Truyện ngắn trong dòng văn học yêu nước đô thị miền Nam giai đoạn 1954 – 1965

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN  PHAÏM THANH HUØNG TRUYEÄN NGAÉN TRONG DOØNG VAÊN HOÏC YEÂU NÖÔÙC ÑOÂ THÒ MIEÀN NAM GIAI ÑOAÏN 1954 – 1965 LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ NGÖÕ VAÊN Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2008 ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN  PHAÏM THANH HUØNG TRUYEÄN NGAÉN TRONG DOØNG VAÊN HOÏC YEÂU NÖÔÙC ÑOÂ THÒ MIEÀN NAM GIAI ÑOAÏN 1954 – 1965 Chuyeân ngaønh : LYÙ THUYEÁT VAØ LÒCH SÖÛ VAÊN HOÏC Maõ soá : 5.04.01 LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ NGÖÕ VAÊN NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC PGS.TS. TRAÀN HÖÕU TAÙ Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2008 “TRUYỆN NGẮN TRONG DÒNG VĂN HỌC YÊU NƯỚC ĐÔ THỊ MIỀN NAM GIAI ĐOẠN 1954 – 1965” - Chuyên ngành : Lý thuyết và lịch sử văn học - Mã số : 5.04.01 - Họ và tên nghiên cứu sinh : Phạm Thanh Hùng - Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS. Trần Hữu Tá - Cơ sở đào tạo : Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh TÓM TẮT NỘI DUNG LUẬN ÁN Truyện ngắn là một trong những thể loại có nhiều thành tựu của dòng văn học yêu nước đô thị miền Nam (1954 – 1975). Nghiên cứu truyện ngắn trong dòng văn học yêu nước đô thị miền Nam giai đoạn 1954 – 1965 là việc làm vừa có ý nghĩa khoa học lẫn thực tiễn, vừa có tính cấp thiết và thời sự. Trên cơ sở khảo sát khối tư liệu truyện ngắn của hơn 20 tác giả tiêu biểu đăng trên 12 tờ báo, tạp chí từ 1954 đến 1965 ở vùng đô thị miền Nam, cùng nhiều bài viết, công trình nghiên cứu có liên quan, tác giả luận án đã đưa ra cái nhìn bao quát về lịch sử nghiên cứu dòng văn học yêu nước đô thị miền Nam; xác định vị trí của truyện ngắn trong bức tranh văn học yêu nước đô thị miền Nam 1954 – 1965; tập trung phân tích, lý giải, đánh giá những điểm nổi bật của truyện ngắn giai đoạn này thể hiện qua nội dung yêu nước thấm thía kết hợp xuyên thấm với tinh thần nhân văn sâu sắc và hình thức tự sự linh hoạt, hiện đại (như hình tượng nghệ thuật đa nghĩa, cốt truyện và kết cấu uyển chuyển, không gian và thời gian nghệ thuật đa dạng, miêu tả tâm lý và xây dựng tính cách sinh động, ngôn từ gợi tả giàu chất sống hiện đại). Từ đó, khẳng định vị trí xứng đáng và những đóng góp đáng quý của dòng văn học yêu nước đô thị miền Nam (1954 – 1975) đối với văn học dân tộc. NHỮNG KẾT QUẢ MỚI CỦA LUẬN ÁN 1. Luận án đã khái quát sự hình thành và phát triển của dòng văn học yêu nước đô thị miền Nam giai đoạn 1954 - 1965 trong tương quan chung của ba bộ phận văn học yêu nước Việt Nam (văn học miền Bắc, văn học giải phóng và văn học yêu nước đô thị miền Nam). Từ đó, chỉ ra đặc điểm và sức sống của truyện ngắn trong bức tranh văn học yêu nước đô thị miền Nam giai đoạn này. 2. Từ sự phân tích những điểm nổi bật trên hai phương diện nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật, luận án cung cấp cái nhìn bao quát về những giá trị đã làm nên diện mạo độc đáo của truyện ngắn trong dòng văn học yêu nước đô thị miền Nam giai đoạn 1954 – 1965. 3. Trên cơ sở khẳng định vị trí và những đóng góp của truyện ngắn cũng như của dòng văn học yêu nước đô thị miền Nam 1954 – 1965, luận án đã góp phần cụ thể vào việc nhìn nhận một cách toàn diện lịch sử văn học Việt Nam giai đoạn 1954 – 1965. CÁC ỨNG DỤNG / KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG TRONG THỰC TIỄN HOẶC NHỮNG VẤN ĐỀ CÒN BỎ NGỎ CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 1. Luận án có thể dùng làm tài liệu để nhận diện bổ sung cho việc viết giáo trình văn học Việt Nam hiện đại và làm tài liệu tham khảo cho sinh viên khoa Ngữ văn các trường Đại học và Cao đẳng. 2. Bên cạnh truyện ngắn, nhiều thể loại khác của dòng văn học yêu nước đô thị miền Nam (1954 – 1975) như thơ, tiểu thuyết, ký, kịch, biên khảo, bút ký chính luận, lý luận, phê bình văn học vẫn đang chờ đợi những công trình khảo sát, nghiên cứu từ góc nhìn thể loại. Ngay truyện ngắn giai đoạn 1965 - 1975 vẫn còn đang để ngỏ và rất cần có công trình tiếp tục nghiên cứu. Xác nhận của người hướng dẫn khoa học Nghiên cứu sinh PGS.TS. Trần Hữu Tá Phạm Thanh Hùng The PhD thesis in Linguistics and Literature: SHORT STORIES IN THE LINE OF PATRIOTIC LITERATURE IN SOUTHERN VIETNAM URBAN AREAS, PERIOD 1954-1965 - PhD. Student - Instructor - University : PHAM THANH HUNG : Ass. Prof. Dr. TRAN HUU TA : University of Social Sciences & Humanities, Vietnam National University Ho Chi Minh City ABSTRACT Short stories belong to one kind of prose with much achievement in the line of patriotic literature in Southern Vietnam urban areas (1954-1975). The research on short stories in the line of patriotic literature in Southern Vietnam urban areas during 1954-1965, is both scientifically significant and practical, and an urgent need concerning contemporary events. Based on a mass of information from the short stories by over 20 typical authors appearing in more than 12 newspapers and magazines, from 1954 to 1965 in Southern Vietnam urban areas, and many other relevant writings and research papers, the thesis’ author has provided an overview on the history of reseaching the line of patriotic literature in Southern Vietnam urban areas, positioning the short stories in the context of the patriotic literature in Southern Vietnam urban areas during the period of 1954-1965; focused on analyzing, explaining, and evaluating the outstanding characteristics of short stories during the said period, which were embodied in the profound contents of patriotism; combined with the spirit of deep humanism, and the form of lively and modern narrative (eg meaningful artistic figures, flexible plots and structures, diversified artistic space and time, lively psychological description and characteristic building, and figurative speech rich in modern livingness). Therefrom, the worthy position and the precious contributions by the line of patriotic literature in Southern Vietnam urban areas (1954-1975) in the national literature, is affirmed. THE THESIS’ NEW RESULTS 1. The Thesis has provided an overview of the formation and development of the line of patriotic literature in Southern Vietnam urban areas during the period of 1954-1965 in general correlation to the three parts of patriotic literature in Vietnam (the new literature in the North, the liberation literature and urban patriotic literature in the South). Wherefrom, the characteristics and living strength of short stories in the picture of patriotic literature in Southern Vietnam urban areas during the period, are showed. 2. With the analysis of outstanding points in thought contents and artistic form, the thesis gives an overall view of those values which have created the unique outlook of short stories in the line of patriotic literature in Southern Vietnam urban areas (1954-1965). 3. Ascertaining the position and contributions of short stories and the line of patriotic literature in Southern Vietnam urban areas (1954-1965), the thesis has contributed its particular part to the comprehensive recognition of the history of Vietnamese literature in the period of 1954-1965. APPLICATION/POSSIBILITY OF APPLICATION IN REALITIES OR THOSE OPEN MATTERS NEEDING CONTINUED RESEARCH 1. The thesis may be used as materials for supplementary recognition in preparing textbooks of modern Vietnamese literature, and as references for university and college students of Linguistics and Literature department. 2. In addition to short stories, many other categories in the line of patriotic literature in Southern Vietnam urban areas (1954-1975) such as poetry, novels, memoirs, plays, studies, political notes, literature theories and critiques, are still waiting for research from the angle of each catergory. Even the short stories in the period of 1965-1975 are still left open needing continued research. Lôøi cam ñoan Toâi xin cam ñoan luaän aùn naøy do toâi ñoäc laäp nghieân cöùu, xaây döïng treân cô sôû tieáp thuï yù töôûng khoa hoïc cuûa caùc taùc giaû ñi tröôùc, döôùi söï höôùng daãn cuûa PGS.TS. Traàn Höõu Taù. Caùc soá lieäu, keát quaû neâu trong luaän aùn laø trung thöïc döïa treân söï tìm toøi, nghieân cöùu cuûa caù nhaân, chöa töøng ñöôïc ai coâng boá trong baát kyø coâng trình naøo khaùc. Taùc giaû luaän aùn PHAÏM THANH HUØNG NHÖÕNG CHÖÕ VIEÁT TAÉT TRONG LUAÄN AÙN CIA Central Intelligence Agency (Cô quan Tình baùo Trung öông Myõ) GS Giaùo sö IVS International Voluntary Service (Thanh nieân Chí nguyeän Quoác teá) JUSPAO Joint United States Public Affairs Office (Cô quan Lieân vuï Thoâng tin Hoa Kyø) MAAG Military Assistance Advisory Group (Nhoùm Coá vaán Quaân söï) MACV Military Assisyance Command, Vietnam (Boä Chæ huy Vieän trôï quaân söï ôû Viet Nam) MSUG Michigan State University Group (Nhoùm Ñaïi hoïc bang Michigan) OU Ohio University (Ñaïi hoïc Ohio) PGS Phoù Giaùo sö SIU Southern Illinois University (Ñaïi hoïc Nam Illinois) tr. trang TS Tieán só USAID United States Agency for International Development (Cô quan Phaùt trieån Quoác teá Hoa Kyø) USIS United States Information Service (Sôû Thoâng tin Hoa Kyø) USOM United States Operations Mission (Phaùi boä Vieän trôï Hoa Kyø) VOA Voice of America (Ñaøi Phaùt thanh Hoa Kyø) MUÏC LUÏC MÔÛ ÑAÀU Trang 1. Lyù do choïn ñeà taøi, muïc ñích nghieân cöùu ..............................................................1 2. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu ........................................................................3 3. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà ...................................................................................7 4. Phöông phaùp nghieân cöùu ....................................................................................20 5. Nhöõng ñoùng goùp môùi cuûa luaän aùn ......................................................................21 6. Caáu truùc cuûa luaän aùn ..........................................................................................21 CHÖÔNG 1 VÒ TRÍ CUÛA TRUYEÄN NGAÉN TRONG DOØNG VAÊN HOÏC YEÂU NÖÔÙC ÑOÂ THÒ MIEÀN NAM GIAI ÑOAÏN 1954 – 1965 1.1. Vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam 1954 – 1965, moät boä phaän khaù ñaëc bieät cuûa vaên hoïc Vieät Nam 1954 – 1965.................................23 1.1.1. Ba boä phaän vaên hoïc yeâu nöôùc Vieät Nam: neàn vaên hoïc môùi mieàn Baéc, vaên hoïc giaûi phoùng, vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam.....................23 1.1.2. Chính saùch xaâm löôïc vaên hoùa tö töôûng cuûa Myõ vaø tình hình vaên hoïc ñoâ thò ...................................................................26 1.1.3. Phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân vaø söùc soáng cuûa doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ôû caùc ñoâ thò ............................................................. 42 1.2. Truyeän ngaén trong böùc tranh vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam 1954 – 1965 .......................................................................................... 52 1.2.1. Truyeän ngaén, hình thöùc töï söï côõ nhoû coù öu theá ñöôïc öa chuoäng ......... 