áp dụng áp dụng biện pháp can thiệp vô hiệu bằng cách phát hành trái phiếu để thực hiện nghiệp vụ thị trường mở. Song song đó, để hạn chế sự gia tăng cung tiền, Malaysia cũng đã áp dụng việc tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc (tỷ lệ này năm 1991 là 7,5%, năm 1992 là 8,5%). - Lo ngại về khả năng mất kiểm soát đối với cung tiền, lạm phát cũng như bất ổn trên thị trường tài chính đã khiến Chính phủ Malaysia đưa ra một loạt các biện pháp trực tiếp cũng như gián tiếp đối với sự di chuyển dòng vốn vào. Các biện pháp được đưa ra là : cấm những người cư trú Malaysia bán các chứng khoán của thị trường tiền tệ có thời hạn dưới một năm cho những người không cư trú; hạn chế các hoạt động đầu cơ ở thị trường nước ngoài bằng cách cấm các ngân hàng tham gia vào giao dịch hoán đổi hoặc có kỳ hạn không liên quan đến thương mại với những người không cư trú; hạn chế các khoản tiền gửi của những người không cư trú ngoại trừ những khoản liên quan đến thương mại và đầu tư trực tiếp; tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc; các biện pháp điều tiết thận trọng đối với hệ thống ngân hàng cũng đã được thực hiện. Trong thời kỳ xảy ra khủng hoảng, đứng trước tình trạng dòng vốn chảy mạnh ra bên ngoài và sự giảm sút mạnh của dự trữ ngoại tệ, Chính phủ Malaysia đã thực hiện một loạt các biện pháp kiểm soát vốn. Những biện pháp kiểm soát đối với ngân hàng nhằm hạn chế các giao dịch hoán đổi bán ra (mua có kỳ hạn và bán giao ngay đồng ringgit với những người không cư trú) không liên quan đến thương mại, nhằm cắt đứt mối liên hệ giữa thị trường đồng ringgit trong nước và ngoài nước, giảm thiểu áp lực đối với lãi suất trong nước. Ngoài ra, để xóa bỏ thị trường đồng ringgit ở nước ngoài cũng như hạn chế đầu cơ đối với đồng tiền này, Chính phủ Malaysia đã yêu cầu chuyển toàn bộ số ringgit trên thị trường nước ngoài về nước (bao gồm cả tiền gửi bằng đồng ringgit trong tài khoản ngân hàng nước ngoài); đòi hỏi cấp phép đối với việc chuyển khoản giữa các tài khoản ngoài, tất cả các hoạt động xuất nhập khẩu phải thanh toán bằng ngoại tệ, mọi giao dịch mua bán các tài sản tài chính định danh bằng đồng ringgit phải được thực hiện thông qua thể chế tiền gửi được ủy quyền v.v. Để khuyến khích các nhà đầu tư gián tiếp hiện hành đầu tư dài hạn và để tăng cường thu hút dòng vốn mới đồng thời giảm thiểu sự bất ổn định của dòng vốn Luận văn 19 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập ngắn hạn cũng như để việc rút vốn được tuần tự, không đột biến. Malaysia quy định thời hạn duy trì vốn đầu tư gián tiếp sau 12 tháng mới được chuyển ra nước ngoài. Áp dụng hệ thống thuế rút vốn giảm dần đối với việc rút vốn đầu tư vào cổ phiếu, trái phiếu và các công cụ tài chính khác. Mức thuế giảm dần phụ thuộc vào thời hạn đầu tư (mức 30% đối với việc rút vốn nếu thời gian đầu tư ít hơn 7 tháng, 20% nếu thời gian đầu tư từ 7-9 tháng, 10% nếu thời gian đầu tư 9-12 tháng và 0% nếu thời gian đầu tư trên 12 tháng). Không áp dụng kiểm soát vốn đối với những hình thức đầu tư mang tính thanh khoản thấp hoặc vốn FDI. Sau khi Malaysia thực hiện các biện pháp kiểm soát vốn của mình đối với các dòng vốn đầu tư nước ngoài, nhiều nhà kinh tế phương tây đã có những hoài nghi về những biện pháp này vì cho rằng nó sẽ làm mất niềm tin của các nhà đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, trên thực tế, những biện pháp này đã giúp Malaysia vượt qua khủng hoảng mà không cần phải cầu cứu sự trợ giúp từ IMF. 1.4.2 Kinh nghiệm kiểm soát dòng vốn tại Thái Lan Từ đầu những năm 1990 cho tới khi xảy ra khủng hoảng tài chính - tiền tệ năm 1997-1998, Thái Lan luôn là điểm đến hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài. Sự chảy vào mạnh mẽ của dòng vốn quốc tế đã góp phần giúp cho nền kinh tế Thái Lan có tốc độ tăng trưởng cao và ổn định trong suốt thời kỳ này. Tuy nhiên, cũng chính sự đảo ngược mạnh của dòng vốn đó đã khiến cho nền kinh tế Thái Lan rơi vào khủng hoảng. Nguyên nhân nằm ở sự yếu kém của hệ thống ngân hàng cùng với các biện pháp kiểm soát vốn không thận trọng đối với sự di chuyển của dòng vốn tư nhân nước ngoài. Để vượt qua khủng hoảng, Thái Lan đã phải cầu cứu sự viện trợ của IMF với việc chấp nhận những áp đặt chính sách của tổ chức này. Theo thống kê của ngân hàng Trung ương Thái Lan (BOT), từ đầu thập kỷ 1990, dòng vốn nước ngoài đã chảy mạnh vào nền kinh tế Thái Lan, đạt mức trung bình 355,639 tỷ baht/năm trong thời kỳ 1992-1996, sau đó lại đảo ngược mạnh với mức âm 389,391 tỷ baht/năm trong thời kỳ 1997. Trong đó, sự chảy vào và đảo ngược mạnh của dòng vốn thông qua hệ thống ngân hàng đạt mức 179,277 tỷ baht/năm thời kỳ 1992-1996 và âm 336,781 tỷ baht/năm thời kỳ 1997. Dòng vốn FPI vào Thái Lan được thực hiện thông qua việc các nhà đầu tư nước ngoài mua chứng khoán cổ phần và chứng khoán nợ trên TTCK Thái Lan cũng như các công cụ cổ phần và công cụ nợ trên thị trường quốc tế. Vốn FPI vào Thái Lan Luận văn 20 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập tăng mạnh trong thời kỳ trước khi xảy ra khủng hoảng và liên tục giảm sút trong thời kỳ sau khủng hoảng, Trong thời kỳ trước khi xảy ra khủng hoảng, FPI luôn có tỷ trọng cao hơn FDI nhưng vẫn nhỏ hơn so với vốn vay qua ngân hàng, thời kỳ 1992-1996, dòng vốn FPI chiếm 18,8% tổng dòng vốn quốc tế vào Thái Lan, gần gấp đôi so tỷ trọng của vốn FDI (9,9%) nhưng thấp hơn rất nhiều so vốn vay thông qua hệ thống ngân hàng (50,4%). Tuy nhiên, trong thời kỳ sau khủng hoảng, vốn FDI lại chiếm ưu thế hơn so với FPI, trong khi vốn FPI bị đảo ngược mạnh thì vốn FDI vẫn tiếp tục đạt mức dương, thậm chí đạt tới mức cao kỷ lục trong hai năm 1998 (đạt 7 tỷ USD) và năm 1999 (đạt hơn 6 tỷ USD). Sự gia tăng mạnh mẽ của dòng vốn tư nhân nước ngoài (trong đó có vốn FPI) vào Thái Lan được quyết định bởi nhiều yếu tố. Đầu tiên có thể thấy được là vào đầu thập kỷ 1990, Thái Lan đã tiến hành tự do hóa tài chính với việc tự do hóa lãi suất đối với cả tiền gửi và tiền vay; loại bỏ hầu hết các kiểm soát về ngoại hối, tự do hóa các giao dịch của tài khoản vốn với việc cho phép dòng vốn nước ngoài được tự do ra vào trong nước. Ngoài