Vai trò của Tây Ninh trong cuộc kháng chiến chống Mỹ và chế độ tay sai ở miền Nam Việt Nam (1954 - 1975)

Bé Gi¸o Dôc vµ §µo T¹o Tr−êng §¹i Häc S− Ph¹m TP. Hå ChÝ Minh Qu¸ch V¨n Dòng Vai Trß Cña T©y Ninh trong cuéc KH¸NG chiÕn chèng Mü vµ chÕ ®é tay sai ë miÒn Nam ViÖt Nam (1954-1975) LuËn v¨n th¹c sÜ LÞch sö Thµnh phè Hå ChÝ Minh- 2007 Bé Gi¸o Dôc vµ §µo T¹o Tr−êng §¹i Häc S− Ph¹m TP. Hå ChÝ Minh Qu¸ch V¨n Dòng Vai Trß Cña T©y Ninh trong cuéc KH¸NG chiÕn chèng Mü vµ chÕ ®é tay sai ë miÒn Nam ViÖt Nam (1954-1975) Chuyªn ngµnh LÞch sö ViÖt Nam M· sè: 60 22 54 LuËn v¨n th¹c sÜ LÞch sö Ng−êi h−íng dÉn khoa Häc TS. Lª Phông Hoµng Thµnh phè Hå ChÝ Minh- 2007 Lêi c¶m ¬n Tr−íc hÕt, t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban gi¸m hiÖu tr−êng §¹i häc S− ph¹m Thµnh phè Hå ChÝ Minh, phßng Khoa häc C«ng nghÖ - Sau ®¹i häc, Th− viÖn Tr−êng. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n quý thÇy c« Khoa Sö tr−êng §¹i häc s− ph¹m Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· gióp t«i lÜnh héi kiÕn thøc khoa häc vµ hoµn tÊt c¸c häc phÇn sau ®¹i häc. §Æc biÖt, t«i xin dµnh phÇn trang träng ®Ó bµy tá lßng kÝnh träng vµ biÕt ¬n cña t«i ®èi víi TS. Lª Phông Hoµng, PGS-TS. Ng« Minh Oanh-Khoa Sö tr−êng tr−êng §¹i häc s− ph¹m thµnh phè Hå ChÝ Minh- nh÷ng ng−êi ®· tËn t×nh h−íng dÉn, gióp ®ì t«i hoµn thµnh luËn v¨n. T«i xin c¶m ¬n «ng Lª Minh Träng- Tr−ëng ban Tuyªn gi¸o TØnh uû T©y Ninh; Th−îng t¸ Hµ Duy C−êng - Ban khoa häc LÞch sö qu©n sù TØnh ®éi T©y Ninh ®· gióp t«i nguån tµi liÖu vµ gãp ý cho luËn v¨n. T«i xin c¶m ¬n c¸c b¹n cïng häc- c¸c ®ång nghiÖp ®· ®éng viªn, gióp ®ì t«i trong suèt thêi gian häc tËp vµ thùc hiÖn luËn v¨n. T«i còng xin c¶m ¬n Ban gi¸m hiÖu vµ Th− viÖn tr−êng Cao ®¼ng s− ph¹m T©y Ninh, Th− viÖn khoa häc tæng hîp tØnh T©y Ninh vµ c¸c c¬ quan ®· t¹o ®iÒu kiÖn, gióp ®ì t«i hoµn thµnh luËn v¨n. Mét lÇn n÷a xin ch©n thµnh c¶m ¬n. Qu¸ch V¨n Dòng 1 Môc lôc Trang Lêi c¶m ¬n Môc lôc Më §Çu .......................................................................................................................... 1 Ch−¬ng 1: t×nh h×nh T©y Ninh ®Õn tr−íc n¨m 1960 ............................. 11 1.1. S¬ l−îc qu¸ tr×nh thµnh lËp tØnh T©y Ninh ....................................................... 11 1.2. VÞ trÝ chiÕn l−îc cña T©y Ninh ......................................................................... 14 1.3. TruyÒn thèng yªu n−íc chèng ngo¹i x©m cña qu©n d©n T©y Ninh .................. 19 1.4. T©y Ninh chèng tr¶ ChiÕn tranh mét phÝa (1954-1960).................................... 22 1.5. ChiÕn th¾ng Tua Hai (26-1-1960) .................................................................... 27 Ch−¬ng 2: Vai trß cña T©y Ninh trong giai ®o¹n chiÕn tranh ®Æc biÖt (1961-1965) ............................................... 34 2.1. T©y Ninh ®Èy m¹nh x©y dùng lùc l−îng kh¸ng chiÕn ....................................... 34 2.2. T©y Ninh lµ c¨n cø cña c¸c c¬ quan ®Çu n·o l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn ë miÒn Nam ....................................................................................................... 38 2.3 Qu©n d©n T©y Ninh chèng ChiÕn tranh ®Æc biÖt (1961-1965) ........................... 53 2.3.1. Mü- DiÖm thùc hiÖn ChiÕn tranh ®Æc biÖt ë T©y Ninh.............................. 53 2.3.2. Qu©n d©n T©y Ninh chèng ChiÕn tranh ®Æc biÖt ....................................... 58 Ch−¬ng 3: Vai trß cña T©y Ninh trong giai ®o¹n chiÕn tranh côc bé cña Mü (1965-1968) ................................ 62 3.1. ChiÕn tranh côc bé cña Mü tiÕn hµnh trªn ®Êt T©y Ninh .................................. 62 3.1.1. Mü triÓn khai ChiÕn tranh côc bé ............................................................. 62 3.1.2. Khã kh¨n cña ta khi Mü triÓn khai ChiÕn tranh côc bé ........................... 64 3.2. T©y Ninh cñng cè vµ ph¸t triÓn vïng kh¸ng chiÕn ........................................... 65 3.3. Qu©n d©n T©y Ninh gãp phÇn ®¸nh b¹i ChiÕn tranh côc bé cña Mü ............... 70 3.3.1. Qu©n d©n T©y Ninh gãp phÇn ®¸nh b¹i cuéc ph¶n c«ng mña kh« 1965-1966 70 3.3.2. Qu©n d©n T©y Ninh gãp phÇn ®¸nh b¹i cuéc ph¶n c«ng mña kh« 1966-1967 75 3.3.3. Qu©n d©n T©y Ninh gãp phÇn ®¸nh b¹i c¸c cuéc hµnh qu©n lín ............. 78 3.4. T©y Ninh trong Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy n¨m MËu Th©n 1968 ..................... 89 Ch−¬ng 4: Vai trß cña T©y Ninh trong giai ®o¹n viÖt nam ho¸ chiÕn tranh vµ sau hiÖp ®Þnh paris (1969-1975) ...... 96 4.1. T©y Ninh chèng tr¶ chiÕn l−îc ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh ................................ 96 4.1.1. ChiÕn l−îc ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh ....................................................... 96 4.1.2. T©y Ninh ®Èy m¹nh ph¸t triÓn lùc l−îng kh¸ng chiÕn............................98 4.1.3. T©y Ninh ®¸nh b¹i ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh......................................... 103 4.2 T©y Ninh chèng tr¶ kÕ ho¹ch trµn ngËp l·nh thæ cña chÝnh quyÒn Sµi Gßn ..... 105 4.2.1. KÕ ho¹ch Trµn ngËp l·nh thæ ................................................................. 105 4.2.2. X©y dùng vïng gi¶i phãng ...................................................................... 106 4.2.3. Qu©n d©n T©y Ninhliªn tôc tÊn c«ng vµ næi dËy tù lùc gi¶i phãng ......... 110 kÕt luËn ................................................................................................................. 118 Tµi liÖu tham kh¶o .......................................................................................... 129 Phô lôc 2 MÔÛ ÑAÀU 1. Lý do chän ®Ò tµi Trong cuéc chiÕn tranh x©m l−îc nh»m biÕn miÒn Nam ViÖt Nam thµnh thuéc ®Þa kiÓu míi, c¨n cø qu©n sù ®Ó ®¸nh ph¸ miÒn B¾c x· héi chñ nghÜa, ng¨n chÆn phong trµo c¸ch m¹ng ph¸t triÓn xuèng vïng §«ng Nam ¸ vµ uy hiÕp hÖ thèng x· héi chñ nghÜa, ®Õ quèc Mü ®· x©y dùng mét chÝnh quyÒn tay sai ë miÒn Nam vµ ®−a vµo ®©y mét ®éi qu©n viÔn chinh h¬n 60 v¹n ®Ó lµm nßng cèt cho h¬n mét triÖu qu©n ngôy. Riªng vÒ qu©n ®éi, Mü ®· huy ®éng cho cuéc chiÕn lóc cao nhÊt tíi 68% lùc l−îng bé binh, 60% lÝnh thñy ®¸nh bé, 32% lùc l−îng kh«ng qu©n chiÕn thuËt, 50% lùc l−îng kh«ng qu©n chiÕn l−îc. NÕu tÝnh c¶ sè qu©n ®ãng ë n−íc ngoµi tham chiÕn ë ViÖt Nam th× Mü ®· sö dông h¬n 80 v¹n qu©n Mü vµ ®· ®éng viªn tíi 6 triÖu l−ît binh sÜ trong c¶ cuéc chiÕn tranh. Ngoµi ra, Mü cßn dïng nh÷ng ph¸t minh khoa häc kü thuËt míi nhÊt ®Ó g©y v« vµn téi ¸c hñy diÖt ®èi víi nh©n d©n ViÖt Nam; Mü ®· nÐm xuèng ®Êt n−íc ViÖt Nam h¬n 7.850.000 tÊn bom vµ chi phÝ h¬n ba tr¨m tû ®«la cho cuéc chiÕn. Khi Mü triÓn khai c¸c chiÕn l−îc chiÕn tranh x©m l−îc th× träng ®iÓm thÝ ®iÓm cña chóng lµ vïng §«ng Nam bé- nhÊt lµ T©y Ninh v× vai trß quan träng cña khu vùc nµy ®èi víi sù tån t¹i cña chÝnh quyÒn Sµi Gßn th©n Mü. §«ng Nam bé bao gåm Sµi Gßn- Gia §Þnh lµ chiÕn tr−êng cã ý nghÜa chiÕn l−îc quan träng ®Æc biÖt c¶ vÒ qu©n sù lÉn chÝnh trÞ. Th¾ng lîi cña hai bªn trªn vïng nµy cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp vÒ mäi mÆt ®Õn t×nh h×nh ë vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long, Sµi Gßn, nh÷ng ®« thÞ kh¸c ë miÒn Nam vµ cã tiÕng vang lín ra thÕ giíi. T©y Ninh lµ tØnh cã vÞ trÝ chiÕn l−îc quan träng: cöa ngâ T©y B¾c cña thñ ®« Sµi Gßn; cã biªn giíi víi n−íc Campuchia dµi 232km; cã rõng rËm vµ réng lín liªn hoµn víi tØnh Svayriªng, K«ngp«ngchµm cña Campuchia; cã ®−êng s«ng ®−êng bé thuËn tiÖn liªn l¹c víi c¸c n¬i kh¸c; ngoµi ra, T©y Ninh cßn cã chiÕn khu D−¬ng Minh Ch©u- B¾c T©y Ninh thêi chèng Ph¸p vµ nh©n d©n cã truyÒn thèng yªu n−íc. Khu c¨n cø D−¬ng Minh Ch©u- B¾c T©y Ninh më réng lªn s¸t vïng biªn giíi Campuchia, cßn cßn ®−îc gäi lµ c¨n cø khu B. Khu c¨n cø lµ mét vïng rõng rËm, b»ng ph¼ng, cã chiÒu s©u tiÖn lîi ®Ó x©y dùng c¸c c¨n cø lín. ViÖc khu c¨n cø dùa l−ng vµo biªn giíi Campuchia còng cã nhiÒu thuËn lîi v× thêi gian nµy ChÝnh phñ Sihanuc ®ang thùc hiÖn chÝnh s¸ch ngo¹i giao “èc ®¶o hoµ b×nh”, chñ tr−¬ng quan hÖ h÷u h¶o víi c¸c n−íc l¸ng giÒng mµ kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ nh»m duy tr× mét ®Êt n−íc hoµ b×nh gi÷a mét b¸n ®¶o chiÕn tranh. Ngoµi ra, ®ång bµo ViÖt kiÒu ë Campuchia ®ang sinh sèng s¸t biªn giíi- n¬i Xø uû th−êng xuyªn qua l¹i ho¹t ®éng, hä rÊt tÝch cùc ñng 3 hé c¸ch m¹ng; trong khi vïng ruét B¾c T©y Ninh hÇu nh− kh«ng cã d©n th× cã mét sè Ýt xãm d©n vïng ven nh− Lß Gß, Xãm Gi÷a, Tµ P¨ng…®· theo c¸ch m¹ng thêi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p nªn lµ chç dùa quan träng cho viÖc tiÕp tÕ vµ b¶o vÖ c¨n cø. Do vÞ trÝ, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, d©n c− quan träng vµ thuËn lîi nªn chóng ta ®· x©y dùng ë T©y Ninh nh÷ng c¬ së chÝnh trÞ, nh÷ng c¨n cø v÷ng ch¾c nh»m t¹o nªn thÕ ®øng ch©n lîi h¹i ®Ó ta cã thÓ th−êng xuyªn tiÕn c«ng trùc tiÕp trung t©m ®Çu n·o cña ®Þch t¹i Sµi Gßn vµ hç trî ®¾c lùc cho phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n trªn kh¾p c¸c ®« thÞ miÒn Nam. V× thÕ, Khu c¨n cø D−¬ng Minh Ch©u tØnh T©y Ninh ®−îc chän lµm c¨n cø Qu©n uû vµ Bé ChØ huy MiÒn, c¨n cø Trung −¬ng Côc miÒn Nam, c¨n cø MÆt trËn D©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam, c¨n cø ChÝnh phñ c¸ch m¹ng l©m thêi Céng hoµ miÒn Nam ViÖt Nam ®Ó trùc tiÕp l·nh ®¹o c¸ch m¹ng miÒn Nam trong cuéc chiÕn tranh c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc. Khu B tuy xa Trung bé h¬n khu A (chiÕn khu §) nh−ng rÊt thuËn tiÖn trong liªn l¹c ra B¾c, xuèng khu VII (Sµi Gßn- Gia §Þnh), khu VIII vµ khu IX (®ång b»ng s«ng Cöu Long); thuËn lîi trong c«ng t¸c hËu cÇn. VÞ trÝ chiÕn l−îc quan träng cña T©y Ninh cßn ®−îc chÝnh quyÒn DiÖm- Nhu x¸c nhËn b»ng sù kiÖn: ngµy 15-10-1963, nguþ quyÒn Sµi Gßn c¾t huyÖn Tr¶ng Bµng cña T©y Ninh, huyÖn §øc Hoµ vµ §øc HuÖ cña Long An, huyÖn Cñ Chi cña tØnh Gia §Þnh thµnh lËp tØnh míi lÊy tªn lµ tØnh HËu NghÜa ®Ó cñng cè tuyÕn phßng thñ T©y B¾c Sµi Gßn, ®èi phã víi kh¶ n¨ng “ chñ lùc B¾c ViÖt vµ ViÖt céng cã thÓ uy hiÕp Thñ ®«”. Tõ ®©y, T©y Ninh ph¶i ®−¬ng ®Çu víi c¶ hai tiÓu khu: tiÓu khu T©y Ninh vµ tiÓu khu HËu NghÜa trong suèt cuéc kh¸ng chiÕn. Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cña nh©n d©n ViÖt Nam nãi chung vµ nh©n d©n miÒn Nam nãi riªng d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, trªn c¬ së nh÷ng kinh nghiÖm kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p (1945-1954), nghÖ thuËt qu©n sù ViÖt Nam ®· kh«ng ngõng ph¸t triÓn trong lÞch sö d©n téc gãp phÇn lµm cho Mü vµ tay sai thÊt b¹i hoµn toµn, ®−a nh©n d©n ViÖt Nam ®Õn th¾ng lîi trän vÑn. T¹i miÒn Nam, qu©n d©n miÒn Nam ®· tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh nh©n d©n tõng b−íc ®¸nh th¾ng “ChiÕn tranh ®Æc biÖt”, “ChiÕn tranh côc bé”, “ViÖt Nam hãa chiÕn tranh” vµ ©m m−u “trµn ngËp l·nh thæ” cña Mü-ngôy sau hiÖp ®Þnh Paris, ®Ønh cao cña th¾ng lîi lµ cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy Xu©n 1975 ®· gi¶i phãng hoµn toµn miÒn Nam, kÕt thóc vÎ vang cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cña nh©n d©n ViÖt Nam. Qua h¬n hai m−¬i n¨m chiÕn ®Êu, nh©n d©n ViÖt Nam ®· ®¸nh th¾ng cuéc chiÕn tranh x©m l−îc thùc d©n míi víi quy m« lín nhÊt, dµi ngµy nhÊt, ¸c liÖt vµ d· man nhÊt mµ Mü tiÕn hµnh ë ViÖt Nam kÓ tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai cho ®Õn nay. 4 Trong th¾ng lîi cña qu©n d©n miÒn Nam ®¸nh b¹i cuéc chiÕn tranh x©m l−îc cña Mü, qu©n d©n T©y Ninh ®· cã nh÷ng ®ãng gãp kh¸ quan träng cña m×nh. Víi mét vÞ trÝ chiÕn l−îc quan träng, lµ ®Þa bµn ®ãng qu©n cña c¸c c¬ quan ®Çu n·o l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü ë miÒn Nam vµ lµ vïng träng ®iÓm ®¸nh ph¸ cña Mü-ngôy trong suèt cuéc chiÕn tranh; do ®ã, T©y Ninh cã ®iÒu kiÖn thÓ hiÖn vai trß cña m×nh lµ gãp phÇn lµm thÊt b¹i c¸c chiÕn l−îc chiÕn tranh cña Mü triÓn khai ë miÒn Nam ViÖt Nam nªn T©y Ninh ®−îc mÖnh danh “quª h−¬ng trung dòng kiªn c−êng”. ChiÕn tranh ®· ®i qua nh−ng hËu qu¶ cña nã vÉn cßn, lÞch sö lµ hiÖn thùc kh¸ch quan nªn mét sù nhËn thøc, ®¸nh gi¸ kh¸ch quan vÒ nã lµ cÇn thiÕt. Trong c«ng cuéc x©y dùng quª h−¬ng T©y Ninh h«m nay, viÖc nhËn thøc vµ gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ vÒ sù ®ãng gãp cña ®Þa ph−¬ng vµo th¾ng lîi cña cuéc chiÕn tranh chèng Mü ë miÒn Nam lµ viÖc nªn lµm. Tõ chç hiÓu vµ tù hµo vÒ quª h−¬ng, thÕ hÖ trÎ T©y Ninh sÏ thÊy tr¸ch nhiÖm cña m×nh lµ ph¶i ra søc gi÷ g×n, x©y dùng, ph¸t triÓn quª h−¬ng T©y Ninh cïng s¸nh vai víi c¸c ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc thùc hiÖn th¾ng lîi sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc. Víi lý do trªn vµ b¶n th©n lµ ng−êi ®−îc sinh ra, lín lªn trªn ®Êt T©y Ninh giµu truyÒn thèng nªn t«i chän ®Ò tµi “ Vai trß cña T©y Ninh trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü vµ chÕ ®é tay sai ë miÒn Nam ViÖt Nam (1954-1975)” ®Ó nghiªn cøu. §Ò tµi hy väng gãp phÇn nhá vµo hiÓu thªm lÞch sö T©y Ninh, ®ång thêi nã lµ nguån t− liÖu gi¸o dôc cña ®Þa ph−¬ng. 2. LÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu *Cuéc chiÕn tranh x©m l−îc cña Mü ë ViÖt Nam vµ cuéc chiÕn tranh c¸ch m¹ng mµ nh©n d©n ViÖt Nam tiÕn hµnh chèng Mü thùc chÊt lµ mét cuéc ®ông ®Çu lÞch sö. V× thÕ, khi Mü thÊt b¹i t¹i ViÖt Nam, giíi nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc- kÓ c¶ n−íc Mü- ®· quan t©m nghiªn cøu vÒ cuéc chiÕn tranh nµy vµ ®· cho ra ®êi nhiÒu c«ng tr×nh, nhiÒu t¸c phÈm víi nh÷ng c¸i nh×n tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau cña cuéc chiÕn nh− : Gi¸o s− TrÇn Nh©m víi “Cuéc ®Êu trÝ ë tÇm cao cña trÝ tuÖ ViÖt Nam”. T¸c phÈm ph©n tÝch vÒ cuéc chiÕn tranh chèng Mü mµ ViÖt Nam giµnh th¾ng lîi cuèi cïng lµ mét cuéc ®Êu vÒ trÝ cña ViÖt Nam vÒ mäi mÆt víi ®Õ quèc Mü ®Ó tõng b−íc ®¸nh b¹i c¸c ©m m−u chiÕn l−îc cña Mü. §¹i t−íng V¨n TiÕn Dòng víi “VÒ cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc”. T¸c phÈm nµy lµ sù bæ sung, hoµn chØnh cña hai cuèn s¸ch mµ t¸c gi¶ viÕt tr−íc ®ã: “B−íc ngoÆt lín cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü”, viÕt n¨m 1989; “Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü- Toµn th¾ng”, viÕt n¨m 1991. Néi dung chñ yÕu cña t¸c phÈm lµ: thø nhÊt, nãi vÒ nhiÖm vô ®¸nh th¾ng qu©n viÔn chinh Mü vµ ®¸nh b¹i chiÕn l−îc “ChiÕn tranh côc bé” cña chóng ®· t¹o ra 5 b−íc ngoÆt cã tÝnh chiÕn l−îc cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü; thø hai, nãi vÒ viÖc ®¸nh b¹i chiÕn l−îc “ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh” cña Mü, gi¶i phãng hoµn toµn miÒn Nam, lµm thÊt b¹i hoµn toµn ©m m−u x©m l−îc cña Mü ®èi víi ViÖt Nam. ViÖn lÞch sö qu©n sù víi “§¹i th¾ng mïa Xu©n 1975 nguyªn nh©n vµ bµi häc”; NguyÔn Huy Toµn víi “30 n¨m chiÕn tranh c¸ch m¹ng ViÖt nam 1945-1975”; §¹i t−íng Lª Träng TÊn víi “§¹i th¾ng mïa Xu©n 1975”; Gabriel Kolko víi “Gi¶i phÈu mét cuéc chiÕn tranh”…Nh÷ng t¸c phÈm nµy ®i vµo nghiªn cøu, ph©n tÝch s©u s¾c vÒ cuéc chiÕn tranh cña Mü víi d©n téc ViÖt Nam mµ cuèi cïng lµ sù thÊt b¹i th¶m h¹i cña Mü trªn dÊt n−íc ViÖt Nam khi ph¶i ®èi ®Çu víi mét cuéc chiÕn tranh nh©n d©n d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. §Æc biÖt, nh©n dÞp kû niÖm 30 n¨m gi¶i phãng miÒn Nam, nhiÒu håi ký, nhiÒu c«ng tr×nh vµ t− liÖu nghiªn cøu vÒ cuéc chiÕn tranh chèng Mü ®−îc c«ng bè gióp hiÓu râ h¬n cuéc chiÕn tranh nµy. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu nªu trªn vµ nh÷ng håi ký cña nh÷ng ng−êi trùc tiÕp tham gia chØ ®¹o, l·nh ®¹o cuéc chiÕn hoÆc tõng chiÕn dÞch hay trËn ®¸nh ®· cung cÊp cho ng−êi nghiªn cøu ®Ò tµi nµy nguån t− liÖu quý. Tuy nhiªn, tÊt c¶ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn chØ dõng l¹i ë viÖc nghiªn cøu mét c¸ch tæng thÓ vÒ cuéc chiÕn tranh, ch−a ®i vµo nghiªn cøu cô thÓ vÒ vai trß vµ sù ®ãng gãp cña c¸c ®Þa ph−¬ng vµo th¾ng lîi chung cña d©n téc trong cuéc chiÕn tranh c¸ch m¹ng chèng Mü x©m l−îc. *ViÖc nghiªn cøu cô thÓ vÒ ®Þa ph−¬ng T©y Ninh vµ cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü ë T©y Ninh ®· cã mét sè c«ng tr×nh ®−îc c«ng bè nh− : Ban tæng kÕt chiÕn tranh tØnh T©y Ninh víi “L−îc sö T©y Ninh”. Tµi liÖu nµy nªu lªn mét c¸ch s¬ l−îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh- ph¸t triÓn cña vïng ®Êt T©y Ninh: ®Êt ®ai, con ng−êi, truyÒn thèng, ¸nh s¸ng cña §¶ng vµo T©y Ninh vµ qu¸ tr×nh nh©n d©n chèng kÎ thï x©m l−îc, x©y dùng quª h−¬ng T©y Ninh d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng. Ban tæng kÕt chiÕn tranh tØnh T©y Ninh víi “T©y Ninh 30 n¨m trung dòng kiªn c−êng”. T¸c phÈm nµy ®· tr×nh bµy kh¸i qu¸t vÒ ®Þa lý, con ng−êi, truyÒn thèng cña T©y Ninh; ®Æc biÖt lµ tr×nh bµy qu¸ tr×nh 30 n¨m (1945-1975) qu©n d©n c¶ n−íc nãi chung vµ T©y Ninh nãi riªng ®· tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ Mü d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, cña TØnh uû T©y Ninh ®· ®i ®Õn th¾ng lîi hoµn toµn. Trong 30 n¨m chiÕn ®Êu, qu©n d©n T©y Ninh ®· ra søc x©y dùng lùc l−îng, x©y dùng c¨n cø ngµy cµng v÷ng m¹nh ®Ó ®¶m b¶o nhiÖm vô trªn giao, gãp phÇn cïng toµn MiÒn ®¸nh b¹i c¸c chiÕn l−îc chiÕn tranh Mü thùc hiÖn ë miÒn Nam mµ T©y Ninh lµ n¬i chóng chän lµm thÝ 6 ®iÓm thùc hiÖn. Qu¸ tr×nh ®ã cßn lµ nh÷ng chiÕn c«ng oanh liÖt, lµ nh÷ng trang sö hµo hïng trong lÞch sö d©n téc vµ lÞch sö ®Þa ph−¬ng T©y Ninh. §oµn Thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh tØnh T©y Ninh víi “Ba thÕ hÖ xanh- Mét chÆng ®−êng”. §©y lµ mét ký sù lÞch sö ghi l¹i qu¸ tr×nh chiÕn ®Êu ®Çy khã kh¨n gian khæ nh−ng rÊt anh hïng cña tuæi trÎ vµ nh©n d©n T©y Ninh ®Ó T©y Ninh cã ®−îc mét lÞch sö trung dòng kiªn c−êng. C«ng tr×nh lµ mét tËp hîp nh÷ng håi ký cña nh÷ng ng−êi ®· tõng trùc tiÕp tham gia chiÕn ®Êu trong chiÕn tranh vµ lµ c¸n bé l·nh ®¹o cña TØnh khi chiÕn tranh kÕt thóc. Uû ban nh©n d©n tØnh T©y Ninh víi c«ng tr×nh “§Þa chÝ T©y Ninh”. C«ng tr×nh nµy do Së V¨n ho¸- Th«ng tin T©y Ninh kÕt hîp ViÖn khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n thµnh phè Hå ChÝ Minh thùc hiªn d−íi d¹ng tØnh chÝ. Néi dung chñ yÕu cña c«ng tr×nh lµ ghi chÐp, miªu t¶, giíi thiÖu nh÷ng h×nh ¶nh- sù kiÖn c¬ b¶n nh−ng kh¸ toµn diÖn vÒ vïng ®Êt T©y Ninh x−a vµ nay. §ã lµ: giíi thiÖu vÒ ®Æc ®iÓm cña tù nhiªn; c¸c céng ®ång c− d©n ®· tõng cã mÆt, sinh sèng trªn ®Êt T©y Ninh; ghi l¹i qu¸ tr×nh h×nh thµnh, thay ®æi ®Þa giíi hµnh chÝnh cña tØnh vµ c¸c ®Þa ph−¬ng trong tØnh qua tõng thêi kú lÞch sö; hÖ thèng l¹i truyÒn thèng kiªn c−êng bÊt khuÊt, sù hy sinh anh dòng cña qu©n d©n trong tØnh qua c¸c thêi kú lÞch sö chèng ngo¹i x©m; giíi thiÖu vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, ®êi sèng, v¨n ho¸, x· héi, nh÷ng con ng−êi vµ di tÝch lÞch sö…cña T©y Ninh. Ban khoa häc lÞch sö qu©n sù TØnh ®éi T©y Ninh víi “LÞch sö lùc l−îng vâ trang tØnh T©y Ninh (1945-1975)” (2 tËp). C«ng tr×nh nghiªn cøu ®· ph¸t ho¹ l¹i bøc tranh qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn, chiÕn ®Êu vµ tr−ëng thµnh cña lùc l−îng vâ trang T©y Ninh ®−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng bé tØnh T©y Ninh. §Æc biÖt, TËp 2 cña c«ng tr×nh ®· nghiªn cøu rÊt chi tiÕt, cô thÓ vÒ cuéc chiÕn ®Êu cña lùc l−îng vò trang T©y Ninh chèng l¹i c¸c chiÕn l−îc chiÕn tranh x©m l−îc cña Mü, lËp nªn nh÷ng chiÕn th¾ng trªn ®Êt T©y Ninh. Ban Tuyªn huÊn cña HuyÖn uû c¸c huyÖn- thÞ x· trong tØnh ®Òu nghiªn cøu biªn so¹n vÒ LÞch sö c¸ch m¹ng cña ®Þa ph−¬ng m×nh. Néi dung c¸c c«ng tr×nh nµy chñ yÕu lµ nãi vÒ qu¸ tr×nh x©y dùng vµ chiÕn ®Êu cña ®Þa ph−¬ng trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng bé ®Þa ph−¬ng. Së V¨n ho¸-Th«ng tin vµ B¶o tµng T©y Ninh víi tµi liÖu “Di tÝch lÞch sö- v¨n ho¸ danh lam th¾ng c¶nh tØnh T©y Ninh”. Tµi liÖu giíi thiÖu hÖ thèng Di tÝch c¨n cø ®Þa ë c¸c huyÖn- thÞ vµ mét sè ®¬n vÞ tiªu biÓu trong hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ Mü víi tinh thÇn “QuyÕt tö gi÷ quª h−¬ng”; ngoµi ra, tµi liÖu cßn ®Ò cËp ®Õn mét sè c«ng tr×nh kiÕn tróc vµ ®Þa danh ®· ®i vµo lÞch sö. 7 Së Gi¸o dôc- §µo t¹o T©y Ninh víi c«ng tr×nh “LÞch sö ®Þa ph−¬ng T©y Ninh gi¶ng d¹y trong tr−êng phæ th«ng” cña tËp thÓ gi¸o viªn gi¶ng d¹y m«n lÞch sö. Néi dung cña tµi liÖu lµ dùa trªn c¬ së LÞch sö ®Þa ph−¬ng ®Ó biªn so¹n thµnh c¸c bµi häc lÞch sö theo c¸c giai ®o¹n lÞch sö t−¬ng øng víi LÞch sö d©n téc. Héi ®ång chØ ®¹o biªn so¹n lÞch sö §¶ng bé miÒn §«ng Nam Bé víi “LÞch sö §¶ng bé miÒn §«ng Nam bé l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü (1945-1975)”, ®©y lµ mét c«ng tr×nh nghiªn cøu lín cña §¶ng bé miÒn §«ng Nam bé. Néi dung cña tµi liÖu x¸c ®Þnh vÞ trÝ chiÕn l−îc quan träng cña khu vùc nµy trong cuéc chiÕn tranh vµ qu¸ tr×nh l·nh ®¹o cuéc chiÕn tranh c¸ch m¹ng cña §¶ng bé miÒn §«ng Nam bé nh»m t¹o thÕ vµ lùc ®Ó lÇn l−ît ®¸nh b¹i c¸c chiÕn l−îc chiÕn tranh cña Mü, gãp phÇn quyÕt ®Þnh vµo th¾ng lîi chung cho c¸ch m¹ng miÒn Nam. Ban chÊp hµnh §¶ng bé tØnh T©y Ninh, Bé t− lÖnh Qu©n khu 7 víi “ChiÕn th¾ng Tua Hai vµ phong trµo §ång khëi ë miÒn §«ng Nam bé”. §©y lµ tËp hîp nh÷ng tham luËn cña c¸c nhµ nghiªn cøu, cña nh÷ng nh©n vËt ®· tõng tham gia l·nh ®¹o, thùc hiÖn cuéc tËp kÝch thµnh Tua Hai n¨m 1960 trong Héi th¶o “Kû niÖm 40 n¨m chiÕn th¾ng Tua Hai” do §¶ng bé tØnh T©y Ninh phèi hîp víi Bé T− lÖnh qu©n khu 7 tæ chøc. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu kÓ trªn gióp hiÓu vÒ T©y Ninh trong chiÕn tranh chèng Mü. ThÕ nh−ng, viÖc ®i s©u nghiªn cøu ®Ó thÊy ®−îc vai trß, sù ®ãng gãp cña T©y Ninh vµo th¾ng lîi cña cuéc chiÕn tranh chèng Mü ë miÒn Nam th× cßn lµ vÊn ®Ò bá ngâ; lµ vÊn ®Ò cÇn ®−îc ®i s©u nghiªn cøu. 3. §èi t−îng nghiªn cøu vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu ®−îc x¸c ®Þnh lµ t×m hiÓu vai trß cña T©y Ninh trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü x©m l−îc vµ chÕ ®é tay sai cña Mü ë miÒn Nam tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1975. Kh«ng gian nghiªn cøu ®−îc x¸c ®Þnh lµ ®Þa bµn tØnh T©y Ninh theo sù ph©n chia ranh giíi cña chÝnh quyÒn Sµi Gßn. Ph¹m vi nghiªn cøu tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò: -VÞ trÝ chiÕn l−îc cña T©y Ninh trong cuéc kh¸ng chiÕn vµ nh÷ng th¾ng lîi cña qu©n d©n T©y Ninh ®¸nh b¹i cuéc chiÕn tranh mµ Mü tiÕn hµnh trªn ®Êt T©y Ninh. -Nh÷ng ®ãng gãp cña T©y Ninh trªn c¸c lÜnh vùc ®Ó t¹o thÕ vµ lùc cho c¸ch m¹ng giµnh th¾ng lîi. -Ph©n tÝch kh¸i qu¸t mèi liªn hÖ gi÷a ®Þa ph−¬ng (T©y Ninh) víi miÒn Nam trong chiÕn tranh ®Ó x¸c ®Þnh sù ®ãng gãp cña ®Þa ph−¬ng vµo th¾ng lîi chung. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu 8 Víi ®Ó tµi “ Vai trß cña T©y Ninh trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü vµ chÕ ®é tay sai ë miÒn Nam ViÖt Nam (1954-1975)”, t¸c gi¶ x¸c ®Þnh nh÷ng nhiÖm vô nghiªn cøu c¬ b¶n sau: -Nghiªn cøu lý luËn liªn quan ®Õn chiÕn tranh; nh÷ng v¨n b¶n chØ ®¹o, l·nh ®¹o tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh chèng Mü cña §¶ng; mèi quan hÖ lÞch sö ®Þa ph−¬ng- lÞch sö d©n téc trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö. -Nghiªn cøu cuéc chiÕn tranh Mü tiÕn hµnh ë miÒn Nam tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1975. -Nh÷ng th¾ng lîi cña qu©n d©n miÒn Nam ®¸nh b¹i cuéc chiÕn tranh x©m l−îc cña Mü d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1975. -Vai trß cña T©y Ninh vµ nh÷ng th¾ng lîi cña qu©n d©n T©y Ninh trong cuéc chiÕn tranh chèng Mü vµ tay sai ë miÒn Nam tõ 1954 ®Õn 1975 d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng bé T©y Ninh. -Ph©n tÝch, kh¸i qu¸t ®Ó thÊy ®−îc nh÷ng ®ãng gãp cña T©y Ninh vµo th¾ng lîi cña cuéc chiÕn tranh chèng Mü vµ tay sai ë miÒn Nam. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu t¸c gi¶ ®· sö dông nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö lµm c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cho viÖc xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c sù kiÖn lÞch sö. Mét sè ph−¬ng ph¸p ®−îc sö dông: -Ph−¬ng ph¸p tËp hîp t− liÖu: lµ ®äc, s−u tÇm c¸c lo¹i tµi liÖu cã liªn quan ®Ó cã nguån t− liÖu gióp gi¶i quyÕt néi dung ®Ò tµi. Trong nghiªn cøu, sù kiÖn lµ kh«ng khÝ cña nhµ khoa häc, do ®ã nÕu kh«ng cã c¸c sù kiÖn (t− liÖu) th× kh«ng thÓ cã c«ng tr×nh khoa häc. Nguån t− liÖu cµng nhiÒu th× kÕt qu¶ cña c«ng tr×nh nghiªn cøu cµng cao. V× vËy, ng−êi nghiªn cøu cÇn sö dông ph−¬ng ph¸p nµy ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô quan träng lµ tËp hîp, tÝch luü nguån t− liÖu. -Ph−¬ng ph¸p hÖ thèng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸: lµ sau khi cã ®−îc nguån t− liÖu, ng−êi nghiªn cøu tiÕn hµnh xö lý nã ®Ó cã ®−îc t− liÖu tin cËy, cã tÝnh hÖ thèng ®Ó t¹o c¬ së cho viÖc kh¸i qu¸t vÊn ®Ò nh»m phôc vô cho nhiÖm vô gi¶i quyÕt néi dung, yªu cÇu nghiªn cøu cña ®Ò tµi. -Ph−¬ng ph¸p lÞch sö: lµ ph−¬ng ph¸p dùa trªn nh÷ng sù kiÖn lÞch sö cô thÓ ph¶n ¸nh nh÷ng ho¹t ®éng cña con ng−êi còng nh− t¸c ®éng qua l¹i cña nh÷ng ho¹t ®éng ®ã trªn c¸c lÜnh vùc x· héi kh¸c nhau, mµ m« t¶ kh«i phôc l¹i qu¸ khø gÇn gièng nh− x−a kia nã ®· tõng diÔn ra, tõng tån t¹i. -Ph−¬ng ph¸p logic: kh¸c víi ph−¬ng ph¸p lÞch sö lµ xem xÐt lÞch sö mét c¸ch cô thÓ, ph−¬ng ph¸p logic xem xÐt c¸c sù kiÖn lÞch sö trªn nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t, kh«ng nh»m vÏ l¹i 9 bøc tranh lÞch sö cô thÓ, mµ h−íng tíi viÖc rót ra nh÷ng kÕt luËn khoa häc cã tÝnh chÊt tæng qu¸t, nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ chung kh¸ch quan, h−íng tíi viÖc t×m tßi c¸i b¶n chÊt, c¸i tÊt yÕu cña lÞch sö. C¶ hai ph−¬ng ph¸p lÞch sö vµ logic cÇn ®−îc c¸c nhµ sö häc kÕt hîp sö dông trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn tõ kh©u s−u tÇm, ph©n tÝch, phª ph¸n t− liÖu ®Õn kh©u biªn so¹n. NÕu chØ cÇn vËn dông lÖch mét ph−¬ng ph¸p, ng−êi nghiªn cøu dÔ ®i ®Õn kÕt luËn kh«ng chÝnh x¸c, lµm h¹n chÕ gi¸ trÞ c«ng tr×nh nghiªn cøu. Ngoµi ra, t¸c gi¶ cßn sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nh−: ph−¬ng ph¸p so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp… §Æc biÖt lµ trao ®æi, trß chuyÖn trùc tiÕp víi nh÷ng nhµ nghiªn cøu lÞch sö T©y Ninh ®Ó cã nguån t− liÖu tin cËy vµ ®−îc sù gióp ®ì trong khi thùc hiÖn ®Ò tµi. 6. ý nghÜa ®Ò tµi: TiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi “Vai trß cña T©y Ninh trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü vµ chÕ ®é tay sai ë miÒn Nam ViÖt Nam (1954-1975)” nh»m: -HiÓu râ h¬n vÒ cuéc chiÕn tranh x©m l−îc cña Mü tiÕn hµnh ë miÒn Nam. -ThÊy ®−îc Qu©n d©n miÒn Nam nãi chung vµ T©y Ninh nãi riªng ®· tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh nh©n d©n chèng l¹i chiÕn tranh x©m l−îc cña Mü vµ chÕ ®é tay sai ®i ®Õn th¾ng lîi nh− thÕ nµo? -ThÊy ®−îc nh÷ng ®ãng gãp cña T©y Ninh vµo th¾ng lîi cña cuéc chiÕn tranh chèng Mü vµ chÕ ®é tay sai ë miÒn Nam, gãp phÇn ®−a lÞch sö d©n téc sang trang míi. -Gãp phÇn lµm s¸ng tá vÒ lÞch sö ®Þa ph−¬ng vµ sö dông nã lµm t− liÖu gi¸o dôc cña ®Þa ph−¬ng. 7. CÊu tróc luËn v¨n: Ngoµi c¸c phÇn më ®Çu, kÕt luËn, tµi liÖu tham kh¶o, phô lôc, luËn v¨n gåm cã bèn ch−¬ng: Ch−¬ng 1: T×nh h×nh T©y Ninh ®Õn tr−íc n¨m 1960. Ch−¬ng 2: Vai trß cña T©y Ninh trong giai ®o¹n tõ n¨m 1961 ®Õn 1965. Ch−¬ng 3: Vai trß cña T©y Ninh trong giai ®o¹n tõ n¨m 1965 ®Õn 1968. Ch−¬ng 4: Vai trß cña T©y Ninh trong giai ®o¹n tõ n¨m 1969 ®Õn 1975. 10 Ch−¬ng 1 T×nh h×nh T©y Ninh ®Õn tr−íc n¨m 1960 1.1. S¬ l−îc qu¸ tr×nh thµnh lËp tØnh T©y Ninh 1.1.1.Thêi kú tõ n¨m 1945 vÒ tr−íc Vµo ®Çu thÕ kû XVII, m¶nh ®Êt T©y Ninh vÉn cßn lµ mét vïng rõng rËm hoang vu vµ ®Çy thó d÷, d©n c− b¶n ®Þa rÊt th−a thít. Víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn vÒ ®Þa h×nh, ®Êt ®ai, khÝ hËu, s«ng ngßi, rõng nguyªn sinh vµ c¸c nguån tµi nguyªn kh¸c nªn ®©y lµ n¬i cã tiÒm n¨ng v« tËn më réng vßng tay chµo ®ãn nh÷ng c− d©n ®Õn ®©y më ®Êt. §Õn n¨m 1658, nh÷ng téc ng−êi ViÖt ®Çu tiªn míi ®Õn ®©y khai hoang lËp Êp vµ lµm ¨n sinh sèng ë vïng Tr¶ng Bµng ngµy nay. §Õn n¨m MËu DÇn (1698), chóa NguyÔn Phóc Chu lËp phñ Gia §Þnh, xø §ång Nai lµm huyÖn Ph−íc Long, xø Sµi Gßn lµm huyÖn T©n B×nh, dùng dinh Phiªn TrÊn, vïng ®Êt T©y Ninh lóc ®ã thuéc dinh Phiªn TrÊn, víi tªn gäi ®¹o Quang Phong thuéc phñ Gia §Þnh. Lóc phñ Gia §Þnh ®−îc gäi lµ trÊn Gia §Þnh, råi thµnh Gia §Þnh th× ®¬n vÞ hµnh chÝnh cña T©y Ninh ch−a cã g× thay ®æi. §Õn khi vua Minh M¹ng (1838) ®æi tØnh Phiªn An thµnh tØnh Gia §Þnh th× T©y Ninh lµ mét phñ cña tØnh Gia §Þnh, víi 2 huyÖn lµ T©n Ninh vµ Quang Ho¸. Khi Ph¸p chiÕm Nam Kú, n¨m 1867 Ph¸p ra nghÞ ®Þnh qui ®Þnh tæ chøc l¹i 6 tØnh thµnh 24 khu tham biÖn, tØnh Gia §Þnh ®æi thµnh tØnh Sµi Gßn gåm 7 khu tham biÖn th× vïng ®Êt T©y Ninh lóc ®ã thuéc khu tham biÖn T©y Ninh vµ Quang Ho¸ cña tØnh Sµi Gßn. N¨m 1872 Ph¸p thµnh lËp h¹t T©y Ninh vµ ®Õn n¨m 1897 h¹t T©y Ninh cã 2 quËn: Th¸i B×nh cã 7 tæng víi 34 lµng vµ Tr¶ng Bµng cã 3 tæng víi 16 lµng. N¨m 1900, theo quyÕt ®Þnh cña Toµn quyÒn Paul Doumer, T©y Ninh chÝnh thøc lµ mét tØnh cña miÒn §«ng Nam bé gåm 2 quËn nh− trªn. §Þa giíi hµnh chÝnh nµy cña tØnh T©y Ninh c¬ b¶n ®−îc duy tr× cho ®Õn nay . N¨m 1942, TØnh tr−ëng T©y Ninh ®æi tªn quËn Th¸i B×nh thµnh quËn Ch©u Thµnh vµ ®Ò nghÞ thµnh lËp thÞ x· T©y Ninh. 1.1.2. Thêi kú tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1954 T¹i T©y Ninh, thêi kú nµy tån t¹i song song hai chÝnh quyÒn: *ChÝnh quyÒn thùc d©n vµ tay sai: Sau khi chiÕm l¹i T©y Ninh, chÝnh quyÒn thùc d©n vµ tay sai vÉn gi÷ nguyªn tr¹ng ®¬n vÞ hµnh ch¸nh lµ hai quËn Ch©u Thµnh vµ Tr¶ng Bµng. §Õn n¨m 1948, chóng lËp thªm quËn Gß DÇu H¹. 11 *ChÝnh quyÒn kh¸ng chiÕn: Th¸ng 11-1946, c¶ n−íc chia lµm 12 khu hµnh ch¸nh- qu©n sù, tØnh T©y Ninh thuéc Khu 7 víi hai quËn Ch©u Thµnh vµ Tr¶ng Bµng. §Õn n¨m 1949, thµnh lËp thªm huyÖn Kh¨n Xuyªn. Sau §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø II, Trung −¬ng chñ tr−¬ng s¸p nhËp tØnh nh»m t¹o søc m¹nh cho c¸c chiÕn tr−êng. Th¸ng 5-1951, Uû ban hµnh ch¸nh kh¸ng chiÕn Nam bé quyÕt ®Þnh nhËp hai huyÖn §øc Hoµ vµ Trung HuyÖn cña tØnh Chî Lín víi tØnh Gia §Þnh vµ tØnh T©y Ninh thµnh tØnh Gia §Þnh Ninh. TØnh nµy tån t¹i cho ®Õn n¨m 1954. Còng trong n¨m 1951, khu c¨n cø ®Þa Trµ Vong ®−îc më réng thµnh huyÖn c¨n cø ®Þa D−¬ng Minh Ch©u thuéc Ph©n liªn khu miÒn §«ng vµ Xø uû Nam bé chØ ®¹o kh¸ng chiÕn. §Ó thuËn lîi h¬n trong chØ ®¹o kh¸ng chiÕn, huyÖn Kh¨n Xuyªn ®−îc nhËp vµo huyÖn Ch©u thµnh n¨m 1953. Nh− vËy, ®Õn n¨m 1954, tØnh T©y Ninh cã ba huyÖn: Ch©u Thµnh, Tr¶ng Bµng vµ D−¬ng Minh Ch©u. 1.1.3. Thêi kú tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1975 *VÒ phÝa chÝnh quyÒn nguþ Sµi Gßn: Tõ sau HiÖp ®Þnh Geneva ®Õn cuèi n¨m 1955, chÝnh quyÒn Ng« §×nh DiÖm vÉn gi÷ nguyªn tr¹ng ranh giíi hµnh chÝnh cò cña tØnh T©y Ninh. Nh−ng tõ ®Çu n¨m 1956 trë ®i, nguþ quyÒn ®· nhiÒu lÇn thay ®æi ranh giíi c¸c quËn, x· cña tØnh. N¨m 1956, Êp Ph−íc ChØ (huyÖn Tr¶ng Bµng) bÞ c¾t ®Ó nhËp vÒ tØnh Long An do vÞ trÝ giao th«ng kh«ng thuËn lîi. Theo NghÞ ®Þnh 01/BNV/HC-N§ ngµy 3-1-1957, nguþ quyÒn Sµi Gßn chia tØnh T©y Ninh lµm ba quËn: Ch©u Thµnh cã 6 tæng; Gß DÇu H¹ cã 3 tæng; Tr¶ng Bµng cã 1 tæng. Sau ®ã, c¸c tæng vµ x· còng cã sù thay ®æi. Do ®Þa bµn réng, khã kh¨n trong qu¶n lý nªn n¨m 1959, chóng chia quËn Ch©u Thµnh ra lµm hai quËn lµ Ph−íc Ninh vµ Phó Kh−¬ng; chia quËn Gß DÇu H¹ ra lµm hai quËn lµ HiÕu ThiÖn vµ Khiªm Hanh. N¨m 1961, quËn Tr¶ng Bµng ®æi tªn thµnh quËn Phó §øc. N¨m 1963, c¾t x· BÕn Cñi cña quËn Khiªm Hanh ®Ó s¸p nhËp vµo huyÖn Tri T©m cña tØnh B×nh D−¬ng. §Õn th¸ng 10-1963, ®Ó t¨ng c−êng tuyÕn phßng thñ h−íng T©y B¾c Sµi Gßn, nguþ quyÒn ®· t¸ch hai quËn §øc Hoµ vµ §øc HuÖ cña tØnh Long An nhËp víi quËn Phó §øc cña tØnh T©y Ninh vµ Cñ Chi cña Gia §Þnh lËp ra tØnh HËu NghÜa. Víi quyÕt ®Þnh nµy cña nguþ quyÒn th× ranh giíi T©y Ninh cã sù thay ®æi lín lµ mÊt huyÖn Tr¶ng Bµng cò, tØnh chØ cßn cã 4 quËn víi 8 tæng gåm 46 x·. 12 Nh− vËy: thêi kú 1954-1975, ®Ó qu¶n lý chÆt vµ thùc hiÖn ©m m−u gom d©n vµo c¸c Êp chiÕn l−îc, b×nh ®Þnh vµ tiªu diÖt c¸ch m¹ng, t¨ng c−êng phßng thñ cho thñ ®« Sµi Gßn, nguþ quyÒn ®· cã nh÷ng ®iÒu chØnh- chia nhá ®Þa giíi hµnh chÝnh tØnh T©y Ninh. *VÒ phÝa chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng: Sau HiÖp ®Þnh Geneva, ta thµnh lËp thÞ x· T©y Ninh vµ huyÖn Toµ Th¸nh. N¨m 1960, ta lËp khu c¨n cø ®Þa míi lÊy tªn C1000 trùc thuéc Trung −¬ng Côc miÒn Nam. Sang n¨m 1961,._. C1000 ®æi thµnh khu c¨n cø C105 trùc thuéc R; thµnh lËp huyÖn BÕn CÇu; t¸ch huyÖn Tr¶ng Bµng ®Ó lËp thªm huyÖn Gß DÇu. N¨m 1961 T©y Ninh thuéc Khu 7 miÒn §«ng hay Khu 1 hoÆc T1 gåm c¸c tØnh: Bµ RÞa- Long Kh¸nh, Biªn Hßa, Thñ DÇu Mét, Ph−íc Thµnh, Ph−íc Long vµ T©y Ninh. Cuèi n¨m 1967, do yªu cÇu ph¸t triÓn cña chiÕn tr−êng, c¸c quËn néi- ngo¹i thµnh thuéc ®Æc khu Sµi Gßn- Chî Lín vµ mét sè huyÖn cña c¸c tØnh ven Sµi Gßn ®−îc s¾p xÕp l¹i thµnh ph©n khu. HuyÖn Tr¶ng Bµng ®−îc giao vÒ Ph©n khu 1 thuéc ®Æc khu Sµi Gßn- Chî Lín. Th¸ng 10-1967 chuÈn bÞ cho cuéc tiÕn c«ng n¨m MËu Th©n (1968) c¸c Khu ®−îc gi¶i thÓ ®Ó thµnh lËp c¸c ph©n Khu h×nh thµnh 5 c¸nh qu©n tiÕn c«ng vµo Sµi Gßn. T©y Ninh thuéc ph©n Khu 1 trªn h−íng T©y B¾c vµo Sµi Gßn. §Õn n¨m 1972, khu c¨n cø C105 ®−îc gi¶i phãng hoµn toµn, Trung −¬ng Côc giao c¨n cø nµy l¹i cho tØnh T©y Ninh vµ lËp thµnh huyÖn T©n Biªn; ®ång thêi huyÖn Tr¶ng Bµng còng ®−îc tr¶ vÒ T©y Ninh. Khi c¸c ph©n Khu gi¶i thÓ kh«i phôc l¹i c¸c Khu nh− tr−íc ®©y, T©y Ninh thuéc Khu 7 hay Khu miÒn §«ng. §Çu n¨m 1975 tØnh T©y Ninh vµ tØnh B×nh Ph−íc t¸ch khái Khu 7, trùc thuéc Trung −¬ng Côc miÒn Nam vµ Bé ChØ huy MiÒn. Tõ ®©y, tØnh T©y Ninh trë l¹i ranh giíi cò cho ®Õn khi kÕt thóc cuéc chiÕn tranh chèng Mü vµ tay sai. NhËn xÐt: thêi kú 1954-1975, chóng ta ®· thµnh lËp nhiÒu huyÖn míi, khu c¨n cø, ®iÒu chØnh ®Þa giíi cña T©y Ninh ®Ó phï hîp víi t×nh h×nh chiÕn tr−êng, chèng l¹i ©m m−u cña kÎ thï vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc x©y dùng thÕ vµ lùc c¸ch m¹ng, chñ ®éng tiÕn c«ng ®Þch trªn chiÕn tr−êng, b¶o vÖ c¬ quan ®Çu n·o kh¸ng chiÕn cña miÒn Nam. §©y lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®èi víi c¸ch m¹ng, nhÊt lµ khi chiÕn tr−êng ngµy cµng ¸c liÖt trªn ®Êt T©y Ninh. 1.1.4. Thêi kú tõ n¨m 1975 ®Õn nay Trªn c¬ së nh÷ng huyÖn ®−îc thµnh lËp trong kh¸ng chiÕn, n¨m 1989, T©y Ninh lËp thªm huyÖn T©n Ch©u tõ mét phÇn ®Êt cña huyÖn T©n Biªn vµ D−¬ng Minh Ch©u. HiÖn nay tØnh T©y Ninh cã 1 thÞ x· vµ 8 huyÖn. 