52 1.2.2. Moät theå loaïi vaên xuoâi ngheä thuaät giaøu söùc soáng cuûa doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam 1954 – 1965………………………57 CHÖÔNG 2 NOÄI DUNG YEÂU NÖÔÙC VAØ TINH THAÀN NHAÂN VAÊN CUÛA TRUYEÄN NGAÉN TRONG DOØNG VAÊN HOÏC YEÂU NÖÔÙC ÑOÂ THÒ MIEÀN NAM GIAI ÑOAÏN 1954 – 1965 2.1. Noäi dung yeâu nöôùc thaám thía........................................................................ 66 2.1.1. Tieáng noùi yeâu nöôùc thöông noøi ...................................................................... 66 2.1.2. Tieáng noùi choáng chính theå phi nhaân ............................................................. 78 2.1.3. Tieáng noùi choáng xaâm laêng ........................................................................... 89 2.2. Tinh thaàn nhaân vaên saâu saéc.........................................................................104 2.2.1. Phôi baøy thaûm caûnh ñôøi soáng nhaân daân .......................................................104 2.2.2. Pheâ phaùn tö töôûng vaø loái soáng xa laï ...........................................................115 2.2.3. Vaïch traàn baûn chaát voâ nhaân ñaïo, toá caùo aâm möu xaâm löôïc………………...124 CHÖÔNG 3 HÌNH THÖÙC TÖÏ SÖÏ LINH HOAÏT, HIEÄN ÑAÏI CUÛA TRUYEÄN NGAÉN TRONG DOØNG VAÊN HOÏC YEÂU NÖÔÙC ÑOÂ THÒ MIEÀN NAM GIAI ÑOAÏN 1954 – 1965 3.1. Hình töôïng ngheä thuaät ña nghóa ................................................................... 132 3.1.1. Hình töôïng aâm thanh................................................................................... 133 3.1.2. Hình töôïng thieân nhieân ............................................................................... 135 3.1.3. Hình töôïng con ngöôøi .................................................................................. 139 3.2 Coát truyeän, keát caáu uyeån chuyeån................................................................. 142 3.2.1. Coát truyeän................................................................................................... 142 3.2.2. Keát caáu ....................................................................................................... 147 3.3. Khoâng gian, thôøi gian ngheä thuaät ña daïng ................................................... 157 3.3.1. Khoâng gian ngheä thuaät................................................................................ 157 3.3.2. Thôøi gian ngheä thuaät .................................................................................. 168 3.4. Mieâu taû taâm lyù vaø xaây döïng tính caùch sinh ñoäng ......................................... 176 3.4.1. Tính caùch nhaân vaät phaûn dieän ..................................................................... 177 3.4.2. Tính caùch nhaân vaät chính dieän ................................................................... 181 3.5. Ngoân töø gôïi taû, giaøu chaát soáng hieän ñaïi ....................................................... 185 3.5.1. Nguyeân taéc ña thanh, phöùc ñieäu.................................................................... 186 3.5.2. Caùc phöông tieän tu töø .................................................................................... 190 KEÁT LUAÄN ................................................................................................................. 198 COÂNG TRÌNH TAÙC GIAÛ ÑAÕ COÂNG BOÁ COÙ LIEÂN QUAN ÑEÁN LUAÄN AÙN TAØI LIEÄU THAM KHAÛO PHUÏ LUÏC 1. Sô löôïc tieåu söû taùc giaû truyeän ngaén tieâu bieåu giai ñoaïn 1954 -1965 2. AÛnh vaø buùt tích taùc giaû truyeän ngaén tieâu bieåu giai ñoaïn 1954 - 1965 3. AÛnh moät soá baùo chí, truyeän ngaén giai ñoaïn 1954 – 1965 1 MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI, MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU 1.1. Lyù do choïn ñeà taøi Hôn ba möôi naêm töø ngaøy mieàn Nam hoaøn toaøn giaûi phoùng, ñaát nöôùc thoáng nhaát, moïi maët ñôøi soáng tinh thaàn, vaät chaát cuûa nhaân daân ta ñaõ coù nhieàu ñoåi thay tích cöïc. Nhu caàu hoïc taäp, nghieân cöùu vaên hoïc khoâng ngöøng taêng leân. Thöïc teá ñoù ñoøi hoûi caàn phaûi coù nhieàu hôn nöõa nhöõng coâng trình nghieân cöùu veà theå loaïi, doøng (khuynh höôùng) hay giai ñoaïn vaên hoïc; thaåm ñònh ñoùng goùp cuûa nhöõng taùc giaû, taùc phaåm tieâu bieåu, goùp phaàn laøm cho böùc tranh vaên hoïc Vieät Nam caøng theâm saùng roõ veà nhieàu phöông dieän: vaên hoïc söû, lyù luaän vaø pheâ bình vaên hoïc. Do ñaëc thuø lòch söû, hôn hai thaäp kyû ñaát nöôùc chia caét vaø chieán tranh, vuøng ñoâ thò mieàn Nam ñaët döôùi söï kieåm soaùt cuûa Myõ vaø chính quyeàn Saøi Goøn. Toàn taïi beân caïnh nhieàu saûn phaåm vaên hoïc khaùc nhau cuûa cheá ñoä, vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam trong suoát quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån ñaõ goùp phaàn xöùng ñaùng vaøo chieán thaéng to lôùn cuûa daân toäc trong cuoäc ñaáu tranh vì hoaø bình, ñoäc laäp, daân chuû vaø thoáng nhaát Toå Quoác. Nhieàu theá heä sau 1975 khoâng khoûi ngaïc nhieân, vì sao trong moät hoaøn caûnh chính trò - tö töôûng, vaên hoaù - xaõ hoäi phöùc taïp nhö theá, doøng vaên hoïc naøy “khoâng chæ coù giaù trò phuïc vuï kòp thôøi maø khoâng ít taùc phaåm thöïc söï coù giaù trò laâu daøi, chòu ñöïng ñöôïc söï thöû thaùch cuûa thôøi gian” [400, tr. 127]. Duø vaäy, vì nhöõng lí do khaùc nhau, ñeán nay coâng trình nghieân cöùu lieân quan ñeán doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam (1954 – 1975) noùi chung, giai ñoaïn 1954 – 1965 noùi rieâng, vaãn coøn raát ít oûi, chöa ñuû ñaùp öùng nhu caàu thöïc teá. Nhieàu giaùo trình chuyeân ngaønh baäc ñaïi hoïc hay saùch giaùo khoa trung hoïc, phaàn bieân soaïn veà vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam tröôùc 1975 chæ coù tính khaùi quaùt, ñoâi khi raát sô löôïc. Nghieân cöùu veà theå loaïi vaên hoïc caøng hieám hoi. Truyeän ngaén, moät theå loaïi “ñaït 2 ñöôïc nhöõng thaønh töïu raát ñaëc saéc” [359, tr. 5] cuûa doøng vaên hoïc yeâu nöôùc, vaãn chöa coù coâng trình nghieân cöùu toaøn dieän vaø heä thoáng. Ñeå laøm neân thaønh töïu cuûa doøng vaên hoïc naøy, nhieàu nhaø vaên - chieán só hoaït ñoäng trong loøng ñoâ thò mieàn Nam ñaõ ngaõ xuoáng hay bò baét bôù, tuø ñaøy. Vaø theo qui luaät sinh toàn, nhieàu ngöôøi töøng laø chöùng nhaân sinh ñoäng cuûa moät thôøi kì lòch söû cam go, soâi ñoäng vaø haøo huøng naøy, sau 1975, ñaõ laàn löôït yeân nghæ. Ñieàu ñoù khieán cho nhu caàu tìm hieåu, nghieân cöùu trôû neân böùc thieát hôn bao giôø heát ñeå coù ñöôïc nhöõng nhaän xeùt, ñaùnh giaù toaøn dieän veà doøng vaên hoïc coù nhieàu ñoùng goùp naøy. Treân cô sôû nhöõng nhaän thöùc vöøa neâu, chuùng toâi quyeát ñònh choïn ñeà taøi luaän aùn: “Truyeän ngaén trong doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954 – 1965” . 1.2. Muïc ñích nghieân cöùu Vôùi muïc ñích nghieân cöùu truyeän ngaén trong doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam ñaõ hình thaønh vaø phaùt trieån töø 1954 ñeán 1965, luaän aùn seõ taäp trung giaûi quyeát caùc yeâu caàu cô baûn sau: Veà maët lyù luaän: Thoâng qua tìm hieåu khaùi quaùt ba boä phaän vaên hoïc yeâu nöôùc Vieät Nam 1954 –1965, luaän aùn laøm roõ vò trí cuûa truyeän ngaén trong böùc tranh vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn naøy. Treân cô sôû khaûo saùt nhöõng thaønh töïu tieâu bieåu, luaän aùn ñi saâu trình baøy, phaân tích nhöõng ñieåm noåi baät veà noäi dung tö töôûng vaø hình thöùc ngheä thuaät cuûa truyeän ngaén. Töø ñoù, khaúng ñònh nhöõng ñoùng goùp mang saéc thaùi rieâng cuûa truyeän ngaén vaø doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam 1954 - 1965 trong tieán trình vaên hoïc söû daân toäc vaø trong cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng mieàn Nam, thoáng nhaát ñaát nöôùc. Veà maët thöïc tieãn: Hai möôi moát naêm chia caét ñaát nöôùc ñöa ñeán voâ vaøn khoù khaên khi tieáp caän quaù trình dieãn bieán cuûa nhöõng doøng vaên hoïc khaùc nhau vuøng ñoâ thò mieàn Nam tröôùc naêm 1975. Theá nhöng, vöôït qua nhöõng trôû ngaïi khaùch quan, 3 nhieàu caây buùt lyù luaän, nghieân cöùu – pheâ bình ôû caû hai mieàn Nam Baéc, keå caû trong vuøng kieåm soaùt cuûa chính quyeàn Saøi Goøn, vaãn thöôøng xuyeân coù nhöõng baøi vieát saéc saûo, nhöõng coâng trình nghieân cöùu coâng phu veà doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam. Töø khi ñaát nöôùc hoøa bình, thoáng nhaát, nhöõng khoù khaên khaùch quan treân khoâng coøn. Nhöng ñeå coù ñöôïc nhöõng nhaän xeùt, ñaùnh giaù veà baát kyø moät hieän töôïng vaên hoïc naøo cuõng caàn phaûi coù moät ñoä luøi lòch söû nhaát ñònh. Vieäc xem xeùt, ñaùnh giaù sao cho coâng baèng thaønh töïu truyeän ngaén cuøng ñoùng goùp cuûa nhöõng nhaø vaên yeâu nöôùc tröôùc chính saùch xaâm löôïc vaên hoùa tö töôûng cuûa Myõ vaø söï khuûng boá, ñaøn aùp cuûa chính quyeàn Saøi Goøn khoâng phaûi laø vieäc deã daøng, khi söï coï xaùt chuû yeáu vaãn treân tinh thaàn vaên baûn taùc phaåm. Duø vaäy, ngöôøi vieát luoân mong muoán goùp tieáng noùi cuûa mình vaøo vieäc giöõ gìn di saûn vaên hoïc daân toäc ñaõ hình thaønh vaø phaùt trieån trong moät giai ñoaïn lòch söû ñaëc bieät cuûa ñaát nöôùc. Laøm ñöôïc ñieàu naøy, luaän aùn seõ ñaùp öùng phaàn naøo nhu caàu tìm hieåu, nghieân cöùu cuûa ñoäc giaû veà doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam (1954 – 1975) noùi chung, theå loaïi truyeän ngaén giai ñoaïn 1954 – 1965 noùi rieâng. 2. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU 2.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu laø truyeän ngaén trong doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam töø khi hieäp ñònh Geneøve kyù keát (20-7-1954), ñaát nöôùc taïm chia hai mieàn, ñeán khoaûng giöõa naêm 1965, khi Myõ oà aït ñöa quaân vaøo mieàn Nam Vieät Nam tieán haønh chieán tranh cuïc boä. Trong khoaûng thôøi gian ñoù, tình hình vaên hoïc coù nhöõng bieán chuyeån phuø hôïp vôùi thöïc teá ñaáu tranh yeâu nöôùc böôùc sang moät giai ñoaïn môùi. Vaán ñeà chuû yeáu luaän aùn taäp trung khaûo saùt chính laø noäi dung yeâu nöôùc, tinh thaàn nhaân vaên vaø hình thöùc töï söï linh hoaït, hieän ñaïi ñaõ laøm neân vò trí truyeän ngaén nhö moät theå loaïi vaên xuoâi ngheä thuaät giaøu söùc soáng vaø ñöôïc öa chuoäng trong böùc tranh vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam 1954 - 1965. 