Tuần hoàn và chu chuyển tư bản với việc áp dụng nó vào việc nâng cao sức cạnh tranh của các Doanh nghiệp VN trong điều kiện hội nhập

Lêi nãi ®Çu Tr­íc ng­ìng cöa thÕ kû 21, loµi ng­êi ®ang bÞ cuèn hót vµo mét qu¸ tr×nh mang tÝnh chÊt quèc tÕ bao trïm hÇu hÕt lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña thÕ giíi, ®ã lµ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ mµ cèt lâi cña nã lµ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. Nã t¸c ®éng ®Õn mäi quèc gia, mäi d©n téc, ®Æt quèc gia vµ d©n téc ®ã tr­íc nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc míi nh»m t×m kiÕm nh÷ng ®èi s¸ch phï hîp cho chiÕn l­îc ph¸t triÓn vµ ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt ®ã. §Ó cã thÓ ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ v÷ng m¹nh chóng ta ph¶i cã nh÷ng chiÕn l­îc ph¸t triÓn ®óng ®¾n v× môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Vµ ®Ó cã thÓ theo kÞp víi tiÕn ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi chóng ta ph¶i ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ®¸p øng yªu cÇu c¶u nÒn kinh tÕ. Trªn c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ®ã mµ em ®· chän ®Ò tµi "Mét sè nghiªn cøu vÒ tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t­ b¶n vµ viÖc ¸p dông lý thuyÕt nµy vµo viÖc n©ng cao søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp “ Ch­¬ng I Mét sè vÊn ®Ò vÒ lÝ luËn tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t­ b¶n 1.1. LÝ luËn tuÇn hoµn t­ b¶n 1.1.1. TuÇn hoµn t­ b¶n Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn gi¸ trÞ cña m×nh, t­ b¶n ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n biÕn ®æi kh¸c nhau víi c¸c h×nh th¸i kh¸c nhau. §Ó hiÓu râ h¬n vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ cña t­ b¶n ta xem xÐt c¸c giai ®o¹n vËn ®éng cña t­ b¶n vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c giai ®o¹n vËn ®éng ®ã. 1.1.2. Ba giai ®o¹n vËn ®éng cña t­ b¶n * Giai ®o¹n 1: T-H: ë ®©y tiÒn ®­îc dïng lµm ph­¬ng tiÖn mua nh­ mäi sè tiÕn kh¸c trong l­u th«ng song ph¶i mua ®­îc hµng ho¸ søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt nh»m môc ®Ých s¶n xuÊt gi¸ tÞ thÆng d­. Hµnh vi T-H kh«ng cßn ®¬n thuÇn biÓu thÞ viÖc chuyÓn ho¸ mét mãn tiÒn thµnh hµng ho¸, mµ nã ®· b­íc vµo giai ®o¹n vËn ®éng tuÇn hoµ cña t­ b¶n. ViÖc mua t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ph¶i tØ lÖ thÝch ®¸ng víi nhau vÒ sè l­îng. NÕu thiÕu t­ liÖu s¶n xuÊt th× c«ng nh©n kh«ng ®ñ viÖc lµm, quyÒn sö dông lao ®éng thÆng d­ cña nhµ t­ b¶n kh«ng ®­îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ. Ng­îc l¹i thiÕu c«ng nh©n th× t­ liÖu s¶n xuÊt còng kh«ng ®­îc tËn dung ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. Do ®ã, lßng thÌm kh¸t lao ®éng thÆng d­ cña nhµ t­ b¶n còng kh«ng ®­îc tho¶ m·n. Qu¸ tr×nh nµy cã thÓ biÓu diÔn thµnh. T-H TLSX (T­ liÖu s¶n xuÊt) SL§ (Søc lao ®éng) Tõ ®ã xuÊt hiÖn hai hµnh vi mua b¸n: T-SL§ vµ T-TLSX. Hai hµnh vi nµy x¶y ra trªn hai thÞ tr­êng hoµn toµn kh¸c nhau lµ thÞ tr­êng søc lao ®éng vµ thÞ tr­êng hµng ho¸ th«ng th­êng. Hµnh vi T-SL§ lµ yÕu tè ®Æc tr­ng khiÕn tiÒn xuÊt hiÖn lµ t­ b¶n do ®ã søc lao ®éng thµnh hµng ho¸ chø kh«ng ph¶i søc lao ®éng ®­îc mua b»ng tiÒn. Hµnh vi T-TLSX lµ yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó cho søc lao ®éng ®· mua cã thÓ h® ®­îc. Song T-SL§ ®­îc coi lµ nÐt ®Æc tr­ng cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i do tÝnh chÊt tiÒn tÖ cña mèi quan hÖ ®ã. TiÒn ®· xuÊt hiÖn tõ rÊt sím ®Ó mua c¸i gäi lµ sù phôc vô nh­ng tiÒn lóc Êy vÉn kh«ng biÕn thµnh t­ b¶n tiÒn tÖ. NÐt ®Æc tr­ng kh«ng ph¶i ë chç ng­êi ta cã thÓ mua ®­îc søc lao ®éng b»ng tiÒn mµ lµ søc lao ®éng biÕn thµnh hµng ho¸. §©y lµ viÖc mua b¸n mµ ng­êi mua lµ nhµ t­ b¶n - kÎ chiÕm h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt cßn ng­êi b¸n lµ ng­êi lao ®éng lµm thuª bÞ t¸ch rêi hoµn toµn víi t­ liÖu s¶n xuÊt vµ t­ liÖu sinh ho¹t. vËy kh«ng ph¶i b¶n chÊt cña tiÒn tÖ ®· ®Î ra quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, tr¸i l¹i chÝnh sù tån t¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®ã míi lµm cho chøc n¨ng cña tiÒn lµ c«ng cô l­u th«ng hµng ho¸ nãi chung biÕn thµnh chøc n¨ng cña t­ b¶n. Nh­ vËy, sau khi mua hµng ho¸, t­ b¶n ®· chuyÓn tõ h×nh thøc tiÒn tÖ sang h×nh thøc hiÖn vËt. Do ®ã t­ b¶n kh«ng l­u th«ng ®­îc n÷a. * Giai ®o¹n 2: H-H': Trong giai ®o¹n nµy nhµ t­ b¶n b¾t c«ng nh©n sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm. KÕt qu¶ lµ nhµ tõ b¶n cã ®­îc mét sè hµng ho¸ míi mµ gi¸ trÞ cña chóng lín h¬n gi¸ trÞ cña nh÷ng nh©n tè ®· dïng ®Ó s¶n xuÊt ra sè hµng ho¸ ®ã. SL§ vµ TLSX trë thµnh h×nh th¸i tån t¹i cña t­ b¶n øng tr­íc, chóng ph©n thµnh c¸c yÕu tè kh¸c nhau cña t­ b¶n s¶n xuÊt. §ã lµ kÕt qu¶ vµ yªu cÇu cña sù vËn ®éng cña t­ b¶n. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nµy chÝnh lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra nhê t­ b¶n s¶n xuÊt tiªu dïng c¸c thµnh phÇn cña b¶n th©n nã ®Ó biÕn thµnh mét khèi l­îng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ lín h¬n, tõ ®ã mét hµng ho¸ míi ®­îc t¹o ra. L­îng hµng ho¸ míi nµy kh¸c vÒ gi¸ trÞ sö dông vµ l­îng gi¸ trÞ so víi c¸c hµng ho¸ cÊu thµnh t­ b¶n s¶n xuÊt, nã ®· mang gi¸ trÞ thÆng d­, ®· trë thµnh H'. Gi¸ trÞ hµng ho¸ míi b»ng gi¸ trÞ cña t­ b¶n s¶n xuÊt hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra nã céng víi gi¸ trÞ thÆng d­ do t­ b¶n s¶n xuÊt Êy ®Î ra. Trong giai ®o¹n nµy t­ b¶n s¶n xuÊt biÕn thµnh t­ b¶n hµng ho¸. H TLSX SL§ ... SX ... H' Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt: * Giai ®oan 3: H'-T': Hµng ho¸ sau khi s¶n xuÊt ra ph¶i ®­îc b¸n ®i, kh«ng kh¸c g× hµng ho¸ th«ng th­êng, hµng ho¸ - t­ b¶n nÐm vµo l­u th«ng còng chØ thùc hiÖn chøc n¨ng vèn cã cña hµng ho¸ lµ b¸n ®Ó lÊy tiÒn. Nh­ng nã lµ t­ b¶n hµng ho¸ v× ngay sau khi qt s¶n xuÊt nã ®· lµ H', cã gi¸ trÞ b»ng gi¸ trÞ t­ b¶n øng tr­íc vµ gi¸ trÞ thÆng d­. Vµ nÕu b¸n ®­îc H' sÏ thu ®­îc T' lín hon T - sè tiÒn øng ra ban ®Çu. Sè lín h¬n ®ã chÝnh lµ gi¸ trÞ thÆng d­ mµ c«ng nh©n ®· s¸ng t¹o ra trong giai ®o¹n s¶n xuÊt vµ bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm kh«ng. H' cã chøc n¨ng cña mäi s¶n phÈm hµng ho¸ vµ ®ång thêi còng lµ chøc n¨ng thùc hiÖn gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong giai ®o¹n nµy t­ b¶n hµng ho¸ quay trë vÒ h×nh th¸i ban ®Çu lµ t­ b¶n tiÒn tÖ nh­ng víi sè l­îng lín h¬n. §Õn ®©y môc ®Ých cña t­ b¶n ®· ®­îc thùc hiÖn. T-H TLSX SL§ ... SX ... H'-T' Toµn bé qu¸ tr×nh vËn ®éng tuÇn hoµn cña t­ b¶n cã thÓ tãm l¹i nh­ sau: Sù vËn ®éng cña t­ b¶n lµ sù vËn ®éng cã tÝnh chÊt tuÇn hoµn: tõ h×nh th¸i tiÒn ®Çu tuÇn hoµn quay l¹i h×nh th¸i tiÒn cuèi tuÇn hoµn; qu¸ tr×nh ®ã tiÕp tôc vµ lÆp l¹i kh«ng ngõng. Qu¸ tr×nh tuÇn hoµn ®ã cã ba giai ®o¹n trong ®ã cã hai giai ®o¹n thuéc lÜnh vùc l­u th«ng vµ mét giai ®o¹n thuéc lÜnh vùc s¶n xuÊt, trong mçi giai ®o¹n t­ b¶n mang mét h×nh th¸i vµ thùc hiÖn mét chøc n¨ng, tõ t­ b¶n tiÒn tÖ chuyÓn thµnh t­ b¶n s¶n xuÊt, råi t­ b¶n hµng ho¸. VËn ®éng cña t­ b¶n lµ mét chuçi nh÷ng biÕn ho¸ h×nh th¸i cña t­ b¶n cã quan hÖ víi nhau. §iÒu ®ã cho thÊy râ t­ b¶n kh«ng ph¶i lµ vËt, mµ lµ mèi quan hÖ x· héi, quan hÖ s¶n xuÊt, nã chØ lÊy vËt lµm h×nh th¸i tån t¹i trong qu¸ tr×nh vËn ®éng. Sù vËn ®éng cña t­ b¶n chØ tiÕn hµnh b×nh th­êng trong khi c¸c giai ®o¹n cña nã diÔn ra liªn tôc, c¸c h×nh th¸i t­ b¶n cïng tån t¹i vµ ®­îc chuyÓn ho¸ h×nh th¸i mét c¸ch ®Òu ®Æn. Mçi sù ¸ch t¾c gi¸n ®o¹n ë mçi giai ®o¹n nµo ®ã ®Òu g©y rèi lo¹n hay ®×nh trÖ cho sù vËn ®éng cña t­ b¶n. Tuy nhiªn, trong mçi ngµnh, ë mçi thêi kú nhÊt ®Þnh cã mét møc thêi gian trung b×nh x· héi cho mçi giai ®o¹n. Thu hÑp hay kÐo dµi thêi gian ®ã ®Òu ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña t­ b¶n. MÆt kh¸c, b¶n th©n sù tuÇn hoµn l¹i lµm cho t­ b¶n ph¶i n»m l¹i ë mçi giai ®o¹n tuÇn hoµn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Do ®ã, sù vËn hµnh ho¹t ®éng cña t­ b¶n lµ mét ho¹t ®éng liªn tôc kh«ng ngõng ®ång thêi lµ sù ®øt qu·ng kh«ng ngõng. ChÝnh trong sù vËn ®éng ®ã mµ t­ b¶n tù b¶o tån, chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ vµ kh«ng ngõng lín lªn. c¸c cuéc khñng ho¶ng dÇu má, n¨ng l­îng, nguyªn liÖu, c¸c sù cè vÒ kÜ thuËt, c¸c cuéc ®×nh c«ng, b·i c«ng cña c¸c c«ng nh©n, c¸c cuéc khñng ho¶ng vÒ tiªu thô s¶n phÈm... ®Òu lµm cho sù chuyÓn ho¸ h×nh th¸i cña t­ b¶n trong mçi giai ®o¹n bÞ c¶n tr¬,r ¶nh h­ëng tíi hiÖu qu¶ cña t­ b¶n. Tãm l¹i, tuÇn hoµn cña t­ b¶n lµ sù biÕn chuyÓn liªn tiÕp