13 1.2 VÞ trÝ chiÕn l−îc cña T©y Ninh: MiÒn §«ng Nam bé ë vµo vÞ trÝ chuyÓn tiÕp gi÷a cao nguyªn miÒn Nam víi ®ång b»ng s«ng Cöu Long, l−ng dùa vµo d·y Tr−êng S¬n vµ vïng rõng nói Nam §«ng D−¬ng, mÆt h−íng xuèng ®ång b»ng vµ biÓn §«ng. MiÒn §«ng Nam bé cã vÞ trÝ chiÕn lù¬c quan träng c¶ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, qu©n sù, v¨n hãa x· héi vµ giao l−u quèc tÕ. Trong thêi kú 1945-1975, ®èi víi thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü, n¬i ®©y lu«n lu«n lµ ®Þa bµn mang ý nghÜa sèng cßn cña cuéc chiÕn tranh x©m l−îc. Vïng nµy tËp trung nhiÒu tiÒm lùc kinh tÕ, h¶i c¶ng, s©n bay vµ hÖ thèng ®−êng giao th«ng thñy bé quan träng. §Æc biÖt n»m gi÷a ®Þa bµn miÒn §«ng Nam bé, thµnh phè Sµi Gßn lµ ®¹i b¶n doanh cña qu©n viÔn chinh x©m l−îc; lµ thñ phñ, trung t©m chÝnh trÞ, qu©n sù, kinh tÕ, v¨n hãa cña chÕ ®é ngôy quyÒn; n¬i ph¸t ra vµ chØ ®¹o thùc hiÖn c¸c chñ tr−¬ng chiÕn l−îc, c¸c kÕ ho¹ch- biÖn ph¸p vµ thñ ®o¹n chiÕn thuËt cña cuéc chiÕn tranh; n¬i bè trÝ phÇn lín lùc l−îng qu©n sù víi nh÷ng ®¬n vÞ c¬ ®éng chiÕn l−îc sõng sá vµ hÖ thèng kho tµng dù tr÷ vËt chÊt kÜ thuËt nu«i sèng guång m¸y cuéc chiÕn tranh x©m l−îc. §èi víi ta, miÒn §«ng Nam bé cã 3 vïng chiÕn l−îc hoµn chØnh (®« thÞ, n«ng th«n ®ång b»ng, n«ng th«n rõng nói), cã h¶i c¶ng vµ bê biÓn, cã ®−êng biªn giíi. §«ng Nam bé lµ n¬i tËp trung víi tØ lÖ cao c«ng nh©n c«ng nghiÖp, c«ng nh©n c¸c ®ån ®iÒn cao su, ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè ; n¬i héi tô truyÒn thèng d©n téc vµ b¶n lÜnh cña nh÷ng ng−êi tiªn phong më ®Êt, cã tinh thÇn ®Êu tranh kiªn c−êng trong c«ng cuéc chinh phôc thiªn nhiªn vµ chèng giÆc ngo¹i x©m; lµ ®Þa bµn thÓ hiÖn sù vËn dông ®Çy ®ñ ®−êng lèi qu©n sù, chÝnh trÞ cña §¶ng ta vÒ tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh nh©n d©n, toµn d©n toµn diÖn; lµ ®Þa bµn cã ®iÒu kiÖn thÓ hiÖn mét c¸ch trùc tiÕp truyÒn thèng ®oµn kÕt chiÕn ®Êu chèng kÎ thï chung cña hai d©n téc ViÖt Nam- Campuchia. Sµi Gßn- miÒn §«ng Nam bé lµ n¬i më ®Çu vµ kÕt thóc cuéc kh¸ng chiÕn chèng x©m l−îc thêi kú 1945-1975. MiÒn §«ng Nam bé cã mét miÒn ®Êt lµm l¸ ch¾n gi÷ g×n an ninh phÝa T©y cña Tæ quèc vµ lµ n¬i tiÕp gi¸p ®ång b»ng s«ng Cöu Long b¸t ng¸t ruéng v−ên víi c©y tr¸i bèn mïa xanh tèt sum sª, ®ã lµ tØnh T©y Ninh. Trong cuéc chiÕn tranh chèng Mü vµ tay sai, T©y Ninh lµ mét tØnh n»m vÒ phÝa T©y B¾c thñ ®« Sµi Gßn cña nguþ quyÒn vµ gi¸p víi n−íc Campuchia. PhÝa B¾c vµ phÝa T©y gi¸p n−íc Campuchia víi chiÒu dµi biªn giíi 232km; phÝa Nam gi¸p tØnh Long An 13,5km vµ Sµi Gßn 32km; phÝa §«ng gi¸p tØnh B×nh D−¬ng vµ B×nh Long b»ng s«ng Sµi Gßn dµi 123km. §Þa h×nh T©y Ninh t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng ë diÖn réng, cã xu h−íng nghiªng dÇn tõ B¾c xuèng Nam. Trªn d¹ng ®Þa h×nh cã ®é cao kh«ng qu¸ 60m, næi lªn ngän nói Bµ §en cao 986m- ®©y lµ ngän nói cao nhÊt Nam bé. Trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, khu vùc 14 nói Bµ §en lµ mét ®Þa ®iÓm tèt cho c¸c nhãm §¶ng ho¹t ®éng khi bÞ lé, bÞ kÎ thï khñng bè, t¹m rót vÒ ®©y Èn n¸o chê thêi c¬. Sau nµy, ®Õ quèc Mü còng lîi dông ®Ønh nói cao ®Ó ®Æt tr¹m viÔn th«ng nh»m khèng chÕ cöa ngâ T©y B¾c Sµi Gßn, c¶ miÒn §«ng Nam bé vµ n−íc Campuchia. Nói Bµ §en, n¬i ®· tõng diÔn ra nh÷ng trËn ®¸nh ¸c liÖt gi÷a ta vµ ®Þch ®Ó giµnh giËt nhau tõng triÒn nói, hang ®¸ nh»m b¸m trô v× tÝnh chÊt quan träng cña nã. T©y Ninh cã d¶i rõng giµ b¹t ngµn chiÕm 1/2 diÖn tÝch ®Êt ®ai toµn tØnh, kÐo dµi lªn h−íng §«ng B¾c liªn hoµn víi §ång Nai, T©y Nguyªn, miÒn Trung cña ®Êt n−íc; phÝa Nam th«ng víi §ång Th¸p M−êi ®· t¹o ra con ®−êng giao liªn huyÕt m¹ch tõ T©y Nam bé víi miÒn §«ng Nam bé lªn T©y Nguyªn ra miÒn B¾c. Rõng T©y Ninh ®−îc thiªn nhiªn nhiÖt ®íi −u ®·i nªn phong phó vµ ®a d¹ng vÒ thùc vËt- ®éng vËt víi “c©y cèi t−¬i tèt, mïa nµo thøc Êy”; v× thÕ nã chÝnh lµ kho dù tr÷ thùc phÈm dåi dµo cho nh©n d©n tõ xa x−a, cho bé ®éi vµ nh©n d©n nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng giÆc. §Æc biÖt rõng D−¬ng Minh Ch©u xøng ®¸ng víi lêi khen “Rõng che bé ®«i, rõng v©y qu©n thï” vµ trë thµnh chiÕn khu næi tiÕng vïng §«ng Nam bé. ChiÕn khu D−¬ng Minh Ch©u lµ mét trong nh÷ng chiÕn khu lín cña miÒn §«ng Nam bé trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü (chiÕn khu C). Xø ñy Nam Bé vµ Bé T− lÖnh Nam bé tõng lÊy rõng Trµ D¬- §ång Rïm lµm c¨n cø; c¸c c¬ quan Xø ñy vµ c¸c TiÓu ®oµn chñ lùc Nam bé lÇn l−ît vÒ tró qu©n b¶o vÖ c¨n cø Xø ñy. Bé T− lÖnh Ph©n liªn khu miÒn §«ng tr−íc ®ãng ë chiÕn khu §, sau còng dêi vÒ c¨n cø D−¬ng Minh Ch©u. §Þa thÕ rõng cña T©y Ninh rÊt thuËn lîi cho c¸ch m¹ng miÒn Nam x©y dùng c¨n cø, Ðm qu©n, giao th«ng liªn l¹c víi c¸c khu c¨n cø c¸ch m¹ng ë miÒn Nam. Trong chiÕn tranh, Mü-ngôy ®· dïng bom ®¹n vµ chÊt ®éc hãa häc ph¸ ho¹i rõng T©y Ninh nh»m triÖt h¹ nguån l−¬ng thùc, khu c¨n cø c¸ch m¹ng, n¬i ®· tõng che chë cho bé ®éi nh−ng lµm cho chóng khiÕp sî. Trong kh¸ng chiÕn chèng Mü, c¨n cø D−¬ng Minh Ch©u lµ n¬i tËp kÕt-huÊn luyÖn- thµnh lËp c¸c ®¬n vÞ chñ lùc cña miÒn §«ng Nam bé nh− S− ®oµn 5, 7, 9 vµ Trung ®oµn 4 ®éc lËp cña MiÒn. HuyÖn c¨n cø D−¬ng Minh Ch©u cã thÕ liªn hoµn víi c¸c c¨n cø Bêi Lêi cña Tr¶ng Bµng; víi BÕn §×nh, BÕn D−îc cña Cñ Chi; víi c¨n cø Rõng Nhum, Hßa Héi cña Ch©u Thµnh t¹o thÕ ch©n kiÒng v÷ng ch¾c vµ lµ bµn ®¹p ®Ó ®¸nh ®Þch cã ý nghÜa chiÕn l−îc trong kh¸ng chiÕn. T©y Ninh cã ®−êng biªn giíi víi n−íc Campuchia dµi 232km. PhÝa B¾c vµ phÝa T©y cña tØnh gi¸p c¸c tØnh Svayriªng, K«ngp«ngchµm thuéc vïng §«ng B¾c Campuchia. Khu vùc ®−êng biªn giíi giòa 2 n−íc b»ng ph¼ng, toµn rõng rËm vµ ®ång b»ng, cã ®−êng giao th«ng thñy bé thuËn tiÖn; trong lÞch sö, nh©n d©n hai n−íc vïng gi¸p biªn cã tËp qu¸n 15 th−êng xuyªn qua l¹i bu«n b¸n lµm ¨n vµ cã truyÒn thèng ®oµn kÕt ®Êu tranh chèng ¸p bøc- chèng ngo¹i x©m nªn rÊt thuËn lîi trong viÖc x©y dùng c¨n cø kh¸ng chiÕn, di chuyÓn Ðm qu©n, tiÕp tÕ hËu cÇn tõ miÒn B¾c vµo…so víi chiÕn khu §. Ngoµi ra, tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1970 chÝnh phñ Campuchia do Sihanuc ®øng ®Çu ®· thùc hiÖn ®−êng lèi hoµ b×nh, trung lËp, kh«ng tham gia bÊt cø liªn minh qu©n sù hoÆc chÝnh trÞ nµo. ThÕ nh−ng, vµo th¸ng 3-1970, bän tay sai cña Mü lµm ®¶o chÝnh lËt ®æ Sihanuc, ®−a Lonnon lªn n¾m quyÒn th× n¬i ®©y diÔn ra sù phèi hîp chiÕn ®Êu cña 2 d©n téc ViÖt Nam vµ Campuchia cïng chèng kÎ thï chung. ChÝnh ®iÒu kiÖn thuËn lîi nªu trªn mµ §¶ng, trùc tiÕp lµ Trung −¬ng Côc, TØnh uû T©y Ninh chän vïng B¾c T©y Ninh lµm c¨n cø c¸ch m¹ng, lµm n¬i ®øng ch©n cña c¸c c¬ quan ®Çu n·o l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn ë miÒn Nam. Tõ phong trµo §ång khëi, cuéc c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc cña nh©n d©n miÒn Nam chuyÓn sang giai ®o¹n míi. §Ó thèng nhÊt sù chØ ®¹o vµ phï hîp víi t×nh h×nh c¸ch m¹ng míi, th¸ng 12-1960 Bé ChÝnh trÞ quyÕt ®Þnh thµnh lËp Trung −¬ng Côc miÒn Nam thay cho Xø uû Nam bé vµ t¹i vïng gi¶i phãng B¾c T©y Ninh, MÆt trËn D©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam ®−îc thµnh lËp ngµy 20-12-1960. Tõ ®©y, Trung −¬ng Côc, Qu©n uû vµ Bé chØ huy MiÒn, MÆt trËn D©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam, ChÝnh phñ c¸ch m¹ng l©m thêi Céng hoµ miÒn Nam ViÖt Nam ®øng ch©n t¹i vïng c¨n cø c¸ch m¹ng B¾c T©y Ninh ®Ó chØ ®¹o cuéc chiÕn tranh c¸ch m¹ng chèng ®Õ quèc Mü ë miÒn Nam v× vÞ trÝ chiÕn l−îc thuËn lîi cña vïng nµy. T©y Ninh cã vÞ trÝ chiÕn l−îc quan träng lµ cöa ngâ phÝa T©y B¾c Sµi Gßn. ThÞ x· T©y Ninh c¸ch trung t©m thµnh phè Hå chÝ Minh kho¶ng 88km ®−êng chim bay, 99km tÝnh theo quèc lé 22 vµ 22B, cã quèc lé 1 (quèc lé 22) tõ Sµi Gßn ®i Phn«m-Pªnh ch¹y qua. PhÝa Nam cña tØnh gi¸p thñ ®« Sµi Gßn cña nguþ víi chiÒu dµi 32km. Trªn ®Þa bµn T©y Ninh c¸ch Sµi Gßn chØ 100km l¹i cã “thñ ®« cña ViÖt céng” lµ ®iÒu mµ Mü- nguþ kh«ng chÊp nhËn. Sù thËt nµy lµ mét mèi ®e do¹ ®èi víi chóng v× thÕ chóng tuyªn bè “ T©y Ninh lµ c¨n cø ®Þa cña ViÖt céng ë miÒn Nam nªn c¸c lùc l−îng qu©n ChÝnh phñ vµ ®ång minh ®−îc quyÒn tù do oanh kÝch” [18, tr 659]. Sau thÊt thñ T©y Nguyªn th¸ng 3-1975, Bé Tæng tham m−u nguþ ®Ò xuÊt rót toµn bé qu©n chñ lùc nguþ vµ s− ®oµn 25 ®ang ®ãng ë T©y Ninh vÒ cè thñ mÆt trËn Cñ Chi- Hãc M«n b¶o vÖ cho Sµi Gßn th× Tæng thèng ThiÖu ®· kÞch liÖt ph¶n ®èi trong cuéc häp Héi ®ång T−íng lÜnh ngµy 20-3-1975 “ nÕu ViÖt céng chiÕm tØnh lþ T©y Ninh lµm thñ ®« cña hä th× c¸c «ng tÝnh sao?” [18, tr 662] nªn lùc l−îng nguþ t¹i T©y Ninh vÉn ®−îc gi÷ nguyªn hiÖn tr¹ng. 16 Ngoµi ra, huyÖn Tr¶ng Bµng ë phÝa Nam cña tØnh chØ c¸ch trung t©m thñ ®« nguþ 40 km nªn cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng: huyÖn ë vµo vÞ thÕ chèt chÆn cöa ngâ Sµi Gßn; cã c¨n cø Bêi Lêi nªn thuËn lîi cho tiÕn c«ng còng nh− phßng thñ cña ta; huyÖn n»m trong thÕ tam gi¸c gi÷a §øc Hoµ, Hãc M«n, Thñ DÇu Mét- mét khu vùc cã truyÒn thèng c¸ch m¹ng; huyÖn ®−îc xem lµ “vó s÷a” cña tØnh, cung cÊp søc ng−êi søc cña cho ®Þa ph−¬ng vµ MiÒn. ChÝnh v× trÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng nµy mµ Tr¶ng Bµng cã lóc bÞ Mü- nguþ t¸ch khái T©y Ninh, cßn ta th× nhËp vµo ®Æc khu Sµi Gßn- Chî Lín. VÞ trÝ chiÕn l−îc hÕt søc quan träng cña tØnh T©y Ninh trong cuéc chiÕn tranh x©m l−îc cña Mü- nguþ ë miÒn Nam ®−îc Tæng thèng NguyÔn V¨n ThiÖu nãi víi c¸c t−íng lÜnh thuéc quyÒn t¹i mét cuéc häp cÊp cao ngµy 2-1-1966 cña c¸i gäi lµ “Héi ®ång t−íng lÜnh”, cã t−íng Westmoreland- T− lÖnh c¸c lùc l−îng qu©n viÔn chinh Mü ë MiÒn Nam ViÖt Nam tham dù, Tæng thèng x¸c ®Þnh “C¸c «ng ph¶i nhí r»ng trªn toµn bé 3 vïng chiÕn thuËt, vïng ngo¹i vi Thñ ®« n¬i mµ t«i quan t©m nhÊt lµ T©y Ninh- chiÕn tr−êng nµy ë vµo giai ®o¹n nµo còng ¸c liÖt nhÊt. PhÝa sau biªn ®Þa lµ Cam-bèt- th¸nh ®−êng cña ViÖt céng, n¬i lý t−ëng cho B¾c ViÖt tuån ng−êi, tuån sóng ®¹n, l−¬ng thùc vµo x©m nhËp; n¬i chÝnh quyÒn B¾c ViÖt mÆc c¶ víi «ng Sihanuc, rõng rËm phÝa B¾c vµ T©y B¾c tØnh nµy lµ ®Æc khu cña ViÖt céng miÒn Nam. Chóng ta kh«ng thÓ chÊp nhËn ®Ó ViÖt céng ®ãng ®« ë mét n¬i chØ c¸ch chóng ta kh«ng ®Çy 100 c©y sè. Kh«ng chÊp nhËn tøc lµ chóng ta ph¶i ®¸nh, ®¸nh b»ng mäi ho¶ khÝ chóng ta cã, ®¸nh b»ng Qu©n lùc ViÖt Nam vµ b»ng lùc l−îng ®ång minh. T«i còng t¸i kh¼ng ®Þnh víi c¸c «ng r»ng: ®©y lµ chiÕn tr−êng ta ph¶i ®¸nh vµ ph¶i gi÷ cho ®Õn khi toµn th¾ng Céng s¶n ë miÒn Nam” [18, tr.657]. T©y Ninh lµ vïng ®Êt cã truyÒn thèng ®Êu tranh chèng ngo¹i x©m tõ l©u ®êi; lµ c¨n cø ®Çu n·o l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn 9 n¨m chèng Ph¸p cña Nam bé. V× thÕ, tr−íc khi héi nghÞ Gi¬nev¬ diÔn ra, ®Õ quèc Mü ®· cö t−íng Collins dÉn ®Çu mét ph¸i ®oµn qu©n sù vµ chÝnh trÞ sang ViÖt Nam thÞ s¸t t×nh h×nh th× Collins ®· ®Õn kh¶o s¸t T©y Ninh. Ngay khi HiÖp ®Þnh Geneva cã hiÖu lùc, Ng« §×nh DiÖm ®−a NguyÔn V¨n Vµng vÒ lµm TØnh tr−ëng; ®−a 2 tªn quan l¹i Ph¸p lµ §ç T−êng Thanh lµm quËn tr−ëng Tr¶ng Bµng vµ L©m V¨n Huª lµm quËn tr−ëng Ch©u Thµnh, tiÕn hµnh tæ chøc l¹i bé m¸y hµnh chÝnh, t− ph¸p. §i ®«i víi viÖc x©y dùng bé m¸y cai trÞ, Mü- DiÖm nhanh chãng x©y dùng lùc l−îng vò trang tõ x· trë lªn. Chóng b¾t thanh niªn vµo d©n vÖ vµ lËp “D©n vÖ ®oµn”, ®«n d©n vÖ lªn b¶o an vµ thµnh lËp c¸c s− ®oµn chñ lùc míi. Th¸ng 9-1954, DiÖm cÊp tèc ®−a trung ®oµn 39 thuéc s− ®oµn chñ lùc 13 lªn lËp c¨n cø Tua Hai (cßn gäi lµ thµnh NguyÔn Th¸i Häc), c¸ch thÞ x· T©y Ninh 7 km vÒ h−íng B¾c trªn ®−êng lªn biªn giíi Campuchia; ®ång thêi cßn 17 x©y dùng thªm nhiÒu ®ån cÊp ®¹i ®éi trong vïng c¨n cø kh¸ng chiÕn cò nh− CÇn §¨ng, Sa M¸t, Kµ Tum, Bµu Cá…lµm l¸ ch¾n ng¨n chÆn tõ xa cho thñ ®« Sµi Gßn. 1.3. TruyÒn thèng yªu n−íc chèng ngo¹i x©m cña qu©n d©n T©y Ninh T©y Ninh lµ mét ®¹o cña biªn câi thêi x−a, cho nªn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn lµ qu¸ tr×nh ®Êu tranh gay go ¸c liÖt chèng ngo¹i x©m. Thêi kú ®Çu ®Êu tranh lËp tØnh cã biÕt bao bËc ®¹i thÇn ®Õn ®Êt T©y Ninh vµ cïng nh©n d©n T©y Ninh chèng giÆc, mét sè l·nh binh tõ tr−íc ®ã vµ dÇn dÇn vÒ sau cïng thêi víi «ng lín Trµ Vong liªn tôc chèng giÆc Miªn. C«ng lao c¸c ®¹i thÇn, t−íng l·nh lµ thÕ nh−ng c«ng lao vµ tinh thÇn yªu n−íc bÊt khuÊt chèng giÆc b¶o vÖ quª h−¬ng cña nh©n d©n T©y Ninh còng hÕt søc oanh liÖt míi b¶o vÖ ®−îc m¶nh ®Êt tiÒn tiªu nµy. Tinh thÇn ®ã b¾t nguån tõ truyÒn thèng yªu n−íc chèng ngo¹i x©m cña tæ tiªn trong 4.000 n¨m lÞch sö. VÊn ®Ò “®éng vi binh, tÞnh vi d©n”, vÊn ®Ò “giÆc ®Õn nhµ ®µn bµ còng ®¸nh”, vÊn ®Ò hËu cÇn t¹i chç, vÊn ®Ò tù t¹o vò khÝ ®¸nh giÆc v.v… ®Òu cã vµ ®−îc nh©n d©n T©y Ninh thùc hiÖn, ph¸t huy vµ tõng b−íc cã n©ng cao. Ngay nh− viÖc biÕt sö dông vËt liÖu ë ®Þa ph−¬ng lµ dÇu trong nÊu s«i dïng g¸o t¸t hoÆc èng thôt phun dÇu s«i chèng giÆc rÊt hiÖu nghiÖm ë thêi kú ®¸nh nhau b»ng d¸o m¸c, bän giÆc Miªn rÊt sî lo¹i vò khÝ nµy. Rõng c©y ë T©y Ninh còng lµ c¨n cø tõ x−a cña nghÜa qu©n “xuÊt