Vấn đề CNH-HĐH ở Việt Nam

đầu I- Tính cấp bách của đề tài: Công nghiệp hoá không phải là một chủ trương mới của Đảng mà ngay từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III (1960). Đảng ta đã xác định công nghiệp hoá là nhiệm vụ trung tâm của thời kì quá độ. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện công nghiệp, hẳn trước đây do nhiều nguyên nhân chủ quan có, khách quan có mà trong đó nổi lên là do chủ quan, nóng vội, dập khuôn máy móc chúng ta đã mắc một số sai lầm, khuyết điểm mà Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VI và VII đã chỉ rõ. Tại đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI (1986). Đảng ta đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện, mở ra bước ngoặt trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Trong đó công nghiệp hoá hiện đại hoá được coi là một mục quan trọng để xây dựng tiền đề vật chất cho xã hội mới, xã hội chủ nghĩa. Trải qua 12 năm đổi mới, nước ta đã thu được những thành tựu ban đầu về tất cả mọi mặt kinh tế, chính trị, xã hội bước đầu đã đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng, suy thoái. Điều này chứng tỏ chủ trương của Đảng ta là đúng đắn. Nước ta phải chịu hậu quả nặng nề của hai cuộc chiến tranh dành lại độc lập nên nền kinh tế lớn tàn phá. Do tàn dư của chế độ cũ, những sai lầm trước đây để lại cho nên nước ta vẫn còn nghèo lạc hậu thuộc loại thấp nhất thế giới. Chúng ta tiến lên xã hội chủ nghĩa và bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa cho nên thiếu cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại. Mặt khác theo lý thuyết của kinh tế chính trị, mỗi phương thức sản xuất xã hội đều dựa trên một cơ sở vật chất, kỹ thuật tương ứng do đó chúng ta cần tiến hành công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Đối với nước phát triển đã hoàn thành cách mạng kỹ thuật lần Thế giới đã tiến hành song cách mạng kỹ thuật lần thứ nhất chuyển từ lao động thủ công lên cơ giới. Ngày nay thế giới đang tiến hành cách mạng kỹ thuật lần thứ hai. Các nước phát triển đã tiến hành xong công nghiệp hoá từ lâu. Chúng ta và một số nước đang phát triển khác trên thế giới phải tiến hành công nghiệp hoá kết hợp với hiện đại hoá nếu không sẽ ngày càng bị bỏ xa. Nước ta giờ vẫn mang nặng là nước nông nghiệp lạc hậu. Tốc độ tăng trưởng do đó chậm vì vậy cần công nghiệp hoá nông thôn. Như vậy tiến hành công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nước ta đặt ra như là một nhiệm vụ có tính chất thời đại. II- Mục đích, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu của đề tài: Mục đích của đề cương làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nước ta nhằm có những giải pháp, những hướng đi thích hợp, đáp ứng những đòi hỏi của quá trình đi lên chủ nghĩa xã hội và phù hợp với xu thế phát triển của thời đại. Để thực hiện mục tiêu trên, đề án có nhiệm vụ: Một là, nghiên cứu một số vấn đề lí luận về nội dung, bản chất chung của công nghiệp hoá và hiện đại hoá. Hai là, phân tích, tổng hợp, tìm kiếm những khó khăn cũng như những thuận lợi khi tiến hành công nghiệp hoá hiện đại hoá. Ba là, hiện trạng của quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá ở nước ta thông qua “5 hoá”. Bốn là, các giải pháp, hướng đi cơ bản để tiến hành công nghiệp hoá hiện đại hoá ở nước ta hiện nay. Bằng phương pháp lý luận khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và những thành tựu của khoa học xã hội, đồng thời coi trọng các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê để làm rõ nội dung nghiên cứu của đề án, đưa ra những kiến nghị về phương hướng và giải pháp đổi mới và hoàn thiện quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá hợp với điều kiện thực tế của nước ta. Chương I Công nghiệp hoá hiện đại hoá những vấn đề về quan điểm I- Quan điểm về công nghiệp hoá hiện đại hoá: 1. Một số quan điểm về công nghiệp hoá ở một số nước trên thế giới: Thực tiễn lịch sử đã chỉ rõ để thủ tiêu tình trạng lạc hậu về kinh tế và xã hội, khai thác tối ưu các nguồn lực và lợi thế, bảo đảm nhịp độ tăng trưởng nhanh và ổn định, mỗi nước phải xác định cơ cấu kinh tế hợp lý, trang bị kĩ thuật ngày càng hiện đại cho các ngành kinh tế. ở các nước đang phát triển quá trình ấy gắn liền với quá trình công nghiệp hoá. Trong thực tiễn đến nay vẫn còn tồn tài nhiều quan điểm khác nhau về phạm trù “công nghiệp hoá”. Quan điểm đơn giản nhất về công nghiệp hoá cho rằng “công nghiệp hoá là đưa đặc tính công nghiệp cho một hoạt động: Trang bị (cho một vùng, một nước) các nhà máy, các ngành công nghiệp ...”. Quan điểm mang tính “triệt tự” này được hình thành trên cơ sở khái quát quá trình công nghiệp hoá ở các nước Tây Âu và Bắc Mỹ. Trong quá trình dài thực hiện công nghiệp hoá, các nước này chủ yếu tập trung vào phát triển các ngành công nghiệp, sự chuyển biến của các hoạt động kinh tế - xã hội khác chỉ là một hệ quả của quá trình công nghiệp hoá chứ không phải là đối tượng trực tiếp của công nghiệp hoá. Quan điểm đơn giản này có những mặt chưa hợp lí cũng như nó chỉ được sử dụng rất hạn chế trong thực tiễn. Có như vậy là bởi vì quan điểm này không thấy mục tiêu của quá trình thực hiện, nó đồng nhất quá trình công nghiệp hoá với quá trình phát triển công nghệ và đồng thời nó cũng không thể hiện được tính lịch sử của quá trình công nghiệp hoá. Ngoài ra trong sách báo Liên Xô (trước đây) tồn tại một định nghĩa phổ biến cho rằng “công nghiệp hoá là quá trình xây dựng nền đại công nghiệp cơ khí có khả năng cải tạo cả nông nghiệp. Đó là sự phát triển công nghiệp nặng với ngành trung tâm là chế tạo máy”. Quan điểm này xuất phát từ thực tiễn: khi công nghiệp hoá đã phát triển đến một trình độ nhất định thì dù bị đế quốc bao vây, nội chiến thì thị trường trong nước là nền tảng cho phát triển kinh tế. Hơn nữa quan điểm này chỉ được cho là hợp lý trong điều kiện Liên Xô thời kì đó. Nhưng sẽ là sai nếu coi đó là quan điểm phổ biến để áp dụng cho tất cả các nước trong điều kiện hiện nay. 2. Quan điểm về công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nước ta: Việt Nam đang hướng tới một nền kinh tế thị trường theo hướng xã hội chủ nghĩa, có sự quản lý của nhà nước với mục tiêu là đảm bảo cho dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, an ninh quốc gia và sự bền vững của môi trường. Nền kinh tế Việt Nam chỉ có thể đạt được tốc độ tăng trưởng nhanh, hiệu quả kinh tế xã hội cao khi nền kinh tế ấy thực sự dựa trên cơ sở công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Đảng ta đã xác định công nghiệp hoá, hiện đại hoá là xây dựng nước ta thành nước công nghiệp có cơ sở vật chất kĩ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, đời sống vật chất và tinh thần cao, quốc phòng an ninh vững chắc, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Dựa vào nguồn lực trong nước là chính đi đôi với tranh thủ tối đa nguồn lực bên ngoài. Xây dựng một nền kinh tế mở, hội nhập với khu vực và thế giới, hướng mạnh về xuất khẩu, đồng thời thay thế nhập khẩu bằng những mặt hàng trong nước sản xuất có hiệu quả. Khoa học và công nghệ là động lực của công nghiệp hoá. Nâng cao dân trí, bồi dưỡng và phát huy nguồn lực con người Việt Nam là nhân tố quyết định cho thắng lợi của công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá. II- Thực chất, nội dung của công nghiệp hoá hiện đại hoá: Thực chất của nền công nghiệp hoá là sự phát triển công nghệ, là quá trình chuyển nền sản xuất xã hội công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ từ trình độ công nghệ thấp lên trình độ công nghệ hiện đại. Lực lượng lao động sẽ chuyển dịch thích ứng về cơ cấu ngành nghề, về trình độ tay nghề và học vấn. Công nghệ được biểu hiện trong 4 thành phần: thiết bị, con người, thông tin và tổ chức quản lý. Phát