ra, trong giai đoạn này, lãi suất ở Thái Lan luôn duy trì ở mức cao hơn lãi suất thế giới (thời kỳ 1992-1998, lãi suất cho vay cơ bản của Thái Lan luôn cao hơn khoảng 8,15% so với lãi suất LIBOR) đã khuyến khích các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào Thái Lan cũng như các ngân hàng và công ty tài chính trong nước vay mượn trên thị trường tài chính quốc tế để cho vay lại ở trong nước. Cùng với mức chênh lệch lãi suất, chính sách tỷ giá cố định (nhà đầu tư nước ngoài ít bị rủi ro về tỷ giá), triển vọng tăng trưởng cao của nền kinh tế trong điều kiện dòng vốn được tự do di chuyển đã làm dòng vốn nước ngoài chảy mạnh vào nền kinh tế Thái Lan, đặc biệt đáng lưu ý là vốn ngắn hạn. Dòng chảy mạnh mẽ của của vốn nước ngoài vào trong nước đã thúc đẩy nền kinh tế Thái Lan tăng trưởng nhưng đồng thời cũng đẩy nền kinh tế rơi vào tình trạng phát triển quá nóng với biểu hiện là thâm hụt tài khoản vãng lai lớn, lạm phát gia tăng, TTCK bùng nổ và thị trường bất động sản có tính bong bóng. Và đến tháng 07/1997, khi mà các nhà đầu tư nước ngoài ồ ạt rút vốn đi kèm là xuất khẩu giảm, tính bong bóng của thị trường bất động sản và TTCK tan vỡ, đô la Mỹ tăng giá v.v. nền kinh tế Thái Lan rơi vào cuộc khủng hoảng trầm trọng. Những biện pháp kiểm soát vốn đã được sử dụng ở Thái Lan Nhận thức được những tác động tiêu cực do sự di chuyển quá mức của dòng vốn nước ngoài, đặc biệt là dòng ngắn hạn. Từ năm 1995, Chính phủ Thái Lan đã Luận văn 21 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập yêu cầu các NHTM phải gửi vào NHTW (không lãi suất) 7% tiền gửi kỳ hạn dưới 1 năm của những người không cư trú, nhằm mục đích tăng chi phí đối với dòng vốn nước ngoài ngắn hạn. Tiếp đến, năm 1996, các NHTM và công ty tài chính được yêu cầu phải gửi vào NHTW Thái Lan 7% giá trị vốn vay nước ngoài ngắn hạn mới, nhằm mục đích khuyến khích thay đổi cơ cấu vay nước ngoài theo hướng vay dài hạn. Ngoài ra, Thái Lan còn áp dụng một loạt các biện pháp kiểm soát khác như đưa ra những hạn chế về trạng thái ngoại hối của các NHTM; yêu cầu báo cáo kịp thời về các biện pháp quản lý rủi ro trong các giao dịch ngoại hối và các công cụ phái sinh. Đặc biệt, vào tháng 06/1997 trước sức ép mạnh mẽ của đầu cơ, Thái Lan đã áp dụng những biện pháp như cấm một số giao dịch ngoại hối với người nước ngoài (cho vay thông qua nghiệp vụ hoán đổi, các giao dịch kỳ hạn trực tiếp bằng đồng baht…); phải thanh toán bằng USD cho bất kỳ việc mua hối phiếu bằng đồng baht trước hạn cũng như cho các công cụ nợ khác; cấm các nhà đầu tư vào cổ phiếu rút chuyển vốn bằng đồng baht; người nước ngoài phải sử dụng tỷ giá trong nước để chuyển lãi bằng đồng baht từ việc mua cổ phiếu. Để hạn chế đầu cơ đối với đồng baht, Thái Lan đã thiết lập thị trường tiền tệ hai cấp đối với nhà đầu tư nước ngoài thông qua chế độ tỷ giá hối đoái kép. Đồng thời với những biện pháp kiểm soát ngoại hối, Thái Lan đã thực hiên chính sách thắt chặt tiền tệ thông qua việc tăng lãi suất chủ đạo, giảm tỷ lệ cho vay/tiền gửi v.v. Biện pháp can thiệp vô hiệu cũng được thực hiện trên thị trường ngoại hối nhằm bảo vệ tỷ giá cố định, tuy nhiên biện pháp này không mấy phát huy tác dụng do khả năng phát hành trái phiếu nội địa của Thái Lan không lớn và chi phí lãi phải trả cho các trái phiếu này cao hơn lợi nhuận thu được do đầu tư bằng ngoại tệ có được do can thiệp vô hiệu. Thái Lan đã không đưa ra được những biện pháp kiểm soát cụ thể đối với sự di chuyển của dòng vốn FPI mà chủ yếu là nhằm chống lại việc đầu cơ đồng baht và duy trì tỷ giá cố định. Mặc dù những biện pháp trên có những tác động tích cực đến cơ cấu dòng vốn vào Thái Lan, tỷ lệ vốn ngắn hạn đã giảm từ 62 % trong năm 1995 xuống còn 32% năm 1996, tỷ lệ nợ ngắn hạn trong tổng nợ cũng giảm. Thế nhưng vẫn không ngăn được sự đảo ngược của dòng vốn đầu tư nước ngoài và Thái Lan đã buộc phải thả nổi đồng baht và cầu cứu sự trợ giúp của cộng đồng tài chính quốc tế. Luận văn 22 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập Như vậy, trong suốt thập kỷ 1990, thậm chí ngay cả khi xảy ra khủng hoảng tài chính - tiền tệ 1997-1998, Thái Lan vẫn kiên trì thực hiện chính sách tự do hóa tài chính của mình và không có những chính sách, biện pháp kiểm soát thận trọng đối với sự di chuyển của dòng vốn tư nhân (đặc biệt là dòng FPI). Những biện pháp về quản lý ngoại hối và can thiệp vô hiệu đối với dòng vốn vào không mang lại hiệu quả vì không có sự phối hợp với các chính sách kinh tế vĩ mô khác cùng sự giám sát, điều tiết thận trọng của hệ thống tài chính nội địa. 1.4.3 Kinh nghiệm kiểm soát dòng vốn tại Trung Quốc Trong suốt thập kỷ 1990, thậm chí ngay cả khi xảy ra khủng hoảng tài chính- tiền tệ châu Á, Trung Quốc luôn đạt được mức tăng trưởng cao kỷ lục (tốc độ tăng trưởng trung bình 9,5% thời kỳ 1990-1999) cùng với sự gia tăng xuất khẩu, tài khoản vãng lai thặng dư liên tục, lạm phát được kiềm chế ổn định. Điều đáng lưu ý là mặc dù có những chính sách kiểm soát nghiêm ngặt nhưng Trung Quốc lại là nước thu hút vốn đầu tư nước ngoài cao kỷ lục trong số các nước đang phát triển. Dòng vốn đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc đã tăng liên tục từ mức 10,3 tỷ USD năm 1990 lên đến 58,6 tỷ USD năm 1998. Trong đó, dòng vốn FPI vào Trung Quốc được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau : các nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phiếu được phát hành dành cho họ trên TTCK trong nước (cổ phiếu B) cũng như cổ phiếu và trái phiếu của Trung Quốc phát hành trên thị trường quốc tế (cổ phiếu N, H và L). Những đặc trưng cơ bản của giao dịch các loại cổ phiếu này như : cổ phiếu B được định danh bằng nhân dân tệ nhưng lại được bán cho nhà đầu tư nước ngoài bằng USD trên TTCK Thượng Hải và bằng đô la HongKong (HKD) trên TTCK Thẩm Quyến. Cổ phiếu H là cổ phiếu của các công ty Trung Quốc được niêm yết ở TTCK HongKong, những cổ phiếu này được định giá bằng Nhân dân tệ nhưng được bán bằng HKD. Cổ phiếu N là cổ phiếu được phát hành dành cho những nhà đầu tư nước ngoài trên TTCK Mỹ, cổ tức cũng được định giá bằng Nhân dân tệ nhưng được chi trả bằng USD, cổ phiếu N này không được