4 ÔÛ ñaây, khaùi nieäm “yeâu nöôùc” theå hieän noäi dung, tính chaát, neùt ñoäc ñaùo cuûa doøng vaên hoïc caàn ñöôïc xaùc ñònh ñeå laøm roõ ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa luaän aùn. Laø saûn phaåm ngheä thuaät theå hieän söùc maïnh tình caûm vaø trí tueä nhaân daân, vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam ra ñôøi töø ngoøi buùt cuûa nhöõng con ngöôøi ôû nhieàu vò trí vaø hoaøn caûnh soáng khaùc nhau, tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp chòu aûnh höôûng cuûa caùch maïng vaø khaùng chieán. Hoï coù theå laø caùn boä khaùng chieán “naèm vuøng” hay ngöôøi coâng daân yeâu nöôùc bình thöôøng, ñoàng tình vôùi coäng saûn hay khoâng, ñöùng treân laäp tröôøng caùch maïng hay laäp tröôøng daân toäc…; nhöõng gì hoï vieát ra phaûi laøm sao vöôït qua ñöôïc cheá ñoä kieåm duyeät cuûa chính quyeàn nhaèm coå vuõ hoøa bình, choáng chieán tranh xaâm löôïc, khôi daäy truyeàn thoáng quaät cöôøng, khích leä tinh thaàn daân toäc, tình ñoaøn keát yeâu thöông gioáng noøi. Tuøy thöïc teá dieãn bieán chính saùch xaâm löôïc cuûa Myõ, söï khuûng boá ñaøn aùp cuûa nhaø caàm quyeàn, söï chæ ñaïo cuûa Ñaûng (ñoái vôùi nhöõng nhaø vaên caùch maïng hoaït ñoäng coâng khai), phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân ñoâ thò, maø moãi ngöôøi töï xaùc ñònh noäi dung yeâu nöôùc vaø hình thöùc theå hieän caùc saùng taùc cuûa mình sao cho phuø hôïp. Nhö vaäy, duø möùc ñoä coù khaùc nhau, taùc phaåm cuûa hoï vaãn mang hôi thôû nhaân daân, söùc soáng daân toäc, thaám ñöôïm tình yeâu queâ höông ñaát nöôùc vaø tinh thaàn nhaân vaên. 2.2. Phaïm vi nghieân cöùu Xaùc ñònh phaïm vi nghieân cöùu 11 naêm ñaàu (1954 – 1965) hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa truyeän ngaén trong doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò, ngöôøi vieát caên cöù vaøo nhöõng bieán ñoåi cuûa tình hình vaên hoïc ñoàng haønh vôùi nhöõng ñoåi thay cuûa boái caûnh xaõ hoäi - chính trò, vaên hoùa - tö töôûng dieãn ra ôû mieàn Nam trong thôøi gian naøy. Moác 1965 laø thôøi ñieåm boä maët xaâm löôïc cuûa Myõ hoaøn toaøn loä dieän khi quyeát ñònh can thieäp saâu baèng quaân söï. Aûo töôûng veà moät neàn daân chuû, töï do kieåu phöông Taây nhanh choùng tan bieán trong nhaän thöùc cuûa nhieàu ngöôøi daân thaønh thò. Ñaây cuõng laø thôøi ñieåm cuûa nhöõng cao traøo choáng Myõ coâng khai, tröïc dieän treân 5 vaên ñaøn ñoâ thò. Cuoäc “ñuïng ñaàu” lòch söû naøy ñaõ phaùt huy cao nhaát tö caùch coâng daân vaø phaåm chaát ngheä só trong moãi nhaø vaên yeâu nöôùc. Nhöõng ai coù löông taâm vaø löông tri ñeàu tìm caùch caát leân tieáng noùi “töï tình daân toäc” baèng phöông tieän saün coù cuûa mình, baát chaáp söï ñaøn aùp cuûa chính quyeàn. So vôùi tröôùc ñoù, söï bieán ñoåi cuûa doøng vaên hoïc dieãn ra roõ nhaát ôû phöông dieän thi phaùp theå loaïi, theå hieän qua ngheä thuaät xaây döïng hình töôïng, keát caáu, khoâng gian, thôøi gian, ngoân töø… Ñaây cuõng laø luùc vaên hoïc chính thoáng cuûa cheá ñoä nhaän ñöôïc söï chi vieän maïnh meõ töø chính saùch xaâm löôïc cuûa Myõ vaø söï hoã trôï tích cöïc, beàn bæ töø chính quyeàn Saøi Goøn. Tuy vaäy, caàn phaûi thaáy raèng, chính trong hoaøn caûnh khoù khaên cuûa cuoäc ñaáu tranh yeâu nöôùc, nhaát laø töø 1954 ñeán 1960, maø moãi thaønh töïu cuûa doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954 – 1965 ñeàu mang trong noù yù nghóa vaø giaù trò rieâng vöôït leân töø hoaøn caûnh khuûng boá, ñaøn aùp khoác lieät cuûa chính quyeàn ñöôïc Myõ gaày döïng vaø khoâng ngöøng cuûng coá. Ñoù laø luùc löïc löôïng saùng taùc chöa ñoâng. Söï haäu thuaãn cuûa nhaân daân chöa thaät maïnh meõ. Phong traøo yeâu nöôùc chöa coù choã döïa vöõng chaéc laø caùc vuøng giaûi phoùng nhö giai ñoaïn sau. Nieàm mô öôùc cuûa nhaân daân mieàn Nam veà moät nöôùc Vieät Nam hoaø bình, ñoäc laäp, thoáng nhaát hình thaønh töø quyeàn töï quyeát cuûa nhaân daân hai mieàn theo tinh thaàn hieäp ñònh Geneøve tuy coøn, nhöng ñaõ trôû neân môø nhaït töø cuoái 1956 trôû ñi. Caûm höùng yeâu nöôùc, choáng ngoaïi xaâm chöa theå coù ñöôïc khí theá höøng höïc, noùng boûng cuûa giai ñoaïn sau. Caùch vieát bieåu töôïng hai maët trôû thaønh phoå bieán, khaùc loái vieát tröïc dieän sau naøy… Hình thaønh vaø phaùt trieån töø thöïc tieãn ñaáu tranh cuûa nhaân daân, truyeän ngaén trong doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954 – 1965 gaén lieàn vôùi teân tuoåi cuûa nhöõng nhaø vaên tieâu bieåu nhö Lyù Vaên Saâm, Thaåm Theä Haø, Trang Theá Hy, Leâ Vónh Hoøa, Vieãn Phöông, Toâ Nguyeät Ñình, Sôn Nam, Vuõ Haïnh, Bình Nguyeân Loäc, Voõ Hoàng, Nguyeãn Vaên Xuaân, Vaân Trang, Löu Nghi, Nhaát Tieáu, 6 Phan Du, Leâ Vaên, Thieân Giang, Voõ Ñình Cöôøng, Leâ Quang Vònh… Ñoäc giaû tìm thaáy saùng taùc cuûa hoï ñaêng treân baùo chí tieán boä hoaëc khoâng haún tieán boä ñöông thôøi. Duø nhaø vaên luoân tìm moïi caùch vöøa vieát vöøa “laùch” ñeå traùnh söï kieåm duyeät gaét gao, vaãn coù nhieàu truyeän ngaén khoâng theå vöôït qua ñöôïc “cheá ñoä Hoát - Caét - Ñuïc” (töø cuûa Nguyeãn Ngoïc Lan) [400, tr. 490] cuûa chính quyeàn Saøi Goøn. Heä quaû ñöa ñeán laø truyeän bò ñuïc boû, baùo chí ñaêng taûi bò tòch thu tieâu huûy, toøa soaïn bò ñoùng cöûa, thaäm chí caûnh baét bôù, tuø ñaøy aäp ñeán cho ngöôøi vieát. Ñieàu naøy khieán vieäc söu taàm tö lieäu gaëp khoâng ít khoù khaên. Ngoaøi ra, trong traän tuyeán ñaáu tranh laâu daøi vaø phöùc taïp, saùng taùc vaên hoïc noùi chung, truyeän ngaén noùi rieâng xuaát hieän raát ña daïng. Vì theá, vieäc taäp hôïp cuõng khoâng ñöôïc deã daøng. Nhieàu baùo chí tröôùc ñaây hay ñaêng nhöõng saùng taùc truyeän ngaén coøn laïi ñeán nay thöôøng khoâng lieân tuïc caùc soá trong naêm, hay giöõa caùc naêm vôùi nhau. Lyù do coù theå do ñieàu kieän baûo quaûn cuûa thö vieän chöa thaät toát, vaø moät phaàn bò huûy sau ngaøy 30 - 4 - 1975. Maëc duø vaäy, ngöôøi vieát vaãn heát söùc coá gaéng taäp hôïp caøng nhieàu caøng toát khoái löôïng truyeän ngaén cuûa treân 40 taùc giaû ñaêng ôû 12 tôø baùo chí tieâu bieåu xuaát hieän hôïp phaùp töø 1954 ñeán 1965, goàm Nhaân Loaïi, Duy Taân, Ñieän Baùo, Coâng Lyù, Tieåu Thuyeát Thöù Baûy, Baùch Khoa, Vui Soáng, Maõ Thöôïng, Tieáng Chuoâng, Mai, Vaên, Vaên Hoïc hieän löu giöõ (tuy khoâng ñaày ñuû) trong caùc thö vieän lôùn ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh; söu taàm moät soá taäp truyeän ngaén xuaát baûn tröôùc 1975 (ñeå ñoái chieáu); boå sung soá truyeän ngaén ñaêng treân Baùch Khoa ñöôïc ñöa leân maïng internet… Ñoù laø lyù do luaän aùn coù nhieàu ñôn vò taøi lieäu tham khaûo. Trong phaïm vi noäi dung nghieân cöùu, luaän aùn ñeà caäp ñeán hôn 20 taùc giaû tieâu bieåu. Nhöõng taùc giaû khaùc, ngöôøi vieát xem laø phaàn ñoùng goùp taøi lieäu nghieân cöùu veà doøng vaên hoïc naøy. Coù phaàn thuaän lôïi khi gaàn ñaây caùc tuyeån taäp (cuøng lôøi giôùi thieäu) Leâ Vónh Hoøa, Voõ Hoàng, Bình Nguyeân Loäc, Lyù Vaên Saâm, Nguyeãn Vaên Xuaân; saùch vieát veà thaân theá, söï nghieäp Döông Töû Giang, Lyù Vaên Saâm, Thaåm Theä Haø ñaõ ra maét ñoäc 7 giaû. Nhieàu taäp truyeän ngaén Vuõ Baèng, Vuõ Haïnh, Trang Theá Hy, Sôn Nam, Vieãn Phöông, Voõ Hoàng… ñöôïc in hoaëc taùi baûn. Baøi vieát veà nhöõng nhaø vaên doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam thænh thoaûng xuaát hieän treân baùo, taïp chí. Hoài kyù Sôn Nam, Vuõ Haïnh; saùch vieát veà vaên hoùa, vaên hoïc vaø phong traøo ñaáu tranh ñoâ thò laàn löôït ra ñôøi. Vaøi luaän vaên thaïc só choïn ñeà taøi veà Bình Nguyeân Loäc, Sôn Nam. Moät soá baøi vieát veà vaên hoïc ñoâ thò ñaêng treân Taïp chí Vaên hoïc tröôùc ñaây ñöôïc ñöa leân maïng internet… Nguoàn tö lieäu khaùc ngöôøi vieát coù ñöôïc qua tieáp xuùc, phoûng vaán caùc nhaø vaên (Sôn Nam, Vuõ Haïnh, Vieãn Phöông, Nhaát Tieáu, Thaåm Theä Haø, Ñinh Baèng Phi…), gia ñình nhaø vaên vaø moät soá nhaø nghieân cöùu veà Toâ Nguyeät Ñình, Lyù Vaên Saâm, Döông Töû Giang… Taát caû ñöôïc xem laø phaïm vi tö lieäu nghieân cöùu cuûa luaän aùn. Do tính lieân tuïc cuûa quaù trình phaùt trieån vaên hoïc ñoâ thò, nhöõng aûnh höôûng taùc ñoäng qua laïi giöõa caùc doøng vaên hoïc, neân trong quaù trình trieån khai, luaän aùn coù so saùnh moät soá taùc phaåm khaùc cuøng hay khoâng cuøng giai ñoaïn ñeå laøm noåi baät noäi dung ñeà taøi. 3. LÒCH SÖÛ NGHIEÂN CÖÙU VAÁN ÑEÀ Coù theå chia laøm hai chaëng: tröôùc vaø sau naêm 1975, khi ñeà caäp ñeán nhöõng baøi vieát, coâng trình nghieân cöùu, pheâ bình coù lieân quan ñeán truyeän ngaén trong doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954 – 1965. 3.1. Tröôùc 1975 3.1.1. Nhöõng naêm ñaàu sau 1954, trong khoâng khí vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam thöa thôùt nhöõng baøi vieát pheâ bình, naêm 1960, treân taïp chí Baùch Khoa ôû muïc “Ñieåm saùch”, laàn ñaàu tieân Coâ Phöông Thaûo (töùc Vuõ Haïnh) ñaõ coù nhöõng baøi vieát veà caùc taäp truyeän ngaén: Coâ gaùi xoùm ngheøo (Vaên Höõu AÙ Chaâu, 1959) cuûa Phan Du [429], Kyù thaùc (Beán Ngheù, 1960) cuûa Bình Nguyeân Loäc [430], Caùi bong boùng lôïn (Nam Chi Tuøng Thö, 1961) cuûa Phan Vaên Taïo [431]. ÔÛ moãi taäp truyeän, taùc 8 giaû ñeàu coù nhöõng nhaän xeùt khaùi quaùt veà giaù trò noäi dung vaø ng._.heä thuaät, nhöõng öu vaø nhöôïc ñieåm trong phong caùch nhaø vaên, tröôùc khi ruùt ra keát luaän. Chaúng haïn vieát veà Phan Du vaø taäp truyeän Coâ gaùi xoùm ngheøo, Coâ Phöông Thaûo ghi nhaän: “Nhöõng ñeà taøi lôùn nhaát phaûi laøm baên khoaên moïi ngöôøi caàm buùt chaân chính ôû trong thôøi ñaïi chuùng ta ñaõ ñöôïc Phan Du ñeà caäp, töø söï choáng ñoái nhöõng quan nieäm chính trò phi nhaân ñeán söï phaùt huy nhöõng caùi hay caùi ñeïp thôøi xöa, töø moät yeâu caàu xaây döïng xaõ hoäi ñeán söï thoáng nhaát ñaát nöôùc” [429, tr. 101-102]. Ngoaøi ra, coøn phaûi keå theâm nhöõng baøi toång keát tình hình vaên hoïc Saøi Goøn haèng naêm treân taïp chí Baùch Khoa ñöôïc ñoâng ñaûo ngöôøi ñoïc chôø ñôïi, raûi raùc taùc giaû coù ñeà caäp ñeán nhöõng saùng taùc truyeän ngaén trong doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ôû caùc ñoâ thò. 3.1.2. Nhöõng taäp truyeän ngaén cuûa caùc taùc giaû yeâu nöôùc coù teân tuoåi tieáp tuïc ñöôïc caùc caây buùt pheâ bình quan taâm. Treân taïp chí Mai, laàn löôït caùc soá 3, 4, 6 naêm 1960, Nguyeãn Vaên Xuaân coù loaït baøi pheâ bình veà caùc taäp: Hoaøi coá nhaân (Ban Mai, 1959) cuûa Voõ Hoàng [500], Coâ gaùi xoùm ngheøo (Vaên Höõu AÙ Chaâu, 1959) cuûa Phan Du [501], Kyù thaùc (Beán Ngheù, 1960) cuûa Bình Nguyeân Loäc [502]. Treân cô sôû ñoù, oâng vieát moät baøi tìm hieåu thöïc traïng truyeän ngaén ñoâ thò luùc baáy giôø [503]. So saùnh giöõa truyeän ngaén Bình Nguyeân Loäc vaø Phan Du, taùc giaû nhaän xeùt: “Noäi dung truyeän ngaén cuûa oâng, cuõng nhö cuûa Phan Du höôùng veà Chaân – Thieän – Myõ coå ñieån. OÂng khaùc Phan Du ôû choã ít lyù luaän, phaùt trieån daøi doøng (toâi noùi ít hôn thoâi). Nhöng oâng laïi thích ñaù theâm nhöõng lyù luaän vaån vô theo loái ngheä só reû tieàn, trieát lyù reû tieàn…” [502, tr. 19]. Ñöa ra nhaän ñònh veà hieän traïng truyeän ngaén, oâng cho raèng: “Trong boán taäp truyeän ngaén toâi môùi pheâ bình (…) aán haønh khoâng caùch bieät laém veà thôøi gian, ñaõ chöùng toû phong traøo truyeän ngaén coù leân phaàn naøo trong caùi traàm laëng töø laâu cuûa noù” [503, tr. 13]. Ngoaøi ra, Nguyeãn Vaên Xuaân coøn ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà coù lieân quan ñeán lónh vöïc saùng taïo cuûa caùc nhaø vaên ñöông thôøi nhö: “Moái baên khoaên lôùn cuûa caùc nhaø vaên hieän nay laø luoân luoân tìm thaáy maâu 9 thuaãn trong hình thöùc vaø noäi dung; giöõa vaán ñeà trong truyeän, vaø caùch keát caáu. Bôûi nhaø vaên thöôøng tìm vaán ñeà xaây döïng nhaân vaät, quan saùt söï vieäc, tìm chaát lieäu tröôùc roài môùi ñaët coát truyeän sau…” [503, tr. 18]. ÔÛ vuøng ñoâ thò mieàn Nam tröôùc naêm 1975, Vuõ Haïnh vaø Nguyeãn Vaên Xuaân ñeàu laø nhöõng caây buùt truyeän ngaén noåi tieáng. Xuaát phaùt töø söï am töôøng coâng vieäc “beáp nuùc” cuûa nhaø vaên, nhöõng baøi nhaän xeùt pheâ bình cuûa hai oâng raát ñöôïc ñoäc giaû chuù yù. 3.1.3. Moät caây buùt lyù luaän - pheâ bình vaên hoïc xoâng xaùo, quen thuoäc vôùi ñoäc giaû mieàn Nam nöõa, laø Löõ Phöông. Tröôùc khi ra vuøng giaûi phoùng (1968), oâng laø taùc giaû cuûa nhieàu baøi tieåu luaän, pheâ bình vaên hoùa, vaên hoïc ñoâ thò ñaêng treân Baùch Khoa, Ñaát nöôùc, Tin Vaên xuaát baûn ôû Saøi Goøn. Thaùng 10-1972, töø vuøng giaûi phoùng mieàn Nam, oâng vieát baøi “Maáy suy nghó veà moät chieàu höôùng phaùt trieån môùi trong vaên hoïc