triển công nghệ theo nội dung trên là công nghiệp hoá về bản chất. Công nghệ đem lại khả năng cạnh tranh hàng hoá trên thị trường và duy trì sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững, ngày càng cao là cơ sở vật chất để ổn định xã hội. Ngoài ra, tại đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Đảng ta đã nhấn mạnh rằng công nghiệp hoá là sự nghiệp của toàn dân, của nhiều thành phần kinh tế, lấy việc phát huy nguồn lực của con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững. Động viên mọi người, mọi nhà, mọi cấp, mọi ngành cần kiệm trong sản xuất, tiết kiệm trong tiêu dùng, dồn vốn cho đầu tư phát triển. Dựa vào nguồn lực ở trong nước là chính đi đôi với tranh thủ tối đa nguồn lực bên ngoài. Xây dựng một nền kinh tế mở, hội nhập với khu vực và thế giới, hướng mạnh về xuất khẩu, đồng thời thay thế nhập khẩu bằng những mặt hàng trong nước sản xuất có hiệu quả. Khoa học và công nghệ là động học của công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Nâng cao dân trí, bồi dưỡng và phát huy nguồn lực của con người Việt Nam là nhân tố quyết định cho thắng lợi của công cuộc nghiệp hoá, hiện đại hoá. Hiện đại hoá trong công nghiệp thường được hiểu là công nghiệp sử dụng những yếu tố của công nghệ mới nhất hoặc là sử dụng thành tựu khoa học công nghệ đã quốc tế hoá ở các nước đang phát triển. Về nội dung của công nghiệp là quá trình quan tâm đến công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp và kinh tế nông thôn, phát triển toàn diện nông lâm ngư nghiệp gắn với công nghiệp chế biến nông, lâm, thuỷ sản, phát triển công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu. Mở rộng thương nghiệp, du lịch, dịch vụ ở cả thành thị và nông thôn. Đẩy mạnh các hoạt động kinh tế đối ngoại, nâng cấp, cải tạo, mở rộng là chính, xây dựng mới có trọng điểm kết cấu hạ tầng kinh tế, trước hết ở những khâu ách tắc và yếu kém nhất đang cản trở sự phát triển. Xây dựng có chọn lọc một số cơ sở công nghiệp nặng trong những ngành trọng yếu mà nhu cầu đòi hỏi bức bách và có điều kiện về vốn, công nghệ, thị trường, phát huy tác dụng nhanh và có hiệu quả cao. Phát triển mạnh sự nghiệp nghiên cứu các ứng dụng khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo, văn hoá, thông tin, y tế, thể dục thể thao, bảo vệ môi trường. Làm tốt công tác dân số kế hoạch hoá gia đình. Hình thành dần một số ngành mũi nhọn như chế biến lâm, nông, thuỷ sản, khai thác và chế biến dầu khí, một số ngành cơ khí chế tạo, công nghiệp điện tử và công nghệ thông tin. Hay nói cách khác công nghiệp hoá, hiện đại hoá là quá trình phát triển cơ khí hoá, tự động hoá, hoá học hoá, tin học hoá, sinh học hoá trong quản lý sản xuất, kinh doanh, dụch vụ, quản lý kinh tế xã hội của đất nước, của các ngành kinh tế quốc dân. Để thực hiện được quá trình này chúng ta phải có một thời gian lâu dài (khoảng 25 năm) kể từ năm 1995 và cùng với những cố gắng vượt bậc và phải vượt qua nhiều thử thách, khó khăn thậm chí gay gắt khốc liệt. Quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong thời gian này được chia thành các giai đoạn. Giai đoạn đẩy tới một bước công nghiệp hoá, hiện đại hoá nền kinh tế năm 1995 - 2000. Giai đoạn này thực hiện trên cở sở những thành quả bước đầu rất quan trọng của 10 năm đổi mới kinh tế là về cơ bản đưa nước ta ra khỏi khủng hoảng kinh tế, đẩy lùi được tình trạng lạm phát tốc độ kinh khủng (đỉnh điểm = 800%), ổn định tình hình kinh tế xã hội và đời sống nhân dân. Mục tiêu cơ bản của giai đoạn đẩy tới một bước công nghiệp hoá, hiện đại hoá nền kinh tế quốc dân là đưa đất nước ta thoát khỏi một đất nước nghèo và kém phát triển, tạo được những điều kiện và môi trường thuận lợi để thực hiện giai đoạn tiếp theo. Để thực hiện được mục tiêu này chúng ta phải tạo ra thu nhập quốc dân cần thiết để đạt mức bình quân GDP đầu người tăng từ 2 - 2,5 lần so với những năm 