Triển vọng và thách thức của việc cải cách DNNN theo mô hình Công ty mẹ – Công ty con ở Việt Nam

Ch­¬ng I C¬ së lý luËn chung vÒ m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con TËp ®oµn kinh tÕ Do sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, sù tÝch tô, tËp trung, chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c ho¸ s¶n xuÊt, do ¶nh h­ëng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh­ kinh tÕ - x· héi, khoa häc c«ng nghÖ, khoa häc qu¶n lý, ®· tõ l©u ë c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, nhiÒu doanh nghiÖp ®¬n lÎ ®· liªn kÕt l¹i víi nhau, h×nh thµnh nh÷ng tæ hîp kinh tÕ quy m« lín, ®a d¹ng vÒ ngµnh nghÒ, lÜnh vùc, ph¹m vi kinh doanh. Nh÷ng tæ hîp kinh tÕ nµy ë mçi n­íc cã tªn gäi kh¸c nhau nh­ Cartel, Syndicate ë §øc, Ph¸p, Mü; Zaibatsu, Keretsu ë NhËt B¶n; Chaebol ë Hµn Quèc… nh­ng ng­êi ta ®Òu gäi chung chóng lµ c¸c tËp ®oµn kinh tÕ. VËy tËp ®oµn kinh tÕ lµ g×? §Ó ®i ®Õn kÕt luËn thÕ nµo lµ mét tËp ®oµn kinh tÕ, chóng ta h·y cïng xem xÐt c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña chóng. Cã nhiÒu tiªu chÝ ph©n lo¹i kh¸c nhau song phæ biÕn nhÊt th× bao gåm: Theo tr×nh ®é liªn kÕt vµ h×nh thøc biÓu hiÖn Cartel lµ h×nh thøc tËp ®oµn kinh tÕ theo mét ngµnh chuyªn m«n ho¸, chØ bao gåm c¸c c«ng ty s¶n xuÊt cïng mét lo¹i s¶n phÈm hoÆc dÞch vô nh»m môc ®Ých h¹n chÕ c¹nh tranh th«ng qua c¸c tho¶ thuËn thèng nhÊt vÒ gi¸ c¶, thÞ tr­êng tiªu thô, nguyªn liÖu; thèng nhÊt vÒ chuÈn mùc, mÉu m·, kiÓu lo¹i, kÝch cì s¶n phÈm, dÞch vô. Trong Cartel, c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn gi÷ tÝnh ®éc lËp vÒ mÆt ph¸p lý, cßn tÝnh ®éc lËp vÒ kinh tÕ ®­îc ®¶m b¶o b»ng hîp ®ång kinh tÕ. §©y lµ h×nh thøc tËp ®oµn cã liªn kÕt thÊp nhÊt, xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn ë Mü vµo gi÷a thÕ kû 19. Syndicate lµ mét d¹ng ®Æc biÖt cña Cartel. §iÓm kh¸c biÖt c¨n b¶n lµ Syndicate cã mét phßng th­¬ng m¹i chung, do mét ban qu¶n trÞ ®iÒu hµnh vµ tÊt c¶ c¸c c«ng ty ph¶i tiªu thô hµng ho¸ qua kªnh cña v¨n phßng nµy. Nh­ vËy doanh nghiÖp thµnh viªn vÉn gi÷ tÝnh ®éc lËp vÒ mÆt s¶n xuÊt nh­ng bÞ phô thuéc vÒ mÆt tiªu thô s¶n phÈm. TÝnh liªn kÕt cña tËp ®oµn chØ ë kh©u tiªu thô. Trust lµ mét tæ chøc cao h¬n Syndicate ë chç nã kh«ng nh÷ng liªn kÕt vÒ mÆt tiªu thô s¶n phÈm mµ cßn liªn kÕt vÒ mÆt s¶n xuÊt. Trust bao gåm nhiÒu doanh nghiÖp c«ng nghiÖp do mét ban qu¶n trÞ thèng nhÊt ®iÒu hµnh. Kh¸c víi hai lo¹i trªn, c¸c thµnh viªn trong Trust ®Òu bÞ mÊt quyÒn ®éc lËp c¶ vÒ s¶n xuÊt vµ th­¬ng m¹i. ViÖc thµnh lËp Trust lµ nh»m ®éc chiÕm nguån nguyªn liÖu, khu vùc ®Çu t­ vµ thu lîi nhuËn cao. Consortium lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn ng©n hµng nh»m môc ®Ých chia nhau mua tr¸i kho¸n trong n­íc hoÆc ngoµi n­íc, hoÆc tiÕn hµnh mét vô mua b¸n nµo ®ã. Nã th­êng do mét ng©n hµng lín ®øng ®Çu, ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña c¶ tËp ®oµn. Concern lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ ®­îc ¸p dông phæ biÕn hiÖn nay d­íi h×nh thøc c«ng ty mÑ ®Çu t­ vµo c¸c c«ng ty kh¸c, lËp nªn mèi quan hÖ c«ng ty mÑ-con. C«ng ty mÑ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña c¶ tËp ®oµn. C¸c c«ng ty con chÞu tr¸ch nhiªm h÷u h¹n trªn phÇn vèn kinh doanh cña m×nh vµ gi÷ tÝnh ®éc lËp vÒ ph¸p lý; phô thuéc vµo tËp ®oµn vÒ môc tiªu ho¹t ®éng nh»m thùc hiÖn môc ®Ých chung cña c¶ tËp ®oµn. Conglomerate lµ tËp ®oµn ®a ngµnh, c¸c c«ng ty thµnh viªn kh«ng cã mèi quan hÖ vÒ c«ng nghÖ s¶n xuÊt nh­ng cã mèi quan hÖ chÆt chÏ vÒ tµi chÝnh. §©y lµ mét tËp ®oµn ho¹t ®éng tµi chÝnh, th«ng qua mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng ®Ó ®Çu t­ vµo nh÷ng c«ng ty cã lîi nhuËn cao nhÊt vµ c¸c ngµnh cã hiÖu qu¶ nhÊt. Theo tÝnh chÊt ngµnh nghÒ Liªn kÕt hµng ngang (Cartel, Syndicate, Trust, Zaibatsu..) c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngµnh s¶n xuÊt liªn kÕt víi nhau. H×nh thøc nµy hiÖn nay kh«ng phæ biÕn do cã thÓ dÉn ®Õn ®éc quyÒn. Liªn kÕt hµng däc (Concern, Conglomerate, Keiretsu, Chaebol..) c¸c ngµnh cã cïng d©y chuyÒn c«ng nghÖ liªn kÕt víi nhau. §Ó cã thÓ h×nh thµnh ®­îc tËp ®oµn kinh tÕ kiÓu nµy cÇn cã ®­îc mét c«ng ty ®ñ m¹nh ®Ó cã thÓ qu¶n lý, gi¸m s¸t vµ b¶o ®¶m sù lÖ thuéc cña c¸c c«ng ty kh¸c vµo nã; cã mét ng©n hµng ®ñ lín ®Ó ®¶m b¶o cung cÊp tÝn dông cho c¶ tËp ®oµn; cã nhiÒu mèi quan hÖ víi Nhµ n­íc. Ngoµi nã còng cÇn ph¶i cã mét m«i tr­êng kinh tÕ-x· héi, khoa häc c«ng nghÖ thÝch hîp. Liªn kÕt hçn hîp lµ h×nh thøc liªn kÕt phæ biÕn hiÖn nay. Nã bao gåm mét ng©n hµng hay mét c«ng ty tµi chÝnh lín, mét c«ng ty th­¬ng m¹i vµ c¸c c«ng ty s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Ho¹t ®éng tµi chÝnh cña ng©n hµng lµ mét bé phËn rÊt quan träng, xuyªn suèt, bao trïm vµ kh«ng thÓ t¸ch rêi trong ho¹t ®éng kinh doanh cña tËp ®oµn. Theo nguyªn t¾c dùa vµo ph­¬ng thøc h×nh thµnh H×nh thøc thø nhÊt gåm nh÷ng tËp ®oµn kinh tÕ ®­îc h×nh thµnh theo nguyªn t¾c “kÕt hîp chÆt chÏ trong mét tæ chøc kinh tÕ” hay cßn gäi lµ c¸c tËp ®oµn “cøng” Trong tËp ®oµn d¹ng nµy, c¸c c«ng ty thµnh viªn kÕt hîp trong mét tæ chøc thèng nhÊt, mÊt ®éc lËp vÒ tµi chÝnh, s¶n xuÊt vµ th­¬ng m¹i. Nh÷ng tËp ®oµn kinh tÕ kiÓu nµy ®­îc cÊu t¹o d­íi d¹ng ®a së h÷u theo kiÓu c«ng ty cæ phÇn víi sù gãp vèn cña nhiÒu chñ së h÷u kh¸c nhau. C¸c c«ng ty thµnh viªn trong cïng mét ngµnh hoÆc cã liªn quan víi nhau vÒ chu kú c«ng nghÖ s¶n xuÊt, bæ sung cho nhau trong mét qu¸ tr×nh gia c«ng chÕ biÕn liªn tôc, ho¹t ®éng thèng nhÊt trong tËp ®oµn. H×nh thøc thø hai lµ h×nh thøc ®­îc h×nh thµnh theo nguyªn t¾c “liªn kÕt kinh tÕ” hay “liªn kÕt mÒm”. C¸c thµnh viªn th«ng qua hîp ®ång kinh tÕ tho¶ thuËn víi nhau vÒ nh÷ng nguyªn t¾c chung trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh­ vÒ quy m« s¶n xuÊt, hîp t¸c nghiªn cøu, trao ®æi c¸c ph¸t minh s¸ng chÕ. VÒ tæ chøc, th­êng cã ban qu¶n trÞ chung, ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng phèi hîp cña tËp ®oµn theo mét ®­êng lèi chung nh­ng c¸c thµnh viªn vÉn gi÷ nguyªn tÝnh ®éc lËp vÒ tæ chøc s¶n xuÊt vµ th­¬ng m¹i cña m×nh. H×nh thøc thø ba lµ dùa trªn c¬ së x¸c lËp thèng nhÊt vÒ tµi chÝnh vµ kiÓm so¸t tµi chÝnh. C¸c c«ng ty thµnh viªn ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh ®Ó thµnh lËp c«ng ty tµi chÝnh chung, gäi lµ c«ng ty mÑ. §©y lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña tËp ®oµn kinh tÕ. Nhê h×nh thøc nµy, tËp ®oµn kinh tÕ cã thÓ më réng ho¹t ®éng ra nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ta cã thÓ ®­a ra mét kh¸i niÖm tæng qu¸t vÒ tËp ®oµn kinh tÕ: tËp ®oµn kinh tÕ lµ mét c¬ cÊu së h÷u, tæ chøc vµ kinh doanh ®a d¹ng, cã quy m« lín. Nã võa cã chøc n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh võa cã chøc n¨ng liªn kÕt kinh tÕ nh»m t¨ng c­êng kh¶ n¨ng tÝch tô, tËp trung cao nhÊt c¸c nguån lùc ban ®Çu (vèn, lao ®éng, c«ng nghÖ) ®Ó ph¸t triÓn kh¶ n¨ng canh