thaønh thò mieàn Nam” gôûi ñaêng Taïp chí Vaên hoïc (Haø Noäi), soá 5- 1974. Trong baøi vieát, sau khi pheâ phaùn doøng vaên chöông choáng coäng cuûa moät soá ngöôøi töøng laøm möa laøm gioù thôøi Ngoâ Ñình Dieäm ñeán thôøi ñieåm aáy vaãn coøn toàn taïi nhö Mai Thaûo, Voõ Phieán, Doaõn Quoác Syõ, Nguyeãn Maïnh Coân…; vaïch traàn chính saùch xaâm laêng vaên hoùa cuûa Myõ; oâng ñöa ra nhöõng nhaän xeùt veà thaùi ñoä phaûn öùng töï phaùt cuûa moät soá caây buùt lôùp tröôùc vaø lôùp treû ñoái vôùi cuoäc chieán tranh xaâm löôïc, ñoàng thôøi neâu leân thöïc traïng: “hieän töôïng moät tôø baùo bò tòch thu, moät taùc giaû bò ñöa ra toøa vì moät truyeän ngaén, moät buùt kyù, moät baøi thô ñaõ trôû thaønh hieän töôïng phoå bieán trong sinh hoaït chöõ nghóa ôû Saøi Goøn” [360, tr. 20]. Duø chuû yeáu ñeà caäp ñeán chieàu höôùng phaùt trieån môùi cuûa vaên hoïc thaønh thò, baøi vieát vaãn coù nhöõng ñoaïn vieát veà doøng vaên hoïc yeâu nöôùc tieán boä. Ñaùng chuù yù laø hieän töôïng “trôû veà nguoàn” xuaát hieän trong “vaên chöông phaûn chieán” ñöôïc taùc giaû nhìn nhaän “ñoù laø söï thöùc tænh cuûa tinh thaàn daân toäc tröôùc söï taøn phaù cuûa vaên hoùa ñeá quoác” [360, tr. 22]; laø khuynh höôùng thoaùt ra khoûi khoâng gian ñoâ thò quen thuoäc ñeå vieát veà nhöõng ngöôøi lao khoå ñoâng ñaûo, vaø gaàn ñaây “Hình töôïng nhöõng ngöôøi noâng daân ôû caùc 10 vuøng tranh chaáp ñöôïc mieâu taû khaù chaân thaät trong moät soá truyeän ngaén” [360, tr. 22-23]. Theo oâng, vaãn coøn coù nhieàu truyeän ngaén mieâu taû ngöôøi noâng daân “ñeàu laø nhöõng keû caàn cuø, öôùc mô ñöôïc soáng yeân oån vôùi vöôøn, ñaát cuûa mình; nhöng ñeå soáng yeân oån nhö theá, hoï thöôøng laø nhöõng con ngöôøi thuï ñoäng, moàm luoân luoân traùch moùc AK laãn M.16 nhö chính nhöõng ngöôøi ñaõ ñöa hoï vaøo taùc phaåm” [360, tr. 23]. Töø ñoù, taùc giaû ñaët vaán ñeà caàn phaûi “choïn löïa” trong tình hình coù phaàn khoâng ñôn giaûn laø “theo xaâm löôïc, ñoàng loõa vôùi xaâm löôïc, hay choáng laïi xaâm löôïc”, maø neáu “Khoâng laøm roõ ñöôïc thöïc chaát vaán ñeà aáy, ngöôøi caàm buùt khi moâ taû veà hieän thöïc cuoäc chieán naøy deã laãn loän moïi thöù phaûi traùi, traéng ñen” [360, tr. 23]. 3.1.4. Ngoaøi nhöõng trang vieát cuûa Löõ Phöông töø vuøng giaûi phoùng mieàn Nam gôûi ra Baéc, baïn ñoïc mieàn Baéc vaø vuøng giaûi phoùng mieàn Nam coøn coù ñieàu kieän hieåu bieát ít nhieàu veà doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam noùi chung, truyeän ngaén giai ñoaïn 1954 – 1965 noùi rieâng, qua moät soá baøi vieát cuûa nhöõng nhaø nghieân cöùu vaên hoïc soáng vaø vieát ôû mieàn Baéc nhö Nguyeãn Ñöùc Ñaøn, Thaïch Phöông, Buøi Coâng Huøng, Nguyeãn Ñöùc Nam, Chu Nga, Phan Ñaéc Laäp… Xuaát phaùt töø yù thöùc cuûa ngöôøi caàm buùt tröôùc yeâu caàu cuûa cuoäc ñaáu tranh cam go ñöông thôøi, ngöôøi ñoïc deã daøng tìm thaáy nhieàu baøi vieát taäp trung pheâ phaùn nhöõng ñaëc ñieåm cuûa vaên hoïc thöïc daân môùi tröôùc naêm 1975, hôn laø vieát veà moät theå loaïi vaên hoïc cuï theå nhö truyeän ngaén trong doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam chaúng haïn. Maëc duø vaäy, ñaây ñoù ngöôøi ñoïc vaãn coù theå tìm thaáy nhöõng noäi dung lieân quan ñeán doøng vaên hoïc naøy. Buøi Coâng Huøng trong baøi vieát veà “Moät thöù vaên chöông vì muïc ñích ñoàng tieàn”, sau khi neâu leân nguyeân nhaân beá taéc, phaù saûn cuûa doøng vaên hoïc choáng coäng laø do “söï ngheøo naøn veà noäi dung tö töôûng vaø hình thöùc ngheä thuaät, vì xuyeân taïc söï thaät, chaân lyù” [178, tr. 45] ñaõ lieân heä ñeán doøng vaên hoïc “coù ít nhieàu yeáu toá tích cöïc, tieán boä thì bò ñaøn aùp, bò bao vaây, bò gaây nhieàu khoù khaên” [178, tr. 45]. Thöïc teá ñoù, theo taùc giaû, ñaõ khieán cho “Nhöõng nhaø vaên coøn coù suy nghó, coù löông 11 taâm thì gaëp phaûi beá taéc treân ñöôøng ñi tìm yù nghóa cho cuoäc soáng vaø treân ñöôøng ñi tìm caùi môùi trong saùng taïo ngheä thuaät” [178, tr. 45]. 3.1.5. ÔÛ moät phöông dieän khaùc, khi ñeà caäp ñeán phöông thöùc phaûn aùnh hieän thöïc cuûa caùc nhaø vaên yeâu nöôùc tröôùc vaø sau khi cheá ñoä Ngoâ Ñình Dieäm suïp ñoå, nhaát laø töø khi hôn nöûa trieäu quaân Myõ oà aït keùo vaøo mieàn Nam, Nguyeãn Ñöùc Ñaøn trong baøi vieát “Nhöõng dieãn bieán môùi trong vaên hoïc mieàn Nam vuøng taïm bò chieám nhöõng naêm gaàn ñaây” (Taïp chí Vaên hoïc, soá 7-1969), ñaõ coù söï so saùnh cuï theå söï khaùc nhau giöõa loái vieát tröôùc ñaây “thöôøng phaûi vay möôïn caùc caâu chuyeän coå hoaëc caùc caâu chuyeän nöôùc ngoaøi (chuyeän khaùng chieán An-gieâ-ri, chuyeän nhaân daân ta khaùng chieán choáng Phaùp, chuyeän coå Trung Quoác…) ñeå aùm chæ moät caùch xa xoâi boùng gioù nhöõng caâu chuyeän thôøi söï” [43, tr. 64] vôùi loái vieát hieän thôøi “haàu heát ñeàu laáy ñeà taøi tröïc tieáp töø cuoäc soáng tröôùc maét. Nhöõng phoùng söï, truyeän ngaén, buùt kyù, kyù söï thuoäc khuynh höôùng naøy phaàn nhieàu ñeàu taäp trung xung quanh chuû ñeà: toá caùo nhöõng caûnh sa ñoïa, xaáu xa trong sinh hoaït xaõ hoäi do ñeá quoác Myõ gaây ra, nhöõng taùc haïi cuûa ñoàng ñoâ la, cuûa loái soáng Myõ, toá caùo nhöõng boïn laøm giaøu treân xöông maùu ñoàng baøo, nhöõng caûnh baát coâng ñaày raãy…” [43, tr. 64]. 3.1.6. Trong boái caûnh vaên hoïc caùch maïng mieàn Baéc vaø vaên hoïc giaûi phoùng mieàn Nam gaët haùi ñöôïc nhieàu thaønh töïu, tieáp tuïc quan taâm ñeán truyeän ngaén vaø doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam, treân Taïp chí Vaên hoïc soá 5-1974, Chu Nga coù baøi vieát: “Leâ Vónh Hoøa, vò trí cuûa anh trong neàn vaên xuoâi caùch maïng mieàn Nam”. Tröôùc khi vieát veà maûng saùng taùc trong vuøng giaûi phoùng cuûa nhaø vaên, taùc giaû baøi vieát ñaõ ñeà caäp ñeán moät loaït truyeän ngaén xuaát hieän trong vuøng taïm chieám (1956-1958) nhö Vang boùng, AÙo vaûi tim vaøng, Nöôùc caïn, Traûm Trònh AÂn, Traêng lu, vaø nhaän xeùt: “Baûo veä hoàn daân toäc, baûo veä nhöõng truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa cha oâng laø moät chuû ñeà noåi baät trong saùng taùc cuûa Leâ Vónh Hoøa” [317, tr. 72]. Veà ngheä thuaät truyeän ngaén Leâ Vónh Hoøa, Chu Nga cho raèng: “… veõ leân tröôùc maét ta nhöõng 12 böùc tranh cuûa dó vaõng quen thuoäc dòu daøng vôùi nhöõng caûnh vaø ngöôøi maø cho ñeán nay moãi chuùng ta coøn ghi nhôù. Ñoù laø moät thuû phaùp ngheä thuaät cuûa Leâ Vónh Hoøa, moät caùch pheâ phaùn boùng gioù maø hoaøn caûnh cuûa mieàn Nam nhöõng naêm ñen toái ñaõ baét buoäc anh phaûi duøng” [317, tr. 72]. Treân cô sôû ñoù, theo taùc giaû, “ thuû phaùp ngheä thuaät baét buoäc naøy laïi nhö khieán cho söùc pheâ phaùn cuûa ngoøi buùt nhaø vaên caøng trôû neân saâu xa thaám thía. Bôûi noù khoâng chæ khôi daäy trong ta loøng caêm thuø phaãn uaát, maø noù coøn gôïi leân trong ta bieát bao tình caûm yeâu thöông” [317, tr. 72]. Beân caïnh Taïp chí Vaên hoïc - taïp chí chuyeân ngaønh nghieân cöùu, lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc - baïn ñoïc mieàn Baéc tröôùc naêm 1975 coøn coù theå tìm thaáy moät soá baøi vieát veà doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam noùi chung, truyeän ngaén noùi rieâng treân Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi, Tuaàn baùo Vaên ngheä (cuûa Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam), Tuaàn baùo Thoáng nhaát (cuûa UÛy ban Thoáng nhaát Trung öông). Raát tieác, ngöôøi vieát chöa coù ñieàu kieän tieáp xuùc vôùi nguoàn taøi lieäu hieám hoi vaø boå ích naøy. 3.2. Sau 1975 Hoøa trong nieàm vui chung cuûa nhaân daân caû nöôùc veà söï thoáng nhaát Toå Quoác laø nieàm vui gaëp gôõ cuûa nhöõng nhaø vaên, nhaø nghieân cöùu, lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc ôû hai mieàn Nam – Baéc. Nhieàu “moùn nôï” vaên chöông tröôùc ñaây vì hoaøn caûnh ñaát nöôùc chia caét chöa theå traû, thì giôø ñaây, theo thôøi gian ñaõ ñöôïc traû daàn. Rieâng theå loaïi truyeän ngaén trong doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam, ñaây ñoù moät vaøi coâng trình coù ñeà caäp ñeán. 3.2.1. Tröôùc heát, phaûi keå ñeán taäp truyeän ngaén xuaát hieän vaøo loaïi sôùm nhaát: Buùt maùu cuûa Vuõ Haïnh - moät nhaø vaên hoaït ñoäng ñôn tuyeán, coâng khai trong loøng ñoâ thò mieàn Nam tröôùc naêm 1975 - do nhaø xuaát baûn Vaên hoïc, Haø Noäi, in naêm 1986, daøy 267 trang, khoå 13x19cm. Sau khi ñieåm qua nhöõng truyeän ngaén tieâu bieåu nhö Buùt maùu, Chaát ngoïc, Ngöôøi nöõ tyø, Nhöõng gioït moà hoâi, Toâ chaùo loøng, Ngöôøi choàng thôøi ñaïi, Muï Tö Coø, Con thaèn laèn, Thay ñoåi, Nuùi röøng baát khuaát, 13 trong “Lôøi noùi ñaàu” nhaø xuaát baûn cho raèng: “Nhöõng taùc phaåm cuûa nhaø vaên trong giai ñoaïn naøy laø ñoùng goùp ñaùng quyù cho phong traøo vaên hoùa tieán boä vaø caùch maïng” [116, tr. 5-6]. 3.2.2. Cuoái naêm 1986, ñaùp öùng loøng mong ñôïi töø laâu cuûa ñoäc giaû, nhaø xuaát baûn Cöûu Long ñaõ cho ra ñôøi tuyeån taäp truyeän ngaén cuûa nhieàu taùc giaû thuoäc doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954 - 1975, quyeån Muøa xuaân chim eùn bay veà, daøy 214 trang, khoå 13x19cm. Vieát “Lôøi giôùi thieäu”, Huyønh Nhö Phöông nhaän xeùt: “Hai möôi naêm, moät doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñaõ ra ñôøi vaø phaùt trieån ngay beân trong nhöõng chaán song cuûa moät nhaø tuø lôùn laø xaõ hoäi mieàn Nam döôùi cheá ñoä Myõ – nguïy… Trong doøng vaên hoïc ñoù, truyeän ngaén giöõ vò trí cuûa moät theå vaên xung kích vaø ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu raát ñaëc saéc [359, tr. 5]. Saùch giôùi thieäu 15 truyeän ngaén tieâu bieåu cuûa 15 taùc giaû. Coù nhöõng teân tuoåi quen thuoäc vôùi ñoäc giaû trong giai ñoaïn ñaàu (1954 – 1965) nhö Leâ Vónh Hoøa, Vieãn Phöông, Toâ Nguyeät Ñình, Sôn Nam, Voõ Hoàng, Vuõ Haïnh… Beân caïnh laø moät loaït caây buùt treû ôû giai ñoaïn sau (1965 – 1975) nhö Traàn Phöôùc Nguyeän, Voõ Tröôøng Chinh, Haøng Chöùc Nguyeân, Nguïy Ngöõ, Huyønh Ngoïc Sôn, Tieâu Dao Baûo Cöï... Nhöõng truyeän ngaén cuûa hoï, qua caùi nhìn cuûa ngöôøi trong cuoäc nhö Huyønh Nhö Phöông (tröôùc 1975, kyù buùt danh Truøng Hö), “khoâng phaûi laø nhöõng saûn phaåm vaên chöông “thuaàn tuùy”, ñaây laø taâm huyeát, laø moà hoâi vaø nöôùc maét cuûa caùc nhaø vaên. Ñeå trung thaønh vôùi söï thaät ñôøi soáng, ñeå khoâng beû cong ngoøi buùt, caùc taùc giaû ñaõ phaûi traû giaù ñaét, ngöôøi thì bò keû thuø theo doõi, ngöôøi thì bò baét bôù, tuø ñaøy” [359, tr. 11]. 3.2.3. Naêm 1997, sau hôn hai möôi naêm giaûi phoùng mieàn Nam, thoáng nhaát ñaát nöôùc, moät coâng trình do nhieàu caù nhaân (Vieãn Phöông, Ñinh Quang Nhaõ, Voõ Ngoïc An, Hoàng Dueä, Nguyeãn Kim Hoa) tham gia tuyeån choïn vaø nhieàu cô quan (Nhaø xuaát baûn Vaên ngheä, Hoäi Lieân hieäp vaên hoïc ngheä thuaät, Trung taâm Thoâng tin trieån laõm thuoäc Sôû Vaên hoùa thoâng tin Thaønh phoá Hoà Chí Minh) hôïp löïc xuaát baûn, 14 nhan ñeà Vaên hoïc yeâu nöôùc tieán boä – caùch maïng treân vaên ñaøn coâng khai Saøi Goøn 1954 –1975, daøy 593 trang, khoå 18x24cm, ñaõ choïn in laïi nhieàu taùc phaåm tieâu bieåu thuoäc nhieàu theå loaïi (thô, truyeän ngaén, tieåu luaän, pheâ bình vaên hoïc) cuûa 65 taùc giaû khaùc nhau. Nhaän ñònh veà doøng vaên hoïc naøy, trong baøi giôùi thieäu ñaàu saùch: “Vaên hoïc yeâu nöôùc – tieán boä – caùch maïng treân vaên ñaøn coâng khai Saøi Goøn 1954 – 1975”, Traàn Troïng Ñaêng Ñaøn xem ñaây laø “moät boä phaän quan troïng vaø ñoäc ñaùo coù yù nghóa lôùn cuûa doøng vaên hoùa, vaên ngheä caùch maïng – yeâu nöôùc – tieán boä taïi caùc vuøng bò ñòch taïm chieám ôû Nam Vieät Nam”, ñoàng thôøi khaúng ñònh raèng: “Boä phaän vaên hoïc naøy raát xöùng ñaùng vaø raát ñaày ñuû tö caùch ñeå cuøng vôùi boä phaän vaên hoïc baùn coâng khai, khoâng coâng khai; beân caïnh vaên hoïc giaûi phoùng mieàn Nam ñi vaøo lòch söû vaên hoïc nhö laø moät ñieåm son, moät nieàm töï haøo cuûa vaên hoùa, vaên ngheä Vieät Nam thôøi hieän ñaïi” [348, tr. 11]. Beân caïnh neâu baät nhöõng coá gaéng cuûa hoäi ñoàng tuyeån choïn, taùc giaû baøi vieát coøn cho ñoäc giaû thaáy ñöôïc thöïc teá khoù khaên trong vieäc taäp hôïp saùch baùo, taøi lieäu ñeå quyeån saùch ra ñôøi, maø theo oâng “cuõng chæ môùi phaûn aùnh ñöôïc moät phaàn nhoû vaø coøn sô löôïc so vôùi taát caû nhöõng gì ñaõ laøm neân doøng vaên hoïc yeâu nöôùc - tieán boä - caùch maïng treân vaên ñaøn coâng khai 1954 – 1975” [348, tr. 12]. 