1990 tức là khoảng 400 - 500 USD. Muốn vậy dự kiến tốc độ GDP bình quân hàng năm phải đạt khoảng 10%, dựa trên cơ sở phát triển nhanh các ngành công nghiệp, công nghệ, kết cấu hạ tầng, công nghiệp hoá công nghiệp, dịch vụ và kinh tế đối ngoại theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Giai đoạn này phải phấn đấu đạt tới sử dụng 20% sức lao động cộng với công nghệ, phương tiện và phương pháp công nghiệp tiên tiến, hiện đại. Giai đoạn phát triển công nghiệp hoá, hiện đại hoá nền kinh tế từ năm 2001 - 2010. Mục tiêu cơ bản của giai đoạn phát triển công nghiệp hoá, hiện đại hoá nền kinh tế quốc dân là đưa đất nước ta trở thành một nước có nền kinh tế phát triển, đạt và vượt trình độ trung bình của thế giới, cơ mức bình quân GDP tính theo đầu người tăng khoảng 2,5 - 3 lần so với năm 2000 tức là khoảng 800 - 1.000 USD. Muốn vậy dự kiến phải có tốc độ bình quân GDP tăng hàng năm khoảng 13%, dựa trên cơ sở phát triển mạnh công nghiệp, công nghệ, kết cấu hạ tầng, kinh tế đối ngoại và dịch vụ, công nghiệp nông thôn theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Giai đoạn này phải phấn đấu đạt tới sử dụng 50% sức lao động cùng với công nghệ, phương tiện và phương pháp công nghiệp tiên tiến và hiện đại. Giai đoạn hoàn thành cơ bản quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá, hiện đại hoá nền kinh tế quốc dân từ 2011 - 2020. Mục tiêu cơ bản của giai đoạn hoàn thành quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nền kinh tế quốc dân là đưa đất nước ta trở thành đất nước dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng văn minh, vượt trình độ trung bình của các nước phát triển trên thế giới. Để thực hiện mục tiêu này cần đạt mức bình quân GDP tính theo đầu người tăng 2 lần so với năm 2010, tức khoảng 2000 USD. Muốn vậy phải có tốt độ tăng GDP hàng năm khoảng 15% dựa trên cơ sở phát triển bền vững các ngành công nghiệp, công nghệ, kết cấu hạ tầng, kinh tế đối ngoại, dịch vụ công nghiệp nông thôn theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Giai đoạn này phấn đấu đạt tới sử dụng 80% sức lao động cùng với công nghệ phương tiện và phương pháp công nghiệp tiên tiến và hiện đại. Chương II Công nghiệp hoá hiện đại hoá ở Việt Nam I- NHững khó khăn 1. NHững khó khăn khách quan: Sự sụp đổ chế độ XHCN của Liên Xô và các nước Đông Âu khiến cho chúng ta mất thị trường lớn và sự giúp đỡ không nhỏ từ các nước này. Hơn nữa, trên thế giới các nước đều đứng trước những cơ hội để phát triển, nhưng do ưu thế về vốn, công nghệ, thị trường ... thuộc về các nước tư bản chủ nghĩa phát triển và các công ty xuyên quốc gia cho nên các nước đang phát triển và chậm phát triển đang đứng trước những thách thức to lớn, chênh lệch giàu nghèo giữa các nước còn mở rộng. Cuộc cạnh tranh kinh tế, thương mại, khoa học, công nghệ diễn ra gay gắt trên phạm vi toàn thế giới. Đặc biệt các thế lực đế quốc và thù địch, những kẻ chống chủ nghĩa xã hội và độc lập dân tộc luôn chĩa mũi nhọn vào nước ta, tập trung phá hoại nền tảng tư tưởng và tổ chức, lòng tin của nhân dân thông qua các diễn biến hoà bình, xuyên tạc lịch sử, gieo rắc hoài nghi phủ nhận thành tựu cách mạng ... 2. Những khó khăn chủ quan: Trước hết hiện nay nước ta vẫn là một trong những nước nghèo nhất trên thế giới, trình độ phát triển kinh tế, năng suất lao động, hiệu quả sản xuất kinh doanh thấp, cơ sở vật chất kĩ thuật còn nhiều mặt lạc hậu, nhu cầu vốn đầu tư phát triển rất lớn và cấp bách nhưng một bộ phận cán bộ và nhân dân còn tiêu xài lãng phí, tiêu dùng quá mức mình làm ra, chưa tiết kiệm để dồn vốn cho phát triển. Nhà nước còn thiếu chính sách để huy động vốn có hiệu quả nguồn vốn trong nhân dân. Như năm 1995, đầu tư xây dựng cơ bản bằng vốn trong nước (kể cả nguồn vốn khấu hao cơ bản) chỉ chiếm 16,7% GDP, trong đó phần vốn ngân sách chỉ chiếm 4,2% GDP, còn rất thấp so với yêu cầu phát