giao dịch trực tiếp trên TTCK mà được phát hành thông qua chứng chỉ tiền gửi Mỹ (ADRs). Cổ phiếu L là cổ phiếu được phát hành trên TTCK Luân Đôn theo biên bản ghi nhớ giữa chính quyền Anh và Trung Quốc năm 1996. Tuy nhiên, vốn đầu tư nước ngoài FPI vào Trung Quốc chiếm tỷ trọng nhỏ so với vốn đầu tư trực tiếp (FDI), dòng FPI chỉ chiếm trung bình 7,6% dòng vốn FDI Luận văn 23 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập trong giai đoạn 1991-2002. Ngoài ra, trong khi dòng vốn FDI khá ổn định thì dòng FPI lại luôn tăng giảm khá thất thường trong suốt thời kỳ được xem xét. Những biện pháp kiểm soát vốn đã được sử dụng ở Trung Quốc Để kiểm soát sự di chuyển của dòng vốn tư nhân nước ngoài gián tiếp, Trung Quốc đã áp dụng một loạt các biện pháp kiểm soát chặt chẽ, trong đó có những biện pháp điều tiết thông qua TTCK và những biện pháp khác. Để hạn chế tối đa sự thâm nhập của nhà đầu tư nước ngoài bằng các dòng vốn ngắn hạn vào trong nước, Trung Quốc đã phân tách TTCK thành hai khu vực (segments) : khu vực cổ phiếu A (dành cho người cư trú) và khu vực cổ phiếu B (dành cho người không cư trú), đồng thời không cho phép các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào các công cụ nợ và công cụ phái sinh trên TTCK cũng như trên thị trường tiền tệ. Những biện pháp điều tiết trên được nới lỏng một phần vào năm 1996 khi NHTW Trung Quốc cho phép các nhà đầu tư nước ngoài được phép mua cổ phiếu A thông qua các công ty được ủy quyền, đây là một bước tiến trong việc thống nhất TTCK vốn đang bị chia cắt. Những quy định mới nhằm mở rộng diện phát hành và tăng mức giao dịch cổ phiếu B cũng được áp dụng. Bên cạnh đó, để hạn chế những tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng tài chính-tiền tệ châu Á đối với những công ty niêm yết ở nước ngoài, Trung Quốc đã đưa ra những biên pháp nhằm nâng cao yêu cầu đối với các công ty niêm yết ở nước ngoài trong việc chuẩn mực hóa hoạt động, tăng cường tính minh bạch và cải tổ công ty, nâng cao hình ảnh của những công ty này trên thị trường tài chính quốc tế. Nhằm kiểm soát dòng vốn nước ngoài vào trong nước, Trung Quốc đã áp dụng chính sách quản lý chặt chẽ đối với việc vay nợ nước ngoài. Việc vay nước ngoài trung và dài hạn buộc phải đưa vào kế hoạch của Chính phủ và mỗi lần vay phải được kiểm tra và cấp phép; áp dụng hệ thống báo cáo đối với việc trả nợ và nhận thanh toán quốc tế, việc này sẽ cung cấp cho Chính phủ những số liệu tin cậy để giám sát việc vay nợ nước ngoài, bao gồm cả dòng vào và dòng ra ngắn hạn. Cùng với quá trình cải cách và mở cửa nền kinh tế, chế độ tỷ giá hối đoái ở Trung Quốc luôn được đổi mới. Sau nhiều lần phá giá đồng tiền nội địa, năm 1994 Trung Quốc xóa bỏ cơ chế đa tỷ giá và tuyên bố thiết lập chế độ tỷ giá thả nổi có quản lý. Việc quản lý ngoại hối cũng được đổi mới : tự do hóa lãi suất tiền gửi ngoại tệ, xóa bỏ hạn chế việc sử dụng ngoại tệ đối với người cư trú, xóa bỏ những hạn chế đối với những giao dịch phi thương mại v.v. Tuy nhiên chế độ ngoại hối của Trung Quốc vẫn nằm dưới sự kiểm soát chặt chẽ của Chính phủ. Cung cầu Luận văn 24 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập ngoại tệ trên thị trường tiền tệ liên ngân hàng được Chính phủ kiểm soát thông qua việc can thiệp vào thị trường ngoại hối và quy định các doanh nghiệp có nguồn thu ngoại tệ hoặc có nhu cầu mua ngoại tệ đều phải xin phép NHTW. Trung Quốc còn hạn chế khả năng tiếp cận thị trường ngoại hối, đặc biệt đối với những nhà đầu tư nước ngoài bằng việc quy định chỉ những ngân hàng được chỉ định mới được tham gia thị trường ngoại hối. Có thể thấy, những biện pháp kiểm soát dòng vốn nước ngoài (chủ yếu là vốn FPI) vào Trung Quốc chủ yếu được thực hiện thông qua những biện pháp hành chính. Mục đích là khuyến khích sự chảy vào của dòng vốn dài hạn và hạn chế sự di chuyển của dòng vốn ngắn hạn. Nó còn mang ý nghĩa, kiểm soát chặt chẽ hơn tài khoản vốn so với tài khoản vãng lai, tự do hóa một số ngành đối với sự di chuyển của dòng FPI đồng thời kiểm soát chặt chẽ sự di chuyển của dòng vốn này đối với một số ngành khác (ngân hàng, bảo hiểm, TTCK…. ). Kết luận chương 1 Sự di chuyển của dòng vốn quốc tế đã mang lại những nguồn lực lớn cho sự phát triển kinh tế của các quốc gia. Tuy nhiên, đi kèm theo đó là những rủi ro tiềm ẩn gây bất ổn cho nền kinh tế khi có sự đảo ngược dòng vốn. Đã có nhiều bằng chứng thực nghiệm chứng tỏ rằng kiểm soát vốn là một phần không thể thiếu trong bất cứ nền kinh tế nào bởi rất khó để xây dựng một chính sách tiền tệ hoàn hảo đủ sức kiểm soát và điều tiết mọi tác động của các dòng lưu chuyển tài chính. Kinh nghiệm thực tế từ việc kiểm soát đối với sự di chuyển của các dòng vốn đầu tư nước ngoài, đặc biệt là dòng vốn FPI của các nước đang phát triển - có một số nét tương đồng về xu thế và khả năng phát triển với Việt Nam như Malaysia, Thái Lan, Trung Quốc là rất ý nghĩa đối với Việt Nam. Điều quan trọng hơn là những kinh nghiệm này được rút ra từ trong giai đoạn mà các nước này phải đối đầu với cuộc khủng hoảng tài chính-tiền tệ châu Á. Việt Nam đang trong quá trình hội nhập với nền kinh tế thế giới cả về thương mại lẫn tài chính, áp lực của việc tự do hóa tài chính cũng như việc dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài đang vào Việt Nam với tốc độ và quy mô ngày càng cao. Những kinh nghiệm trên sẽ rất cần thiết cho các nhà hoạch định chính sách vĩ mô của Việt Nam trong việc tìm ra những biện pháp kiểm soát, điều tiết các dòng vốn đầu tư nước ngoài vào trong nước theo định hướng sẽ là những nguồn lực bổ sung cho đầu tư phục vụ tăng trưởng kinh tế mang tính chất dài hạn, bền vững. Luận văn 25 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập CHƯƠNG 2 : THỰC TRẠNG DÒNG VỐN VÀO VÀ VIỆC KIỂM SOÁT VỐN TẠI VIỆT NAM TRONG NHỮNG NĂM QUA 2.1 KHÁI QUÁT VỀ NỀN KINH TẾ VIỆT NAM 2.1.1 Tổng thể bức tranh kinh tế Việt Nam năm 2005 - 2006 Năm 2005, Việt Nam đã phải đối diện với nhiều khó khăn thử thách đến từ trong nước cũng như từ môi trường bên ngoài.Trong nước luôn phải chống chọi với sự bất thường của thiên tai, lũ lụt, hạn hán, dịch cúm gia cầm tái phát… tổng giá trị thiệt