3.2.4. Coâng trình khaù daøy daën khaùc laø Ñòa chí vaên hoùa Thaønh phoá Hoà Chí Minh, goàm boán taäp, khoå 19x27cm, nhaø xuaát baûn Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1998. Boä saùch ra maét baïn ñoïc nhaân “Kyû nieäm 300 naêm Saøi Goøn – Thaønh phoá Hoà Chí Minh”, do GS. Traàn Vaên Giaøu vaø Traàn Baïch Ñaèng chuû bieân, soaïn cuøng vôùi nhieàu taùc giaû khaùc. ÔÛ ñaây, chuùng toâi chæ ñeà caäp ñeán Taäp II: Vaên hoïc – Baùo chí – Giaùo duïc, daøy 868 trang. Trong baøi vieát “Vaên hoïc yeâu nöôùc coâng khai ôû Saøi Goøn trong 30 naêm caùch maïng vaø khaùng chieán” do Taàm Vu, Nguyeân Thanh, Vieãn Phöông, Hoà Só Hieäp vaø Traàn Höõu Taù bieân soaïn, ôû phaàn II: “Vaên hoïc coâng khai Saøi Goøn vaø caùc thaønh thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954 – 1975”, caùc taùc giaû ñaõ ñeà caäp ñeán “moät 15 hieän töôïng raát coù yù nghóa ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu ñaát nöôùc taïm chia hai”, ñoù laø söï xuaát hieän cuûa “Tieáng noùi yeâu nöôùc, ngay laäp töùc ñöôïc caát leân moät caùch thieát tha, xuùc ñoäng qua haøng loaït taùc phaåm thô vaên, baát chaáp söï ñaøn aùp cuûa boä maùy thoáng trò” [62, tr. 432]. Theo caùc taùc giaû, doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñaõ phaùt trieån cuøng vôùi ñaø phaùt trieån cuûa cuoäc ñaáu tranh ñoâ thò, cuûa coâng cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng mieàn Nam vaø thoáng nhaát ñaát nöôùc. Töø vieäc phaân tích hai giai ñoaïn phaùt trieån vaø nhöõng chuû ñeà chuû yeáu cuûa doøng vaên hoïc, caùc taùc giaû ñaõ lieân heä moät soá truyeän ngaén tieâu bieåu cuûa Vieãn Phöông, Vuõ Haïnh, Leâ Vónh Hoøa, Sôn Nam, Huyønh Ngoïc Sôn, Voõ Tröôøng Chinh… ñeå minh chöùng cho nhöõng luaän ñieåm neâu ra. Nhaän xeùt chung veà giaù trò cuûa doøng vaên hoïc naøy, caùc taùc giaû khaúng ñònh: “Noù xöùng ñaùng ñöôïc ñaùnh giaù traân troïng trong caùc coâng trình vaên hoïc söû trong thôøi gian tôùi” [62, tr. 472]. 3.2.5. Trong nieàm haân hoan kyû nieäm 25 naêm ngaøy mieàn Nam hoaøn toaøn giaûi phoùng (30-4-1975 – 30-4-2000), coâng trình nghieân cöùu, söu taàm vaø tuyeån choïn cuûa PGS.TS. Traàn Höõu Taù, Nhìn laïi moät chaëng ñöôøng vaên hoïc, daøy 1089 trang, khoå 16x24cm, nhaø xuaát baûn Thaønh phoá Hoà Chí Minh, ñaõ ñeán vôùi ñoäc giaû. Noäi dung saùch goàm hai phaàn lôùn: phaàn chuyeân luaän “Sau hai möôi laêm naêm, nhìn laïi” vaø phaàn tuyeån “Nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu”. Trong phaàn thöù nhaát, sau khi tìm hieåu nhöõng ñaëc ñieåm chuû yeáu cuûa khuynh höôùng vaên hoïc, khaûo saùt giaù trò tö töôûng – ngheä thuaät baùc theå loaïi chính (thô, truyeän, buùt kyù chính luaän, lyù luaän pheâ bình), taùc giaû ñi ñeán keát luaän veà giaù trò cuûa khuynh höôùng vaên hoïc yeâu nöôùc, caùch maïng ôû caùc thaønh thò mieàn Nam (1954 – 1975) “ñöôïc caáu thaønh bôûi tö töôûng yeâu nöôùc saâu saéc vaø chaát löôïng ngheä thuaät khaù cao” [400, tr. 127] cuûa nhieàu taùc phaåm, goùp phaàn quan troïng vaøo cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng mieàn Nam, thoáng nhaát ñaát nöôùc, cuõng nhö laøm giaøu cho neàn vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi. ÔÛ phaàn thöù hai, töø nhieàu nguoàn taøi lieäu, taùc giaû ñaõ tuyeån choïn nhöõng saùng taùc tieâu bieåu thuoäc nhieàu theå 16 loaïi cuûa 90 taùc giaû khaùc nhau, keøm phuï luïc giôùi thieäu sô löôïc tieåu söû cuûa 78 nhaø vaên, nhaø thô. 3.2.6. Nhìn laïi vaên hoïc Vieät Nam theá kyû XX laø coâng trình cuûa Vieän Vaên hoïc, khoå 16x24cm, daøy 1088 trang, taäp hôïp nhieàu baøi nghieân cöùu cuûa caùc taùc giaû khaùc nhau do nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi, in naêm 2002, khi moät theá kyû vaên hoïc Vieät Nam vöøa kheùp laïi. Vieát veà “Vaên hoïc giaûi phoùng – neùt ñoäc ñaùo cuûa moät tieán trình vaên hoïc”, taùc giaû Leâ Quang Trang ñaõ ñeà caäp ñeán vaên ngheä ôû caùc vuøng giaûi phoùng, vaên ngheä vuøng ñoâ thò döôùi cheá ñoä Saøi Goøn, ñoàng thôøi chuù yù vieát veà khuynh höôùng vaên hoïc caùch maïng, yeâu nöôùc, tieán boä treân dieãn ñaøn coâng khai ôû caùc ñoâ thò mieàn Nam taïm chieám (1954 – 1975). Theo taùc giaû, “neáu nhìn vaøo tình hình vaên ngheä ôû caùc ñoâ thò döôùi cheá ñoä Saøi Goøn thì söï phöùc taïp ñöôïc nhaân leân raát nhieàu” vaø “khuynh höôùng vaên hoïc caùch maïng, yeâu nöôùc, tieán boä maø chuùng ta xem xeùt ôû ñaây cuõng khoâng heà ñôn giaûn” [483, tr. 440]. Trong hoaøn caûnh phöùc taïp nhö theá, caùc nhaø vaên nhaát thieát “ñeàu phaûi tìm ñeán moät caùch bieåu hieän sao cho thích hôïp”. Töø ñoù, taùc giaû cho raèng: “Loái vaên bieåu töôïng ñöôïc nhieàu taùc giaû öa duøng, khoâng chæ vì ñoù laø theá maïnh cuûa vaên ngheä trong bieåu ñaït suy nghó maø coøn laø caùch toát nhaát baùc boû söï buoäc toäi cuûa keû ñòch trong nhöõng tình huoáng bò chuùng vu caùo, gaùn eùp” [483, tr. 440]. 3.2.7. Naêm 2005, vôùi muïc ñích goùp phaàn giôùi thieäu “moät doøng vaên hoïc cuõng phaùt sinh töø cuoäc chieán ñaáu chung, cuõng chöùa ñöïng tinh thaàn yeâu nöôùc noàng naøn, cuõng khaúng ñònh chaân lyù Ñoäc laäp – Töï do, nhöng cho ñeán nay vaãn chöa taäp hôïp ñaày ñuû vaø coâng boá moät caùch coù heä thoáng: Doøng vaên hoïc yeâu nöôùc taïi caùc ñoâ thò mieàn Nam tröôùc naêm 1975” (Lôøi Nhaø xuaát baûn) [456, tr. 5], Nhaø xuaát baûn Thuaän Hoùa, Hueá, ñaõ cho ra ñôøi quyeån “Vieát treân ñöôøng tranh ñaáu - Tuyeån taäp thô vaên yeâu nöôùc cuûa tuoåi treû Hueá trong phong traøo ñaáu tranh ñoâ thò 1954 – 1975”. Saùch daøy 390 trang, khoå 13x19cm, do Traàn Thöùc (chuû bieân), Hoaøng Duõng, Böûu Nam, 17 Ngoâ Thôøi Ñoân - nhöõng caùn boä giaûng daïy khoa Ngöõ vaên tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Hueá - tuyeån choïn. Trong baøi vieát ñaàu saùch “Coù moät thôøi ñeå nhôù”, Traàn Thöùc cho raèng: “Trong baûn ñaïi hôïp xöôùng ngoân töø cuûa neàn vaên hoïc yeâu nöôùc – caùch maïng, doøng vaên hoïc ñöôïc khai sinh töø cuoäc ñaáu tranh treân “traän ñòa ñöôøng phoá” laø moät boä phaän khoâng theå taùch rôøi nhöng coù nhöõng thuoäc tính rieâng” [457, tr. 11]. Nhöõng thuoäc tính rieâng aáy, theo taùc giaû, tröôùc heát laø “laøm theá naøo ñeå traùnh boäc loä löïc löôïng maø vaãn coù theå höôùng tình caûm, nhaän thöùc cuûa ngöôøi ñoïc ñi vaøo quó ñaïo caùch maïng” [457, tr. 11], vaø “Tính chaát “phong traøo” cuõng laø moät thuoäc tính cuûa doøng vaên hoïc naøy” [457, tr. 12]. Vì theá, nhöõng taùc phaåm thô, truyeän ngaén ñöôïc tuyeån choïn ôû ñaây chuû yeáu laø nhöõng saùng taùc cuûa nhöõng taùc giaû ñaõ töøng hoaït ñoäng trong caùc phong traøo ñaáu tranh cuûa sinh vieân, hoïc sinh Hueá choáng Myõ vaø chính quyeàn Saøi Goøn. Coù taát caû 25 caây buùt cuûa ba giai ñoaïn: 1954 - 1960, 1961 - 1968, 1969 - 1975. Rieâng giai ñoaïn cuoái coù ñeán 19 ngöôøi. 3.2.8. Beân caïnh nhöõng baøi vieát, coâng trình nghieân cöùu, pheâ bình veà vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam (1954 – 1975) noùi chung, vaên hoïc yeâu nöôùc noùi rieâng, moät soá tuyeån taäp thô vaên, tuyeån taäp truyeän ngaén cuûa caùc taùc giaû thuoäc doøng vaên hoïc naøy (nhö ñaõ ñeà caäp) ñaõ laàn löôït ñeán vôùi ñoäc giaû. Caàn phaûi keå ñeán nhöõng baøi giôùi thieäu ñaàu saùch nhö: “Lôøi giôùi thieäu” cuûa Traàn Höõu Taù trong Tuyeån taäp Voõ Hoàng [402]; “Moät con ngöôøi töø moät ngoâi laøng” cuûa Ñaø Linh trong Tuyeån taäp Nguyeãn Vaên Xuaân [221]; “Lôøi nhaø xuaát baûn” cuûa Nhaø xuaát baûn Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø Nhaø xuaát baûn Toång hôïp Haäu Giang trong Leâ Vónh Hoøa tuyeån taäp [336]; “Lôøi giôùi thieäu” cuûa Buøi Quang Huy trong Tuyeån taäp Lyù Vaên Saâm [181]; “Bình Nguyeân Loäc moät buùt löïc lôùn” cuûa Nguyeãn Q. Thaéng trong Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc [441]; “Ngöôøi hieàn cuûa vaên chöông Nam Boä” cuûa Nguyeân Ngoïc trong Truyeän ngaén Trang Theá Hy [330]; cuøng saùch vieát veà thaân theá, vaên nghieäp taùc giaû nhö Thanh Vieät Thanh vôùi Thaåm Theä Haø - Thaân theá vaø vaên nghieäp [422]; 18 Buøi Quang Huy vôùi Trang saùch hoàng môû giöõa ñôøi hoa [182] vieát veà Lyù Vaên Saâm; Tröông Voõ Anh Giang vôùi Döông Töû Giang cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp [164] xuaát baûn trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Nhieàu baøi vieát giôùi thieäu hoaëc ghi nhaän nhöõng ñoùng goùp cuûa caùc caây buùt yeâu nöôùc treân ñaây ñaêng treân caùc baùo Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Thanh nieân, Tuoåi treû Chuû nhaät, Saøi Goøn giaûi phoùng thöù Baûy, taïp chí Nghieân cöùu vaên hoïc, Dieãn ñaøn vaên ngheä Vieät Nam, Vaên Thaønh phoá Hoà Chí Minh nhö: “Nhaø vaên Thaåm Theä Haø: Pheâ bình caàn coù trí taâm saùng” cuûa Quoác Ñònh [53]; “Nhaø vaên Thaåm Theä Haø vaãn tieáp tuïc goùp phaàn cho cuoäc soáng theâm chaân, thieän, myõ” cuûa Tröông Voõ Anh Giang [59]; “Lyù Vaên Saâm – Nhaø vaên cuûa nuùi, röøng, soâng, bieån” cuûa Thaåm Theä Haø [82]; “Vónh bieät Vieãn Phöông, ngöôøi anh thöông meán” cuûa Hoaøng Hieäp [123]; “Ngöôøi caàm buùt saùng moät nieàm tin”, “Trang Theá Hy, nhaø vaên cuûa muøa thu, cuûa tình yeâu” cuûa Nguyeãn Maãn [245], [247]; “Moät caây buùt khaû kính” cuûa Traàn Höõu Taù [401]; “Vuõ Haïnh – Lôøi giôùi thieäu” cuûa Nguyeãn Ngoïc Thieän [444]… Moät soá luaän vaên thaïc só vieát veà truyeän Sôn Nam, vaên xuoâi Bình Nguyeân Loäc nhö Ñinh Thò Thanh Thuûy vôùi Vaên hoùa vaø con ngöôøi Nam Boä trong truyeän cuûa Sôn Nam [447], Nguyeãn Vaên Ñoâng vôùi Vaên hoùa vaø con ngöôøi Nam Boä trong taùc phaåm Bình Nguyeân Loäc [54], Nguyeãn Löông Haûi Khoâi vôùi Ñaëc tröng vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc [203]; caùc taäp hoài kyù ÔÛ chieán khu 9 [312], 20 naêm giöõa loøng ñoâ thò [314], Bình an [316] cuûa Sôn Nam, Moät chaëng ñöôøng buùt möïc [119] cuûa Vuõ Haïnh… taát caû ñaõ goùp phaàn taùi hieän dieän maïo cuûa truyeän ngaén cuøng doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñaõ hình thaønh vaø phaùt trieån trong loøng ñoâ thò mieàn Nam roøng raõ gaàn moät phaàn tö theá kyû ñaát nöôùc chia caét. 3.3. Döôùi goùc ñoä tieáp nhaän vaø nghieân cöùu vaên hoïc, ngöôøi vieát thaáy coù maáy vaán ñeà noåi baät sau ñaây: 19 - Caùc baøi vieát, coâng trình nghieân cöùu haàu heát ñeàu ñeà caäp ñeán vaán ñeà vaên hoïc söû lieân quan ñeán nhöõng doøng vaên hoïc khaùc nhau ñaõ hình thaønh vaø phaùt trieån trong loøng ñoâ thò mieàn Nam döôùi cheá ñoä Saøi Goøn. - Tröôùc 1975, do taäp trung vaøo