Vai trò của nhà nước trong nền Kinh tế thị trường ở nước ta

Lêi Më §Çu Nh­ mäi ng­êi ®· biÕt, kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña v¨n minh nh©n lo¹i. Tõ tr­íc ®Õn nay nã tån t¹i vµ ph¸t triÓn chñ yÕu ë c¸c n­íc chñ nghÜa t­ b¶n, lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n. Chñ nghÜa t­ b¶n ®· biÕt lîi dông tèi ®a ­u thÕ cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Ó phôc vô cho môc tiªu ph¸t triÓn tiÒm n¨ng kinh doanh, t×m kiÕm lîi nhuËn, vµ mét c¸ch kh¸ch quan nã thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt cña x· héi ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Ngµy nay, kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa ®· ®¹t tíi giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸ cao vµ phån thÞnh trong c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn. Tõ ®¹i héi IV cña §¶ng ( n¨m 1986 ) ®Êt n­íc ta thùc hiÖn ®­êng lèi ®æi míi ,chuyÓn tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu ®· ®Ò ra trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng h¬n 10 n¨m qua, ®Êt n­íc ®· v­ît qua bao khã kh¨n, thö th¸ch giµnh ®­îc nhiÒu thµnh tùu trªn c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, trong ®ã cã lÜnh vùc kinh tÕ. Tuy nhiªn trong c¸c V¨n kiÖn cña §¶ng t¹i ®¹i héi lÇn thø VII,VIII ®· ®Ò cËp ®Õn 4 nguy c¬ th¸ch thøc ®èi víi sù nghiÖp c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta, trong ®ã “chÖch h­íng x· héi chñ nghÜa” cã thÓ coi lµ nguy c¬ lín nhÊt. V× vËy kh¶ n¨ng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng n­íc ta cã trë thµnh hiÖn thùc hay kh«ng tr­íc hÕt phô thuéc vµo vai trß l·nh ®¹o kinh tÕ cña §¶ng vµ nhµ n­íc lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nhÊt b¶o ®¶m ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng còng nh­ toµn bé sù nghiÖp ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. Ngµy nay trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, víi s­ ph¸t triÓn nhanh chãng cña khoa häc - c«ng nghÖ, nÕu kh«ng cã sù can thiÖp cña nhµ n­íc th× kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®­îc nhiÒu vÊn ®Ò kinh tÕ lín cã tÇm cì quèc gia, quèc tÕ . V× thÕ kÕt hîp hµi hoµ gi÷a sù vËn hµnh cña c¬ chÕ thÞ tr­êng víi sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc lµ cÇn thiÕt vµ lµ gi¶i ph¸p mang l¹i thµnh c«ng trªn con ®­êng ph¸t triÓn. Trong mèi quan hÖ ®ã, nhµ n­íc gi÷ vai trß ®Þnh h­íng t¹o “hµnh lang “ ph¸p lý vµ m«i tr­¬ng ®Çu t­ ®Ó c¸c chñ thÓ cã thÓ cã thÓ ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña m×nh. NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng vÒ vai trß cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nªn em ®· chän ®Ò tµi “Vai trß cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta’’. Lµ mét sinh viªn n¨m thø 2 nªn tÇm hiÓu biÕt, nhËn thøc vµ lý luËn cña em cßn nhiÒu h¹n chÕ . Bëi vËy em rÊt mong ®­îc sù gióp ®ì cña thÇy ®Ó bµi viÕt cña em ®­îc hoµn chØnh h¬n. Em xin c¶m ¬n thÇy gi¸o TS T« §øc H¹nh ®· gióp ®ì em hoµn thµnh bµi viÕt nµy. PhÇn I Nh÷ng lý luËn vÒ NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng A . kinh tÕ thÞ tr­êng I. Nh÷ng lý luËn vÒ nÒn Kinh tÕ thÞ tr­êng 1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm KTTT lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, lµ mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt x· héi hiÖu qu¶ nhÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi hiÖn nay. C¸c ®Æc ®iÓm chÝnh cña KTTT: -C¸c chñ thÓ kinh tÕ cã tÝnh tù chñ cao. Mçi chñ thÓ kinh tÕ lµ mét thµnh phÇn cña nÒn kinh tÕ cã quan hÖ ®éc lËp víi nhau, mçi chñ thÓ tù quyÕt ®Þnh lÊy ho¹t ®éng cña m×nh. -TÝnh phong phó cña hµng hãa. Do c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Òu tù quyÕt ®Þnh lÊy ho¹t ®éng cña m×nh nªn bÊt cø hµng ho¸ nµo cã nhu cÇu th× sÏ cã ng­êi s¶n xuÊt. Mµ nhu cÇu cña con ng­êi th× v« cïng phong phó, ®iÒu nµy t¹o nªn sù phong phó cña hµng ho¸ trong nÒn KTTT . -C¹nh tranh lµ tÊt yÕu trong KTTT .Hµng ho¸ nµo cã nhu cÇu lín thÝ sÏ cã nhiÒu ng­êi s¶n xuÊt. Khi cã qu¸ nhiÒu ng­êi cïng s¶n xuÊt mét mÆt hµng th× sù c¹nh tranh lµ tÊt yÕu. -KTTT lµ mét hÖ thèng kinh tÕ më, trong ®ã cã sù giao l­u réng r·i kh«ng chØ trong thÞ tr­êng