cña t­ b¶n qua ba giai ®o¹n, tr¶i qua ba h×nh th¸i, thùc hiÖn ba chøc n¨ng t­¬ng øng ®Ó trë vÒ h×nh th¸i ban ®Çu víi l­îng gi¸ trÞ lín h¬n. 1.1.3. Sù thèng nhÊt gi÷a ba h×nh th¸i tuÇn hoµn cña t­ b¶n c«ng nghiÖp Trong h×nh th¸i vËn ®éng tr¶i qua ba giai ®o¹n, t­ b¶n lÇn l­ît kho¸c lÊy c¸c h×nh th¸i t­ b¶n - tiÒn tÖ, t­ b¶n - s¶n xuÊt, t­ b¶n - hµng ho¸ vµ ë mçi h×nh th¸i nã hoµn thµnh mét chøc n¨ng thÝch hîp. §ã lµ t­ b¶n c«ng nghiÖp. T­ b¶n tiÒn tÖ, t­ b¶n s¶n xuÊt vµ t­ b¶n hµng ho¸ ®Òu kh«ng ph¶i lµ nh÷ng lo¹i t­ b¶n ®éc lËp mµ chØ lµ nh÷ng h×nh th¸i chøc n¨ng ®Æc thï cña t­ b¶n c«ng nghiÖp. T­ b¶n nµy lÇn l­ît mang ba h×nh th¸i vµ xÐt trong qu¸ tr×nh vËn ®éng liªn tôc, mçi h×nh th¸i ®Òu cã thÓ xem lµ ®iÓm xuÊt ph¸t ®ång thêi cïng mét lóc d­íi c¶ ba d¹ng tuÇn hoµn: tuÇn hoµn cña t­ b¶n tiÒn tÖ, tuÇn hoµn cña t­ b¶n s¶n xuÊt, tuÇn hoµn cña t­ b¶n hµng ho¸. * TuÇn hoµn cña t­ b¶n tiÒn tÖ: Cã c«ng thøc: T-H ... SX ... H'-T', víi ®iÓm xuÊt ph¸t lµ T, ®iÓm kÕt thóc lµ T' ®· thÓ hiÖn râ môc ®Ých vËn ®éng cña t­ b¶n lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm gi¸ trÞ, tiÒn ®Î ra tiÒn. T ë ®©y lµ ph­¬ng tiÖn øng ra trong l­u th«ng, cßn T' chÝnh lµ môc ®Ých ®¹t ®­îc trong l­u th«ng. Tõ ®ã cho thÊy r»ng l­u th«ng trùc tiÕp t¹o ra gi¸ trÞ t¨ng thªm, cßn s¶n xuÊt chØ lµ qu¸ tr×nh trung gian. Do ®ã h×nh th¸i tuÇn hoµn cña t­ b¶n tiÒn tÖ lµ h×nh th¸i næi bËt nhÊt, ®Æc tr­ng nhÊt nªu râ nhÊt ®éng c¬, môc ®Ých cña tuÇn hoµn, cña t­ b¶n c«ng nghiÖp, ®ång thêi còng lµ h×nh th¸i phiÕn diÖn nhÊt, che dÊu nhÊt quan hÖ bãc lét t­ b¶n chñ nghÜa. * TuÇn hoµn cña t­ b¶n s¶n xuÊt: Cã c«ng thøc: s¶n xuÊt....H'-T'...H''....s¶n xuÊt. Më ®Çu kÕt thóc hoµn toµn lµ s¶n xuÊt, vËn ®éng cña t­ b¶n biÓu hiÖn ra lµ sù v©n ®éng kh«ng ngõng s¶n xuÊt. Trong h×nh th¸i tuÇn hoµn nµy, hµng ho¸ vµ tiÒn tÖ chØ lµ nh÷ng yÕu tè trung gian, toµn bé qu¸ tr×nh l­u th«ng H'-T'-H chØ lµ ®iÒu kiÖn cho s¶n xuÊt. TuÇn hoµn cña t­ b¶n s¶n xuÊt kh«ng chØ ra ®­îc ®éng c¬, môc ®Ých vËn ®éng cña t­ b¶n lµ viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­, h­ng l¹i lµm râ ®­îc nguån gèc t­ b¶n. Nguån gèc ®ã lµ lao ®éng cña c«ng nh©n tÝch luü l¹i. Do ®ã, ng­êi ta dÔ lÇm r»ng môc ®Ých cña nã chØ lµ s¶n xuÊt, trung t©m cña vÊn ®Ò lµ cè g¾ng s¶n xuÊt nhiÒu vµ thËt rÎ, cã trao ®æi còng chØ lµ trao ®æi s¶n phÈm ®Ó s¶n xuÊt ®­îc liªn tôc, qua ®ã ng­êi ta còng kh«ng thÊy sù thùc cña hiÖn t­îng s¶n xuÊt "thõa". * TuÇn hoµn cña t­ b¶n hµng ho¸: Cã c«ng thøc: H'-T'-H... SX... H'. §iÓm më ®Çu vµ kÕt thóc cña tuÇn hoµn ®Òu lµ hµng ho¸. VËn ®éng cña t­ b¶n biÓu hiÖn ra lµ sù vËn ®éng cña hµng ho¸: s¶n xuÊt vµ tiÒn tÖ chØ lµ nh÷ng h×nh th¸i trung gian, lµ ®iÒu kiÖn cho sù vËn ®éng cña hµng ho¸. H×nh th¸i tuÇn hoµn nµy nhÊn m¹nh vai trß cña l­u th«ng hµng ho¸, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l­u th«ng cña tiÒn chØ lµ ®iÒu kiÖn ®iÒu kiÖn, m«i giíi cho l­u th«ng hµng ho¸. §Æc ®iÓm næi bËt cña h×nh th¸i tuÇn hoµn nµy lµ ®iÓm b¾t ®Çu lµ H', ®iÓm kÕt thóc còng lµ H' nh­ng cã khèi l­îng lín h¬n, ®ã chÝnh lµ khèi l­îng gi¸ trÞ sö dông ®­îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n. Do ®ã, nÕu H' ®iÓm b¾t ®Çu tuÇn hoµn ®ßi hái l­u th«ng th× ®iÓm kÕt thóc H’ còng ®ßi hái ngay mét qu¸ tr×nh l­u th«ng míi. Trong h×nh th¸i tuÇn hoµn nµy còng ®· béc lé mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt víi nhau. Mçi nhµ t­ b¶n nÐm H’ vµo l­u th«ng vµ thu ®­îc T' vµ dïng T' nµy mua hµng ho¸ cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng c¸ nh©n. hai lo¹i hµng ho¸ nµy ®Òu n»m trong l­u th«ng vµ ®Òu do c¸c nhµ t­ b¶n cung cÊp cho nhau. Nh­ vËy h×nh th¸i tuÇn hoµn H'...H' ®· v¹ch râ sù thùc hiÖn hµng ho¸ lµ ®iÒu kiÖn th­êng xuyªn cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt. * Sù vËn ®éng cña t­ b¶n c«ng nghiÖp lµ sù thèng nhÊt cña ba h×nh th¸i tuÇn hoµn. Khi xem xÐt qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t­ b¶n ph¶i xem xÐt ®ång thêi c¶ ba h×nh th¸i tuÇn hµn trªn th× míi nhËn biÕt râ ®­îc sù vËn ®éng thùc tÕ c¶u t­ b¶n vµ hiÓu ®óng ®¾n b¶n chÊt cña mèi quan hÖ giai cÊp mµ t­ b¶n biÓu hiÖn trong sù vËn ®éng cña nã. T­ b¶n muèn vËn ®éng vµ tiÕn hµnh mét c¸ch kh«ng ngõng th× ®iÒu kiÖn cÇn lµ ph¶i cã sù thèng nhÊt cña c¶ ba h×nh th¸i tuÇn hoµn. NÕu mét giai ®o¹n nµo ®ã ngõng trÖ th× toµn bé qu¸ tr×nh tuÇn hoµn sÏ bÞ ph¸ ho¹i. V× vËy, M¸c viÕt: "TuÇn hoµn hiÖn thùc cña t­ b¶n c«ng nghiÖp trong sù liªn tôc cña nã kh«ng nh÷ng lµ sù thèng nhÊt cña qu¸ tr×nh l­u th«ng vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mµ cßn lµ sù thèng nhÊt cña c¶ ba tuÇn hoµn cña nã n÷a". MÆt kh¸c, nÕu xÐt riªng tõng h×nh th¸i tuÇn hoµn, mçi h×nh th¸i chØ ph¶n ¸nh hiÖn thùc t­ b¶n chñ nghÜa mét c¸ch phiÕn diÖn, lµm næi bËt b¶n chÊt nµy vµ che giÊu mÆt b¶n chÊt kh¸c cña sù vËn ®éng cña t­ b¶n c«ng nghiÖp. 1.2. Chu chuyÓn cña t­ b¶n T­ b¶n víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n kh«ng ngõng ®i vµo l­u th«ng, thùc hiÖn qu¸ tr×nh biÕn ho¸ h×nh th¸i liªn tôc vµ lÆp ®i lÆp l¹i. Qu¸ tr×nh nµy gäi lµ sù chu chuyÓn cña t­ b¶n. NÕu nh­ nghiªn cøu tuÇn hoµn cña t­ b¶n chóng ta nghiªn cøu c¸c h×nh thøc tån t¹i cña t­ b¶n qua ba giai ®o¹n vËn ®éng cña nã, th× khi nghiªn cøu chu chuyÓn, chóng ta nghiªn cøu tèc ®é vËn ®éng cña t­ b¶n vµ nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña tèc ®é ®ã ®èi víi viÖc s¶n xuÊt vµ thùc hiÖn gi¸ trÞ thÆng d­. 1.2.1. Thêi gian vµ sè vßng chu chuyÓn cña t­ b¶n Thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n lµ kho¶ng thêi gian kÓ tõ khi t­ b¶n øng ra d­íi mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh (tiÒn tÖ, s¶n xuÊt, hµng ho¸) cho ®Õn khi nã trë vÒ tay nhµ t­ b¶n còng d­íi h×nh thøc nh­ thÕ nh­ng cã thªm gi¸ trÞ thÆng d­. Thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n lµ th­íc ®o thêi h¹n ®æi míi, thêi gian lÆp l¹i qu¸ tr×nh t¨ng thªm gi¸ trÞ cña t­ b¶n, nã chÝnh lµ tæng sè thêi gian l­u th«ng vµ thêi gian s¶n xuÊt cña t­ b¶n céng l¹i. Thêi gian s¶n xuÊt cña t­ b¶n lµ thêi gian t­ b¶n n»m trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, bao gåm: - Thêi gian lao ®éng lµ thêi gian ng­êi lao ®éng sö dông t­ liÖu lao ®éng t¸c ®éng vµo ®èi t­îng lao ®éng ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. §©y lµ thêi gian duy nhÊt t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n. - Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng lµ thêi gian ®èi t­îng lao ®éng chÞu sù t¸c ®éng cña tù nhiªn mµ kh«ng cÇn lao ®éng cña con ng­êi. - Thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt lµ thêi gian t­ b¶n s¶n xuÊt ®· s½n sµng lµm ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh­ng ch­a ®­a vµo s¶n xuÊt. Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng vµ thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­. Thêi gian s¶n xuÊt cña t­ b¶n chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè: tÝnh chÊt cña ngµnh s¶n xuÊt; vËt s¶n xuÊt; n¨ng suÊt lao ®éng; tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt; dù tr÷ s¶n xuÊt. Thêi gian l­u th«ng cña t­ b¶n lµ thêi gian t­ b¶n n»m trong lÜnh vùc l­u th«ng. Trong thêi gian nµy t­ b¶n kh«ng lµm chøc n¨ng s¶n xuÊt nªn kh«ng s¶n xuÊt ra hµng ho¸ vµ kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­. Thêi gian l­u th«ng bao gåm thêi gian mua vµ th¬i gian b¸n, trong ®ã thêi gian b¸n quan träng h¬n. Thêi gian l­u th«ng phô thuéc vµo t×nh h×nh thÞ tr­êng, kho¶ng c¸ch thÞ tr­êng, t×nh h×nh giao th«ng... Thêi gian chu chuyÓn trong c¸c ngµnh kh¸c nhau vµ trong cïng mét ngµnh còng kh¸c nhau. Do ®ã muèn tÝnh to¸n vµ so s¸nh chung víi nhau ng­êi ta tÝnh tèc ®é chu chuyÓn cña c¸c t­ b¶n trong cïng mét thêi gian nhÊt ®Þnh, th­êng lµ mét n¨m, xem t­ b¶n ®· quay ®­îc mÊy vßng: C«ng thøc: Trong ®ã: n: sè vßng chu chuyÓn CH: Thêi gian trong mét n¨m ch: thêi gian chu chuyÓn mét vßng cña t­ b¶n 1.2.2. C¸c bé phËn cña t­ b¶n Do ph­¬ng thøc chu chuyÓn cña t­ b¶n kh«ng gièng nhau nªn ng­êi ta ®· c¨n có vµo c¸c ph­¬ng thøc nµy ®Ó ph©n chia t­ b¶n ra thµnh c¸c bé phËn: t­ b¶n cè ®Þnh vµ t­ b¶n l­u ®éng. - T­ b¶n cè ®Þnh: lµ bé phËn t­ b¶n tham gia toµn bé vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nh­ng gi¸ trÞ cña nã chØ chuyÓn tõng phÇn sang s¶n phÈm. T­ b¶n cè ®Þnh bao gåm t­ liÖu s¶n xuÊt nh­: m¸y mãc, thiÕt bÞ, nhµ x­ëng... ®ang ®­îc sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Bé phËn t­ b¶n nµy kh«ng l­u th«ng d­íi h×nh th¸i gi¸ trÞ sù dông mµ chØ cã gi¸ trÞ cña nã l­u th«ng, vµ chuyÓn tõng phÇn gi¸ trÞ ®ã vµo s¶n phÈm. PhÇn