Vài nét về thị trường cà phê thế giới và tình hình sản xuất, chế biến, xuất khẩu mặt hàng này của Việt Nam những năm gần đây
Tài liệu Vài nét về thị trường cà phê thế giới và tình hình sản xuất, chế biến, xuất khẩu mặt hàng này của Việt Nam những năm gần đây: ... Ebook Vài nét về thị trường cà phê thế giới và tình hình sản xuất, chế biến, xuất khẩu mặt hàng này của Việt Nam những năm gần đây
Tóm tắt tài liệu Vài nét về thị trường cà phê thế giới và tình hình sản xuất, chế biến, xuất khẩu mặt hàng này của Việt Nam những năm gần đây, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi më ®Çu
T
rong nh÷ng n¨m qua, cµ phª lu«n gi÷ vai trß lµ mét trong sè Ýt nh÷ng mÆt hµng träng yÕu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Hµng n¨m, cµ phª ®ãng gãp tíi 10% vµo tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ níc. Víi tÇm quan träng cña m×nh, cµ phª ®îc xÕp vµo danh s¸ch 10 mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam vµ ®îc chän lµ mét trong nh÷ng mÆt hµng träng ®iÓm cÇn ph¸t huy trong giai ®o¹n 2005-2010.
Còng nh nhiÒu mÆt hµng n«ng s¶n kh¸c, ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª phô thuéc nhiÒu vµo c¸c yÕu tè kh¸ch quan nh thêi tiÕt, khÝ hËu vµ sù bÊp bªnh, kh«ng æn ®Þnh lu«n lµ ®Æc tÝnh cè h÷u cña thÞ trêng nµy. ChØ trong mét thËp kû qua, thÞ trêng cµ phª thÕ giíi ®· tr¶i qua tíi ba ®ît biÕn ®éng m¹nh, ®Êy lµ cuéc khñng ho¶ng thõa niªn vô 1994/1995, c¬n sèt cµ phª niªn vô 1997/1998 vµ cuéc khñng ho¶ng võa qua, trong ®ã ®ît biÕn ®éng míi ®©y ®îc coi lµ nghiªm träng nhÊt. §Õn nay, tr¶i qua nh÷ng ngµy gi¸ cµ phª xuèng tíi møc kû lôc, thÊp nhÊt trong vßng 30 n¨m trë l¹i ®©y, chóng ta míi thùc sù c¶m thÊy ®îc sù tµn ph¸ d÷ déi cña cuéc khñng ho¶ng nµy. Tuy nhiªn, møc ®é thiÖt h¹i ®èi víi mçi níc lµ kh¸c nhau tuú thuéc vµo sù chñ ®éng cña níc ®ã vµo thÞ trêng cµ phª thÕ giíi. Cã thÓ nãi, ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng níc chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ nhÊt do tÝnh phô thuéc cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam vµo thÞ trêng thÕ giíi rÊt cao, cã tíi 98% s¶n lîng lµ dµnh cho xuÊt khÈu. Bªn c¹nh ®ã cßn do nh÷ng yÕu kÐm trong ho¹t ®éng cña ngµnh vèn tån t¹i tõ tríc tíi nay: cµ phª ph¸t triÓn å ¹t kh«ng theo quy ho¹ch, kh©u chÊt lîng vµ chÕ biÕn cha ®îc chó träng, cha nhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña viÖc qu¶ng b¸ cµ phª ViÖt Nam ra thÞ trêng thÕ giíi vµ x©y dùng th¬ng hiÖu cho cµ phª ViÖt Nam. §©y míi chÝnh lµ nguyªn nh©n s©u xa cña vÊn ®Ò vµ nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ trêng cµ phª thÕ giíi võa qua chØ lµ mét nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ lµ giät níc ®Çy lµm trµn ly.
Víi nh÷ng lÝ do nªu trªn, t¸c gi¶ chän viÕt Kho¸ luËn tèt nghiÖp víi ®Ò tµi “Vµi nÐt vÒ thÞ trêng cµ phª thÕ giíi vµ t×nh h×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn xuÊt khÈu mÆt hµng nµy cña ViÖt Nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y”.
Néi dung kho¸ luËn tèt nghiÖp gåm 3 ch¬ng sau :
Ch¬ng I: Kh¸i qu¸t vÒ thÞ trêng cµ phª thÕ giíi.
Ch¬ng II: T×nh h×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu mÆt hµng cµ phª trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
Ch¬ng III: Ph¬ng híng vµ nh÷ng biÖn ph¸p chñ yÕu nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam thêi gian tíi.
§Ó thùc hiÖn kho¸ luËn víi néi dung trªn, t¸c gi¶ ®· sö dông c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu sau ®Ó gi¶i quyÕt c¸c yªu cÇu mµ ®Ò tµi ®Æt ra :
- Ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö
- Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp.
- Ph¬ng ph¸p thèng kª, ®èi chiÕu, so s¸nh...
T¸c gi¶ xin tr©n träng c¶m ¬n c¸c c« chó, anh chÞ trong Vô KÕ ho¹ch thèng kª - Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, Trung t©m th«ng tin Th¬ng m¹i - Bé Th¬ng m¹i, th viÖn quèc gia, phßng th viÖn - ViÖn kinh tÕ thÕ giíi còng nh c¸c thÇy c« vµ anh chÞ trong khoa Kinh tÕ Ngo¹i th¬ng, th viÖn trêng §¹i häc Ngo¹i Th¬ng ®· nhiÖt t×nh cung cÊp tµi liÖu vµ sè liÖu liªn quan, vµ xin ®Æc biÖt c¶m ¬n thÇy gi¸o T« Träng NghiÖp, ngêi ®· trùc tiÕp híng dÉn t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh chän ®Ò tµi, ®Þnh híng tµi liÖu vµ hoµn thiÖn kho¸ luËn./.
§¹i häc Ngo¹i Th¬ng, th¸ng 12-2003
Sinh viªn thùc hiÖn
TrÇn Phóc Long
.
Ch¬ng I
Kh¸i qu¸t vÒ thÞ trêng cµ phª thÕ giíi
I. giíi thiÖu vµi nÐt vÒ c©y cµ phª
1. LÞch sö c©y cµ phª
C¸ch ®©y kho¶ng 1000 n¨m, mét ngêi du môc Ethi«pi ®· ngÉu nhiªn ph¸t hiÖn ra h¬ng vÞ tuyÖt vêi cña 1 c©y l¹ mäc ë lµng Capfa gÇn thñ ®« Ethi«pi. §µn gia sóc cña «ng sau khi ¨n xong nh÷ng c©y nµy bçng “t¬i tØnh” vµ ®· kh«ng chÞu ®Ó chñ lïa vµo b·i tró ®ªm, thÊy vËy, «ng nÕm thö vµ c¶m thÊy rÊt s¶ng kho¸i, tØnh t¸o vµ tõ ®ã tr¸i c©y ®ã ®· trë thµnh ®å uèng cho con ngêi.
Tõ thÕ kû VI, cµ phª kh«ng chØ ®îc ngêi Ethi«pi dïng mµ do t¸c dông kÝch thÝch m¹nh mÏ mµ thêi ®ã ®îc coi lµ hiÖn tîng thÇn kú, c©y cµ phª ®îc lan c¶ sang Yemen, c¸c níc kh¸c ë Trung CËn §«ng vµ nhanh chãng vît biÓn ®æ sang ARËp (Arabica) do ®ã cã lo¹i cµ phª tªn lµ Arabica.
ThÕ kû XVI c¸c nhµ bu«n níc céng hßa Vernize nhËp khÈu cµ phª vµo Ch©u ¢u, nh vÕt dÇu loang, cµ phª lan sang Ch©u ¸, Ch©u §¹i D¬ng. Gièng cµ phª Arabica do ngêi Hµ Lan ®a vµo Xrilanca, C«l«mbia vµ Java (In®«nªxia) n¨m 1670. Cuèi thÕ kû XVII, c©y cµ phª ®· t×m ®îc chç ®øng v÷ng ch¾c trªn thÕ giíi.
2. C¸c lo¹i cµ phª
VÉn cßn nhiÒu tranh c·i vÒ sè lîng lo¹i cµ phª, ngêi ta nãi r»ng cã thÓ cã tõ 25-100 lo¹i cµ phª trªn thÕ giíi nhng nh÷ng lo¹i quan träng nhÊt lµ:
Cµ phª chÌ (Coffee Arrabica L): Lo¹i nµy chiÕm 65 % sè lîng cµ phª s¶n xuÊt trªn thÕ giíi
Cµ phª vèi (Coffee canephora pirre): Lo¹i nµy chiÕm 35% lîng cµ phª s¶n xuÊt trªn thÕ giíi
Cµ phª mÝt (Excelsa) ph¸t hiÖn ®Çu tiªn n¨m 1902 ë Ubangui Chari nªn thêng ®îc gäi lµ cµ phª Chari. Do cã vÞ ®Ëm nªn ngêi ta thêng trén víi cµ phª chÌ ®Ó t¹o ra vÞ th¬m h¬n.
3. Ých lîi cña c©y cµ phª
C©y cµ phª ®îc dïng trong y häc, trong c«ng nghiÖp thùc phÈm. Cµ phª cßn t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm, gãp phÇn b¶o vÖ m«i trêng. §Æc biÖt c©y cµ phª ®em l¹i nguån thu nhËp lín. HiÖn nay kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi kho¶ng 10 tû USD/n¨m.
II. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô cµ phª thÕ giíi
Trong vµi thËp kû qua s¶n xuÊt cµ phª thÕ giíi t¨ng gi¶m thÊt thêng, nhng nh×n chung cã xu híng t¨ng lªn (biÓu 1). Sù biÕn ®éng ë tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh cña s¶n xuÊt lµ s¶n lîng, diÖn tÝch, canh t¸c vµ n¨ng suÊt ®Òu kh«ng gièng nhau.
1. DiÖn tÝch
DiÖn tÝch trång cµ phª thÕ giíi tõ n¨m 1990 ®Õn 2002 t¨ng trung b×nh lµ 0,1%/n¨m, ®¹t 14.593.940 ha n¨m 2002. DiÖn tÝch trång cµ phª ë c¸c khu vùc kh¸c nhau trªn thÕ giíi t¨ng gi¶m kh«ng ®ång ®Òu. Trong khi diÖn tÝch trång cµ phª cña khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng t¨ng trung b×nh lµ 2,8%/n¨m th× diÖn tÝch trång cµ phª ë nh÷ng níc kh¸c l¹i gi¶m 0,3% (tÝnh tõ 1990 ®Õn 2002).
2. N¨ng suÊt
Tr¸i víi viÖc gia t¨ng vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt trång cµ phª trªn thÕ giíi l¹i cã xu híng gi¶m xuèng, gi¶m 0,2%/n¨m. NÕu nh n¨ng suÊt cµ phª cña thÕ giíi n¨m 1990 ®¹t trung b×nh lµ 580kg/ha th× n¨ng suÊt n¨m 2002 chØ ®¹t 553kg/ha. TÊt nhiªn n¨ng suÊt trång cµ phª trong thêi gian qua kh«ng gi¶m ë tÊt c¶ c¸c níc – ch¼ng h¹n ë c¸c níc Ch©u ¸- Th¸i B×nh D¬ng n¨ng suÊt cµ phª kh«ng nh÷ng kh«ng gi¶m mµ l¹i cßn t¨ng lªn trung b×nh 0,4%/n¨m.
3. S¶n lîng
S¶n xuÊt cµ phª thÕ giíi ®· t¨ng lªn. Qua b¶ng tæng kÕt s¶n lîng cµ phª thÕ giíi (biÓu ®å 1) trong thêi gian lµ 42 n¨m cña c¸c nhµ ph©n tÝch kinh tÕ cña Bé N«ng nghiÖp Mü, ta thÊy r»ng s¶n lîng cµ phª vô 2001/2002 lµ 118,8 triÖu bao, t¨ng 51 triÖu bao t¬ng ®¬ng víi 77% so víi n¨m 1960/1961. Trung b×nh mçi n¨m t¨ng 1,2 triÖu bao hay nãi c¸ch kh¸c lµ 1,83%/n¨m. Tuy nhiªn s¶n lîng t¨ng kh«ng ®Òu ë c¸c n¨m. S¶n lîng thÊp nhÊt lµ 53 triÖu bao/n¨m (1964/1965) vµ møc cao nhÊt lµ 118,8 triÖu bao/n¨m (2001/2002 – niªn vô n¨m ngo¸i). Nh×n chung s¶n lîng t¨ng tõ n¨m 1976/1977 ®Õn nay. S¶n lîng thÊp vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1960 vµ n¨m 1975 do s¬ng muèi. Tõ n¨m 1987/1988 ®Õn nay s¶n xuÊt cµ phª còng t¨ng gi¶m thÊt thêng nhng nh×n chung lµ cã xu híng t¨ng lªn vÒ s¶n lîng. (Chi tiÕt xin xem t¹i phô lôc 1)
S¶n xuÊt cµ phª tËp trung chñ yÕu ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn: ChiÕm h¬n 90% s¶n lîng cña cµ phª thÕ giíi, c¸c níc ph¸t triÓn s¶n xuÊt víi khèi lîng rÊt nhá vµ chñ yÕu nhËp khÈu ®Ó tiªu dïng. Ch©u Mü la tinh lµ khu vùc trång cµ phª lín nhÊt thÕ giíi, trong ®ã Braxin cã s¶n lîng ®øng ®Çu thÕ giíi. Tríc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II, s¶n xuÊt cµ phª cña Braxin chiÕm 80% s¶n lîng cña c¶ thÕ giíi, nh÷ng n¨m sau nµy do nhiÒu níc Ch©u ¸, Ch©u Phi ®Èy m¹nh s¶n xuÊt nªn hiÖn nay s¶n lîng cµ phª cña Braxin chØ chiÕm kho¶ng 30% s¶n lîng thÕ giíi. TÝnh tõ th¸ng 9/2002 ®Õn th¸ng 8/2003, s¶n xuÊt cµ phª cña Braxin ®¹t 27,7 triÖu bao, chiÕm tû träng 31,5% trong tæng s¶n lîng cµ phª thÕ giíi.
S¶n lîng cµ phª cña c¸c níc Ch©u ¸, Ch©u Phi t¨ng ®¸ng kÓ vµ ®· t¨ng dÇn tû träng so víi s¶n lîng thÕ giíi. HiÖn nay nhiÒu níc ®· chó träng ®Õn s¶n xuÊt cµ phª hßa tan ®Ó xuÊt khÈu.
Tãm l¹i, vÒ s¶n xuÊt cµ phª thÕ giíi nh×n chung trong thêi gian gÇn ®©y cã xu híng t¨ng lªn vÒ s¶n lîng vµ diÖn tÝch, ®Æc biÖt ë khu vùc Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi. NhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· ®i vµo s¶n xuÊt cµ phª hßa tan ®Ó xuÊt khÈu. Cµ phª chÌ vÉn chiÕm u thÕ trong tæng s¶n lîng cµ phª thÕ giíi ( chõng 70%). Tuy nhiªn, n¨ng suÊt cµ phª thÕ giíi cã xu híng gi¶m xuèng.
4. T×nh h×nh tiªu thô cµ phª
Cµ phª lµ mét mÆt hµng bu«n b¸n cã gi¸ trÞ kim ng¹ch lín thø 2 cña thÕ giíi ®ang ph¸t triÓn sau dÇu má. Cµ phª ®îc trång vµ xuÊt khÈu ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn thuéc vµnh ®ai nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi, phÇn lín s¶n phÈm ®îc nhËp khÈu vµ tiªu thô ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
N¨m 1922 tæng lîng cµ phª tiªu thô trªn thÕ giíi lµ 31,2 triÖu bao th× 80 n¨m sau lîng tiªu thô ®· lªn ®Õn 112,4 triÖu bao (2002) t¨ng ®Õn 3,6 lÇn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lîng cµ phª ®îc tiªu thô trªn thÕ giíi t¨ng b×nh qu©n mçi n¨m 1%. GÇn 75% lîng cµ phª ®îc tiªu thô ë c¸c níc ph¸t triÓn. Sù t¨ng trëng tiªu thô cµ phª lµ kh¸ æn ®Þnh.
4.1. Tiªu thô cµ phª ë c¸c níc nhËp khÈu thµnh viªn ICO
B¶ng 4: Tiªu thô cµ phª ë c¸c níc nhËp khÈu thµnh viªn ICO
§¬n vÞ: triÖu bao
Niªn vô/
ThÞ trêng
1995-1996
1996-1997
1997-1998
1998-1999
1999-2000
2000-2001
2001-2002
Tæng sè
60,177
61,380
61,420
57,929
58,557
61,380
59,386
Mü
18,111
18,255
18,077
17,457
17,758
18,468
17,897
ECP
34,528
35,681
35,436
32,904
33,972
35,033
33,297
Ph¸p
5,611
5,445
5,432
5,085
5,402
5,625
5,449
§øc
10,204
10,657
10,064
10,641
9,032
10,270
9,513
Italia
4,428
4,780
4,837
4,656
4,824
4,852
4,654
¸o
2,384
2,558
2,737
2,178
2,426
2,372
2,922
T©y Ban Nha
2,943
2,095
2,820
2,684
2,828
3,139
2,803
Hµ Lan
2,512
2,301
2,713
2,306
2,265
2,549
2,496
Thuþ §iÓn
1,528
1,633
1,703
1,629
1,124
1,418
1,333
NhËt B¶n
5,800
5,587
6,110
5,975
5,951
6,265
5,953
Níc kh¸c
1,718
1,957
1,797
1,593
1,576
1,612
1,659
Nguån: ICO, coffee statistics (9/2003)
Trong 21 níc nhËp khÈu thµnh viªn ICO th× Mü lµ níc tiªu thô cµ phª lín nhÊt vµ æn ®Þnh tõ 17,5-18 triÖu bao/n¨m, chiÕm 30% thÞ trêng cµ phª thÕ giíi, nhng còng chØ ®¹t b×nh qu©n 4kg/ngêi/n¨m, cßn thÊp h¬n so víi c¸c níc ë Ch©u ¢u. C¸c níc EU cµ phª lµ ®å uèng th«ng dông, chiÕm kho¶ng 20% thÞ trêng ®å uèng, tiªu thô cµ phª hµng n¨m tõ 33-35 triÖu bao, chiÕm 57-58% thÞ trêng thÕ giíi. NhËt B¶n lµ níc tiªu thô cµ phª lín nhÊt Ch©u ¸, víi møc tiªu thô 6 triÖu bao/n¨m. C¸c níc ®ang ph¸t triÓn lîng tiªu thô t¨ng lªn ®¸ng kÓ lµ do ®iÒu kiÖn kinh tÕ ®îc c¶i thiÖn.
4.2. Tiªu thô cµ phª ë c¸c níc s¶n xuÊt.
§¬n vÞ: triÖu bao
Niªn vô
1997/1998
1998/1999
1999/2000
2000/2001
2001/2002
Tæng sè
22,045
22,976
24,079
24,352
22,918
Nguån: ICO statisctics on coffee
C¸c níc s¶n xuÊt cµ phª kh«ng chØ ®Ó xuÊt khÈu mµ xu híng tiªu dïng néi ®Þa ngµy cµng t¨ng. N¨m 1996 tiªu thô kho¶ng 20,5 triÖu bao, ®Õn n¨m 2002 møc tiªu thô ®· lµ 23 triÖu bao. Hai níc Brazil vµ Indonexia vµ cã møc tiªu thô néi ®Þa cao, thêng chiÕm trªn 30% s¶n lîng hµng n¨m. Theo kÕ ho¹ch th× ®Õn hÕt n¨m 2003 Brazil cã thÓ tiªu thô tíi 15,5 triÖu bao, Clombia 1,6 triÖu bao, Indonexia 2,1 triÖu bao. Khèi lîng tiªu dïng ë c¸c níc Ch©u ¸ còng t¨ng lªn.
Tiªu thô cµ phª ë c¸c níc s¶n xuÊt kh¸ æn ®Þnh, riªng vô cµ phª 2001/2002 cã xu híng gi¶m xuèng do t×nh h×nh khñng ho¶ng kinh tÕ trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c níc Ch©u ¸, Mü La tinh.