hại cho nền kinh tế lên đến hàng chục nghìn tỷ đồng. Bên cạnh đó, giá dầu thế giới biến động theo chiều hướng tăng đã làm cho hàng loạt các loại nguyên liệu, hàng hóa khác tăng giá, gây ảnh hưởng không nhỏ đến giá các nguyên liệu đầu vào nhập khẩu phục vụ cho quá trình sản xuất trong nước. Tuy vậy, với sự nỗ lực hết mình của cả guồng máy kinh tế, tốc độ tăng trưởng GDP của Việt Nam năm 2005 đạt 8,43%, một con số ấn tượng và đã góp phần hoàn thành kế hoạch tăng trưởng GDP bình quân giai đoạn 2001-2005 là 7,5%, điều này khẳng định được rằng thời gian tăng trưởng kinh tế liên tục của Việt Nam đã đạt 25 năm, vượt kỷ lục 23 năm của Hàn Quốc tính đến năm 1997, chỉ thấp hơn kỷ lục 27 năm cho đến nay mà Trung Quốc đang nắm giữ. Hình 2.1 : Tốc độ tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 1996 -2006 (%) 8.178.437.77.247.046.896.79 9.34 8.15 5.76 4.77 0 2 4 6 8 10 12 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Nguồn : Thời báo kinh tế Việt Nam 2003, 2004, 2005, 2006. Tiếp theo đà tăng trưởng của năm 2005, theo công bố của Tổng cục thống kê, mức tăng trưởng GDP năm 2006 của nước ta đạt 8,17% tuy có thấp hơn mức Luận văn 26 Lê Duy Phon._.c thu hút các nguồn vốn nước ngoài. Trong thời gian tới Việt Nam cần tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao tính minh bạch và nhất quán của hành lang pháp lý tạo sự tin tưởng cho các nhà đầu tư nước ngoài nhằm đẩy mạnh việc giải ngân các nguồn vốn theo cam kết và sau đó là thu hút thêm các nguồn vốn mới, góp phần mở rộng quy mô dự trữ ngoại hối. Thứ ba, tăng cường thu hút ngoại tệ về NHNN. Ngoại tệ chảy vào nước ta xuất phát từ nhiều nguồn và hoạt động khác nhau như kiều hối, hoạt động du lịchv.v. trong đó kiều hối là nguồn thu ngoại tệ quan trọng nhất và đang tăng lên liên tục qua các năm. Cần có chính sách thông thoáng hơn nữa nhằm tạo niềm tin cho kiều bào về sự ổn định kinh tế, chính trị xã hội trong nước để thu hút nguồn ngoại tệ này. NHNN, NHTM cần có các chính sách hấp dẫn khuyến khích thu hút nguồn ngoại tệ này về ngân hàng. Ngoài ra, để hạn chế tình trạng đô la hóa, Chính phủ cần thực hiện các giải pháp nhằm làm tăng tính chuyển đổi của VND. Hiện nay, mặc dù lãi suất của VND cao hơn lãi suất USD và tỷ giá VND/USD được xem là ổn định nhưng người dân vẫn có xu hướng chuyển các khoản tiền gửi sang ngoại tệ, điều này cho thấy tính chuyển đổi của VND vẫn còn ở mức thấp, chưa đạt được kỳ vọng của nhà đầu tư nước ngoài. Khi khả năng chuyển đổi của VND được nâng lên sẽ một yếu tố có thể làm tăng tính hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài khi đầu tư vào thị trường Việt Nam. Chính phủ cũng như NHNN cần xem xét lại tính hấp dẫn của các khoản ký gửi bằng trái phiếu kho bạc, ký gửi khác bằng VND, cũng như tăng dự trữ ngoại tệ nhằm nâng cao khả năng chuyển đổi của VND trong thời gian tới. Luận văn 74 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập Giải pháp khuyến khích dòng vốn ra nhằm đối phó với nguy cơ đảo ngược của dòng vốn vào Ở các nước phát triển, chế độ tỷ giá thả nổi và thị trường vốn có tính thanh khoản cao, thì tự do hóa tài khoản vốn hầu như hoàn toàn lại không trở thành vấn đề quá nghiêm trọng. Để giải thích vấn đề này, có thể thấy khi dòng vốn vào tăng lên ở các quốc gia phát triển sẽ tạo ra một kết hợp giữa đầu tư ra nước ngoài nhiều hơn (của các cư dân trong nước) và thâm hụt tài khoản vãng lai lớn hơn, tỷ giá dịch chuyển đến mức cân bằng giữa dòng vốn vào so với dòng vốn ra. Dòng vốn ra lớn hơn đến lượt nó sẽ làm giảm sức ép tăng giá do dòng vốn vào ồ ạt và cuối cùng tỷ giá lại trở về mức vừa phải. Ngược lại, đối với một quốc gia đang phát triển, có những hạn chế đáng kể trên tài khoản vốn, thì việc hạn chế ngặt nghèo dòng vốn tư nhân chảy ra khỏi quốc gia đã tạo ra một “van” an toàn để giảm nhẹ áp lực của dòng vốn vào. Trong thực tế, việc tăng giá mạnh và kết quả của việc định giá cao tỷ giá đã làm cho nhiều nước đang phát triển lâm vào tình cảnh thâm hụt cán cân tài khoản vãng lai hết sức nặng nề vào thập niên 1980-1990. Cuối cùng, các thâm hụt này không có gì để cứu vãn được, các nhà đầu tư nước ngoài đã ngừng rót vốn vào và khủng hoảng đã bùng nổ. Hiện nay, hạn chế dòng vốn ra có khả năng tạo ra các khó khăn trong một nền kinh tế đang phát triển, đặc biệt là ở các thị trường tài chính nội địa thiếu giám sát, kém phát triển và phải đối phó với các dòng vốn vào lớn một cách đáng kể. Đối với dòng vốn vào dưới hình thức không phải là đầu tư trực tiếp FDI, thì hoặc chúng được bơm vào hệ thống tài chính nội địa (thường gây khó khăn cho quản lý kinh tế vĩ mô), hoặc là Chính phủ phải chấp nhận “chi phí can thiệp hóa” để không làm thay đổi tính thanh khoản của hệ thống. Lúc này, dòng vốn ra có thể làm dịu đi một vài áp lực do bùng nổ ồ ạt dòng vốn vào. Việc gia tăng dòng vốn ra đóng vai trò quan trọng trong việc xử lý dòng vốn vào. Các nước như Hàn Quốc, Thái Lan, Malaysia và Indonesia đều bãi bỏ những hạn chế dòng vốn ra nhằm trực tiếp hay gián tiếp giảm quy mô cũng như giảm bớt các nguy cơ tiềm ẩn của dòng vốn vào. Tuy nhiên, vì lý do lãi suất, tâm lý đầu tư và đặc biệt là kỹ năng đầu tư ra nước ngoài của những định chế, những nhà đầu tư trong nước còn hạn chế đã làm cho lượng vốn ra ở các nước trên vẫn không đáng kể. Luận văn 75 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập Việt Nam đang trong thời kỳ đầu của hội nhập, dòng vốn vào đang tăng dần lên về quy mô lẫn rủi ro tiềm tàng. Kết hợp cùng với các biện pháp kiểm soát dòng vốn vào khác nhằm hướng đến sự phát triển ổn định, cần thiết có chính sách khuyến khích dòng vốn ra vì các hiệu quả được tạo ra từ những chính sách này. Một hình thức nằm trong giải pháp này là việc kiểm soát các dòng vốn vào thông qua quỹ đóng, có phát hành cổ phần định danh bằng nội tệ, sử dụng số tiền thu được để mua ngoại tệ từ NHNN và sau đó đầu tư ra nước ngoài. Tiến trình này sẽ làm giảm bớt chi phí “can thiệp vô hiệu hóa” và tạo cho các nhà đầu tư trong nước khả năng đầu tư ra nước ngoài, đồng thời đa dạng hóa danh mục đầu tư của họ trên tầm quốc tế. Thêm vào đó, chúng còn giúp hạn chế các rủi ro trong nước, đặc biệt là các rủi ro