triển kinh tế để tiếp thu có hiệu quả nguồn vốn bên ngoài. Hơn nữa nước ta có xuất phát điểm thấp, là một nước nông nghiệp có trình độ thấp kém, hậu quả của chiến tranh và những thói quen còn tồn tại ở chế độ quan liêu, bao cấp, kế hoạch hoá tập chung. Cơ chế thị trường ở nước ta còn sơ khai, vai trò quản lí nhà nước đối với nền kinh tế xã hội còn yếu. Hệ thống quản lý kinh tế còn đang trong quá trình chuyển đổi luật pháp, cơ chế, chính sách chưa đồng bộ, nhất quán để thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Tài chính, ngân hàng, giá cả, các công tác kế hoạch hoá, quy hoạch xây dựng quản lý đất đai, thủ tục hành chính ... còn chưa thay đổi, đổi mới còn chậm. Trong xã hội nạn tham nhũng, buôn lậu, lãng phí ... vẫn nghiêm trọng kéo dài. Chúng ta không sử dụng nguồn vốn trong nước cũng như nước ngoài một cách hợp lý, triệt để và tiết kiệm. Ngoài ra, nguồn nhân lực nước ta tuy dồi dào nhưng trình độ còn thấp, chủ yếu là lao động thủ công, tầng lớp trí thức, phó tiến sĩ, tiến sĩ, giáo sư, phó giáo sư có tuổi đời bình quân cao mà tầng lớp thừa kế, trẻ tuổi, năng động còn ít. II- NHững thuận lợi: 1. Những thuận lợi khách quan: Sau thời kì chiến tranh lạnh, ngày nay thế giới đang ở vào xu thế hoà hoãn. Hoà bình hợp tác hữu nghị là những điều kiện để chúng ta hợp tác với nước ngoài một cách bình đẳng. Có điều kiện để tiếp cận với những khoa học hiện đại của cả những nươc tư bản củ nghĩa tạo tiền đề cho công nghiệp hoá. Do tính chất của thời đại vẫn không thay đổi, loài người vẫn đang ở trong thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa xã hội luôn là một xã hội cao đẹp mà mọi đất nước mọi dân tộc đều muốn vươn tới. Trên cơ sở cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật và công nghệ mà nội dung cơ bản là những tiến bộ vượt bậc của công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới ... tiếp tục phát triển với trình độ ngày càng cao, làm tăng nhanh tính chất xã hội của học lượng sản xuất, thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế thế giới, quốc tế hoá nền sản xuất và đời sống xã hội. Hơn nữa cộng đồng thế giới đứng trước nhiều vấn đề có tính toàn cầu (bảo vệ môi trường, hạn chế sự bùng nổ dân số, phòng ngừa và đẩy lùi bệnh tật hiểm nghèo) không một quốc gia riêng lẻ nào tự giải quyết mà cần phải có sự hợp tác đa phương và sử lý thông qua Liên hợp quốc và các tổ chức chuyên môn của Liên hợp các tổ chức quốc tế và khu vực. Mặt khác, nước ta lại nằm trong khu vực Châu á - Thái Bình Dương, là khu vực đang phát triển và sẽ tiếp tục phát triển với tốc độ cao. Trong khu vực diễn ra xu thế tự do hoá thương mại và quá trình liên kết, hợp tác kinh tế cạnh tranh trên nhiều tầng nếu: đại khu vực, khu vực, tiểu khu vực, tam giác, tứ giác ... trên thế giới, cuộc chiến tranh lạnh giữa các nước đã kết thúc, nguy cơ chiến tranh thế giới huỷ diệt bị đẩy lùi và hoà bình, ổn định và hợp tác để phát triển ngày càng trở thành đòi hỏi bức xúc của các dân tộc và quốc gia trên thế giới. Các nước dành ưu tiên cho phát triển kinh tế, coi phát triển kinh tế có ý nghĩa quyết định đối với việc tăng cường sức mạnh tổng hợp. 2. Những thuận lợi chủ quan. Công cuộc đổi mới đang diễn ra ở nước ta sau 12 năm đã đạt được những thành tựu to lớn, tạo tiền đề cần thiết cho phát triển kinh tế xã hội. Lạm phát ở những năm 1986 - 1989 là 3 con số, bội chi ngân sách lớn 1987 là 5,5% GDP và 1988 là 8,3% GDP; năm 1988 so với năm 1989 thu nhập quốc dân tăng 2,7% nông nghiệp giảm 2,3%. Cho đến những năm gần đây lạm phát giảm xuống còn 2 con số, thiếu hụt ngân sách giảm từ 6,5% GDP xuống 4% và 1,2% (1991), cán cân thương mại chuyển từ thiếu tình tràng hụt trên 9% GDP vào giữa những năm 80 sang mức thặng dư khoảng 2% GDP (1991) GDP thực tế tăng 7% (1989), 4,5% (1990), 4% (1991), 8,2% (1992). Đặc biệt nền kinh tế Việt Nam có dịp tăng tổng sản phẩm trong nước năm 1996 (GDP) là 9,3%, sản lượng lương thực 29,14 triệu tấn, xuất khẩu 3 triệu tấn gạo (là nước xuất khẩu gạo lớn thứ 3 trên thế giới), chỉ só lạm phát chỉ còn 4,5% và bội chi ngân sách chiếm 3,2% GDP. Ngoài ra, từ khi có luật đầu tư nước ngoài thì số vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào nước ta không chỉ tăng lên số lượng vốn và dự án mà ngày càng có những chuyển biến tích cực về cơ cấu đầu tư và chất lượng dự án. Nếu tổng số vốn đầu tư đăng ký năm 1988 là 360 triệu USD thì đến năm 1996 là 8,6 tỉ USD. Hơn nữa nước ta còn có một thuận lợi lớn là có nguồn tài nguyên phong phú và đa dạng, có đủ 60 loại khoáng sản chủ yếu, có hơn 2000 km đường bờ biển, truyền thống cần cù chăm chỉ của dân tộc, học hỏi nhanh. Đồng thời nước ta có lợi thế là được áp dụng những khoa học, công nghệ tiên tiến nhất đã đang được sử dụng trên thế giới. Một thuận lợi nữa là ta có một nước có nền chính trị ổn định, dân tộc đoàn kết, có chính sách hợp lý, sẵn sàng hợp tác trên cơ sở bình đẳng, đôi bên cùng có lợi với mọi nước trên thế giới. III- Thực trạng công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nước ta. 1. Các giai đoạn công nghiệp hoá. Chủ trương tiến hành công nghiệp hoá nền kinh tế quốc dân đã bắt đầu từ đầu những năm 60 ở miền Bắc và sau năm 1975 trong cả nước. Thực trạng công nghiệp hoá nước ta được thể hiện ở hai thời kì trước đổi mới và từ sau đổi mới đến nay. Trong suốt thời kì trước đổi mới việc thực hiện công nghiệp hoá chủ yếu dựa vào các nguồn lực tập trung do nhà nước trực tiếp quản lý và thực hiện trong đó công nghiệp nặng luôn được ưu tiên phát triển và đuực coi là nền tảng của công nghiệp hoá. Đổi mới kinh tế được đẩy mạnh sau Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VI (1986) và đường lối công nghiệp hoá cũng chuyển đổi từ ưu tiên phát triển công nghiệp nặng sang bước vào thực hiện 3 chương trình kinh tế lớn là: sản xuất lương thực, thực phẩm, hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu. Từ sau thời kì đổi mới kinh tế đến nay bằng việc thực hiện giao ruộng đất khoán sử dụng lâu dài cho các hộ nông dân là bước ngoặt về giải phóng sức sản xuất nông nghiệp, tạo điều kiện cho nền kinh tế nông nghiệp. Các chính sách đã tạo ra sự ổn định kinh tế, chặn đứng lạm phát phi mã, chuyển dịch cơ cấu kinh tế của những năm 1991 - 1994 có tốc độ khá, có tác động tích cực đến công nghiệp hoá. Tuy nhiên thực trạng công nghiệp hoá, hiện đại hoá nước ta hiện nay như thế nào cần được xem xét, đánh giá trên trình độ công cụ, công nghệ thể hiện chủ yếu qua “5 hoá”: cơ khí hoá, tự động hoá, sinh học hoá, hoá học hoá, tin học hoá. 2. Thực trạng công nghiệp hoá, hiện đại hoá thông qua “5 hoá”: a. Thực trạng cơ khí hoá: - Về cơ sở và năng lực sản xuất cơ khí: Từ khi chuyển sang cơ chế thị trường ngành cơ khí đã khắc phục được những khó khăn ban đầu và từng bước ổn định sản xuất, cải tiến công nghệ, cải tiến mẫu mã, mở rộng mặt hàng, nâng cao chất lượng sản phẩm. Hiện nay, ngành cơ khí đã sản xuất được một số mặt hàng bảo đảm chất lượng, không thua kém hàng nhập ngoại nên tiêu thụ nhanh, đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu nhưng số lượng còn hạn chế chỉ giới hạn trong một số loại sản phẩm. Ngành cơ khí đã sản xuất được nhiều thiết bị phụ tùng thay thế hàng nhập ngoại, tuy nhiên phần lớn các cơ sở đều là vừa và nhỏ, thiết bị công cụ lạc hậu, thua kém so với các nước từ 4 - 5 thế hệ. - Về công cụ cơ khí: Các công cụ, phương tiện cơ khí và cơ giới của các ngành sản xuất vật chất hiện nay rất cũ, chắp vá, thiếu đồng bộ và lạc hậu. Tuổi trung bình của thiết bị cơ khí nói chung là 15 - 30 năm . Hệ số sử dụng phương tiện công cụ cơ khí cơ giới rất thấp, tính trung bình chỉ số sử dụng 20 - 30% số đầu máy công cụ và động cơ, còn lại trong tình trạng hư hỏng nặng, thiếu phụ tùng thay thế, thời gian sử dụng bình quân của các thiết bị chỉ đạt 65 - 70%. Đặc biệt, hầu hết trong các lĩnh vực sản xuất còn thiếu thiết bị có độ chính xác cao dẫn đến hậu quả hao mòn vật chất cao, giá trị sử dụng thực tế còn lại thấp ... - Trình độ cơ khí hoá một số ngành sản xuất nhìn chung còn rất thấp, ở dưới mức trung bình trong đó cao nhất là ngành công nghiệp, thấp nhất là ngành nông nghiệp. Trong nông nghiệp chủ yếu vẫn là lao động thủ công, tỷ lệ cơ giới hoá thấp. Trong công nghiệp, công nghiệp cơ khí được áp dụng rộng rãi trong các đơn vị sản xuất công nghiệp quốc doanh nhưng lao động thủ công cũng còn trong nhiều khâu: vận chuyển nội bộ. bao gói, cung ứng... b. Thực trạng tự động hoá: Tình trạng chung là rất thấp. - Trong công nghiệp việc tự động hoá thường được áp dụng ở mức cao trong dây chuyền công nghệ có tính liên hợp qui mô lớn như xi măng, luyện kim, sản xuất u rê ... Trừ các nhà máy mới được đầu tư của các kinh tế phát triển hầu hết dây chuyền tự động của Liên Xô (cũ) Trung Quốc và các nước Đông Âu đều lạc hậu, nhiều bộ phận hư hỏng phải thay thế bằng các thiết bị nhập ngoại ở các nước kinh tế phát triển. Tự động hoá từng bộ phận của dâychuyền sản xuất được áp dụng trong một số khâu một số máy công cụ tự động cũng được áp dụng trong sản xuất công nghiệp, dịch vụ hạ tầng kinh tế. - Trong xây dựng cơ bản tự động hoá được áp dụng trong các xí nghiệp nghiền đá, sản xuất cấu liệu bê tông đúc sẵn, các trạm trộn bê tông, gia công sắt hàn trong xưởng ... Tuy nhiên tỷ lệ tự động hoá không cao, khoảng 1,5 - 2% trong công tác xây dựng cơ bản. - Trong sản xuất nông nghiệp tự động hoá chưa được áp dụng ở nước ta kể cả các xí nghiệp Trung ương và xí nghiệp địa phương. c. Thực trạng hoá học hoá. Hoá học được áp dụng phổ biến và rộng rãi trong công nghiệp sản xuất phân bón, thuốc trừ sâu, mạ, nhuộm ... và trong tương lai sẽ áp dụng mạnh trong công nghiệp chế biến các sản phẩm từ dầu khí mà nước ta có tiềm năng phong phú. Nhìn chung, công nghiệp hoá học Việt Nam đã được phát triển trong nhiều ngành sản xuất, tạo ra nhiều sản phẩm cung cấp cho công nghiệp, nông nghiệp, cho tiêu dùng xã hội và có sự tăng trưởng khá trong những năm gần đây. Ngoài ra sản phẩm của hoá học còn được ứng dụng trong nhiều ngành công nghiệp chất dẻo, công nghiệp sản xuất phụ gia, các chất hoá học xúc tác cung cấp cho công nghiệp xi măng, giấy sản xuất kim loại, luyện thép, khai thác kích thích sự tăng trưởng của vật nuôi, cây trồng... Hoá học hoá ngày càng giữ vai trò quan trọng tác động đến năng suất, chất lượng và hiệu quả sản xuất kinh doanh. Tuy vậy việc đầu tư phát triển cho ngành hoá chất còn ít, chưa xây dựng được công nghệ tổng hợp vô cơ và hoá dầu: sản phẩm hoá chất chưa đảm bảo nhu được nhu cầu đòi hỏi của các ngành. Hoá học chưa thành nhân tố mũi nhọn cho sự phát triển kinh tế, tỷ trọng sản phẩm hoá học chỉ chiếm khoảng 5 - 6% trong tổng số giá trị sản phẩm hàng hoá công nghiệp trong các năm 1991 - 1993. d. Sinh học hoá. Công nghệ sinh học áp dụng chưa nhiều. Có một số ngành đang áp dụng công nghệ sinh học như sản xuất bia, nước giải khát, phân bón... nhưng tỷ lệ áp dụng chưa cao. Đây là ngành non trẻ mới được áp dụng vào Việt Nam. e. Tin học hoá. Trong thời kì đổi mới ngành tin học đã phát triển với tốc độ nhanh. Việt Nam đã xây dựng được một hệ thống thông tin liên lạc với tổng số vốn trên 6.000 tỉ, đã sử dụng nhiều trang thiết bị hiện đại. Hệ thống tổ chức vi tính tin học được thành lập ở hầu hết các cơ sở kinh doanh lớn và đã có sự nối mạng giữa các ngành, khu vực. Tuy nhiên, ở nước ta thông tin tin học qui mô lớn chưa phát triển. IV- Các giải pháp, phương hướng để tiến hành cong nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nước ta: Từ thực trạng của quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nước ta cũng như những khó khăn và thuận lợi mà chúng ta gặp phải trong quá trình thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá dẫn đến nước ta cần phải có một số giải pháp chủ yếu để thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá. 1. Phát triển nguồn nhân lực, có chính sách đào tạo con người. Như Đảng ta đã xác định công cuộc tiến hành công nghiệp hoá, hiện đại hoá là một sự nghiệp của toàn dân, của nhiều thành phần kinh tế trong đó phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản. Trên cơ sở quán triệt quan điểm này cần có hệ thống biện pháp đồng bộ và phân bố, sử dụng đào tạo bồi dưỡng nguồn lao động. Sử dụng lao động xã hội phải trên cơ sở phân bố lao động hợp lý giữa các ngành và các vùng. Muốn sử dụng và phân bố lao động hợp lý phải đào tạo và bồi dưỡng. Đồng thời đào tạo bồi dưỡng cũng phải gắn với phân bố sử dụng. Trong đó giáo dục, đào tạo phải là quốc sách hàng đầu và để phát triển giáo dục đào tạo phải có một số biện pháp như sau: a. Tăng cường nguồn lực cho giáo dục. - Về ngân sách giáo dục: Tăng dần tỷ trọng chi ngân sách cho giáo dục để đến năm 2000 đạt 15% so với tổng chi ngân sách. - Mở các trường dạy nghề, trung học chuyên nghiệp, cao đẳng đại học, lập các cơ sở sản xuất kinh doanh dịch vụ khoa học gắn với ngành nghề đào tạo, ưu tiên cho xuất bản sách phục phụ cho đào tạo, ưu tiên cho xuất bản sách phục phụ cho đào tạo và nghiên cứu. - Đa dạng hoá giáo dục, tiếp tục phát triển các trường dân lập. b. Xây dựng đội ngũ giáo viên, tạo động lực cho người dạy. - Bồi dưỡng nâng cao trình độ và năng lực cho đội ngũ giáo viên phổ thông, chủ động khắc phục tình trạng hụt hẫng giáo viên ở trình độ cao trong các trường đại học. - Tập trung đầu tư, nâng cấp các trường sư phạm, xây dựng một số trường đại học sư phạm trong điểm để vừa đào tạo giáo viên có chất lượng cao vừa nghiên cứu khoa học giáo dục đạt trình độ tiên tiến. c. Tổ chức cho các học sinh, sinh viên, giáo viên ra nước ngoài học tập. Làm việc để học hỏi những kiến thức, cách làm việc mới nhất, tiên tiến nhất để nâng cao trình độ kiến thức cũng như tay nghề. 2. Các biện pháp quản lý nhằm thúc đẩy công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở các ngành công nghiệp. a. Duy trì, xâm nhập, mở rộng thị trường. Khi chuyển sang cơ chế thị trường và dưới tác động của xu thế quốc tế hoá, khu vực hoá, công nghiệp Việt Nam phải cạnh tranh gay gắt ở các thị trường trong nước và ngoài nước. Cho nên, xâm nhập, duy trì, mở rộng thị trường là điều kiện tiên quyết có tính sống còn của sự tồn tại và phát triển công nghiệp. Không phải chỉ có doanh nghiệp mà cả nhà nước cũng phải có chính sách và biện pháp xâm nhập, duy trì, mở rộng thị trường. Chính sách thị trường ở phạm vị vĩ mô sẽ tạo điều kiện tốt cho quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá các ngành công nghiệp. b. Huy động và sử dụng vốn cho phát triển công nghiệp. Đa dạng hoá các nguồn vốn nhằm một mặt huy động được nhiều vốn mặt khác sẽ tạo động lực để sử dụng có hiệu quả các nguồn vốn đó. Tăng nguồn vốn tự có và vốn liên doanh liên kết. Cần có chính sách khuyến khích phát triển những ngành và sản phẩm cần ưu tiên. Phát triển hình thức cho vay trung và dài hạn. Mở rộng việc áp dụng hình thức cổ phiếu, trái phiếu để huy động vốn của dân và làm cho người lao động thực sự trở thành người chủ doanh nghiệp. Cần có các biện pháp sử dụng có hiệu quả các nguồn vốn ngân sách cấp cho xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật và sản xuất hàng hoá công cộng. Nhà nước cần áp dụng hình thức đấu thầu, định mức cấp phát có biện pháp thu lệ phí từ người sử dụng ngân sách sẽ đầu tư qua tín dụng với lãi suất ưu đãi đối với những ngành, những sản phẩm những công trình cần ưu tiên. Thực hiện việc cấp phát cho vay ưu đãi theo chương trình đã nêu. c. Đẩy mạnh việc nghiên cứu và ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ trong các doanh nghiệp công nghiệp. Tiến bộ khoa học công nghệ trong công nghiệp là yếu tố quyết định và._.