Ngoµi ra ngêi d©n ë c¸c níc Trung vµ §«ng ¢u rÊt thÝch uèng cµ phª, hµng n¨m c¸c níc nµy tiªu thô kho¶ng 5-6 triÖu bao. C¸c níc nhËp khÈu cµ phª kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn ICO hµng n¨m nhËp khÈu kho¶ng 5 triÖu bao nh Angirni, TriÒu Tiªn, Achentina,...
VÒ chñng lo¹i, th× cµ phª Arabica vÉn ®îc a chuéng h¬n vµ ngµy cµng cã nhu cÇu tiªu thô nhiÒu h¬n bëi chÊt lîng còng nh h¬ng vÞ th¬m ngon cña nã. Do vËy gi¸ cµ phª Arabica thêng cao gÊp 2-2.5 lÇn gi¸ cµ phª Robusta.
III. MËu dÞch cµ phª thÕ giíi
1. T×nh h×nh xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi
1.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi
XuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi trong th¸ng 9 n¨m nay ®¹t 6,55 triÖu bao, gi¶m 7,3% so víi th¸ng 9 n¨m ngo¸i. Tuy nhiªn, tæng xuÊt khÈu tÊt c¶ c¸c lo¹i cµ phª trong niªn vô 2002/2003 (tõ th¸ng 10/2002 ®Õn th¸ng 9/2003) ®¹t 87,34 triÖu bao, t¨ng 1,7% so víi niªn vô tríc (2001-2002). XuÊt khÈu cµ phª cña Braxin niªn vô 2002/03 t¨ng 5,9% ®¹t 27,5 triÖu bao chiÕm tíi 31% tæng s¶n lîng xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi. XuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®¹t 11,56 triÖu bao, ®øng thø hai thÕ giíi vµ níc cã s¶n lîng xuÊt khÈu cao thø ba lµ Colombia víi 10,48 triÖu bao. NhiÒu níc kh¸c còng cã møc xuÊt khÈu t¨ng trong niªn vô 2002/03 nh Burundi, Cam¬run, Ecua®o, Ethi«pia, Guantªmala, In®«nªxia, Ma®agaxca, Nicaragoa, Niu Ghinª, Tanzania vµ Th¸i Lan trong khi mét sè níc l¹i cã møc xuÊt khÈu gi¶m so víi cïng k× lµ Coxta Rica, Bê biÓn Ngµ, Ele Xanva®o, Hon®urax, Mªhic« vµ Ugan®a. (Chi tiÕt xin xem phô lôc 3).
* C¸c lo¹i cµ phª xuÊt khÈu:
Tríc n¨m 1962, cµ phª thêng ®îc ph©n lo¹i khi xuÊt khÈu theo chñng lo¹i: lµ cµ phª chÌ (Arabica) vµ cµ phª vèi (Robusta). Nhng sau nµy, Tæ chøc Cµ phª thÕ giíi (ICO) l¹i ph©n lo¹i cµ phª Arabica ra lµm 3 lo¹i: lo¹i cµ phª dÞu Colombia (Colombian Milds), lo¹i cµ phª dÞu kh¸c (Other Milds) vµ cµ phª chÌ kh«ng röa (unwashed Arabica). Sau nµy lo¹i cµ phª chÌ kh«ng röa l¹i ®îc gäi tªn lµ cµ phª Brazil (Brazilian Naturals) vµ c¸c lo¹i cµ phª chÌ kh¸c. Nhng sau ®ã, Brazils kh«ng nh÷ng chØ xuÊt khÈu cµ phª chÌ mµ Brazils cßn xuÊt khÈu cµ phª vèi nªn c¸ch ph©n lo¹i trªn l¹i gÆp r¾c rèi.
Mét c¸ch ph©n lo¹i kh¸c theo chÊt lîng cµ phª lµ:
+ “Cµ phª h¶o h¹ng”(gourmet coffee) ®ã lµ lo¹i cµ phª cã chÊt lîng cao ®îc xuÊt khÈu tõ níc xuÊt xø, thêng lµ tõ mét trang tr¹i hoÆc mét khu vùc nµo ®ã vµ gi¸ thêng cao.
+ Ngµy nay do yªu cÇu b¶o vÖ m«i trêng vµ søc kháe, ngêi s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu l¹i ®a ra mét tªn gäi míi cho cµ phª lµ “cµ phª s¹ch” (organic coffee) ®ã lµ lo¹i cµ phª ®îc trång mµ kh«ng cÇn dïng ®Õn ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u. Lo¹i cµ phª nµy ®ang cµng ngµy cµng ®îc a chuéng ë liªn minh Ch©u ¢u vµ Mü.
+ Cµ phª ®· t¸ch cafein (decaffemated coffee)
Tuy nhiªn nhiÒu ngêi cßn nghi ngê vÒ phÈm chÊt thùc cña c¸c lo¹i cµ phª ®îc ph©n lo¹i theo kiÓu trªn.
Theo ICO th× h¬n 90% khèi lîng cµ phª xuÊt khÈu cña thÕ giíi lµ lo¹i cµ phª h¹t cßn sèng. Trªn thÞ trêng còng xuÊt hiÖn kinh doanh cµ phª d¹ng ®· rang chÝn (Roasted coffee) vµ d¹ng ®· qua chÕ biÕn kü cã thÓ hßa tan ®îc ngay (instant coffee).
1.2. Mét sè níc xuÊt khÈu cµ phª chñ yÕu
* Braxin
Lµ níc xuÊt khÈu lín nhÊt thÕ giíi, trung b×nh hµng n¨m níc nµy b¸n ra thÞ trêng thÕ giíi 16 triÖu bao (60 kg/bao), chiÕm h¬n 20% xuÊt khÈu thÕ giíi trong ®ã 75% lµ cµ phª chÌ (Arabica), cßn 25% lµ cµ phª vèi (Robusta). Mçi khi khèi lîng xuÊt khÈu cña Braxin thay ®æi, xuÊt khÈu cña thÕ giíi còng thay ®æi theo. Theo sè liÖu cña chÝnh phñ Braxin, tõ th¸ng 10/2002 ®Õn th¸ng 9/2003, s¶n lîng xuÊt khÈu cña níc nµy lµ 27,5 triÖu bao. GÇn ®©y Braxin ®· trë thµnh ®èi thñ c¹nh tranh cña c¸c níc Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi vÒ cµ phª vèi. Hµng n¨m Braxin xuÊt khÈu 4-5 triÖu bao cµ phª vèi.
* C«l«mbia
Lµ níc ®øng thø 2 trªn thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu cµ phª, trung b×nh hµng n¨m níc nµy xuÊt khÈu 12 triÖu bao. §iÒu ®¸ng chó ý lµ níc nµy dïng khoa häc kü thuËt ®Ó t¨ng n¨ng suÊt cµ phª ®Òu t¨ng s¶n lîng mµ kh«ng ph¶i dïng biÖn ph¸p t¨ng diÖn tÝch trång trät. Mét ®iÒu thó vÞ lµ xuÊt khÈu cµ phª h¹t cña Colombia l¹i thêng ®îc ®ãng trong bao nÆng 70 kg, trong khi ®ã nhiÒu níc ®ãng 60 kg/bao.
* C«xtarica
§©y lµ mét níc næi tiÕng vÒ s¶n xuÊt cµ phª chÌ ít cã chÊt lîng cao. XuÊt khÈu trung b×nh lµ 2,3 triÖu bao/n¨m. Nhng vô 10/2002-9/2003 xuÊt khÈu cña níc nµy chØ ®¹t 1,7 triÖu bao.
* Cèt-®i-voa (Bê biÓn Ngµ)
Lµ mét trong nh÷ng níc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª vèi lín nhÊt thÕ giíi. §Çu nh÷ng n¨m 80, s¶n xuÊt cña Cèt-®i-voa ®øng thø 3 thÕ giíi, sau Braxin vµ C«l«mbia. Nhng ®Õn ®Çu n¨m 1990. do chÝnh phñ kh«ng quan t©m ®Õn s¶n xuÊt cµ phª nªn nhiÒu ngêi trång cµ phª l¹i chuyÓn sang trång ca cao, mét lo¹i hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu sè mét cña Cèt-®i-voa. Lóc nµy, Cèt-®i-voa ®øng hµng thø 12 trªn thÕ giíi, xuÊt khÈu chØ trªn 2 triÖu bao. Sau ®ã chÝnh phñ Cèt-®i-voa ®· nh×n nhËn l¹i vÊn ®Ò vµ t¨ng gi¸ thu mua cµ phª, t¨ng cêng ®Çu t cho ngµnh nµy. Ngoµi ra víi sù tù do hãa mËu dÞch vµ gi¸ c¶ cµ phª thÕ giíi t¨ng lªn lµm cho ngêi trång cµ phª l¹i trång cµ phª vµ s¶n xuÊt b¾t ®Çu t¨ng. S¶n xuÊt hµng n¨m trung b×nh ®¹t 4,4 triÖu bao vµ xuÊt khÈu trung b×nh lµ 4 triÖu bao chiÕm 4,8% xuÊt khÈu cña thÕ giíi. XuÊt khÈu cµ phª cña Cèt-®i-voa chñ yÕu sang Ph¸p vµ Italia, EEC chiÕm 80% lîng cµ phª xuÊt khÈu cña níc nµy, trong ®ã 7% - 10% lµ cµ phª hßa tan. T¬ng lai víi viÖc trång l¹i cµ phª cã thÓ ®a s¶n lîng cµ phª cña Cèt-®i-voa lªn møc 5 triÖu bao/n¨m
* In®«nªxia
Víi møc s¶n xuÊt trung b×nh lµ 6,8 triÖu bao/n¨m (1990-1997) vµ 6,34 triÖu bao ( 1998-2002), In®«nªxia chiÕm 7% s¶n xuÊt cµ phª thÕ giíi vµ ®øng vµo hµng thø 3 sau Braxin vµ C«l«mbia, s¶n xuÊt cµ phª vèi lín nhÊt, vît Cèt-®i-voa. XuÊt khÈu trung b×nh lµ 5,5 triÖu bao (c¶ hai lo¹i cµ phª vèi vµ cµ phª chÌ, nhng chñ yÕu lµ cµ phª vèi). In®«nªxia xuÊt khÈu nhiÒu cµ phª vèi ®îc chÕ biÕn b»ng ph¬ng ph¸p kh« sang Ch©u ¢u, NhËt vµ Mü. §Ó ®¸p øng víi yªu cÇu cña thÞ trêng, th¸ng 3/1998, In®«nªxia ®· chÝnh thøc khai tr¬ng mét nhµ m¸y lµm cµ phª hßa tan trÞ gi¸ 25 triÖu ®« la Mü. §©y lµ nhµ m¸y liªn doanh cña h·ng Parasidha ë Indonexia vµ h·ng Itochu vµ Ieshima (NhËt B¶n). Indonexia hy väng sÏ s¶n xuÊt 3600 tÊn cµ phª hßa tan vµ 2400 tÊn cµ phª ®· xay hµng n¨m. Tuy nhiªn, n¨m 2001 do ¶nh hëng cña ElNino, Indonexia ®· ph¶i mua 30.000 tÊn cµ phª cña ViÖt Nam ®Ó ®¶m b¶o hîp ®ång víi c¸c níc.
* Ên §é
Lµ mét níc trång c¶ 2 lo¹i cµ phª ( cµ phª chÌ vµ cµ phª vèi). S¶n xuÊt trung b×nh lµ 2,5 triÖu bao, trong ®ã chõng 50% lµ cµ phª chÌ. Ên §é ®øng sau Indonexia vÒ xuÊt khÈu cµ phª chÌ ë Ch©u ¸. XuÊt khÈu hµng n¨m chõng 2 triÖu bao. Trong ba n¨m qua Ên §é ®· ®Çu t nhiÒu vµo viÖc qu¶n lý vµ trång cµ phª vµ ®· thu ®îc nhiÒu kÕt qu¶ trong ngµnh cµ phª. Theo dù b¸o cña ñy ban kÕ ho¹ch Ên §é, s¶n lîng cµ phª cña Ên §é sÏ t¨ng lªn møc 5 triÖu bao vµo n¨m 2004.
* Goatªmala
S¶n xuÊt cña Guatemala gÇn ®©y ®¹t 4,1 triÖu bao/n¨m (1999-2003), chñ yÕu lµ cµ phª chÌ. XuÊt khÈu hµng n¨m chõng 3,7 triÖu bao chñ yÕu sang Mü vµ §øc. Trong nh÷ng thËp kû qua, do sù c¨ng th¼ng vÒ chÝnh trÞ vµ x· héi còng ®· lµm ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña ngµnh cµ phª.
* Ethi«pia
Lµ níc xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi l©u ®êi nhÊt, ®©y còng lµ níc ®Çu tiªn trång cµ phª chÌ. Cµ phª chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc, chiÕm 60% kim ng¹ch xuÊt khÈu. Hµng n¨m s¶n xuÊt chõng 2,9 triÖu bao (1990-1996) chñ yÕu lµ cµ phª chÌ vµ 50% dïng cho xuÊt khÈu. §©y lµ mét níc tiªu thô cµ phª lín nhÊt ë Ch©u Phi. Ethiopia xuÊt khÈu chñ yÕu sang §øc, Mü, Ph¸p vµ NhËt B¶n, tríc ®©y chñ yÕu xuÊt sang Liªn X« cò vµ c¸c níc §«ng ¢u.
* Ugan®a
Lµ mét trong nh÷ng níc s¶n xuÊt cµ phª Robusta chÝnh cña thÕ giíi, Uganda chØ s¶n xuÊt 10% cµ phª Arabica.
Do sù bÊt æn vÒ chÝnh trÞ trong nh÷ng n¨m 70 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 80 ®· lµm ¶nh hëng lín ®Õn ngµnh cµ phª( gi¶m tõ 3,5 triÖu bao ®Çu nh÷ng n¨m 60 xuèng cßn 2,5 triÖu bao nh÷ng n¨m 80). Nhng sau ®ã do cã sù thay ®æi vÒ chÝnh trÞ vµ tù do hãa kinh tÕ ®· lµm cho s¶n xuÊt cµ phª phôc håi l¹i. Hai n¨m qua s¶n xuÊt chõng 3,1 triÖu bao/n¨m.
Dù b¸o vô 2003/2004 s¶n xuÊt gi¶m xuèng cßn chõng 2,8 triÖu bao, nhng sÏ t¨ng lªn ®Õn møc 5 triÖu bao/n¨m v× Uganda sÏ ®a vµo trång gièng míi (clonal coffee) víi n¨ng suÊt t¨ng lªn rÊt nhiÒu (tõ 600 kg/ha lªn 1300 kg/ha). Lo¹i cµ phª nµy ng¾n ngµy (18 th¸ng lµ cho qu¶ vµ 2 n¨m lµ ®¹t ®îc n¨ng suÊt cao) vµ chÞu ®îc s©u bÖnh. MÊy n¨m qua t×nh h×nh s©u bÖnh cµ phª ë Uganda kh¸ cao. ChÝnh phñ ®· hç trî 200.000USD ®Ó chèng bÖnh hÐo l¸ vµ 250.000 USD ®Ó cung cÊp gièng míi cho ngêi trång cµ phª v× theo íc tÝnh cña ChÝnh phñ nÕu kh«ng kiÓm so¸t ®îc s©u bÖnh cµ phª th× 5 n¨m tíi s©u bÖnh sÏ lµm ¶nh hëng lín ®Õn s¶n lîng cµ phª vµ tæn thÊt sÏ chõng 2%/vô, t¬ng ®¬ng 3,5 triÖu USD.
* Kªnya
Lµ mét trong nh÷ng níc s¶n xuÊt cµ phª Arabica lo¹i dÞu lín nhÊt thÕ giíi. S¶n xuÊt trung b×nh 1,2 triÖu bao/n¨m ( 1999-2003), xuÊt khÈu trung b×nh 0,9 triÖu bao, chñ yÕu sang §øc, Anh, Hµ Lan, Mü, BØ vµ NhËt.
2. T×nh h×nh nhËp khÈu cµ phª thÕ giíi
2.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ nhËp khÈu cµ phª thÕ giíi
NÕu nh s¶n xuÊt cµ phª tËp trung chñ yÕu ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn Nam Mü, Ch©u ¸, Ch©u Phi th× nhËp khÈu l¹i tËp trung chÝnh ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn (chiÕm 90% nhËp khÈu thÕ giíi) (BiÓu 3).
Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 90, nhËp khÈu cµ phª thÕ giíi biÕn ®éng kh«ng ngõng. Trung b×nh tõ n¨m 1990 ®Õn 1994 nhËp khÈu gi÷ ë møc 91 triÖu bao/n¨m (trõ n¨m 1991 gi¶m xuèng 85 triÖu bao). N¨m 2002 do møc dù tr÷ ë c¸c níc nhËp khÈu cßn lín nªn c¸c níc nµy ®· gi¶m nhËp khÈu v× vËy khèi lîng nhËp khÈu cña c¶ thÕ giíi chØ cßn 89,6 triÖu bao. (Chi tiÕt xin xem phô lôc 4)
C¸c níc tiªu thô vµ nhËp khÈu cµ phª lín trªn thÕ giíi lµ: Mü, PhÇn Lan, §øc, Ph¸p, Italia, Hµ Lan, Thôy §iÓn, Anh, NhËt B¶n.
Mü lµ níc tiªu thô cµ phª lín nhÊt thÕ giíi. Sau ®ã ®Õn §øc, NhËt B¶n, Italia. Do d©n sè t¨ng nhanh vµ mét phÇn do thu nhËp ®êi sèng kh¸ h¬n, tèc ®é tiªu thô vµ nhËp khÈu cµ phª ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn còng t¨ng lªn tõ 3,5%/n¨m trong nh÷ng n¨m 90 lªn 4,1% trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
§iÒu ®¸ng chó ý trong nhËp khÈu cµ phª thÕ giíi lµ nhiÒu níc ph¬ng T©y ngµy cµng nhËp khÈu cµ phª h¹t ®Ó chÕ biÕn thµnh cµ phª hßa tan ®Ó xuÊt khÈu ®Æc biÖt lµ ë Mü. ViÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn cµ phª trong ®ã cã cµ phª hßa tan ë nhiÒu níc lµm nhu cÇu cµ phª thÕ giíi t¨ng ®¸ng kÓ v× lo¹i cµ phª nµy rÊt tiÖn lîi cho ngêi tiªu dïng.
2.2. Nh÷ng níc nhËp khÈu cµ phª chñ yÕu
* Mü
Mü lµ níc nhËp khÈu cµ phª lín nhÊt thÕ giíi (biÓu 3). Tiªu dïng cµ phª ë Mü cã chiÒu híng gi¶m nhÑ kÓ tõ khi ®¹t ë møc cao nhÊt lµ gÇn 19 triÖu bao n¨m 1990. Tiªu thô gi¶m vµo cuèi n¨m 1994 do gi¸ cµ phª b¸n lÎ t¨ng lªn gÊp ®«i. Tiªu dïng cµ phª n¨m 2001 lµ 21,4 triÖu bao, n¨m 2002 t¨ng lªn møc 21,7 triÖu bao. Ba nhµ chÕ biÕn cµ phª lín ë Mü lµ Kraft General, Proctor & Gamble vµ Nestle. Nh÷ng nhµ s¶n xuÊt nµy chÕ biÕn chiÕm chõng 70% cµ phª cña c¶ níc.
NhiÒu nhµ s¶n xuÊt nhá còng b¾t ®Çu ho¹t ®éng ®Ó phôc vô nhu cÇu cña thÞ trêng ®èi víi lo¹i cµ phª h¶o h¹ng. Ngêi ta íc tÝnh lµ lo¹i cµ phª nµy chØ chiÕm chõng 16% thÞ trêng cµ phª b¸n lÎ. Theo kÕt qu¶ cuéc th¨m dß mïa ®«ng 2001 cña HiÖp héi cµ phª quèc gia Mü cho thÊy chØ cã 2,7% sè ngêi ®îc pháng vÊn lµ uèng lo¹i cµ phª h¶o h¹ng nµy hµng ngµy. Tuy nhiªn, thÞ phÇn cña lo¹i cµ phª h¶o h¹ng nµy ®ang t¨ng lªn vµ theo ngêi ph¸t ng«n cña nh÷ng nhµ s¶n xuÊt lo¹i cµ phª nµy th× hä tin r»ng vµo thÕ kû 21 lo¹i cµ phª nµy sÏ chiÕm 1/3 thÞ trêng cµ phª cña Mü.