tranh trªn thÞ tr­êng vµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Còng tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ta cã thÓ thÊy m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con thùc chÊt lµ mét h×nh thøc tæ chøc bËc cao cña tËp ®oµn kinh doanh. Nã còng t­¬ng tù nh­ h×nh thøc Concern ®ang phæ biÕn hiÖn nay ë c¸c n­íc ph¸t triÓn. Kh¸i niÖm m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con Cã thÓ kh¸i qu¸t nh÷ng nÐt chÝnh vÒ mèi liªn kÕt c«ng ty mÑ – con nh­ sau: C«ng ty mÑ – c«ng ty con lµ mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh ®­îc thùc hiÖn bëi sù liªn kÕt cña nhiÒu ph¸p nh©n kinh doanh, nh»m hîp nhÊt c¸c nguån lùc cña mét nhãm doanh nghiÖp, ®ång thêi thùc hiÖn sù ph©n c«ng , hîp t¸c vÒ chiÕn l­îc dµi h¹n còng nh­ kÕ ho¹ch ng¾n h¹n trong s¶n xuÊt kinh doanh gi÷a c¸c doanh nghiÖp ®Ó t¹o ra søc m¹nh chung vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. Sù liªn kÕt gi÷a c¸c c«ng ty mÑ vµ c¸c c«ng ty con lµ liªn kÕt vÒ vèn. H×nh thøc liªn kÕt lµ cã mét c«ng ty mÑ gi÷ vai trß trung t©m, ®Çu t­ vèn vµo c¸c c«ng ty con ®ã. Møc ®é ®Çu t­ vèn cña c«ng ty mÑ vµo c¸c c«ng ty con cã thÓ lµ ®Çu t­ 100% vèn, ®Çu t­ gi÷ cæ phÇn chi phèi, gi÷ cæ phÇn kh«ng chi phèi. C¸c doanh nghiÖp lµ c«ng ty con tham gia liªn kÕt theo m« h×nh nµy ®Òu lµ nh÷ng ph¸p nh©n ®Çy ®ñ, liªn kÕt víi c«ng ty mÑ theo nhiÒu møc ®é: chÆt chÏ, nöa chÆt chÏ, kh«ng chÆt chÏ, th«ng qua sù chi phèi vèn, ph©n c«ng vµ hîp t¸c cña c«ng ty mÑ. C«ng ty mÑ (Parent Company) Tõ kÕt luËn trªn vÒ m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con, ta ®i ®Õn kh¸i niÖm “c«ng ty mÑ” nh­ sau: mét c«ng ty n¾m gi÷ cæ phiÕu cña mét hoÆc nhiÒu c«ng ty kh¸c th× ®­îc gäi lµ c«ng ty mÑ. Nh×n tõ gãc ®é lÞch sö th× viÖc h×nh thµnh c«ng ty mÑ cã liªn quan ®Õn sù ph¸t triÓn cña c«ng ty khèng chÕ b»ng cæ phiÕu. NÕu nh­ c«ng ty mÑ chØ n¾m gi÷ cæ phiÕu vµ c¸c tr¸i phiÕu cã gi¸ trÞ kh¸c mµ tù m×nh kh«ng tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh còng nh­ qu¶n lý c¸c c«ng ty mµ nã n¾m gi÷ cæ phiÕu th× c«ng ty mÑ nµy gäi lµ “c«ng ty khèng chÕ cæ phÇn ®¬n thuÇn” (Pure Holding Company). Theo quy ®Þnh cña luËt ph¸p mét sè n­íc th× c¸c c«ng ty n¾m gi÷ cæ phÇn ®¬n thuÇn nµy kh«ng tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i, s¶n xuÊt, ®ång thêi còng kh«ng giao dÞch víi bªn ngoµi. C«ng ty lo¹i nµy sÏ kh«ng cã tµi s¶n nµo kh¸c ngoµi toµ nhµ lµm viÖc cña chÝnh nã. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, hÇu hÕt c¸c c«ng ty mÑ võa n¾m gi÷ vµ khèng chÕ cæ phÇn võa tham gia vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Nh÷ng c«ng ty nµy ®­îc gäi lµ “c«ng ty khèng chÕ hçn hîp” (Mixed Holding Company hay Holding Operating Company). H×nh thøc cña c«ng ty nµy kh«ng chØ phæ biÕn ë c¸c ngµnh s¶n xuÊt, chÕ t¹o mµ cßn cã mÆt ë lÜnh vùc tµi chÝnh, ng©n hµng. LuËt ph¸p cña c¸c n­íc ph¸t triÓn cã quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ h×nh thøc c«ng ty khèng chÕ cæ phÇn nµy. Tuy nhiªn chóng ®Òu cã chung mét ®Æc ®iÓm lµ cho phÐp c¸c c«ng ty ®­îc quyÒn n¾m gi÷ cæ phiÕu cu¶ c¸c c«ng ty kh¸c. Ch¼ng h¹n, luËt c«ng ty cña Anh n¨m 1948 vµ 1967 quy ®Þnh: trong mét tËp ®oµn c¸c c«ng ty, nÕu mét c«ng ty cã thÓ n¾m gi÷ h¬n 50% sè l­îng cæ phiÕu th«ng th­êng hoÆc cã kh¶ n¨ng quyÕt ®Þnh c¬ cÊu cña héi ®ång qu¶n trÞ th× c«ng ty ®ã gäi lµ c«ng ty khèng chÕ cæ phiÕu. Còng theo luËt Anh th× “quyÕt ®Þnh c¬ cÊu héi ®ång qu¶n trÞ” cã nghÜa lµ kh«ng cÇn sù chÊp thuËn cña bÊt cø ng­êi nµo mµ vÉn cã thÓ thay ®æi hoÆc c¾t cö ®a sè hoÆc toµn thÓ héi ®ång qu¶n trÞ cña c«ng ty kh¸c. T¹i c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia trªn thÕ giíi, c«ng ty mÑ kh«ng chØ lµ c¸c c«ng ty khèng chÕ cæ phiÕu ®¬n thuÇn, mµ ®a sè lµ c¸c c«ng ty hçn hîp nh­ võa nªu trªn. Nh÷ng viÖc tham gia cña c«ng ty mÑ vµo c¸c ho¹t ®éng cña c«ng ty con chñ yÕu lµ sù tham dù vÒ ph­¬ng ch©m chiÕn l­îc chø kh«ng ph¶i lµ c¸c ho¹t ®éng th­êng ngµy. C«ng ty con (Subsidiary) Do luËt ph¸p mçi n­íc kh«ng gièng nhau nªn khã cã mét ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ vÒ c«ng ty con. Nh×n chung, ta cã thÓ h×nh dung gi÷a c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con kh«ng chØ tån t¹i mèi quan hÖ vÒ quyÒn së h÷u mµ cßn tån t¹i mèi quan hÖ gi÷a bªn khèng chÕ vµ bªn bÞ khèng chÕ. Nh÷ng c«ng ty bÞ n¾m cæ phiÕu vµ bÞ kiÓm so¸t ho¹t ®éng nµy gäi lµ c¸c c«ng ty con. Cã thÓ nãi c«ng ty mÑ cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn c«ng ty con nh­ng c¸c c«ng ty con còng cã quyÒn ®éc lËp, tù chñ t­¬ng ®èi trong kinh doanh. C«ng ty con lµ mét ph¸p nh©n ®éc lËp, cã tªn vµ ®iÒu lÖ riªng, cã thÓ ®éc lËp tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng tè tông, ®éc lËp vÒ tµi chÝnh, tù chÞu lç l·i, cã quyÒn ph¸t hµnh cæ phiÕu, ®ång thêi cã thÓ ®éc lËp ®i vay nî. Khi chÊm døt ho¹t ®éng cã thÓ ph¸t m·i tµi s¶n ®Ó thu håi vèn ®Çu t­. NÕu c«ng ty con ®­îc thµnh lËp ë n­íc ngoµi, khi ®¨ng ký kinh doanh ë n­íc së t¹i nhÊt thiÕt ph¶i chÞu sù qu¶n lý vÒ ph¸p luËt cña n­íc së t¹i mµ kh«ng cßn ®­îc b¶o hé ngo¹i giao cña ChÝnh phñ thuéc c«ng ty mÑ. CÊu tróc cña m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con CÊu tróc cña m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con cã thÓ ®­îc biÓu diÔn b»ng s¬ ®å sau: E4 D31 D32 D33 B33 B32X B31 D2 C2 B2 A2 M (C¸c chØ sè lµ tû lÖ gãp vèn vµ chØ cã gi¸ trÞ minh ho¹) H×nh 1: S¬ ®å cÊu tróc m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con 55% 60% 51% 12% 40% 60% 30% 20% 10% (Nguån: T¹p chÝ chiÕn l­îc chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp 8/2002) Nh­ ®· tr×nh bµy trong s¬ ®å, gi÷a c¸c chñ thÓ cña m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con cã c¸c d¹ng kiÓm so¸t vèn cæ phÇn nh­ sau: C«ng ty mÑ (M) kiÓm so¸t c¸c c«ng ty con ë cÊp 2 (nh­ A2, C2, D2). C«ng ty mÑ kiÓm so¸t c¸c c«ng ty thµnh viªn thuéc cÊp tiÕp theo (c«ng ty ch¸u – cÊp 3 nh­ B31, B32, D31, D32). C¸c c«ng ty ®ång cÊp vµ kh¸c cÊp n¾m gi÷ vèn cæ phÇn cña nhau (nh­ B2 vµ C2). Mét sè c«ng ty ë c¸c cÊp kh¸c nhau, trong vµ ngoµi m« h×nh cïng tham gia së h÷u mét c«ng ty thµnh viªn. C«ng ty mÑ cã thÓ ®Çu tù trùc tiÕp vµo c¸c c«ng ty chi nh¸nh ë cÊp d­íi nh»m kiÓm so¸t mét sè lÜnh vùc nµo ®ã cã tÇm quan träng ®Æc biÖt, hoÆc do c¸c yªu cÇu vÒ vèn ®Çu t­. Nh­ vËy, c¬ së kinh tÕ cña cÊu tróc c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ quyÒn n¾m gi÷ cæ phÇn, biÓu hiÖn qua viÖc së h÷u mét tû lÖ cæ phÇn nµo ®ã. Ph­¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn chÝnh lµ cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty. Ph­¬ng thøc thùc hiÖn cña c¬ chÕ së h÷u nh­ vËy ®­îc tiÕn hµnh th«ng qua viÖc mua b¸n cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. Qu¸ tr×nh mua b¸n c¸c cæ phiÕu ®­îc coi lµ ho¹t ®éng ®Çu t­ cña c¸c c«ng ty. Víi cÊu tróc nh­ vËy th× mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con