mét n­íc mµgi÷a c¸c thÞ tr­êng víi nhau. -Gi¸ c¶ h×nh thµnh ngay trªn thÞ tr­êng. Kh«ng mét chñ thÓ kinh tÕ nµo quyÕt ®Þnh ®­îc gi¸ c¶. Gi¸ cña mét mÆt hµng ®­îc quyÕt ®Þnh bëi cung vµ cÇu cña thÞ tr­êng. NÒn KTTT cã thÓ tù ho¹t ®éng ®­îc lµ nhê vµo sù ®iÒu tiÕt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. §ã lµ c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan nh­ quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, l­u th«ng tiÒn tÖ, c¹nh tranh…t¸c ®éng, phèi hîp ho¹t ®éng cña toµn bé thÞ tr­êng thµnh mét hÖ thèng thèng nhÊt. 2. ¦u vµ nh­îc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng a. ¦u ®iÓm Kinh tÕ thÞ tr­êng thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn t¹o ra sù c¹nh tranh g¾t gao gi÷a c¸c nhµ s¶n xuÊt. Ng­êi tiªu dïng ®­îc tho¶ m·n nhu cÇu còng nh­ ®¸p øng ®­îc ®Çy ®ñ mäi chñng lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô. Ph©n c«ng lao ®éng ngµy cµng x· héi ho¸ cao. Më réng quan hÖ nhiÒu lo¹i thÞ tr­êng tõ thÞ tr­êng ®Þa ph­¬ng, thÞ tr­êng d©n téc vµ khu vùc, thi tr­êng quèc tÕ. T¹o xu thÕ liªn doanh, liªn kÕt ®Èy m¹nh giao l­u kinh tÕ, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã c¬ héi ®­îc tiÕp xóc ®­îc chuyÓn giao c«ng nghÖ s¶n xuÊt, c«ng nghÖ qu¶n lý tõ c¸c n­íc ph¸t triÓn ®Ó thóc ®Èy c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë n­íc m×nh Kinh tÕ thÞ tr­êng gãp phÇn thóc ®Èy giao l­u gi÷a c¸c n­íc d­íi sù thÓ hiÖn qua cac s¶n phÈm dÞch vô mang b¶n s¾c riªng cña tõng d©n téc, tõng ®Þa ph­¬ng, tõng quèc gia. b. Nh­îc ®iÓm Kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn, lóc ®ã vai trß cña kinh tÕ nhµ n­íc bÞ gi¶m sót vµ chÞu søc Ðp m¹nh mÏ t­ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù c¹nh tr¹nh g¾t gao gi· c¸c nhµ s¶n xuÊt, c¸c nhµ ph©n phèi dÉn ®Õn thÊt nghiÖp t¨ng cao ho¹t ®éng phóc lîi x· héi bÞ gi¶m sót. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng do c¸c nhµ s¶n xuÊt hµng ho¸ dÞch vô ch¹y theo lîi nhuËn g©y ra hËu qu¶ vÒ m«i tr­êng sinh th¸i lµm gi¶m tèc ®é t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng cña quèc gia. MÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®em l¹i lµ c¸c tÖ n¹n x· héi míi n¶y sinh cang ngµy cµng gia t¨ng. NÒ kinh tÕ thÞ tr­êng víi b¶n chÊt cña nã lµ lîi nhËn tèi ®a th× viÖc cÇn ®Þnh h­íng cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ rÊt quan träng, nÕu kh«ng sÏ cã nguy c¬ ®i chÖch h­íng x· héi chñ nghÜa ®èi lËp víi b¶n chÊt cña nhµ n­íc ta. II. C¬ chÕ thÞ tr­êng 1. Kh¸i niÖm Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã mét lo¹t nh÷ng quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã nh­ quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung – cÇu, quy luËt c¹nh tranh,v.v…C¸c quy luËt ®ã ®Òu biÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña m×nh th«ng qua gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Nhê sù vËn ®éng gi¸ c¶ thÞ tr­êng mµ diÔn ra mét sù thÝch øng mét c¸c tù ph¸t gi÷a khèi l­îng vµ c¬ cÊu cña s¶n xuÊt ( tæng cung ) víi khèi l­îng vµ c¬ cÊu cña s¶n xuÊt (tæng cung ), tøc lµ sù ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt ®ã ®· ®iÒu tiÕt nÒn s¶n xuÊt x· héi. VËy: c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt cña nÒ kinh tÕ thÞ tr­êng do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt vèn cã cña nã. Nãi mét c¸ch cô thÓ h¬n, c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ hÖ thèng h÷u c¬ cña sù thÝch øng lÉn nhau, tù ®IÒu tiÕt lÉn nhau cña c¸c yÕu tè gi¸ c¶, cung – cÇu, c¹nh tranh …trùc tiÕp ph¸t huy t¸c dông trªn thÞ tr­êng ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ mét bé m¸y tinh vi ®Ó phèi hîp mét c¸ch kh«ng tù gi¸c ho¹t ®éng cña ng­êi tiªu dïng víi c¸c nhµ s¶n xuÊt. C¬ chÕ thÞ tr­êng tù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng, ë ®©u cã s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× ë ®ã cã thÞ tr­êng vµ do ®ã co¸ c¬ chÕ thÞ tr­êng ho¹t ®éng. 2. ¦u ®iÓm vµ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng a. ¦u ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ tr­êng C¬ chÕ thÞ tr­êng cã nh÷ng ­u ®iÓm vµ t¸c dông mµ kh«ng cã c¬ chÕ nµo hoµn toµn thay thÕ ®­îc. Thø nhÊt, c¬ chÕ thÞ tr­êng kÝch thÝch ho¹t ®éng cña