Mü còng nh nh÷ng níc nhËp khÈu kh¸c ®Òu cã t¸i xuÊt. VÝ dô n¨m 2002, Mü nhËp tæng sè lµ 21,7 triÖu bao vµ t¸i xuÊt 2,6 triÖu bao (chiÕm 12%). §Æc biÖt, Mü xuÊt khÈu cµ phª rang vµ cµ phª hßa tan rÊt lín. N¨m 2001, Mü nhËp 21,449 triÖu bao cµ phª h¹t vµ Mü l¹i xuÊt khÈu 2,485 triÖu bao trong ®ã cµ phª rang vµ cµ phª hßa tan chiÕm 50%.
* V¬ng quèc Anh
§©y lµ n¬i cµ phª hßa tan ®îc tiªu dïng lín nhÊt, theo b¸o c¸o cña Data Monitor, nhãm nghiªn cøu thÞ trêng, cµ phª ®· vµ ®ang thay thÕ chÌ, trung b×nh mçi n¨m mçi ngêi d©n Anh sö dông 15 b¶ng cho cµ phª. Còng theo b¸o c¸o nµy, tèc ®é t¨ng cña cµ phª lµ 11%/n¨m kÓ tõ n¨m 1997, vµ hiÖn nay cµ phª chiÕm phÇn lín nhÊt trong c¸c lo¹i ®å uèng ë Anh. Hµng n¨m (tõ n¨m 1998-2002) Anh quèc nhËp khÈu chõng h¬n 3 triÖu bao.
* Ch©u ¢u
ë Ph¸p, ¸o vµ Hy L¹p, nhiÒu ngêi chuyÓn sang dïng cµ phª chÌ. NhiÒu ngêi chuyÓn sang uèng cµ phª chÌ v× lîng cµ phª vèi ®· chÕ biÕn xuÊt sang Trung vµ §«ng ¢u gi¶m ®i. Ngîc l¹i ë §øc, nhiÒu ngêi l¹i chuyÓn sang dïng lo¹i cµ phª vèi thay v× dïng lo¹i cµ phª chÌ cã vÞ dÞu. Møc tiªu thô cµ phª chÌ gÇn ®©y ®· gi¶m ë mét sè níc Ch©u ¢u chñ yÕu do gi¸ b¸n lÎ cµ phª t¨ng nhanh, nh÷ng níc ®ã lµ: BØ, Luxembourg, §an M¹ch, Ph¸p, §øc, Hµ Lan. Møc tiªu thô cña T©y ¢u trong n¨m 2001/2002 gi¶m h¬n 2 triÖu bao, nãi c¸ch kh¸c lµ gi¶m h¬n 5% so víi n¨m 2000/2001 vµ cã thÓ cßn tiÕp tôc gi¶m trong nh÷ng n¨m tíi.
Mét ®iÒu ®¸ng lo ng¹i cho nh÷ng nhµ s¶n xuÊt cµ phª lµ ë thÞ trêng Ch©u ¢u giíi trÎ ®îc tiÕp xóc víi cµ phª rÊt sím, nhng hä thêng chØ uèng cµ phª nhiÒu khi hä b¾t ®Çu ®i lµm. Nhng ë mét sè níc kh¸c, mµ ®iÓn h×nh lµ §an M¹ch vµ §øc, giíi trÎ l¹i thÝch uèng c¸c lo¹i ®å uèng kh¸c vÝ dô c¸c lo¹i íp l¹nh. Sù thay ®æi trong thãi quen dïng ®å uèng ®îc thÊy ë Mü trong nh÷ng n¨m 60 vµ ngµy nay thãi quen ®ã vÉn kh«ng thay ®æi.
Mét sè nhµ quan s¸t còng thÊy r»ng, ngµy nay ë T©y ¢u ngêi tiªu dïng l¹i thÝch uèng lo¹i cµ phª h¶o h¹ng nh cµ phª ®Ëm (espresso), cµ phª s÷a ý (cappuccino), cµ phª Moea Thæ NhÜ Kú (Turkish Mocha) v.v... Ngêi ta cho r»ng giíi trÎ ë Ch©u ¢u sÏ ®ãng mét vai trß cùc kú quan träng trong viÖc h×nh thµnh nªn thÞ trêng tiªu thô cµ phª trong t¬ng lai, do ®ã ngµnh s¶n xuÊt cµ phª cÇn ph¶i tù ®iÒu chØnh ®Ó theo kÞp víi sù thay ®æi cña m«i trêng x· héi ë ®©y.
* Trung vµ §«ng ¢u
§©y lµ thÞ trêng cã tiÒm n¨ng tiªu thô cµ phª lín, mÆc dÇu gÇn ®©y søc mua cã gi¶m ®i. V× khu vùc nµy nhËp khÈu nhiÒu cµ phª tõ T©y ¢u, nªn khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc sè lîng cµ phª chÌ vµ vèi trªn thÞ trêng nµy.
Tuy nhiªn, theo sè liÖu thèng kª cña ICO trong nh÷ng n¨m qua do thu nhËp c¸ nh©n gi¶m ®i vµ gi¸ c¶ cµ phª t¨ng lªn nªn sè lîng tiªu thô ë c¸c níc nµy gi¶m ®i, vÝ dô ë Nga n¨m 1999 lµ 1,77 triÖu bao vµ n¨m 2002 lµ 1,5 triÖu bao. NhiÒu ngêi còng ®· chuyÓn sang dïng cµ phª vèi v× lo¹i nµy rÎ h¬n cµ phª chÌ.
V× lîng cung cÊp cµ phª cßn Ýt vµ gi¸ c¶ cao so víi thu nhËp, nªn cµ phª thêng ®îc coi nh mét lo¹i hµng hãa cã gi¸ trÞ ë §«ng ¢u. Ngêi ta thêng tÆng nhau nh÷ng gãi cµ phª nhá ®Ó thÓ hiÖn lßng biÕt ¬n ®· gióp ®ì, sù mÕn kh¸ch chø kh«ng tÆng hoa hay kÑo s«c«la nh nh÷ng n¬i kh¸c thêng lµm. Tiªu dïng tÝnh theo ®Çu ngêi ë Trung vµ §«ng ¢u cßn xÕp vµo lo¹i thÊp nhÊt thÕ giíi nhng ®©y lµ khu vùc cã tiÒm n¨ng tiªu thô cµ phª rÊt lín, ®Æc biÖt ngµy nay.
* Nh÷ng khu vùc kh¸c
MÆc dÇu nh÷ng thÞ trêng nhËp khÈu cµ phª lín nhÊt thÕ giíi n»m ë B¾c Mü vµ Ch©u ¢u, nhng vÉn cßn nh÷ng khu vùc kh¸c, vÝ dô nh NhËt B¶n, Hµn Quèc, Algeria. Nh×n chung viÖc nhËp khÈu cµ phª cña NhËt B¶n cã biÕn ®éng trong ph¹m vi chõng 6 triÖu bao tõ 1994-1998 vµ 7 triÖu bao tõ n¨m 1999-2002. Hµn Quèc nhËp khÈu trong nh÷ng n¨m qua trung b×nh 1 triÖu bao.
Cã nhiÒu tiÒm n¨ng tiªu thô cµ phª ë nh÷ng níc nµy, ®Æc biÖt lµ ë NhËt B¶n vµ nh÷ng níc Ch©u ¸ kh¸c. ThÞ trêng NhËt B¶n ®îc coi lµ mét thÞ trêng ngµy cµng khã tÝnh. ë ®©y ngêi ta thêng b¸n nh÷ng lo¹i cµ phª h¶o h¹ng, vµ thÞ phÇn cho lo¹i cµ phª chÊt lîng cao nµy ngµy cµng t¨ng lªn. Trong khi NhËt ®îc coi lµ mét níc dïng lo¹i cµ phª “truyÒn thèng”, th× níc nµy còng lµ mét trong nh÷ng níc ®øng ®Çu ph¸t minh ra nhiÒu s¶n phÈm vÒ cµ phª nh cµ phª hép, cµ fª ®¸, cµ phª hçn hîp. Cµ phª tan còng nhanh chãng giµnh ®îc vÞ trÝ trªn thÞ trêng NhËt B¶n. Mét ®iÒu thó vÞ lµ thãi quen tiªu dïng cµ phª cña NhËt B¶n còng lan sang c¶ nh÷ng níc Ch©u ¸ kh¸c nh Hongkong vµ Singapore. KÕt qu¶ lµ Ch©u ¸ sÏ trë thµnh kh«ng nh÷ng lµ ngêi kh¸ch hµng lín vÒ cµ phª th«ng thêng vµ cµ phª tan mµ cßn lµ kh¸ch hµng cña c¸c lo¹i cµ phª h¶o h¹ng, ngµy cµng nhiÒu lo¹i nµy ®îc s¶n xuÊt trong khu vùc.
Cuèi cïng lµ thÞ trêng Trung Quèc ®Çy tiÒm n¨ng ®ang më ra do tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ æn ®Þnh, d©n sè ®«ng vµ lîng kh¸ch du lÞch lín (n¨m 2002 lµ 51,127 triÖu kh¸ch níc ngoµi), S¶n xuÊt cµ phª trong níc còng ®ang cã nhiÒu høa hÑn. Dï sao thÞ trêng nµy còng ®ang ®a ra nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cho c¸c nhµ s¶n xuÊt cµ phª thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ ë kh©u b¸n lÎ ®ßi hái ph¶i ®a d¹ng hãa mÆt hµng vµ chÊt lîng còng ®ãng vai trß rÊt quan träng ®Ó thóc ®Èy b¸n lo¹i cµ phª th«ng thêng vµ t¨ng lîng tiªu thô cµ phª.
3. Dù tr÷ cµ phª thÕ giíi
XuÊt khÈu thÕ giíi vµ viÖc tiªu thô ®· vît qu¸ s¶n xuÊt. §iÒu nµy ®· dÉn ®Õn gi¶m møc dù tr÷ ë kho cña nh÷ng níc s¶n xuÊt cµ phª. GÇn ®©y chØ cã Colombia vµ Braxin lµ vÉn cßn lîng lu kho ®¸ng kÓ, nhng nhiÒu phÇn cña lîng lu kho cña Braxin ®· ®Ó qu¸ l©u vµ chÊt lîng cÇn ph¶i xem xÐt l¹i.
Møc dù tr÷ ë c¸c níc nhËp khÈu t¨ng nhanh trong thêi gian 1989-1992 do viÖc b¸n hµng å ¹t cña nh÷ng níc s¶n xuÊt cµ phª sau khi bá c«-ta n¨m 1989. HiÖn nay do nhiÒu nhµ s¶n xuÊt thùc hiÖn ph¬ng thøc mua b¸n ®óng lóc (Just in time- JIT) ®Ó gi¶m chi phÝ lu kho nªn møc lu kho ë nh÷ng níc nhËp khÈu ®· gi¶m ®i nhiÒu. VÝ dô n¨m 1999 sè lu kho ë nh÷ng níc nhËp khÈu lµ 19 triÖu bao, ®Õn n¨m 2002 chØ cßn 11,5 triÖu bao.
4. Gi¸ c¶
Tõ nh÷ng n¨m 1980 trë l¹i ®©y, do t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè mµ chñ yÕu lµ quan hÖ cung cÇu trªn thÞ trêng, gi¸ cµ phª biÕn ®éng thÊt thêng: cø 4 ®Õn 5 n¨m gi¸ liªn tôc t¨ng lªn th× sau ®ã l¹i cã tõ 4 ®Õn 5 n¨m gi¸ liªn tôc gi¶m xuèng. Riªng n¨m 2003, gi¸ c¶ cµ phª thÕ giíi chia lµm 2 giai ®o¹n: ®Çu n¨m lµ 100 xu Mü/pound vµ gi¸ t¨ng lªn ®Õn 311 xu Mü/pound vµo gi÷a n¨m, thêi kú thø 2 lµ thêi kú gi¸ gi¶m xuèng ®ét ngét cßn 150 xu/pound. Gi¸ cña c¸c lo¹i cµ phª kh¸c nhau th× kh¸c nhau. Do nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ s¶n xuÊt vµ tÝnh h¬n h¼n vÒ mÆt chÊt lîng, gi¸ cµ phª chÌ thêng cao h¬n gi¸ cµ phª vèi. (Chi tiÕt xin xem phô lôc 5).
5. TËp qu¸n kinh doanh cµ phª thÕ giíi
Cµ phª còng ®îc mua b¸n theo tËp qu¸n kinh doanh lo¹i c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy nh b«ng vµ cao su. Ngêi ta thêng mua b¸n thùc hoÆc mua b¸n kú h¹n cµ phª trªn c¸c c¬ së giao dÞch hµng hãa cña thÕ giíi nh London vµ New York. HiÖn nay nhiÒu níc ®· ký kÕt theo mÉu hîp ®ång Ch©u ¢u 1997.
6. Xóc tiÕn mËu dÞch cµ phª
HiÖn nay tæng sè tiÒn dïng cho qu¶ng c¸o cña c¸c lo¹i ®å uèng kh¸c ®· vît rÊt xa sè tiÒn dïng cho qu¶ng c¸o cµ phª. §Ó t¨ng lîng tiªu dïng cµ phª chñ yÕu ë nh÷ng níc nhËp khÈu vµ ®Ó c¹nh tranh víi c¸c lo¹i ®å uèng kh¸c, gÇn ®©y ICO ®· quyÕt ®Þnh dµnh 2 triÖu USD cho chiÕn dÞch xóc tiÕn b¸n cµ phª ë Trung Quèc vµ Nga. C«l«mbia còng tiÕn hµnh mét chiÕn dÞch qu¶ng c¸o vµ xóc tiÕn mËu dÞch cµ phª trªn toµn thÕ giíi cho ®Êt níc nµy.
Còng theo ICO, c¸c nhµ chÕ biÕn cµ phª trªn thÕ giíi ®· ®Çu t hµng chôc triÖu ®« la Mü ®Ó xóc tiÕn b¸n hµng cña hä. Ngêi ta cho r»ng tiÒn chi cho qu¶ng c¸o vµ xóc tiÕn mËu dÞch chiÕm tõ 3-6% tæng sè tiÒn b¸n hµng.
Xóc tiÕn mËu dÞch cã thÓ ë díi d¹ng b¸n hµng, qu¶ng c¸o, ph¸t tê r¬i, ._.triÓn l·m héi chî vµ th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng.
ñy ban xóc tiÕn mËu dÞch cña ICO ®· ®îc thµnh lËp tõ n¨m 1964 ë London ®Ó xóc tiÕn viÖc b¸n cµ phª nãi chung vµ ®Ó ®¹t ®îc vµ duy tr× ®îc chÊt lîng tèt nhÊt cña cµ phª. TiÒn nép cña c¸c níc thµnh viªn lµ 15 xu/bao cµ phª xuÊt khÈu ®Ó dïng vµo c«ng viÖc xóc tiÕn mËu dÞch cµ phª vµ c¸c c«ng viÖc kh¸c cña ICO.
7. Tæ chøc cµ phª thÕ giíi (ICO) vµ hiÖp ®Þnh cµ phª thÕ giíi (ICA)
7.1. Tæ chøc cµ phª thÕ giíi ( International Coffee Organization – ICO)
Do sù biÕn ®éng thÊt thêng cña gi¸ c¶ thÞ trêng ®· ¶nh hëng lín ®Õn nh÷ng níc s¶n xuÊt vµ tiªu thô cµ phª nªn nh÷ng níc nµy ®øng ®Çu lµ Braxin ®· häp l¹i lÇn ®Çu tiªn n¨m 1962 díi sù b¶o trî cña Liªn Hîp Quèc t¹i New York ®Ó thµnh lËp ICO vµ ®· ký ®îc hiÖp ®Þnh thø nhÊt cµ phª thÕ giíi.
HiÖn nay ICO ®· cã 51 níc thµnh viªn trong ®ã cã 35 níc xuÊt khÈu vµ 16 níc nhËp khÈu. Môc ®Ých chñ yÕu cña ICO lµ nh»m t¹o nªn mét thÞ trêng cµ phª æn ®Þnh vÒ mÆt gi¸ c¶ b»ng c¸ch ph©n phèi cota gi÷a c¸c níc thµnh viªn.
7.2. HiÖp ®Þnh cµ phª thÕ giíi ( International Coffee Agreement –ICA)
HiÖn nay hiÖp ®Þnh ICA míi nhÊt ®îc kÝ kÕt bëi 63 thµnh viªn ChÝnh phñ cña Héi ®ång Cµ phª quèc tÕ (International Coffee Council) t¹i Lu©n §«n vµo th¸ng 9 n¨m 2000 sau khi hiÖp ®Þnh ICA 1994 hÕt h¹n hiÖu lùc vµo ngµy 30/9/1999. HiÖp ®Þnh kÐo dµi 6 n¨m nµy sÏ ®Èy m¹nh h¬n n÷a quan hÖ hîp t¸c gi÷a c¸c níc s¶n xuÊt vµ níc tiªu dïng cµ phª trªn thÕ giíi vµ ®· cã hiÖu lùc kÓ tõ ngµy 1/1/2001 (v× vËy hiÖp ®Þnh nµy ®îc gäi t¾t lµ ICA 2001). Nh÷ng môc tiªu chÝnh cña ICA 2001 lµ :
Thóc ®Èy hîp t¸c quèc tÕ trong c¸c vÊn ®Ò vÒ cµ phª.
T¹o ra mét diÔn ®µn ®Ó ChÝnh phñ c¸c níc cã thÓ th¶o luËn, th¬ng lîng c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn cµ phª sao cho cã thÓ c©n ®èi gi÷a cung vµ cÇu, t¹o ra møc gi¸ hîp lý cho c¶ ngêi b¸n lÉn ngêi mua, vµ duy tr× møc c©n b»ng dµi h¹n gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng.
T¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp cã thÓ th¬ng lîng c¸c vÊn ®Ò vÒ cµ phª.
Më réng vµ minh b¹ch hãa th¬ng m¹i cµ phª quèc tÕ.
Thu thËp vµ cung cÊp c¸c th«ng tin kinh tÕ vµ kÜ thuËt, c¸c sè liÖu thèng kª, nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn c¸c vÊn ®Ò vÒ cµ phª.
KhuyÕn khÝch c¸c níc thµnh viªn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn ngµnh cµ phª trong níc.
Xóc tiÕn, khuyÕn khÝch vµ gia t¨ng tiªu dïng cµ phª.
Ph©n tÝch vµ hç trî c¸c dù ¸n ph¸t triÓn ngµnh cµ phª thÕ giíi.
KhuyÕn khÝch chuyÓn giao c«ng nghÖ gi÷a c¸c níc thµnh viªn.
IV. TriÓn väng thÞ trêng cµ phª thÕ giíi
1. Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn thÞ trêng cµ phª thÕ giíi
PhÇn nµy chØ nªu lªn nh÷ng yÕu tè chÝnh t¸c ®éng ®Õn cung, cÇu vµ gi¸ c¶ cµ phª.
1.1. Nh÷ng yÕu tè chÝnh t¸c ®éng ®Õn CUNG
a. Thêi tiÕt khÝ hËu
Cµ phª lµ c©y c«ng nghiÖp nhiÖt ®íi cã nh÷ng yªu cÇu sinh th¸i rÊt kh¾t khe. Khi thêi tiÕt thuËn hßa, s¶n xuÊt ®¹t kÕt qu¶ tèt dÉn ®Õn cung t¨ng lªn. Nhng nÕu thêi tiÕt xÊu nh s¬ng muèi ë Braxin n¨m 1975 ph¸ ho¹i 60% diÖn tÝch cµ phª ë ®©y.