gắn liền với sự ồ ạt của dòng vốn vào. Quỹ đóng được thành lập theo giấy phép của NHNN với tài sản ban đầu bằng với số vốn ra mà NHNN đã cho phép (NHNN lựa chọn được quy mô vốn của Quỹ phù hợp với mục tiêu dự phòng an toàn của các khoản dự trữ), công ty quản lý quỹ tiến hành huy động vốn từ các nhà đầu tư trong nước bằng cách bán cổ phần định danh bằng nội tệ, sau đó Quỹ này sẽ mua ngoại tệ từ NHNN để đầu tư ra nước ngoài. Khi kết thúc đời sống của quỹ, NHNN sẽ bán nội tệ hoàn trả cho các nhà đầu tư, thu lại ngoại tệ bổ sung dự trữ ngoại hối quốc gia. Thực hiện được phương pháp này, NHNN có thể kiểm soát được tốc độ dòng vốn ra vì là người quyết định thời gian, số lượng và quy mô của các quỹ được cấp phép. Mặt khác, bản chất các quỹ là quỹ đóng nên các nhà đầu tư không thể rút tiền mặt ngay được. Thông qua hình thức này sẽ thỏa mãn được nhu cầu đa dạng hóa danh mục đầu tư ra nước ngoài của các nhà đầu tư trong nước. Một biện pháp khuyến khích dòng đầu tư ra nước ngoài, “xuất khẩu” vốn khác có thể được áp dụng là việc áp dụng các thỏa thuận hoán đổi ngoại tệ (Swap). Khi dự trữ ngoại hối tăng vượt quá mức mong muốn, NHNN bán ra một số dự trữ cho các định chế tài chính trong nước để đổi lấy tiền nội địa. Người mua đòi hỏi phải đầu tư vốn đó ra nước ngoài trong một khoảng thời gian xác định. Đồng thời, NHNN đồng ý mua lại lượng ngoại tệ này trong một thời gian cụ thể trong tương lai bằng tỷ giá kỳ hạn. Các thỏa thuận này tạo ra được dòng chảy vốn ra và phần nào cân đối được với sự ồ ạt của dòng chảy vốn vào. Ngoài ra, để khuyến khích dòng vốn ra, có thể cho phép quỹ đầu tư hoặc là các nhà đầu tư định chế khác đầu tư ra nước ngoài, Chính phủ đầu tư ra nước ngoài Luận văn 76 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập hoặc bán các chứng khoán định danh bằng ngoại tệ cho các nhà đầu tư trong nước (đây cũng là một giải pháp thu hút lượng ngoại tệ về hệ thống ngân hàng). Các giải pháp khuyến khích việc đầu tư ra nước ngoài sẽ tạo ra lợi ích đa dạng hóa trên phạm vi rộng hơn cho các nhà đầu tư trong nước và kích thích được sự phát triển của thị trường trong nước. Xếp hạng tín nhiệm để thu hút đầu tư theo hướng dài hạn Đối với các nền kinh tế mới nổi, đi kèm với đặc trưng là điểm đến hấp dẫn của đầu tư quốc tế còn là những nước mà quá trình phát triển kinh tế còn mới, chưa bền vững, thiếu minh bạch, hệ thống pháp lý còn chưa hoàn thiện, trình độ quản trị doanh nghiệp còn yếu kém, thì vấn đề thông tin không đầy đủ được coi là một thách thức lớn cho việc thu hút các dòng vốn quốc tế, đặc biệt là các dòng vốn dài hạn. Chính vì vậy, đối với Việt Nam hiện nay, định mức tín nhiệm được coi là một trong những yếu tố then chốt lắp đầy những khoảng trống thông tin này và cho biết giá trị của một doanh nghiệp hay một quốc gia như thế nào trong con mắt của các nhà đầu tư quốc tế. Đây là một công cụ quan trọng không chỉ đối với các nhà đầu tư mà còn đối với các tổ chức phát hành đang tìm kiếm các nhà đầu tư. Các mức xếp hạng tốt có thể giúp một doanh nghiệp hay một quốc gia thu hút được những nguồn vốn đầu tư lớn. Việt Nam đang trên đà tăng trưởng mạnh mẽ cộng với sự di chuyển của dòng vốn quốc tế đang đổ vào một cách đột biến trong năm vừa qua, một cách gián tiếp kiểm soát dòng dòng vốn vào này là thực hiện xếp hạng tín nhiệm các công cụ nợ, công cụ cổ phần nhằm tăng cường tính minh bạch, chất lượng của các doanh nghiệp trong nước. Trong điều kiện thị trường vốn của Việt Nam còn nhỏ bé và định mức tín nhiệm còn là một khái niệm còn mới mẻ. Thiết nghĩ, để khuyến khích dòng vốn dài hạn, trước hết cần khuyến khích việc xếp hạng các công cụ nợ dài hạn bao gồm việc xếp hạng tổ chức phát hành nợ dài hạn và xếp hạng đợt phát hành nợ dài hạn. Ngoài ra, để tiếp tục thu hút và định hướng cho dòng vốn FPI dài hạn vào nền kinh tế, cần xếp hạng tín nhiệm tiền gửi và khả năng tài chính của các ngân hàng thương mại; xếp hạng các doanh nghiệp nhà nước có quy mô lớn đã và đang cổ phần hóa cũng như các doanh nghiệp niêm yết trên TTCK; đặc biệt là tiến hành xếp hạng tín nhiệm các doanh nghiệp vừa và nhỏ, hiện loại hình doanh nghiệp này chiếm tới Luận văn 77 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập 95% tổng số các doanh nghiệp Việt Nam và được coi là khu vực có nhiều tiềm năng phát triển nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro ở mức cao. Chính sách quản lý, kiểm soát nợ nước ngoài Trong kết cấu dòng vốn vào, dòng vay nợ từ nước ngoài được dự báo là sẽ tăng lên và có nguy cơ đe dọa tính bền vững của sự phát triển trong tương lai, nhất là khi vốn vay chưa được sử dụng có hiệu quả. Để có thể kiểm soát được nợ nước ngoài và hạn chế rủi ro phát sinh trong việc sử dụng dòng vốn này cần xây dựng chính sách quản lý, kiểm soát nợ nước ngoài. Trong việc lập kế hoạch vay nợ nước ngoài, phải tính toán được hạn mức vay nợ nước ngoài phù hợp với mục tiêu tăng trưởng. Xác định chỉ tiêu vay nợ tăng thêm (mức vay tăng thêm tối đa hoặc mức tiết kiệm nội địa tối thiểu hàng năm) trong mối quan hệ cân đối đầu tư - tiết kiệm và bội chi ngân sách. Nhằm kiểm soát được dòng vốn vay theo hướng đảm bảo được khả năng vay và trả nợ vay, trước hết mức vay nợ nước ngoài phải phù hợp với khả năng tiếp nhận của nền kinh tế và sau đó mức độ an toàn của vay nợ phải được phân tích, đánh giá qua các chỉ tiêu như mức tăng trưởng kinh tế, tốc độ xuất khẩu, mức dự trữ ngoại tệ quốc gia. Hiện nay, số dư nợ nước ngoài ngắn hạn của các doanh nghiệp còn chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng dư nợ nước ngoài của khu vực doanh nghiệp. Tuy nhiên, trong tương lai, cùng với xu thế phát triển thị trường tài chính trong bối cảnh hội nhập nền kinh tế thế giới, bài học của các cuộc khủng hoảng tài chính cần được xem xét một cách nghiêm túc để tránh sai lầm từ những bước đi ban đầu. Cần tăng cường kiểm soát các luồng vốn ngắn hạn thông qua quản lý chặt chẽ các hình thức thanh toán quốc tế của các ngân hàng thương mại, đặc biệt là hình thức tín dụng chứng từ (L/C trả chậm). Ngoài ra, trong việc sử dụng dòng vốn vay hiện nay, cần quản lý một cách thận trọng đối với cơ cấu thanh khoản và thời hạn thanh