víi nhau sÏ ®­îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó trªn c¬ së ®¶m b¶o t­ c¸ch ph¸p nh©n cña c¸c thµnh viªn. Mèi liªn kÕt gi÷a c«ng ty mÑ víi c¸c c«ng ty con tuú thuéc chñ yÕu vµo sù chi phèi vÒ vèn vµ tµi s¶n, ph­¬ng thøc ®Çu t­, gãp vèn cæ phÇn ®Ó h×nh thµnh c¸c c«ng ty con. B»ng sù khèng chÕ vÒ vèn gãp ë nhiÒu møc ®é kh¸c nhau, doanh nghiÖp trë thµnh c«ng ty mÑ cña nhiÒu lo¹i c«ng ty con, tõ ®ã h×nh thµnh mèi liªn kÕt nhiÒu tÇng gi÷a c«ng ty mÑ víi c¸c c«ng ty con chÆt chÏ, nöa chÆt chÏ, hay láng lÎo. C«ng ty con nµo ®­îc c«ng ty mÑ gãp vèn nhiÒu h¬n th× cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ h¬n. Quan hÖ gi÷a c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con ë møc ®é chÆt chÏ nÕu c«ng ty mÑ ®Çu t­ vèn 100%. Khi ®ã c«ng ty mÑ víi t­ c¸ch thùc hiÖn quyÒn cña chñ së h÷u vèn cã quyÒn quyÕt ®Þnh vÒ c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, khen th­ëng, kû luËt c¸c chøc danh chñ yÕu; quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh vèn ®iÒu lÖ; chuyÓn nh­îng mét phÇn hay toµn bé vèn cho doanh nghiÖp kh¸c, quyÕt ®Þnh söa ®æi bæ sung ®iÒu lÖ c«ng ty con, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña c«ng ty con, duyÖt b¸o c¸o quyÕt to¸n hµng n¨m, quyÕt ®Þnh sö dông lîi nhuËn cña c«ng ty con… C¸c c«ng ty con thuéc tÇng liªn kÕt chÆt cã thÓ tham gia gãp vèn, tµi s¶n ®Ó h×nh thµnh c¸c c«ng ty con cña m×nh (gäi lµ c«ng ty ch¸u). Tuy nhiªn c«ng ty mÑ cã thÓ kh«ng cho phÐp c¸c c«ng ty con thuéc tÇng liªn kÕt kh«ng chÆt chÏ gãp vèn ®Ó thµnh lËp c¸c c«ng ty ch¸u nh»m tr¸nh sù rèi lo¹n trong qu¶n lý tµi s¶n. Trªn thùc tÕ, nhê cÊu tróc linh ho¹t nh­ vËy, nhiÒu c«ng ty lín ë c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· ph¸t triÓn hÕt søc nhanh chãng, trë thµnh nh÷ng tËp ®oµn kinh doanh víi quy m«, n¨ng lùc ngµy cµng lín, v­ît ph¹m vi mét ngµnh, mét lÜnh vùc nh­ Samsung, Hyundai, IBM, Siemens… C¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý cña m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con C¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý cña m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con gåm cã Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban kiÓm so¸t, Bé m¸y ®iÒu hµnh, gi¸m ®èc c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. Nh­ trªn ®· tr×nh bµy, c«ng ty mÑ duy tr× sù chi phèi cña m×nh ®èi víi c¸c c«ng ty con th«ng qua viÖc cö hoÆc tuyÓn lùa nh©n sù vµo c¸c chøc danh chñ chèt. Do n¾m cæ phÇn chi phèi hoÆc lµ cæ ®«ng lín nhÊt, ®¹i diÖn cña c¸c c«ng ty mÑ th­êng n¾m gi÷ vÞ trÝ chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ. Víi chøc danh nµy, c«ng ty mÑ cã thÓ cö hoÆc ký hîp ®ång thuª Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh hoÆc Tæng gi¸m ®èc cña c¸c c«ng ty con. Sau ®©y chóng ta sÏ t×m hiÓu chøc n¨ng cña tõng bé phËn trªn. Héi ®ång qu¶n trÞ lµ c¬ quan qu¶n lý cao nhÊt ®èi víi toµn bé m« h×nh (sau ®©y sÏ ®­îc gäi lµ tËp ®oµn kinh tÕ). Héi ®ång qu¶n trÞ bao gåm c¸c chñ së h÷u hoÆc ®¹i diÖn chñ së h÷u. Héi ®ång qu¶n trÞ chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc ph¸p luËt vµ chñ së h÷u vÒ viÖc sö dông, b¶o toµn vèn vµ thùc thi c¸c nhiÖm vô ®­îc giao. Héi ®ång qu¶n trÞ sÏ quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò lín vµ quan träng nh­: chiÕn l­îc ph¸t triÓn, ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh, ®iÒu hoµ vµ qu¶n lý vèn, lùa chän vµ quyÕt ®Þnh tæng gi¸m ®èc, gi¸m ®èc c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. Thµnh viªn cña Héi ®ång qu¶n trÞ cã thÓ ®­îc cö lµm chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ c«ng ty cæ phÇn con (hoÆc ch¸u). Ban kiÓm so¸t cã thÓ n»m trong hoÆc ë ngoµi Héi ®ång qu¶n trÞ, cã nhiÖm vô kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña tËp ®oµn vµ qu¸ tr×nh ®iÒu hµnh cña bé m¸y ®iÒu hµnh trong viÖc chÊp hµnh c¸c quyÕt ®Þnh, nghÞ quyÕt cña Héi ®ång qu¶n trÞ. Bé m¸y ®iÒu hµnh gåm Tæng gi¸m ®èc, c¸c Phã Tæng gi¸m ®èc vµ bé m¸y gióp viÖc. Tæng gi¸m ®èc lµ ®¹i diÖn ph¸p nh©n cña tËp ®oµn kinh tÕ, lµ ng­êi x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh, lµ ng­êi ®iÒu hµnh nh÷ng c«ng viÖc th­êng ngµy cña doanh nghiÖp. Tæng gi¸m ®èc lµ ng­êi ®­îc Héi ®ång qu¶n trÞ lùa chän vµ ®­îc Thñ t­íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm (®èi víi tËp ®oµn kinh tÕ mµ Nhµ n­íc n¾m gi÷ 100% vèn), hoÆc Héi ®ång qu¶n trÞ ký hîp ®ång thuª. C¸c Phã Tæng gi¸m ®èc do Tæng gi¸m ®èc kiÕn nghÞ vµ ®­îc Héi ®ång qu¶n trÞ bæ nhiÖm. Bé m¸y gióp viÖc do Tæng gi¸m ®èc lùa chän vµ quyÕt ®Þnh sau khi ®­îc sù chÊp thuËn cña Héi ®ång qu¶n trÞ. C«ng cô chñ yÕu ®­îc sö dông ®Ó qu¶n lý, ®iÒu hµnh ho¹t ®éng kinh tÕ cña tËp ®oµn kinh tÕ gåm: §iÒu lÖ ho¹t ®éng cña tËp ®oµn kinh tÕ vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. ChÝnh s¸ch tµi chÝnh cña tËp ®oµn, ChiÕn l­îc ph¸t triÓn cña tËp ®oµn kinh tÕ vµ cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, Hîp ®ång kinh tÕ ®­îc ký gi÷a c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn víi nhau vµ víi tËp ®oµn. C¸c vÊn ®Ò vÒ c¬ cÊu tæ chøc, mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty mÑ - c«ng ty con, gi÷a c¸c c«ng ty víi nhau vµ c¬ chÕ vËn hµnh ®­îc thÓ hiÖn trong ®iÒu lÖ. Nh÷ng m« h×nh liªn kÕt chi phèi gi÷a c«ng ty mÑ - c«ng ty con HiÖn nay, viÖc liªn kÕt gi÷a c«ng ty mÑ víi c¸c c«ng ty con rÊt phong phó vµ ®a d¹ng, tuú thuéc vµo lo¹i h×nh kinh doanh, vµo søc m¹nh vµ kh¶ n¨ng chi phèi cña c«ng ty mÑ. Ta cã thÓ kÓ ra mét sè d¹ng liªn kÕt chÝnh sau: M« h×nh liªn kÕt chñ yÕu b»ng vèn M« h×nh nµy ®ßi hái c«ng ty mÑ cã tiÒm lùc tµi chÝnh to lín, th­êng lµ c¸c ng©n hµng hoÆc c¸c c«ng ty tµi chÝnh, ®­îc h×nh thµnh th«ng qua con ®­êng nhÊt thÓ ho¸ kinh doanh b»ng c¸ch th«n tÝnh, s¸p nhËp. Qua viÖc n¾m gi÷ l­îng cæ phÇn chi phèi, c«ng ty mÑ n¾m gi÷ quyÒn l·nh ®¹o c¸c doanh nghiÖp trong viÖc ®­a ra c¸c quyÕt s¸ch vÒ nh©n lùc, vËt lùc, tµi lùc …, biÕn chóng thµnh c¸c doanh nghiÖp cÊp d­íi trùc tiÕp (c«ng ty con). C¸c c«ng ty con nµy vÉn cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ®éc lËp t­¬ng ®èi. B»ng c¸ch tham dù cæ phÇn vµo mét sè doanh nghiÖp, c«ng ty mÑ biÕn nh÷ng doanh nghiÖp cã t­ c¸ch ph¸p nh©n kh¸c thµnh c¸c doanh nghiÖp phô thuéc nöa trùc tiÕp. Thùc hiÖn m« h×nh liªn kÕt b»ng vèn kiÓu nµy lµ c¸c Cheabol Hµn Quèc nh­ Daewoo, Samsung; c¸c tËp ®oµn cña NhËt B¶n lÊy ng©n hµng lµ trung t©m nh­ Fuji, Mitsubishi… M« h×nh liªn kÕt theo d©y chuyÒn s¶n xuÊt - kinh doanh M« h×nh nµy th­êng ¸p dông ®èi víi nh÷ng ngµnh mµ s¶n phÈm cã cÊu t¹o nhiÒu cÊp, nhiÒu bé phËn. C«ng ty mÑ cã tiÒm n¨ng lín, thùc hiÖn chøc n¨ng trung t©m nh­ x©y dùng chiÕn l­îc kinh doanh tiÕp thÞ, ph¸t triÓn s¶n phÈm, huy ®éng vµ ph©n bæ vèn ®Çu t­, quan hÖ ®èi ngo¹i, ®µo t¹o nh©n lùc, l¾p r¸p s¶n phÈm hoµn chØnh … C«ng ty mÑ kiÓm so¸t mét m¹ng l­íi c¸c c«ng ty con, c«ng ty ch¸u theo d¹ng h×nh chãp (cÊp 1, cÊp 