Theo nghiªn cøu cña ICO vÒ ¶nh hëng cña khÝ hËu ®èi víi thÞ trêng vµ s¶n xuÊt cµ phª ®· lµm cho nhiÒu ngêi ph¶i ng¹c nhiªn v× theo b¶ng b¸o c¸o nµy th× s¶n xuÊt vµ thÞ trêng cµ phª rÊt nh¹y c¶m khi cã s¬ng muèi vµ h¹n h¸n nhng khi cã hiÖn tîng ElNino th× kh«ng cã ¶nh hëng râ rÖt. VÝ dô n¨m 1982/1983 cã ElNino – s¶n lîng toµn cÇu gi¶m 16%, nhng nh÷ng n¨m 1969/1970, 1972/1973 vµ 1991/1992 tuy thÕ giíi cã hiÖn tîng ElNino nhng s¶n xuÊt cµ phª l¹i t¨ng lªn râ rÖt. Cã ngêi cho r»ng v× ElNino chØ ¶nh hëng ®Õn mét sè vïng nhÊt ®Þnh cña thÕ giíi trong mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, nªn mét sè khu vùc nµy s¶n lîng bÞ gi¶m nhng c¸c khu vùc kh¸c cña thÕ giíi s¶n lîng cã thÓ l¹i t¨ng.
b. Gi¸ c¶
V× cµ phª còng gièng nh nh÷ng c©y n«ng s¶n dµi ngµy kh¸c cÇn cã sù ®Çu t lín vÒ s¶n xuÊt vµ ph¶i mÊt 3-5 n¨m c©y cµ phª míi cho n¨ng suÊt cao nªn ngêi trång cµ phª kh«ng thÓ tõ bá s¶n xuÊt cµ phª ngay khi gi¸ cµ phª xuèng qu¸ thÊp vµ ngîc l¹i khi gi¸ c¶ t¨ng vät, ngêi ta còng kh«ng thÓ cã ngay cµ phª ®Ó b¸n. Nh÷ng n¨m qua s¶n xuÊt cµ phª nh×n chung kh«ng gi¶m khi gi¸ thay ®æi. Nhng vÒ l©u dµi gi¸ c¶ cµ phª còng vÉn ¶nh hëng ®Õn cung. V× nÕu kh«ng cã l·i, ngêi trång cµ phª sÏ chuyÓn sang trång lo¹i c©y míi. HiÖn tîng nµy ®· thÊy ë nhiÒu n¬i tríc ®©y khi gi¸ cµ phª xuèng thÊp nhÊt lµ giai ®o¹n tõ n¨m 1997 ®Õn nay.
c. C«ng nghÖ vµ khoa häc kü thuËt
C«ng t¸c khuyÕn n«ng, nh÷ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt míi: vÝ dô nh Uganda võa ®a mét lo¹i cµ phª gièng míi (tªn lµ Clonal coffee) ®a n¨ng suÊt cµ phª tõ 600 kg/ha lªn 1300 kg/ha cµ phª gièng míi lµm cho n¨ng suÊt cµ phª t¨ng dÉn tíi t¨ng cung.
d. C¸c chi phÝ ®Çu vµo
Gi¶m gi¸ c¸c kho¶n ®Çu vµo (nh tiÒn c«ng, chi phÝ cho ph©n bãn, gièng, tiÒn m¸y mãc thÊp h¬n v.v...) sÏ lµm cho c¸c nhµ s¶n xuÊt ®Çu t vµo s¶n xuÊt nhiÒu h¬n vµ sÏ t¨ng cung.
e. Sù ®iÒu tiÕt cña chÝnh phñ
Mét yÕu tè chñ quan ¶nh hëng ®Õn cung cµ phª lµ sù can thiÖp cña chÝnh phñ nh nh÷ng quy ®Þnh nghiªm ngÆt cña chÝnh phñ vÒ b¶o vÖ m«i trêng v.v...vÝ dô nh ChÝnh phñ Bê BiÓn Ngµ võa quyÕt ®Þnh sÏ ph¸ hñy tÊt c¶ c©y cµ phª vµ ca cao trång tr¸i phÐp trong khu vùc rõng quèc gia. Hay ®Ó hç trî gi¸, ChÝnh phñ Colombia ®· cho x©y nhiÒu kho lín ®Ó cÊt gi÷ cµ phª d thõa, vît qu¸ søc tiªu thô trong níc vµ thÕ giíi. Ngoµi ra chÝnh phñ nhiÒu níc kh¸c nh Nicaragua, Indonexia, Uganda v.v... ®· cÊp tÝn dông ®Ó hç trî s¶n xuÊt cho ngêi trång cµ phª. Nh÷ng sù ®iÒu tiÕt nµy còng ¶nh hëng lín ®Õn lîng cung cµ phª thÕ giíi.
f. Do yªu cÇu cña hiÖp héi
Ngµy nay, ®Ó tån t¹i ngêi ta thêng liªn doanh, liªn kÕt l¹i víi nhau mang tÝnh chÊt toµn cÇu hay khu vùc. Cµ phª còng kh«ng thÓ ë ngoµi quy luËt ®ã. VÝ dô th¸ng 5/1997 ACPC ( tæ chøc cña nh÷ng níc trång cµ phª thÕ giíi) ®· tháa thuËn sÏ tiÕp tôc gi¶m h¹n ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª xuèng cßn 52,75 triÖu bao trong vßng 12 th¸ng( b¾t ®Çu tõ 1/7/1999) so víi 53 triÖu bao h¹n ng¹ch cò. Tuy nhiªn ®«i khi viÖc nµy còng kh«ng cã nhiÒu t¸c dông l¾m.
1.2. Nh÷ng yÕu tè chÝnh t¸c ®éng ®Õn cÇu
T¹i sao ngêi ta l¹i uèng cµ phª vµ hä uèng bao nhiªu cµ phª? Theo c¸c t¸c gi¶ cña cuèn “Híng dÉn cho c¸c nhµ xuÊt khÈu cµ phª n¨m 1992” th× c©u tr¶ lêi cho c©u hái ®ã kh¸ phøc t¹p do ®ã chóng ta chØ xÐt ®Õn nh÷ng yÕu tè chÝnh t¸c ®éng ®Õn cÇu nh sau:
a. Gi¸ c¶
§èi víi mét ngêi tiªu dïng b×nh thêng, gi¸ b¸n lÎ cµ phª cã ¶nh hëng lín ®Õn tiªu dïng cµ phª hay kh«ng? B¶n b¸o c¸o cña Ng©n hµng thÕ giíi ®· tr×nh bµy ®é co gi·n cña cÇu ®èi víi gi¸ cµ phª cña 21 níc nhËp khÈu (BØ, §an M¹ch, Ph¸p, §øc, Hy L¹p, ¸i NhÜ Lan, ý, Hµ Lan, Bå §µo Nha, T©y Ban Nha, Anh, Mü, Australia, Canada, PhÇn Lan, NhËt B¶n, Na Uy, Thôy §iÓn, Thôy Sü vµ New Zealand).
KÕt qu¶ cña kh¶o s¸t cho thÊy cÇu rÊt Ýt co gi·n ë 21 níc nãi trªn khi thay ®æi 1% gi¸. Do vËy, gi¸ cã ¶nh hëng ®Õn cÇu cña nh÷ng níc nµy nhng kh«ng ¶nh hëng ®Õn møc nh ngêi ta thêng nãi. Tuy nhiªn gi¸ trÞ co gi·n kh¶o s¸t trªn chØ liªn quan ®Õn thay ®æi nhá cña gi¸ 1%. Do ®ã khi cã sù thay ®æi lín cña gi¸ cã thÓ vÉn cã ¶nh hëng lín ®Õn hµnh vi tiªu dïng cña kh¸ch hµng.
Tríc ®©y c¶ nhµ chÕ biÕn vµ tiªu dïng cuèi cïng rÊt quan t©m ®Õn chÊt lîng cµ phª nhng ngµy nay hä l¹i quan t©m nhiÒu ®Õn gi¸ c¶. Theo tæng kÕt míi nhÊt (11/2002) cña h·ng th«ng tin cµ phª §øc (B.R Infa) vµ cña ACPC cho thÊy do sù chªnh lÖch gi¸ qu¸ cao gi÷a cµ phª chÌ vµ cµ phª vèi tû lÖ trung b×nh trong n¨m 2002 : 185/80 xu/pound ®· lµm cho c¸c nhµ chÕ biÕn vµ ngêi tiªu dïng cuèi cïng chuyÓn sang dïng cµ phª vèi. C¸c bµ néi trî ®· nh¹y c¶m víi gi¸ c¶ gÊp 10 lÇn so víi vµi n¨m tríc ®©y ®Æc biÖt ë §øc. ViÖc chuyÓn sang dïng lo¹i cµ phª vèi ®îc thÓ hiÖn râ nhÊt lµ ë Mü (tõ th¸ng 1- th¸ng 9/2003) cµ phª vèi nhËp khÈu chiÕm 25% lîng cµ phª nhËp khÈu vµ sè cµ phª vèi lu kho còng gi¶m ®i rÊt nhiÒu. §iÒu nµy ®· lý gi¶i t¹i sao lîng tiªu dïng cµ phª kh«ng biÕn ®æi lín khi gi¸ c¶ t¨ng vät. Tuy nhiªn møc ®é ph¶n øng ®èi víi gi¸ c¶ ë c¸c níc tiªu thô kh¸c nhau. ë c¸c níc Scandinavia thÓ hiÖn sù thay ®æi Ýt nhÊt.
Mét lo¹i co gi·n theo gi¸ kh¸c lµ co gi·n chÐo, lo¹i nµy ®Ò cËp ®Õn sù thay ®æi cña nhu cÇu vÒ cµ phª khi gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i ®å uèng kh¸c thay ®æi. VÝ dô gi¸ c¶ cña chÌ thay ®æi cã ¶nh hëng ®Õn nhu cÇu cña cµ phª kh«ng ? V× cha cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy nªn cha cã kÕt qu¶ râ rµng.
b. Thu nhËp
Còng theo sù kh¶o s¸t trªn cña Ng©n hµng thÕ giíi, c¸c t¸c gi¶ còng ®· kh¶o s¸t ®é co gi·n cña cÇu khi thu nhËp thay ®æi (cô thÓ lµ ®é co gi·n cña cÇu ®èi víi 1% thay ®æi cña thu nhËp).
KÕt qu¶ lµ cÇu nh¹y c¶m víi thay ®æi cña thu nhËp h¬n ®èi víi gi¸ trong nhiÒu trêng hîp. Mét vµi níc nh ¸i NhÜ Lan cã ®é co gi·n theo thu nhËp cao v× møc ®é uèng cµ phª thÊp. Nhng thu nhËp ®Õn mét møc nµo ®ã, nhu cÇu ®èi víi cµ phª sÏ æn ®Þnh. VÝ dô nh c¸c níc ë B¾c ¢u, t¨ng thu nhËp Ýt ¶nh hëng ®Õn cÇu.
c. Së thÝch cña ngêi tiªu dïng
Cµ phª vèn thêng ®îc uèng trong c¸c b÷a ¨n cña gia ®×nh. Tuy nhiªn víi nhÞp ®é c«ng nghiÖp hãa ngµy nay ®ßi hái cµ phª ph¶i ®îc ®iÒu chØnh ®Ó thÝch øng víi lèi sèng míi nÕu kh«ng cµ phª sÏ ph¶i nhêng thÞ phÇn cña m×nh cho c¸c lo¹i ®å uèng kh¸c. ë mét sè níc ®å uèng “l¹nh” (vÝ dô nh Cocacola) ®ang ngµy cµng phæ biÕn. V× cµ phª thêng ph¶i uèng nãng nªn cµ phª khã c¹nh tranh víi ®å uèng l¹nh nªu trªn. Ngµy nay trªn nhiÒu thÞ trêng tiªu thô truyÒn thèng, ngêi tiªu dïng kh«ng cßn lu«n lu«n trung thµnh víi mét lo¹i s¶n phÈm mµ hä s½n sµng chuyÓn sang dïng lo¹i s¶n phÈm cµ phª míi nh lo¹i sÊy kh« b»ng ph¬ng ph¸p lµm l¹nh (freeze-dried coffee) hay lo¹i cµ phª xay h¹t th«. Uèng cµ phª ®¸ ®ang ngµy cµng ®îc nhiÒu ngêi a chuéng ë mét sè níc, ®Æc biÖt ë NhËt B¶n. Lo¹i thøc ¨n ngêi ta dïng còng ¶nh hëng ®Õn sè lîng cµ phª ngêi ta uèng. Cã thÓ do thãi quen vµ khÈu vÞ, cµ phª thêng ®îc uèng cïng víi mét sè lo¹i thøc ¨n nµy h¬n lµ lo¹i thøc ¨n kh¸c. §iÒu ®ã lý gi¶i t¹i sao ngêi ta Ýt uèng cµ phª ë nh÷ng cöa hµng ¨n b¸n c¸c mãn ¨n ph¬ng §«ng h¬n lµ ë nh÷ng n¬i b¸n c¸c mãn ¨n cña Mü vµ Ch©u ¢u. ë Mü cã mét sù thay ®æi vÒ khÈu vÞ tõ thøc ¨n ngät nhiÒu kem sang lo¹i thøc ¨n nhiÒu gia vÞ. Ngêi ta cho r»ng ®ã chÝnh lµ nguyªn nh©n lµm gi¶m cÇu vÒ cµ phª ë ®©y hiÖn nay.
§· tõ l©u ngêi ta cho r»ng cµ phª “tèt h¬n” (cã nghÜa lµ chÊt lîng h¹t tèt h¬n, chÕ biÕn ®îc c¶i tiÕn h¬n, thuËn tiÖn cho ngêi tiªu dïng h¬n) sÏ t¹o ra cÇu cµ phª nhiÒu h¬n. §iÒu nµy ®· ®îc x¸c nhËn qua kiÓm nghiÖm ë Mü. Víi nh÷ng c¶i tiÕn vÒ pha trén gÇn ®©y, lîng cÇu h×nh nh ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ ®èi víi c¸c lo¹i cµ phª nµy.
Víi mét sè ph¸t hiÖn gÇn ®©y vÒ mèi liªn quan gi÷a cµ phª vµ søc kháe ®· lµm ¶nh hëng ®Õn viÖc xóc tiÕn mËu dÞch cµ phª. MÆc dÇu, ngêi ta cßn nghi ngê vÒ ®é chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ nghiªn cøu ®ã v× lîng dïng cµ phª hay cafein ë ®©y qu¸ cao nhng nh÷ng c«ng bè ®ã còng g©y nªn lo l¾ng vµ t¸c ®éng xÊu ®Õn cÇu cµ phª. Ngµnh cµ phª còng ®· hiÓu ®îc mèi lo l¾ng ®ã nªn ®· cè g¾ng tuyªn truyÒn vÒ t¸c dông tèt cña cµ phª vµ ®· cho ra ®êi lo¹i cµ phª t¸ch cafein. ViÖc lµm ®ã còng ®· thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh.
d. ThuÕ
ThuÕ ®¸nh vµo cµ phª cã ¶nh hëng lín ®Õn viÖc tiªu dïng cµ phª. ThuÕ ®îc coi lµ mét hµng rµo ph¸p lý ®èi víi cÇu vÒ cµ phª. Trong “HiÖp ®Þnh cµ phª quèc tÕ 2001” c¸c níc thµnh viªn cña ICO ®· nªu râ “c¸c níc thµnh viªn sÏ cè g¾ng xin gi¶m thuÕ ®¸nh vµo cµ phª hoÆc tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kh¸c lo¹i bá trë ng¹i ®èi víi viÖc t¨ng tiªu thô cµ phª”.
HiÖn cßn nhiÒu níc nh Anh, Ph¸p, §øc, Hµ Lan, §an M¹ch ®¸nh møc thuÕ 4% ®èi víi cµ phª nguyªn liÖu tõ nh÷ng níc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña nh÷ng níc s¶n xuÊt cµ phª thÕ giíi (ACPC) hoÆc tõ nh÷ng níc kh«ng ®îc hëng quyÒn tèi huÖ quèc. HÇu hÕt c¸c níc ®¸nh thuÕ vµo nh÷ng s¶n phÈm cµ phª, vÝ dô NhËt B¶n lµ 20% ®èi víi cµ phª ®· t¸ch cafein, §øc vµ Hµ Lan lµ 18% ®èi víi cµ phª hßa tan.
1.3. Nh÷ng yÕu tè chÝnh t¸c ®éng ®Õn gi¸ c¶
Ngêi ta thêng nãi cung cÇu ®iÒu tiÕt gi¸ c¶, ®iÒu nµy vÉn ®óng ®èi víi cµ phª.
Nhng gi¸ c¶ l¹i biÕn ®éng rÊt thÊt thêng khi t×nh h×nh s¶n xuÊt vµ cÇu thùc sù cña cµ phª trªn thÕ giíi hÇu nh t¬ng ®èi c©n b»ng trong suèt 30 n¨m qua. VËy yÕu tè nµo ®· t¹o ra nh÷ng cung cÇu gi¶ t¹o ®Ó lµm cho gi¸ c¶ biÕn ®éng nh vËy ? Theo c¸c nhµ nghiªn cøu cµ phª ngoµi nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan nh khÝ hËu, thêi tiÕt, cßn cã nh÷ng yÕu tè chñ quan nh:
a. C¸c chiÕn lîc cña c¸c nhµ ®Çu c¬
Qua biÓu 4 thèng kª trªn ta thÊy gi¸ c¶ biÕn ®éng theo quy luËt cø 4-5 n¨m t¨ng råi l¹i gi¶m trong khi ®ã s¶n xuÊt vµ tiªu thô kh«ng theo quy luËt ®ã. Theo c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ cµ phª cho r»ng chiÕn lîc cña c¸c nhµ ®Çu c¬ cµ phª, lîng mua vµo b¸n ra cña hä ®· ¶nh hëng ®Õn sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶, Ýt nhÊt lµ trong mét thêi gian ng¾n.
Mçi khi hä nghe tin thêi tiÕt kh«ng æn nh s¬ng muèi ë Braxin, h¹n h¸n ë Indonexia, hä l¹i cã chiÕn lîc mua vµo. ViÖc nµy lµm cho gi¸ c¶ cµ phª t¨ng lªn nhanh chãng vµ ngîc l¹i. Mét vÝ dô gÇn ®©y nhÊt, 6 th¸ng ®Çu n¨m 2002, gi¸ c¶ cµ phª ®· t¨ng tõ 100 xu Mü/pound (th¸ng 1) lªn ®Õn 311 xu Mü/pound (th¸ng 6). V× c¸c nhµ bu«n dù ®o¸n lµ sÏ kh«ng ®ñ lîng cung cÊp cµ phª chÌ röa do thu ho¹ch cµ phª ë C«l«mbia gi¶m. ChÝnh v× vËy c¸c nhµ nhËp khÈu vµ ®Çu c¬ µo ¹t mua vµo ®Èy gi¸ cµ phª t¨ng vät lªn.
b. Sù chi phèi cña c¸c níc xuÊt khÈu cµ phª chÝnh
Sù ®iÒu chØnh c©n b»ng h¹n ng¹ch cña ACPC còng t¸c ®éng ®Õn gi¸. Khi gi¸ cao, ACPC t¨ng møc h¹n ng¹ch xuÊt khÈu lªn vµ khi gi¸ thÊp ACPC l¹i c¾t gi¶m h¹n ng¹ch ®i ®Ó t¹o nªn sù c©n b»ng cung cÇu, duy tr× æn ®Þnh gi¸. Tuy nhiªn ®«i khi viÖc nµy còng kh«ng cã t¸c dông lín.
c. Sù can thiÖp cña ChÝnh phñ
ChÝnh phñ mét sè níc cßn can thiÖp vµo ngµnh cµ phª b»ng c¸ch quy ®Þnh gi¸ sµn (gi¸ tèi thiÓu). NhiÒu níc trong ®ã cã ViÖt Nam ®· tõng thùc hiÖn “Quü b×nh æn gi¸ cho n«ng nghiÖp”. Quü nµy ®îc t¹o nªn nhê viÖc thu phÝ xuÊt khÈu. Khi gi¸ c¶ xuèng qu¸ thÊp, nhµ níc dïng quü nµy ®Ó hç trî cho nhµ s¶n xuÊt vµ nhµ xuÊt khÈu.