nhieäm vuï ñaáu tranh choáng Myõ vaø chính quyeàn Saøi Goøn treân lónh vöïc vaên hoùa tö töôûng, neân nhöõng baøi vieát, coâng trình nghieân cöùu ñoù thöôøng xoaùy saâu vaøo phaân tích tính chaát “tieâu cöïc, ñoài truïy, phaûn ñoäng” cuûa vaên hoïc thöïc daân môùi ôû mieàn Nam (1954 – 1975); raát ít ñeà caäp ñeán doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ôû caùc ñoâ thò giai ñoaïn naøy. (Taát nhieân, cuõng coù lyù do toå chöùc caùch maïng muoán duy trì vaø ñaûm baûo an toaøn cho nhöõng caây buùt tham gia hoaït ñoäng treân maët traän vaên hoïc coâng khai naøy). - Moät soá baøi vieát, coâng trình nghieân cöùu, pheâ bình veà vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam (1954 – 1975) coøn naëng quan ñieåm xaõ hoäi hoïc, thieân veà lyù luaän, khaùi quaùt. Vieäc khaûo saùt thöïc tieãn saùng taùc cuûa doøng vaên hoïc yeâu nöôùc coøn haïn cheá. - Do nhieàu lyù do, ñeán nay vaãn chöa coù coâng trình nghieân cöùu toaøn dieän vaø heä thoáng veà nhöõng theå loaïi (thô, truyeän, kyù, kòch, bieân khaûo, lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc) ñaõ laøm neân thaønh töïu cuûa doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam tröôùc 1975. Nhöõng nghieân cöùu veà taùc giaû cuûa doøng vaên hoïc naøy coøn raát khieâm toán. - Tö lieäu nghieân cöùu taûn maïn, khoâng ñaày ñuû, nhaát laø vaên baûn taùc phaåm. Do tính chaát gay go, phöùc taïp vaø laâu daøi cuûa cuoäc ñaáu tranh, baûn thaân nhaø vaên coù khi cuõng khoâng theå löu giöõ ñöôïc nhöõng taùc phaåm cuûa mình. Töø thöïc teá treân, vaán ñeà luaän aùn ñaët ra vaø giaûi quyeát - “Truyeän ngaén trong doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954 – 1965” - chính laø söï keá thöøa vaø phaùt trieån thaønh quaû nghieân cöùu cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc, goùp phaàn khaúng ñònh nhöõng ñoùng goùp cuûa doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam (1954 - 1975) vaøo tieán trình vaên hoïc söû daân toäc. 20 4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Caên cöù vaøo muïc ñích, ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu, treân neàn taûng phöông phaùp luaän duy vaät bieän chöùng vaø duy vaät lòch söû, ngöôøi vieát söû duïng nhöõng phöông phaùp chính vaø caùc thao taùc khoa hoïc chuû yeáu sau trong quaù trình thöïc hieän luaän aùn: 4.1. Nhöõng phöông phaùp chính - Phöông phaùp lòch söû – xaõ hoäi: vaän duïng quan ñieåm lòch söû – xaõ hoäi ñeå xaùc ñònh vò trí cuûa truyeän ngaén trong böùc tranh vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam 1954 – 1965 gaén lieàn vôùi phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân choáng chuû nghóa thöïc daân môùi cuûa Myõ vaø chính quyeàn Saøi Goøn, ñaëc bieät laø cuoäc ñaáu tranh treân lónh vöïc vaên hoùa tö töôûng, vaên hoïc ngheä thuaät. - Phöông phaùp heä thoáng: ñöôïc söû duïng ñeå nghieân cöùu moái lieân heä noäi taïi cuûa taùc phaåm, nhaän dieän nhöõng ñieåm noåi baät veà noäi dung tö töôûng vaø hình thöùc ngheä thuaät cuûa truyeän ngaén trong doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954 – 1965. - Phöông phaùp phaân tích - toång hôïp, so saùnh: nhaèm laøm saùng toû giaù trò noäi dung vaø ngheä thuaät, saéc thaùi ñoäc ñaùo giöõa nhöõng saùng taùc truyeän ngaén cuøng vaø khoâng cuøng giai ñoaïn; so saùnh neùt phong caùch noåi baät ôû nhöõng taùc giaû tieâu bieåu; khaúng ñònh nhöõng ñoùng goùp cuûa truyeän ngaén ñoái vôùi doøng vaên hoïc yeâu nöôùc ñoâ thò mieàn Nam (1954 – 1975) vaø vôùi neàn vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi. Ngoaøi ra, thi phaùp hoïc seõ ñöôïc vaän duïng trong quaù trình tìm hieåu, phaân tích nhöõng ñaëc saéc trong hình thöùc töï söï linh hoaït, hieän ñaïi cuûa truyeän ngaén 1954 - 1965, theå hieän caù tính saùng taïo cuûa nhöõng caây buùt yeâu nöôùc noåi baät. 4.2. Caùc thao taùc khoa hoïc chuû yeáu - Thao taùc söu taàm: söu taàm, taäp hôïp tö lieäu nghieân cöùu, chuû yeáu laø nhöõng saùng taùc truyeän ngaén trong doøng vaên hoïc yeâu nöôùc treân vaên ñaøn coâng khai ñoâ thò 21 mieàn Nam giai ñoaïn 1954 – 1965 hieän raûi raùc ôû nhieàu nguoàn khaùc nhau: baùo chí tröôùc 1975 ñöôïc löu tröõ trong caùc thö vieän lôùn ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh; saùch baùo in sau 1975; soá khaùc do nhaø vaên, gia ñình nhaø vaên hay nhöõng vaên höõu meán moä nhaø vaên coøn giöõ ñöôïc. Ngoaøi ra, coøn coù moät soá baøi tieåu luaän, pheâ bình vaên hoïc lieân quan ñeán ñeà taøi luaän aùn. - Thao taù._.(1957), “Ngöôøi aên troäm”, Nhìn laïi moät chaëng ñöôøng vaên hoïc, Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2000, tr. 883-895. 460. Vaân Trang (1958), “Hai theá giôùi”, Baùch Khoa, (46), ngaøy 1-12, tr. 59-68. 461. Vaân Trang (1960), “Queâ choàng”, Mai, (3), ngaøy 10-8, tr. 1-5. 462. Vaân Trang (1960), “Duyeân veù soá”, Tieåu Thuyeát Thöù Baûy boä môùi, (7), töø 28-10 ñeán 3-11, tr. 30-33. 463. Vaân Trang (1963), Moät laù thö tình, Phuø Sa, Saøi Goøn. 464. Thanh Truùc (1955), “Maùi tröôøng söông naéng reâu phong”, Ñieän Baùo, Trung thu giai phaåm, tr. 17-37-43. 465. Xuaân Truùc (1957), “Xaùc ñeøn Trung Thu”, Vaên hoïc yeâu nöôùc tieán boä – caùch maïng treân vaên ñaøn coâng khai Saøi Goøn 1954 – 1975, Vaên ngheä – Hoäi Lieân 239 hieäp vaên hoïc ngheä thuaät – Trung taâm Thoâng tin trieån laõm thuoäc Sôû Vaên hoaù thoâng tin Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1997, tr. 586-593. 466. Theá Uyeân (1964), “Thôøi gian”, Vaên Hoïc, (23), ngaøy 1-9, tr. 66. 467. Hoaøng Vaên (1957), “Ngöôøi Vieät ñaát Vieät”, Nhaân Loaïi boä môùi, (53), töø 11 ñeán 17-5, tr. 18-20. 468. Hoaøng Vaên (1957), “Naùt hoa”, Nhaân Loaïi boä môùi, (59), töø 21 ñeán 28-6, tr. 16-32. 469. Hoaøng Vaên (1957), “Hi sinh”, Nhaân Loaïi boä môùi, (60), töø 29-6 ñeán 5-7, tr. 16-32. 470. Leâ Vaên (1957), “Hoaùn caûi”, Nhaân Loaïi boä môùi, (69), töø 30-8 ñeán 5-9, tr. 18-32. 471. Leâ Vaên (1957), “Chöõ tình”, Nhaân Loaïi boä môùi, (71), töø 13 ñeán 19-9, tr. 16- 32. 472. Leâ Vaên (1957), “Coâ gaùi Caàu Ñuùc”, Nhaân Loaïi boä môùi, (80), töø 15 ñeán 22- 11, tr. 18-32. 473. Leâ Vaên (1957), “Con choù beâ-ñeâ”, Baùch Khoa, (12), ngaøy 1-7, tr. 59-68. 474. Leâ Vaên (1957), “Noài cheø ñen vaø con choù ñoùi”, Baùch Khoa, (14), ngaøy 1-8, tr. 50-53. 475. Leâ Vaên (1958), “Baùc Quaûn Nhì”, Nhaân Loaïi boä môùi, (86), töø 27-12 ñeán 2- 1, tr. 16-32. 476. Leâ Vaên (1958), “Tình ñaàu muøa”, Nhaân Loaïi boä môùi, (107), töø 4 ñeán 10-7, tr. 18-32. 477. Leâ Vaên (1958), “Laõo baét caù”, Baùch Khoa, (45), ngaøy 15-11, tr. 66-71. 478. Leâ Vaên (1959), “Moät nieàm vui”, Nhaân Loaïi boä môùi, (9), ngaøy 1-1, tr. 42- 46. 240 479. Löõ Quoác Vaên (1998), “Nhöõng suy nghó vuïn veà moät nhaø vaên tieàn chieán”, Trang saùch hoàng môû giöõa ñôøi hoa, Toång hôïp Ñoàng Nai, 2002, tr. 396-405. 480. Traàn Kim Vaên (1959), “Ñoâi baïn tình sa löôùi”, Vui Soáng, (5), töø 7 ñeán 13- 10, tr. 27-33. 481. Vieän Maùc-Leânin (1985), Nhöõng söï kieän lòch söû Ñaûng (taäp III: 7/1954 – 5/1975), Thoâng tin lyù luaän, Haø Noäi. 482. Vieän Söû hoïc (1975), (1976), Vieät Nam nhöõng söï kieän 1945-1975 (taäp 1, 2), Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 483. Vieän Vaên hoïc (2002), Nhìn laïi vaên hoïc Vieät Nam theá kyû XX, Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 484. Hoaøng Baûo Vieät (1955), “Ñeâm möa daàm xoùm Vónh Hoaø”, Duy Taân, (6), töø 5 ñeán 11-8, tr. 7-27-30. 485. Leâ Quang Vònh (1954), “Le loùi”, Vieát treân ñöôøng tranh ñaáu, Thuaän Hoùa, Hueá, 2005, tr. 36-42. 486. Khoâi Vuõ (1991), “Möøng Lyù Vaên Saâm 70 tuoåi: Nghó veà moät ngheä só trí thöùc daân daõ”, Trang saùch hoàng môû giöõa ñôøi hoa, Toång hôïp Ñoàng Nai, 2002, tr. 384-386. 487. Taàn Hoaøi Daï Vuõ, Nguyeãn Ñoâng Nhaät (2007), Phaùc hoïa chaân dung moät theá heä, Ñaø Naüng. 488. William C. Westmoreland (1988), Töôøng trình cuûa moät quaân nhaân (Trích baûn dòch cuûa Phoøng Khoa hoïc Quaân khu 9), Treû, Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 489. Anh Xuaân (1955), “Ngöôøi vaø choù”, Nhaân Loaïi boä môùi, (6), ngaøy 24-9, tr. 17-23. 490. Anh Xuaân (1955), “Muï Naân”, Nhaân Loaïi boä môùi, (17), ngaøy 10-12, tr. 18- 32. 241 491. Nguyeãn Vaên Xuaân (1958), “Möôøi naêm sau”, Nhaân Loaïi boä môùi, (2), ngaøy 15-9, tr. 53-62. 492. Nguyeãn Vaên Xuaân (1959), “Moät cuoäc taán coâng”, Baùch Khoa, (61), ngaøy 15-7, tr. 97-102. 493. Nguyeãn Vaên Xuaân (1959), “Caây ña ñoàn cuõ”, Baùch Khoa, (69) vaø (70), ngaøy 15-11 vaø ngaøy 1-12, tr. 87-95 vaø tr. 105-111. 494. Nguyeãn Vaên Xuaân (1960), “Thaèng Thu”, Baùch Khoa, (86), ngaøy 1-8, tr. 84- 91. 495. Nguyeãn Vaên Xuaân (1960), “Coá höông”, Baùch Khoa, (89), ngaøy 15-9, tr. 101-104. 496. Nguyeãn Vaên Xuaân (1960), “Höông maùu”, Baùch Khoa, (91), ngaøy 15-10, tr. 89-98. 497. Nguyeãn Vaên Xuaân (1960), “Dòch caùt”, Baùch Khoa, (93), ngaøy 15-11, tr. 69- 74. 498. Nguyeãn Vaên Xuaân (1960), “Khoùc ñaàu tri kæ”, Baùch Khoa, (95), ngaøy 15-12, tr. 84-89. 499. Nguyeãn Vaên Xuaân (1960), “Chieác caùng ñieàu”, Mai, (2), ngaøy 25-7, tr. 4-5. 500. Nguyeãn Vaên Xuaân (1960), “Pheâ bình nhöõng truyeän ngaén (ñaàu naêm 59 – cuoái naêm 60): Hoaøi coá nhaân cuûa Voõ Hoàng, Ban Mai xuaát baûn”, Mai, (3), ngaøy 10-8, tr. 12-13. 501. Nguyeãn Vaên Xuaân (1960), “Pheâ bình nhöõng truyeän ngaén (cuoái naêm 59 – ñaàu naêm 60): Coâ gaùi xoùm ngheøo cuûa Phan Du, Vaên Hoùa AÙ Chaâu xuaát baûn”, Mai, (4), ngaøy 25-8, tr. 8-9. 502. Nguyeãn Vaên Xuaân (1960), “Pheâ bình nhöõng truyeän ngaén (cuoái naêm 59 – ñaàu naêm 60): Kyù thaùc cuûa Bình Nguyeân Loäc, Beán Ngheù xuaát baûn”, Mai, (6), ngaøy 25-9, tr. 13-19. 242 503. Nguyeãn Vaên Xuaân (1960), “Qua boán taäp truyeän ngaén thöû tìm hieåu hieän traïng truyeän ngaén”, Mai, (7), ngaøy 10-10, tr. 13-19. 504. Nguyeãn Vaên Xuaân (1961), “Xoùm môùi”, Baùch Khoa, (97), ngaøy 15-1, tr. 170-184. 505. Nguyeãn Vaên Xuaân (1961), “Tieáng keâu quaùi dò trong ñeâm thaúm”, Tieåu thuyeát thöù Baûy boä môùi, (1), töø 16 ñeán 22-9, tr. 35-50. 506. Nguyeãn Vaên Xuaân (1969), Höông maùu, Tröôøng Sôn, Saøi Goøn. 507. Nguyeãn Vaên Xuaân (1973), Dòch caùt, Trí Ñaêng, Saøi Goøn. 508. Nguyeãn Vaên Xuaân (2000), Phong traøo Duy Taân, Ñaø Naüng. 509. Nguyeãn Vaên Xuaân (2002), Tuyeån taäp Nguyeãn Vaên Xuaân, Ñaø Naüng. 510. Nguyeãn Vaên Y (1989), “Nhaø vaên töøng moät thôøi ñöôïc tuoåi treû heát söùc ngöôõng moä”, Tuyeån taäp Lyù Vaên Saâm, Ñoàng Nai, 1991, tr. 378-380. 511. Nguyeãn Vaên Y (1989), “Lôøi giôùi thieäu”, Boä aùo caø sa nhuoäm maùu, Treû, Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1989, tr. 5-6. Tieáng Anh 512. James William Gibson (1986), The Perfect War, Vintage Books, Boston. 513. Frank N. Trager (1966), Why Viet Nam?, Frederick A. Praeger, New York. 514. Richard Tregaskis (1963), Vietnam Diary, Holt, Rinehart and Winston, New York. Tieáng Phaùp 515. Robert Kennedy (1972), “Une victoire de la raison” (Traduction de Madeleine Chapsal), Historia, (311). 516. Jean Lacouture (1965), Le Vietnam entre deux paix, Editions du Seuil, Paris. 