quü nhËp thÇn” chèng giÆc vµ gç còng ®−îc dïng trong chiÕn thuËt “gç l¨n giÕt giÆc”. Cung, n¸ còng ®−îc ph¸t huy, luyÖn tËp vâ nghÖ còng cã truyÒn thèng vµ kh«ng hiÕm phô n÷ T©y Ninh biÕt vâ nghÖ ®ñ søc ®¸nh tr¶ víi nam giíi hoÆc víi sè l−îng ®«ng h¬n mµ ®©y cßn lµ tiÒn th©n, lµ truyÒn thèng cña “®¹o qu©n tãc dµi” vµ ®éi n÷ ph¸o binh huyÖn Ch©u Thµnh thêi kh¸ng Mü. Phñ T©y Ninh, sau HiÖp −íc 5-6-1862 cña triÒu ®×nh NguyÔn, nh©n d©n ®· ®øng lªn kh¸ng Ph¸p, ®iÓn h×nh lµ cuéc chiÕn ®Êu cña nghÜa qu©n do Tham t¸n Qu©n vô Kh©m TÊn T−êng chØ huy, «ng ®· chèng lÖnh b·i binh hµng giÆc cña triÒu ®×nh HuÕ, rót vÒ phñ An C¬ (H¶o §−íc) tæ chøc chiÕn ®Êu suèt mÊy n¨m lµm tØnh tr−ëng T©y Ninh lµ Larclauze ph¶i nhiÒu phen nghiªng ng·; Tr−¬ng QuyÒn ®−a nghÜa qu©n vÒ kÕt hîp víi nghÜa qu©n cña Pu- K¨m-P« ®¸nh giÆc Ph¸p nhiÒu trËn quyÕt liÖt; L·nh binh Tßng còng kh«ng tu©n lÖnh b·i binh mµ x©y dùng lùc l−îng chèng qu©n Ph¸p ë vïng Tr¶ng Bµng vµ ®em qu©n gióp NguyÔn Tri Ph−¬ng gi÷ ®¹i ®ån ChÝ Hoµ; ë vïng BÕn CÇu, L·nh binh KÐt liªn tôc ®¸nh ®Þch b»ng h×nh thøc “du kÝch chiÕn”, ban ®ªm tÊn c«ng vµo c¸c ®ån bãt lÎ cña Ph¸p g©y nhiÒu thiÖt h¹i cho ®Þch; phong trµo Thiªn ®Þa héi do «ng Hå V¨n Ch−- H−¬ng c¶ ®Çu tiªn cña lµng An TÞnh- tæ chøc ho¹t ®éng chèng Ph¸p. Phong trµo quÇn chóng næi dËy hoÆc ngÊm ngÇm tæ 18 chøc chuÈn bÞ chèng Ph¸p ©m Ø cho ®Õn ngµy cã ¸nh s¸ng cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam räi vµo T©y Ninh. Nh÷ng ®èm löa c¸ch m¹ng ®−îc nhen nhãm råi bïng lªn lan réng kh¾p tØnh. Tõ tæ chøc Céng s¶n Gß Chai, Suèi §¸ ®Õn nh÷ng ho¹t ®éng cña c¸n bé ®¶ng viªn ë Ph−íc ChØ, Long Kh¸nh, Giång NÇn, Qu¸n C¬m …, phong trµo c¸ch m¹ng T©y Ninh ®· v−ît qua bao khã kh¨n, thö th¸ch ®Ó x©y dùng ®éi ngò, tËp hîp quÇn chóng xung quanh §¶ng. §ã lµ sù chuÈn bÞ cho cuéc khëi nghÜa Nam kú 23-11-1940, ®ã lµ thêi kú chuÈn bÞ cho tæng khëi nghÜa cïng c¶ n−íc lµm nªn C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945. B·o t¸p c¸ch m¹ng cña trªn 20 triÖu ®ång bµo c¶ n−íc tõ B¾c chÝ Nam d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ B¸c Hå ®· lµm nªn cuéc tæng khëi nghÜa long trêi lë ®Êt giµnh chÝnh quyÒn vÒ tay nh©n d©n, trong kh«ng khÝ t−ng bõng cña ngµy Quèc kh¸nh 2-9, B¸c Hå ®· long träng ®äc b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp tr−íc quèc d©n ®ång bµo vµ thÕ giíi khai sinh n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ - Nhµ n−íc c«ng n«ng ®Çu tiªn ë §«ng Nam ¸. Nh−ng chØ mét th¸ng sau ngµy Quèc kh¸nh, qu©n d©n T©y Ninh ®· ph¶i chuÈn bÞ cÇm sóng chiÕn ®Êu ®Ó b¶o vÖ chÝnh quyÒn vµ gi÷ v÷ng thµnh qu¶ c¸ch m¹ng. Ngµy 8-11-1945, thùc d©n Ph¸p ®¸nh chiÕm T©y Ninh, bän ph¶n ®éng- bän c¬ héi ngãc ®Çu dËy, qu©n d©n T©y Ninh ph¶i ®−a con em m×nh gia nhËp lùc l−îng vò trang c¸ch m¹ng, dang réng vßng tay ®ãn nh÷ng ®oµn qu©n “Nam tiÕn” cïng ®ång bµo Nam bé tiÕn hµnh toµn quèc kh¸ng chiÕn vµ thùc sù b−íc vµo cuéc kh¸ng chiÕn tr−êng kú ®Çy gian khæ hy sinh. Qu©n d©n T©y Ninh tõ mét Chi ®éi 11 ®· x©y dùng thµnh Trung ®oµn 311 lµm nßng cèt cho c¸c lùc l−îng vâ trang 3 thø qu©n - x©y dùng c¨n cø ®Þa vµ chiÕn khu v÷ng ch¾c, cñng cè khèi ®oµn kÕt toµn d©n trong mÆt trËn ViÖt Minh, thùc hµnh s¶n xuÊt vµ kh¸ng chiÕn- kiÕn quèc ®Ó gãp phÇn cïng c¶ n−íc lµm nªn chiÕn th¾ng §iÖn Biªn chÊn ®éng ®Þa cÇu, chÊm døt ¸ch ®« hé ngãt mét thÕ kû cña thùc d©n Ph¸p, xøng danh §Êt miÒn Nam thµnh ®ång Tæ quèc, n¬i tuyÕn ®Çu ®i tr−íc vÒ sau. Tõ ®©y, Ng−êi chiÕn sÜ xung kÝch cña d©n téc ngÈng cao ®Çu chµo b×nh minh n¾ng míi cña hoµ b×nh vµ nh©n d©n T©y Ninh chØ kÞp söa l¹i m¸i nhµ sau chiÕn tranh tµn ph¸ ®Ó b−íc vµo giai ®o¹n thi hµnh HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ víi mong −íc ®i ®Õn Tæng tuyÓn cö - thèng nhÊt ®Êt n−íc. ThÕ nh−ng, miÒn Nam vµo nöa sau nh÷ng n¨m 50, bãng ®en cña chñ nghÜa thùc d©n míi bao trïm b»ng chÐm giÕt, c−íp bãc. Bän x©m l−îc Mü ®· qu¼ng con bµi Ng« §×nh DiÖm vµo miÒn Nam lËp chÕ ®é “gia ®×nh trÞ” víi quèc s¸ch “tè céng”, “diÖt céng”, bän ph¶n ®éng ngãc ®Çu dËy th¼ng tay ®µn ¸p nh©n d©n. Mü ®æ ®« la vµ sóng ®¹n thùc hiÖn c¸c m−u ma ch−íc quû lµ dùng nguþ dËy, chÐm giÕt, c−íp bãc vµ tµn ph¸ buéc qu©n d©n c¶ n−íc tõ trong m¸u löa vïng lªn cÇm sóng trõng trÞ bän c−íp n−íc vµ b¸n n−íc. 19 Hoµ cïng toµn MiÒn chèng x©m l−îc, qu©n d©n T©y Ninh ph¸t huy truyÒn thèng yªu n−íc cña cha «ng ®· anh dòng ®øng lªn chèng l¹i kÎ thï giµy xÐo quª h−¬ng m×nh. Ng−êi T©y Ninh tù hµo vµ ghi vµo truyÒn thèng cña m×nh: chiÕn th¾ng Tua Hai (26-01-1960). §ã lµ trËn chiÕn ®Êu diÔn ra ®Çu tiªn ë miÒn Nam, ®¸nh vµo c¨n cø hËu cÇn cña S− ®oµn 21 nguþ, më mµn cho §ång khëi vâ trang toµn miÒn, t¹o thÕ v÷ng ch¾c ®Ó quÇn chóng vïng lªn ®Ëp tan bé m¸y nguþ quyÒn c¬ së nh»m giµnh quyÒn lµm chñ vÒ tay nh©n d©n. Trong suèt cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü vµ bän tay sai, ng−êi T©y Ninh ®· tõng kiªn gan chiÕn ®Êu ®Ó x©y dùng vµ b¶o vÖ chiÕn khu, n¬i Trung −¬ng Côc miÒn Nam vµ MÆt trËn d©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam… hµng ngµy trùc tiÕp l·nh ®¹o c¸ch m¹ng toµn MiÒn. Nh÷ng chiÕn th¾ng vang déi vµ nh÷ng chiÕn khu An C¬, c¨n cø C.1000, c¨n cø 105, c¨n cø ®Þa D−¬ng Minh Ch©u, chiÕn khu Bêi Lêi vµ cßn biÕt bao ®Þa danh kh¸c m·i m·i ®i vµo lÞch sö lµ niÒm tù hµo cña qu©n vµ d©n T©y Ninh trong 2 cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ Mü. 1.4. T©y Ninh chèng tr¶ ChiÕn tranh mét phÝa (1954-1960) 1.4.1. ChiÕn tranh mét phÝa ë T©y Ninh Khi chiÕm ®−îc MiÒn Nam, Mü-DiÖm cho r»ng c¸c cuéc næi dËy quy m« chèng l¹i ¸ch ®« hé cña chóng cã thÓ còng xuÊt ph¸t tõ T©y Ninh. Trong mét b¶n phóc tr×nh cña Lª V¨n Tþ - §¹i t−íng nguþ quyÒn DiÖm gëi ®¹i sø Mü lµ t−íng Collins, cã viÕt: “Nh÷ng cuéc phiÕn lo¹n x¶y ra ë nhiÒu n¬i nh−ng ®Çu n·o cña Céng qu©n, ch¾c ch¾n tõ vïng biªn thuú T©y Ninh gi¸p Cam Bèt, n¬i ®ã (chØ T©y Ninh)- chóng cã kh¶ n¨ng thµnh lËp nh÷ng c¨n cø lín” [18, tr 54]. Bëi thÕ, chóng ta kh«ng cã g× ng¹c nhiªn khi T©y Ninh trë thµnh mét trong nh÷ng tØnh träng ®iÓm thÝ ®iÓm chiÕn l−îc chiÕn tranh cña Mü- nguþ vµ giai ®o¹n nµo chóng còng tËp trung ®¸nh ph¸ ¸c liÖt nhÊt. Ngay tõ nh÷ng n¨m 1955- 1956, Mü- DiÖm chñ tr−¬ng ph¶i b×nh ®Þnh cho ®−îc T©y Ninh, kiÓm so¸t cho ®−îc vïng biªn giíi, ®Þch tËp trung x©y dùng hÖ thèng ®−êng ngang- däc, thäc s©u vµo khu c¨n cø cña ta. §Ó phôc vô cho ©m m−u nµy, nguþ quyÒn tØnh chñ tr−¬ng b¾t d©n ®i lµm “x©u” vµ tuyªn truyÒn trong quÇn chóng lµ ®i ®¾p ®−êng ®Ó “ChÝnh phñ më mang ®−êng s¸, kiÕn thiÕt ®Êt n−íc”. Thêi Mü- DiÖm nh»m môc ®Ých biÕn T©y Ninh thµnh mét tiÒn ®ån v÷ng ch¾c ®Ó b¶o vÖ cöa ngâ T©y B¾c Sµi Gßn, ®Õ quèc Mü ®· ®æ vµo ®©y rÊt nhiÒu bom ®¹n, chÊt ®éc hãa häc vµ c¸c ph−¬ng tiÖn chiÕn tranh kh¸c h×nh thµnh nªn mét hÖ thèng ®ån bãt vµ c¨n cø qu©n sù kh¾p tØnh. Ngoµi viÖc dïng bom napan vµ chÊt ®éc hãa häc hñy diÖt rõng, Mü- DiÖm cßn cho bän cai thÇu khai th¸c rõng víi ý ®å khai hoang ph¸ rõng, ph¸ c¨n cø c¸ch m¹ng vµ xÎ ®−êng ngang däc chia nhá vïng rõng phôc vô cho ©m m−u qu©n sù cña chóng. 20 Trong kho¶ng thêi gian tõ th¸ng 7-1956 ®Õn th¸ng 2-1957, ë T©y Ninh ®Þch tiÕn hµnh chiÕn dÞch “Tr−¬ng TÊn Böu”, ®©y lµ mét chiÕn dÞch ®èi víi T©y Ninh cã thÓ gäi lµ nh÷ng cuéc cµn quÐt, khñng bè d· man tr¾ng trîn nhÊt, b»ng nh÷ng thñ ®o¹n tr¶ thï hÌn h¹ nhÊt. Cuèi n¨m 1956, nguþ quyÒn DiÖm ®−a tªn NguyÔn V¨n Kho¸i tõ Gia §Þnh lªn thay tªn Ch©u Ngäc Th«i lµm tØnh tr−ëng víi 2 lý do: Mét lµ tªn Th«i trong thêi gian cÇm quyÒn ë T©y Ninh ®· tá ra bÊt lùc vµ cã dÊu hiÖu theo ®u«i d©n trong c¸c thñ ®o¹n c−íp tr¸ h×nh, b¾t ng−êi kh¸ng chiÕn cò bÞ d©n ®Êu tranh v¹ch mÆt kh«ng d¸m th¼ng tay cßn chÇn chõ. Hai lµ ®−a tªn Lª V¨n Kho¸i lªn lµm tØnh tr−ëng v× «ng ta cã kinh nghiÖm ®µn ¸p d©n ë Gia §Þnh vµ cã th©m thï víi Céng s¶n. §Çu n¨m 1957, nguþ quyÒn T©y Ninh cho rµ xÐt l¹i thµnh phÇn lý lÞch tÒ nguþ tõ Êp- x· ®Õn quËn- tØnh. Chóng sa th¶i, b¾t bí nh÷ng ng−êi chóng t×nh nghi lµ cã liªn l¹c víi ta hoÆc cã th¸i ®é l−ng chõng, lµm viÖc tiªu cùc nh»m róng Ðp sè cßn l¹i. Thay vµo ®ã chóng ®−a bän c¸n bé, c«ng d©n vô, c¸n bé th«ng tin vµ nh÷ng tªn trong Tæng ®oµn d©n vÖ vÒ lµm uû viªn c¶nh s¸t ë c¸c Héi ®ång h−¬ng chÝnh x· hoÆc c¸c tr−ëng, phã ®oµn d©n vÖ. PhÇn lín bän nµy lµ nh÷ng tªn ph¶n ®éng ®éi lèt C«ng gi¸o di d©n cã chÝnh kiÕn thï ®Þch víi c¸ch m¹ng. Nh÷ng ng−êi tr−íc ®©y ®−îc ta cµi vµo c¸c tæ chøc nguþ quyÒn ë c¬ së nh÷ng n¨m 1955-1956 ®· cã 80% bÞ ®Þch ph¸ r·. Mét sè ®Þa ph−¬ng nh−: Ninh §iÒn, Thanh §iÒn (Ch©u Thµnh); Ph−íc Th¹nh, An Th¹nh (Gß DÇu); Gia Léc, §«n ThuËn, Léc H−ng (Tr¶ng Bµng) ®Þch ®· ph¸t hiÖn vµ khñng bè hÇu nh− gÇn hÕt c¬ së, mét sè l¸nh ®i n¬i kh¸c, mét sè cßn l¹i kh«ng d¸m liªn l¹c víi ta. ChiÕn dÞch “Tr−¬ng TÊn Böu”, ngoµi môc tiªu chñ yÕu ®¸nh ph¸ ta, ®Þch cßn t¨ng c−êng lùc l−îng qu©n sù lµm c«ng cô ®Ó ®µn ¸p phong trµo c¸ch m¹ng ë c¬ së, chóng tuyÓn lùa nh÷ng phÇn tö ®−îc chóng cho lµ tèt thµnh lËp ë mçi x· 1 trung ®éi d©n vÖ biªn chÕ trang bÞ ®ñ, thµnh lËp tæng ®oµn d©n vÖ ë mçi quËn cã 1 ®¹i ®éi, ë tØnh cã 1 tiÓu ®oµn vµ nhiÒu trung ®éi ®éc lËp. Chóng triÓn khai hÖ thèng ®ån bãt dµy ®Æc trªn c¸c trôc lé 22, 13, tØnh lé 4, 26. §i ®«i víi viÖc t¨ng c−êng qu©n sù, Mü- DiÖm cho c¸i gäi lµ “Phong trµo liªn ®íi phô n÷” më ®−êng s©u vµo chiÕn khu ta võa phôc vô khai th¸c vËn chuyÓn l©m s¶n, võa xÐ n¸t c¨n cø ta tõ §ång Pan qua cÇu CÇn §¨ng dµi 19 km, lËp ph−¬ng ¸n x©y dùng s©n bay T©y Ninh, c¶ng BÕn KÐo, BÕn Sái lµm c¨n cø cho c¸c giang thuyÒn phôc vô ®¸nh ph¸ ta trªn tuyÕn s«ng Sµi Gßn vµ s«ng Vµm Cá §«ng. Ngoµi ra, ®Þch cßn lªn quy ho¹ch x©y dùng dinh quËn Ph−íc Ninh ë BÕn Sái, dinh quËn HiÕu ThiÖn ë ng· 3 Bµu Gâ- Lîi ThuËn (Gß DÇu Th−îng). Tõ cuèi n¨m 1955 ®Õn n¨m 1958, chiÕn dÞch “tè céng, diÖt céng” ®−îc chóng triÓn khai ®ång bé trªn c¸c huyÖn, b¾t ®Çu tõ Ch©u Thµnh, sau ®ã lµ Tr¶ng Bµng, Gß DÇu vµ ThÞ 21 X·. Chóng thanh läc nh÷ng gia ®×nh c¸ch m¹ng vµ cã quan hÖ víi c¸ch m¹ng tËp trung, ngµy nµy qua ngµy kh¸c buéc bµ con ph¶i lµm tê li khai víi chång- con- em m×nh vµ buéc gia ®×nh ph¶i ®i gäi th©n nh©n ®ang theo “ViÖt céng” trë vÒ. Chóng cho bän mËt vô, th¸m b¸o b¸m ngµy ®ªm quÊy nhiÔu, g©y trë ng¹i rÊt lín cho viÖc lµm ¨n sinh sèng cña bµ con; chóng cßn thùc hiÖn ©m m−u chia rÎ ®ång bµo l−¬ng gi¸o ®oµn kÕt ®Êu tranh. MÆc dï h¨m do¹, b¾t bí, khñng bè hay mua chuéc dô dç nh−ng chóng ®· kh«ng ®¹t ®−îc kÕt qu¶ theo ý muèn. ChiÕn dÞch “Tr−¬ng TÊn Böu” tuy lóc ®Çu cã g©y cho ta tæn thÊt nh−ng vÒ c¬ b¶n trªn chiÕn tr−êng T©y Ninh, Mü-nguþ ®· gÆp sù ph¶n kh¸n víi nhiÒu h×nh thøc cña nh©n d©n vµ bÞ thÊt b¹i nh− lêi chóng tù thó nhËn “… ë T©y Ninh, quèc s¸ch “tè céng, diÖt céng” kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ h÷u hiÖu lý do ®Þa h×nh rõng rËm, biªn giíi, chóng (chØ lùc l−îng c¸ch m¹ng) dÔ lÉn trèn l¹i ®−îc d©n chóng th©n céng che chë. ThiÕt nghÜ, ®èi víi mét tØnh lÎ biªn thuú nh− T©y Ninh ta ph¶i cã biÖn ph¸p m¹nh h¬n…” [18, tr.68]. N¨m 1959, Mü- DiÖm ngµy cµng ph¸t xÝt ho¸ bé m¸y chÝnh quyÒn. Chóng ban hµnh luËt 10/59, c«ng khai lª m¸y chÐm ®i kh¾p miÒn Nam giÕt h¹i ng−êi yªu n−íc. Mét bÇu kh«ng khÝ ngét ng¹t bao trïm t¹i T©y Ninh khi chóng lËp Toµ ¸n ®Æc biÖt c«ng khai xö chÐm ®ång chÝ Hoµng Lª Kha nh»m uy hiÕp tinh thÇn quÇn chóng; thÕ nh−ng, sù kiÖn nµy cµng lµm cho lßng c¨m phÉn cña mäi ng−êi lªn cao vµ quyÕt vïng lªn t×m lèi tho¸t. 1.4.2. Qu©n d©n T©y Ninh chèng ChiÕn tranh mét phÝa Sau HiÖp ®Þnh Geneva, phong trµo ®Êu tranh cña quÇn chóng ®ßi thi hµnh HiÖp ®Þnh, ®ßi ruéng ®Êt ph¸t triÓn m¹nh trong tØnh vµ ®Þch ®· th¼ng tay ®µn ¸p lµm tæn thÊt lùc l−îng ta “tæn thÊt do kÎ thï g©y ra rÊt lín, ta ph¶i mÊt nhiÒu thêi gian ®Ó gÇy dùng l¹i c¬ së nh− nh÷ng n¨m 1955-1956, nh−ng qua cä s¸t víi ®Þch, ta cµng kh¼ng ®Þnh lßng d©n ®èi víi c¸ch m¹ng. Søc d©n nh− søc n−íc, ®Þch cµng ®Ì Ðp m¹nh bao nhiªu th× søc bËt dËy bung ra cµng lín bÊy nhiªu. §iÒu ®ã ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra trong mét t−¬ng lai kh«ng xa…” [18, tr.68]. §Þch cµng ra søc ®¸nh ph¸, k×m kÑp, nh©n d©n ta cµng c¨m thï, cµng ®oµn kÕt ®Êu tranh. ë nhiÒu n¬i, nguþ quyÒn sai bän d©n vÖ ®Õn tõng nhµ b¾t d©n tËp trung häc tËp “tè céng”, b¾t nh©n d©n “ly khai Céng s¶n”, b¾t phô n÷ lµm giÊy ly dÞ chång, lµm giÊy tõ con, róng Ðp ng−êi kh¸ng chiÕn cò ly khai Céng s¶n. Bµ con ta viÖn ®ñ mäi lý do ®Ó ph¶n ®èi nh−: bËn lo lµm ¨n xa, b©n con ®au, cha mÑ èm kh«ng ®i häc tËp. NÕu bÞ c−ìng Ðp ®Õn n¬i tËp trung th× t×m c¸ch chen lÊn nhau, c·i nhau Çm Ü hoÆc ®Ó trÎ con la khãc lµm mÊt trËt tù. Trong nh÷ng n¨m 1954 ®Õn 1958, ®Þch t¨ng c−êng b¾t lÝnh, k×m kÑp, ®µn ¸p d· man ng−êi kh¸ng chiÕn- nh©n d©n; võa khñng bè võa mua chuéc ®Ó chia rÏ lµm suy yÕu lùc l−îng c¸ch m¹ng. Trong t×nh thÕ cùc kú khã kh¨n, phong trµo c¸ch m¹ng nh− s¾p tan r·, ng−êi d©n 22 T©y Ninh hµng ngµy ph¶i ®−¬ng ®Çu víi sù tµn b¹o cña kÎ thï, nh−ng víi truyÒn thèng bÊt khuÊt vµ ®−îc sù gi¸o dôc cña §¶ng nªn ®ång bµo cµng quyÕt t©m ®øng lªn chèng l¹i chóng b»ng nhiÒu h×nh thøc. Trong thêi kú nµy, §¶ng bé T©y Ninh ®· chØ ®¹o c¸c ®Þa ph−¬ng nhanh chãng æn ®Þnh t×nh h×nh quÇn chóng; v¹ch râ ©m m−u ®µn ¸p, ph¸ ho¹i HiÖp ®Þnh Geneva cña ®Þch; h−íng dÉn ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh tõng giai ®o¹n, cñng cè c¸c tæ chøc n«ng- thanh- phô vµ më ®Çu lµ cuéc ®Êu tranh cña trªn hai ngµn ®ång bµo huyÖn Tr¶ng Bµng ®ßi thi hµnh HiÖp ®Þnh Geneva. Trong nh÷ng n¨m 1955-1956, phong trµo ®Êu tranh chèng c−íp ®ªm, lïng b¾t c¸n bé, chèng bÇu cö gi¶ hiÖu vµ nh÷ng thñ ®o¹n mÞ d©n cña ®Þch dùa vµo chiªu bµi “Quèc gia d©n téc”, “CÇn lao nh©n vÞ” cña kÎ thï. Cuéc ®Êu tranh cña s¸u ngµn ®ång bµo tÝn ®å Cao §µi chèng chÕ ®é Ng« §×nh DiÖm, b¶o vÖ lùc l−îng Cao §µi ly khai ra rõng kh¸ng chiÕn …. Suèt n¨m 1959, ®Þch ®iªn cuång thùc hiÖn chiÕn dÞch “tè céng”, nh©n d©n Hoµ HiÖp vµ Ph−íc Vinh ®oµn kÕt ®Êu tranh bÎ g·y tÊt c¶ kÕ ho¹ch 9 b−íc ®−îc chuÈn bÞ c«ng phu cña ®Þch; cã h¬n 180 cuéc ®Êu tranh ®ßi d©n sinh, d©n chñ víi trªn mét triÖu l−ît quÇn chóng tham gia, cïng víi hµng ngµn cuéc ®Êu tranh chèng b¾t lÝnh, chèng qu©n sù ho¸ häc ®−êng. §iªn cuång vµ tµn b¹o, ®Þch tËp trung ®µn ¸p- khñng bè tr¾ng b»ng luËt ph¸t xÝt 10/59, chóng lª m¸y chÐm kh¾p n¬i, chóng b¾t tï chÝnh trÞ hµng lo¹t trªn ®−êng 13, 22. Bän ®ao phñ ¨n gan uèng m¸u hßng dËp t¾t phong trµo b»ng thñ ®o¹n giÕt ng−êi d· man nhÊt, nh−ng tõ trong m¸u löa ®au th−¬ng ®· xuÊt hiÖn biÕt bao tÊm g−¬ng hy sinh lÉm liÖt, kh«ng khuÊt phôc tr−íc kÎ thï. §ång chÝ Hoµng Lª Kha, ng−êi con −u tó cña T©y Ninh ®· hiªn ngang b−íc lªn m¸y chÐm, v¹ch mÆt bän ph¶n d©n h¹i n−íc, ®· hy sinh anh dòng vµ trë thµnh anh hïng. Tr−íc ©m m−u th©m ®éc vµ thñ ®o¹n d· man cña kÎ thï lµm cho t×nh h×nh c¸ch m¹ng ngµy cµng khã kh¨n. Yªu cÇu bøc xóc cña nh©n d©n T©y Ninh lóc bÊy giê lµ chuyÓn h−íng ®Êu tranh chÝnh trÞ kÕt hîp vâ trang, muèn cã b¹o lùc c¸ch m¹ng ®Ó chèng l¹i ¸p bøc b¹o quyÒn cña kÎ thï lµ phï hîp víi thùc tÕ. TØnh uû T©y Ninh thÊy ®−îc yªu cÇu nµy nh−ng do ch−a cã chñ tr−¬ng cña trªn nªn ®· 3 lÇn mãc sóng lªn l¹i ph¶i ch«n sóng xuèng mµ ch−a d¸m vâ trang. Tuy nhiªn, T©y Ninh ®· cã ®¹i ®éi 25 “Cao §µi ly khai” chèng Mü- DiÖm. Thùc tÕ t×nh h×nh c¸ch m¹ng cña T©y Ninh lóc ®ã buéc TØnh uû ®Ò ra chñ tr−¬ng trong Héi nghÞ ngµy 25-3-1959 “trong lóc ph¶i nghiªm tóc chÊp hµnh chØ thÞ cÊp trªn, ph¶i triÖt ®Ó vËn dông nh÷ng h×nh thøc, biÖn ph¸p thÝch hîp, sö dông b¹o lùc c¸ch m¹ng d−íi nhiÒu danh nghÜa kh¸c nhau ®Ó võa b¶o vÖ ta võa b¶o vÖ quÇn chóng c¸ch m¹ng, ng¨n chÆn h¹n chÕ ®Þch g©y téi ¸c, chó ý b¹o lùc trong lóc nµy lµ ë nh÷ng tr−êng hîp thËt cÇn thiÕt. 23 Tuy nhiªn, trong hoµn c¶nh n−íc s«i löa báng nh− hiÖn nay th× nhÊt ®Þnh kh«ng bao l©u n÷a Trung −¬ng sÏ cã chñ tr−¬ng kÕt hîp” [18, tr.86]. §Õn ngµy 29-3-1959, ®−îc sù ._.§ång Xoµi ®· khai th«ng con ®−êng ®−a “ChiÕn tranh ®Æc biÖt” ®Õn bê vùc th¼m vµ ph¸ s¶n, kÐo theo sù sôp ®æ cña chÝnh quyÒn tay sai DiÖm- Nhu vµ Tæng thèng Mü Kenn¬dy. TiÕp theo, Mü ®· më 2 cuéc tiÕn c«ng chiÕn l−îc mïa kh« n¨m 1965- 1966 vµ mïa kh« 1966-1967 víi träng ®iÓm lµ T©y Ninh nh−ng Mü ®· kh«ng ®¹t ®−îc môc tiªu ®Ò ra. Sau 2 cuéc tiÕn c«ng chiÕn l−îc víi sè qu©n rÊt lín nµy, sÜ quan Mü ®· kÕt luËn: MÆt trËn D©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam lµm chñ vµo thêi ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn 4/5 cña c¸c cuéc giao tranh trªn chiÕn tr−êng. MÆc dÇu Mü ®· dïng mét ®éi qu©n lín nhÊt víi sè l−îng bom ®¹n nhiÒu nhÊt trong lÞch sö chiÕn tranh cña n−íc Mü, chiÕn l−îc cña Mü leo thang chiÕn tranh ë ViÖt Nam tõ n¨m 1965 ®Õn ®Çu n¨m 1968 ®· ®−îc cuéc tiÕn c«ng TÕt 97 MËu Th©n n¨m 1968 kh¼ng ®Þnh lµ thÊt b¹i hoµn toµn- “ChiÕn tranh côc bé” ph¸ s¶n ®· t¹o ra mét b−íc ngoÆt trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cña nh©n d©n ta. Trong khi xuèng thang chiÕn tranh, Mü l¹i më réng chiÕn tranh sang Campuchia, sang Lµo vµ leo thang nÐm bom miÒn B¾c. ThÊt b¹i cña Mü ë Lµo vµ Campuchia trong 2 n¨m 1970-1971 vµ nhÊt lµ cuéc tiÕn c«ng chiÕn l−îc trªn toµn miÒn Nam n¨m 1972 cña ta ®· lµm thÊt b¹i “ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh”, buéc Mü ph¶i sím chÊm døt chiÕn tranh. Nh÷ng thÊt b¹i lín vÒ qu©n sù trªn chiÕn tr−êng buéc Mü ph¶i kÝ HiÖp ®Þnh Paris vÒ ViÖt Nam ngµy 27-1-1973. Mü biÕt râ lµ sau khi Mü rót hÕt qu©n th× kh«ng thÓ nµo duy tr× l©u dµi chÕ ®é th©n Mü ë miÒn Nam ViÖt Nam vµ sù sôp ®æ cña nã lµ ®iÒu ch¾c ch¾n. T×nh h×nh thay ®æi, Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng häp th¸ng 7 n¨m 1973 ra NghÞ quyÕt 21 x¸c ®Þnh Con ®−êng c¸ch m¹ng miÒn Nam lµ con ®−êng b¹o lùc c¸ch m¹ng. Tõ ®©y Qu©n gi¶i phãng tiÕn c«ng lÊy l¹i hÇu hÕt c¸c vïng ®Êt võa bÞ qu©n nguþ lÊn chiÕm, qu©n nguþ bÞ ®Èy vµo thÕ bÞ ®éng chèng ®ì. Héi nghÞ Bé ChÝnh trÞ häp th¸ng 10 n¨m 1974 c©n nh¾c t×nh h×nh, kh¶ n¨ng c¸c mÆt trong n−íc vµ bèi c¶nh quèc tÕ ®i ®Õn kÕt luËn: Mü kh«ng thÓ cøu v·n ®−îc sù sôp ®ç cña chÝnh quyÒn Sµi Gßn. Sau chiÕn dÞch Ph−íc Long (1-1975)- trËn trinh s¸t chiÕn l−îc, th¨m dß ph¶n øng cña Mü; thùc tÕ, Mü ®· kh«ng can thiÖp kÓ c¶ khi ta Tæng tiÕn c«ng ®Ó gi¶i phãng hoµn toµn miÒn Nam th¸ng 4-1975, ®ã lµ v× Mü ®· tr¶i qua mét chuçi dµi thÊt b¹i ë ViÖt Nam. Tõ thùc tÕ, Bé ChÝnh trÞ quyÕt ®Þnh thùc hiÖn kÕ ho¹ch 2 n¨m (1975-1976) gi¶i phãng miÒn Nam. Sau ®ßn ®iÓm ®óng huyÖt tö Bu«n Ma Thuét, Bé ChÝnh trÞ quyÕt ®Þnh gi¶i phãng miÒn Nam tr−íc mïa m−a n¨m 1975. Qu©n ta tiªu diÖt cuèn chiÕu qu©n ®Þch ë T©y Nguyªn vµ B×nh TrÞ Thiªn - §µ N½ng… ChiÕn dÞch Hå ChÝ Minh më mµn, n¨m qu©n ®oµn chñ lùc cña ta nh− sãng thÇn Ëp vµo chiÕm lÜnh Sµi Gßn, néi c¸c D−¬ng V¨n Minh bÞ b¾t sèng t¹i Dinh §éc LËp, toµn bé qu©n nguþ h¹ khÝ giíi ®Çu hµng. Tõ ®©y ng−êi ViÖt Nam ta hoµn toµn lµm chñ nói s«ng ViÖt Nam vµ cuéc ®êi m×nh. X©m l−îc ViÖt Nam, Mü tiÕn hµnh nhiÒu chiÕn l−îc chiÕn tranh th©m ®éc vµ ngµy cµng t¨ng c−êng vÒ qui m«, møc ®é; Mü ®· sö dông nh÷ng lo¹i vò khÝ, ®¹n d−îc hiÖn ®¹i nhÊt víi søc huû diÖt cao nhÊt trªn ®Êt T©y Ninh trong suèt cuéc chiÕn tranh. Mçi mét chiÕn l−îc ®−îc s¸nh nh− mét cuéc chiÕn tranh vµ ®Òu ®−îc thùc hiÖn thÝ ®iÓm trªn ®Êt T©y Ninh v× T©y Ninh lµ c¨n cø ®Þa cña ViÖt céng ë miÒn Nam nªn c¸c lùc l−îng qu©n ChÝnh phñ vµ ®ång minh ®−îc quyÒn tù do oanh kÝch. Thùc tÕ lÞch sö cho thÊy: tõ khëi ®Çu cho ®Õn khi kÕt thóc chiÕn tranh, Mü- nguþ ®· ®¸nh ph¸ phong trµo c¸ch m¹ng ë T©y Ninh lóc nµo còng nh»m vµo 2 môc ®Ých: ®¸nh tiªu 98 diÖt §¶ng bé, lùc l−îng vò trang vµ nh©n d©n T©y Ninh; ®ång thêi ®¸nh vµo c¸c c¬ quan ®Çu n·o l·nh ®¹o cuéc chiÕn tranh c¸ch m¹ng gi¶i phãng miÒn Nam ®ang ®øng ch©n t¹i T©y Ninh. ThÕ nh−ng, ®èi víi Mü- nguþ ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®¸nh c¸c c¬ quan l·nh ®¹o, bÎ g·y x−¬ng sèng ViÖt céng, buéc §µi ph¸t thanh gi¶i phãng ngõng ho¹t ®éng th× kh«ng ®¬n gi¶n vµ kh«ng thÓ ®¹t ®−îc; bëi lÏ, c¸c cuéc hµnh qu©n cµn quÐt cña chóng dï lín hay nhá, dï ë bÊt kú thêi ®iÓm nµo trªn ®Êt T©y Ninh còng ®Òu gÆp ph¶i søc ®Ò kh¸ng m·nh liÖt cña qu©n d©n T©y Ninh- nh÷ng ng−êi trùc tiÕp b¶o vÖ c¨n cø ®Þa, b¶o vÖ c¬ quan ®Çu n·o l·nh ®¹o- ®iÒu hµnh cuéc chiÕn tranh c¸ch m¹ng tõ “vßng ngoµi” vµ sù tæ chøc chiÕn ®Êu rÊt chÆt chÏ cña “vßng trong”. §iÒu nµy ®· gi¶i thÝch v× sao chiÕn tr−êng T©y Ninh cµng ngµy cµng ¸c liÖt vµ chiÕn tranh kÐo dµi. Dï qui m« vµ ¸c liÖt, nh−ng c¸c chiÕn l−îc chiÕn tranh cña Mü ®Òu bÞ bÎ g·y ë T©y Ninh- yÕt hÇu cña Sµi Gßn nªn T©y Ninh cã vai trß kh¸ lín trong th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü vµ tay sai ë miÒn Nam. Vai trß ®ã ®−îc x¸c ®Þnh: Thø nhÊt: T©y Ninh cã vÞ trÝ chiÕn l−îc quan träng ®èi víi Sµi Gßn vµ lµ mét trong hai n¬i më mµn phong trµo “ §ång khëi” ë Nam bé ®¸nh b¹i “ChiÕn tranh mét phÝa” cña Mü. T©y Ninh lµ mét tØnh cã vÞ trÝ chiÕn l−îc quan träng vÒ c¸c mÆt: chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ quèc phßng. T©y Ninh ë vµo ®Þa thÕ cöa ngâ T©y B¾c cña Sµi Gßn, chØ c¸ch trung t©m thñ ®« nguþ quyÒn kho¶ng 100km; dùa vµo vïng §«ng B¾c Campuchia réng lín; ë vµo thÕ cÇu nèi gi÷a miÒn §«ng vµ T©y Nam bé, víi T©y Nguyªn vµ Nam Trung bé. §Þa thÕ nói rõng hiÓm trë cña T©y ninh ®· trë thµnh nh÷ng c¨n cø kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m cña «ng cha ta ngay tõ buæi ®Çu ®Æt ch©n ®Õn vïng ®Êt nµy cho ®Õn hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ Mü thµnh c«ng. VÞ trÝ chiÕn l−îc quan träng cña T©y Ninh ®Òu ®−îc phÝa c¸ch m¹ng vµ Mü- nguþ ®¸nh gi¸ cao. Do ®ã, khi nh¶y vµo miÒn Nam vµ thùc hiÖn “ ChiÕn tranh mét phÝa” th× T©y Ninh lµ ®Þa bµn träng ®iÓm triÓn khai chiÕn l−îc nµy cña Mü- nguþ nªn cuéc ®Êu tranh gay go, phøc t¹p vµ kh«ng kÐm phÇn quyÕt liÖt ®· diÔn ra gi÷a ta víi ®Þch trªn vïng ®Êt nµy. Ng−êi T©y Ninh cã truyÒn thèng x©y dùng vµ chèng ngo¹i x©m tõ xa x−a nªn khi bÞ dån nÐn qu¸ søc chÞu ®ùng bëi chiÕn dÞch “tè céng”, “diÖt céng”, chiÕn dÞch Tr−¬ng TÊn Böu vµ luËt 10/59 cña Mü- DiÖm, hä ®· ®øng lªn chèng l¹i b¹o tµn. §−îc NghÞ quyÕt 15 cña Trung −¬ng §¶ng soi s¸ng vµ sù chÊp thuËn cña Xø uû, qu©n d©n T©y Ninh nãi riªng vµ lùc l−îng vò trang MiÒn ®· tÊn c«ng thµnh Tua Hai th¾ng lîi. Ngän löa næi dËy vµ tiÕn c«ng Tua Hai ®· cæ vò m¹nh mÏ qu©n d©n miÒn §«ng Nam bé ®øng lªn khëi nghÜa vµ tiÕn c«ng ®Þch; t¸c ®éng cña chiÕn th¾ng Tua Hai cßn v−¬n xa ®Õn c¸c tØnh Nam bé. Vò khÝ thu ®−îc tõ Tua Hai ®· trë thµnh nh÷ng “sóng mÑ” ®Î ra hµng v¹n 99 nh÷ng “sóng con” trong phong trµo §ång khëi, ph¸ vì hµng lo¹t vµ tõng m¶ng chÝnh quyÒn ®Þch ë kh¾p n«ng th«n miÒn Nam. ChÝnh sù kiÖn tËp kÝch Tua Hai ngµy 26 th¸ng 1 n¨m 1960, víi tÊt c¶ hÖ qu¶ vµ ý nghÜa cña nã, ®· chÝnh thøc më ®Çu phong trµo ®ång khëi ë miÒn §«ng Nam bé. ChiÕn th¾ng lµm cho Mü-DiÖm cho¸ng v¸ng, tõ ®oµn cè vÊn qu©n sù Mü MAAG ®Õn Bé quèc phßng nguþ ®Òu cho r»ng qu©n chÝnh quy B¾c ViÖt ®· trµn vµo lµm cho nguþ hoang mang; chiÕn th¾ng Tua Hai më ra ph−¬ng thøc ®Êu tranh c¸ch m¹ng míi: ph−¬ng thøc kÕt hîp chÝnh trÞ, vò trang vµ binh vËn. ChiÕn th¾ng Tua Hai cña qu©n d©n T©y Ninh gãp phÇn lµm thÊt b¹i “ChiÕn tranh mét phÝa” cña Mü- DiÖm ë miÒn Nam. Thø hai: T©y Ninh lµ c¨n cø c¸ch m¹ng quan träng ë miÒn Nam, lµ ®Þa bµn ®øng ch©n cña c¸c c¬ quan ®Çu n·o l·nh ®¹o c¸ch m¹ng miÒn Nam- ®Æc biÖt lµ Trung −¬ng Côc. T©y Ninh lµ vïng c¨n cø kh¸ng chiÕn ngay tõ thêi khai hoang lËp Êp cho ®Õn sau nµy do vÞ trÝ quan quan träng cña nã. Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng ®Õ quèc Mü x©m l−îc vµ tay sai, T©y Ninh tiÕp tôc x©y dùng c¨n cø vµ ph¸t triÓn lùc l−îng c¸ch m¹ng nªn T©y Ninh vinh dù lµ n¬i ®øng ch©n cña c¸c c¬ quan ®Çu n·o l·nh ®¹o c¸ch m¹ng miÒn Nam, nhÊt lµ Trung −¬ng Côc. Tr¶i qua biÕt bao gian khæ vµ ¸c liÖt cña chiÕn tranh, Trung −¬ng Côc ®· ®−îc b¶o vÖ v÷ng ch¾c vµ hoµn thµnh xuÊt s¾c nhiÖm vô l·nh ®¹o c¸ch m¹ng miÒn Nam ®i ®Õn th¾ng lîi cuèi cïng: gi¶i phãng hoµn toµn miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n−íc. Thµnh c«ng nµy cã phÇn ®ãng gãp cña qu©n d©n T©y Ninh- ®Æc biÖt lµ khu c¨n cø B¾c T©y Ninh d−íi sù l·nh ®¹o cña TØnh uû, §¶ng bé miÒn §«ng Nam bé vµ Trung −¬ng Côc. Khu c¨n cø Trung −¬ng Côc ®Æt t¹i khu rõng Chµng RiÖc (Rïm §u«ng lµ khu di tÝch hiÖn nay) x· T©n LËp huyÖn T©n Biªn cña tØnh T©y Ninh ®−îc Bé V¨n ho¸- Th«ng tin c«ng nhËn lµ Di tÝch lÞch sö xÕp vµo lo¹i ®Æc biÖt quan träng trªn ®Êt T©y Ninh theo QuyÕt ®Þnh sè 100/Q§-CN ngµy 31- 8-1990. Sù kiÖn nµy lµ vinh dù, lµ niÒm tù hµo cña §¶ng bé vµ qu©n d©n tØnh T©y Ninh; ®ång thêi còng chøng minh vµ ghi nhËn c«ng lao, ®ãng gãp cña T©y Ninh trong cuéc chiÕn tranh c¸ch m¹ng chèng Mü x©m l−îc ë miÒn Nam ViÖt Nam. Trong thêi kú “ChiÕn tranh ®Æc biÖt” chiÕn tr−êng T©y Ninh tõ cuèi n¨m 1960 sang nh÷ng n¨m 1961-1962 ®−îc Bé T− lÖnh Mü (MACV) x¸c ®Þnh lµ träng ®iÓm sè mét. Trong mét b¸o c¸o phóc tr×nh vÒ Mü- ®−îc l−u trong Bé Quèc phßng Mü, H¾c-Kin- T− lÖnh míi nhËm chøc ë Sµi Gßn ®· nhËn xÐt: “… kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc ë mét n¬i chØ c¸ch xa Thñ ®« ViÖt Nam céng hoµ kh«ng ®Çy 100 dÆm l¹i lµ n¬i ®Æt ®¹i b¶n doanh cña T− lÖnh ViÖt 100 céng ¸n ng÷ trªn mét ®Þa bµn biªn giíi träng yÕu. B¶n th©n t«i vµ ChÝnh phñ «ng DiÖm ®· vµ ®ang lµm hÕt kh¶ n¨ng m×nh ®Ó nhæ nã ®i cµng sím cµng tèt”. Do tÝnh chÊt cña T©y Ninh nh− vËy, nªn Mü- nguþ hÕt søc chó träng chiÕn tr−êng nµy; v× thÕ, chóng ®−îc “quyÒn −u tiªn b¾n ph¸ b»ng phi c¬ phi ph¸o, −u tiªn lùc l−îng cµn quÐt vµ −u tiªn dïng chÊt ®éc lµm trôi l¸ c©y…” ®èi víi T©y Ninh. Cuéc chiÕn ®Êu cña qu©n d©n T©y Ninh chèng “ChiÕn tranh ®Æc biÖt” diÔn ra rÊt ¸c liÖt. Nguyªn nh©n chÝnh lµ v× n¬i ®©y cã phong trµo c¸ch m¹ng ph¸t triÓn m¹nh, cã lùc l−îng vò trang 3 thø qu©n; ngoµi ra, ®Þch biÕt râ T©y Ninh cã c¨n cø Trung −¬ng Côc miÒn Nam, lµ ®Þa bµn ®øng ch©n- xuÊt ph¸t cña lùc l−îng chñ lùc vµ T©y Ninh lµ mét trong ba tØnh träng ®iÓm Mü- DiÖm thÝ ®iÓm “ChiÕn tranh ®Æc biÖt”. Do vËy, ®Þch ®¸nh T©y Ninh b»ng toµn bé lùc l−îng t¹i chç; ®ång thêi cã sù tËp trung cña c¸c lùc l−îng ë vïng 3 chiÕn thuËt, cña CIA, cña ®Æc c¶nh miÒn §«ng, Nha c¶nh s¸t Sµi Gßn vµ Tæng uû b×nh ®Þnh cïng víi binh khÝ kü thuËt hiÖn ®¹i nhÊt. Nh−ng cuèi cïng Mü- DiÖm ph¶i chÊp nhËn thÊt b¹i ë T©y Ninh v× c¸c môc tiªu chiÕn l−îc cña chóng ®Òu kh«ng ®¹t ®−îc trong khi lùc l−îng c¸ch m¹ng ngµy cµng lín m¹nh, c¨n cø kh¸ng chiÕn cµng v÷ng ch¾c, c¬ quan ®Çu n·o l·nh ®¹o vÉn ®−îc b¶o vÖ an toµn. Ngoµi ra, T©y Ninh cßn cung cÊp cho trªn 550 bé ®éi ®Ó thµnh lËp mét tiÓu ®oµn chÝnh quy. Thø ba: Qu©n d©n T©y Ninh gãp phÇn ®¸nh b¹i “chiÕn tranh côc bé” cña Mü- nhÊt lµ chiÕn th¾ng Junction City vang déi. +Trªn chiÕn tr−êng T©y Ninh trong “ChiÕn tranh côc bé”, Mü ®· huy ®éng lùc l−îng ®Õn møc cao nhÊt cïng víi ph−¬ng tiÖn chiÕn tranh hiÖn ®¹i nhÊt ®Ó më nh÷ng cuéc hµnh qu©n lín vµo vïng c¨n cø nh»m tiªu diÖt c¬ quan ®Çu n·o kh¸ng chiÕn, nh»m c−¬ng quyÕt tiªu diÖt “vïng ®Êt th¸nh cña ViÖt céng” ®Ó kÕt thóc chiÕn tranh theo kÕ ho¹ch cña chóng. Cô thÓ lµ: cuèi n¨m 1967, qu©n Mü t¨ng lªn 48 v¹n ( n¨m 1966 chØ cã 20 v¹n), qu©n nguþ t¨ng lªn 50 v¹n trªn toµn miÒn Nam th× t¹i miÒn §«ng Nam bé chóng bè trÝ gåm 2 s− ®oµn vµ 5 l÷ ®oµn lÝnh Mü, 1 trung ®oµn thiÕt gi¸p, 1 trung ®oµn lÝnh óc, 3 s− ®oµn vµ 2 l÷ ®oµn lÝnh nguþ; trong sè ®ã, riªng t¹i chiÕn tr−êng T©y Ninh th× ®Þch lu«n tËp trung th−êng trùc 20.000 qu©n, tõ 1 ®Õn 2 trung ®oµn ph¸o binh ( tõ 100 ®Õn 120 khÇu ph¸o), 2 chi ®oµn xe thiÕt gi¸p vµ nhiÒu m¸y bay c¸c lo¹i kÓ c¶ B 52 ®¸nh ph¸ huû diÖt c¸c c¨n cø liªn tôc ngµy ®ªm. MÆt kh¸c, ngoµi sè qu©n th−êng trùc, Mü th−êng sö dông cÊp l÷ ®oµn cña nhiÒu s− ®oµn ghÐp l¹i trong hµnh qu©n. Lùc l−îng th−êng xuyªn cã mÆt tõ 1 ®Õn 2 l÷ ®oµn cña s− 101 ®oµn 1, 25, l÷ ®oµn 173 dï; riªng l÷ ®oµn 196 th× lµm nhiÖm vô cµn quÐt ®Ó b¶o vÖ khu vùc Tr¶ng Lín. Ngoµi nh÷ng cuéc hµnh qu©n cµn quÐt, Mü cßn th¶ biÖt kÝch, th¸m b¸o luån s©u vµo rõng nh»m ph¸t hiÖn môc tiªu vµ chØ ®iÓm cho phi c¬ ®¸nh ph¸ hoÆc b¾t c¸n bé cña ta. §i ®«i víi nh÷ng hµnh ®éng qu©n sù quyÕt liÖt, ®Þch triÓn khai b×nh ®Þnh ë vïng cã d©n víi ph−¬ng ch©m “giµnh d©n chiÕm ®Êt” chø kh«ng “chiÕm ®Êt giµnh d©n” nh− tr−íc b»ng c¸c cuéc hµnh qu©n cµn quÐt, thñ ®o¹n chÝnh trÞ, lõa bÞp... ®Ó “chinh phôc tr¸i tim khèi ãc ng−êi d©n” nh−ng vÉn kh«ng thu ®−îc kÕt qu¶. +Chóng ®· tiÕn hµnh nh÷ng cuéc cµn lín vµo c¸c mïa kh« 1965-1966 vµ 1966-1967 b»ng viÖc tung ra hµng v¹n qu©n, déi hµng v¹n tÊn bom, ®Æc biÖt lµ r¶i chÊt ®éc ho¸ häc ®Ó huû diÖt xãm lµng còng nh− cuéc sèng cña ng−êi d©n vµ m«i tr−êng sinh th¸i ë T©y Ninh. Vïng d©n c− vµ rõng nói D−¬ng Minh Ch©u, Trµ Vong, B¾c T©y Ninh (vïng Gi¶i phãng) bÞ chóng tËp trung ®¸nh ph¸ d÷ déi. §Æc biÖt lµ cuéc hµnh qu©n Junction City víi 45000 lÝnh Mü nh−ng thÊt b¹i, ®· bÞ tiªu diÖt 14233. §¹i t−íng NguyÔn ChÝ Thanh ®· nhËn xÐt vÒ chiÕn dÞch nµy: Cuéc hµnh qu©n Junction City lín nhÊt cña Mü vµo vïng B¾c T©y Ninh lµ cuéc hµnh qu©n thua ®au nhÊt, lµ c¸i mèc ®¸nh dÊu ®Ønh cao cña sù thÊt b¹i cña chóng trong cuéc ph¶n c«ng chiÕn l−îc mïa kh«. Trong c¸c cuéc hµnh qu©n: qu©n Mü gi÷ vai trß xung kÝch- qu©n nguþ lo c«ng viÖc b×nh ®Þnh; sö dông tõ 250 ®Õn 388 lÇn chiÕc m¸y bay ®¸nh ph¸ liªn tôc trong c¸c chiÕn dÞch lín; dïng tõ 1 ®Õn 2 chi ®oµn thiÕt gi¸p, nÕu ®¸nh vµo c¨n cø ta th× dïng sè l−îng nhiÒu h¬n; chÊt ®éc hãa häc víi nång ®é cao ®−îc sö dung ®Ó huû diÖt rõng T©y Ninh; tuú theo qui m« vµ ®iÓm hµnh qu©n mµ sö dông Ýt nhÊt lµ tõ 15 ®Õn 20 khÈu ph¸o, cao nhÊt tõ 100 ®Õn 120 khÈu ph¸o. Søc m¹nh qu©n sù cña Mü thÓ hiÖn qua “ChiÕn tranh côc bé” ë miÒn Nam. ThÕ nh−ng, qu©n d©n T©y Ninh còng tá râ søc m¹nh cña m×nh trong chèng Mü b»ng thÕ trËn chiÕn tranh nh©n d©n, b»ng ph−¬ng thøc t¸c chiÕn s¸ng t¹o linh ho¹t víi ph−¬ng ch©m “b¸m th¾t l−ng Mü mµ ®¸nh”, ®¸nh ®Þch trªn c¶ 3 vïng chiÕn l−îc b»ng 3 mòi gi¸p c«ng…nªn ta ®· kh«ng bÞ bÎ g·y x−¬ng sèng, kh«ng bÞ tiªu diÖt; ng−îc l¹i, qu©n d©n T©y Ninh ®· ®¸nh b¹i 2 cuéc ph¶n c«ng chiÕn l−îc mïa kh« cña chóng víi nh÷ng chiÕn th¾ng vang déi nh− Attelboro, Junction City…vµ tiÕn lªn Tæng tiÕn c«ng chóng vµo n¨m MËu Th©n 1968, lµm thÊt b¹i mäi ©m m−u cña chóng trªn ®Êt T©y Ninh. Chóng bÞ tiªu diÖt h¬n 38000 qu©n lÝnh- trong ®ã cã 12000 lÝnh Mü, h¬n 800 xe c¸c lo¹i bÞ diÖt; bÞ b¾n r¬i 126 m¸y bay vµ 20 tµu bÞ ph¸ huû; ta thu trªn 1000 sóng, ph¸ huû hµng chôc tÊn ®¹n vµ x¨ng dÇu. 102 KÕt qu¶ nµy ®· gãp mét phÇn quan träng cïng c¶ n−íc ®Ëp tan chiÕn l−îc “ChiÕn tranh côc bé” cña ®Õ quèc Mü; gãp phÇn cïng c¸c chiÕn tr−êng toµn MiÒn ®−a chiÕn tranh vµo tËn sµo huyÖt cña ®Þch, lµm chóng bÊt ngê vµ bÞ ®éng vÒ chiÕn l−îc, ph¶i xuèng thang chiÕn tranh mµ chóng leo ®Õn møc cao nhÊt. Thø t−: Qu©n d©n T©y Ninh v−ît qua thö th¸ch, ph¸t triÓn thÕ vµ lùc c¸ch m¹ng ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô trªn giao gãp phÇn gi¶i phãng hoµn toµn miÒn Nam. ChiÕn l−îc “ChiÕn tranh côc bé” bÞ thÊt b¹i , ®Õ quèc Mü ®· thay mµu da trªn x¸c chÕt b»ng “ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh”, T¹i T©y Ninh, Mü- nguþ triÓn khai “ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh” víi kÕ ho¹ch “b×nh ®Þnh cÊp tèc” vµ “b×nh ®Þnh ®Æc biÖt” b»ng c¸c biÖn ph¸p t¨ng qu©n, x©y dùng hÖ thèng ®ån bãt, chèt chÆn ®−êng giao th«ng, më nh÷ng cuéc cµn quÐt lín vµo vïng gi¶i phãng, phong to¶ kinh tÕ, chiÕn tranh t©m lÝ….Môc tiªu cña chóng ë T©y Ninh lµ thu hÑp vïng gi¶i phãng, tiªu diÖt ®Çu n·o cña kh¸ng chiÕn, dïng T©y Ninh lµm bµn ®¹p ®¸nh Campuchia ®Ó thùc hiÖn “§«ng D−¬ng ho¸ chiÕn tranh” vµ c¾t ®øt ®−êng tiÕp tÕ cña miÒn B¾c cho miÒn Nam b»ng con ®−êng Campuchia. X¸c ®Þnh vai trß quan träng cña m×nh ®èi víi c¸ch m¹ng miÒn Nam, qu©n d©n T©y Ninh d−íi sù l·nh ®¹o cña TØnh uû ®· ra søc x©y dùng c¨n cø kh¸ng chiÕn, x©y dùng vµ ph¸t tiÓn lùc l−îng c¸ch m¹ng t¹i chç, v−ît qua mäi khã kh¨n- thö th¸ch nghiªm träng ®Ó t¹o thÕ vµ lùc míi cho c¸ch m¹ng nh»m hoµn thµnh nhiÖm vô trªn giao lµ lµm thÊt b¹i mäi ©m m−u cña ®Þch, b¶o ®¶m an toµn cho c¸c c¬ quan ®Çu n·o l·nh ®¹o c¸ch m¹ng miÒn Nam ®ãng trong khu c¨n cø B¾c T©y Ninh. Víi thÕ trËn chiÕn tranh nh©n d©n, phong trµo “QuyÕt tö gi÷ Gß dÇu”, ®¸nh ®Þch b»ng 2 ch©n 3mòi.. qu©n d©n T©y Ninh tÊn c«ng ®Þch ë nhiÒu n¬i, ®Æc biÖt lµ cao ®iÓm n¨m 1972 ®· ph¸ vì hÖ thèng phßng thñ ng¨n chÆn cña chóng ë Gß DÇu, Toµ Th¸nh, Tr¶ng Bµng, D−¬ng Minh Ch©u; c¬ b¶n gi¶i phãng huyÖn T©n Biªn, gi¶i phãng nhiÒu khu vùc gi¸p vïng biªn giíi tõ BÕn CÇu ®Õn T©n Biªn, lµm cho vïng gi¶i phãng däc biªn giíi gi÷a 3 tØnh T©y Ninh, Svayriªng vµ K«ngp«ngchµm ®−îc më réng vµ liªn hoµn. Tõ ®©y c¨n cø B¾c T©y Ninh ®−îc v÷ng m¹nh h¬n vµ ph¸t huy vai trß cña m×nh h¬n n÷a. Nh÷ng th¾ng lîi vÒ qu©n sù vµ vïng gi¶i phãng ngµy cµng më réng cña T©y Ninh ®· gãp phÇn ®¸nh b¹i “ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh” cña Mü ë miÒn Nam. Sau HiÖp ®Þnh Pari, t×nh h×nh chuyÓn biÕn thuËn lîi cho c¸ch m¹ng khi Mü rót qu©n; tuy vËy, nguþ quyÒn vÉn cßn m¹nh vµ chóng thùc hiÖn ©m m−u qu©n sù míi lµ kÕ ho¹ch “trµn ngËp l·nh thæ”, giµnh d©n lÊn ®Êt víi ta. T¹i T©y Ninh, chóng t¨ng c−êng mäi biÖn ph¸p ®Ó t¨ng c−êng lùc l−îng, më réng vïng chiÕm ®ãng kh¾p n¬i trong tØnh, x©y dùng T©y Ninh thµnh vµnh ®ai ng¨n chÆn 103 “ViÖt céng” tõ xa ®Ó b¶o vÖ thñ ®« Sµi Gßn tõ h−íng T©y B¾c, tiªu diÖt lùc l−îng c¸ch m¹ng b»ng x©y dùng hÖ thèng ®ån bãt ë nh÷ng vïng träng ®iÓm, më nhiÒu cuéc hµnh qu©n “lÊn ®Êt, giµnh d©n”, b¾n ph¸ vïng gi¶i phãng. Víi thÕ vµ lùc ngµy cµng m¹nh lªn c¶ vÒ qu©n sù lÉn chÝnh trÞ, qu©n d©n T©y Ninh ®· liªn tôc vµ ®ång lo¹t tiÕn c«ng ®Þch nhiÒu n¬i, tõng b−íc lµm ph¸ s¶n kÕ ho¹ch b×nh ®Þnh- chiÕm ®ãng cña chóng; më réng vïng gi¶i phãng, t¹o ra ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tù lùc gi¶i phãng tØnh nhµ, k×m ch©n kh«ng cho qu©n ®Þch ë T©y Ninh rót vÒ phßng thñ Sµi Gßn; gãp phÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho qu©n chñ lùc tiÕn c«ng Sµi Gßn- sµo huyÖt cuèi cïng cña ®Þch, hoµn thµnh xuÊt s¾c c¸c nhiÖm vô trªn giao, kÕt thóc th¾ng lîi cuéc chiÕn tranh chèng Mü x©m l−îc cña d©n téc. *** Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü vµ tay sai cña qu©n d©n T©y Ninh diÔn ra d−íi h×nh th¸i mét cuéc chiÕn tranh nh©n d©n, lµ mét qu¸ tr×nh ®Êu tranh liªn tôc, tõ ®Êu tranh chÝnh trÞ tiÕn tíi khëi nghÜa, råi kÕt hîp khëi nghÜa cña quÇn chóng víi chiÕn tranh c¸ch m¹ng, kÕt hîp tiÕn c«ng vµ næi dËy, næi dËy vµ tiÕn c«ng ®· tiªu diÖt vµ lµm tan r· sinh lùc ®Þch, ®¸nh b¹i ®Þch tõng b−íc tiÕn tíi giµnh th¾ng lîi hoµn toµn. Th¾ng lîi cña nh©n d©n T©y Ninh ®· gãp phÇn cïng nh©n d©n c¶ n−íc quÐt s¹ch qu©n x©m l−îc Mü ra khái bê câi, lËt ®æ nguþ quyÒn Sµi Gßn- c«ng cô cña chñ nghÜa thùc d©n míi, gi¶i phãng hoµn toµn miÒn Nam, ®−a ®Êt n−íc vµo kû nguyªn míi, kû nguyªn ®éc lËp, thèng nhÊt, ®i lªn chñ nghÜa x· héi, d©n giµu n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh. Trong qu¸ tr×nh ®ã, qu©n d©n T©y Ninh ®· bÊt chÊp sù hy sinh, tï ®µy, tra tÊn d· man cña kÎ thï, kh«ng khuÊt phôc tr−íc kÎ thï tµn b¹o, hä ®· t×m mäi c¸ch ®Ó ñng hé, nu«i giÊu, che chë cho c¸ch m¹ng v−ît qua khã kh¨n trong nh÷ng t×nh thÕ hiÓm nghÌo; t¹o mäi ®iÒu kiÖn cho qu©n ®éi ¨n no ®¸nh th¾ng kÎ thï hung b¹o. D−íi sù l·nh ®¹o vµ chØ huy cña Trung −¬ng Côc, Qu©n uû vµ Bé chØ huy MiÒn, trùc tiÕp lµ TØnh uû vµ Ban c¸n sù tØnh ®éi T©y Ninh, qu©n d©n T©y Ninh ®· v−ît qua mäi hy sinh gian khæ, hoµn thµnh xuÊt s¾c nhiÖm vô ®−îc giao, gãp phÇn cïng víi qu©n d©n toµn MiÒn ®¸nh b¹i cuéc chiÕn tranh x©m l−îc thùc d©n míi cña Mü ë miÒn Nam. Sù ®ãng gãp cña T©y Ninh trong cuéc chiÕn tranh chèng