2. Dù b¸o vÒ triÓn väng thÞ trêng cµ phª thÕ giíi
Theo c¸c nhµ kinh tÕ thÕ giíi, nh×n chung rÊt khã dù b¸o thÞ trêng cµ phª thÕ giíi v× cµ phª chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu tè hay biÕn ®æi nh ®· nãi ë trªn. Sau ®©y lµ mét sè dù b¸o míi nhÊt vÒ thÞ trêng cµ phª.
2.1. S¶n xuÊt
Theo ICO Ýt cã kh¶ n¨ng lµ s¶n xuÊt sÏ t¨ng. Nhng víi møc nhu cÇu cµ phª hiÖn nay, s¶n xuÊt sÏ vÉn ®ñ ®Ó ®¸p øng vµ sÏ d thõa nÕu cÇu gi¶m ®i. ¦íc tÝnh cµ phª vèi sÏ chiÕm 1/3 lîng cµ phª s¶n xuÊt cña thÕ giíi. Trong khi ®ã cµ phª vèi chØ chiÕm 29% tæng sè cµ phª thÕ giíi trong n¨m 2000. Dù b¸o nµy dùa theo nh÷ng con sè thèng kª cña s¶n xuÊt cµ phª trong 38 n¨m qua. Thùc tÕ cho thÊy khÝ hËu xÊu cã thÓ ¶nh hëng mét khu vùc nµo ®ã cña thÕ giíi lµm lîng cµ phª s¶n xuÊt ë khu vùc ®ã gi¶m ®i nhng lîng cµ phª cña khu vùc kh¸c l¹i t¨ng lªn nªn toµn bé s¶n lîng thÕ giíi sÏ Ýt bÞ biÕn ®éng.
2.2. XuÊt khÈu
MÆc dï ACPC ( HiÖp héi c¸c níc s¶n xuÊt cµ phª thÕ giíi) ®· quyÕt ®Þnh duy tr× møc xuÊt khÈu lµ 60 triÖu bao cho tíi n¨m 2005, nhng thÞ trêng cµ phª vÉn cha cã ph¶n øng g× v× theo ICO thùc chÊt ACPC kh«ng cã c«ng cô g× ®Ó thùc hiÖn h¹n chÕ xuÊt khÈu. NÕu vËy, xuÊt khÈu cã thÓ vÉn ®îc duy tr× víi møc ®é t¨ng chËm (chõng 6% nh nh÷ng n¨m 95-2001).
2.3. Nhu cÇu
Theo nhËn ®Þnh gÇn ®©y cña ICO vµ c¸c nhµ ph©n tÝch kinh tÕ cña Ph¸p, tæng cÇu cã t¨ng nhng t¨ng Ýt, nhÊt lµ sau khi ICO quyÕt ®Þnh dµnh 2 triÖu ®« la Mü ®Ó marketing cµ phª ë Nga vµ Trung Quèc n¨m 2002. §©y lµ 2 thÞ trêng cã tiÒm n¨ng lín, ®Æc biÖt lµ Trung Quèc cã d©n sè lín nhÊt thÕ giíi. Tuy nhiªn, do ¶nh hëng trùc tiÕp cña viÖc t¨ng gi¸ vµ thu nhËp gi¶m ë §«ng ¸ sÏ lµm gi¶m cÇu chõng 0,8 triÖu bao/n¨m. Nhu cÇu vÒ cµ phª vèi sÏ t¨ng lªn rÊt nhiÒu so víi cµ phª chÌ vµ cµ phª vèi sÏ chiÕm 1/3 tæng s¶n lîng cµ phª thÕ giíi.
2.4. Gi¸ c¶
Theo dù b¸o cña Mü vµ cña ICO gi¸ c¶ sÏ t¨ng do cã sù h¹n chÕ cung cÊp cµ phª cña ACPC vµ nhu cÇu t¨ng. Theo c¸c nhµ kinh tÕ §øc ngµy nay c¸c nhµ chÕ biÕn cµ hª thêng dïng ph¬ng thøc mua “®óng lóc- Just in time”( J.I.T) ®Ó h¹n chÕ thÊp nhÊt møc chi phÝ lu kho (tû lÖ lu kho thêng díi møc 30%). Lu kho thÊp lµ mét Êu hiÖu nguy hiÓm v× nã sÏ lµm cho gi¸ c¶ biÕn ®éng thÊt thêng khi t×nh h×nh s¶n xuÊt cµ phª biÕn ®éng. Do ®ã khã cã thÓ dù b¸o ch¾c ch¾n vÒ gi¸ c¶ cµ phª trong mét thêi gian dµi.
Ch¬ng II
t×nh h×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y
I. T×nh h×nh s¶n xuÊt
1. TiÒm n¨ng s¶n xuÊt cµ phª cña ViÖt Nam.
1.1. VÒ khÝ hËu.
Níc ta n¨m trong vµnh ®ai nhiÖt ®íi b¾c b¸n cÇu, tr¶i dµi theo ph¬ng kinh tuyÕn tõ 80 30’ ®Õn 230 30’ vÜ ®é b¾c. §iÒu kiÖn ®Þa lý vµ khÝ hËu rÊt thÝch hîp víi viÖc ph¸t triÓn c©y cµ phª vµ ®em l¹i cho cµ phª ViÖt Nam mét h¬ng vÞ rÊt riªng.
Hai lo¹i cµ phª chñ yÕu ®ang ®îc trång phæ biÕn ë níc ta lµ c©y cµ phª vèi vµ cµ phª chÌ cã nh÷ng yªu cÇu sinh th¸i kh¸c nhau. C©y cµ phª vèi a thêi tiÕt nãng Èm vµ lîng ¸nh s¸ng dåi dµo nªn thÝch hîp trång ë c¸c tØnh phÝa Nam. Cµ phª chÌ a thêi tiÕt m¸t, cã cêng ®é ¸nh s¸ng mÆt trêi thÊp vµ chÞu ®îc nhiÖt ®é thÊp (thÊp h¬n cµ phª vèi 5-70C) nªn thÝch hîp trång ë c¸c tØnh phÝa B¾c.
1.2. VÒ thæ nhìng.
C©y cµ phª ph¸t triÓn tèt trªn ®Êt bazan vµ c¸c lo¹i ®Êt biÕn chÊt kh¸c. Lo¹i h×nh ®Êt tèt ®èi víi c©y cµ phª lµ: ®Êt t¬i xèp, cã tÇng dµy trªn 1 mÐt. Níc ta cã vïng ®Êt bazan ë T©y Nguyªn, T©y Qu¶ng TrÞ, T©y NghÖ An vµ nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c ë trung du ®Òu thÝch hîp víi c©y cµ phª.
1.3. VÒ lao ®éng.
Níc ta cã nguån lao ®éng dåi dµo, ®Æc biÖt lµ ë n«ng th«n vµ c¸c tØnh trung du. Gi¸ nh©n c«ng rÎ khiÕn gi¸ thµnh s¶n phÈm thÊp, t¨ng søc c¹nh tranh cho mÆt hµng cµ phª ViÖt Nam.
1.4. VÒ kü thuËt vµ c«ng nghÖ.
So víi mét sè lo¹i c©y trång kh¸c, kü thuËt trång còng nh ch¨m sãc c©y cµ phª vµ chÕ biÕn s¶n phÈm kh¸ ®¬n gi¶n, hoµn toµn cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt ®îc. C¸c hé gia ®×nh trùc tiÕp trång, ch¨m sãc, thu ho¹ch vµ s¬ chÕ s¶n phÈm. C¸c ®¬n vÞ dÞch vô kü thuËt vµ xuÊt nhËp khÈu ®ãng vai trß cung øng vËt t kü thuËt cho ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi thu mua, t¸i chÕ s¶n phÈm thµnh mÆt hµng xuÊt khÈu. H¬n n÷a, ngµnh cµ phª ViÖt Nam ®· cã kinh nghiÖm gÇn 100 n¨m nay vÒ trång cµ phª.
1.5. VÒ nguån vèn.
ChÝnh phñ ®· cã chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn c©y cµ phª chÌ, chñ yÕu lµ khu vùc kinh tÕ hé gia ®×nh víi quy m« võa vµ nhá. Nguån vèn chñ yÕu lµ vèn tù cã vµ vËt t, søc lao ®éng cña c¸c hé s¶n xuÊt, Nhµ níc chØ hç trî phÇn nµo díi d¹ng vèn cho vay tÝn dông dµi h¹n, l·i suÊt u tiªn cho ®ång bµo miÒn nói vµ vïng kinh tÕ míi.
HiÖn nay Nhµ níc ta ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa, c¸c níc cã ®iÒu kiÖn ®Çu t vµo níc ta, v× vËy ngµnh cµ phª cã ®iÒu kiÖn më réng hîp t¸c, tranh thñ vèn ®Çu t níc ngoµi, vay vèn cña c¸c tæ chøc, ng©n hµng thÕ giíi.
2. C¸c gièng cµ phª chñ yÕu ë ViÖt Nam hiÖn nay.
C¸c lo¹i cµ phª ®Òu thuéc gièng Coffea, gåm gÇn 70 lo¹i kh¸c nhau, chØ cã kho¶ng 10 lo¹i ®¸ng chó ý vÒ gi¸ trÞ trång trät. ë ViÖt Nam hiÖn nay trång 2 lo¹i cµ phª chÝnh:
Gièng Arabica (cµ phª chÌ)
Gièng Robusta (cµ phª vèi)
Tuú theo tõng gièng mµ chóng ®ßi hái c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh kh¸c nhau cho nªn viÖc bè trÝ c¬ cÊu gièng vµo trång trong mét vïng ph¶i dùa trªn c¸c yªu cÇu riªng cña chóng, cã nh vËy míi ph¸t huy ®îc hiÖu qu¶ cña tõng gièng.
2.1. Cµ phª Arabica (cµ phª chÌ)
§©y lµ gièng cµ phª ®îc trång nhiÒu nhÊt trªn thÕ giíi (chiÕm kho¶ng 70% s¶n lîng cµ phª thÕ giíi) tËp trung chñ yÕu ë Nam Mü, ch©u Phi nhng l¹i chiÕm mét tû lÖ rÊt nhá ë ViÖt Nam (chØ kho¶ng 5% diÖn tÝch). Cµ phª Arabica a n¬i m¸t vµ h¬i l¹nh. NhiÖt ®é thÝch hîp tõ 18-250C, thÝch hîp nhÊt tõ 20-250C. Do yªu cÇu vÒ nhiÖt ®é nh vËy nªn cµ phª Arabica thêng ®îc trång ë miÒn nói cã ®é cao tõ 600-2500m (nguyªn qu¸n cña cµ phª chÌ ë cao nguyªn Ethiopia, vïng nhiÖt ®íi §«ng Phi, n¬i cã ®é cao trªn díi 2000m). Cµ phª Arabica cho s¶n phÈm th¬m ngon cña c¸c níc nh: Kenya, Tanzania, Ethiopia, Columbia... thêng ®îc trång ë n¬i cã ®é cao tõ 800m trë lªn.
Së dÜ chóng ta gäi lµ cµ phª chÌ v× loµi nµy cã l¸ gÇn gièng l¸ chÌ. Th©n cµ phª chÌ cã vá sÇn sïi, cã gièng ph©n cµnh cao, ®Ó trèng ®o¹n th©n tíi kho¶ng 80cm nh Typica, Bourbon; cã gièng ph©n cµnh thÊp, cÆp cµnh thø nhÊt c¸ch mÆt ®Êt 12-15cm, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c cÆp cµnh ë trªn th©n c©y lµ 3-7cm nh Catimor, Caturra, Catuay... §©y lµ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i rÊt quan träng cña c¸c gièng cµ phª chÌ trong canh t¸c, mµ tríc hÕt lµ phßng chèng s©u h¹i nh s©u ®ôc th©n.
Bé rÔ cµ phª chÌ kh¸ ph¸t triÓn. GÆp ®Êt t¬i xèp vµ cã ®é s©u lín th× rÔ cäc mäc th¼ng vµ s©u tíi trªn 1m. C¸c rÔ phô vµ rÔ l«ng hót mäc theo híng chÕch ngang vµ tËp trung tíi 80-90% ë líp ®Êt mÆt cã ®é s©u 0-30cm.
Cµ phª Arabica tù thô phÊn (trªn díi 90%), cao tõ 3-5m, trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®Êt ®ai thuËn lîi cã thÓ cao ®Õn 7m, ®éc th©n hoÆc nhiÒu th©n; qu¶ h×nh trøng, dµi 10-18mm. Sè lîng qu¶ tõ 800-1200 qu¶/kg. Thêi gian qu¶ mang trªn c©y tõ lóc b¾t ®Çu h×nh thµnh qu¶ non ®Õn khi qu¶ chÝn tõ 7 -8 th¸ng. Trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu miÒn B¾c níc ta, cµ phª Arabica chÝn ré vµo th¸ng 12 vµ th¸ng 1. ë t©y Nguyªn, cµ phª chÝn sím h¬n 2-3 th¸ng so víi miÒn B¾c. Khi qu¶ chÝn, nÕu bÞ ma dÔ nøt vµ rông. Trong mét qu¶ thêng cã hai nh©n, mét sè Ýt qu¶ cã ba nh©n. Nh©n cã vá lôa mµu b¹c b¸m chÆt vµo nh©n, ngoµi vá lôa lµ vá thãc, ngoµi cïng lµ vá thÞt. Tõ 5-7 kg qu¶ sÏ thu ®îc 1kg nh©n cµ phª sèng. Mµu x¸m xanh, xanh lôc, xanh nh¹t tuú thuéc vµo chñng lo¹i cµ phª vµ c¸ch chÕ biÕn, b¶o qu¶n. Cµ phª Arabica th¬m, ngon, dÞu, hµm lîng cafein cã trong nh©n kho¶ng 1-3%.
2.2. Cµ phª Robusta (cµ phª vèi).
Robusta lµ lo¹i cµ phª cã diÖn tÝch trång ®øng hµng thø hai sau cµ phª chÌ (xÊp xØ 30% s¶n lîng cµ phª thÕ giíi), ®îc trång tËp trung ë ch©u ¸, ch©u Phi. Kho¶ng 20 n¨m gÇn ®©y, diÖn tÝch cµ phª ph¸t triÓn nhanh, chñ yÕu lµ cµ phª vèi ë khu vùc ch©u ¸ vµ ch©u Phi do c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ cµ phª vèi chiÕm kho¶ng 60% trong thµnh phÇn cµ phª tan. §©y lµ lo¹i cµ phª chñ yÕu ë ViÖt Nam (chiÕm tíi 95% diÖn tÝch trång).
Nguån gèc cµ phª Robusta ë khu vùc C«ng-g« vµ miÒn nói vïng thÊp xÝch ®¹o vµ nhiÖt ®íi T©y Phi. Cµ phª Robusta thÝch hîp ë n¬i nãng Èm. NhiÖt ®é thÝch hîp 22-26 0C, thÝch hîp nhÊt 24-260C. Lîng ma cÇn thiÕt ®èi víi c©y cµ phª vèi tõ 1300-2500mm.
Robusta thô phÊn chÐo (dÞ hoa thô phÊn) nªn t¹p giao vµ dÉn ®Õn hiÖn tîng ®a d¹ng trong bÊt kú vên nµo trång b»ng h¹t, do ®ã viÖc ph©n lo¹i cµ phª vèi rÊt phøc t¹p. C©y cao tõ 5-7m, qu¶ h×nh trøng hoÆc trßn, qu¶ chÝn cã mµu ®á thÉm. Thêi gian mang qu¶ trªn c©y tõ lóc b¾t ®Çu h×nh thµnh qu¶ non ®Õn khi qu¶ chÝn lµ tõ 9-10 th¸ng. Vá qu¶ cøng vµ dai h¬n cµ phª Arabica. Tõ 5-6 kg qu¶ sÏ thu ®îc 1kg nh©n. ë miÒn B¾c níc ta, qu¶ chÝn tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 4, cßn ë T©y Nguyªn qu¶ chÝn sím h¬n, th¸ng 12 ®Õn th¸ng 2. §Æc biÖt kh¸c víi Arabica, cµ phª Robusta kh«ng ra hoa kÕt h¹t t¹i c¸c m¾t cñ cña cµnh. Nh©n h×nh h¬i trßn, to ngang, vá lôa mµu ¸nh n©u b¹c. Mµu cña nh©n x¸m xanh, xanh b¹c, vµng mì gµ.. Tuú thuéc chñng lo¹i vµ ph¬ng ph¸p chÕ biÕn, lîng cafein trong nh©n kho¶ng 1,5-3%.
Trªn thÕ giíi, ngêi tiªu dïng a chuéng cµ phª Arabica h¬n cµ phª Robusta.
Ngoµi ra trong s¶n xuÊt cµ phª, thÕ giíi hiÖn nay cã gièng Arabusta do lai t¹o gi÷a gièng Arabica vµ Robusta nh»m ®¹t ®îc n¨ng suÊt cao, chèng chÞu kh¸ cña gièng Robusta vµ cã phÈm chÊt tèt cña cµ phª Arabica. Tuy nhiªn chÊt lîng cña nã kh«ng cao b»ng cµ phª Arabica. ë ViÖt Nam míi trång thö trªn mét Ýt diÖn tÝch ë T©y Nguyªn.
3. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n lîng.
3.1. DiÖn tÝch
C©y cµ phª ®· xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam tõ cuèi thÕ kû XVI, nhng ®Õn cuèi thËp kû 80 cña thÕ kû 20 c©y cµ phª míi thùc sù ®îc ph¸t triÓn vµ diÖn tÝch cµ phª còng b¾t ®Çu t¨ng nhanh.
N¨m 1975, khi vÊn ®Ò ph¸t triÓn c©y cµ phª ®îc ®Æt ra, c¶ níc ta míi chØ cã kh«ng ®Çy 20 ngµn ha, chñ yÕu ®îc trång ë hai tØnh §¨kL¨k vµ GiaLai. §Õn n¨m 1980, toµn ngµnh còng míi chØ ®¹t 180 ngµn ha. Trong nh÷ng n¨m qua, nhê cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª cña §¶ng vµ Nhµ níc, cÇy cµ phª ®· b¾t ®Çu ®îc ph¸t triÓn trªn quy m« lín vµ diÖn tÝch cµ phª kh«ng ngõng t¨ng. §Õn n¨m 2002, diÖn tÝch cµ phª trªn c¶ níc ®· ®¹t tíi con sè ®¸ng kinh ng¹c lµ 540.000 ha, ®iÒu nµy vît ngoµi dù kiÕn cña ngµnh. Cµ phª ®îc trång réng kh¾p trªn toµn quèc vµ chñ yÕu tËp trung ë mét sè tØnh nh T©y Nguyªn, §¨kL¨k, L©m §ång, Gia Lai, KonTum….., ®Æc biÖt T©y Nguyªn chiÕm tíi 73,3 % diÖn tÝch cµ phª c¶ níc.
BiÓu 1: DiÖn tÝch cµ phª qua c¸c niªn vô võa qua
Niªn vô
DiÖn tÝch (ha)
Sè diÖn tÝch t¨ng so víi niªn vô tríc ®ã (ha)
1992 /93
140.000
-
1993/94
150.000
10.000
1994/95
215.000
65.000
1995/96
295.000
80.000
1996/97
350.000
55.000
1997/98
410.000
60.000
1998/99
460.000
50.000
1999/00
520.000
60.000
2000/01
500.000
-20.000
2001/02
540.000
40.000
Nguån: Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n
Cã thÕ thÊy trong nh÷ng n¨m qua, diÖn tÝch cµ phª t¨ng víi tèc ®é nhanh chãng. ChØ trong 10 n¨m mµ diÖn tÝch ®· t¨ng lªn gÇn gÊp 4 lÇn, tuy nhiªn t¨ng kh«ng ®Òu. Trong niªn vô 1996/1997 diÖn tÝch cµ phª t¨ng chËm h¬n so víi n¨m tríc ®ã do thÞ trêng cµ phª thÕ giíi võa tr¶i qua cuéc khñng ho¶ng thõa vµo n¨m 1994/1995. Tuy nhiªn, do t×nh h×nh khan hiÕm cµ phª trong niªn vô 1998/1999, gi¸ cµ phª t¨ng cao nªn ®Õn niªn vô 1999/2000 diÖn tÝch cµ phª l¹i t¨ng víi tèc ®é lín h¬n vµ diÖn tÝch cµ phª ®¹t con sè lín nhÊt tõ tríc tíi nay, 520.000 ha, cµ phª ®îc trång trµn lan ë kh¾p n¬i trong c¶ níc. §Õn niªn vô 2000/2001, do gi¸ cµ phª trªn thÞ trêng thÕ giíi sôt gi¶m nghiªm träng, nhiÒu hé n«ng d©n trong níc ®· chÆt bá c©y cµ phª ®Ó trång c¸c lo¹i c©y c«ng nghiÖp kh¸c khiÕn cho lÇn ®Çu tiªn diÖn tÝch cµ phª trong níc gi¶m kho¶ng 20.000ha xuèng cßn 500.000ha. Nhng sang n¨m 2002, gi¸ cµ phª l¹i phôc håi vµ diÖn tÝch trång cµ phª t¨ng trë l¹i vµ ®¹t møc cao nhÊt trong vßng 10 n¨m qua.