243 PHUÏ LUÏC Phuï luïc 1: SÔ LÖÔÏC TIEÅU SÖÛ TAÙC GIAÛ TRUYEÄN NGAÉN TIEÂU BIEÅU GIAI ÑOAÏN 1954 – 1965 1. VOÕ ÑÌNH CÖÔØNG - Sinh ngaøy 4-10-1920, taïi Hueá. - Tröôùc 1954, laø caùn boä Ban Trí vaän Thöøa Thieân – Hueá cho ñeán luùc bò baét (1954). - Töø 1957 ñeán 1975, hoaït ñoäng trong Ban Trí vaän Saøi Goøn – Gia Ñònh. Tham gia caùc phong traøo ñaáu tranh yeâu nöôùc cuûa ñoàng baøo phaät töû, trí thöùc, sinh vieân hoïc sinh Saøi Goøn. Bò baét giam nhaø lao Chí Hoøa töø 1969 ñeán 1971. - Vieát treân Taäp vaên Ngaøy mai . - Truyeän ngaén ñaùng chuù yù: Vieát ñeå baûo veä thaèng Cu Tyù (Ngaøy mai soá 1, 8-1954); Cuõng cöù vieát ñeå baûo veä nhöõng thaèng Cu Tyù (Ngaøy mai soá 2, 10-1954). 2. PHAN DU - Sinh ngaøy 1-5-1915. - Queâ quaùn: Phöôùc Ñöùc, Queá Sôn, Quaûng Nam. - Vieát vaên töø tröôùc 1945. Coäng taùc vôùi caùc baùo Tieåu thuyeát Thöù Baûy, Mai. Sau 1954, coäng taùc vôùi caùc baùo Baùch Khoa, Tieåu thuyeát Thöù Baûy, Mai, Muøa Luùa Môùi, Raïng Ñoâng… 244 - Taùc phaåm chính: Coâ gaùi xoùm ngheøo (taäp truyeän ngaén, Vaên Höõu AÙ Chaâu, Saøi Goøn, 1959); Con ngöïa hai chaân (truyeän ngaén, Baùch Khoa soá 62, ngaøy 1-8-1959); Hai gaùnh luùa (truyeän ngaén, Mai soá 11, ngaøy 10-12- 1960), Nhöõng quaû ñaám treân moät chuyeán taøu (truyeän ngaén, Tieåu thuyeát Thöù Baûy soá 11, töø 16 ñeán 22-7-1960, vaø soá 12, töø 23 ñeán 29-7-1960)… 3. TOÂ NGUYEÄT ÑÌNH - Hoï teân thaät: Nguyeãn Baûo Hoùa. - Sinh ngaøy 1-1- 1920 taïi xaõ Phöôùc Leã, tænh Baø Ròa (nay thuoäc tænh Ñoàng Nai). Maát ngaøy 17-5-1988. - Buùt danh khaùc: Tieâu Kim Thuûy, Thanh Tuyeàn, Thieän Taâm, Haûi Ñöôøng, Kim Mi, Du Lam Khaùch. - Töø naêm 1946, chính thöùc tham gia phong traøo baùo chí Saøi Goøn. Cuoái naêm 1954, bò baét khi tham gia phong traøo Baûo veä hoøa bình cuûa luaät sö Nguyeãn Höõu Thoï. Cuoái naêm 1955, trôû veà Saøi Goøn tieáp tuïc hoaït ñoäng baùo chí cho ñeán 1975. - Tham gia bieân taäp vaø phuï traùch nhieàu tôø baùo nhö Vieät Thanh, AÙnh Saùng, Nhaân Loaïi… Phuï traùch nhaø xuaát baûn Laù Daâu (1956), Soùng Môùi (1957). - Taùc phaåm chính: AÛi Chi Laêng (truyeän lòch söû, Vieät Buùt, Saøi Goøn, 1947); Boùng giai nhôn (truyeän, Ñoaøn Keát, Saøi Goøn, 1948); Mî Lan Höông (tieåu thuyeát, Taán Phaùt, Saøi Goøn, 1950); Boä aùo caù sa nhuoäm maùu (tieåu thuyeát trinh thaùm, Taán Phaùt, Saøi Goøn, 1952); Chaøng ñi theo nöôùc (tieåu thuyeát lòch söû, Taán Phaùt, Saøi Goøn, 1953); Tieáp boäi (tieåu thuyeát, Laù Daâu, Saøi Goøn, 1957); Mía saâu coù ñoát (tieåu thuyeát, Laù Daâu, Saøi Goøn, 1957); Maët roã hoa meø (truyeän ngaén, Nhaân Loaïi boä môùi soá 5, töø 26-5 ñeán 1-6- 1956); Moái tình… xoùm chieáu caàu chong (truyeän ngaén, Nhaân Loaïi boä 245 môùi soá 6, töø 2 ñeán 8-6-1956); Maõ Leâ (truyeän ngaén, Nhaân Loaïi boä môùi soá 7, töø 9 ñeán 15-6-1956); Ba Vieân (truyeän ngaén, Nhaân Loaïi boä môùi soá xuaân Ñinh Daäu 1957); Con eùn vaøng (truyeän ngaén, Tieåu thuyeát Thöù Baûy soá 15, töø 13 ñeán 19-8-1960); Tieáng goïi cuûa loøng (truyeän ngaén, Tieåu thuyeát Thöù Baûy soá 16, töø 20 ñeán 26-8-1960); Ñôïi muøa hoa môùi (truyeän ngaén, Tieåu thuyeát Thöù Baûy soá 20, töø 17 ñeán 23-9-1960); Saïch-suøn-chuûy coøn vöông tô loøng (truyeän ngaén, Tieåu thuyeát Thöù Baûy soá 31, töø 3 ñeán 9- 12-1960)… 4. THIEÂN GIANG - Hoï teân thaät: Traàn Kim Baèng. - Sinh ngaøy 10-5-1911 taïi Ñaø Naüng. - Queâ quaùn: Nam OÂ, Quaûng Nam . - Buùt danh khaùc: Haûi Vaân. - Tröôùc 1945, hoaït ñoäng caùch maïng treân lónh vöïc baùo chí. Bò Phaùp baét giam ôû nhaø tuø Lao Baûo töø 1930 ñeán cuoái 1933 vaø nhaø tuø Ñaklay töø 1940 ñeán 1943; sau ñoù bò quaûn thuùc ôû Caàn Thô ñeán thaùng 8 - 1945. - Töø 1946 ñeán 1968, soáng ôû Saøi Goøn, vöøa daïy hoïc, vöøa tieáp tuïc hoaït ñoäng trong lónh vöïc baùo chí. Sau toång tieán coâng xuaân Maäu Thaân 1968, ra vuøng giaûi phoùng coâng taùc trong Lieân minh Daân toäc daân chuû. - Maát ngaøy 6-4-1985 taïi quaän Bình Thaïnh, Thaønh phoá Hoà Chí Minh. - Taùc phaåm: Lao tuø (taäp truyeän ngaén, 1949); Toâi khoâng boùc phaãn nöõa! (truyeän ngaén, Vui Soáng soá 3, töø 23 ñeán 29-9-1959)… 5. THAÅM THEÄ HAØ - Hoï teân thaät: Taï Thaønh Kænh. - Sinh ngaøy 9-3-1923 taïi Gia Loäc, Traûng Baøng, Taây Ninh. 246 - Töø naêm 1945 ñeán 1952, hoaït ñoäng trong Ban Ñieäp baùo Saøi Goøn – Chôï Lôùn – Gia Ñònh. Töø 1953 ñeán 1975, hoaït ñoäng trong Ban Vaên – Baùo – Giaùo Saøi Goøn; laøm bieân taäp vieân cho moät soá tôø baùo vaø taïp chí; Giaùm ñoác Nhaø xuaát baûn Taân Vieät Nam (1949) vaø Laù Daâu (1956). - Nhieàu naêm lieàn vöøa daïy hoïc, vöøa vieát vaên. - Sau 1975, vieát cho caùc baùo vaø taïp chí nhö Vaên, Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Saân khaáu Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Hoa caûnh, nguyeät san Giaùc ngo ä, taïp san Saøi Goøn giaûi phoùng thöù Baûy. - Taùc phaåm chính: Voù ngöïa caàu thu (tieåu thuyeát, Taân Vieät, Saøi Goøn, 1949); Gioù bieân thuøy (tieåu thuyeát, Taân Vieät, Saøi Goøn, 1949); Ngöôøi yeâu nöôùc (tieåu thuyeát, Taân Vieät Nam, Saøi Goøn, 1949); Ñôøi töôi thaém (tieåu thuyeát, Laù Daâu, Saøi Goøn, 1956); Hoa trinh nöõ (tieåu thuyeát, Soáng Môùi, Saøi Goøn, 1957); Baïc aùo haøo hoa (tieåu thuyeát, Mieàn Nam, Saøi Goøn, 1969); Thaèng ñöa ñaùm (truyeän ngaén, Tieåu thuyeát Thöù Baûy soá 11, töø 16 ñeán 22-7-1960); Ai nghe loøng ñaát quaën ñau (truyeän ngaén, Tieåu thuyeát Thöù Baûy boä môùi soá 11, töø 25-11 ñeán 1-12-1961)… 6. VUÕ HAÏNH - Hoï teân thaät: Nguyeãn Ñöùc Duõng. - Sinh ngaøy 15-7-1926. - Queâ quaùn: Bình Nguyeân, Thaêng Bình, Quaûng Nam. - Caùc buùt danh khaùc: Coâ Nguyeân Thaûo, Nguyeân Phuû, Minh Höõu, Hoaøng Thanh Kyø. - Nhieàu naêm lieàn hoaït ñoäng trong phong traøo vaên ngheä baùo chí ôû Saøi Goøn. Coäng taùc thöôøng xuyeân vôùi caùc baùo Baùch Khoa, Tieåu thuyeát Thöù Baûy, Mai… Hai möôi moát naêm soáng trong loøng cheá ñoä Saøi Goøn, bò baét ñeán naêm laàn, nhöng vaãn kieân trì hoaït ñoäng. 247 - Ñöôïc baàu laøm Toång thö kyù Löïc löôïng baûo veä vaên hoùa daân toäc (1966). - Taùc phaåm chính: Löûa röøng (tieåu thuyeát, ñaêng teân tuaàn baùo Mai naêm 1960 döôùi teân Truyeän naøng Y Kla); Vöôït thaùc (taäp truyeän ngaén, Giao Ñieåm, Saøi Goøn, 1963); Chaát ngoïc (taäp truyeän ngaén, Caûo Thôm, Saøi Goøn, 1964); Muøa xuaân treân ñænh non cao (taäp truyeän ngaén, Caûo Thôm, saøi Goøn, 1964); Ngöôøi Vieät cao quyù (tieåu luaän, kyù teân A. Pazzi, Caûo Thôm, Saøi Goøn, 1965); Ngoâi tröôøng ñi xuoáng (truyeän vöøa, Vaên, Saøi Goøn, 1966); Tìm hieåu vaên ngheä (tieåu luaän, Trí Ñaêng, Saøi Goøn, 1970); Ngöôøi choàng thôøi ñaïi (taäp truyeän ngaén, Vaên, Saøi Goøn, 1972); Con choù haøo huøng (tieåu thuyeát, Trí Ñaêng, Saøi Goøn, 1973); Coâ gaùi Xaø-nieâng (tieåu thuyeát, Trí Ñaêng, Saøi Goøn, 1973); Nhöõng ngöôøi coøn laïi (tieåu thuyeát, Trí Ñaêng, Saøi Goøn, 1974); Buùt maùu (taäp tröyeän ngaén, Vaên hoïc, Haø Noäi, 1986); Haéc caåu ñaïi taëc (taäp truyeän ngaén, Treû, Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1995)… 7. LEÂ VÓNH HOØA - Hoï teân thaät: Ñoaøn Theá Hoái. - Sinh naêm 1932 taïi xaõ Myõ Hieäp, huyeän Phuø Myõ, tænh Bình Ñònh. - Tham gia khaùng chieán choáng Phaùp. Sau 1954, ôû laïi mieàn Nam, phuï traùch coâng taùc vaän ñoäng thanh nieân, hoïc sinh taïi Soùc Traêng. - Hoaït ñoäng baùo chí ôû Saøi Goøn. Töø 1956 ñeán 1958, ñaêng thô, truyeän treân caùc baùo Nhaân Loaïi, Boâng Luùa, Nhaân Daân Mieàn Nam, Tieán Thuû, Gioù Môùi… - 1958, bò chính quyeàn Saøi Goøn baét giam. 1963, thoaùt khoûi tuø nguïc ra vuøng giaûi phoùng, gaén boù vôùi boä ñoäi mieàn Taây Nam Boä. - Hy sinh naêm 1967 ôû Haäu Giang. 248 - Taùc phaåm chính: Chieác aùo thieân thanh (taäp truyeän ngaén, Truøng Döông, Saøi Goøn, 1957); Qua vöôøn maêng (taäp truyeän vaø kyù, Toång hôïp Haäu Giang, 1984); Ngöôøi tò naïn (taäp truyeän vaø kyù, Vaên hoïc, Haø Noäi, 1985); Leâ Vónh Hoøa tuyeån taäp (Toång hôïp Haäu Giang – Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh). 8. VOÕ HOÀNG - Sinh ngaøy 5-5-1921 taïi Ngaân Sôn, An Thaïch, Tuy An, Phuù Yeân. - Caùc buùt danh khaùc: Voõ An Thaïch, Ngaân Sôn. - Thôøi khaùng chieán choáng Phaùp, daïy hoïc vaø laøm Hieäu tröôûng Tröôøng trung hoïc Löông Vaên Chaùnh (Phuù Yeân). Sau 1954, ôû laïi Nha Trang vöøa daïy hoïc, vöøa vieát vaên. - Truyeän ngaén ñaàu tay Muøa gaët ñaêng treân Tieåu thuyeát Thöù Baûy töø naêm 1939, kyù teân Ngaân Sôn. - Taùc phaåm chính: Taäp truyeän ngaén coù: Hoaøi coá nhaân (Ban Mai, Saøi Goøn, 1959); Laù vaãn xanh (Thôøi Môùi, Saøi Goøn, 1962); Veát haèn naêm thaùng (Laù Boái, Saøi Goøn, 1965); Con suoái muøa xuaân (Laù Boái, Saøi Goøn, 1966); Khoaûng maùt (An Tieâm, Saøi Goøn, 1966); Beân kia ñöôøng (Maët Trôøi, Saøi Goøn, 1968); Nhöõng gioït ñaéng (Laù Boái, Saøi Goøn, 1969); Nhaùnh rong phieâu baït (Laù Boái, Saøi Goøn, 1970), Traàm maëc caây röøng (Laù Boái, Saøi Goøn, 1971); Trong vuøng reâu im laëng (Hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät Nha Trang, 1988). Tieåu thuyeát coù: Hoa böôm böôùm (Laù Boái, Saøi Goøn, 1966); Ngöôøi veà ñaàu non (Vaên, Saøi Goøn, 1968); Gioù cuoán (Laù Boái, Saøi Goøn, 1968); Nhö caùnh chim bay (Laù Boái, Saøi Goøn, 1971); Thieân ñöôøng ôû treân cao (Sôû Vaên hoùa thoâng tin Nghóa Bình, 1987)… Tuyeån taäp Voõ Hoàng (Trung taâm Nghieân cöùu quoác hoïc, Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2003). 249 9. TRANG THEÁ HY - Hoï teân thaät: Voõ Troïng Caûnh. - Sinh ngaøy 9-10-1924 taïi xaõ An Hoäi, huyeän Chaâu Thaønh, tænh Beán Tre. - Caùc buùt danh khaùc: Vaên Phuïng Myõ, Phaïm Voõ, Trieàu Phong, Vuõ Aùi, Vaên Minh Phaåm. - Tham gia Caùch maïng thaùng Taùm 1945 taïi Beán Tre. Hoaït ñoäng baùo chí ôû Saøi Goøn töø 1956 ñeán khi bò baét (1962), ra khoûi tuø (1963) tieáp tuïc hoaït ñoäng. - Laø moät trong nhöõng caây buùt noøng coát cuûa tuaàn baùo Nhaân Loaïi boä môùi töø 1956 ñeán 1958. - Naêm 1964, ra vuøng giaûi phoùng, coâng taùc ôû Ban Tuyeân huaán Ñaëc khu Saøi Goøn – Gia Ñònh, roài Tieåu ban Vaên ngheä giaûi phoùng cho ñeán ngaøy 30-4-1975. Töø 1975 ñeán 1990, laø caùn boä bieân taäp tuaàn baùo Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh. - Taùc phaåm chính: Naéng ñeïp mieàn queâ ngoaïi (taäp truyeän ngaén, 1963); Möa aám (taäp truyeän ngaén, 1981); Ngöôøi yeâu vaø muøa thu (taäp truyeän ngaén, 1981); Veát thöông thöù möôøi ba (taäp truyeän ngaén, 1989); Tieáng khoùc vaø tieáng haùt (taäp truyeän ngaén, 1993)…; Truyeän ngaén Trang Theá Hy (2006). 10. BÌNH NGUYEÂN LOÄC - Hoï teân thaät: Toâ Vaên Tuaán. - Sinh ngaøy 7-3-1914. - Queâ quaùn: laøng Taân Uyeân, toång Chaùnh Myõ, tænh Bieân Hoøa (nay thuoäc thò traán Taân Uyeân, huyeän Taân Uyeân, tænh Bình Döông). - 1945, tham gia khaùng chieán choáng Phaùp. Töø 1946, veà ôû haún Saøi Goøn, thöïc söï böôùc vaøo ngheà vaên, ngheà baùo. 250 - 1958, chuû tröông tuaàn baùo Vui Soáng vaø nhaø xuaát baûn Beán Ngheù. - 1985, ñònh cö ôû Hoa Kyø. Maát ngaøy 7-3-1987 taïi Rancho Cordova, bang California. - Soá löôïng saùng taùc raát ñoà soä, nhöng baûn thaûo thaát laïc nhieàu. Soá ñaêng treân caùc baùo chöa in thaønh saùch cuõng lôùn. Chæ rieâng truyeän ngaén vaø tuøy buùt ñaõ leân ñeán treân moät nghìn. - Vieát nhieàu theå loaïi khaùc nhau: thô, truyeän ngaén, truyeän daøi, tuøy buùt … - Taùc phaåm chính: Caùc taäp truyeän ngaén: Nhoát gioù (Thôøi theá, Saøi Goøn, 1950); Taân lieâu trai (Beán Ngheù, Saøi Goøn, 1959); Kyù thaùc (Beán Ngheù, Saøi Goøn, 1960); Taâm traïng hoàng (Soáng Vui, Saøi Goøn, 1963); Möa thu nhôù taèm (Phuø Sa, Saøi Goøn, 1965); Tình ñaát (Thôøi Môùi, Saøi Goøn, 1966), Thaàm laëng (Thuïy Höông, Saøi Goøn, 1967), Cuoáng ruùn chöa lìa (Laù Boái, Saøi goøn, 1969)… Truyeän daøi coù: Ñoø doïc (1960), Xoâ ngaõ böùc töôøng reâu (1963); Nöûa ñeâm Traõng Suïp (1963); Aùi aân thaâu ngaén cho daøi tieác thöông (1963); Hoa haäu Boà Ñaøo (1963); Tì veát taâm linh (1965)…; Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc (4 taäp, Vaên hoïc, Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2002). 