toán của những khoản nợ này. Có vậy, sẽ giảm được nguy cơ chuyển vốn đột ngột ra nước ngoài, dẫn tới khủng hoảng về tiền mặt, ảnh hưởng tới khả năng thanh toán của quốc gia và có thể gây ra khủng hoảng toàn diện. 3.2.3 Các giải pháp hướng đến môi trường đầu tư Trở lại cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ năm 1997 tại châu Á, các nhà đầu tư nước ngoài rất ấn tượng với những tỷ lệ tăng trưởng kinh tế cao của các “thị Luận văn 78 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập trường mới nổi”. Nhưng các nhà đầu tư nước ngoài này lại tỏ ra nghi ngờ các nhân tố điều chỉnh không minh bạch và tình trạng tham nhũng trong Chính phủ, khi đã mất niềm tin vào thị trường tiền tệ và chứng khoán của những thị trường này, các nhà đầu tư đã ồ ạt rút vốn. Vì vậy xây dựng một môi trường đầu tư ổn định, thông thoáng, đặc biệt các quan điểm chính sách phải nhất quán nhằm tạo sự tin tưởng của các nhà đầu tư quốc tế cũng là một nhân tố quan trọng trong việc thu hút và điều tiết các dòng vốn quốc tế theo hướng dài hạn có lợi cho sự phát triển của đất nước. Trong thời kỳ mở cửa hội nhập, Việt Nam cần thiết lập một chiến lược đa dạng hóa môi trường đầu tư trong nước nhằm khuyến khích các nhà đầu tư nước ngoài tăng thời lưu giữ vốn đầu tư lại trong nước tiếp nhận đầu tư. Thiết lập các chính sách bình đẳng về ưu đãi đầu tư, chính sách thuế, phí, lệ phí giữa nhà đầu tư trong nước và ngoài nước. Chính phủ tiếp tục thực hiện bảo hộ tài sản của các nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam dưới mọi hình thức. Xây dựng hệ thống thể chế đủ mạnh, giúp cho công tác quản lý, kiểm soát các dòng vốn được chặt chẽ. Hệ thống tài chính và ngân hàng ổn định và phát triển là điều kiện tiên quyết của môi trường đầu tư lành mạnh, an toàn và hấp dẫn. Khi có được môi trường, thể chế đủ mạnh sẽ tạo điều kiện cho việc nắm rõ được sự vận hành vào - ra của dòng vốn quốc tế, giúp nước tiếp nhận đầu tư có thể dự báo xu hướng, những nguy cơ rủi ro tiềm ẩn để có các giải pháp kịp thời. Dòng vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam với quy mô ngày càng lớn, Chính phủ cần tạo môi trường hấp thụ tối đa lượng vốn ngoại, đây là vấn đề liên quan đến các thủ tục hành chánh, thủ tục cấp phép và quản lý các dự án đầu tư nước ngoài. Chuyển dịch cơ cấu đầu tư theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nâng cao chất lượng quy hoạch đầu tư nước ngoài phù hợp với quy hoạch phát triển ngành, sản phẩm, thị trường tiêu thụ cũng như chiến lược hội nhập. 3.3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG TÀI CHÍNH VIỆT NAM NHẰM HẠN CHẾ NGUY CƠ ĐẢO NGƯỢC DÒNG VỐN 3.3.1 Mục tiêu xây dựng chính sách, phát triển hệ thống tài chính nhằm kiểm soát vốn trong quá trình hội nhập Mulldell Trilemma phát hiện ra rằng các nhà hoạch định chính sách không thể chọn cùng một lúc ba mục tiêu chính sách kinh tế vĩ mô, đó là mục tiêu chính Luận văn 79 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập sách tiền tệ độc lập, ổn định tỷ giá và tự do hóa dòng vốn, theo lý thuyết bộ ba bất khả thi (impossible trinity). Trong trường hợp của Malaysia, tự do hóa dòng vốn đã bị hy sinh để đổi lấy sự độc lập trong chính sách tiền tệ và ổn định tỷ giá. Mặc dù dư luận vẫn còn đang xem xét xem liệu có phải kiểm soát vốn là yếu tố quyết định sự hồi phục kinh tế nhanh chóng của Malaysia sau cuộc khủng hoảng hay không ? (IMF, 2000). Tuy nhiên, các chứng cứ gần đây cho thấy các nước đang phát triển, do thiếu niềm tin của nhà đầu tư và thị trường vốn không phát triển, nên thường phải gánh chịu “nỗi lo về thả nổi” (Calvo và Reihart, 1998) khi các nước này chọn ổn định tỷ giá trong khi theo đuổi tự do hóa dòng vốn và chính sách tiền tệ độc lập. Các biện pháp kiểm soát vốn đặt trọng tâm vào các loại giao dịch cụ thể và quản lý giảm thiểu rủi ro bằng cách gây ảnh hưởng đến thành phần và khối lượng của những giao dịch này được xem là chính sách kiểm soát vốn an toàn. Một phương pháp khác quản lý rủi ro của dòng vốn không phải nhằm vào kiểm soát dòng vốn đó một cách trực tiếp mà là hạn chế tính dễ bị tổn thương của nền kinh tế đối với những rủi ro gắn liền với dòng vốn. Những biện pháp này thường được gắn liền với những chính sách an toàn tài chính được áp dụng với các định chế tài chính, đặc biệt đối với hệ thống ngân hàng nhằm nâng cao năng lực hoạt động cạnh tranh của các định chế này. Trong thời gian tới, Việt Nam cần nghiên cứu các mục tiêu của kiểm soát vốn theo nghĩa hướng đến một chiến lược tổng thể, chứ không phải chỉ duy nhất kiểm soát vốn là vì sự phát triển của TTCK. Với một thị trường tài chính còn non trẻ như Việt Nam, thì mục tiêu của kiểm soát vốn hiện nay không nằm ngoài mục đích hướng đến hệ thống tài chính-tiền tệ trong nuớc phát triển lành mạnh và ổn định. Mà mục tiêu như thế lại đứng trước một thách thức là không thể hấp thụ ngay một lúc dòng vốn đầu tư gián tiếp chảy vào quá nhanh. Nguy cơ bong bóng trong giá chứng khoán và bất động sản là tất yếu do dòng vốn ngoại quanh đi quẩn lại chỉ mua bán lòng vòng mà không cung ứng hết toàn bộ vào các dự án sinh lợi. Như vậy, ngoài việc kiểm soát vốn, chúng ta còn phải chú ý đến việc tăng năng lực, hiệu quả hoạt động cho hệ thống tài chính. 3.3.2 Giải pháp phát triển hệ thống tài chính lành mạnh Nâng cao chất lượng hệ thống ngân hàng Hiện đại hóa, nâng cao chất lượng hoạt động của hệ thống ngân hàng có thể xem là phát triển một dạng cơ sở hạ tầng quan trọng trên thị trường tài chính. Đây Luận văn 80 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập cũng là một trong những mục tiêu của Chính phủ Việt Nam hướng đến trong quá trình hội nhập. Trong xu thế hội nhập quốc tế, Việt Nam cần xây dựng một hệ thống ngân hàng có uy tín, có khả năng cạnh tranh, hoạt động có hiệu quả trong việc huy động và phân bổ các nguồn lực vốn phục vụ cho công cuộc phát triển kinh tế đất nước. Thời gian tới, song song với việc tăng quy mô vốn cho các ngân hàng hiện tại, Chính phủ cần phải siết chặt lại qui chế thành lập ngân hàng, chỉ những đơn vị tổ chức nào có đủ tiềm lực về vốn, về công nghệ, xây dựng được các đề án thực sự khả thi thì mới được thành lập