gi¸ trÞ cè ®Þnh nh­ vËy trong t­ liÖu lao ®éng kh«ng ngõng gi¶m cho ®Õn khi t­ liÖu lao ®éng kh«ng dïng ®­îc n÷a. - T­ b¶n l­u ®éng: lµ mét bé phËn t­ b¶n s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ cña nã sau mét thêi kú s¶n xuÊt cã thÓ hoµn l¹i hoµn toµn cho nhµ t­ b¶n d­íi h×nh thøc tiÒn tÖ, sau khi hµng ho¸ ®· b¸n xong. Nã bao gåm bé phËn t­ b¶n kh¶ biÕn vµ bé phËn t­ b¶n bÊt biÕn, tån t¹i d­íi h×nh th¸i søc lao ®éng, nguyªn vËt liÖu, nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt kh¸c, ... tiªu dïng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. X¸c ®Þnh t­ liÖu s¶n xuÊt lµ t­ b¶n cè ®Þnh hay t­ b¶n l­u ®éng ph¶i c¨n cø vµo chøc n¨ng cña nã trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. T­ b¶n cè ®Þnh vµ t­ b¶n l­u ®éng cã thêi gian chu chuyÓn kh¸c nhau, së dÜ nh­ vËy v× t­ b¶n cè ®Þnh bÞ hao mßn dÇn vÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông vµ mÆt gi¸ trÞ trong s¶n xuÊt. Hao mßn h÷u h×nh lµ do sö dông vµ do t¸c ®éng cña thiªn nhiªn lµm cho nh÷ng bé phËn t­ b¶n ®ã dÇn dÇn hao mßn ®i ®Õn chç háng, kh«ng dïng ®­îc n÷a (nh­ m¸y mãc bÞ han gØ). Hao mßn v« h×nh lµ nãi vÒ nh÷ng tr­êng hîp m¸y mãc tuy cßn tèt nh­ng bÞ mÊt gi¸, v× cã nh÷ng m¸y mãc tèt h¬n, tèi t©n h¬n xuÊt hiÖn. §©y lµ hao mßn thuÇn tuý vÒ mÆt gi¸ trÞ do n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn lµm gi¶m gi¸ trÞ cña nh÷ng chiÕc m¸y cò; do tiÕn bé khoa häc nªn ®· t¹o ra nh÷ng m¸y mãc hiÖn ®¹i h¬n. Hao mßn h÷u h×nh vµ hao mßn v« h×nh b×nh qu©n cña t­ b¶n cè ®Þnh ®Òu ®­îc tÝnh chuyÓn gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm, l­u th«ng cïng s¶n phÈm, chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn vµ h×nh thµnh quü khÊu hoa, dïng ®Ó ®æi míi t­ b¶n cè ®Þnh khi ®Õn kú t¸i t¹o ra t­ b¶n ®ã d­íi h×nh th¸i hiÖn vËt. §Ó tr¸nh hao mßn vµ tiÕt kiÖm c¸c chi phÝ b¶o qu¶n, söa ch÷a, t¨ng c­êng hiÖu suÊt cña t­ b¶n, c¸c nhµ t­ b¶n ®· t×m c¸ch thu håi t­ b¶n nhanh vµ thu nhiÒu lîi nhuËn trong thêi gian ng¾n nhÊt, b»ng c¸ch t¨ng c­êng ®é lao ®éng, kÐo dµi thêi gian ngµy lao ®éng, t¨ng thªm ca,... Tõ ®ã dÉn ®Õn m©u thuÉn giai cÊp trong x· héi t­ b¶n ngµy cµng gay g¾t. 1.2.3. Chu chuyÓn chung vµ chu chuyÓn thùc tÕ cña t­ b¶n øng tr­íc Sau khi nghiªn cøu t­ b¶n cè ®Þnh vµ t­ b¶n l­u ®éng, C.M¸c ph©n chia chu chuyÓn cña t­ b¶n øng tr­íc thµnh chu chuyÓn chung vµ chu chuyÓn thùc tÕ. Chu chuyÓn chung cña t­ b¶n øng tr­íc lµ con sè chu chuyÓn trung b×nh cña nh÷ng thµnh phÇn kh¸c nhau cña t­ b¶n. Chu chuyÓn thùc tÕ lµ thêi gian ®Ó tÊt c¶ c¸c bé phËn cña t­ b¶n øng tr­íc ®­îc kh«i phôc toµn bé vÒ mÆt gi¸ trÞ, còng nh­ vÒ mÆt hiÖn vËt. Sau khi nghiªn cøu chu chuyÓn chung vµ chu chuyÓn thùc tÕ ta cã thÓ ph©n biÖt ®­îc mét c¸ch râ rµng h¬n sù kh¸c nhau gi÷a tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cu t­ b¶n. T­ b¶n tuÇn hoµn kh«ng ngõng vµ th­êng xuyªn lÆp ®i lÆp l¹i tuÇn hoµn ®ã. Cã thÓ nãi hµng ngµy, hµng tuÇn ®· cã tõng bé phËn cña t­ b¶n ®­îc quay vÒ tay nhµ t­ b¶n d­íi h×nh thøc øng ra ban ®Çu nghÜa lµ ®· cã tõng bé phËn t­ b¶n hoµn thµnh mét vßng tuÇn hoµn míi tiÕp theo. Do ®ã khi t­ b¶n øng tr­íc chu chuyÓn ®­îc mét vßng th× trong thêi gian ®ã cã rÊt nhiÒu tuÇn hoµn riªng biÖt cña t­ b¹n ®­îc lÆp ®i, lÆp l¹i. ChÝnh v× vËy míi nãi tuÇn hoµn ®­îc xÐt lµ qu¸ tr×nh ®Þnh kú ®æi míi vµ lÆp ®i, lÆp l¹i chø kh«ng xÐt lµ mét ®éng t¸c riªng lÎ th× gäi lµ chu chuyÓn cña t­ b¶n. 1.3. ý nghÜa cña viÖc t¨ng tèc ®é tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t­ b¶n ®èi víi viÖc n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp 1.3.1.T¸c dông n©ng cao tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n: Tèc ®é chu chuyÓn cu¶ t­ b¶n cã ý nghÜa quan träng trong viÖc t¹o ra gi¸ trÞ cña t­ b¶n. Tèc ®é chu chuyÓn cña tæng t­ b¶n øng tr­íc ®­îc tÝnh b»ng tèc ®é chu chuyÓn trung b×nh cña t­ b¶n cè ®Þnh vµ t­ b¶n l­u ®éng. Tèc ®é chu chuyÓn cña tæng t­ b¶n tû lÖ thuËn víi tæng gi¸ trÞ chu chuyÓn cña t­ b¶n cè ®Þnh vµ t­ b¶n l­u ®éng, tû lÖ nghÞch víi gi¸ trÞ cña tæng t­ b¶n øng tr­íc. T¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n sÏ t¨ng ®­îc hiÖu suÊt s¶n xuÊt vµ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d­ nhiÒu h¬n cho nhµ t­ b¶n. §èi víi t­ b¶n l­u ®éng, viÖc t¨ng tèc ®é chu chuyÓn ®· tiÕt kiÖm ®­îc t­ b¶n øng tr­íc vµ më réng s¶n xuÊt. §èi víi t­ b¶n kh¶ biÕn, t¨ng tèc ®é chu chuyÓn sÏ lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ thÆng d­. Tốc độ chu chuyển của tư bản hay rút ngắn thời gian chu chuyển của tư bản có tác dung to lớn đốI với việc nâng cao hiệu quả hoạt động của tư bản Trước hết năng cao tốc độ chu chuyển của tư bản cố định sẽ tiết kiệm được chi phí bảo quản , sửa chữa tài sản cố định , sẽ giảm được hao mòn hữu hình và hao mòn vô hình , cho phép đổi mới nhanh may móc thiết bị , có thể sử dụng quỹ khấu hao làm quỹ dự trữ sản xuất để mở rộng sản xuất mà không cần tư bản phụ thêm cần lưu ý rằng hiện nay trong nhiều trường hợp máy móc thiêt bị ở các nước tư bản phát triển đã khấu hao hết giá trị , nhưng vẫn bán được cho nước ngoài dưới các hình thức liên doanh chuyển giao công nghệ cho các nước kém phát triển hoặc đang phát triển . Năng cao tốc độ chu chuyển tưu bản lưu động sẽ cho phép tiết kiệm được tư bản ứng trước khi quy mô sản xuất như cũ hay có thể mở rộng sản xuất mà không cần tư bản phụ thêm . Thí dụ : một tư bản có thời gian chu chuyển 2 tháng quy mô sản xuất không đổi thì lượng tư bản cho 2 tháng sẽ là 2500$ / tháng * 2 tháng = 5000 $ . Nếu do những nguyên nhân nào đó mà thời gian chu chuyển rút ngắn lại còn 1,5 tháng với quy mô không đổi thì lượng tư bản ứng trước là : 2500*1,5 tháng =3750$ , tiết kiệm được 1250$. Thông thường khi mới bắt đầu kinh doanh thực lực kinh tế còn yếu thường đầu tư vào các ngành có thời gian chu chuyển ngắn như : công nghiệp nhẹ , công nghiệp thực phẩm … Chỉ khi đã trưởng thành có vốn lớn thì mới đầu tư bản vào những nghành có chu kỳ kinh doanh dài như công nghiệp nặng . Còn việc xây dựng kết cấu hạ tầng thường là lĩnh vực đầu tư của nhà nước . Đối với tư bản kinh doanh , việc nâng cao tốc độ chu chuyển tư bản có ảnh hưởng trực tiếp đến việc tăng thêm tỷ suất giá trị thăng dư & khối lượng giá trị thặng dư hàng năm . Thí dụ : Có 2 doanh nghiệp Avà B đều có tư bản kinh doanh cho một chu kỳ tuần hoàn sản xuất là 100 , đều có tỷ suất giá trị thặng dư (m’) =100%, chỉ khác nhau về thời gian chu chuyển. chẳng hạn công ty A (công ty dệt may) thời gian chu chuyển là 5 tuần, còn công ty B ( công ty đóng tàu ) là 50 tuần. Để sản xuất liên tục, công ty cần 1 tư bản kinh doanh ứng trước là 100× 5 =500 còn công ty B cần 1 tư bản khả biến ứng trước là : 100× 50 = 5000 cùng với m’ = 100% thì sau 5 tuần , công ty A tạo ra giá trị thặng dư = 500 và sau 50 tuần ( 1năm ) tạo ra giá trị thăng dư là 100×50=5000 ( hay 500×10 vòng =5000), nhưng luôn chỉ cần 1 tư bản khả biến ứng trước là 500 ; còn công ty B 50 tuần cũng tạo ra giá trị thặng dư là 500×50 =5000 , nhưng lại cần 1 tư bản ứng trước là 5000 Nếu ta gọi tỷ xuất giá trị thặng dư hàng năm là ( M’) là tỷ lệ tính bằng phần trăm giữa khối lượng giá trị thặng dư hàng năm (M) với tư bản ứng trước (v) M’= M/ v ×100%=m×n/100%=m’×n Trong đó : m là giá trị thặng dư tạo ra trong 1 vòng chu chuyển m/v =m’ là tỷ xuất giá trị thặng dư thực tế N là số vòng chu chuyển trong năm Vậy công ty Acó tỷ xuất giá trị thặng dư hàng năm là : M’=5000/500 × 100% =1000% (100 % ×10 vòng ) Còn công ty Bcó tỷ xuất giá trị thặng dư hàng năm là : M’ = 5000/5000 × 100% = 100% (100%×1vòng ) Như vậy mặc dù tỷ xuất giá trị thặng dư nói lên lợi nhuận của 2 công ty như nhau nhưng tốc độ chu chuyển của tư bản khả biến lai khác nhau nên tỷ xuất giá trị thặng dư hàng năm (M’) là khác nhau ( phản ánh hiệu quả hoạt động của 2 công ty ) .Nhưng điều đó dễ gây ảo tưởng rằng lưu thông cũng tạo ra giá trị thặng dư .Thực tế không phải như vậy sở dĩ chu chuyển tư bản có thể đem lại giá trị thặng dư nhiều hơn vì đã thu được nhiều lao động sống hơn nhờ đó tạo ra nhiều giá trị mới trong đó có giá trị thặng dư . 