11. KIEÂM MINH - Hoï teân thaät: Traàn Kieâm Minh. - Sinh naêm 1930 taïi Hueá. - Taùc phaåm: Maùi toùc ngaøy tröôùc (truyeän ngaén, Nhaân Loaïi boä môùi soá 56, töø 1 ñeán 7-6-1957); Baø meï Myõ Tho (truyeän ngaén, Nhaân Loaïi boä môùi soá 87, töø 3 ñeán 9-1-1958)… 12. SÔN NAM - Hoï teân thaät: Phaïm Minh Taøi. - Sinh ngaøy 11-12-1926. 251 - Queâ quaùn: Ñoâng Thaùi, An Bieân, Raïch Giaù (nay laø tænh Kieân Giang). - Tham gia khaùng chieán choáng Phaùp. Sau 1954, ôû laïi Saøi Goøn tieáp tuïc hoaït ñoäng treân lónh vöïc baùo chí, vaên chöông. - Vieát treân caùc baùo Nhaân Loaïi, Coâng Lyù, Aùnh Saùng, Tieáng Chuoâng, Leõ soáng… - Taùc phaåm chính: Höông röøng Caø Mau (taäp truyeän ngaén, Phuø Sa, Saøi Goøn, 1962); Chim quyeân xuoáng ñaát (tieåu thuyeát, Phuø Sa, Saøi Goøn, 1963); Hình boùng cuõ (truyeän vöøa, Phuø Sa, Saøi Goøn, 1963); Hai coõi U Minh (taäp truyeän ngaén, Höõu Nghò, Saøi Goøn, 1965); Voïc nöôùc giôõn traêng (taäp truyeän ngaén, Thôøi Môùi, Saøi Goøn, 1965); Vaïch moät chaân trôøi (tieåu thuyeát, Hoàng Ñöùc, Saøi Goøn, 1969); Ngöôøi baïn trieäu phuù (taäp truyeän ngaén, Khai Trí, Saøi Goøn, 1971); Tuïc leä aên troäm (taäp truyeän ngaén, Kieân Giang, 1988); Bieån coû mieàn Taây (taäp truyeän ngaén, Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2000)… 13. LÖU NGHI - Sinh naêm 1924. - Queâ quaùn: Quaûng Nam. - Caùc buùt danh khaùc: Quoác Linh, Quyønh Löu. - Hoaït ñoäng trong phong traøo baùo chí; phuï traùch nhaø xuaát baûn Truøng Döông. - Maát naêm 1985. - Taùc phaåm: Con choù xuø (truyeän ngaén, Nhaân Loaïi boä môùi soá 17, töø 17 ñeán 23-8-1956); Nhöõng keû baùn nöôùc (truyeän ngaén, Baùch Khoa soá 37, ngaøy 15-7-1958); Muùa gaäy vöôøn hoang (truyeän ngaén, Baùch Khoa soá 43, ngaøy 15-10-1958); Con thaèn laèn ñöùt ñuoâi (truyeän ngaén, Baùch Khoa soá 47, ngaøy 15-12-1958); 25 thaùng Chaïp (truyeän ngaén, Baùch Khoa soá 50, 252 ngaøy 1-2-1959); Chuyeän trong boùng toái (truyeän ngaén, Tieåu thuyeát Thöù Baûy soá 11, töø 16 ñeán 22-7-1960)… 14. ÑINH BAÈNG PHI - Sinh naêm 1938. - Baét ñaàu vieát vaên vaø coäng taùc vôùi tuaàn san Duy Taân khi ñang laø hoïc sinh trung hoïc (1957). - Nhieàu naêm hoaït ñoäng vaø ñaøo taïo hoïc sinh trong lónh vöïc ngheä thuaät haùt boäi. - Taùc phaåm: Ngöôøi anh quí (truyeän ngaén, Duy Taân soá 3, töø 16 ñeán 23-7- 1955); Nhöõng keû ñoùi loøng (truyeän ngaén, Duy Taân soá 10, töø 3 ñeán 9-9- 1955). 15. VIEÃN PHÖÔNG - Hoï teân thaät: Phan Thanh Vieãn. - Sinh ngaøy 1-5-1928 taïi Bình Ñöùc, Chaâu Thaønh, Long Xuyeân. - Queâ quaùn: Long Phuù, Taân Chaâu, An Giang. - Buùt danh khaùc: Aùnh Phöông. - Tham gia khaùng chieán choáng Phaùp. Sau 1954, ôû laïi Saøi Goøn hoaït ñoäng treân lónh vöïc vaên chöông, baùo chí. - Töø 1956 ñeán 1958, laø moät trong nhöõng caây buùt truyeän ngaén noøng coát treân tôø Nhaân Loaïi boä môùi. - Naêm 1960, bò baét vaøo tuø. Ra tuø (1962)ø, hoaït ñoäng vaên ngheä trong vuøng giaûi phoùng cho ñeán 1975. - Taùc phaåm chính: Chieán thaéng Hoøa Bình (tröôøng ca, 1952); Chieác aùo thieân thanh (taäp truyeän ngaén, in chung vôùi Leâ Vónh Hoøa, Tieâu Kim Thuûy, Ngoïc Linh – Truøng Döông, Saøi Goøn, 1957); Anh huøng mìn gaït (truyeän kyù, 1968), Nhôù lôøi di chuùc (tröôøng ca, 1969); Nhö maây muøa 253 xuaân (thô, 1978); Queâ höông ñòa ñaïo (truyeän kyù, 1981); Saéc luïa Tröõ La (taäp truyeän ngaén, Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1988) Phuø sa queâ meï (thô, 1991), Ñaù hoa cöông (truyeän kyù, 2000), Gioù lay höông Quyønh (thô, 2005), Hình boùng yeâu thöông (kyù, 2005). 16. LYÙ VAÊN SAÂM - Sinh naêm 1922 taïi xaõ Bình Long, huyeän Vónh Cöûu (nay laø thò traán Vónh An), tænh Ñoàng Nai. - Tham gia caùch maïng naêm 1945, laø caùn boä tuyeân truyeàn cuûa tænh Bieân Hoøa cuõ. - Töø naêm 1947, hoaït ñoäng trong phong traøo baùo chí ôû Saøi Goøn. Vieát treân caùc baùo Vieät Buùt, Tieáng Chuoâng, Bình Minh, Leõ Soáng… - Naêm 1950, ra böng bieàn, coâng taùc trong ngaønh coâng an, thuoäc Ñaëc khu Saøi Goøn – Chôï Lôùn. - Sau 1954, hoaït ñoäng baùo chí vaø vaên ngheä trong phong traøo daân sinh daân chuû. Vieát treân caùc baùo Coâng Lyù, Nhaân Loaïi, Goïi Ñaøn, Ban Mai, Duy Taân… - 1955, bò baét giam. 1956, vöôït nguïc ra vuøng giaûi phoùng tieáp tuïc hoaït ñoäng caùch maïng trong lónh vöïc vaên ngheä cho ñeán naêm 1975. - Maát ngaøy 14-9-2000. - Taùc phaåm: Moät chuyeän naõo loøng (truyeän ngaén, Duy Taân soá 3, töø 16 ñeán 23-7-1955); Maët trôøi leân (truyeän ngaén, Duy Taân soá 7, töø 13 ñeán 19-8- 1955 vaø soá 8, töø 20 ñeán 26-8-1955); Tuyeån taäp Lyù Vaên Saâm (Ñoàng Nai, 1991), Koøn Troâ (Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1997); Söông gioù bieân thuøy (Toång hôïp Ñoàng Nai, 1999)… 17. PHONG SÔN - Hoï teân thaät: Leâ Nhaät Tröøng. 254 - Sinh naêm 1932 taïi Hueá. - Taùc phaåm: Ngöôøi lieäm xaùc (truyeän ngaén, Nhaân Loaïi boä môùi soá 45, töø 16 ñeán 23-3-1957); Tình nghóa suït giaù (truyeän ngaén, Tieåu thuyeát Thöù Naêm, 1966)… 18. NHAÁT TIEÁU - Hoï teân thaät: Nguyeãn Nhuõ. - Sinh ngaøy 14-7-1919. - Queâ quaùn: Caåm Yeân, Caåm Xuyeân, Haø Tónh. - Caùc buùt danh khaùc: Hoøa Laïc, Hoaøng Laïc Uyeån, Laïc Uyeån, Lyù Bích Quang, Leâ Vaên Mai. - Tham gia hoaït ñoäng caùch maïng töø 1945. Hoaït ñoäng baùo chí treân caùc ñòa baøn noäi thaønh Saøi Goøn – Gia Ñònh, vuøng giaûi phoùng mieàn Nam Vieät Nam vaø Campuchia. Coù thôøi gian laøm Toång bieân taäp baùo Trung Laäp ôû Phnom Peânh. - Baét ñaàu vieát vaên töø 1958. - Coù nhieàu truyeän ngaén, thô, tieåu luaän ñaêng treân caùc baùo Nhaân Loaïi boä môùi, Trung Laäp vaø Trung Laäp Chuû nhaät (Phnom Peânh) tröôùc 1975, Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh sau 1975, nhöng khoâng in thaønh saùch. - Moät soá truyeän ngaén ñaùng chuù yù: Ngöôøi baïn vaøng (Nhaân Loaïi boä môùi soá 104, töø 30-5 ñeán 5-6-1958); Ngöôøi em ngaøy tröôùc (Nhaân Loaïi boä môùi soá 104, töø 30-5 ñeán 5-6-1958); Caùi ñeïp (Nhaân Loaïi boä môùi soá 108, töø 11 ñeán 17-7-1958); Voïng coå thieáu raêng (Nhaân Loaïi boä môùi soá 110, töø 25 ñeán 31-7-1958). 19. VAÂN TRANG - Hoï teân thaät: Nguyeãn Thò Trang. - Sinh naêm 1925 taïi Raïch Giaù. 255 - Buùt danh khaùc: Nhaát Phöông. - Taùc phaåm chính: Moät laù thö tình (taäp truyeän ngaén, Vieät Höông, Saøi Goøn, 1963). 20. LEÂ VAÊN - Hoï teân thaät: Leâ Vaên Nieân. - Sinh naêm 1932 taïi Raïch Giaù. Maát naêm 1987. - Caùc buùt danh khaùc: Vónh Ñieàn, Leâ Duõng, Vöông Quyønh Ngaân, Vaân Anh. - Nhöõng truyeän ngaén ñaùng chuù yù: Hoaùn caûi (Nhaân Loaïi boä môùi soá 69, töø 30-8 ñeán 5-9-1957); Chöõ tình (Nhaân Loaïi boä môùi soá 71, töø 13 ñeán 19-9- 1957); Coâ gaùi Caàu Ñuùc (Nhaân Loaïi boä môùi soá 80, töø 15 ñeán 22-11- 1957); Con choù beâ-ñeâ (Baùch Khoa soá 12, ngaøy 1-7-1957); Noài cheø ñen vaø con choù ñoùi (Baùch Khoa soá 14, ngaøy 1-8-1957); Baùc Quaûn Nhì (Nhaân Loaïi boä môùi soá 86, töø 27-12-1957 ñeán 2-1-1958); Tình ñaàu muøa (Nhaân Loaïi boä môùi soá 107, töø 4 ñeán 10-7-1958); Laõo baét caù (Baùch khoa soá 45, ngaøy 15-11-1958); Moät nieàm vui (Nhaân Loaïi boä môùi soá 9, ngaøy 1-1-1959)… 21. NGUYEÃN VAÊN XUAÂN - Sinh ngaøy 10-5-1921. Maát ngaøy 4-7-2007. - Queâ quaùn: Thanh Chieâm, Ñieän Phöông, Ñieän Baøn, Quaûng Nam. - Vieát vaên töø naêm 16 tuoåi. Laàn löôït coäng taùc vôùi caùc tôø Baïn Daân, Theá Giôùi (Haø Noäi), Môùi (Saøi Goøn), Vaên Lang, Tieåu thuyeát Thöù Baûy… - Thôøi khaùng chieán choáng Phaùp, hoaït ñoäng trong Hoäi Vaên ngheä Quaûng Nam, Hoäi Vaên ngheä Lieân khu V. 256 - Sau 1954, ôû laïi Quaûng Nam, tham gia hoaït ñoäng ñaáu tranh thoáng nhaát ñaát nöôùc. 1955, bò baét giam lao Thöøa Phuû, Hueá. Ra tuø, tieáp tuïc hoaït ñoäng vaên ngheä. Daïy hoïc ôû Hueá, Ñaø Naüng. - Vieát treân caùc taïp chí Baùch Khoa, Mai, Vaên, Taân Vaên, Tin Vaên… - Taùc phaåm chính: Baõo röøng (tieåu thuyeát, Truøng Döông, Saøi Goøn, 1957); Khi nhöõng löu daân trôû laïi (khaûo luaän, Thôøi Môùi, Saøi Goøn, 1967); Höông maùu (taäp truyeän ngaén, Tröôøng Sôn, Saøi Goøn, 1969); Phong traøo Duy Taân (bieân khaûo, Laù Boái, Saøi Goøn, 1969); Chinh phuï ngaâm dieãn aâm taân khuùc cuûa Phan Huy Ích (khaûo luïc, 1971, Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh taùi baûn, 2002); Dòch caùt (taäp truyeän ngaén, Trí Ñaêng, Saøi Goøn, 1973); Tuyeån taäp Nguyeãn Vaên Xuaân (Ñaø Naüng, 2002). 257 Phuï luïc 2: AÛNH VAØ BUÙT TÍCH TAÙC GIAÛ TRUYEÄN NGAÉN TIEÂU BIEÅU GIAI ÑOAÏN 1954 - 1965 Lyù Vaên Saâm (1921 – 2000) Buùt tích nhaø vaên Lyù Vaên Saâm Nhaát Tieáu Buùt tích nhaø vaên Nhaát Tieáu 258 Toâ Nguyeät Ñình (1920 – 1988) Buùt tích nhaø vaên Toâ Nguyeät Ñình Vieãn Phöông (1928 – 2005) Taäp thô Gioù lay höông Quyønh (2005) vôùi lôøi ñeà taëng cuøng chöõ kyùù cuûa taùc giaû (tröôùc khi maát) 259 Thaåm Theä Haø Buùt tích nhaø vaên Thaåm Theä Haø Leâ Vónh Hoøa (1932 – 1967) Buùt tích nhaø vaên Leâ Vónh Hoøa 260 Vuõ Haïnh Buùt tích nhaø vaên Vuõ Haïnh Ñinh Baèng Phi thôøi hoïc sinh tröôøng Peùtrus Kyù (Saøi Goøn) Buùt tích nhaø vaên Ñinh Baèng Phi 261 Vaân Trang Sôn Nam Nguyeãn Vaên Xuaân Voõ Hoàng (1921 – 2007) 262 Trang Theá Hy Taùc giaû luaän aùn cuøng vôï choàng nhaø vaên Thaåm Theä Haø … vaø nhaø vaên Sôn Nam … vôùi nhaø vaên Vuõ Haïnh 263 Phuï luïc 3: AÛNH MOÄT SOÁ BAÙO CHÍ, TRUYEÄN NGAÉN GIAI ÑOAÏN 1954 – 1965 Trang bìa Tuaàn baùo Nhaân Loaïi boä môùi, Trang bìa Tuaàn san Duy Taân, soá ra maét, soá 1, ngaøy 20-8-1955 töø 25-6 ñeán 1-7-1955 264 Trang bìa Baùn nguyeät san Baùch Khoa, Trang bìa Tuaàn san Vui Soáng, soá 1, ngaøy 15-1-1957 soá 1, töø 9 ñeán 15-9-1959 Trang bìa Tieåu thuyeát Thöù Baûy, Moät trang Taïp chí Mai, soá1, töø 7 ñeán 12-5-1960 soá 2, ra ngaøy 25-7-1960 265 Trang bìa Nguyeät san Vaên Hoïc, Trang bìa Baùn nguyeät san Vaên soá 1, thaùng 11-1962 soá 1, ngaøy 1-1-1964 Tuaàn baùo Coâng Lyù, soá 2, Truyeän ngaén ñaàu tay cuûa Vuõ Haïnh, ngaøy 18, 19-1-1964 Baùch Khoa soá 30, ngaøy 1-4-1958, tr. 67-70 266 Truyeän ngaén Aùo vaûi tim vaøng (Leâ Vónh Hoøa), Nhaân Loaïi boä môùi, soá 9, töø 23 ñeán 29-6- 1956, tr. 18, 33: giaûi ba cuoäc thi Truyeän ngaén do Nhaân Loaïi toå chöùc töø 2-6-1956 ñeán 26-8-1956 Truyeän ngaén Con eùn vaøng (Toâ Nguyeät Ñình), Truyeän ngaén Nhöõng keû baùn nöôùc (Löu Nghi) Tieåu thuyeát Thöù Baûy soá 15, töø 13 ñeán 19-8-1960, Baùch Khoa 37, ngaøy 15-7-1958, tr. 58-65 tr. 67-72 267 Truyeän ngaén Noài cheø ñen vaø con choù ñoùi (Leâ Vaên), Truyeän ngaén Hai theá giôùi (Vaân Trang), Baùch Khoa 14, ngaøy 1-8-1957, tr. 50-53 Baùch Khoa 46, ngaøy 1-12-1958, tr. 59-68 Truyeän ngaén Mieáng thòt vòt (Vuõ Haïnh), Truyeän ngaén Tình Yeân Phöôïng (Vieãn Phöông), Baùch Khoa 33, ngaøy 15-5-1958, Nhaân Loaïi boä môùi, soá 12, töø 14 ñeán 21-7-1956, tr. 59-73 tr. 18, 19, 22 268 Truyeän ngaén Böùc tranh khoâng baùn (Vaên Phuïng Myõ), Nhaân Loaïi boä môùi, soá 69, töø 30-8 ñeán 5-9-1957, tr. 16, 17, 22, 28 (1) (2) (3) Ba trang ñaùnh maùy toùm taét 3 truyeän ngaén ñöôïc tìm thaáy taïi nhaø rieâng Lyù Vaên Saâm (sau khi nhaø vaên maát): (1) Saém aùo Teát (Ñieän Baùo, Saøi Goøn, 1955); (2) Khi röøng thay laù (Ban Mai, Saøi Goøn, 2- 1955); (3) Möôøi naêm thöông nhôù (Ban Mai, Saøi Goøn, 1955) ._.