ngân hàng. Hiện nay, Chính phủ đã yêu cầu đến năm 2010 các ngân hàng phải có đủ vốn điều lệ 3.000 tỷ đồng trở lên mới được cấp phép hoạt động, hay việc cổ phần hóa các ngân hàng thương mại quốc doanh để tăng năng lực cho hệ thống tài chính cũng là một hướng đi cần được thực hiện quyết liệt trong giai đoạn hiện nay. Xây dựng các quy chế quản lý và hoạt động của ngân hàng phù hợp với chuẩn mực quốc tế về quản trị rủi ro, quản trị nguồn vốn, thực hiện các quy trình tín dụng hiện đại, hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá độ an toàn và hiệu quả kinh doanh của ngân hàng. Tiến hành hiện đại hóa công nghệ ngân hàng, đẩy mạnh hơn nữa việc phát triển các dịch vụ ngân hàng nhằm tiến tới phục vụ các khách hàng 24/24. Ngoài ra, cần nâng cao năng lực của NHNN về thanh tra giám sát ngân hàng. Hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng cần được cải thiện về chất lượng, nội dung cũng như công tác thanh tra theo hướng phù hợp với chuẩn mực quốc tế. Cần sớm ban hành một hành lang pháp lý đầy đủ và hoàn thiện cho công tác này. Đào tạo và nâng cao trình độ của các thanh tra viên ngân hàng để có thể tiếp nhận và thực hiện có hiệu quả được các phương pháp giám sát mới, nâng cao khả năng phát hiện, cảnh báo sớm, giám sát rủi ro trong toàn hệ thống. Đẩy mạnh cải cách hệ thống tài chính Cải cách hệ thống tài chính là cơ sở vững chắc để Việt Nam có tiềm lực tài chính vững mạnh, tiến tới hội nhập sâu rộng với các nền kinh tế trong khu vực và trên thế giới . Xây dựng và phát triển những thể chế cần thiết để hỗ trợ sự vận hành hiệu quả của các hệ thống tài chính, những thể chế này bao gồm các quy định về kinh doanh, vấn đề giám sát các trung tâm tài chính và TTCK. Xây dựng thị trường vốn, TTCK theo hướng những thị trường phải trở thành công cụ cơ bản để huy động vốn Luận văn 81 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập trung và dài hạn để giải quyết nhu cầu vốn cho đầu tư phát triển. Xúc tiến hơn nữa việc tiếp cận thị trường vốn quốc tế, xem đây cũng là một kênh huy động vốn quan trọng giúp Việt Nam hội nhập hơn nữa vào thị trường tài chính quốc tế. Tăng cường phối hợp giữa chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa và chính sách thu hút vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài. Đảm bảo sự kết hợp chặt chẽ giữa các cơ quan ngân hàng - tài chính - chứng khoán trong việc quản lý các dòng vốn nhằm đảm bảo sự an toàn, vững chắc, lành mạnh của hệ thống tài chính. Phát triển lĩnh vực tài chính (bảo hiểm, kế toán kiểm toán, tư vấn tài chính, thuế, chứng khoán…) là yêu cầu cấp thiết cho đất nước góp phần huy động nguồn lực tài chính trong và ngoài nước để đảm bảo an ninh tài chính, phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nói chung và để nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam đối với từng sản phẩm nói riêng. Xây dựng và hoàn thiện môi trường pháp lý cho sự phát triển của các dịch vụ tài chính Xác định vai trò của khu vực kinh tế nhà nước, đẩy nhanh quá trình rà soát sắp xếp lại các DNNN hoạt động trong các lĩnh vực kế toán, kiểm toán, bảo hiểm, đảm bảo khu vực này có khả năng cạnh tranh khi hội nhập tài chính. Định rõ vai trò của các cơ quan quản lý nhà nước theo hướng quản lý theo pháp luật, giảm thiểu tối đa can thiệp hành chính vào hoạt động của các doanh nghiệp cung cấp các dịch vụ tài chính. Tăng cường năng lực và hiệu quả hoạt động của ngành tài chính Tiếp tục hoàn thiện cơ chế quản lý ngân sách nhà nước nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế nhanh và bền vững gắn với công bằng xã hội và xóa đói giảm nghèo, góp phần thực hiện công khai, minh bạch hoạt động quản lý tài chính ngân sách của Chính phủ. Xây dựng hệ thống thông tin quản lý ngân sách nhà nước đồng bộ, thống nhất và kết nối được với hệ thống thông tin khác trong ngành tài chính, tạo kênh thông tin kịp thời, đầy đủ, chính xác trong toàn ngành tài chính. Hoàn thiện lại cơ cấu tổ chức bộ máy của ngành thuế, áp dụng các công nghệ hiện đại vào việc quản lý thuế nhằm nâng cao khả năng quản lý của ngành thuế. Các chính sách thuế cần điều chỉnh theo hướng phù hợp các cam kết, các thỏa thuận khi nước ta hội nhập với nền kinh tế thế giới. Thiết lập cơ chế đánh giá rủi ro và hoàn thiện chiến lược quản lý nợ quốc gia. Xây dựng các công cụ tài chính và Luận văn 82 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập các định chế tài chính mới hoạt động trên TTCK và các thị trường tài chính khác. Tập trung phát triển thị trường tài chính và các trung gian tài chính trong nước để đảm nhận tốt chức năng chuyển tải vốn từ những nơi thừa sang nơi thiếu trong nền kinh tế, tiếp nhận và hấp thụ tốt luồng vốn ngoại. Để đạt được mục tiêu này, trong giai đoạn hội nhập hiện nay, chúng ta cần thực hiện : - Cấu trúc quy mô và phạm vi của các hoạt động tài chính phải đồng bộ, đủ lớn và không ngừng mở rộng. Thu hút sự tham gia của ngày càng nhiều các cá nhân, doanh nghiệp trong và ngoài nước vào thị trường tài chính với sự đa dạng, phong phú chất lượng của các dịch vụ tài chính. - Phát triển thị trường vốn hiện đại bằng việc việc cải thiện tính minh bạch và hiệu quả thị trường cổ phiếu, tăng cường phát triển thị trường trái phiếu. Phát triển quản lý tài sản như một công nghệ chủ đạo và thu hút nhiều định chế quản lý tài sản nước ngoài vào Việt Nam. - Xây dựng hệ thống các định chế tài chính, cơ sở vật chất kỹ thuật, các dịch vụ hỗ trợ thị trường và đội ngũ nhân lực liên quan đến các hoạt động cung cấp các dịch vụ tài chính theo hướng ngày càng phát triển, nâng cao về mặt chất lẫn mặt lượng. Xây dựng hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu về giao dịch vốn Hiện nay ở nước ta vẫn còn những hạn chế của hệ thống thống kê số liệu tài khoản vốn đó là sự phối hợp lỏng lẻo giữa các cơ quan có trách nhiệm, cũng như việc các doanh nghiệp không cung cấp số liệu đầy đủ, kịp thời cho các cơ quan quản lý. Điển hình là việc công bố số liệu đầu tư vốn của các nhà đầu tư nước ngoài vào TTCK Việt Nam trong thời gian vừa qua không có sự thống nhất giữa các cơ quan công bố thông tin. Nhằm đảo bảo tính kịp thời và đầy đủ của thông tin trên thị trường tài chính, các cơ quan chức năng cần xây dựng một chế tài đủ mạnh cho các bên tham gia thị trường về chế độ thông tin báo cáo. Ngoài ra, cần cải cách, ứng dụng kịp thời những thành tựu của công nghệ thông tin hiện đại vào trong công tác thống kê trên thị trường tài chính. 