Nh×n chung, diÖn tÝch cµ phª t¨ng qua c¸c n¨m. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do:
* Thø nhÊt, ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai ë ViÖt Nam rÊt thuËn lîi cho viÖc trång vµ ph¸t triÓn c©y cµ phª. ViÖt Nam cã kho¶ng 10,5 triÖu ha ®Êt n«ng nghiÖp (chiÕm 1/3 diÖn tÝch c¶ níc). Trong ®ã, cã nh÷ng lo¹i thæ nhìng cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh ®Êt ®á bazan tr¶i dµi tõ cao nguyªn Trung bé ®Õn §«ng Nam Bé. Theo thèng kª cña ViÖn quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ n«ng nghiÖp, diÖn tÝch ®Êt cã thÓ trång ®îc cµ phª gåm 3 lo¹i ®Êt: S1 (rÊt thÝch hîp trång cµ phª); S2 (thÝch hîp trång cµ phª) vµ S3 (Ýt thÝch hîp trång cµ phª). Tæng sè diÖn tÝch ®Êt cã thÓ trång ®îc cµ phª trong c¶ níc lµ 2.368.765 ha, trong ®ã hai lo¹i S1 vµ S2 lµ 1.084.660 ha chiÕm 46%. NÕu chØ so s¸nh víi hai lo¹i ®Êt S1 vµ S2 th× víi diÖn tÝch cµ phª kho¶ng 500.000 ha chóng ta míi chØ khai th¸c kho¶ng 47%. V× vËy quü ®Êt ®Ó trång cµ phª lµ rÊt dåi dµo vµ diÖn tÝch cµ phª vÉn cã thÕ më réng ®îc trong nh÷ng n¨m tíi.
* Cµ phª lµ mét trong nh÷ng lo¹i c©y c«ng nghiÖp mang l¹i lîi nhuËn cao h¬n so víi c©y l¬ng thùc. Theo tÝnh to¸n cña ViÖn quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ n«ng nghiÖp - Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n th× lîi nhuËn cña cµ phª gÊp 3,4 lÇn so víi s¶n xuÊt g¹o vµ 2,9 lÇn ng«. H¬n n÷a, c©y cµ phª lµ mét lo¹i c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy, viÖc ®Çu t ban ®Çu chØ cÇn mét lÇn, sau ®ã lµ ®Çu t bæ sung. §iÒu nµy rÊt phï hîp víi nguån vèn eo hÑp cña c¸c hé n«ng d©n ë níc ta. Cô thÓ ViÖn nghiªn cøu ®· ®a ra hiÖu qu¶ vµ møc vèn ®Çu t cho mét ha c©y cµ phª trång ë T©y Nguyªn, mét vïng ®Êt rÊt thÝch hîp víi lo¹i c©y nµy, th× thø tù møc lîi nhuËn nh sau (so víi mét sè lo¹i c©y c«ng nghiÖp kh¸c)
BiÓu 2: Møc lîi nhuËn ®èi víi mçi lo¹i ®Êt trång
§¬n vÞ : 1000®/ha/n¨m
C©y c«ng nghiÖp
Cµ phª
Tiªu
Cao su
ChÌ
§iÒu
§Êt rÊt thÝch hîp (S1)
7508
4740
4200
3720
3094
§Êt thÝch hîp (S2)
4035
2440
3050
3110
2800
§Êt Ýt thÝch hîp (S3)
2057
_
2610
2200
2144
Nguån: ViÖn qui ho¹ch vµ thiÕt kÕ n«ng nghiÖp - Bé N«ng NghiÖp vµ PTNT
Do hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nh vËy, nhiÒu vïng, nhiÒu n¬i trong c¶ níc ®· chuyÓn sang trång vµ th©m canh c©y cµ phª. ThËm chÝ , do cã mét thêi gian dµi (1997 - 2000) cµ phª b¸n ®îc gi¸ cao, s¶n xuÊt thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch, thªm vµo ®ã c¸c hé n«ng d©n l¹i ®îc giao ®Êt vµ tù qu¶n lý c«ng viÖc trång trät kinh doanh cña m×nh. ChÝnh v× vËy ®· x¶y ra t×nh tr¹ng ®ua nhau å ¹t trång cµ phª. NhiÒu ngêi nhÊt lµ d©n di c tù do vµo chÆt ph¸ rõng ®Ó trång cµ phª. Theo thèng kª s¬ bé, hµng chôc ngµn ha rõng ®Çu nguån ®· bÞ tµn ph¸. ChÝnh v× vËy, trong nh÷ng n¨m qua diÖn tÝch cµ phª t¨ng trµn lan, ®Æc biÖt lµ giai ®o¹n 1995 - 2000.
3.2. N¨ng suÊt
Mét ®iÒu mµ ngµnh cµ phª ViÖt Nam ®¸ng tù hµo lµ n¨ng suÊt cµ phª ViÖt Nam ®îc ®¸nh gi¸ lµ cao nhÊt thÕ giíi, vît xa n¨ng suÊt cña c¸c níc s¶n xuÊt cµ phª kh¸c, kÓ c¶ nh÷ng níc lu«n dÉn ®Çu vÒ s¶n lîng nh Brazil, Colombia, Indonesia. §Êy chÝnh lµ ®iÓm m¹nh vµ còng lµ lîi thÕ c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam khiÕn cho nhiÒu níc s¶n xuÊt cµ phª trªn thÕ giíi ph¶i kinh ng¹c. N¨ng suÊt b×nh qu©n cña ViÖt Nam qua mét sè n¨m nh sau:
BiÓu 3: N¨ng suÊt b×nh qu©n qua c¸c giai ®o¹n
N¨m
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
N¨ng suÊt(t¹/ha)
14
14,4
15
15,2
16
20
21
22
Nguån: VINACAFE
Trong khi n¨ng suÊt cµ phª cña hÇu hÕt c¸c níc ®¹t díi 1 tÊn/ha th× cµ phª ViÖt Nam trong n¨m qua ®· ®¹t tíi kû lôc 2,1 tÊn/ha vµ lu«n gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu (n¨ng suÊt b×nh qu©n cña thÕ giíi lµ 6,05 t¹/ha)
BiÓu 4: N¨ng suÊt cµ phª cña mét sè níc n¨m 2002
STT
Tªn níc
N¨ng suÊt kg/ha
HÖ sè so víi ViÖt Nam
1.
ViÖt Nam
2.201
1
2.
Ên §é
967
0.46
3.
C«l«mbia
924
0,44
4.
Braxin
792
0,38
5.
In®«nªxia
738
0,35
6.
Ugan®a
525
0,25
7.
Mªhic«
368
0,18
8.
Vªnªxuªla
300
0,14
(Nguån ACPC, ICO, Commodity expert.com, niªn gi¸m thèng kª 2003)
Bªn c¹nh nguyªn nh©n trong nh÷ng n¨m qua ViÖn nghiªn cøu cµ phª ViÖt Nam ®· cung cÊp hµng chôc tÊn h¹t gièng míi, n¨ng suÊt cao cho c¸c ®Þa ph¬ng th× ®Êt ®ai cïng víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu thÝch hîp lµ hai yÕu tè quan träng gióp cho cµ phª ViÖt Nam ®¹t n¨ng suÊt cao. MÆt kh¸c, c©y cµ phª ViÖt Nam l¹i trÎ h¬n rÊt nhiÒu so víi cµ phª cña c¸c níc kh¸c vµ hiÖn nay ®ang lµ thêi ®iÓm cho n¨ng suÊt cao nhÊt
Ngµnh cµ phª ViÖt Nam lu«n tù hµo ®¹t ®îc n¨ng suÊt cao nhÊt thÕ giíi, h¬n c¶ Braxin, nhng tríc nh÷ng diÔn biÕn cña thÞ trêng cµ phª thÕ giíi hiÖn nay th× ngµnh cµ phª ViÖt Nam cÇn ph¶i xem xÐt l¹i. Bëi v× cµ phª ViÖt Nam ®¹t n¨ng suÊt cao nhÊt thÕ giíi nhng møc chi phÝ mét tÊn cµ phª nh©n còng ë møc cao. V._.¶n xuÊt kinh doanh cµ phª.
Nguån vèn cña Nhµ níc theo c¸ch lång ghÐp c¸c ch¬ng tr×nh cïng ®Çu t x©y dùng trªn tõng ®Þa bµn.
B¶n th©n Tæng c«ng ty cµ phª ViÖt Nam vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn ph¶i tù tÝch luü vèn tù cã ®Ó ngµnh cµng lín m¹nh vÒ kh¶ n¨ng tµi chÝnh vµ ®Çu t cho s¶n xuÊt.
Huy ®éng nguån vèn, søc lao ®éng, c¬ së vËt chÊt cho ngêi trång, thu gom xuÊt khÈu. Nguån vèn ph¶i ®îc sö dông cã hiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm, ®Çu t ®óng môc tiªu, ®èi tîng.
* §èi víi ®Çu t níc ngoµi:
Më réng quan hÖ quèc tÕ, tranh thñ sù ®Çu t cña níc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt cµ phª.
KhuyÕn khÝch ®Çu t níc ngoµi víi sù u ®·i hÊp dÉn theo m« h×nh liªn doanh.
T¨ng cêng liªn doanh liªn kÕt víi c¸c ®èi t¸c níc ngoµi ®Ó häc hái, tiÕp cËn nh÷ng kü thuËt tiªn tiÕn vµ kinh nghiÖm qu¶n lý, ®iÒu hµnh s¶n xuÊt kinh doanh.
T¨ng cêng n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng, hoµn thiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ nh»m t¹o m«i trêng ®Çu t, hµnh lang ph¸p lý th«ng tho¸ng, thuËn lîi cho nhµ ®Çu t.
1.6. Hç trî vÒ vèn:
Vèn lµ vÊn ®Ò mu«n thuë cho sù ph¸t triÓn cña bÊt kú ngµnh nghÒ nµo. Chóng ta liªn tôc h« khÈu hiÖu cÇn n©ng cÊp, c¶i t¹o, x©y dùng míi… nhng vÊn ®Ò lµ vèn ë ®©u vµ sö dông nh thÕ nµo cho hîp lý. §Êt níc ta ®ang chuyÓn m×nh ®Ó v¬n lªn, mäi ngµnh mäi nghÒ ®Òu cÇn vèn ®Ó ph¸t triÓn. Do ®ã, viÖc ph©n bæ vµ hç trî tµi chÝnh cho phï hîp lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi. Môc tiªu cña chÝnh s¸ch vèn trong ngµnh cµ phª lµ gióp c¸c doanh nghiÖp cã thªm vèn ®Ó cã thÓ g¨m hµng cho ®Õn khi gi¸ lªn, mua thiÕt bÞ ®Ó ®æi míi c¬ cÊu xuÊt khÈu theo ®Þnh híng xuÊt khÈu hµng chÕ biÕn cã chÊt lîng cao thay cho xuÊt khÈu hµng th« cha chÕ biÕn, bï lç khi huû cµ phª xÊu theo nghÞ quyÕt cña ICO v× khi huû bá cµ phª doanh nghiÖp sÏ ph¶i chÞu mét kho¶n lç kh«ng nhá, cÇn ®îc Nhµ níc hç trî.
§Ó hç trî vèn cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, kinh doanh cµ phª cÇn hai nhãm gi¶i ph¸p:
Gi¶i ph¸p chung ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp huy ®éng vèn an toµn, cã hiÖu qu¶:
Gi¶m bít thñ tôc vay vèn: më réng m¹ng líi cho vay vµ c¸c h×nh thøc huy ®éng, khuyÕn khÝch c¹nh tranh hîp ph¸p
Ph¸t triÓn quü tÝn dông nh©n d©n
Ph¸t triÓn c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh cung cÊp vèn trung vµ dµi h¹n nh thÞ trêng chøng kho¸n, thÞ trêng vèn trung vµ dµi h¹n.
KhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp huy ®éng vèn th«ng qua ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu.
Gi¶i ph¸p ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, kinh doanh cµ phª: ngoµi chÝnh s¸ch vèn chung cho c¸c doanh nghiÖp nh trªn, cÇn ph¶i cã nh÷ng u ®·i vèn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, kinh doanh cµ phª ®Ó hç trî cho c¸c doanh nghiÖp nµy ph¸t triÓn ®îc b×nh thêng. §Ó hç trî vèn cã hiÖu qu¶, cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi chÝnh s¸ch vèn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nµy theo híng u ®·i l·i suÊt vµ khuyÕn khÝch thµnh lËp trung t©m hç trî s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª.
¦u ®·i l·i suÊt: l·i suÊt tiÒn vay hiÖn nay lµ kh¸ cao ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vµ cµng cao ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh cµ phª trong giai ®o¹n khã kh¨n nh hiÖn nay. Nhng sè lîng doanh nghiÖp nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh cµ phª nãi riªng trong nÒn kinh tÕ kh¸ lín mµ nguån vèn tµi chÝnh ®Ó hç trî th× cã h¹n nªn kh«ng thÓ u ®·i tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp nµy. Do vËy chØ nªn u ®·i l·i suÊt cho c¸c doanh nghiÖp cã triÓn väng, kinh doanh hiÖu qu¶.
Thµnh lËp quü hç trî s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª: quü nµy cã thÓ ®îc x©y dùng theo ph¬ng thøc thu mét phÇn chªnh lÖch gi¸ khi xuÊt khÈu ®îc gi¸ hoÆc c¶ ngêi s¶n xuÊt vµ kinh doanh cïng thùc hiÖn chÕ ®é ®ãng b¶o hiÓm ®Ó lËp quü. Quü sÏ hç trî khi thÞ trêng cã nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi g©y hËu qu¶ thua thiÖt cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, nh»m gi÷ v÷ng diÖn tÝch cµ phª, tr¸nh tù chÆt ph¸, chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång kh«ng hîp lý khi thu nhËp cña ngêi trång cµ phª bÞ gi¶m xuèng.
Thµnh lËp trung t©m b¶o l·nh: ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, kinh doanh cµ phª, mét trong nh÷ng khã kh¨n lµ kh«ng cã tµi s¶n thÕ chÊp ®Ó vay vèn ng©n hµng. Do ®ã rÊt cÇn tæ chøc trung gian lµm ®Çu mèi gi÷a doanh nghiÖp vµ ng©n hµng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp vay vèn. Mét trong nh÷ng h×nh thøc ®ã lµ quü b¶o l·nh tÝn dông. Quü b¶o l·nh tÝn dông võa t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp vay vèn, võa lµ h×nh thøc rµng buéc chÆt chÏ gi÷a ngêi vay, ngêi cho vay, tæ chøc trung gian vµ Nhµ níc, nhê ®ã mµ gi¶m bít møc ®é rñi ro khi vay vèn.
Thay ®æi lÞch thu nî cña n«ng d©n, kh«ng thu vµo cuèi n¨m, nh vËy ngêi d©n cã ®iÒu kiÖn gi÷ s¶n phÈm l¹i nh»m chÊm døt t×nh tr¹ng b¸n cµ phª å ¹t vµo ®Çu vô t¹o nªn søc Ðp lµm gi¶m gi¸ cµ phª xuÊt khÈu.
1.7. T¨ng cêng qu¶n lý xuÊt khÈu cµ phª:
a. C¶i tiÕn c«ng t¸c thu mua
HiÖn nay, t×nh h×nh thu mua s¶n phÈm cµ phª hÕt søc phøc t¹p. Cã qu¸ nhiÒu ®Çu mèi thu mua vµ xuÊt khÈu, g©y khã kh¨n cho qu¶n lý s¶n phÈm, gi¸ c¶ vµ chÊt lîng cµ phª cha ®¶m b¶o, lµm gi¶m uy tÝn cña ngµnh. ViÖc thu mua cÇn cã c¶i tiÕn.
X©y dùng mét hÖ thèng c«ng ty cã ®ñ ®iÒu kiÖn, vèn, chuyªn thu mua, chÕ biÕn ®óng thêi vô, tr¶ tiÒn ngay t¹o ®iÒu kiÖn quay vßng vèn nhanh cho ngêi s¶n xuÊt. Kh«ng nªn cã qu¸ nhiÒu c«ng ty tham gia thu mua, niªn vô 1999/2000 cã tíi 157 c«ng ty tham gia xuÊt khÈu, g©y t×nh tr¹ng lén xén, khã qu¶n lý. Nhng nÕu cã qu¸ Ýt c«ng ty ®îc xuÊt khÈu trùc tiÕp th× sÏ g©y ra ®éc quyÒn, Ðp gi¸, g©y thiÖt h¹i ®Õn ngêi s¶n xuÊt.
HiÖp héi cµ phª ca cao ViÖt Nam cÇn xem xÐt l¹i danh s¸ch c¸c ®¬n vÞ xuÊt nhËp khÈu trùc tiÕp ®Ó biÕt nªn khai th¸c vµo thÞ trêng nµo, víi khèi lîng bao nhiªu, xuÊt khÈu vµo thêi ®iÓm nµo lµ thÝch hîp, vµ ®¬n vÞ nµo ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt. Tõ ®ã lùa chän ra mét sè c«ng ty cã ®ñ kh¶ n¨ng,lùa chän theo n¨ng lùc kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ. Yªu cÇu tèi thiÓu ®èi víi mét ®¬n vÞ xuÊt khÈu cµ phª lµ:
Cã 5 n¨m liªn tôc kinh doanh xuÊt khÈu vµ xuÊt khÈu mçi niªn vô trªn 15.000 tÊn. Yªu cÇu nµy ®Ó ®¶m b¶o ®¬n vÞ chung thuû víi xuÊt khÈu cµ phª, kh«ng mang tÝnh chÊt ®¸nh qu¶, thÊy gi¸ lªn cã l·i th× tham gia vµo thÞ trêng, ®Õn khi t×nh h×nh khã kh¨n th× bá mÆc.
Cã kinh nghiÖm bu«n b¸n víi níc ngoµi, hiÓu biÕt vµ cã kinh nghiÖm vÒ nghiÖp vô ®Ó tr¸nh nh÷ng tranh chÊp, thiÖt h¹i sau nµy. C¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, kh«ng g©y thua thiÖt. Niªn vô 01/02 cho thÊy nhiÒu c«ng ty kh«ng biÕt x¸c ®Þnh ®óng ®é Èm cµ phª thùc tÕ, kh«ng thèng nhÊt ®îc víi b¹n hµng vÒ c¸c tiªu chuÈn chÊt lîng nªn s¶n phÈm bÞ tõ chèi. S¶n phÈm xuÊt khÈu ®¶m b¶o kh«ng bÞ ®èi t¸c níc ngoµi Ðp gi¸, chªnh lÖch gi¸ FOB ViÖt Nam vµ gi¸ quèc tÕ kh«ng qu¸ lín.
C¸c doanh nghiÖp kh«ng hoµn thµnh nhiÖm vô trong niªn vô tríc ph¶i xem xÐt l¹i. NÕu kh¶ n¨ng thùc thi vÉn tiÕp tôc yÕu kÐm th× niªn vô tiÕp theo ph¶i nhêng chç cho c¸c doanh nghiÖp cã n¨ng lùc h¬n.