chñ thÓ kinh tÕ vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng tù do cña hä. Do ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng, cã hiÖu qu¶. Thø hai,sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng sÏ ®­a ®Õn sù thÝch øng tù ph¸t gi· khèi l­îng vµ c¬ cÊu cña s¶n suÊt ( tæng cung )víi khèi l­îng vµ c¬ cÊu nhu cÇu cña x· héi ( tæng cÇu ). Nhê ®ã ta cã thÓ tho¶ m·n tèt nhu cÇu tiªu dïng c¸ nh©n vÒ hµng v¹n s¶n phÈm kh¸c nhau. NhiÖm vô nµy nÕu ®Ó Nhµ n­íc lµm sÏ ph¶i thùc hiªn mét sè c«ng viÖc rÊt lín, cã khi kh«ng thùc hiÖn ®­îc vµ ®ßi hái chi phÝ cao trong qu¸ tr×nh ra c¸c quyÕt ®Þnh. Thø ba, c¬ chÕ thÞ tr­êng kÝch thÝch ®æi míi kÜ thuËt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt. Søc Ðp cña c¹nh tranh buéc nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt ph¶i gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt c¸ biÖt ®Õn møc tèi thiÓu b»ng c¸ch ¸p dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt tèt nhÊt nh­ kh«ng ngõng ®æi míi kü thuËt c«ng nghÖ s¶n xuÊt, ®æi míi s¶n phÈm, ®æi míi tæ chøc s¶n xuÊt vµ qu¶n lý kinh doanh, n©ng cao hiÖu qu¶. Thø t­, c¬ chÕ thÞ tr­êng thù hiÖn ph©n phèi c¸c nguån lùc kinh tÕ mét c¸ch tèi ­u. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, viÖc l­u ®éng, di chuyÓn, ph©n phèi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, vèn ®Òu tu©n theo nguyªn t¾c cña thi tr­êng; chóng sÏ chuyÓn ®Õn n¬i ®­îc sö dông víi hiÖu qu¶ cao nhÊt, do ®ã c¸c nguån lù kinh tÕ ®­îc ph©n bè mét c¸ch tèi ­u. Thø n¨m, sù ®iÒu tiÕt cña cña c¬ chÕ thÞ tr­êng mÒm dÎo h¬n sù ®iÒu chØnh cña c¬ quan nhµ n­íc vµ cã kh¶ n¨ng thÝch nghi cao h¬n tr­íc, nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ biÕn ®æi, lµm thÝch øng kÞp thêi gi÷a s¶n xuÊt x· héi víi nhu cÇu x· héi. Nhê nh÷ng ­u ®iÓm vµ t¸c dông ®ã, c¬ chÕ thÞ tr­êng cã thÓ gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ. Nã lµ c¬ chÕ tèt nhÊt ®iÒu tiÕt nÒn s¶n xuÊt x· héi.Tuy nhiªn, “sù thµnh c«ng” cña c¬ chÕ ®ã lµ cã ®iÒu kiÖn: C¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®­îc l­u ®éng, di chuyÓn dÔ dµng, gi¸ c¶ thÞ tr­êng cã tÝnh linh ho¹t th«ng tin thÞ tr­êng ph¶i nh¹y, vµ c¸c chñ thÓ thÞ tr­êng ph¶i n¾m ®­îc ®Çy ®ñ th«ng tin liªn quan. b. Nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ tèt nhÊt ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, tuy nhiªn c¬ chÕ thÞ tr­êng còng cã nh÷ng khuyÕt tËt vèn cã cña nã. Thø nhÊt, c¬ chÕ thÞ tr­êng chØ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ khi cã sù kiÓm so¸t cña c¹nh tranh hoµn h¶o, khi xuÊt hiÖn c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o, th× hiÖu lùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng bÞ gi¶m. Ch¼ng h¹n xuÊt hiÖn ®éc quyÒn, c¸c nhµ ®éc quyÒn cã thÓ gi¶m s¶n l­îng, t¨ng gi¸ ®Ó thu lîi nhËn cao, mÆt kh¸c, khi xuÊt hiÖn ®éc quyÒn th× kh«ng cã søc Ðp cña c¹nh tranh ®èi víi viÖc ®æi míi kÜ thuËt. Thø ba, môc ®Ých ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp lµ lîi Ých tèi ®a, v× vËy hä cã thÓ l¹m dông tµi nguyªn cña x· héi g©y « nhiÔm m«i tr­êng sèng cña con ng­êi, do ®ã hiÖu qu¶ kinh tÕ – x· héi kh«ng ®­îc ®¶m b¶o. Thø ba, ph©n phèi thu nhËp kh«ng c«ng b»ng, cã nh÷ng môc tiªu x· héi chñ nghÜa dï c¬ chÕ thÞ tr­êng cã hoat ®éng tr«i tr¶y th× còng kh«ng ®¹t ®­îc. Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng sÏ dÉn tíi sù ph©n ho¸ giµu nghÌo, ph©n cùc vÒ cña c¶i, t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng sÏ ®­a l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, nh­ng nã kh«ng tù ®éng mang l¹i nh÷ng gi¸ trÞ mµ x· héi muèn v­¬n tíi. Edgar Morin ®· nhËn xÐt chua ch¸t: “Trong c¸c nÒn v¨n minh ®­îc gäi lµ ph¸t triÓn cña chóng ta, tån t¹i mét t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn th¶m h¹i vÒ v¨n ho¸, trÝ n·o, t×nh ng­êi ”. Thø t­, mét nÒn kinh tÕ do c¬ chÕ thÞ tr­êng thuÇn tuý ®iÒu tiÕt khã tr¸nh khái nh÷ng th¨ng trÇm, khñng ho¶ng kinh tÕ cã tÝnh chu kú vµ thÊt nghiÖp. Ng­êi ta nhËn thÊy r»ng, mét nÒ kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i ®­ng tr­íc mét khã kh¨n nan gi¶i cña kinh tÕ vÜ m«: kh«ng mét n­íc nµo trong mét thêi gian dµi l¹i cã ®­îc l¹m ph¸t thÊp vµ ®Çy ®ñ c«ng ¨n viÖc lµm. Do c¬ chÕ thÞ tr­êng cã mét lo¹t c¸c khuyÕt tËt vèn cã cña nã, nªn trong thùc tÕ kh«ng tån t¹i c¬ chÕ thÞ tr­êng thuÇn tuý, mµ th­êng cã sù can thiÖp cña nhµ n­íc ®Ó söa ch÷a nh÷ng thÊt b¹i cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, khi ®ã nÒn kinh tÕ, nh­ ng­êi ta th­êng gäi, gäi lµ nÒn kinh tÕ hçn hîp. B . Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam I . V× sao ViÖt Nam lùa chän m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ? Nh­ mäi ng­êi ®· biÕt, kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña v¨n minh nh©n lo¹i. Tõ tr­íc ®Õn nay nã tån t¹i vµ ph¸t triÓn chñ yÕu d­íi chñ nghÜa t­ b¶n, lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n . Chñ nghÜa t­ b¶n ®· biÕt lîi dông tèi ®a ­u thÕ cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Ó phôc vô cho môc tiªu ph¸t triÓn tiÒm n¨ng kinh doanh, t×m kiÐm lîi nhuËn, vµ mét c¸ch kh¸ch quan nã thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt cña x· héi ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Ngµy nay, kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa ®· ®¹t tíi giai ®o¹n ph¸t triÓn cao vµ phån thÞnh trong c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ v¹n n¨ng. Bªn c¹nh mÆt tÝch cùc nã cßn mÆt tr¸i, cã khuyÕt tËt tõ trong b¶n chÊt cña nã do chÕ ®é së h÷u t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa chi phèi. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, cµng ngµy m©u thuÉn cña chñ nghÜa t­ b¶n cµng béc lé s©u s¾c, kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc c¸c vÊn ®Ò x· héi, lµm t¨ng thªm tÝnh bÊt c«ng vµ bÊt æn x· héi, ®µo s©u thªm hè ng¨n c¸ch gi÷a ng­êi giµu vµ ng­êi ngÌo. H¬n thÕ n÷a, trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ hiÖn nay, nã cßn r»ng buéc c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn trong quü ®¹o bÞ lÖ thuéc vµ bÞ bãc lét theo quan hÖ ”trung t©m – ngo¹i vi”. Cã thÓ nãi , nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa toµn cÇu ngµy nay lµ sù thèng trÞ cña mét sè Ýt n­íc lín hay mét sè tËp ®oµn xuyªn quèc gia ®èi víi ®a sè c¸c n­íc ngÌo, lµm t¨ng thªm m©u thuÉn gi÷a c¸c n­íc giµu vµ n­íc nghÌo . ChÝnh v× thÕ nh­ mµ, nh­ C.Mac ®· ph©n tÝch vµ dù b¸o,chñ nghÜa t­ b¶n tÊt yÕu ph¶i nh­êng chç cho mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt vµ chÕ ®é míi v¨n míi v¨n minh h¬n, nh©n ®¹o h¬n. Chñ nghÜa t­ b¶n mÆc dï ®· vµ ®ang t×m mäi c¸ch ®Ó t­ ®iÒu chØnh, tù thÝch nghi b¨ng c¸ch ph¸t triÓn “ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i ”,” nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi “, t¹o ra ”chñ nghÜa t­ b¶n x· héi ”, “ chñ nghÜa t­ b¶n nh©n d©n ”,” nhµ n­íc phóc lîi chung ” …, tøc lµ ph¶I cã s­ can thiÖp trùc tiÕp cña nhµ nø¬c vµ còng ph¶i ch¨m lo vÊn ®Ò x· héi nhiÒu h¬n, nh­ng do m©u thuÉn tõ trong b¶n chÊt cña nã, chñ nghÜa t­ b¶n kh«ng thÓ tù gi¶i quyÕt ®­îc, cã ch¨ng nã chØ t¹m thêi xoa dÞu ®­îc chõng nµo m©u thuÉn mµ th«i. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa hiÖn ®¹i ®ang nghµy cµng thÓ hiÖn xu h­íng tù phñ ®Þnh vµ tù tiÕn ho¸ ®Ó chuÈn bÞ chuyÓn sang giai ®o¹n hËu c«ng nghiÖp, theo xu h­íng x· héi ho¸. §©y lµ tÊt yÕu kh¸ch quan, lµ quy luËt ph¸t triÓn cña x· héi. Nh©n lo¹i muèn tiÕn lªn, x· héi muèn ph¸t triÓn th× døt kho¸t kh«ng thÓ dõng l¹i ë kinh tÕ thÞ tr­êng chñ nghÜa t­ b¶n. M« hinh chñ nghÜa x· héi kiÓu X« - viÕt lµ mét kiÓu tæ chøc x· héi, tæ ch­c kinh tÕ muèn sím kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña chñ nghÜa t­ b¶n, muèn nhanh chãng x©y dùng mét chÕ ®é x· héi tèt ®Ñp h¬n, mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt v¨n minh, hiÖn ®¹i h¬n chñ nghÜa t­ b¶n. §ã lµ mét ý t­ëng tèt ®Ñp, vµ trªn thùc tÕ suèt h¬n 70 tån t¹i, chñ nghÜa x· héi hiÖn thùc ë Liªn X« ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu vÜ ®¹i, lµm thay ®æi h¼n bé mÆt cña ®Êt n­íc vµ ®êi sèng cña nh©n d©n Liªn X«. Nh­ng cã lÏ do n«n nãng, lµm tr¸i quy luËt (muèn xo¸ bá ngay kinh tÕ hµng ho¸, ¸p dông ngay c¬ chÕ kinh tÕ phi thi tr­êng),kh«ng n¨ng ®éng,kÞp thêi ®IÒu chØnh khi cÇn thÕt cho nªn rót cuéc ®· kh«ng thµnh c«ng. Thùc ra, khi mãi vËn dông häc thuyÕt M¸c vµo x©y d­ng chñ nghÜa x· h«I á nuíc Nga sau C¸ch m¹ng Th¸ng M­êi. V.I.Le-nin cung ®· tõng chñ tr­¬ng kh«ng ¸p dông kinh tÕ thÞ tr­êng mµ thùc hiÖn “ chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn ” . Nh­ng chØ sau mét thêi gian ng¾n, Ng­êi ®· ph¸t hiÖn ra sai lÇm, kh¾c phôc sù nãng véi b»ng c¸ch ®­a ra thùc hiªn “ chÝnh s¸ch kinh tÕ míi”(NEP) mµ néi dung c¬ b¶n cña nã lµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, chÊp nhËn ë møc ®é c¬ chÕ thÞ tr­êng. Theo V.I.Le-nin,®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë mét n­íc cßn t­¬ng ®èi l¹c hËu vÒ kinh tÕ nh­ ë n­íc Nga, cÇn ph¶i sö dông quan hÖ hµng ho¸ - tÒn tÖ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, ®Æc biÖt lµ sö dông chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Tuy chØ míi thùc hiÖn trong thêi gian ng¾n nh­ng NEP ®½ ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc cho n­íc Nga: håi phôc vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ bÞ triÕn tranh tµn ph¸, nhiÒu ngµnh kinh tÕ b¾t ®Çu ho¹t ®éng n¨ng ®éng, nhén nhÞp h¬n. TiÕc r»ng t­ t­ëng cña V.I.Le-nin vÒ x©y dùng chñ nghÜa x· héi víi chÝnh s¸ch NEP ®· kh«ng ®­îc tiÕp tôc thùc hiªn sau khi Ng­êi qua ®êi.Sù thµnh c«ng vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ suèt mét thêi gian kh¸ dµi cña Liªn X« trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc b»ng m« h×nh kinh tÕ d­ trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, kÕ hoach ho¸ tËp trung cao ®é; ph©n phèi thu nhËp mang tÝnh b×nh qu©n; kinh tÕ hµng ho¸ kinh tÕ thÞ tr­êng bÞ lo¹i bá ®· cã søc hÊp dÉn h¬n ®èi víi nh©n lo¹i vµ lµm cho giíi lý luËn kinh tÕ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa vµ c¸c n­íc ph¸t triÓn tuyÖt ®èi ho¸,biÕn thµnh c«ng thøc ®Ó ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c n­íc ®i theo con ®­êng x· h«Þ chñ nghÜa. Còng cÇn nãi thªm r»ng, trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi, giíi lý luËn ë mét sè n­íc còng c¶m thÊy cã c¸i g× “ ch­a æn ” , còng ®¨ ®­a ra nh÷ng kiÕn nghÞ, nh÷ng ®Ò xuÊt, ®¹i lo¹i nh­ quan ®iÓm “chñ nghÜa x· héi thÞ tr­êng ”,… nh­ng kh«ng ®­îc chÊp nhËn. Vµo cuèi nh­ng n¨m 70 cña thÕ kû XX, nh÷ng h¹n chÕ khuyÕt tËt cña m« h×nh kinh tÕ X«-viÕt ®· béc lé ra rÊt râ céng vãi sù yÕu kÐm trong c«ng t¸c l·nh ®¹o, qu¶n lý lóc bÊy giê ®· lµm cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë Liªn X« vµ c¸c n­íc §«ng ¢u r¬I vµo t×nh trang tr× trÖ, khung ho¶ng. Mét sè ng­êi l·nh ®¹o chñ chèt cña §¶ng vµ Nhµ n­íc Liªn X« lóc ®ã muèn thay ®æi t×nh h×nh b»ng c«ng cuéc c¶i c¸ch, c¶i tæ, nh­ng víi mét “ t­ duy chÝnh trÞ míi ”, hä ®· pham sai lÇm nghiªm träng cùc ®oan phiÕn diÖn ( ë ®©y ch­a nãi ®Õn sù ph¶n béi lý t­ëng x· héi chñ nghÜa cña hä vµ sù ph¸ ho¹i th©m hiÓm cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch ), dÉn tíi sù tan gi· cña Liªn X« vµ sù sôp ®æ cña hÖ thèng x· héi chñ nghÜa thÕ giíi. Sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa kh¸c ë ®«ng ¢u vµo cuèi nh÷ng n¨m 80, d©u nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX d· lµm lé râ nh÷ng khuyÕt tËt cña m« hinh kinh tÕ c­ng nh¨ phi thÞ tr­êng, mÆc dï nh÷ng khuyÕt tËt ®ã kh«ng ph¶I lµ nguyªn nh©n tÊt yÕu dÉn ®Õn sù sôp ®æ. ViÖt Nam lµ mét n­íc nghÌo, kinh tÕ – kü thuËt l¹c hËu, tr×nh ®é x· héi cßn thÊp, l¹i bÞ triÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ . §i lªn chñ nghÜa x· héi lµ môc tiªu lý t­ëng cña nh÷ng ng­êi céng s¶n vµ nh©n d©n ViÖt Nam, lµ khat väng ngµn ®åi thiªng liªng cña d©n téc ViÖt Nam. Nh­ng ®i lªn chñ nghÜa x· héi b»ng c¸ch nµo ? §ã lµ c©u hái lín cùc k× hÖ träng, muèn tr¶ lêi thËt kh«ng ®¬n gi¶n. Suèt mét thêi gian dµi, ViÖt Nam còng nh­ nhiÒu n­íc kh¸c Viªt Nam còng ¸p dông m« h×nh chñ nghÜa x· héi kiÓu X«-viÕt, m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung mang tÝnh bao cÊp. M« h×nh nµy ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ quan träng, nhÊt lµ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña ®Êt n­íc thêi kú cã chiÕn tranh. Nh­ng vÒ sau m« h×nh nµy béc lé nhiÒu khuyÕt ®Óm vµ trong c«ng t¸c chØ ®¹o còng ph¹m ph¶i mét sè sai lÇm mµ nguyªn nh©n s©u xa cña nh÷ng sai lÇm ®ã lµ bÖnh gi¸o ®iÒu, chñ quan duy ý chÝ, lèi suy nghÜ hanh ®éng ®¬n gi¶ nãng véi kh«ng t«n träng quy luËt kh¸ch quan, nh¹n thøc vÒ chñ nghÜa x· héi kh«ng ®óng víi thùc