1.3.2. Nhân tố và biện pháp nâng cao tốc độ chu chuyển tư bản : Từ công thức của chu chuyển tư bản cho thấy thời gian chu chuyển dài hay ngằn phụ thuộc vào độ dài ngắn của thờI gian sản xuất và thời gian lưu thông . Nói cách khác , phụ thuộc vào những biện pháp phát huy những nhân tố thuận lợi và hạn chế những nhân tố không thuận lợi ảnh hướng đến thời gian sản xuất và thời gian lưu thông của 1 vòng chu chuyển tư bản . Thời gian sản xuất dài hay ngắn phụ thuôc vào đặc điểm của từng ngành sản xuất khác nhau , còn phụ thuộc vào trình độ của khoa học kỹ thuật công nghệ và sự ứng dụng vào quá trình sản xuất , phụ thuộc vào trình độ tổ chức và phân công lao động và trình độ dịch vụ các yếu tố gắn với đầu vào của quá trình sản xuất . Những tác động cuả cuôc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại nhất là trong giai đoạn toàn cầu hoá cho phép Việt Nam sử dụng những công nghệ mới cho phép tổ chức sản xuất và dịch vụ một cách khoa học , đào tạo đội ngũ lao động và nâng cao năng lục sản xuất từ đó rút ngắn đáng kể thời gian gián đoan sản xuất, thời kỳ dự trữ sản xuất để tăng thời kỳ lao động từ đó làm tăng hiệu quả hoạt động của tư bản . Thời gian lưu thông ngắn dài phụ thuộc vào nhiều yếu tố như : tình hình thị trường ( cung- cầu và giá cả ….) , khoảng cách từ sản xuất đến thị trường, trình độ phát triển của giao thông vận tải ….Mặc dù , sự tồn tại của thời gian lưu thông là tất yếu và có vai trò rất quan trọng đối với thời gian sản xuất , song rút ngắn thời gian lao động sẽ làm cho tư bản lằm trong lĩnh vực lưu thông giảm xuống tăng lượng tư bản đầu tư cho sản xuất tạo ra nhiều giá trị và giá trị thặng dư hơn nên làm tăng hiệu quả hoạt động của tư bản . Ngày nay nhờ tiến bộ của khoa học kỹ thuật và nghệ thuật kinh doanh cho phép rút ngắn thời gian thời gian lưu thông như : sự phát triển của giao thông vận tải , nâng cao chất lượng sản phẩm , thường xuyên thay đổi mẫu mã phù hợp với thị hiếu , hạ thấp chi phí sản xuất , đẩy manh hoạt động quảng cáo , tiếp thị tổ chức dịch vụ bảo dưỡng sửa chữa . Tóm lại , do chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố nên thời gian chu chuyển của tư bản diễn ra khác nhau . Để nâng cao hiệu quả sử dụng của tư bản các doanh nghiệp cần tìm mọi biện pháp khai thác mặt thuận lợi và han chế mặt không thuận của những nhân tố nói trên để nâng cao tốc độ chu chuyển tư bản nhằm đem lại lợi nhuận cho doanh nghiệp Thông qua nhân tố ảnh hưởng đến thời gian chu chuyển của tư bản cần có biện pháp chủ yếu sau để nâng cao tốc độ chu chuyển tư bản nói chung và nâng cao khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam nói riêng: + Xây dựng chiến lược kinh doanh dựa trên phát triển thị trường , lợi thế so sánh của doanh nghiệp , định hướng vào một mảng thị trường nhất định tập trung vào nhiều sản phẩm dịch vụ có khả năng cạnh tranh mạnh + Nâng cao trình độ khoa học công nghệ đổi mới công nghệ đầu tư chi phí cho nghiên cứu và triển khai phát triển thị trường khoa học công nghệ tăng số lượng các bản quyền phát minh sáng chế , đầu tư về kiểu dáng sản phẩm là yếu tố hàng đầu quyết định đến của tính năng sản phẩm . + Mẫu mã bên cạnh chất lượng , tính năng , kiểu dáng tính độc đáo hay sự khác biệt nổi bật của một sản phẩm so với sản phẩm khác , bao bì cung là nhân tố quan trọng của sản phẩm . Bao bì phải đa dạng phong phú , đẹp mắt hợp thị hiếu người tiêu dùng nhất là thị thường xuất khẩu . + Nâng cao năng lực quản lý bằng cách nâng cao trình độ lao động , quy hoạch và hình thành các trường đào tạo phục vụ cho từng ngành nghề đặc biệt đào tạo kỹ năng quản lý doanh nghiệp , quản lý kỹ thuật , quản lý chất lượng , makéting..nhằm đáp ứng cho nền công nghiệp hiện đại và cho tăng trưởng chung của nền kinh tế. + Nâng cao năng xuất lao động , hạ giá thành sản phẩm , hạ chi phí sản xuất NÕu g¹t bá tÝnh chÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®i th× nh÷ng nguyªn lý vÒ chu chuyÓn cña t­ b¶n còng thÝch øng ®èi víi kinh tÕ ë n­íc ta hiÖn nay. Trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, nÕu chóng ta cµng rót ng¾n ®­îc thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian l­u th«ng, th× viÖc sö dông c¸c nguån nh©n lùc, vËt lùc vµ tµi lùc cµng ®­îc hîp lý, cã lîi cho x· héi. H¬n n÷a, n­íc ta ®ang cã nguy c¬ bÞ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu n­íc kh¸c trong khu vùc do ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp l¹i ph¶i ®i lªn trong m«i tr­êng c¹nh tranh gay g¾t, nªn trong s¶n xuÊt ®ßi hái chóng ta ph¶i quay nhanh, sö dông vèn mét c¸ch hîp lý vµ cã hiÖu qu¶. Cã nh­ vËy míi n©ng cao ®­îc lîi nhuËn, gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn nhanh h¬n. Ch­¬ng 2 C¹nh tranh cña doanh nghiÖp ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 2.1. C¹nh tranh quèc tÕ 2.1.1. Kh¸i niÖm - Néi dung C¹nh tranh tõ l©u ®· ®­îc coi lµ nguån gèc t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Kinh tÕ häc ®Þnh nghÜa c¹nh tranh lµ sù tranh giµnh thÞ tr­êng ®Ó tiªu thô s¶n phÈm gi÷a c¸c doanh nghiÖp. Nh­ vËy, ®· lµ kinh tÕ thÞ tr­êng th× ®­¬ng nhiªn cã c¹nh tranh vµ c¹nh tranh theo nghÜa lµ tranh giµnh kh¸ch hµng th× chØ cã trong khu«n khæ cña kinh tÕ thÞ tr­êng. C¹nh tranh cã nhiÒu lo¹i tuú theo gi¸c ®é nghiªn cøu mµ ph©n chia , theo kh¸i niÖm trªn chóng ta chia c¸c tr¹ng th¸i c¹nh tranh lµm hai lo¹i: c¹nh tranh hoµn h¶o vµ c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o. C¹nh tranh hoµn h¶o lµ t×nh tr¹ng thÞ tr­êng trong ®ã sè ng­êi mua vµ sè ng­êi b¸n mét mÆt hµng ®ång nhÊt, nhiÒu ®Õn nçi kh«ng ai cã kh¶ n¨ng ¶nh h­ëng ®Õn gi¸ c¶ thÞ tr­êng. T×nh tr¹ng thÞ tr­êng kh«ng ®¹t ®­îc nh­ trªn tøc lµ cã Ýt nhÊt mét ng­êi b¸n hµng lín ®Õn møc cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn gi¸ c¶ thÞ tr­êng, th× ®­îc coi lµ c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o hay cßn gäi lµ t×nh tr¹ng ®éc quyÒn. Theo C.M¸c, c¹nh tranh lµ h×nh thøc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt nh»m gµnh gËt nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi nhÊt vÒ s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸. C¬ së cña c¹nh tranh lµ chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. ChÕ ®é nµy ®Î ra c¹nh tranh, chÌn Ðp lÉn nhau theo kiÓu c¸ lín nuèt c¸ bÐ. Trong s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa tån t¹i hai lo¹i c¹nh tranh: c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh. + C¹nh tranh trong néi bé ngµnh lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c xÝ nghiÖp trong cïng mét ngµnh, cïng s¶n xuÊt ra mét lo¹i hµng ho¸ nh»m môc ®Ých tiªu thô hµng ho¸ cã lîi h¬n ®Ó thu lîi nhuËn siªu ng¹ch. BiÖn ph¸p c¹nh tranh: c¸c nhµ t­ b¶n th­êng xuyªn c¶i tiÕn kü thuËt, n©ng cao cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n, n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng nh»m lµm cho gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ xÝ nghiÖp s¶n xuÊt ra thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. KÕt qu¶ cña c¹nh tranh néi bé ngµnh lµ h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ x· héi cña tõng lo¹i hµng ho¸. + C¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c nhµ t­ b¶n kinh doanh trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau nh»m môc ®Ých t×m n¬i ®Çu t­ cã lîi h¬n. BiÖn ph¸p c¹nh tranh: tù do di chuyÓn t­ b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c tøc lµ tù ph¸t ph©n phèi t­ b¶n vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. KÕt qu¶ cuéc c¹nh tranh nµy lµ h×nh thµnh dÇn tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. Søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp suy cho cïng thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng tiªu thô s¶n phÈm mµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ra. Thùc tiÔn cho thÊy kh«ng Ýt c¸c doanh nghiÖp khi míi thµnh lËp cã nhµ x­ëng, m¸y mãc vµ c¸c c¬ së vËt chÊt kh¸c kh¸ ®å sé song sau mét thêi gian do s¶n phÈm s¶n xuÊt ra cã søc c¹nh tranh yÕu, khã tiªu thô, nªn ph¶i thu hÑp dÇn s¶n xuÊt cuèi cïng lµ ®ãng cöa. Nh­ vËy, cã thÓ hiÓu søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ tæng thÓ c¸c yÕu tè g¾n trùc tiÕp víi hµng ho¸ cïng víi c¸c ®iÒu kiÖn c«ng cô vµ biÖn ph¸p cÊu thµnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®­îc doanh nghiÖp sö dông trong ganh ®ua víi nhau nh»m chiÕm lÜnh thÞ tr­êng, g._.iµnh kh¸ch hµng vµ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho doanh nghiÖp bao gåm: kh¶ n¨ng ¸p dông khoa häc kÜ thuËt vµ qu¶n lÝ hiÖn ®¹i, kh¶ n¨ng n¾m b¾t vµ xö lÝ th«ng tin, kh¶ n¨ng to¹ ra ph­¬ng thøc phôc vô vµ thanh to¸n trong s¶n xuÊt kinh doanh, kh¶ n¨ng t¹o lËp vµ duy tr× ch÷ tÝn - th­¬ng hiÖu, kh¶ n¨ng chÊp nhËn sù m¹o hiÓm, rñi ro trong c¹nh tranh. Ngoµi ra cßn mét sè lo¹i c¹nh tranh kh¸c nh­ : c¹nh tranh gi÷a bªn mua vµ bªn b¸n, c¹nh tranh gi¸ c¶ vµ chi phÝ gi¸ c¶ , c¹nh tranh trong n­íc vµ c¹nh tranh quèc tÕ….. 