Tæng c«ng ty cµ phª ViÖt Nam vµ HiÖp héi cµ phª ca cao VICOFA còng ®Ò nghÞ chØ c¸c doanh nghiÖp cã ®ñ tiªu chuÈn xuÊt khÈu míi ®îc ®Æt ®¹i lý thu mua trùc tiÕp tõ c¸c vïng s¶n xuÊt. NÕu kh«ng ®ñ tiªu chuÈn trªn mµ tranh mua cña ®¬n vÞ xuÊt khÈu trùc tiÕp, g©y biÕn ®éng thÞ trêng th× sÏ ph¶i chÞu chÕ tµi ®Ó b¶o vÖ lîi Ých chung cña toµn hiÖp héi. H×nh thøc ph¹t lµ nép ph¹t 10% gi¸ FOB cña doanh nghiÖp vµo quü b×nh æn gi¸, hoÆc chÞu h×nh thøc h¹n chÕ do hiÖp héi quy ®Þnh.
HiÖp héi cµ phª ca cao ViÖt Nam cïng víi UBND c¸c tØnh trång cµ phª bµn b¹c, tham kh¶o ý kiÕn cña ban vËt gi¸ ChÝnh phñ ®Ó ®a ra gi¸ mua hîp lý, kÕt hîp hµi hßa lîi Ých cña ngêi s¶n xuÊt, ngêi xuÊt khÈu vµ lîi Ých cña Nhµ níc. Chóng ta cã thÓ tham kh¶o c¸ch ®a ra møc gi¸ tèi thiÓu ®Ó xuÊt khÈu cµ phª cña HiÖp héi cµ phª Colombia hoÆc c¸ch lµm cña chÝnh phñ Braxin, chÝnh phñ sÏ mua cµ phª cho n«ng d©n trong trêng hîp cÇn thiÕt.
b. C¶i thiÖn c«ng t¸c qu¶n lý chÊt lîng:
VÒ l©u dµi, c¸c tæ chøc xuÊt khÈu ph¶i quan t©m hµng ®Çu ®Õn viÖc ®¶m b¶o chÊt lîng xuÊt khÈu. Muèn vËy, cÇn lµm tèt c«ng t¸c qu¶n lý chÊt lîng. C«ng t¸c qu¶n lý chÊt lîng bao gåm nhiÒu néi dung, tuy nhiªn tõ thùc tÕ hiÖn nay nªn chó träng mét sè vÊn ®Ò sau:
N©ng cao tiªu chuÈn xuÊt khÈu vµ kiÓm tra chÆt chÏ chÊt lîng xuÊt khÈu.
Thèng nhÊt qu¶n lý gi¸m ®Þnh hµng xuÊt khÈu: ®Ó n©ng cao chÊt lîng gi¸m ®Þnh, ®¶m b¶o quyÒn lîi ®óng ®¾n cho mçi kh¸ch hµng vµ gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng cµ phª xuÊt khÈu, vÒ phÝa Nhµ níc cÇn t¨ng cêng qu¶n lý c¸c mÆt: n¨ng lùc ho¹t ®éng cña tõng ®¬n vÞ theo tiªu chuÈn cña Uû ban KHKT Nhµ níc quy ®Þnh trong th«ng t 1708 ngµy 12/12/1989 vµ NQ86/CP ngµy 8/12/1999 cña ChÝnh phñ, ®ång thêi thêng xuyªn kiÓm tra ®Ó thèng nhÊt qu¶n lý thiÕt bÞ ®o lêng theo tiªu chuÈn quèc tÕ. VÒ phÝa c¸c doanh nghiÖp, cÇn cã ch¬ng tr×nh ®µo t¹o nghiÖp vô cho c¸n bé gi¸m ®Þnh, phæ biÕn kinh nghiÖm cho hä ®Ó gi¸m ®Þnh mét c¸ch chÆt chÏ. B¶n th©n ®éi ngò c«ng ty gi¸m ®Þnh còng cÇn lµm viÖc nghiªm tóc vµ cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, triÖt ®Ó ¸p dông c¸c tiªu chuÈn vÒ cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, tr¸nh t×nh tr¹ng níi láng ®Ó ngêi xuÊt khÈu lîi dông. Trong qu¸ tr×nh kiÓm hµng, cÇn quan s¸t kü tr¸nh t×nh tr¹ng hµng ®· kiÓm råi bÞ ®æi ruét. Khi x¨m hµng lÊy mÉu cÇn x¨m ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau ®Ó lÊy ®îc mÉu cã tÝnh ®¹i diÖn cao.
2. VÒ phÝa ngµnh vµ HiÖp héi
2.1. N©ng cÊp hÖ thèng th«ng tin :
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ai n¾m ®îc th«ng tin th× ngêi ®ã sÏ chiÕn th¾ng trong kinh doanh. §èi víi thÞ trêng cµ phª, mét thÞ trêng lu«n biÕn ®éng th× viÖc n¾m b¾t th«ng tin cã vai trß cùc kú quan träng. Trong nh÷ng n¨m qua, c«ng t¸c dù b¸o vµ cËp nhËt th«ng tin thÞ trêng cha tèt nªn trong xuÊt khÈu cµ phª cña ta thêng kh«ng ®¹t ®îc kÕt qu¶ tèi ®a. Trong t¬ng lai, ®Ó c«ng t¸c t×m kiÕm thÞ trêng tiªu thô cho cµ phª ®¹t hiÖu qu¶ cao, ngµnh cµ phª vµ HiÖp héi cµ phª cacao ViÖt Nam cÇn ®Æc biÖt chó träng ®Õn c¸c gi¶i ph¸p sau:
Thµnh lËp trung t©m giao dÞch xuÊt khÈu cµ phª víi sù tham gia cña c¸c chuyªn gia giái cña ViÖt Nam ®Ó gióp c¸c doanh nghiÖp n¾m b¾t th«ng tin vµ kh¸ch hµng.
T¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c DN tham gia héi chî triÓn l·m trong vµ ngoµi níc.
Tæ chøc c¸c c©u l¹c bé ®Ó gióp c¸c doanh nghiÖp cã thÓ trao ®æi, häc hái kinh nghiÖm cña nhau.
KhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp ®Çu t x©y dùng c¬ së d÷ liÖu vµ sö dông c¸c ph¬ng tiÖn qu¶n lý th«ng tin hiÖn ®¹i nh m¸y vi tÝnh, m¹ng th«ng tin ®Ó doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi c¸c c¬ së d÷ liÖu hiÖn ®¹i trong vµ ngoµi níc.
Ngoµi ra, ngµnh cµ phª còng nªn dµnh mét phÇn ng©n s¸ch ®Ó ®Çu t vµo viÖc mua s¸ch b¸o, th«ng tin thÞ trêng gi¸ c¶ vÒ cµ phª nh»m tËn dông tèt mäi c¬ héi kinh doanh.
2.2. Më réng thÞ trêng, tham gia s©u réng vµo c¸c tæ chøc quèc tÕ
Níc ta s¶n xuÊt cµ phª chñ yÕu lµ ®Ó xuÊt khÈu, do vËy khèi lîng tiªu thô phô thuéc rÊt lín vµo thÞ trêng thÕ giíi. Dù b¸o trong kho¶ng 2-3 n¨m n÷a, t×nh h×nh thÞ trêng cµ phª vÉn ë t×nh tr¹ng cung vît cÇu, gi¸ c¶ sÏ t¨ng nhng vÉn ë møc bÊt lîi cho c¸c níc xuÊt khÈu cµ phª. §Ó t¨ng ®îc s¶n lîng còng nh gi¸ trÞ xuÊt khÈu ®ßi hái chóng ta kh«ng nh÷ng chØ duy tr× ®îc c¸c thÞ trêng vèn cã mµ ph¶i nghiªn cøu tiÕp cËn víi thÞ trêng míi. §Ó thùc hiÖn ®îc môc tiªu nµy, ngµnh cµ phª cÇn cã chiÕn lîc thÞ trêng cô thÓ, ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph¬ng ho¸ trong quan hÖ thÞ trêng. Cô thÓ lµ:
- CÇn cã gi¶i ph¸p ®Ó kh«i phôc thÞ trêng SNG vµ §«ng ¢u v× xuÊt khÈu sang c¸c thÞ trêng nµy cã nhiÒu thuËn lîi. §©y lµ thÞ trêng truyÒn thèng ®· quen víi cµ phª ViÖt Nam nªn kh«ng mÊt nhiÒu c«ng søc ®Ó th¨m dß vµ tiÕp cËn thÞ trêng. MÆt kh¸c, cµ phª ViÖt Nam kh«ng cã nhiÒu ®èi thñ c¹nh tranh trªn thÞ trêng nµy. H¬n n÷a, kho¶ng c¸ch vËn chuyÓn kh«ng qu¸ xa, cã thÓ kÕt hîp hai chiÒu. Do ®ã rÊt thuËn lîi ®Ó ¸p dông ph¬ng thøc Barter (hµng ®æi hµng), xuÊt khÈu cµ phª kÕt hîp víi nhËp khÈu c¸c mÆt hµng mµ ViÖt Nam cßn thiÕu nh s¾t, thÐp, ph©n bãn, s¨m lèp «t«...
- §èi víi nh÷ng thÞ trêng míi cã søc tiªu thô lín nh Mü, óc, §øc, Ph¸p cÇn nghiªn cøu kü nhu cÇu cña c¸c thÞ trêng nµy ®Ó tháa m·n yªu cÇu cña kh¸ch, ®¶m b¶o cho sù æn ®Þnh l©u dµi trong quan hÖ mua b¸n.
- §èi víi NhËt B¶n lµ thÞ trêng tiªu thô cµ phª víi sè lîng lín nhng l¹i lµ thÞ trêng rÊt khã tÝnh. Nh÷ng n¨m qua cµ phª ViÖt Nam ®· vµo ®îc thÞ trêng NhËt B¶n nhng xÐt vÒ ®iÒu kiÖn ®Þa lý vµ quan hÖ cung cÇu th× sè lîng cµ phª ViÖt Nam nhËp vµo thÞ trêng NhËt B¶n trong thêi gian qua vÉn cha t¬ng xøng. Do ®ã, ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cµ phª sang thÞ trêng nµy cÇn chó träng vµo biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng.
- ThÞ trêng Trung Quèc còng lµ mét thÞ trêng rÊt hÊp dÉn ®èi víi cµ phª ViÖt Nam nhng cha ®îc khai th¸c ®Çy ®ñ. Trung Quèc lµ níc ®«ng d©n nhÊt thÕ giíi víi 1,2 tû d©n. Hä tËp qu¸n uèng trµ nhng nh÷ng n¨m gÇn ®©y do c¶i c¸ch më cöa, nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nªn ë c¸c thµnh phè, c¸c khu c«ng nghiÖp vµ c¸c khu du lÞch…nhu cÇu uèng cµ phª còng ®· t¨ng lªn. ViÖt Nam cã chung biªn giíi víi Trung Quèc, ®êng s¾t, ®êng bé, ®êng hµng kh«ng ®Òu thuËn lîi, nh÷ng khu chî vïng biªn réng lín víi nh÷ng chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu rÊt cëi më. Do vËy, cã thÓ nãi c¬ héi ®Ó cµ phª ViÖt Nam më réng thÞ phÇn cña m×nh ë thÞ trêng nµy lµ rÊt lín. Chóng ta cÇn tËn dông hÕt nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trªn ®Ó nhanh ch©n ®a cµ phª ViÖt Nam vµo thÞ trêng tiªu thô réng lín nµy.
Trªn c¬ së híng më réng thÞ trêng nh ®· ph©n tÝch ë trªn, ®Ó thµnh c«ng trong viÖc chiÕm lÜnh thÞ trêng th× yÕu tè cÇn coi träng hµng ®Çu lµ ®Èy m¹nh ho¹t ®éng marketing. Ph¶i nghiªn cøu kü thÞ hiÕu cña tõng khu vùc thÞ trêng ®Ó tõ ®ã tæ chøc s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ cung cÊp ®óng lo¹i cµ phª mµ thÞ trêng cÇn. Ch¼ng h¹n, ë §«ng ¢u thÝch cµ phª hçn hîp m¹nh nªn cÇn t¨ng tû träng Robusta lªn ; ë Mü thÝch c¸c lo¹i cµ phª ®Æc s¶n chÊt lîng cao (Gourmet Coffee) ®îc qu¶ng c¸o díi nhiÒu tªn kh¸c nhau nh Full moon coffee, Real cowboy coffee… ; ë NhËt B¶n, ngêi tiªu dïng thÝch lo¹i cµ phª pha trén, ®Æc biÖt lµ cµ phª ®ãng hép vµ cµ phª ®¸; kh«ng nªn xuÊt khÈu cµ phª s÷a sang ý bëi v× ngêi ý a dïng ®êng chø kh«ng dïng s÷a, hä còng kh«ng uèng cµ phª pha nhanh, chÕ biÕn s½n ®îc b¸n víi gi¸ rÎ ë c¸c m¸y b¸n lÎ ngoµi phè, mµ thÝch mua cµ phª bét ®Ó ®em vÒ tù pha trong gia ®×nh ; lèi sèng c«ng nghiÖp ®ßi hái ph¶i tiÕt kiÖm thêi gian nªn ngêi Hµ Lan vµ ngêi §øc th× l¹i ngîc l¹i, cã chiÒu híng tiªu thô ngµy cµng nhiÒu cµ phª pha nhanh. Nh vËy, ph¶i xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cô thÓ ®èi víi tõng thÞ trêng ®Ó ®a ra lo¹i cµ phª ®óng tiªu chuÈn thÞ trêng yªu cÇu míi ®¶m b¶o kh¶ n¨ng t¹o lËp vµ gi÷ v÷ng ®îc kh¸ch hµng nh»m n©ng cao kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª.
§Ó thùc hiÖn thµnh c«ng chiÕn lîc ®a d¹ng ho¸ thÞ trêng, mét mÆt chóng ta cÇn ¸p dông chiÕn lîc ®a d¹ng hãa s¶n phÈm. §a d¹ng hãa s¶n phÈm cµ phª xuÊt khÈu còng cã nghÜa lµ gi¶m bít rñi ro, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n trong viÖc ®iÒu chØnh s¶n xuÊt theo nhu cÇu thÞ trêng, lÊp c¸c lç hæng cña thÞ trêng néi ®Þa, gi¶m bít sù x©m nhËp cña s¶n phÈm níc ngoµi, ®ång thêi t¨ng cêng kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh thÞ trêng níc ngoµi. Muèn vËy, ngµnh cµ phª ph¶i ®Çu t hiÖn ®¹i hãa c«ng nghÖ chÕ biÕn ®Ó cã thÓ s¶n xuÊt ra nhiÒu lo¹i cµ phª nh cµ phª hoµ tan, cµ phª h¶o h¹ng…MÆt kh¸c, HiÖp héi cµ phª ca caoViÖt Nam cÇn th«ng qua tham t¸n th¬ng m¹i cña ta ë níc ngoµi ®a c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, kinh doanh cµ phª tham dù c¸c héi chî triÓn l·m, ®Æt c¸c c¬ quan ®¹i diÖn ë níc ngoµi ®Ó giíi thiÖu s¶n phÈm cµ phª cña ViÖt Nam víi b¹n bÌ quèc tÕ.
ViÖt Nam ®· gia nhËp ICO, còng nªn tÝnh ®Õn viÖc chóng ta tham gia ACPC. §©y lµ c¬ héi ®Ó t¨ng cêng hîp t¸c kinh tÕ th¬ng m¹i, khoa häc, c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn nguån lùc, t¹o ®iÒu kiÖn cñng cè vµ më réng thÞ trêng.
2.3. N©ng cao vai trß cña HiÖp héi cµ phª ca cao ViÖt Nam (VICOFA):
ViÖc qu¶n lý ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª hiÖn nay cßn ph©n t¸n, thiÕu tËp trung. Ngoµi sù qu¶n lý cña hai ®¬n vÞ chuyªn tr¸ch vÒ cµ phª lµ VICOFA vµ VINACAFE th× cßn mét sè c¬ quan trong c¸c bé vµ tæ chøc Nhµ níc ®ang chÞu tr¸ch nhiÖm kh¸c nhau ®èi víi ho¹t déng cña ngµnh cµ phª. C¸ch tæ chøc nµy hoµn toµn kh¸c víi c¸c níc s¶n xuÊt cµ phª trªn thÕ giíi, nã dÉn ®Õn sù chång chÐo trong c«ng t¸c qu¶n lý s¶n xuÊt vµ ®iÒu hµnh xuÊt khÈu. V× vËy cÇn n©ng cao h¬n n÷a vai trß cña HiÖp héi cµ phª ca cao ViÖt Nam nh»m thèng nhÊt qu¶n lý vÒ mét mèi theo híng sau:
- ChuyÓn giao mét sè quyÒn h¹n kh«ng h¼n lµ quyÒn qu¶n lý Nhµ níc cho HiÖp héi. VÝ dô: quyÒn ®iÒu hµnh quü ph¸t triÓn ngµnh, quyÒn thèng nhÊt gi¸ b¸n tèi thiÓu... ®a VICOFA thùc sù trë thµnh mét tæ chøc chuyªn tr¸ch cña ngµnh cµ phª.
- Bªn c¹nh ®ã, nhanh chãng ph¸t triÓn tõ VICOFA mét tæ chøc liªn kÕt mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt còng nh xuÊt khÈu.Tæ chøc nµy kh«ng chØ liªn kÕt vÒ mÆt kinh tÕ gi÷a doanh nghiÖp Nhµ níc mµ cÇn më réng cho sù tham gia cña khu vùc t nh©n kinh doanh cµ phª. Nã ®ãng vai trß lµ mét tæ chøc chÞu tr¸ch nhiÖm toµn bé ®èi víi toµn ngµnh cµ phª bao gåm: s¶n xuÊt, thÞ trêng, chÕ biÕn, xuÊt khÈu. Kinh phÝ ban ®Çu cã thÓ do Nhµ níc cÊp, nhng sau ®ã chñ yÕu thu trªn mçi tÊn cµ phª xuÊt khÈu mµ nã cÊp phÐp vµ kho¶n ®ãng gãp thêng niªn cña c¸c héi viªn. Tuy ho¹t ®éng ®éc lËp nhng nã l¹i thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch díi sù gi¸m s¸t cña chÝnh phñ, bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, bé Th¬ng m¹i...
3. Gi¶i ph¸p cho c¸c doanh nghiÖp:
3.1. Gi¶i ph¸p vÒ vèn :
Nh ®· nãi ë trªn, c¸c doanh nghiÖp kinh doanh cµ phª cña ta vèn Ýt nªn kh«ng thÓ g¨m hµng chê gi¸ lªn cao. §Ó kh¾c phôc vÊn ®Ò thiÕu vèn nµy, doanh nghiÖp cã thÓ gi¶i quyÕt b»ng c¸c c¸ch sau:
Vay vèn cña c¸n bé c«ng nh©n viªn díi h×nh thøc gãp vèn, vay víi l·i suÊt u ®·i hoÆc cã thÓ vay tõ quü phóc lîi.
TËn dông vèn cña ngêi s¶n xuÊt b»ng c¸ch khuyÕn khÝch hä tham gia gãp vèn b»ng s¶n phÈm hoÆc cho c«ng ty mua chÞu víi l·i suÊt thÝch hîp. HiÖn nay ë n«ng trang, vèn cña n«ng d©n rÊt lín, qua ph¬ng ph¸p trªn míi cã thÓ huy ®éng ®îc nguån vèn nhµn rçi, võa cã lîi cho doanh nghiÖp võa cã lîi cho ngêi s¶n xuÊt.
Huy ®éng vèn cña x· héi th«ng qua ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu…
Tranh thñ nguån vèn hç trî cña Nhµ níc.
Tham gia liªn doanh, liªn kÕt víi c¸c ®¬n vÞ trong vµ ngoµi níc.