2, cÊp 3), t¹o thµnh mét quÇn thÓ doanh nghiÖp khæng lå. VÝ dô c«ng ty xe h¬i Honda cã 168 doanh nghiÖp nhËn thÇu kho¸n s¶n xuÊt cÊp 1, 4.700 doanh nghiÖp thÇu kho¸n cÊp 2, 32.600 doanh nghiÖp thÇu kho¸n cÊp 3. TËp ®oµn Volvo víi c«ng ty mÑ Volvo ®­îc thµnh lËp n¨m 1927, ®Õn nay ho¹t ®éng kinh doanh trªn 6 lÜnh vùc, cã 73 c«ng ty trùc thuéc. Sù phèi hîp vµ kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña c«ng ty mÑ víi c¸c c«ng ty con, c«ng ty ch¸u ®­îc thùc hiÖn rÊt chÆt chÏ, th«ng qua chiÕn l­îc s¶n phÈm vµ kÕ ho¹ch kinh doanh ®ång bé tõ trªn xuèng d­íi. C«ng ty mÑ tham gia gãp cæ phÇn, trî gióp vÒ mÆt kü thuËt, ®µo t¹o c¸n bé… Sù ph©n c«ng hiÖp t¸c trong néi bé tËp ®oµn hÕt søc cô thÓ. M« h×nh liªn kÕt gi÷a nghiªn cøu khoa häc víi s¶n xuÊt kinh doanh Theo d¹ng nµy, c«ng ty mÑ th­êng lµ nh÷ng trung t©m nghiªn cøu øng dông lín, lÊy viÖc ph¸t triÓn c«ng nghÖ míi lµ ®Çu mèi cho sù liªn kÕt. C¸c c«ng ty con lµ nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh, cã chøc n¨ng øng dông nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu c«ng nghÖ míi cña c«ng ty mÑ, biÕn nã thµnh s¶n phÈm cã ­u thÕ trªn thÞ tr­êng. N¨ng lùc c¹nh tranh cña c¶ tËp ®oµn chÝnh lµ ë kh¶ n¨ng liªn kÕt, tõ nghiªn cøu ®Õn øng dông. M« h×nh nµy th­êng ¸p dông ë c¸c ngµnh d­îc phÈm nh­ TËp ®oµn ChÊn Quèc (Trung Quèc) chuyªn nghiªn cøu, s¶n xuÊt vµ ph©n phèi thuèc chèng ung th­. Tuy c¸c d¹ng liªn kÕt gi÷a c«ng ty mÑ víi c¸c c«ng ty con dùa trªn nh÷ng nÒn t¶ng kh¸c nhau, phï hîp víi tõng h×nh thøc s¶n phÈm kh¸c nhau, song suy cho cïng ®Òu lµ sù chi phèi bëi yÕu tè tµi s¶n, trong ®ã bao gåm c¶ tµi s¶n h÷u h×nh vµ tµi s¶n v« h×nh. Søc m¹nh chi phèi cña c«ng ty mÑ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo kh¶ n¨ng n¾m gi÷ c¸c nguån tµi s¶n trªn vµ chÝnh nh÷ng tµi s¶n v« h×nh nh­ së h÷u c«ng nghiÖp, ph¸t minh khoa häc c«ng nghÖ, uy tÝn s¶n phÈm, thÞ tr­êng… l¹i cã t¸c dông hç trî hÕt søc hiÖu qu¶, t¹o c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó cñng cè, t¨ng c­êng quan hÖ hîp t¸c vµ lîi Ých kinh tÕ gi÷a c«ng ty mÑ vµ c¸c c«ng ty con. C«ng ty mÑ ng­îc l¹i cßn cã thÓ sö dông ®­îc c¸c lîi thÕ cña c«ng ty con vÒ c¸c mÆt lao ®éng, tµi nguyªn, thÞ tr­êng … khi c«ng ty con ®Æt ë c¸c quèc gia cã ­u thÕ vÒ c¸c mÆt nµy. §©y chÝnh lµ c¬ së ®Ó gi¶i thÝch viÖc ®Èy m¹nh ®Çu t­ ra n­íc ngoµi cña c¸c TËp ®oµn xuyªn quèc gia. ¦u thÕ cña m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con trong ho¹t ®éng kinh tÕ M« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con gióp ng¨n chÆn hay lµm gi¶m rñi ro trong ho¹t ®éng kinh tÕ Trong ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung, yÕu tè rñi ro lu«n tån t¹i song hµnh cïng c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Rñi ro cã thÓ x¶y ra do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, c¶ tõ m«i tr­êng bªn trong lÉn m«i tr­êng bªn ngoµi cña doanh nghiÖp. V× thÕ vÊn ®Ò ®Æt ra cho doanh nghiÖp lµ lµm sao h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt nh÷ng yÕu tè rñi ro nµy. Víi m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con, th«ng qua c¬ chÕ c«ng ty mÑ ®Çu t­ vèn vµo c«ng ty con d­íi h×nh thøc cæ phÇn, c«ng ty mÑ cã thÓ ®a d¹ng ho¸ ®Çu t­, ph©n t¸n rñi ro, tr¸nh viÖc ®Çu t­ qu¸ tËp trung vµo mét sè dù ¸n nhÊt ®Þnh.. C¸c c«ng ty con kh«ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i tÝnh n¨ng ®éng vèn cã mµ cßn cã mét c¬ së chiÕn l­îc kinh doanh ®óng ®¾n, dµi h¹n tõ c«ng ty mÑ. H×nh thøc tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con ®Æc biÖt cã hiÖu qu¶ h¹n chÕ rñi ro khi doanh nghiÖp b­íc vµo mét lÜnh vùc kinh doanh míi hay thÞ tr­êng míi. M« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ mét biÖn ph¸p tèt gióp th©m nhËp c¸c thÞ tr­êng míi Th©m nhËp vµo mét thÞ tr­êng míi lu«n lµ mét vÊn ®Ò khã kh¨n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp ph¶i ®èi phã víi rÊt nhiÒu vÊn ®Ò, tõ thÞ hiÕu, nhu cÇu cña kh¸ch hµng ë thÞ tr­êng míi cho ®Õn c¸c vÊn ®Ò vÒ tµi chÝnh, c¬ së vËt chÊt, ph¸p lý cho mét chi nh¸nh míi. Víi m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con, c«ng ty mÑ cã thÓ thùc hiÖn viÖc th©m nhËp thÞ tr­êng míi mét c¸ch cã hiÖu qu¶ mµ kh«ng cÇn ph¶i lËp thªm mét ph¸p nh©n míi, tÝch kiÖm chi phÝ ®Çu t­ mµ vÉn ®¹t hiÖu qu¶ cao. Th«ng qua viÖc mua cæ phÇn cña mét ®èi t¸c cã s½n nµo ®ã ë thÞ tr­êng cÇn th©m nhËp, tuú theo nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng cña c«ng ty mÑ mµ c«ng ty mÑ cã thÓ lùa chän viÖc ®Çu t­ ë møc khèng chÕ hoÆc kh«ng khèng chÕ, lËp nªn mét c«ng ty con cña m×nh ë thÞ tr­êng míi. Tuú theo møc ®é cæ phÇn tham gia mµ c«ng ty mÑ tham gia ®iÒu hµnh c«ng ty con ë c¸c møc kh¸c nhau. Th«ng qua ®ã, c«ng ty mÑ võa tËn dông ®­îc nh÷ng kinh nghiÖm, c¬ së vËt chÊt, thÞ tr­êng cña c«ng ty con ë thÞ tr­êng míi, võa b¶o ®¶m c«ng ty con ph¸t triÓn theo ®óng ®Þnh h­íng cña m×nh. Nh­ vËy, nã ®· lµm gi¶m ®¸ng kÓ nh÷ng rñi ro ®èi víi c«ng ty mÑ khi th©m nhËp thÞ tr­êng míi. M« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ mét biÖn ph¸p tèt ®Ó t¨ng tÝch luü vµ më réng s¶n xuÊt kinh doanh, ph¸t huy ®­îc søc m¹nh cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ Víi m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con, c«ng ty mÑ ®Çu t­ vèn vµo c¸c c«ng ty con d­íi d¹ng cæ phiÕu, lîi nhuËn cña c«ng ty con sÏ ®­îc trÝch tr¶ cho c«ng ty mÑ theo tû lÖ cæ phÇn cña c«ng ty mÑ trong c«ng ty con. Nh­ vËy, thu nhËp cña c«ng ty mÑ hoµn toµn phô thuéc vµo lîi nhuËn cña c«ng ty con. §iÒu nµy lo¹i bá hoµn toµn viÖc thu phô phÝ qu¶n lý nh­ ®èi víi m« h×nh tæng c«ng ty hiÖn nay. C«ng ty mÑ cã nguån thu trùc tiÕp dùa trªn vèn ®Çu t­ vµo c«ng ty con, trong khi c«ng ty con còng cã tr¸ch nhiÖm ph¶i sö dông ®ång vèn ®Çu t­ cña m×nh mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. Qu¸ tr×nh nµy lµm cho viÖc tÝch luü cña c¶ c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con ®Òu ®­îc c¶i thiÖn. MÆt kh¸c, quyÕt ®Þnh ®Çu t­ cña c«ng ty mÑ phô thuéc hoµn toµn vµo kh¶ n¨ng sinh lîi cña c«ng ty con nªn c«ng ty mÑ hoµn toµn cã thÓ lùa chän ®Çu t­ vµo c«ng ty nµo cã hiÖu qu¶ nhÊt, ®em l¹i lîi nhuËn trªn tõng ®ång vèn ®Çu t­ cao nhÊt. Nh­ vËy, hiÖu qu¶ sö dông vèn cña c«ng ty mÑ ®­îc n©ng lªn rÊt nhiÒu. §èi víi c«ng ty con, c«ng ty mÑ chØ lµ mét chñ ®Çu t­, n¾m gi÷ mét phÇn tµi s¶n cña c«ng ty. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, th«ng qua viÖc mua cæ phiÕu cña c«ng ty con còng cã thÓ trùc tiÕp tham gia vµo c«ng viÖc kinh doanh cña c«ng ty con, qua ®ã thu hót ®­îc nhiÒu nguån lùc kh¸c cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. M« h×nh c«ng ty mÑ con cã thÓ t¹o ra ®­îc mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh trong néi bé tËp ®oµn kinh tÕ Nh­ trªn ®· ph©n tÝch, nhê c¬ chÕ ®Çu t­, qu¶n lý linh ho¹t, võa cho phÐp ph¸t huy sù n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña c¸c c«ng ty con, võa b¶o ®¶m ®Þnh h­íng ph¸t triÓn v× lîi Ých chung cña c¶ tËp ®oµn, c¬ cÊu tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con cã t¸c dông rÊt lín ®èi víi viÖc thóc ®Èy c¹nh trang ngay trong néi bé tËp ®oµn. C¬ chÕ ph©n chia vèn ®Çu t­ râ rµng, dùa trùc tiÕp trªn kÕt qu¶ kinh doanh vµ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cña c¶ tËp ®oµn, lµm cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn ph¶i thùc sù cè g¾ng ®Ó ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ kinh doanh tèt nhÊt. Sù c¹nh tranh néi bé nµy lµ c¹nh tranh lµnh m¹nh, tr¸nh ®­îc sù chång chÐo, ng¸ng trë nhau, thùc sù cã t¸c dông thóc ®Èy toµn bé tËp ®oµn ph¸t triÓn. Kinh nghiÖm ¸p dông m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi ¸p dông m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con ë Trung Quèc Còng nh­ mét sè n­íc kh¸c, Trung Quèc lu«n coi c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ kh©u trung t©m cña c¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ. §Èy m¹nh c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn DNNN, thùc hiÖn kÕt hîp h÷u c¬ gi÷a DNNN víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mÊu chèt Trung Quèc cÇn ph¶i gi¶i quyÕt trong qóa tr×nh t×m tßi con ®­êng x©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa. NghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø 4 (kho¸ XV) ngµy 22/9/1999 cña Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng céng s¶n Trung Quèc ®· x¸c ®Þnh: “thóc ®Èy c«ng cuéc c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn DNNN lµ nhiÖm vô quan träng vµ bøc xóc”. Trong h¬n 20 n¨m qua, Trung Quèc ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch DNNN theo nhiÒu h×nh thøc, ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau, nh­ng tùu chung l¹i cã thÓ chia lµm 5 giai ®o¹n chñ yÕu: + Giai ®o¹n 1: Níi quyÒn nh­îng lîi + Giai ®o¹n 2: ChuyÓn lîi nhuËn thµnh thuÕ + Giai ®o¹n 3: Kho¸n kinh doanh + Giai ®o¹n 4: X©y dùng chÕ ®é doanh nghiÖp hiÖn ®¹i + Giai ®o¹n 5: C¶i tæ mang tÝnh chiÕn l­îc Kh¸c víi 4 giai ®o¹n tr­íc, giai ®o¹n 5 nµy cã nhiÒu néi dung míi vµ ®­îc kh¼ng ®Þnh tõ Héi nghÞ TW 5 (kho¸ XIV) cña §¶ng Céng s¶n Trung Quèc. NÕu nh­ c¸c giai ®o¹n tr­íc c¶i c¸ch nh»m lµm cho tÊt c¶ c¸c DNNN ®Òiu sinh tån vµ ph¸t triÓn th× giai ®o¹n nµy tËp trung ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc theo ph­¬ng ch©m “tèt gi÷ l¹i, xÊu th¶i ®i, h×nh thµnh c¬ chÕ th«n tÝnh ph¸ s¶n, tinh gi¶m biªn chÕ ®Ó t¨ng hiÖu qu¶”. Theo ph­¬ng ch©m trªn, Trung Quèc ®· tËp trung lùc l­îng ®Ó ph¸t triÓn c¸c DNNN quy m« lín. Trung Quèc ®Æc biÖt chó träng ¸p dông m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con d­íi nhiÒu h×nh thøc ®Çu t­ kh¸c nhau ®Ó c¶i c¸ch DNNN quy m« lín theo h­íng liªn kÕt c¸c doanh nghiÖp vµ tËp ®oµn doanh nghiÖp nh»m hîp lý ho¸ kÕt cÊu tæ chøc cña doanh nghiÖp. §ång chÝ §Æng TiÓu B×nh ®· nhËn ®Þnh r»ng: “thµnh lËp tËp ®oµn doanh nghiÖp sÏ t¹o ®­îc søc m¹nh, th«ng tin th«ng suèt, nhanh nh¹y h¬n” V¨n tuyÓn §Æng TiÓu B×nh, quyÓn 3 . Muèn n©ng cao tè chÊt chØnh thÓ cña DNNN th× kh«ng nh÷ng ph¶i c¶i c¸ch tõng xÝ nghiÖp riªng lÎ mµ cßn ph¶i c¨n cø vµo yªu cÇu x· héi ho¸ ®Ó liÖn hîp c¸c doanh nghiÖp l¹i víi nhau. ChÝnh v× thÕ, víi m« h×nh c«ng ty mÑ chi phèi c¸c c«ng ty con d­íi nhiÒu h×nh thøc vµ ë nhiÒu møc ®é kh¸c nhau, Trung Quèc ®· t¹o lËp ra ®­îc nhiÒu tËp ®oµn doanh nghiÖp, t¹o nªn c¬ cÊu tæ chøc tèt h¬n gi÷a c¸c doanh nghiÖp. KÕt cÊu cña chÕ ®é së h÷u sau khi c¶i c¸ch DNNN lµ c¬ cÊu kinh tÕ nhÞ nguyªn: ®ã lµ viÖc mÊy tr¨m doanh nghiÖp lín nhÊt cña Trung Quèc, th«ng qua nhiÒu tÇng khèng chÕ cæ phiÕu, ®· h×nh thµnh hÖ thèng c«ng ty mÑ - c«ng ty con vµ c¸c chi nh¸nh c«ng ty, t¹o nªn c¸c tËp ®oµn kinh tÕ, quyÕt ®Þnh ph­¬ng h­íng tiÕn bé kü thuËt cña tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cña Trung Quèc. §iÒu ®¸ng nãi ë ®©y lµ c¸c tËp ®oµn kinh tÕ cña Trung Quèc kh«ng ph¶i chØ lµ nh÷ng liªn hîp c«ng ty lín, thùc hiÖn liªn kÕt vèn vµ tµi s¶n th«ng qua s¸p nhËp, mµ ph¹m vi cña chóng lín h¬n nhiÒu. Cô thÓ, tËp ®oµn doanh nghiÖp cña Trung Quèc cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®Ó ®¸p øng ®­îc nhu cÇu c¹nh tranh, c¸c doanh nghiÖp, trªn c¬ së tù nguyÖn, b×nh ®¼ng, th«ng qua nh÷ng liªn kÕt nhÊt ®Þnh ®· h×nh thµnh c¸c tæ hîp doanh nghiÖp lín, cã ®é g¾n bã chÆt chÏ kh¸c nhau, c¬ cÊu nhiÒu tÇng nÊc. C¸c c«ng ty mÑ liªn kÕt vµ khèng chÕ c«ng ty con trªn c¸c c¬ së kh¸c nhau nh­: + C«ng ty mÑ liªn kÕt víi c¸c c«ng ty con trªn c¬ së hîp nhÊt vÒ vèn. TËp ®oµn d¹ng nµy cã thÓ ®­îc h×nh thµnh theo con ®­êng s¸p nhËp hoÆc thùc hiÖn chÕ ®é cæ phÇn nh»m hîp nhÊt tµi s¶n. + C«ng ty mÑ liªn kÕt víi c¸c c«ng ty con trªn c¬ së hîp t¸c kü thuËt s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng chñ ®¹o. + C«ng ty mÑ liªn kÕt víi c¸c c«ng ty con trªn c¬ së khai th¸c ph¸t triÓn kü thuËt. C¸c tËp ®oµn h×nh thµnh theo ph­¬ng thøc nµy cã sù liªn kÕt gi÷a c¸c ®¬n vÞ nghiªn cøu víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt. Chóng thuéc nh÷ng ngµnh cã hµm l­îng kü thuËt cao, vµ sù liªn kÕt sÏ ®Èy nhanh tèc ®é ¸p dông khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt. + C«ng ty mÑ liªn kÕt víi c«ng ty con trªn c¬ së s¶n xuÊt c¸c h¹ng môc ®ång bé. Lo¹i h×nh c«ng ty nµy cã lîi cho viÖc khai th¸c t×m kiÕm thÞ tr­êng quèc tÕ. HiÖn nay, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ Trung Quèc ®Òu cã xu h­íng chuyÓn tõ liªn kÕt kü thuËt s¶n xuÊt sang liªn kÕt vÒ vèn, cã nghÜa lµ c«ng ty mÑ khèng chÕ c«ng ty con trªn c¬ së ®Çu t­ vèn ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. Nh×n chung, viÖc ¸p dông m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con ë Trung Quèc ®· dÉn tíi viÖc h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh doanh tæng hîp nhiÒu cÊp, nhiÒu gãc ®é. Nh÷ng tËp ®oµn nµy tËp trung liªn kÕt c¶ vÒ khoa häc, c«ng nghÖ, th­¬ng m¹i, tµi chÝnh vµ dÞch vô; lÊy vèn lµm nót liªn kÕt chñ yÕu, thùc hiÖn nhÊt thÓ ho¸ kinh doanh b»ng c¸ch th«n tÝnh, s¸p nhËp, xo¸ bá t­ c¸ch ph¸p nh©n cña doanh nghiÖp cò, lËp ra c¸c tËp ®oµn doanh nghiÖp cã t­ c¸ch ph¸p nh©n lµm nßng cèt, tøc c¸c c«ng ty mÑ. B»ng c¸ch gi÷ cæ phÇn khèng chÕ, thÇu kho¸n, thuª c¸c doanh nghiÖp cã liªn quan, doanh nghiÖp nßng cèt sÏ n¾m quyÒn l·nh ®¹o ®èi víi doanh nghiÖp nµy trong viÖc ®­a ra c¸c quyÕt s¸ch vÒ nh©n lùc, vËt lùc, vÒ s¶n xuÊt, cung øng còng nh­ tiªu thô, biÕn chóng thµnh nh÷ng doanh nghiÖp cÊp d­íi trùc thuéc, tøc c¸c c«ng ty con, nh­ng c¸c doanh nghiÖp nµy vÉn b¶o l­u t­ c¸ch ph¸p n._.h©n cña chóng, tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña chóng mét c¸ch ®éc lËp t­¬ng ®èi. Ngoµi ra, m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con cña Trung Quèc cßn ®­îc tiÕn hµnh dùa trªn viÖc lÊy c«ng ty cña Nhµ n­íc cã thùc lùc n¾m gi÷ cæ phÇn lµm nßng cèt. Doanh nghiÖp nßng cèt nµy khèng chÕ ®­îc cæ phÇn t¹i c¸c