Mü ®Ó gi¶i phãng miÒn Nam ®· ®−îc §¶ng vµ Nhµ n−íc ghi nhËn qua viÖc c«ng nhËn: +53 ®¬n vÞ, ®Þa ph−¬ng cña T©y Ninh lµ §¬n vÞ anh hïng lùc l−îng vò trang nh©n d©n. +361 Bµ MÑ ViÖt Nam anh hïng. 104 +29 c¸ nh©n anh hïng. Trong ®ã gia ®×nh anh hïng Bïi V¨n Thuyªn ë huyÖn Ch©u Thµnh cã 7 liÖt sÜ vµ 3 anh hïng. +7 vÞ t−íng l·nh. ChiÕn tranh ®· ®i qua, ®Êt n−íc thèng nhÊt vµ n¾ng Êm hoµ b×nh ®· vÒ trªn quª h−¬ng, nh©n d©n T©y Ninh b¾t tay hµn g¾n vÕt th−¬ng kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ cña chiÕn tranh lµm cho ®Êt T©y Ninh ®ang tõng ngµy thay da ®æi thÞt th× l¹i ph¶i cÇm sóng b¶o vÖ Tæ quèc. T©y Ninh l¹i ®i ®Çu trong cuéc chiÕn ®Êu míi ®Ó b¶o vÖ quª h−¬ng, chèng kÎ thï míi xuÊt hiÖn- bän ®ao phñ diÖt chñng P«n Pèt- Iªng Xary. Qu©n d©n T©y Ninh l¹i dån søc ra biªn giíi- x©y dùng tuyÕn phßng thñ, quÐt s¹ch bän ®ao phñ diÖt chñng ra khái bê câi, gi÷ v÷ng tõng tÊc ®Êt thiªng liªng cña Tæ quèc. Thùc hiÖn nghÜa vô quèc tÕ cao c¶ cña m×nh, qu©n d©n T©y Ninh ®· cïng qu©n d©n Campuchia tiªu diÖt chÕ ®é diÖt chñng ®em l¹i sù håi sinh cho ®Êt n−íc ¡ng-co. Ph¸t huy nh÷ng truyÒn thèng vµ thµnh tÝch cã ®−îc trong sù nghiÖp gi÷ n−íc, trong x©y dùng quª h−¬ng miÒn biªn giíi T©y Nam cña Tæ quèc tr−íc ®©y th× trong c«ng cuéc ®æi míi d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng bé T©y Ninh, ch¾c ch¾n lµ qu©n d©n T©y Ninh sÏ ®oµn kÕt mét lßng, ph¸t huy truyÒn thèng quª h−¬ng trung dòng kiªn c−êng, b¶n lÜnh c¸ch m¹ng, n¾m ch¾c thêi c¬, v−ît qua khã kh¨n, phÊn ®Êu thùc hiÖn th¾ng lîi c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng tØnh nhµ giµu m¹nh- c«ng b»ng- d©n chñ- v¨n minh, v÷ng b−íc ®i lªn Chñ nghÜa x· héi. 105 tµi liÖu tham kh¶o 1. Ban chÊp hµnh §¶ng bé tØnh T©y Ninh, Bé t− lÖnh qu©n khu 7 (1999), ChiÕn th¾ng Tua Hai vµ phong trµo §ång khëi ë miÒn §«ng Nam bé, Nxb Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi. 2. Ban chØ huy qu©n sù huyÖn Ch©u Thµnh (2006), LÞch sö lùc l−îng vâ trang nh©n d©n huyÖn Ch©u Thµnh tØnh T©y Ninh, XuÊt b¶n Ban Tuyªn gi¸o HuyÖn uû. 3. Ban nghiªn cøu lÞch sö §¶ng TØnh uû T©y Ninh (1985), Ba m−¬i N¨m chiÕn ®Êu cña qu©n d©n ThÞ X·, Ph−íc Th¹nh, Ninh §iÒn, An TÞnh, Lîi ThuËn. 4. Ban nghiªn cøu lÞch sö §¶ng TØnh uû T©y Ninh (1996), ChiÕn th¾ng Tua Hai. 5. B¸o Qu©n ®éi nh©n d©n (2005), B×nh luËn thêi chiÕn tranh- Nh÷ng qu¶ ®Êm thÐp, Nxb Qu©n ®éinh©n d©n, Hµ Néi. 6. B¸o Qu©n ®éi nh©n d©n (2005), B×nh luËn thêi chiÕn tranh- §ßn ®au, Nxb Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi. 7. Ban tæng kÕt chiÕn tranh TØnh uû T©y Ninh (1990), T©y Ninh 30 n¨m trung dòng kiªn c−êng. 8. Ban tæng kÕt chiÕn tranh TØnh uû T©y Ninh (1986), L−îc sö T©y Ninh. 9. Ban tæng kÕt chiÕn tranh TØnh uû T©y Ninh (1984), Cuéc chiÕn tranh chèng Mü cøu n−íc cña nh©n d©n T©y Ninh. 10. Ban tæng kÕt chiÕn tranh trùc thuéc Bé ChÝnh trÞ (2000), ChiÕn tranh c¸ch m¹ng ViÖt Nam 1945-1975-Th¾ng lîi vµ bµi häc, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. 11. Ban tæng kÕt lÞch sö Bé Tæng tham m−u (1997), Tæng kÕt Bé Tæng tham m−u trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc, Nxb Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi. 12. Ban tuyªn gi¸o HuyÖn uû T©n Biªn (1987), Ba m−¬i N¨m ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña c¸n bé vµ nh©n d©n T©n Biªn anh hïng 1945-1975 13. Ban tuyªn gi¸o HuyÖn uû Tr¶ng Bµng (1997), LÞch sö ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña c¸n bé vµ nh©n d©n huyÖn Tr¶ng Bµng anh hïng. 14. Ban tuyªn gi¸o HuyÖn uû BÕn CÇu (1997), TruyÒn thèng c¸ch m¹ng BÕn CÇu. 15. Ban tuyªn gi¸o HuyÖn uû D−¬ng Minh Ch©u (1996), TruyÒn thèng c¸ch m¹ng huyÖn c¨n cø D−¬ng Minh Ch©u. 16. Bé c«ng an (2001), Di tÝch lÞch sö- v¨n ho¸ c¨n cø Ban an ninh Trung −¬ng Côc miÒn Nam, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. 106 17. Bé Quèc phßng- ViÖn lÞch sö qu©n sù ViÖt Nam (2001), Tãm t¾t c¸c chiÕn dÞch trong kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc, Nxb Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi. 18. Bé chØ huy qu©n sù tØnh T©y Ninh (2004), LÞch sö lùc l−îng vâ trang tØnh T©y Ninh (1954-1975), XuÊt b¶n Ban khoa häc lÞch sö qu©n sù. 19. NguyÔn C«ng B×nh (1963), MÆt trËn D©n téc thèng nhÊt trong c¸ch m¹ng ViÖt Nam, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 20. Lª DuÉn (1979), Th− vµo Nam, Nxb Sù ThËt, Hµ Néi. 21. Lª DuÉn (1985), D−íi l¸ cê vÎ vang cña §¶ng, v× ®éc lËp tù do v× chñ nghÜa x· héi, tiÕn lªn giµnh nh÷ng th¾ng lîi míi, Nxb Sù ThËt, Hµ Néi. 22. V¨n TiÕn Dòng (1989), B−íc ngoÆt lín cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü, Nxb Sù ThËt, Hµ Néi. 23. V¨n TiÕn Dòng (2005), VÒ cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc, Nxb Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi. 24. §¶ng uû- Bé T− lÖnh qu©n khu 7 (1995), N¨m m−¬i n¨m lùc l−îng vò trang qu©n khu 7 (1945- 1995), Nxb Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi. 25. Lª V¨n §Ö (2005), Ba m−¬i n¨m chiÕn tranh gi¶i phãng- Nh÷ng trËn ®¸nh ®i vµo lÞch sö, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. 26. TrÇn B¹ch §»ng (1993), Chung mét bãng cê, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. 27. §oµn thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh tØnh T©y Ninh (1998), Ba thÕ hÖ xanh mét chÆng ®−êng. 28. TrÇn V¨n Giµu (1978), MiÒn Nam gi÷ v÷ng thµnh ®ång, tËp V, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 29. TrÇn ThÞ Thu H−¬ng (chñ biªn) (2006), §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam chÆng ®−êng qua hai thÕ kû, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. 30. Héi ®ång chØ ®¹o biªn so¹n lÞch sö §¶ng bé miÒn §«ng Nam bé (2003), LÞch sö §¶ng bé miÒn §«ng Nam bé l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü (1945-1975), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 31. HuyÖn uû Ch©u Thµnh (1986), TruyÒn thèng ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña qu©n d©n Ch©u Thµnh, XuÊt b¶n Ban tæng kÕt chiÕn tranh. 32. Hå Khang (chñ biªn) (2002), LÞch sö kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc (1954-1975), tËp VI, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. 33. Hå Khang (2005), TÕt MËu Th©n 1968 b−íc ngoÆt lín cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc, Nxb C«ng an nh©n d©n, Thµnh phè Hå ChÝ Minh. 107 34. Lª Hång LÜnh (2006), Cuéc §ång khëi kú diÖu ë miÒn Nam ViÖt Nam, Nxb §µ N½ng. 35. Cao V¨n L−îng (1991), LÞch sö c¸ch m¹ng miÒn Nam ViÖt Nam (1954-1965), Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 36. Hå ChÝ Minh (1972), VÒ MÆt trËn D©n téc thèng nhÊt, Nxb Sù ThËt, HN. 37. TrÇn Nh©m (2005), Cuéc ®Êu trÝ ë tÇm cao cña trÝ tuÖ ViÖt Nam, Nxb Lý luËn chÝnh trÞ, Hµ Néi. 38. Huúnh Minh (2001), T©y Ninh x−a, Nxb Thanh niªn. 39. Hoµng Minh (1975), ThÊt b¹i cña mét søc m¹nh phi nghÜa, Nxb Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi. 40. MÆt trËn d©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam, Nxb Sù ThËt, 1961, Hµ Néi. 41. NhiÒu t¸c gi¶ (2005), Hái ®¸p nhanh vÒ cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc, Nxb TrÎ. 42. Phßng chÝnh trÞ TØnh ®éi T©y Ninh (1996), Lùc l−îng vò trang T©y Ninh- 65 n¨m T©y Ninh chung søc chung lßng. 43. Së V¨n ho¸ th«ng tin T©y Ninh (tµi liÖu l−u hµnh néi bé), §Þa chÝ T©y Ninh. 44. Së Gi¸o dôc- ®µo t¹o T©y Ninh (1999), LÞch sö ®Þa ph−¬ng T©y Ninh gi¶ng d¹y trong tr−êng phæ th«ng, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi. 45. Së Gi¸o dôc- ®µo t¹o T©y Ninh (1999), §Þa lý ®Þa ph−¬ng T©y Ninh gi¶ng d¹y trong tr−êng phæ th«ng, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi. 46. TØnh uû T©y Ninh (2005), Tãm t¾t LÞch sö c¨n cø ®Þa T©y Ninh. 47. TØnh uû T©y Ninh, B¸o c¸o chÝnh trÞ tr×nh §¹i héi §¶ng bé T©y Ninh lÇn thø VII. 48. Lª Träng TÊn (2005), §¹i t−íng Lª Träng TÊn víi ®¹i th¾ng mïa Xu©n 1975, Nxb Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi. 49. NguyÔn Huy Toµn (2005), Ba m−¬i n¨m chiÕn tranh c¸ch m¹ng ViÖt Nam (1945- 1975), Nxb Lý luËn chÝnh trÞ, Hµ Néi. 50. TrÇn V¨n Trµ (1992), Nh÷ng chÆng ®−êng lÞch sö cña B2 thµnh ®ång, Nxb Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi. 51. TrÇn V¨n Trµ (2005), KÕt thóc cuéc chiÕn tranh 30 n¨m, Nxb Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi. 52. NguyÔn C«ng Thôc (2006), Phong trµo ®Êu tranh chèng ph¸ Êp chiÕn l−îc, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. 53. Uû ban nh©n d©n tØnh T©y Ninh (2006), §Þa chÝ T©y Ninh. 108 54. ViÖn LÞch sö qu©n sù ViÖt Nam (1991), LÞch sö cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc, Nxb Sù ThËt, Hµ Néi. 55. ViÖn LÞch sö qu©n sù ViÖt Nam (2005), §¹i th¾ng mïa Xu©n 1975- Nguyªn nh©n vµ bµi häc, Nxb Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi. 56. ViÖn sö häc (1985), Søc m¹nh cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc, XuÊt b¶n Uû ban Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 57. ViÖn lÞch sö §¶ng (1998), Nh÷ng sù kiÖn ho¹t ®éng cña Trung −¬ng Côc miÒn Nam trong kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc (1961-1975), XuÊt b¶n Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, Hµ Néi. 58. Pierre Asselin (2005), NÒn hoµ b×nh mong manh, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. 59. Goerge C. Herring (1998), Cuéc chiÕn tranh dµi ngµy nhÊt cña n−íc Mü, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. 60-. Gabriel Kolko (2003), Gi¶i phÈu mét cuéc chiÕn tranh, Nxb Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi. 61. R«bít S. M¾c Namara (1995), Nh×n l¹i qu¸ khø- tÊn th¶m kÞch vµ nh÷ng bµi häc vÒ ViÖt Nam, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. PHUÏ LUÏC 1: BAÛN ÑOÀ HAØNH CHAÙNH TAÂY NINH Nguoàn taøi lieäu: Taây Ninh theá vaø löïc trong theá kyû XXI PHUÏ LUÏC 3: BAÛN ÑOÀ VAØNH ÑAI DIEÄT MYÕ TRAÛNG LÔÙN Nguoàn taøi lieäu: Taây Ninh 30 naêm trung duõng kieân cöôøng PHUÏ LUÏC 4: DIEÃN BIEÁN CHIEÁN DÒCH PHAÛN COÂNG ÑAÙNH BAÏI CUOÄC HAØNH QUAÂN JUNCTION CITY Nguoàn taøi lieäu: Taây Ninh 30 naêm trung duõng kieân cöôøng PHUÏ LUÏC 5: DIEÃN BIEÁN CHIEÁN DÒCH MAÄU THAÂN Nguoàn taøi lieäu: Taây Ninh 30 naêm trung duõng kieân cöôøng PHUÏ LUÏC 6: DIEÃN BIEÁN CUOÄC GIAÛI PHOÙNG TÆNH TAÂY NINH NAÊM 1975 Nguoàn taøi lieäu: Taây Ninh 30 naêm trung duõng kieân cöôøng PHUÏ LUÏC 7: LEà KYÛ NIEÄM 40 NAÊM CHIEÁN THAÉNG TUA HAI Nguoàn taøi lieäu: Taây Ninh theá vaø löïc trong theá kyû 21 PHUÏ LUÏC 8: LEà KYÛ NIEÄM 40 NAÊM CHIEÁN THAÉNG TUA HAI Nguoàn taøi lieäu: Taây Ninh theá vaø löïc trong theá kyû 21 PHUÏ LUÏC 9: TÖÔÏNG ÑAØI CHIEÁN THAÉNG JUNCTION CITY Nguoàn taøi lieäu: Taây Ninh theá vaø löïc trong theá kyû XXI PHUÏ LUÏC 10: QUAÂN GIAÛI PHOÙNG CHOÁNG CAØN JUNCTION CITY Nguoàn taøi lieäu: Di tích lòch söû vaên hoaù tænh Taây Ninh PHUÏ LUÏC 9: TÖÔÏNG ÑAØI CHIEÁN THAÉNG JUNCTION CITY Nguoàn taøi lieäu: Taây Ninh theá vaø löïc trong theá kyû XXI PHUÏ LUÏC 10: QUAÂN GIAÛI PHOÙNG CHOÁNG CAØN JUNCTION CITY Nguoàn taøi lieäu: Di tích lòch söû vaên hoaù tænh Taây Ninh PHUÏ LUÏC 11: ÑOÄNG KIM QUANG – CAÊN CÖÙ HUYEÄN UÛY TOAØ THAÙNH Nguoàn taøi lieäu: Taây Ninh theá vaø löïc trong theá kyû XXI PHUÏ LUÏC 12: TÖÔÏNG ÑAØI DUÕNG SÓ NUÙI BAØ ÑEN Nguoàn taøi lieäu: Di tích lòch söû vaên hoaù tænh Taây Ninh PHUÏ LUÏC 13: NHAØ LAØM VIEÄC CUÛA NGUYEÃN VAÊN LINH Nguoàn taøi lieäu: Di tích trung öông cuïc mieàn Nam PHUÏ LUÏC 14: NHAØ LAØM VIEÄC CUÛA NGUYEÃN CHÍ THANH Nguoàn taøi lieäu: Di tích trung öông cuïc mieàn Nam PHUÏ LUÏC 15: NHAØ LAØM VIEÄC CUÛA PHAÏM HUØNG Nguoàn taøi lieäu: Di tích trung öông cuïc mieàn Nam PHUÏ LUÏC 16: NHAØ LAØM VIEÄC CUÛA VOÕ VAÊN KIEÄT Nguoàn taøi lieäu: Di tích trung öông cuïc mieàn Nam PHUÏ LUÏC 19: KHU LÖU NIEÄM HOAØNG LE KHA Nguoàn taøi lieäu: Di tích lòch söû vaên hoaù tænh Taây Ninh ._.