3.2. T¨ng cêng ho¹t ®éng marketing, më réng thÞ trêng:
Còng nh c¸c ngµnh nghÒ kh¸c, khi c¶ níc bíc vµo nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ ®Æc biÖt khi tham gia vµo ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ trong xu thÕ tù do ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ, khu vùc th× ho¹t ®éng marketing cµng ®ãng vai trß quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh. Ho¹t ®éng marketing kh«ng chØ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn h×nh ¶nh s¶n phÈm víi c¸c b¹n hµng mµ cßn lµ tiÒn ®Ò x©y dùng hÖ thèng kªnh ph©n phèi sao cho hiÖu qu¶ nhÊt. Trong m«i trêng c¹nh tranh nh hiÖn nay, tríc nh÷ng biÕn ®éng hÕt søc kh«ng thuËn lîi cña thÞ trêng cµ phª thÕ giíi, c¸c nhµ s¶n xuÊt cµ phª ViÖt Nam cÇn quan t©m h¬n n÷a tíi ho¹t ®éng nµy. Cã thÓ tËp trung vµo mét sè ho¹t ®éng cô thÓ sau:
a. Tæ chøc c«ng t¸c th¨m dß, t×m hiÓu thÞ trêng:
Nghiªn cøu thÞ trêng lµ yªu cÇu b¾t buéc ®èi víi bÊt kú mét chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh nµo khi tham gia th¬ng m¹i quèc tÕ trong xu híng toµn cÇu hãa nh hiÖn nay. Tõ nghiªn cøu nµy doanh nghiÖp sÏ cã nh÷ng kÕt luËn cô thÓ nh»m cã kÕ ho¹ch ®Çu t h¬n n÷a vµo nh÷ng kh©u cô thÓ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn ®Ó cã thÓ ®a ra nh÷ng s¶n phÈm thÝch øng víi tõng lo¹i thÞ trêng còng nh c¸c gi¶i ph¸p ®Ó th©m nhËp vµo thÞ trêng ®ã. §Ó th¨m dß thÞ trêng thµnh c«ng, doanh nghiÖp cÇn dµnh mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh ®Ó mua th«ng tin, cö c¸n bé trùc tiÕp sang t×m hiÓu thÞ trêng.
b. §Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn, khuÕch tr¬ng s¶n phÈm
C¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn, khuÕch tr¬ng s¶n phÈm bao gåm c¸c biÖn ph¸p nh qu¶ng c¸o, c¸c ho¹t ®éng yÓm trî, xóc tiÕn b¸n hµng… ®îc sö dông ®Ó th«ng tin vÒ nh÷ng hµng hãa nh»m l«i kÐo kh¸ch hµng vÒ phÝa m×nh ®Ó cã thÓ b¸n ®îc nhiÒu hµng h¬n vµ h¬n hÕt lµ chóng ta cã thÓ giíi thiÖu s¶n phÈm, n©ng cao uy tÝn s¶n phÈm cña m×nh víi kh¸ch hµng.
Do kh«ng cã kinh nghiÖm trong m«i trêng c¹nh tranh nªn ngµnh cµ phª ViÖt Nam cha thùc sù ®Çu t vµo ho¹t ®éng nµy. Trong khi chÊt lîng cµ phª xuÊt khÈu cña ta cha cã uy tÝn trªn thÞ trêng quèc tÕ th× sù thiÕu kinh nghiÖm vµ thiÕu c¸c dÞch vô, ho¹t ®éng xóc tiÕn, khuÕch tr¬ng ®· cµng lµm cho c¸c nhµ xuÊt khÈu ViÖt Nam gÆp khã kh¨n trong viÖc t×m kiÕm b¹n hµng. Do ®ã, c¸c doanh nghiÖp cµ phª ViÖt Nam cÇn ®Èy m¹nh c«ng t¸c xóc tiÕn, khuÕch tr¬ng s¶n phÈm vµ h×nh ¶nh cña m×nh th«ng qua c¸c ho¹t ®éng nh:
Më réng ho¹t ®éng qu¶ng c¸o vÒ s¶n phÈm cµ phª ViÖt Nam víi thÕ giíi víi nh÷ng th«ng tin trung thùc, h×nh ¶nh hÊp dÉn g©y Ên tîng.
TiÕn hµnh më thªm c¸c cöa hµng giíi thiÖu s¶n phÈm t¹i c¸c trung t©m thµnh phè lín cã nhu cÇu cµ phª lín. Nªn b¾t chíc c¸c níc xuÊt khÈu cµ phª kh¸c thµnh lËp c¸c v¨n phßng ®¹i diÖn ë níc ngoµi mÆc dï viÖc nµy kh¸ tèn kÐm nhng c¸i lîi thu ®îc sÏ kh«ng nhá. PhÇn lín cµ phª cña ViÖt Nam xuÊt cho c¸c nhµ thu mua níc ngoµi, c¸c c«ng ty nµy mua cµ phª ViÖt Nam vÒ s¬ chÕ råi b¸n cho c¸c nhµ rang xay cµ phª, nghÜa lµ ViÖt Nam kh«ng liªn hÖ trùc tiÕp víi c¸c nhµ rang xay mµ ph¶i qua trung gian. VÒ l©u dµi, c¸c nhµ rang xay míi lµ n¬i tiªu thô æn ®Þnh (v× hä ph¶i ho¹t ®éng theo chÝnh s¸ch, quy m« cña nhµ m¸y hä). ChÝnh v× vËy, viÖc ®Æt v¨n phßng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó giíi thiÖu trùc tiÕp cµ phª ViÖt Nam víi nh÷ng n¬i tiªu thô nµy.
ViÖc ®a c¸c th«ng tin vÒ ngµnh s¶n xuÊt cµ phª ViÖt Nam b»ng tiÕng níc ngoµi qua c¸c trang Web trªn m¹ng còng cÇn ®îc quan t©m h¬n n÷a ®Ó cã ®îc sù phong phó vÒ néi dung th«ng tin, hÊp dÉn sù quan t©m cña c¸c ®èi t¸c níc ngoµi.
Tæ chøc c¸c héi nghÞ kh¸ch hµng ®Þnh kú theo tõng mïa vô, tham gia c¸c héi chî triÓn l·m.
§Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng tríc vµ sau b¸n hµng nh híng dÉn sö dông, kiÓm tra chÊt lîng sau b¸n hµng.
Nh÷ng ho¹t ®éng trªn sÏ gãp phÇn n©ng cao h×nh ¶nh, uy tÝn, chÊt lîng cµ phª ViÖt Nam trªn thÞ trêng quèc tÕ.
3.3. §a d¹ng hãa s¶n phÈm
§a d¹ng hãa chñng lo¹i mÆt hµng, ®Æc biÖt lµ mÆt hµng cã chÊt lîng cao lµ mét trong nh÷ng chiÕn lîc thêng xuyªn ®îc c¸c nhµ s¶n xuÊt sö dông nh»m tháa m·n tèi ®a nhu cÇu ngµy cµng ®a d¹ng trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh gay g¾t cña thÞ trêng thÕ giíi. Nh chóng ta ®· biÕt, cµ phª ngµy cµng trë thµnh ®å uèng quen thuéc ®èi víi nhiÒu ngêi, tuy nhiªn ë mçi mét n¬i l¹i cã c¸ch chÕ biÕn, pha chÕ, thëng thøc kh¸c nhau theo nh÷ng khÈu vÞ kh¸c nhau. Chóng ta ®· cã nh÷ng gièng cµ phª cã h¬ng vÞ tù nhiªn th¬m ngon, h¬n n÷a nhê cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi cho phÐp chóng ta cã thÓ trång ®îc nhiÒu chñng lo¹i cµ phª kh¸c nhau. Do ®ã, chóng ta hoµn toµn cã c¬ së ®Ó thùc hiÖn chiÕn lîc ®a d¹ng hãa chñng lo¹i s¶n phÈm. Cô thÓ:
Kh«ng chØ xuÊt khÈu mét lo¹i cµ phª nh©n sèng nh hiÖn nay mµ ph¶i t¨ng cêng ®Çu t cho s¶n xuÊt cµ phª chÕ biÕn dµnh cho xuÊt khÈu th× míi cã thÓ t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª.
S¶n xuÊt cµ phª h¶o h¹ng (Gourmet Coffee) vµ cµ phª h÷u c¬ (Organic Coffee).
3.4. X©y dùng th¬ng hiÖu cho mÆt hµng cµ phª ViÖt Nam:
"ChÊt lîng cµ phª ViÖt Nam kh«ng thua kÐm g× cµ phª Braxin, nhng v× kh«ng cã th¬ng hiÖu nªn kh«ng thÓ c¹nh tranh ®îc". ¤ng Rolf Sauerbier-gi¸m ®èc tiÕp thÞ cña c«ng ty Craft Foods, mét h·ng cµ phª næi tiÕng cña §øc nhËn ®Þnh nh vËy. ChÝnh v× vËy, c«ng ty nµy kh«ng mua cµ phª cña ViÖt Nam víi gi¸ cao h¬n ®îc. NghÞch lý ®· x¶y ra, ViÖt Nam xuÊt khÈu cµ phª nguyªn liÖu, ®Ó råi ph¶i tr¶ ngo¹i tÖ ®Ó nhËp khÈu c¸c thµnh phÈm cµ phª cña chÝnh ViÖt Nam.
Còng theo c¸c chuyªn gia quèc tÕ, ngoµi lÝ do d thõa cµ phª trªn thÕ giíi lµm cho gi¸ cµ phª ViÖt Nam suy gi¶m th× mét nguyªn nh©n n÷a lµ cµ phª ViÖt Nam cßn thiÕu th¬ng hiÖu, mét yÕu tè cã tÇm quan träng ®Æc biÖt cho mäi s¶n phÈm giao dÞch trªn thÞ trêng quèc tÕ.
Cã nhiÒu hµng hãa cña ViÖt Nam nh may mÆc, giÇy dÐp, n«ng s¶n xuÊt khÈu ra thÞ trêng thÕ giíi mµ cha cã th¬ng hiÖu cña riªng m×nh. Th¬ng hiÖu ®· vµ ®ang trë thµnh thø tµi s¶n v« h×nh quan träng vµ vò khÝ c¹nh tranh s¾c bÐn cña doanh nghiÖp trªn th¬ng trêng. Cµng ngµy c¸c doanh nghiÖp ®· nhËn thÊy r»ng, mét trong nh÷ng tµi s¶n quý gi¸ nhÊt cña hä chÝnh lµ th¬ng hiÖu. Trªn thùc tÕ, mÆc dï hµng n«ng s¶n cña ViÖt Nam ®· cã mÆt ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi nhng nhiÒu ngêi tiªu dïng vÉn cha biÕt ®Êy lµ hµng hãa cã xuÊt xø tõ ViÖt Nam. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®ã lµ thiÕu tªn th¬ng hiÖu. Trong khi ®ã, nh÷ng níc xuÊt khÈu n«ng s¶n c¹nh tranh víi ta nh Th¸i Lan l¹i ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy. G¹o cña Th¸i Lan ®îc ®ãng gãi cã nh·n m¸c ®Çy ®ñ, tªn gäi b»ng tiÕng Anh, tiÕng Th¸i, thËm chÝ c¶ tiÕng ViÖt. G¹o cña Th¸i Lan ®· th©m nhËp vµo c¸c kªnh ph©n phèi ë hÖ thèng siªu thÞ, c¸c cöa hµng cña ViÖt Nam, Hoa kiÒu t¹i nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Trong khi ®ã, mét sè s¶n phÈm cã tªn tuæi cña ViÖt Nam ®ang cã nguy c¬ bÞ x©m h¹i th¬ng hiÖu nghiªm träng trªn thÞ trêng thÕ giíi. Trong thêi gian gÇn ®©y, d luËn ®Æc biÖt quan t©m khi c¸c th¬ng hiÖu nh thuèc l¸ Vinataba, níc m¾m Phó Quèc, cµ phª Trung Nguyªn ®· bÞ c¸c ®èi thñ ®¨ng ký sö dông ®éc quyÒn th¬ng hiÖu ë mét sè thÞ trêng níc ngoµi. C¸c níc l¸ng giÒng Trung Quèc, Th¸i Lan, nhÊt lµ nh÷ng níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nh NhËt, Hµn Quèc, mçi s¶n phÈm ®Òu g¾n víi mét th¬ng hiÖu næi tiÕng. ViÖt Nam lµ níc xuÊt khÈu cµ phª lín thø hai thÕ giíi nhng tíi nay vÉn cha cã th¬ng hiÖu vÒ cµ phª.
Trong thêi gian tíi cÇn x©y dùng mét ch¬ng tr×nh mang tÝnh quèc gia ®Ó t«n vinh c¸c th¬ng hiÖu ViÖt Nam vµ x©y dùng uy tÝn cña nh·n hiÖu ViÖt Nam, trong ®ã cã mÆt hµng cµ phª trªn thÞ trêng thÕ giíi. Ch¬ng tr×nh nµy sÏ lùa chän mét sè c«ng ty ®· cã s¶n phÈm ®¹t chÊt lîng quèc tÕ tham gia. Nh÷ng c«ng ty ®îc chän sÏ ®îc phÐp d¸n biÓu trng lµ mét ch¬ng tr×nh qu¶ng c¸o ra níc ngoµi vÒ c«ng ty vµ c¸c s¶n phÈm ®îc d¸n biÓu trng, môc ®Ých lµ t¨ng cêng nhËn biÕt cña ngêi tiªu dïng vµ c¸c nhµ nhËp khÈu trªn thÕ giíi, ®Ó hä cã th¸i ®é nh×n nhËn tÝch cùc h¬n, cã lßng tin h¬n ®èi víi s¶n phÈm cµ phª cña ViÖt Nam.
Mét sè kiÕn nghÞ - ®Ò xuÊt
Tõ nh÷ng ph©n tÝch vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam trong thêi gian qua, t¸c gi¶ xin cã mét sè kiÕn nghÞ nh sau:
1. Nhµ níc cÇn coi cµ phª lµ c©y trång mòi nhän, cã nhiÒu tiÒm n¨ng khai th¸c vµ cÇn x¸c ®Þnh râ ®©y lµ mét mÆt hµng chñ lùc trong chiÕn lîc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp - c©y c«ng nghiÖp - n«ng s¶n xuÊt khÈu ®Ó cã chÝnh s¸ch ®Çu t ph¸t triÓn hîp lý.
Cho phÐp c¸c doanh nghiÖp cµ phª lín, kinh doanh cã hiÖu qu¶ ®îc quyÒn tÝch luü tËp trung t b¶n ®Ó cã nguån vèn lu ®éng ®ñ m¹nh, chñ ®éng thu mua s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt vµ lµm tèt c¸c ho¹t ®éng xuÊt khÈu.
2. Nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch b¶o hé cho ngêi s¶n xuÊt cµ phª ®Ó hä cã ®iÒu kiÖn duy tr× ph¸t triÓn vµ th©m canh n¨ng suÊt c©y trång khi møc gi¸ cµ phª xuèng ngang b»ng hoÆc thÊp h¬n gi¸ thµnh s¶n xuÊt.
3. Nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch u tiªn cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc cã hiÖu qu¶ cao ®Ó c¸c doanh nghiÖp nµy cã ®ñ m¹nh vÒ tµi chÝnh, ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn hiÖn nay, cã ®iÒu kiÖn, kh¶ n¨ng ®Ó c¹nh tranh trªn th¬ng trêng quèc tÕ.
§ång thêi nghiªn cøu c¸c h×nh thøc hç trî vèn ®Ó c¸c chñ vên cµ phª, c¸c ®¬n vÞ chuyªn doanh cµ phª ë ®Þa ph¬ng cã ®iÒu kiÖn ®Çu t ph¸t triÓn m¹nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm cho ngêi lao ®éng.
ChÝnh s¸ch thuÕ ®èi víi ngêi s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cÇn ph¶i hîp lý, linh ho¹t. Cô thÓ lµ thuÕ ®Êt n«ng nghiÖp cÇn ®Þnh ra theo h¹ng ®Êt. Kh«ng nªn c¨n cø theo n¨ng suÊt thùc thu hµng n¨m trªn m¶nh ®Êt ®ã ®Ó khuyÕn khÝch ngêi s¶n xuÊt ®Çu t t¨ng n¨ng suÊt c©y trång.
4. T¨ng cêng c«ng t¸c qu¶n lý chÊt lîng s¶n phÈm cµ phª, kh«ng nªn ®Ó t×nh tr¹ng qu¸ nhiÒu ®¬n vÞ kiÓm tra chÊt lîng cµ phª xuÊt khÈu nh hiÖn t¹i mµ thiÕu kinh nghiÖm vµ nghiÖp vô cµ phª.
5. Ngµnh cµ phª cÇn ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm cµ phª xuÊt khÈu, nhÊt lµ cµ phª chÕ biÕn d¹ng thµnh phÈm, ®ång thêi ph¶i n©ng cao chÊt lîng hµng xuÊt khÈu ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÕ giíi.
6. Ngµnh cµ phª cÇn cã chiÕn lîc thÞ trêng cô thÓ, ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph¬ng ho¸ quan hÖ thÞ trêng vµ cÇn cã chiÕn dÞch tuyªn truyÒn qu¶ng c¸o trªn thÞ trêng quèc tÕ, më réng kh¶ n¨ng tiÕp thÞ, x©y dùng nh÷ng b¹n hµng lín æn ®Þnh l©u dµi, ®ång thêi tranh thñ thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi cho th©m canh vµ më réng s¶n xuÊt cµ phª nhÊt lµ trong kh©u chÕ biÕn ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm xuÊt khÈu.
7. X©y dùng vµ cñng cè hÖ thèng th«ng tin trong toµn ngµnh cµ phª, thêng xuyªn liªn tôc ®Ó n¾m b¾t vµ xö lý th«ng tin nhanh chãng, chÝnh x¸c, thèng nhÊt trong c«ng t¸c kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, tranh thñ thêi c¬ thuËn lîi trong kinh doanh.
8. CÇn ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý vµ ngêi lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cµ phª vµ nhÊt lµ ®éi ngò lµm c«ng t¸c xuÊt nhËp khÈu cã ®ñ ®iÒu kiÖn, n¨ng lùc trong ho¹t ®éng tiÕp thÞ vµ kinh doanh cµ phª.
kÕt luËn
Cµ phª lµ mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam, lµ s¶n phÈm quan träng thu nhiÒu ngo¹i tÖ gãp phÇn cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc. MÆc dï c©y cµ phª tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n th¨ng trÇm, nhng nã lu«n lµ c©y c«ng nghiÖp mòi nhän, chiÕn lîc, g¾n liÒn víi cuéc sèng vµ sù ®æi ®êi cña hµng v¹n ngêi s¶n xuÊt, trong ®ã cã nhiÒu ®ång bµo d©n téc Ýt ngêi. ViÖc ®Èy m¹nh s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª lu«n lµ mèi quan t©m, lµ môc tiªu l©u dµi cña chóng ta.
Tuy nhiªn trong thêi gian qua, viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt cµ phª mét c¸ch qu¸ nhanh, ®ång thêi víi sù biÕn ®éng m¹nh cña gi¸ c¶ thÞ trêng cµ phª thÕ giíi, lµm cho chóng ta ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Thùc tÕ ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch ®óng ®¾n nh»m h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n, ®a ngµnh cµ phª ViÖt Nam thùc sù trë thµnh mét ngµnh hµng kinh tÕ mòi nhän trong thêi kú ®Çu cña sù nghiÖp CNH-H§H ®Êt níc.
Khãa luËn tèt nghiÖp “Vµi nÐt vÒ thÞ trêng cµ phª thÕ giíi vµ t×nh h×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu mÆt hµng nµy cña ViÖt Nam trong thêi gian qua” ®· c¨n cø vµo thùc tr¹ng cña ngµnh cµ phª trong thêi gian qua tõ ®ã nªu lªn sù cÇn thiÕt ph¶i ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2005-2010 vµ ®a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam giai ®o¹n nµy. §Ò tµi nªu trªn ®Ò cËp ®Õn néi dung kh¸ réng, khã vµ phøc t¹p, rÊt cÇn sù quan t©m cña nhiÒu cÊp vµ nhiÒu ngµnh h÷u quan. MÆc dï t¸c gi¶ ®· rÊt cè g¾ng nhng do tr×nh ®é lý luËn vµ nhËn thøc cßn h¹n chÕ, thêi gian t×m hiÓu thùc tÕ cã h¹n nªn khãa luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh. RÊt mong nhËn ®îc sù gãp ý, bæ sung cña c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó khãa luËn ®îc hoµn thiÖn h¬n.
._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
mykhoaluans.doc- bia.doc
- mucluc.doc
- phuluc.doc