2.1.2. Vai trß cña c¹nh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng: C¹nh tranh lµ c¬ chÕ ®iÒu chØnh linh ho¹t s¶n xuÊt x· héi vµ do ®ã lµm cho sù ph©n bè c¸c nguån lùc kinh tÕ cña x· héi mét ch¸ch tèi ­u .Môc ®Ých ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp lµ v× lîi nhuËn tèi ®a, ®ã hä sÏ ®Çu t­ vµo n¬i cã lîi nhuËn cao , tøc lµ nguån lùc kinh tÕ x· héi ®­îc chuyÓn ®Õn n¬i mµ chóng ®­îc sö dông hiÖu qu¶ nhÊt . C¹nh tranh kÝch thÝch tiÕn bé kü thuËt , ¸p dông c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt .Ng­êi s¶n xuÊt nµo cã kü thuËt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn sÏ thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch .Do ®ã c¹nh tranh lµ ¸p lùc ®èi víi ng­êi s¶n xuÊt , buéc hä ph¶i c¶i tiÕn kü thuËt , nhê ®ã mµ kü thuËt vµ c«ng nghÖ cña toµn x· héi ®­îc ph¸t triÓn . C¹nh tranh gãp phÇn t¹o nÒn c¬ së cho sù ph©n phèi thu nhËp lÇn ®Çu . Ng­êi s¶n xuÊt nµo cã n¨ng suÊt , chÊt l­îng hiÖu qu¶ cao sÏ cã thu nhËp cao .§ång thêi th«ng qua c¹nh tranh nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng ®­îc ®¸p øng . C¹nh tranh x¶y ra th­êng xuyªn m¹nh ®­îc , yÕu thua c¸c chñ thÓ hµnh vi kinh tÕ thÝch øng víi thÞ tr­êng th× tån t¹i vµ ph¸t triÓn , ngùoc l¹i chñ thÓ hµnh vi kh«ng thÝch øng víi thi tr­êng sÏ bÞ ®µo th¶i . 2.1.2. C¸c doanh nghiÖp n­íc ta cã lîi thÕ hay bÊt lîi trong c¹nh tranh Thùc chÊt cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ thÕ giíi lµ më réng c¹nh tranh tõ ph¹m vi quèc gia ra ph¹m vi khu vùc thÕ giíi. ChiÕn th¾ng trong c¹nh tranh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó doanh nghiÖp tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Trong bÊt luËn tr­êng hîp nµo muèn chiÕn th¾ng trong c¹nh tranh, doanh nghiÖp ph¶i cã lîi thÕ h¬n so víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c s¶n xuÊt s¶n phÈm cïng lo¹i. C¸c biÓu hiÖn lîi thÕ c¹nh tranh cã tÝnh then chèt lµ gi¸ c¶, chÊt l­îng, sù kh¸c biÖt ho¸ s¶n phÈm, tèc ®é cung øng. Muèn cã lîi thÕ c¹nh tranh vÒ gi¸ doanh nghiÖp ph¶i s¶n xuÊt s¶n phÈm víi chi phÝ thÊp h¬n chi phÝ c¸c doanh nghiÖp cïng ngµnh, gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ chi phÝ kh¸c thÊp lµ c¬ së ®Ó x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch gi¸ c¶, c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp. Cã thÓ nãi mét doanh nghiÖp hoµn toµn cã lîi thÕ c¹nh tranh vÒ gi¸ c¶ nÕu gi¸ thµnh s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®ã thÊp nhÊt vµ c¸c nhµ qu¶n trÞ biÕt dùa trªn c¬ së chi phÝ thÊp mµ ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch gi¸ c¶ thÝch hîp. Doanh nghiÖp cã lîi thÕ vÒ chÊt l­îng vµ kh¶ n¨ng kh¸c biÖt ho¸ s¶n phÈm nÕu doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng t¹o ra s¶n phÈm cã chÊt l­îng kh«ng thu kÐm c¸c doanh nghiÖp cïng ngµnh ®Æc biÖt lµ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh chñ yÕu vµ cã kh¶ n¨ng lu«n lu«n t¹o ra s¶n phÈm kh¸c biÖt so víi s¶n phÈm cïng lo¹i. §­¬ng nhiªn muèn cã lîi thÕ c¹nh tranh vÒ chÊt l­îng vµ sù kh¸c biÖt ho¸ s¶n phÈm th× tr­íc hÕt ph¶i lµ doanh nghiÖp cã ®éi ngò c¸n bé nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn víi chÊt l­îng cao, cã c«ng nghÖ kÜ thuËt hiÖn ®¹i. Doanh nghiÖp sÏ cã lîi thÕ vÒ tèc ®é cung øng nÕu khi cã bÊt k× lo¹i cÇu nµo míi xuÊt hiÖn trªn thÞ tr­êng doanh nghiÖp ®Òu cã thÓ cung cÊp ®­îc sím h¬n c¸c doanh nghiÖp kh¸c. Muèn v©y tr­íc hÕt doanh nghiÖp ph¶i cã ®éi ngò c¸n bé nghiªn cøu ph¸t triÓn m¹nh. §éi ngò nµy cã ®ñ kh¶ n¨ng nhanh chãng nghiªn cøu thµnh c«ng c¸c s¶n phÈm míi tõ c¸c ý t­ëng dï chØ lµ rÊt nhá. §Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng më réng vµ ph¸t triÓn cña s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng khu vùc vµ quèc tÕ chóng ta cÇn ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam. + VÒ lîi thÕ gi¸ c¶: MÆc dï ®· cã nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh song mét thùc tr¹ng tån t¹i cho ®Õn nay lµ gi¸ c¶ s¶n phÈm do c¸c doanh nghiÖp do n­íc ta s¶n xuÊt ®ang qu¸ cao so víi c¸c n­íc trong khu vùc, nhiÒu s¶n phÈm s¶n xuÊt trong n­íc nh­ ho¸ chÊt c¬ b¶n, s¾t thÐp, ph©n bãn, xi m¨ng, kÝnh x©y dùng cã møc gi¸ cao h¬n c¸c mÆt hµng cïng lo¹i ngo¹i nhËp khÈu tõ 20 - 40%, ®­êng th« 70-80%. Cã nhiÒu nguyªn nh©n ch¼ng h¹n ë c¸c c«ng tr×nh ®Çu t­, vÊn ®Ò ®Çu t­ x©y dùng víi chÊt l­îng thÊp vµ chi phÝ qu¸ cao do tØ lÖ thÊt tho¸t lín trong ®Çu t­ ®ang lµ vÊn ®Ò bøc xóc. Gi¸ ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n cao ®· bao hµm trong ®ã c¶ gi¸ mua s¾m thiÕt bÞ, m¸y mãc cao. Râ rµng lµ tÊt c¶ nh÷ng thÊt tho¸t trong ®Çu t­ ®ang diÔn ra kh«ng cã c¸ch nµo kh¸c lµ chuyÓn vµo chi phÝ s¶n xuÊt s¶n phÈm ®Èy gi¸ thµnh lªn cao. Trong lÜnh vùc qu¶n trÞ lao ®éng lµ vÊn ®Ò n¨ng suÊt lao ®éng thÊp do sö dông qu¸ nhiÒu lao ®éng víi tr×nh ®é tay nghÒ thÊp nªn chi phÝ lao ®éng trong gi¸ thµnh s¶n phÈm cña doanh nghiÖp n­íc ta lµ cao. Sö dông qu¸ nhiÒu lao ®éng qu¶n trÞ võa dÉn ®Õn chi phÝ cho ho¹t ®éng qu¶n trÞ cao l¹i võa dÉn ®Õn gia t¨ng nhiÒu trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng nµy. nh­ thÕ nÕu chØ nhÊn m¹nh ®Õn gi¸ c¶ nh©n c«ng rÎ mµ kh«ng ph©n tÝch viÖc sö dông lao ®éng vµ chi phÝ lao ®éng, chi phÝ cho ho¹t ®éng qu¶n trÞ trong gi¸ thµnh sÏ dÔ lÇm t­ëng lµ c¸c doanh nghiÖp n­íc ta ®ang cã lîi thÕ vÒ gi¸ c¶ do gi¸ nh©n c«ng rÎ. Gi¸ c¶ nguyªn vËt liÖu cao do bÊt lîi vÒ s¶n xuÊt nguyªn vËt liÖu víi quy m« nhá, manh món, vÊn ®Ò ®éc quyÒn trong s¶n xuÊt cung øng. RÊt nhiÒu ng­êi lÇm t­ëng r»ng chi phÝ vËt t­ nhËp ngo¹i th× cao song thùc tÕ gi¸ c¶ cña ta cao h¬n tõ 1,2 - 1,4 lÇn. Thªm vµo ®ã møc tiªu hao nguyªn vËt liÖu cña n­íc ta cao h¬n so víi c¸c n­íc trong khu vùc. + VÒ chÊt l­îng vµ sù kh¸c biÖt ho¸ s¶n phÈm: Trõ s¶n phÈm do c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi vµ doanh nghiÖp liªn doanh s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp n­íc ta hiÖn nay th× ®­îc ®¸nh gi¸ chung lµ ®¬n ®iÖu, chÊt l­îng kÐm kh«ng æn ®Þnh, nhiÒu s¶n phÈm gÇn nh­ mÊt thÞ tr­êng nh­ xe ®¹p, qu¹t ®iÖn, ®éng c¬ diezel... chÊt l­îng s¶n phÈm chÞu ¶nh h­ëng cña nhiÒu nh©n tè trong ®ã theo c¸c chuyªn gia cã kho¶ng 94% do toµn bé hÖ thèng g©y ra. c¬ së ®¶m b¶o hÖ thèng qu¶n trÞ ®Þnh h­íng chÊt l­îng chÝnh lµ bé tiªu chuÈn ISO9000. + VÒ tèc ®é cung øng: mÆc dï trªn ph­¬ng diÖn lÝ thuyÕt vÊn ®Ò rÊt ®¬n gi¶n lµ kinh doanh, doanh nghiÖp nµo nhanh chãng n¾m b¾t vµ ®¸p øng yªu cÇu thÞ tr­êng th× doanh nghiÖp ®ã cã c¬ héi kiÕm ®­îc nhiÒu lîi nhuËn song trªn thùc tÕ hÇu nh­ c¸c doanh nghiÖp n­íc ta ch­a tÝnh ®Õn ®iÒu nµy. Kh¶ n¨ng nhanh chãng ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng xuÊt hiÖn trªn thÞ tr­êng cña c¸c doanh nghiÖp n­íc ta cßn h¹n chÕ. Cã thÓ nãi trªn thÞ tr­êng quèc tÕ c¸c doanh nghiÖp n­íc ta ch­a cã quan niÖm cÇn ®i tr­íc thiªn h¹ trong vÊn ®Ò ®¸p øng nhu cÇu vµ l¹i cµng ch­a cã n¨ng lùc ®Ó thùc hiÖn ph­¬ng ch©m nµy 2.2. C¬ héi vµ th¸ch thøc cña doanh nghÖp viÖt nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ: 2.2.1.Vai trß cña c¸c doanh nghiÖp viÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ : C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cã vai trß quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn vµ héi nhËp cña nÒn kinh tÕ n­íc ta v× doanh nghiÖp lµ nh÷ng chñ thÓ kinh tÕ t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi , lµ n¬i diÔn ra qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô , qu¸ tr×nh cung cÇu , qu¸ tr×nh mua b¸n . Do vËy trong nÒn kinh tÕ thi tr­êng , doanh nghiÖp lµ ng­êi ®Çu tiªn tham gia vµo qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ .§ãng vai trß lµ cÇu nèi , g¾n kÕt c¸c qu¸ tr×nh trong n­íc vµ trong khu vùc , kinh tÕ thÕ giíi . ý nghÜa cao h¬n lµ gãp phÇn sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc cña ®Êt n­íc lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· tõng b­íc tiÕp cËn vµ më réng thÞ phÇn c¸c s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ , gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc xuÊt khÈu cña ViÖt Nam , t¹o ®iªï kiÖn ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn theo chiÒu s©u theo h­íng chuyªn m«n ho¸ , tËn dung lîi thÕ so s¸nh . Thóc ®Èy qu¸ tr×nh tham gia vµo sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ cña ViÖt Nam . Më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu hiÖn ®ang lµ nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu cña th­¬ng m¹i ViÖt Nam vµ thùc hiÖn nhiÖm vô nµy kh«ng ai kh¸c chÝnh lµ doanh nghiÖp .Gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp gãp phÇn lµm c©n b»ng c¸n c©n th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam , gi¶m nhËp siªu , c¬ cÊu thÞ tr­êng c©n ®èi , h¹n chÕ nh÷ng rñi ro trong th­¬ng m¹i quèc tÕ æn ®Þnh møc t¨ng tr­ëng ngo¹i th­¬ng , gãp phÇn gi÷ v÷ng møc t¨ng tr­ëng æn ®Þnh cho toµn bé nÒn kinh tÕ . §Õn nay, ViÖt Nam ®· cã quan hÖ víi gÇn 200 n­íc , ký hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i víi 86 n­íc .Tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu n¨m 2002 lªn ®Õn 36,4 tû USD , gÊp 29,3 lÇn n¨m 1976, gÊp 14,2 lÇn n¨m 1985, vµ gÊp 7.1 lÇn n¨m 1990; trong ®ã xuÊt khÈu ®¹t 16,7 tû USD; gÊp 117,6 lÇn n¨m 1976; gÊp 23,9 lÇn n¨m 1985 vµ gÊp trªn 6,9 lÇn n¨m 1990 . XuÊt khÈu ®· chiÕm 46 3% GPP , vµo lo¹i cao trªn thÕ giíi kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 210 USD/ng­êi , v­ît qua møc trung b×nh cña mét n­íc kÐm ph¸t triÓn. Trong thêi ®¹i ngµy nay kh«ng mét nÒn kinh tÕ nµo cã thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ nÕu kh«ng tiÕn hµnh quan hÖ th­¬ng m¹i “ më cöa” héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi . §èi víi nÒn kinh tÕ cã quy m« nhá vµ l¹c hËu nh­ ViÖt Nam , nÕu kh«ng më cöa héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu v­c vµ thÕ giíi thÞ sÏ kh«ng ph¸t triÓn nhanh ®­îc vµ sÏ vÜnh viÔn bÞ tôt hËu víi thÕ giíi vµ khu vùc . Quy m« vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng cña tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô cña ViÖt Nam cã ý nghÜa gãp phÇn quyÕt ®Þnh ®Õn “ ®é më “ chung cña nÒn kinh tÕ ,còng nh­ héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi . V× vËy sù më réng ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ, sù ph¸t triÓn nhanh cña ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam ®Æc biÖt lµ xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp sÏ lµ mét trong nh÷ng ®éng tr­îc tiÕp thóc ®©û tèc ®é t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam còng nh­ tèc ®é héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc. Sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng cña doanh nghiÖp ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· t¹o niÒm tin cho nh÷ng nhµ ®µu t­ n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo vèn ViÖt Nam .Qu¸ tr×nh nµy ®· thóc ®Èy tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam theo h­íng chñ ®éng héi nhËp vµ ®I vµo chiÒu s©u cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ , gãp phÇn t¨ng thªm sù hÊp dÉn vµo thÞ tr­êng tiªu thô ®Çy tiÒm n¨ng nay víi 80 triÖu d©n vµ nguån nh©n c«ng rÎ, khuyÕn kÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c luång vèn tõ c¸c n­íc chuyÓn vµo víi c«ng nghÖ míi , céng nghÖ sö dông nhiÒu lao ®éng vµ kü n¨ng qu¶n lý ®i kÌm theo nã .N¨m 2001, FDI vµo ViÖt Nam ®¹t 1,3 tû USD; n¨m 2002 lµ 1,2 tû USD vµ 8 th¸ng ®Çu n¨m 2003 lµ 1,6 tû USD cao h¬n c¶ n¨m 2001 .§Õn nay ®· cã 75 n­íc vµ vïng l·nh thæ cã dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam , trong ®ã cã gÇn 100 c«ng ty xuyªn quèc gia .Khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi hiÖn chiÕm gÇn 20% tæng sè vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn , gÇn 38 % gi¸ trÞ xuÊt khÈu c«ng nghiÖp, 50 % xuÊt khÈu t¹o ra viÖc lµm trùc tiÕp cho 600 ngh×n lao ®éng . Tõ n¨m 1993 ®Õn nay , nguån ODA cam kÕt ®¹t 23,64 tû USD ®· gi¶i ng©n trªn 11 tû USD .§Çu t­ n­íc ngoµi ®· gãp phÇn ph¸ thÕ bao v©y cÊm vËn më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam gia nhËp ASEAN, ký hiÖp ®Þnh khung víi Eu vµ ký hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i song ph­¬ng víi Mü , t¨ng c­êng thÕ vµ lùc cña n­íc ta trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ , gãp phÇn gia t¨ng vµ kh«i phôc nguån vè ODA. Nguån vèn ®ãng gãp cña doanh nghiÖp ®· bæ sung t¹o thµnh nguån lùc quan träng cho ®Çu t­ ph¸t triÓn t¹o thÕ vµ lùc ph¸t triÓn míi cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong tݪn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ . Th«ng qua nguån vèn néi lùc mµ nhiÒu nguån lùc trong n­íc ®­îc khai th¸c sö dông t­¬ng ®èi hiÖu qu¶ , ®ång thêi gióp ViÖt Nam chñ ®éng h¬n trong viÖc ®Çu t­ vµo kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi vµo nh÷ng vïng khã kh¨n . Cïng víi viÖc t¨ng c­êng bæ sung nguån vèn bæ sung vµo ®Çu t­ t¸i s¶n xuÊt doanh nghiÖp lµ viÖc ®æi míi t­ duy ¸p dông nhiÒu c«ng nghÖ míi hiÖn ®¹i , c¸ch thøc tæ chøc qu¶n lý , ®iÓn h×nh nh­ viÔn th«ng ,dÇu khÝ, ho¸ chÊt , ®iÖn tö , tin häc ®· t¹o ra nhiÒu b­íc ngoÆt quan träng trong mét sè ngµnh kinh tÕ mòi nhän cña ®Êt n­íc víi nh÷ng m« h×nh qu¶n lý vµ ph­¬ng thøc kinh doanh hiÖn ®¹i .Nh×n chung trong n­íc ®É cã ®­îc thiÕt bÞ ®ång bé víi tr×nh ®é cao h¬n hoÆc t­¬ng ®­¬ng tr×nh ®é cña thiÕt bÞ tiÕn thuéc lo¹i phæ cËp cña c¸c n­íc trong khu vùc . Cïng víi sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt , kinh doanh , c¸c doanh nghiÖp ®· tÝch cùc tham gia ph¸t triÓn nguån lùc , t¹o c«ng ¨n viÖc lµm vµ æn ®inh kinh tÕ – x· héi cña ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi .C¸c doanh nghiÖp lµ n¬I thu hót , sö dông hµng v¹n lao ®éng trùc tiÕp vµ lao ®én gi¸n tiÕp nhÊt lµ trong lÜnh vùc gia c«ng chÕ biÕn , s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu nh­ dÖt may , dµy dÐp…tõ thùc tÕ c«ng viÖc ng­êi lao ®éng ®­îc doanh nghiÖp ®µo t¹o n©ng cao tay nghÒ,tiÕp thu c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ rÒn luyªn t¸c phong c«ng nghiÖp .trong ®ã mét sè ng­êi ®· cã n¨ng lùc qu¶n lý, ®ñ søc thay thÕ c¸c chuyªn gia n­íc ngoµi ®em l¹i nguån thu nhËp æn ®Þnh ®¸ng kÓ cho ng­êi lao ®éng vµ t¨ng søc mua cña thÞ tr­êng trong n­íc. 2.2.2. C¬ héi vµ th¸ch thøc cña doanh nghiÖp ViÖt Nam trong qua tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ : Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ sÏ t¹o ra nhiÒu c¬ héi cho doanh nghiÖp ViÖt Nam më réng quan hÖ , tiÕp cËn c¸c ph­¬ng thøc qu¶n lý tiªn tiÕn tiÕp thu nh÷ng thnµh tùu khoa häc c«ng nghÖ míi vµ tham gia vµo cuéc c¹nh tranh diÔn ngµy cµng gay g¾t gi÷a c¸c quèc gia trªn thÕ giíi . Qu¸ tr×nh héi nhËp t¹o ra mét ¸p lùc buéc c¸c doanh nghiÖp trong n­íc phØa tiÕn hµnh ®æi míi xo¸ bá t­ t­ëng û l¹i dùa vµo sù ñng hé cña nhµ n­íc, tõ ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt trong n­íc ph¸t triÓn Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ qóa tr×nh hîp t¸c trªn c¬ së cã ®i cã l¹i , trong ®ã c¸c quèc gia giµnh cho nhau sù ­u ®·i trªn c¬ së t«n träng , chÊp nhËn c¸c luËt lÖ vµ tËp qu¸n quèc tÕ .GATT ®· kh¼ng ®Þnh môc tiªu naú tõ khi thµnh lËp vµ nhÊn m¹nh ®Õn viÖc xo¸ bá ph©n biÖt ®èi xö trong c¸c quan hÖ th­¬ng m¹i g©y trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi . Héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu sÏ gióp cho doanh nghiÖp n­íc ta tr¸nh ®­îc khái t×nh tr¹ng bÞ chin Ðp , ph©n biÖt ®èi xö trong c¸c quan hÖ th­¬ng mai trªn thÞ tr­êng , tõng b­íc t¹o dùng thÕ vµ lùc trªn th­¬ng tr­êng quèc tÕ . TÊt c¶ c¸c tæ chøc th­¬ng m¹i khu vùc vµ thÕ giíi ®Òu cã mét môc tiªu chung lµ xo¸ bá tÊt c¶ c¸c rµo c¶n ®èi víi qu¸ tr×nh giao l­u kinh tÕ , thu¬ng m¹i . Trong qu¸ tr×nh tham gia héi nhËp , c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ cã ®iÒu kiÖn më réng thÞ tr­êng do ®­îc h­ëng c¸c nguyªn t¾c b×nh ®¼ng trong quan hÖ kinh tÕ , c¸c ­u ®·i trong th­¬ng m¹i (MFN,GSP..) vµ lîi Ých cña viÖc xo¸ bá c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan. Còng trong qu¸ tr×nh héi nhËp , c¸c doanh nghiÖpncã ®iªï kiÖn tham ra s©u vµo hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng cña thÕ giíi , ph¸t huy ®­îc hÕt nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cña m×nh . Ngoµi ra c¸cdoanh nghiÖp ViÖt Nam cßn ®­îc h­ëng lîi th«ng viÖc vËn dông nh÷ng ­u ®·i riªng vµ miÔn trõ dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn . Nh÷ng ­u ®·i nµy sÏ gãp phÇn trî gióp doanh nghiÖp ViÖt Nam cã thÓ võa ®ång thêi x©y dùng lé tr×nh x©ydùng héi nhËp cã hiÖu qu¶ , võa duy tr× ®­îc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn s¶n xuÊt , n©ng cao tÝnh c¹nh tranh cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc còng nh­ trong thÞ tr­êng ngoµi n­íc. Tham gia héi nhËp vµ chÊp nhËn c¸c thÓ chÕ th­¬ng m¹i quèc tÕ sÏ dÇn t¹o lËp vµ cñng cè niÒm tin cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo c¬ chÕ , chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam .C¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam sÏ dÇn ®­îc ®iªï chØnh theo chuÈn mùc vµ th«ng lÖ quèc tÕ , tõng b­íc t¹o dung mét m«i tr­êng ®Çu t­ th«ng tho¸ng vµ b×nh ®¼ng .