tÕ ViÖt Nam. Trªn c¬ së nhËn thøc ®óng ®¾n h¬n vµ ®Çy ®ñ h¬n vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam, §¹i héi VI cña ®¶ng céng s¶n ViÖt Nam (th¸ng 12-1986) ®· ®Ò ra ®­êng lèi ®æi míi toµn diÖn ®Êt n­íc nh»m thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ h¬n c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §¹i héi ®­a ra nh÷ng quan niÖm míi vÒ con ®­êng, ph­¬ng ph¸p x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ®Æc biÖt lµ quan niÖm vÒ c«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa trong thêi kú qu¸ ®é, vÒ c¬ cÊu kinh tÕ, thõa nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ thÞ tr­êng, phª ph¸n triÖt ®Ó c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, vµ kh¼ng ®Þnh chuyÓn h¼n sang h¹ch to¸n kinh doanh. §¹i héi chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi nh÷ng h×nh thøc kinh doanh phï hîp; coi trong viÖc kÕt hîp lîi Ých c¸ nh©n, tËp thÓ vµ x· héi; ch¨m lo toµn diÖn vµ ph¸t huy nh©n tè con ng­êi, cã nhËn thøc míi vÒ chÝnh s¸ch x· héi. §¹i héi VI lµ mét cét mèc ®¸nh dÊu b­íc chuyÓn quan träng trong nhËn thøc cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. §ã lµ mét kÕt qu¶ cña c¶ mét qu¸ tr×nh t×m tßi, thö nghiÖm, suy t­, ®Êu tranh t­ t­ëng rÊt gian khæ, kÕt tinh trÝ tuÖ vµ c«ng søc cña toµn §¶ng toµn d©n trong nhiÒu n¨m. Héi nghÞ Trung ­¬ng 6 (th¸ng 3-1989), khoa VI, ph¸t triÓn thªm mét b­íc, ®­a ra quan ®iÓm ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã kÕ ho¹ch gåm nhiÒu thµnh phÇn ®i lªn chñ nghÜa x· héi, coi “ chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cã ý nghÜa chiÕn l­îc l©u dµi, cã tÝnh quy luËt tõ s¶n xuÊt nhá di lªn chñ nghÜa x· héi ”. §Õn ®¹i héi VII ( th¸ng 6 n¨m 1991 ), §¶ng céng s¶n ViÖt Nam tiÕp tôc nãi râ h¬n chñ tr­¬ng nµy vµ kh¼ng ®Þnh ®©y lµ chñ tr­¬ng chiÕn l­îc, lµ con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi cña ViÖt Nam. C­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­¬c trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi cña §¶ng kh¼ng ®Þnh : “ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc”. §¹i héi VIII cña §¶ng (6/1996) ®­a ra mét kÕt luËn míi rÊt quan träng : “s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, tån t¹i kh¸ch quan cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ ngay c¶ khi chñ nghÜa x· héi ®­îc x©y dùng”. Nh÷ng lóc ®ã còng míi nãi nÒn kinh tÕ hang ho¸, c¬ chÕ thÞ tr­êng, ch­a dïng kh¸i niÖm “ kinh tÕ thÞ tr­êng ”. Ph¶i ®Õn ®¹i héi IX cña §¶ng (th¸ng 4/2001) míi chÝnh thøc ®­a ra kh¸i niÖm “kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa”. §¹i héi kh¼ng ®Þnh: ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ ®­êng lèi chiÕn l­îc nhÊt qu¸n, lµ m« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t trong suèt thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. §©y lµ kÕt qu¶ sau nhiÒu n¨m nghiªn cøu, t×m tßi, tæng kÕt thùc tiÔn; vµ lµ b­íc ph¸t triÓn míi vÒ t­ duy lý luËn cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam. II.B¶n chÊt, ®Æc tr­ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam Lùa chän m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ sù g¸n ghÐp chñ quan gi· kinh tÕ thÞ tr­êng vµ chñ nghÜa x· héi, mµ lµ sù n¾m b¾t vµ vËn dông xu thÕ vËn ®éng kh¸ch quan cña kinh tÕ thÞ tr­êng trong thêi ®¹i ngµy nay. §¶ng céng s¶n ViÖt Nam trªn c¬ së nhËn thøc tÝnh quy luËt ph¸t triÓn cña thêi ®¹i vµ sù kh¸i qu¸t, ®óc rót tõ kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ tõ thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc, ®Ó ®­a ra chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, nh»m sö dông kinh tÕ thÞ tr­êng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu t­ng b­íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ m« h×nh kinh tÕ trong thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi. §©y lµ mét kiÓu kinh tÕ thÞ tr­êng míi trong lich sö cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Còng cã thÓ nãi kinh tÕ thÞ tr­êng lµ “ c¸i phæ biÕn ”, cßn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ “ c¸i ®Æc thï ” cña ViÖt Nam, phï hîp víi ®IÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam. Nãi kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã nghÜa ®©y kh«ng ph¶i lµ kinh tÕ thÞ tr­êng tù do theo kiÓu t­ b¶n chñ nghÜa, còng kh«ng ph¶I lµ kinh tÕ bao cÊp, qu¶n lý theo kiÓu tËp trung quan liªu; vµ còng ch­ hoµn toµn lµ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa, bëi v× nh­ trªn ®· nãi,ViÖt Nam ®ang ë trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, võ cã võ ch­ cã ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè cña chñ nghÜa x· héi. Chñ tr­¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ sù tiÕp thu cã chän läc thµnh tùu cña v¨n minh nh©n lo¹i, ph¸t huy vai trß tÝch cùc cña kinh tÕ thÞ tr­êng trong viÖc thóc ®Èy søc s¶n xuÊt, x· héi ho¸ lao ®éng, c¶i tiÕn kÜ thuËt - c«ng nghÖ, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, t¹o ra nhiÒu cña c¶i, gãp phÇn lµm giµu cho chñ nghÜa x· héi vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n; ®ång thêi ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, nh­ ch¹y theo lîi nhuËn ®¬n thuÇn, c¹nh tranh khèc liÖt, bãc lét vµ ph©n ho¸ giµu nghÌo qu¸ ®¸ng, Ýt quan t©m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. §©y còng lµ sù lùa chän tù gi¸c con ®­êng vµ m« h×nh ph¸t triÓn trªn c¬ së qu¸n triÖt lý luËn M¸c – enin, n¨m b¾t ®óng quy luËt kh¸ch quan vµ vËn dông s¸ng t¹o vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam. §¹i héi IX cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam chØ râ :Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ võ tu©n theo nh÷ng quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng võa dùa trªn c¬ së vµ ®­îc dÉn d¾t, chi phèi bëi c¸c nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi, thÓ hiÖn trªn c¶ ba mÆt : Së h÷u, tæ chøc qu¶n lý, vµ ph©n phèi. Nãi c¸c kh¸c, kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa chÝnh lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc nh»m môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Môc ®Ých cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt – kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. phat triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi, tiªn tiÕn. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o; kinh tÕ nhµ n­íc cung víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng chiÕn l­îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, vµ b¨ng c¶ søc m¹nh vËt chÊt cña lùc l­îng kinh tÕ nhµ n­íc; ®ång thêi sö dông c¬ chÕ thÞ tr­êng, ¸p dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Ó kÝch thÝch s¶n suÊt, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng, cña toµn thÓ nh©n d©n. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®«ng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®ång thêi ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt, kinh doanh vµ th«ng qua phóc lîi x· héi. T¨ng tr­ëng kinh tÕ g¾n liÒn víi ®¶m b¶o tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ngay trong tõng b­íc ph¸t triÓn. T¨ng tr­¬ng kinh tÕ ®i ®«i víi ph¸t triÓn v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc, x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶ s¾c d©n téc, n©ng cao d©n trÝ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o con ng­êi, x©y dùng vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña ®Êt n­íc. Còng cã thÓ nãi, kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ cña mét x· héi ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ nÒn kinh tÕ cßn ë tr×nh ®é thÊp sang nÒ kinh tÕ ë tr×nh ®é cao h¬n h­¬ng tíi chÕ ®é x· héi míi – x· héi x· héi chñ nghÜa. §©y lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã tæ chøc, cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n vµ sù qu¶n lý cña nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa, ®­îc ®Þnh h­íng cao vÒ mÆt x· héi, h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng khuÕt tËt cña tÝnh tù ph¸t thÞ tr­êng, nh¨m phôc vô tèt nhÊt lîi Ých cña ®¹i ®a sè nh©n d©n vµ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt n­íc. Chñ tr­¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa thÓ hiÖn t­ duy, quan niªm cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vÒ sù phï hîp gi· quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. Cã ý kiÕn cho r»ng, kh«ng thÓ cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa; r¨ng chñ nghÜa x· héi vµ kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng thÓ dung hîp víi nhau, nÕu ®em “ ghÐp ” ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vµo kinh tÕ thÞ tr­êng th× ch½ng kh¸c nµo trén dÇu vµo n­íc, t¹o ra mét c¬ thÓ “ ®Çu Ng« m×nh Së ”. Theo chóng t«i, ý kiÕn nµy kh«ng ®óng. Kh«ng ®óng lµ v×, hoÆc ý kiÕn nµy muèn tr× kÐo ViÖt Nam trong quü ®¹o ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n, phñ nhËn ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, kh«ng muèn ViÖt Nam ®i lªn chñ nghÜa x· héi. §ã lµ ®iÒu tr¸i víi quy luËt kh¸ch quan, kh«ng thÓ chÊp nhËn. HoÆc ý kiÕn nµy kh«ng tho¸t ra ®­îc khái t­ duy cò, ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ tr­êng víi chñ nghÜa t­ b¶n, cho kinh tÕ thÞ tr­êng lµ c¸i riªng cã cña chñ nghÜa t­ b¶n, tõ ®ã “ dÞ øng ” víi kinh tÕ thÞ tr­êng, kh«ng thÊy hÕt nh÷ng yÕu tè míi, xu h­íng míi cña kinh tÕ thÞ tr­êng trong ®iÒu kiÖn míi cña thêi ®¹i, lËp l¹i sai lÇm cña mét thêi kú tr­íc ®©y. Còng cã ý kiÕn nhÊn m¹nh mét chiÒu nh÷ng ®Æc tr­ng chung, nh÷ng c¸i phæ biÕn cña kinh tÕ thÞ tr­êng, ch­a thÊy hÕt hoÆc cßn ph©n v©n, nghi ngê vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, nh÷ng c¸i dÆc thï cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Tõ ®ã ch­a tin lµ kinh tÕ thÞ tr­êng cã thÓ ph¸t triÓn trªn c¬ së chÕ ®é c«ng h÷u lµ nÒn t¶ng, kinh tÕ quèc doanh lµ chñ ®¹o; r»ng trong kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng thÓ cã kÕ ho¹ch. Kh«ng thÓ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, kh«ng thÓ kh¾c phôc ®­îc nh÷ng tiªu cùc mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr­êng,v.v…L¹i cã ý kiÕn b¨n kho¨n cho r»ng, viÖc lùa chän kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa thùc chÊt lµ trë vÒ víi chñ nghÜa t­ b¶n, cã thªm ®Þnh ng÷ “ ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ” th× còng chØ lµ ®Ó cho yªn lßng, cho cã vÎ “ gi÷ v­ng lËp tr­êng ” mµ th«i, tr­íc sau g× còng tr­ît sang con ®­êng t­ b¶n chñ nghÜa. Chóng t«i cho r»ng, nh÷ng b¨n kho¨n nµy lµ dÔ hiÓu, bëi v× ®©y lµ nh÷ng ®iÒu cßn rÊt míi mÎ ch­a cã tiÒn lÖ, nÕu kh«ng x¸c ®Þnh râ néi dung ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vµ kiªn tr× vai trß qu¶n lý cña nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa ®ãi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th× nh÷ng ®iÒu ®ã rÊt dÔ x·y ra. Chóng t«i cßn ph¶ivõa lµm v­a tæng kÕt, rót kinh nghiÖm. Nh­ng cã nh÷ng ®iÒu cÇn kh¼ng ®Þnh: trong ®iÒu kiÖn míi cña thêi ®¹i ngµy nay, nhÊt ®Þnh kh«ng thÓ duy tr× m·i m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa, kh«ng thÓ ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ tr­êng víi chñ nghÜa t­ b¶n. ChÝnh C.M¸c ®· phª ph¸n sù nhÇm lÉn gi÷a kinh tÕ hµng ho¸ víi kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa cña ph¸i kinh tÕ häc tÇm th­êng. C.M¸c kh¼ng ®Þnh r»ng : “ …s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ l­u th«ng hµng ho¸ lµ nh÷ng hiÖn t­îng thuéc vÒ nhiÒu ph­¬ng thø s¶n xuÊt hÕt søc kh¸c nhau, tuy r¨ng quy m« vµ tÇm quan träng cña chóng kh«ng gièng nhau…Chóng ta hoµn toµ ch­a biÕt mét tý g× vÒ ®Æc ®iÓm riªng cña nh÷ng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt Êy vµ chóng ta ch­a thÓ nãi g× vÒ nh÷ng ph­¬ng thøc Êy, nÕu nh­ chóng ta chØ biÕt cã nh÷ng ph¹m trï trõu t­îng cña l­u th«ng hµng ho¸, nh÷ng ph¹m trï chung cho tÊt c¶ c¸c ph­¬ng thøc Êy ”. Ph¶i ch¨ng viÖc nhËn thøc cho ®óng vµ nãi cho ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña nh÷ng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®Æc thï Êy lµ tr¸ch nhiÖm mµ C.M¸c giao cho vµ göi g¾m c¸c thÕ hÖ ngµy nay. Lùa chän m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n lµ sù trë vÒ víi ph­¬ng thøc chuyÓn nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp, mµ ®iÒu quan träng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ ph¶i chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, v¨n minh nh»m môc tiªu tõng b­íc ®i lªn chñ nghÜa x· héi. §©y lµ sù lùa chän phï hîp víi c¸c quy luËt ph¸t triÓn vµ c¸c ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña thêi ®¹i vµ cña nh÷ng n­íc ®i sau , cho phÐp c¸c n­íc nµy gi._.