3.4 Nhận định về giá phải trả của kiểm soát vốn đối với nền kinh tế Có nhiều quan điểm lầm tưởng rằng nếu như áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn gián tiếp thì sẽ không phải trả giá. Để có cái nhìn xuyên suốt, toàn diện Luận văn 83 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập những ưu và nhược điểm của các chính sách kiểm soát vốn mang lại cho nền kinh tế, cần thiết phải dự báo được những “cái giá” của những chính sách kiểm soát này. Trên thực tế, đã gọi là kiểm soát vốn thì cho dù áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn thế nào đi nữa cũng phải trả một giá nhất định. Cái giá chung nhất là sẽ làm chậm lại các cơ hội thu hút vốn đầu tư khi mà các quốc gia ngày càng cạnh tranh quyết liệt để thu hút dòng vốn toàn cầu. Đi vào từng lĩnh vực cụ thể thì kiểm soát vốn sẽ có những tác động nhất định. Thứ nhất, kiểm soát vốn nếu không khéo sẽ mâu thuẫn với Pháp lệnh Ngoại hối đang có hiệu lực thi hành hiện nay ở Việt Nam, theo đó các giao dịch ngoại hối sẽ được tự do hóa. Nếu chúng ta tiến hành điều tiết các định liên quan đến việc gửi và rút vốn của các nhà đầu tư nước ngoài mà không phù hợp thì sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến chiến lược đầu tư của các nhà đầu tư nước ngoài. Thứ hai, kiểm soát vốn làm chi phí giao dịch vốn (tính trên tổng qui mô dòng vốn) tăng cao và sẽ làm cho dòng vốn chuyển hướng sang các quốc gia khác. Theo nhiều khảo sát, chi phí giao dịch tại Trung Quốc hiện là 1,2%, tại Việt Nam là 2%, trong khi tại HongKong chỉ là 0,013%. Nếu chi phí giao dịch cao lại bị áp đặt thêm các biện pháp kiểm soát vốn nặng về hành chính, có khả năng dòng vốn đang chảy vào Việt Nam sẽ chuyển hướng sang các nước khác. Hiện vốn ngoại đổ vào TTCK Việt Nam đến cuối năm 2006 được thống kê ở con số khoảng 4 tỷ USD, rất thấp so với hàng trăm tỷ USD của các nước trong khu vực. Cần nhắc lại TTCK Thái Lan cuối năm 2006 đã từng mất tới 23 tỷ USD sau khi Chính phủ nước này áp đặt kiểm soát vốn đầu tư nước ngoài vào TTCK, cho thấy cái giá của kiểm soát vốn không bao giờ rẻ. Thứ ba, với đặc trưng của TTCK là một thị trường rất nhạy cảm với thông tin vì thế những chính sách đưa ra mà chưa có sự đối thoại sẽ khiến nhà đầu tư bị sốc, tác động không hay đến thị trường. Từ đó có khả năng làm cho TTCK nước ta vốn đang ở vào giai đoạn khởi sắc có khả năng bị chững lại, mà một khi TTCK rơi vào cảnh tiêu điều như những năm đầu như khi mới thành lập thì lấy lại niềm tin từ những nhà đầu tư là rất khó. Kết luận chương 3 Sự di chuyển mạnh mẽ của dòng vốn đầu tư nước ngoài dưới tác động của quá trình toàn cầu hóa tài chính và liên kết quốc tế cộng với bản chất dễ biến động, dễ bị đảo ngược và ngắn hạn của vốn FPI đã khiến cho công việc kiểm soát dòng vồn Luận văn 84 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập này trở nên vô cùng phức tạp và cần thiết. Bởi vì, nó sẽ góp phần làm ổn định tiền tệ và tài chính, đảm bảo sự độc lập của các chính sách vĩ mô, thúc đẩy đầu tư dài hạn và củng cố cán cân thanh toán. Những giải pháp được đưa ra ở trên nhằm góp phần kiểm soát được dòng vốn vào ồ ạt có thể gây nên những bất ổn cho nền tài chính Việt Nam trong giai đoạn hội nhập. Tuy vậy, cần phải nói rằng khi tiến hành kiểm soát vốn thì chắc chắn sẽ có mặt được và cái giá phải trả cho việc kiểm soát vốn. Vấn đề là làm sao để hạn chế tối đa tác động xấu của chính sách kiểm soát vốn, tăng tác động tích cực đối với thị trường tài chính. Những lưu ý mà các nhà hoạch định chính sách cần quan tâm khi đưa ra các biện pháp kiểm soát là nên hướng vào các giải pháp gián tiếp để kiểm soát dòng vốn, các giải pháp trực tiếp kiểm soát mang tính hành chính chỉ áp dụng và áp dụng ở mức độ nào thì nên được cân nhắc kỹ lưỡng. Luận văn 85 Lê Duy Phong Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập KẾT LUẬN Trong giai đoạn hiện nay, sự di chuyển vốn giữa các quốc gia ngày càng được tự do đã đem lại nhiều lợi ích cho cả nước cung cấp lẫn nước tiếp nhận. Các dòng vốn này được xem là động lực mang lại sự tăng trưởng kinh tế thần kỳ ở các quốc gia đang phát triển và các nền kinh tế mới nổi trong nhiều thập kỷ qua. Việt Nam đang trong quá trình hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu, nhu cầu thu hút vốn đầu tư nước ngoài để phát triển kinh tế là rất lớn. Tuy nhiên, dòng vốn quốc tế vẫn không nằm ngoài những quy luật vốn có của nó là : nhanh vào – nhanh ra, mang đến nhiều cơ hội nhưng cũng không ít rủi ro. Vì vậy, kiểm soát vốn thực sự là những giải pháp cần thiết nhằm điều tiết, định hướng dòng vốn quốc tế theo hướng dài hạn, ổn định đóng góp vào nguồn lực phục vụ phát triển kinh tế. Trong bài trả lời phỏng vấn của báo chí mới đây, khi được hỏi về những nguy cơ rủi ro tại các TTCK châu Á, ông Joseph Stiglitz, cựu Chủ tịch Hội đồng Tư vấn kinh tế Mỹ, từng là giám đốc Ngân hàng Thế giới đã cho rằng kiểm soát vốn hiện đang phổ biến tại những thị trường mới nổi, và trong nhiều trường hợp thì nó lại là một điều tốt. Về trường hợp cụ thể của Việt Nam, ông nói “cả Trung Quốc và Ấn Độ đều không cho phép vốn chảy ra ngoài mà hoàn toàn không có sự can thiệp của chính phủ. Ảnh hưởng của việc này sẽ ngăn mọi người đổ tiền vào rồi lại rút ra trong một sớm một chiều. Những biện pháp như vậy sẽ nhằm hạn chế đầu tư ngắn hạn và rút vốn ra khỏi Việt Nam. Việc này sẽ giúp ổn định lại dòng vốn”. Và ngay cả ông Dominic Scriven hiện là giám đốc quản lý của Dragon Capital, một trong những quỹ đầu tư lớn nhất tại thị trường Việt Nam cũng nêu lên quan điểm “tôi nghĩ sẽ là hợp lý nếu một quốc gia có cơ chế vừa kiểm soát vừa khuyến khích dòng vốn” Vì sự phát triển ổn định và lành mạnh của hệ thống tài chính, kiểm soát vốn là cần thiết, tuy nhiên các biện pháp cần phải theo nguyên tắc bất hồi tố, rõ ràng và có thể dự đoán được nhằm không làm mất đi tính hấp dẫn của môi trường đầu tư. ._.