§ång thêi ViÖt Nam còng cã c¬ héi tiÕp cËn c¸c nguån vèn ­u ®·i vµ c¸c h×nh thøc tÝn dông , tµi chî cña c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh quèc tÕ nh­ WB , IMF, ADB , ODA , …®©y thùc sù lµ m«i tr­êng thuËn lîi cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn . Ngoµ ra ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn thu hót ®Çu t­ tõ n­íc ngoµi khu vùc nh÷ng n­íc thõa vèn vµ ®ang cã sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu m¹nh sang c¸c ngµnh cã hµm l­îng cao, sö dông Ýt c«ng nh©n trong khu vùc nh­ Xingapo, Malaixia…®· më ra c¬ héi cho ViÖt Nam tiÕp thu c«ng nghÖ vµ ®µo t¹o kü thuËt ca ë c¸c nghµnh cÇn nhiÒu lao ®éng mµ c¸c n­íc ®ã ®ang cÇn chuyÓn giao .C¸c nhµ ®Çu t­ rtong ASEAN sÏ quan t©m ®Õn sù di chuyÓn cña mét sè ngµnh sane xuÊt tiªu tèn nhiÒu lao ®énh sang viÖt Nam, bëi v× mét sè n­íc thµnh viªn ASEAN kh¸c b¾t ®µu mÊt ®i lîi thÕ nguån lao ®éng gi¸ rÎ tham gia cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam Ýt nhÊt còng sÏ t¹o ra mét sè thuËn lîi vÒ thñ tôc hµnh chÝnh vµ vÒ t©m lý cho c¸c nhµ ®Çu t­ . §èi víi c¸c n­íc ngoµi khèi ASEAN nguyªn t¾c h¸ng ho¸ xuÊt xø cña ASEAN ®· ®­îc quy ®Þnh theo tho¶ thuËn AFTA , c¸ nhµ ®µu t­ ngoµi khu vùc sÏ ®Æt ViÖt Nam trong chiÕn l­îc bè trÝ c¸c ®iÓm s¶n xuÊt trong ph¹m vi toµn khu vùc theo h­íng triÓn khai ph©n c«ng lao ®éng , chuyªn m«n ho¸ néi bé doanh nghiÖp ®Ó cã thÓ ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam so víi c¸c n­íc ASEAN kh¸c . ViÖt nam cã mét nguån nh©n lùc dåi dµo gãp phÇn lµm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp viÖt nam trªn thÞ tr­êng. Nhãm hµng xuÊt khÈu chiÕm tû träng kh¸ lín vµ kim ng¹ch cao cña viÖt nam chñ yÕu dùa vµo c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh c«ng nghiÖp cã lîi thÕ lµ hµm l­îng lao ®éng cao, chñ yÕu dùa vµo nguån lao ®éng dåi dµo. Trong c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn nµy, hµng gia c«ng cßn chiÕm tû träng lín nh­ dÖt, may, giÇy, dÐp…. Nh÷ng mÆt hµng nµy, hiÖn ®ang cã søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi lµ do gi¸ nh©n c«ng rÎ vµ sù khÐo lÐo cña ®éi ngò c«ng nh©n. HiÖn nay, gi¸ lao ®éng cña c«ng nh©n ViÖt nam ®­îc ®¸nh gi¸ thÊp nhÊt trong khu vùc. Gi¸ lao ®éng rÎ lµ mét yÕu tè t¹o ra søc c¹nh tranh cho nh÷ng ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng d©y chuyÒn. C¸c doanh nghiÖp trong ngµnh c«ng nghiÖp l¾p r¾p ®iÖn tö, dÖt may…lµ mét vÝ dô vÒ lîi thÕ c¹nh tranh cña nh÷ng doanh nghiÖp nµy do hµm l­îng lao ®éng cao, gi¸ nh©n c«ng rÎ. Tham gia hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ chÝnh lµ c¸c c¬ héi ®Ó c¸c doanh nghiÖp n­íc ta tham gia vµo viÖc thiÕt lËp nh÷ng "luËt ch¬i" quèc tÕ, t¹o thÕ v÷ng ch¸c h¬n trong c¸c quan hÖ kinh tÕ, th­¬ng m¹i trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng yÕu tè thuËn lîi, trong qu¸ tr×nh héi nhËpkinh tÕ quèc tÕ, c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam còng ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc ®ã lµ: NÒn kinh tÕ ViÖt nam cã xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp, søc c¹nh tranh cña c¶ nÒn kinh tÕ cßn yÕu kÐm. Tham gia héi nhËp lµ chÊp nhËn c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp quy m« lín tõ bªn ngoµi ë c¶ trªn thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc. Lµ mét n­íc ®i sau ViÖt nam sÏ ph¶i ®èi phã víi nhiÒu th¸ch thøc, nhÊt lµ trong qu¸ tr×nh tù do ho¸ ®ang diÔn ra víi quy m« réng vµ s©u s¾c h¬n. Do duy tr× chÝnh s¸ch b¶o hé kÐo dµi , c¸c doanh nghiÖp viÖt nam ®· bÞ tôt hËu kh¸ xa so víi c¸c doanh nghiÖp trong khu vùc trong viÖc t¹o dùng cho riªng m×nh c¸c thÕ m¹nh c¹nh tranh vµ c¸ch tiÕp cËn thÞ tr­êng. C¸c ngµnh hµng nh­ n«ng s¶n, c«ng nghiÖp « t«, xe m¸y, trang thiÕt bÞ gia dông,s¾t thÐp, xi m¨ng, s¶n phÈ c¬ khÝ…sÏ ph¶i chÞu søc Ðp c¹nh trang gay g¾t tõ c¸c daonh nghiÖp n­íc ngoµi khi c¸c hµng rµo b¶o hé bÞ rì bá . kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸ doanh nghiÖp ViÖt Nam ®­îc h­ëng lîi tõ viÖc x©m nhËp thi tr­êng quèc tÕ sÏ rÊt h¹n chÕ nÕu b¶n th©n doanh nghiÖp kh«ng cã sù c¶i tiÕn , thay ®æi c«ng nghÖ , n©ng cao chÊt l­îng s¶ phÈm , h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm … Néi lùc cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cßn thÊp kÐm §a sè c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ kinh doanh hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng thÕ giíi cã quy m« võa vµ nhá , tiÒm lùc vÒ vèn vµ nh©n lùc rÊt h¹n chÕ .Muèn t¨ng c­êng xuÊt khÈu , hµng ho¸ cña c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi .VÊn ®Ò cèt lâi trong c¹nh tranh hµng ho¸ lµ néi lùc , n¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp . Tronh khi ®ã, c¬ cÊu s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu cßn l¹c hËu so víi n­íc kh¸c , møc ®é c«ng nghiÖp ho¸ cßn thÊp do c«ng nghÖ s¶n xuÊt c¸c ngµnh nµy cßn ë møc trung b×nh , them chÝ cßn l¹c hËu tõ mét ®Õn hai thÕ hÖ so víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c . MÆt kh¸c c¸c doanh nghiÖp cña ViÖt Nam cßn non trÎ vµ phÇn nµo cßn long tóng tr­íc qu¸ tr×nh chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng . §©y cã thÓ coi lµ mét yÕu tè chÝnh lµm cho hµng ho¸ xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ch­a cã tªn tuæi trªn thÞ tr­¬ng thÕ giíi . Nh×n chung thiÕt bi c«ng nghÖ cña c¸c doanh nghiÖp trong c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam lµ l¹c hËu so víi c¸c n­íc kh¸c .VÝ dô trong nhiÒu doanh nghiÖp cßn sö dông c«ng nghÖ l¹c hËu cña Liªn X«, Trung Quèc nh­ chÌ, dÖt …; nghµnh may , da dÇy chñ yÕu lµ gia c«ng , trong c¸c nghµnh dÖt cßn sö dông thiÕt bÞ cña Trung Quèc tõ nh÷ng n¨m 60; ngµnh ®iÖn tö vµ tin häc mÆc dï lµ ngµnh míi vµ cã tèc ®é ph¸t triÓn nhanh ( kho¶ng 20% n¨m ) cã ®iÒu cËn tiÕp cËn víi c«ng nghÖ míi , nh­ng tr×nh ®é c«ng nghÖ vÉn cßn thÊp , chñ yÕu lµ l¾p gi¸p CKD , ch­a lµm chñ ®­îc “ kü thuËt nguån “ th× kh«ng ®ùoc chuyÓn giao c«ng nghÖ . Theo c¸c chuyªn gia ®¸nh gi¸ th× c«ng nghÖ trong c¸c lÜnh vùc nµy l¹c hËu so víi c¸c n­íc n­íc trong khu vùc kho¶ng 10 n¨m vµ mét thÕ hÖ 20 n¨m so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi . MÆc dï nhiÒu doanh nghiÖp còng ®· cè g¾ng ®Çu t­ ®æi míi trang thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ nh­ nhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ míi nh­ng míi ë tong phÇn , tong c«ng ®o¹n chø ch­a ®ång bé . Nguyªn nh©n lµ do thiÕu vèn , thªm vµo ®ã lµ c¬ chÕ cho vay ch­a phï hîp víi ®Çu t­ c«ng nghÖ cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu . §¸nh gi¸ chung tr×nh ®é c«ng nghÖ cña ViÖt Nam cßn ë møc trung b×nh thÊp, cã nhiÒu lÜnh vùc c«ng nghÖ l¹c hËu tõ hai ®Õn ba thÕ hÖ so víi thÕ giíi . C¸c nhµ m¸y cã quy m« nhá ,s¶n xuÊt theo quy tr×nh c«ng nghÖ kÐp kÝn nh­ng thiÕu sù ph©n c«ng hîp t¸c , chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt gi÷a c¸c doanh nghiÖp ViÖc nhËp khÈu m¸y mãc cã tr×nh ®é c«ng nghÖ cao tõ c¸c n­íc tiªn tiÕn tuy t¹o kh¶ n¨ng cho c¸c doanh nghiÖp nãi riªng vµ c«ng nghiÖp cña ViÖt nam nãi chung , n©ng cao chÊt l­îng , n¨ng lùc c¹nh tranh cña s¶n phÈm hµng ho¸ ,nh­ng cïng víi kh¶ n¨ng h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é sö dông cña ®éi ngò lao ®éng c«ng nh©n vµ nguån vèn cßn h¹n hÑp cña doanh nghiÖp ViÖt Nam còng cã thÓ t¹o ra nguy c¬ gia t¨ng kh¶ n¨ng lÖ thuéc vµo c«ng nghÖ n­íc ngoµi cña ViÖt Nam . Vµ g¸nh nÆng tr¶ nî vay vèn cña c¸c doanh nghiÖp cµng t¨ng . §Æc biÖt nÕu s¶n phÈm s¶n xuÊt ra mµ kh«ng giµnh ®­îc th¾ng lîi trong c¹nh tranh quèc tÕ th× kh«ng Ýt doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ l©m vµo nguy c¬ ph¸ s¶n ChÊt l­îng s¶n phÈm hµng ho¸ xuÊt khÈu thÊp ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña thÞ tr­êng quèc tÕ .HiÖn nay phÇn lín hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt nam ch­a ®¹t tiªu chuÈn chÊt l­îng quèc tÕ , nhiÒu doanh nghiÖp ViÖt Nam ch­a øng dông tiªu chuÈn ISO 900, tiªu chuÈn HACCP. Cho nªn , nhiÒu chñng lo¹i cña hµng ho¸ ViÖt Nam ch­a ®¹t tiªu chuÈn theo quy ®Þnh chung .Theo c©u l¹c bé doanh nghiÖp ISO ViÖt Nam , cho ®Õn ngµy 31/12/2001 , c¶ n­íc míi cã 551 c«ng ty vµ tæ chøc ®· cã chøng nhËn ISO . Trong ®ã , c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh ®IÖn vµ ®IÖn tö cã chøng chØ ISO chØ chiÕm 11,48%, tiÕp theo lµ ngµnh x©y dùng 10,7% , ngµnh n«ng nghiÖp thùc phÈm chØ chiÕm 9,53% vµ ngµnh thÊp nhÊt lµ thñ c«ng mü nghÖ chiÕm cã 0,39% . §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n chñ yÕu nhÊt lµm cho hiÖu qu¶ xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp cßn thÊp , t¨ng tr­ëng kh«ng bÒn v÷ng , viÖc t¨ng khèi l­îng vµ më réng chñng lo¹i hµng xuÊt khÈu trªn thÞ tr­êng quèc tÕ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n . Quan träng h¬n n÷a lµ hÖ qu¶ ®i kÌm theo nguyªn nh©n nµy lµ mét lo¹t vÊn ®Ò kh¸c ph¸t sinh ra dÉn ®Õn viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng trong lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam víi c¸c n­íc kh¸c ®¹t hiÖu qu¶ thÊp , khèi l­îng hµng ho¸ xuÊt khÈu cßn nhá so víi tiÒm n¨ng kinh tÕ cña ViÖt Nam , còng nh­ lµ viÖc ®¸p øng nhu cÇu nhËp khÈu trªn trhÞ tr­êng thÕ giíi . Hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cßn phô thuéc kh¸ nhiÒu vµo nguån nguyªn liÖu phô n­íc ngoµi dÉn ®Õn t×nh tr¹ng xuÊt khÈu hµng gia c«ng , xuÊt khÈu gi¸n tiÕp qua trung gian n­íc ngoµi . C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam nh­ dµy dÐp, dÖt may chñ yÕu lµ hµng gia c«ng vµ nguyªn liÖu nªn hiÖu qu¶ xuÊt khÈu ch­a cao .§©y lµ hai mÆt hµng chiÕm tû träng cao trong kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng n¨m cña ViÖt Nam , nh­ng trªn 80% khèi l­îng lµ hµng gia c«ng cho n­íc ngoµi vµ chñ yÕu l¹i ph¶i xuÊt khÈu gi¸n tiÕp qua trung gian n­íc ngoµi .Lo¹i h×nh thøc nµy chØ t¹o ra gi¸ rtÞ gia t¨ng thÊp ,dùa trªn hµng gia c«ng víi gi¸ rÎ, ngo¹i tÖ thu vÒ tõ hµng gia c«ng chØ chiÕm 19 % kim ng¹ch xuÊt khÈu víi ®¬n gÝa trung b×nh chØ ®¹t 5-10 USD / ®«i . Do ®ã kim ng¹ch xuÊt khÈu lín nh­ng hiÖu qu¶ xuÊt khÈu tõ hai mÆt hµng xuÊt kh¶u chÝnh nµy l¹i rÊt nhá .S¶n phÈm qua chÕ biÕn kh«ng ®¸ng kÓ .Mét sè s¶n phÈm c«ng nghiÖp nhÑ , n«ng s¶n hµng gia c«ng , ch­a cã s¶n phÈm tinh chÕ vµ chÕ biÕn cã tû lÖ néi ®Þa cao . H¬n n÷a s¶n phÈm vÒ n«ng s¶n vµ thuû s¶n cßn ®¬n ®iÖu chñ yÕu ë d¹ng s¬ chÕ , chÊt l­îng hµng thÊp do mÊy mãc thiÕt bÞ chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu ch­a ®­îc hiÖn ®¹i , ®Æc biÖt trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp , dÉn ®Õn ®iÒu kiÖn chÕ biÕn ch­a ®¶m b¶o tèt c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh m«i tr­êng , qu¸ tr×nh b¶o qu¶n nguyªn liÖu sau khi thu ho¹ch cßn thÊp , vµ hÖ thèng thÊt tho¸t sau thu ho¹ch cao . H¬n n÷a hÖ thèng c¸c kªnh ph©n phèi s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp vµo thÞ tr­êng thÕ giíi ch­a ®­îc thùc hiÖn tèt , bÞ phô thuéc vµo hÖ thèng kªnh ph©n phèi cña n­íc ngoµi , lµm cho ph­¬ng thøc xuÊt khÈu vµ tiªu thô s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam sang c¸c khu vùc thÞ tr­êng quan träng cßn ®¬n gi¶n vµ yÕu kÐm , c¸c doanh nghiÖp còng nh­ s¶n phÈm xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt nam ch­a cã vÞ trÝ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn ®­îc trªn thÞ tr­êng thÕ giíi . Do vËy , ng©y tõ b©y giê kh«ng lç lùc ®æi míi trang thiÕt bÞ , c¶i tiÕn mÉu m· , n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm ®Ó ®¹t ®­îc tiªu chuÈn theo quy ®Þnh quèc tÕ th× nguy c¬ c¸c s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn ®ang xuÊt hiÖn trªn tr­êng thÕ giíi , nhÊt lµ sang c¸c khu vùc thÞ tr­êng ®ßi hái chÊt l­îng cao nh­ thÞ tr­êng EU , NhËt B¶n ,Mü ….sÏ bÞ lo¹i khái ra khu vùc nµy. 3.3.Tæng quan vÒ kh¶ n¨ng c¹ nh tranh cña ViÖt Nam 3.2.1. N¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia §­îc h×nh thµnh lµ tæng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong mét quèc gia vµ ®­îc hiÓu lµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña mét nÒn kinh tÕ cã thÓ t¹o ra t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng trong m«i tr­êng kinh tÕ ®Çy biÕn ®éng cña thÞ tr­êng thÕ giíi. §èi víi n­íc ta, NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng IX nªu râ: "NÒn kinh tÕ kÐm hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cßn yÕu...". Thùc vËy, theo "B¸o c¸o c¹nh tranh toµn cÇu n¨m 2002" cña DiÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi (b¶ng 1), n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia cña ViÖt Nam cho tíi nay lu«n cã thø h¹ng thÊp. B¶ng 1: N¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia ViÖt Nam trong n¨m 2002 Quèc gia hay l·nh thæ ChØ sè n¨ng lùc c¹nh tranh t¨ng tr­ëng (GCI) ChØ sè n¨ng lùc c¹nh tranh vi m« (MICI) 2001 2002 2001 2002 Sè quèc gia, l·nh thæ ®­îc xem xÐt (75) (80) (75) (80) Xanh ga po 4 4 9 9 §µi Loan 7 3 21 16 Hång K«ng 13 7 18 19 Hµn Quèc 23 21 37 23 Ma lai xi a 30 27 38 26 Th¸i Lan 33 31 43 35 Trung Quèc 39 33 43 38 Phi lip pin 48 61 62 61 ViÖt Nam 60 65 53 60 In ®« nª xi a 64 67 55 64 Nguån: DiÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi: "B¸o c¸o vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh quèc tÕ 2002". §· nhiÒu n¨m nay n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia ViÖt Nam cã ba ®Æc ®iÓm chÝnh sau: Mét lµ, n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia ViÖt Nam lu«n cã thø h¹ng ë møc thÊp vµ cã xu h­íng ®i xuèng: 1) ChØ sè n¨ng lùc c¹nh tranh t¨ng tr­ëng - (GCI) ®øng thø 65/80 n­íc vµ gi¶m 5 bËc so víi n¨m 2001 (53/71 n­íc). ViÖt Nam cïng víi Philippin vµ Ind«nªxia (lµ 2 trong n­íc còng tham gia AFTA nh­ng Ind«nªxia cã tiÒm lùc kinh tÕ ë thêi ®iÓm hiÖn nay m¹nh h¬n vµ cã chung víi n­íc ta c¬ cÊu vÒ xuÊt khÈu vµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu môc tiªu. Hai n­íc t¹o thµnh nhãm ë tèp d­íi trong nhãm tham gia AFTA vµ trong tæng sè c¸c n­íc vïng l·nh thæ ®­îc xem xÐt trong b¶n b¸o c¸o hµng n¨m víi n¨ng lùc c¹nh tranh trung b×nh c¸ch nhau 5 bËc. §iÒu nµy lµm cuéc ch¹y ®ua gi÷a c¸c n­íc víi nhau vµ gi÷a c¸c n­íc tham gia AFTA ngµy cµng gia t¨ng trong ®iÒu kiÖn thêi h¹n thùc hiÖn ®Çy ®ñ cam kÕt AFTA ®Õn gÇn thêi h¹n cña ViÖt Nam vµo n¨m 2006. Trung Quèc lµ mét ®èi thñ c¹nh tranh tiÒm tµng, trùc tiÕp víi ViÖt Nam, còng nh­ c¸c n­íc trong khu vùc §«ng Nam ¸, cã n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia ®­îc c¶i liªn tôc vµ cã kho¶ng c¸ch ngµy cµng xa víi ViÖt Nam: chØ sè GCI n¨m 2002 cña Trung Quèc xÕp thø 33/80 n­íc, t¨ng 6 bËc so víi n¨m 2001 (39/75 n­íc) vµ chØ sè MICI ®øng thø 38/80 n­íc t¨ng 5 bËc so víi n¨m 2001 (43/75 n­íc). 3.2.2. N¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp N¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp cã thÓ hiÓu lµ kh¶ n¨ng tån t¹i duy tr×, hay gia t¨ng lîi nhuËn, thÞ phÇn trªn thÞ tr­êng cña c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cña doanh nghiÖp. Gi÷a n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia vµ n¨ng lùc c¹nh tranh doanh nghiÖp cã quan hÖ chÆt chÏ, nh©n qu¶ víi nhau. VÒ tæng thÓ sè l­îng c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam t¨ng nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh­ng nh×n chung cã quy m« ná vµ tiÒm lùc yÕu. Thùc vËy, c¶ n­íc hiÖn cã 97,8% tæng sè doanh nghiÖp cã quy m« d­íi 300 lao ®éng vµ 96,6% tæng sè doanh nghiÖp cã quy m« lín d­íi 10 tØ ®ång, vèn thùc tÕ sö dông b×nh qu©n mét doanh nghiÖp kho¶ng 18 tØ ®ång (t­¬ng ®­¬ng 1,2 triÖu USD) - hÇu hÕt lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá. Doanh nghiÖp cã quy m« lín chØ chiÕm vµi phÇn tr¨m, riªng lo¹i cã 1000 lao ®éng trë lªn chiÕm 0,6% vµ lo¹i cã vèn 5 tû ®ång trë lªn chiÕm 0,4% tæng sè doanh nghiÖp. Víi tiÒm lùc ®ã sÏ rÊt khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp khi tham gia c¹nh tranh trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ. §iÒu nµy ®­îc chøng minh qua hai nhãm chØ tiªu ®¸nh gi¸ chÝnh sau. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ë møc thÊp (b¶ng 2) nªn viÖc tÝch luü ®Ó ph¸t triÓn vµ phßng chèng rñi ro còng thÊp. B¶ng 2: Mét sè chØ tiªu vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt - kinh doanh cña doanh nghiÖp ChØ tiªu ho¹t ®éng KÕt qu¶ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc TËp thÓ T­ nh©n Cã vè §TNN 1. Tû suÊt lîi nhuËn/vèn (%) 5.45 4.41 4.06 5.51 8.87 Tû suÊt lîi nhuËn trªn doanh thu (%) 5.28 4.23 3.39 0.85 13.15 Nép ng©n s¸ch/doanh thu (%) 8.42 8.81 3.02 2.98 14.42 Nguån: Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam, sè 23 ngµy 22/02/2002. Kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh thÞ tr­êng cña ®a sè c¸c doanh nghiÖp cßn yÕu. VÝ dô ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh c«ng nghiÖp (xem b¶ng 3): (1) Kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh thÞ tr­êng néi ®Þa: 26,9% giµnh ®­îc ­u thÕ chiÕm lÜnh thÞ tr­êng; 58,8% chiÕm lÜnh ®­îc thÞ tr­êng nh­ng ch­a v÷ng ch¾c; 14,3% hoµng toµn kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngay trªn thÞ tr­êng trong n­íc; (._.