doanh nghiÖp kh¸c b»ng c¸ch mua cæ phiÕu, hoÆc c¸c doanh nghiÖp kh¸c tham gia tËp ®oµn b»ng h×nh thøc tham dù cæ phÇn. Toµn bé tËp ®oµn lÊy tµi s¶n d­íi h×nh thøc cæ phÇn lµm nót liªn kÕt, h×nh thµnh thÓ liªn hîp c¸c ph¸p nh©n, triÓn khai ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo c¬ chÕ cæ phÇn, c¸c cæ ®«ng tham gia qu¶n lý, h­ëng quyÒn lîi vµ chÞu rñi ro theo møc cæ phÇn m×nh cã trong tËp ®oµn. Vµi nÐt vÒ liªn kÕt theo m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con t¹i NhËt B¶n Cho ®Õn nay, NhËt B¶n vÉn ®ang chøng tá m×nh lµ mét quèc gia hïng m¹nh nhÊt nh× thÕ giíi. NhËt B¶n cã rÊt nhiÒu tËp ®oµn kinh doanh xuyªn quèc gia víi c¸c chi nh¸nh, c«ng ty con c¾m rÔ ë hÇu hÕt c¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi. NÕu nãi ®Õn tËp ®oµn lµ nãi ®Õn c¬ chÕ c«ng ty mÑ – c«ng ty con. Tuy nhiªn, do NhËt B¶n ph¸t triÓn tr­íc chóng ta víi mét kho¶ng c¸ch qu¸ xa, c¶ vÒ tr×nh ®é kü thuËt còng nh­ tr×nh ®é kinh tÕ nªn víi nh÷ng m« h×nh ph¸t triÓn bËc cao cña NhËt B¶n phÇn nµo kh«ng phï hîp víi hoµn c¶nh kinh tÕ cña ViÖt Nam hiÖn t¹i. Do vËy, ë phÇn nµy, ng­êi viÕt chØ muèn ®Ò cËp ®Õn m« h×nh liªn kÕt c«ng ty mÑ – con lµ c¸c xÝ nghiÖp võa vµ nhá (SME) cña NhËt B¶n. Nãi lµ võa vµ nhá nh­ng thùc chÊt, lo¹i c«ng ty nµy cã ®ãng gãp rÊt lín ®èi víi nÒn kinh tÕ cña NhËt B¶n, ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng yÕu tè duy tr× sù æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. NÕu nh­ ®Æc ®iÓm vÒ quy m« vµ lÜnh vùc ho¹t ®éng cña lo¹i h×nh SME ë NhËt B¶n kh«ng cã nhiÒu kh¸c biÖt so víi c¸c nhiÒu n­íc th× viÖc phèi hîp, hîp t¸c vµ quan hÖ ®an xen gi÷a chóng víi c¸c c«ng ty lín ë NhËt B¶n l¹i lµ ®Æc ®iÓm kh¸ ®éc ®¸o trong c¬ cÊu c«ng nghiÖp cña n­íc nµy. ChÝnh sù phèi hîp cã hiÖu qu¶ gi÷a chóng ®· t¹o nªn søc m¹nh vµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kú diÖu cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn nay. Thø nhÊt, dï cã sù ph©n t¸n vµ ho¹t ®éng kh¸c nhau song xÐt vÒ c¬ cÊu chung, xÝ nghiÖp võa vµ nhá ë NhËt B¶n lµ mét bé phËn trong d©y chuyÒn s¶n xuÊt chung. §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ trong mèi liªn kÕt cña chóng víi c¸c c«ng ty lín. Th­êng th× c¸c xÝ nghiÖp võa vµ nhá ®¶m nhËn c¸c c«ng ®o¹n tr­íc vµ sau qu¸ tr×nh chÕ t¹o cña c¸c xÝ nghiÖp lín. NhiÒu xÝ nghiÖp phô thuéc hoµn toµn vµo c«ng ty mÑ, song ®a phÇn ®Òu cã quan hÖ víi nhiÒu c«ng ty kh¸c n÷a. Thø hai, viÖc t×m kiÕm vµ huy ®éng c¸c nguån vèn cña SME còng lµ mét c¸ch ®Ó duy tr× ho¹t ®éng b×nh th­êng cña c¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt khi coi c«ng ty lín vµ c¸c SME n»m trong mét hÖ thèng cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. B¶n th©n c¸c c«ng ty nhá ®· tù v­¬n lªn do yªu cÇu ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt l­îng, kü thuËt, qua ®ã gi÷ uy tÝn víi c«ng ty mÑ. Ngoµi ra, nhê mèi liªn kÕt víi c«ng ty mÑ, c¸c c«ng ty con nµy cã thÓ liªn tôc thay ®æi tõng phÇn kü thuËt vµ c«ng nghÖ cña m×nh. Tuy phô thuéc vµo c«ng ty mÑ vÒ d©y chuyÒn s¶n xuÊt, vÒ kü thuËt c«ng nghÖ nh­ng c¸c SME cña NhËt B¶n vÉn gi÷ ®­îc tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi. §©y lµ ®iÓm hÕt søc quan träng ®Ó kh¼ng ®Þnh vai trß cña nã trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. Mét biÓu hiÖn rÊt râ cña tÝnh ®éc lËp cña SME ë NhËt B¶n lµ sù ph¸t triÓn ®Çu t­ ra n­íc ngoµi. ChØ riªng n¨m 1993, c¸c SME cña NhËt B¶n ®· thùc hiÖn 698 dù ¸n ®Çu t­ ra n­íc ngoµi bao gåm 432 dù ¸n cña c¸c c«ng ty s¶n xuÊt, 110 dù ¸n cña c¸c c«ng ty th­¬ng m¹i, 19 dù ¸n cña c¸c c«ng ty x©y dùng; trong sè ®ã cã 533 dù ¸n ®Çu t­ vµo khu vùc Ch©u ¸ NhËt B¶n, XuÊt b¶n lÇn thø nhÊt NXB United Publisher Inc. 1994 . V× thÕ, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ NhËt B¶n còng lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ phèi hîp cã hiÖu qu¶ cña c¬ cÊu c«ng nghiÖp hai tÇng ®éc ®¸o. Sù kÕt hîp nµy kh«ng nh÷ng kh«ng triÖt tiªu lîi thÕ cña nhau mµ cßn t¹o ra hîp lùc chung, mµ nÕu ®øng ë vÞ trÝ riªng rÏ cña mçi lo¹i h×nh sÏ kh«ng thÓ cã ®­îc. Nh­ vËy, nh×n chung, ®Æc tr­ng cña liªn kÕt c¸c SME cña NhËt B¶n víi c«ng ty mÑ lµ: SME lµ vÖ tinh cña c¸c doanh nghiÖp lín – c«ng ty mÑ, lµ hÖ thèng nhËn thÇu l¹i c«ng viÖc cña nh÷ng doanh nghiÖp lín. C¸c doanh nghiÖp ®­îc tæ chøc theo c¸c giai tÇng: c«ng ty mÑ, c«ng ty con – cÊp 1, 2, 3; c¸c c«ng ty con cã hîp ®ång liªn tôc, dµi h¹n víi c¸c c«ng ty mÑ. Suy cho cïng th× dï cã ph¸t triÓn b»ng nhiÒu c¸ch thøc ®a d¹ng, riªng ®èi víi tõng lo¹i doanh nghiÖp th× nguån gèc ®Ó cã ®­îc sù phèi hîp ®ã chÝnh lµ ®¸p øng lîi Ých tr­íc m¾t vµ l©u dµi cña nhau. VÊn ®Ò lµ ë chç t×m kiÕm mét c¬ chÕ ®Ó cã thÓ b¶o ®¶m lîi Ých ®ã tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Sù ®éc ®¸o cña doanh nghiÖp NhËt B¶n chÝnh lµ ë ®iÓm Êy vµ lµ c¸i mµ ViÖt Nam còng nh­ nhiÒu n­íc ®i sau cÇn xem xÐt, tham kh¶o ®Ó t×m cho m×nh mét c¬ chÕ phï hîp. Hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn x©y dùng DNNN theo m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con ë ViÖt Nam hiÖn nay Hoµn c¶nh quèc tÕ M«i tr­êng kinh tÕ quèc tÕ Sù kiÖn khñng bè ngµy 11/9 t¹i Mü ®· cã t¸c ®éng to lín ®Õn nÒn kinh tÕ thÕ giíi, vèn vÉn ch­a hoµn toµn æn ®Þnh sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ t¹i ch©u ¸. Theo b¸o c¸o cña Ng©n hµng thÕ giíi, tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ thÕ giíi n¨m 2001 chØ ®¹t 1,4%, so víi 3,8% n¨m 2000 vµ dù kiÕn, n¨m 2002 còng chØ ®¹t 1,6%. Th­¬ng m¹i toµn cÇu còng tôt xuèng møc thÊp nhÊt trong lÞch sö kinh tÕ hiÖn ®¹i, víi tèc ®é gi¶m tõ 13% xuèng 1% n¨m 2001. T×nh h×nh trªn ®· ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn nÒn kinh tÕ cña thÕ giíi nãi chung, ViÖt Nam nãi riªng. Tuy nhiªn, trong thêi gian tíi, nh÷ng xu h­íng sau sÏ tiÕp tôc lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn quan t©m: Thø nhÊt, nÒn kinh tÕ tri thøc sÏ tiÕp tôc ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ. §Æc tr­ng cña nÒn kinh tÕ tri thøc lµ lÊy khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i lµm x­¬ng sèng, khoa häc c«ng nghÖ trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. V× thÕ, sù c¹nh tranh trªn ph¹m vi thÕ giíi ®· trë thµnh sù c¹nh tranh quèc lùc tæng hîp, lÊy kinh tÕ lµm c¬ së, lÊy khoa häc c«ng nghÖ ®Ó më ®­êng. N¨m 1997, gi¸ trÞ khoa häc c«ng nghÖ cao trong ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin cña MÜ ®· chiÕm h¬n 10% tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP). Tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu ngµnh dÞch vô cã hµm l­îng chÊt x¸m cao (chñ yÕu lµ c«ng nghÖ th«ng tin) chiÕm gÇn 40% gi¸ trÞ hµng xuÊt khÈu. GÇn 50% tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm quèc néi cña c¸c n­íc OECD lµ tõ c¸c ngµnh s¶n xuÊt cã tri thøc lµm nÒn t¶ng. Thø hai, më cöa vµ héi nhËp sÏ tiÕp tôc ®­îc ®Èy m¹nh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ ph¸t triÓn rÊt s«i ®éng, t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña toµn thÕ giíi còng nh­ cña mçi quèc gia. Th«ng qua héi nhËp, c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn cã thÓ thu hót ®­îc mét khèi l­îng lín vèn ®Çu t­, khoa häc c«ng nghÖ, khoa häc qu¶n lý tõ c¸c n­íc ph¸t triÓn, ®ång thêi më ra cho c¸c n­íc nµy mét thÞ tr­êng tiªu thô hµng xuÊt khÈu réng lín. Tõ ®ã, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, x©y dùng ®­îc c¬ cÊu s¶n phÈm tèi ­u, phôc vô cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Thø ba, toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ sÏ lµ xu thÕ tÊt yÕu. Thùc vËy, nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia ®ang ngµy cµng g¾n bã chÆt chÏ víi nhau. Mét s¶n phÈm kh«ng cßn ®­îc t¹o thµnh tõ mét quèc gia mµ giê ®©y ®· ®­îc t¹o thµnh tõ nhiÒu quèc gia kh¸c nhau. Sù ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia (TNC) cµng lµm cho xu thÕ nµy râ rÖt h¬n. C¸c TNC cã chi nh¸nh ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, cã mÆt trong hÇu hÕt c¸c ngµnh c«ng nghiÖp quan träng. Nã ®· t¹o ra gÇn 40% tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, 50% kim ng¹ch mËu dÞch, 90% c«ng nghÖ kü thuËt cao, 75% chuyÓn giao c«ng nghÖ cña toµn thÕ giíi. Bèi c¶nh kinh tÕ trªn sÏ ®em l¹i cho chóng ta nh÷ng c¬ héi lín, ®ång thêi còng lµ nh÷ng th¸ch thøc lín mµ chóng ta ph¶i tÝnh ®Õn trong qu¸ tr×nh lùa chän mét m« h×nh phï hîp cho qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c tËp ®oµn kinh tÕ ë ViÖt Nam. Xu thÕ ph¸t triÓn cña tËp ®oµn kinh tÕ hiÖn nay HiÖn nay trªn thÕ giíi cã hai xu thÕ tr¸i ng­îc nhau liªn quan ®Õn h×nh thøc kinh doanh lín. Mét lµ xu h­íng s¸p nhËp ë mét sè n­íc, mµ chñ yÕu lµ c¸c n­íc ch©u ¢u. C¸c doanh nghiÖp lín s¸p nhËp víi nhau, h×nh thµnh nªn nh÷ng tËp ®oµn khæng lå, chi phèi hÇu hÕt mét lÜnh vùc nµo ®ã cña khu vùc hoÆc thÕ giíi. GÇn ®©y, xu h­íng nµy lan sang c¶ ngµnh ng©n hµng, t¹o nªn nh÷ng tËp ®oµn tµi chÝnh khæng lå, nh­ ng©n hµng Nationale de Paris s¸p nhËp víi Parisbank, lËp nªn mét ng©n hµng míi víi sè vèn hµng tr¨m tû USD. ViÖc s¸p nhËp nµy lµ nh»m t¨ng hiÖu qu¶ theo quy m«, t¨ng c­êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c tËp ®oµn. Tuy nhiªn, thùc tÕ cho thÊy, viÖc më réng quy m« nh­ vËy l¹i kh«ng c¶i thiÖn mÊy hiÖu qu¶ kinh doanh vµ søc c¹nh tranh cña c¶ tËp ®oµn. Lý do cã nhiÒu, ch¼ng h¹n nh­ sù thiÕu mÒm dÎo trong chÝnh s¸ch cña quèc gia, vÝ dô nh­ viÖc s¸p nhËp 2 ng©n hµng lín cña §øc lµ Deutsche Bank vµ Dresdner kh«ng mang l¹i kÕt qu¶ nh­ mong muèn do luËt lao ®éng cña §øc qu¸ cøng nh¾c, khã gi¶m sè lao ®éng d­ thõa. Theo ý kiÕn cña c¸c nhµ quan s¸t, muèn ®¶m b¶o viÖc s¸p nhËp mang l¹i kÕt qu¶ tèt th× Nhµ n­íc ph¶i t¹o ®­îc s©n ch¬i b×nh ®¼ng cho kinh doanh riªng lÎ, ngõng trî cÊp cho ng©n hµng quèc doanh, níi láng luËt lao ®éng vµ chÊp nhËn s¸p nhËp xuyªn quèc gia. Hai lµ xu thÕ gi¶m bít quy m«, hoÆc thËm chÝ ph¸ s¶n ë mét sè tËp ®oµn ë ch©u ¸. VÝ dô Hµn Quèc, ®Õn ngµy 23/1/1997, ®· cã 11 tËp ®oµn bÞ ph¸ s¶n. Tæng sè nî n­íc ngoµi ®Õn thêi ®iÓm ®ã lµ 1 tû won (kho¶ng 727,8 triÖu USD). §Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng nµy, nhiÒu tËp ®oµn ®· ph¶i b¸n bít cæ phÇn vµ tµi s¶n, nh­ Huyndai ®· b¸n bít c¸c chi nh¸nh cña m×nh, chØ gi÷ l¹i 57 ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh, so víi 95 ®¬n vÞ tr­íc ®©y, thu vÒ 85,5 tû USD tiÒn vèn. Hoµn c¶nh trong n­íc Trong h¬n 10 n¨m qua, d­íi ¸nh s¸ng cña c¸c nghÞ quyÕt §¹i héi VII, VIII vµ IX, chóng ta ®· triÓn khai nhiÒu chñ tr­¬ng, thùc hiÖn nhiÒu biÖn ph¸p s¾p xÕp, ®æi míi vµ ph¸t triÓn c¸c DNNN nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt - kinh doanh. Nh÷ng biÖn ph¸p kiªn quyÕt vµ s©u réng nhÊt tËp trung chñ yÕu ë 3 ®ît chÝnh: §ît thø nhÊt (1990 - 1993): tËp trung kiÓm so¸t sè l­îng DNNN, vèn ®· bÞ bung ra trong mét thêi gian dµi tr­íc ®ã. NhiÖm vô chñ yÕu lµ s¾p xÕp l¹i nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç kÐo dµi, h×nh thµnh mét sè tiªu chuÈn ®iÒu kiÖn cho c¸c DNNN nh­ vÒ vèn ph¸p ®Þnh, ngµnh nghÒ kinh doanh, quy m«, luËn chøng vÒ thÞ tr­êng, tiªu thô s¶n phÈm …. §ît thø hai (1994 - 1997): tËp trung kh¾c phôc tÝnh chÊt hµnh chÝnh trung gian cña c¸c tæng c«ng ty cò, thµnh lËp míi c¸c tæng c«ng ty Nhµ n­íc theo quyÕt ®Þnh 90, 91 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ (TCT 90, TCT 91) trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ. TiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ mét sè c¸c DNNN, ®­a vµo thùc hiÖn luËt DNNN, b¾t ®Çu xo¸ bá dÇn chÕ ®é chñ qu¶n cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh Nhµ n­íc. §ît thø 3 (1998 - nay), tiÕp tôc cñng cè vµ hoµn thiÖn c¸c TCT, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nh»m lµnh m¹nh ho¸ tµi chÝnh cña c¸c DNNN, lËp kÕ ho¹ch chiÕn l­îc ®æi míi c«ng nghÖ, hoµn thiÖn qu¶n lý, n©ng cao søc c¹nh tranh vµ kh¶ n¨ng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña c¸c DNNN. Chóng ta tiÕp tôc tiÕn hµnh viÖc chuyÓn mét bé phËn c¸c DNNN sang h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, b¾t ®Çu triÓn khai c¸c h×nh thøc giao, b¸n, kho¸n kinh doanh, cho thuª DNNN theo tinh thÇn NghÞ quyÕt TW 4 (Kho¸ VIII). Nhê nh÷ng biÖn ph¸p ®ã, ®Õn nay, sè l­îng DNNN ®· gi¶m ®i nhiÒu, tõ 12.300 doanh nghiÖp tr­íc ®©y xuèng cßn 5.571 (2001) doanh nghiÖp, tøc gi¶m 54,7%, trong ®ã cã 17 TCT 91, 77 TCT 90. C¬ cÊu DNNN b­íc ®Çu ®· ®­îc ®iÒu chØnh cho hîp lý h¬n. Qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn ®· cã b­íc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. NÕu n¨m 1994, sè DNNN cã vèn d­íi 1 tû ®ång chiÕm tíi 50% tæng sè th× ®Õn n¨m 2000, sè ®ã chØ cßn 25%. Sè DNNN cã vèn trªn 10 tû ®ång t¨ng t­¬ng øng lµ 10% lªn 20%. Vèn b×nh qu©n cña tÊt c¶ c¸c DNNN t¨ng gÇn 7 lÇn, tõ 3,3 tû n¨m 1994 lªn 22 tû n¨m 2000. Thùc tÕ ®· chøng tá DNNN thùc sù cã vai trß chi phèi, thóc ®Èy toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn ®óng quü ®¹o, gãp phÇn quyÕt ®Þnh vµo viÖc t¨ng c­êng vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN. PhÇn ®ãng gãp cña DNNN chiÕm gÇn 40% tæng nép ng©n s¸ch vµ trªn 50% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc. Tû lÖ nép ng©n s¸ch trªn mét ®ång vèn ®· t¨ng tõ 14,7% n¨m 1991 lªn 28% n¨m 2000. Tû lÖ ®ãng gãp cña DNNN trong tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) còng t¨ng tõ 6,8% n¨m 1993 lªn 12% n¨m 2000. Nh÷ng kÕt qu¶ nµy míi chØ lµ b­íc ®Çu nh­ng ®· xo¸ ®i mÆc c¶m r»ng cø nãi ®Õn DNNN lµ nãi ®Õn kÐm hiÖu qu¶, thua lç triÒn miªn. VÒ viÖc x©y dùng c¸c tËp ®oµn kinh tÕ, nhê cã sù quan t©m vµ ®Çu t­ rÊt lín cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, chóng ta ®· thµnh lËp ®­îc 17 TCT 91 (tæng c«ng ty thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh 91 cña thñ t­íng ChÝnh Phñ) vµ 74 TCT 90 (tæng c«ng ty thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh 90). Chóng ta còng dÇn kiÖn toµn bé m¸y tæ chøc ho¹t ®éng cña c¸c TCT, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nµy. KÕt qu¶ ®¹t ®­îc còng rÊt kh¶ quan: c¸c TCT ®· b¶o toµn ®­îc vèn, huy ®éng ®­îc nhiÒu nguån lùc ®Çu t­ míi, ®æi míi c«ng nghÖ, t¨ng c­êng n¨ng lùc s¶n xuÊt, hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh ®· cã b­íc t¨ng ®¸ng kÓ. Theo Côc tµi chÝnh doanh nghiÖp – bé tµi chÝnh, n¨m 2001, riªng 17 TCT 91 ®· tù bæ sung 18.038 tû ®ång vèn, c¸c TCT ®· ®¹t møc doanh thu t¨ng 27,6%, nép ng©n s¸ch t¨ng 39,9% so víi n¨m 99. C¸c TCT ngµy cµng kh¼ng ®Þnh ®­îc vai trß cña m×nh trong nÒn kinh tÕ. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp, trong ®ã cã c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc sau ®óng 10 n¨m thùc hiÖn còng ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ hÕt søc kh¶ quan. §Õn cuèi n¨m 2001, chóng ta ®· cæ phÇn ho¸ ®­îc 773 DNNN vµ bé phËn DNNN. Tæng sè vèn Nhµ n­íc ®­îc ®¸nh gi¸ l¹i trong c¸c DNNN ®­îc cæ phÇn ho¸ lµ 2.714 tû ®ång (kh«ng kÓ gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt), t¨ng 13,7% so víi tr­íc cæ phÇn ho¸, b»ng 1,97% tæng vèn nhµ n­íc trong c¸c DNNN. Trong sè c¸c doanh nghiÖp ®­îc cæ phÇn ho¸, TCT91 chiÕm 25%, cßn l¹i lµ c¸c doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng. C¸c h×nh thøc cæ phÇn ho¸ còng hÕt søc ®a d¹ng, tõ gi÷ nguyªn gi¸ trÞ doanh nghiÖp vµ ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu, t¸ch mét bé phËn cña doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn ho¸, chuyÓn toµn bé DNNN sang c«ng ty cæ phÇn cho ®Õn b¸n mét phÇn DNNN. C¸c doanh nghiÖp sau cæ phÇn ho¸ ®· thùc sù lµm ¨n cã l·i, ng­êi lao ®éng g¾n bã h¬n víi c«ng ty. Theo c¸c sè liÖu cña 202 doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸ trªn 1 n¨m th× tÝnh chung, doanh thu cña c¸c doanh nghiÖp ®· t¨ng 1,4 lÇn, lîi nhuËn t¨ng 22%, vèn nhµ n­íc kh«ng nh÷ng ®­îc b¶o toµn mµ cßn t¨ng 17,3%. Sè ng­êi lao ®éng cã viÖc lµm còng t¨ng trªn 5,1% so víi tr­íc khi cæ phÇn ho¸. Tuy nhiªn, ®i s©u vµo ph©n tÝch cã thÓ thÊy næi lªn mét sè yÕu kÐm vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi qu¸ tr×nh s¾p xÕp vµ ®æi míi c¸c DNNN nh­ sau: Thø nhÊt, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ søc c¹nh tranh cßn thÊp, ch­a t­¬ng xøng víi ®iÒu kiÖn vµ lîi thÕ cã ®­îc. Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña c¸c DNNN còng cã dÊu hiÖu gi¶m dÇn, nî khã ®ßi ngµy cµng lín; DNNN vÉn cßn û l¹i vµo sù bao cÊp cña Nhµ n­íc. Theo ®¸nh gi¸ chung, míi chØ cã kho¶ng 40% DNNN lµm ¨n cã hiÖu qu¶, 40% cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, khi lç, khi l·i, cßn l¹i 20% lµ thùc sù ch­a cã hiÖu qu¶. ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cña DNNN cßn chiÕm tû träng thÊp trong nép ng©n s¸ch Nhµ n­íc (14,2% n¨m 2001); tû suÊt lîi nhuËn tr­íc thuÕ cã xu h­íng gi¶m dÇn tõ 11,2% n¨m 1996 xuèng 9,5% n¨m 2000. C¸c Tæng c«ng ty nhµ n­íc chiÕm tû träng lín vÒ vèn (66%) nh­ng míi t¹o ra ®­îc 58% doanh thu, trong ®ã TCT 91 chiÕm 44% vÒ vèn ng©n s¸ch cho toµn bé c¸c doanh nghiÖp nh­ng chØ t¹o ra 31% doanh thu. C¸c TCT 90 n¾m gi÷ 22% vèn nh­ng còng chØ t¹o ra 27% trong tæng doanh thu cña toµn bé c¸c DNNN. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cßn thÊp, xÕp h¹ng 62/75 vÒ chØ sè n¨ng lùc c¹nh tranh KÕt qu¶ c«ng bè 18/10/2001 . Thø hai, ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ chËm, tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu ®ang lµ c¶n trë lín ®èi víi c¹nh tranh vµ héi nhËp. Theo sè liÖu cña Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng, trõ mét sè doanh nghiÖp cã tr×nh ®é c«ng nghÖ hiÖn ®¹i hoÆc trung b×nh cña thÕ giíi vµ khu vùc (doanh nghiÖp thuéc c¸c ngµnh s¶n xuÊt thiÕt bÞ ®o ®iÖn, l¾p r¸p ®iÖn tö, s¶n xuÊt sîi, dªt…) cßn l¹i th× ®Òu l¹c hËu so víi thÕ giíi vµ khu vùc tõ 3 – 5 thÕ hÖ, tr×nh ®é c¬ khÝ ho¸, tù ®éng ho¸ d­íi 10%, møc ®é hao mßn h÷u h×nh tõ 30% ®Õn 50%. HËu qu¶ trùc tiÕp cña t×nh tr¹ng trªn lµ mét sè mÆt hµng s¶n xuÊt trong n­íc nh­ s¾t, thÐp, ph©n bãn, xim¨ng, kÝnh x©y dùng… cã møc gi¸ cao h¬n gi¸ nhËp khÈu tõ 20% – 40%, riªng ®­êng th« cao h¬n 70% – 80%. §Õn cuèi n¨m 2001, c¶ n­íc míi cã gÇn 500 doanh nghiÖp ®­îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¹t tiªu chuÈn ISO, trong ®ã cã 231 DNNN. Thø ba, quy m« cña c¸c DNNN vÉn cßn nhá, dµn tr¶i, chång chÐo vÒ ngµnh nghÒ vµ tæ chøc qu¶n lý. §Õn nay c¶ n­íc cã 5571 doanh nghiÖp víi tæng sè vèn kho¶ng 116 000 tû ®ång, b×nh qu©n mçi doanh nghiÖp cã gÇn 21 tû ®ång. Sè doanh nghiÖp cã vèn d­íi 5 tû chiÕm tíi 65,4%. DNNN ch­a tËp trung hoµn toµn vµo nh÷ng ngµnh vµ lÜnh vùc then chèt, träng yÕu cña nÒn kinh tÕ. Thø t­, t×nh tr¹ng lao ®éng thiÕu viÖc lµm vµ d«i d­ cã xu h­íng ngµy cµng t¨ng, g©y khã kh¨n lín cho qu¸ tr×nh ®æi míi vµ ph¸t triÓn DNNN. Theo sè liÖu cña bé Lao ®éng Th­¬ng binh - X· héi, hiÖn nay sè lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm th­êng xuyªn vµ mÊt viÖc lµm ë c¸c doanh nghiÖp kho¶ng 20%, cã doanh nghiÖp lªn tíi 40%. Thø n¨m, tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c DNNN phÇn lín cßn yÕu kÐm, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. NhiÒu c¸n bé qu¶n lý cña c¸c DNNN cßn ch­a ®­îc ®µo t¹o bµi b¶n, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu chuyªn m«n, cßn nhiÒu lóng tóng khi lµm ¨n trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Thø s¸u, c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ, qu¶n lý DNNN cßn nhiÒu tån t¹i, v­íng m¾c cÇn th¸o gì. Nh÷ng h¹n chÕ, yÕu kÐm cña DNNN cã nhiÒu nguyªn nh©n, c¶ chñ quan vµ kh¸ch quan nh­ng chñ yÕu lµ do nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan: Ch­a cã sù thèng nhÊt cao trong nhËn thøc vÒ vai trß, vÞ trÝ cña kinh tÕ nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp nhµ n­íc, vÒ yªu cÇu vµ gi¶i ph¸p s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ DNNN. NhiÒu vÊn ®Ò cßn ch­a râ, cßn cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau nh­ng vÉn ch­a ®­îc tæng kÕt vµ rót kinh nghiÖm. Qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi DNNN cßn nhiÒu yÕu kÐm, v­íng m¾c; c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh diÔn ra chËm. C¬ chÕ chÝnh s¸ch cßn nhiÒu bÊt cËp, ch­a ®ång bé, cßn nhiÒu ®iÓm ch­a phï hîp víi mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. VÉn ch­a t¹o ®­îc ®éng lùc m¹nh mÏ ®Ó thóc ®Èy c¸n bé vµ ng­êi lao ®éng n©ng cao n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh doanh. Mét bé phËn c¸n bé doanh nghiÖp cßn ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu vÒ n¨ng lùc còng nh­ phÈm chÊt chÝnh trÞ. Sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ sù chØ ®¹o cña ChÝnh phñ ®èi víi viÖc ®æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ DNNN cßn ch­a t­¬ng xøng víi vai trß cña nhiÖm vô quan träng nµy. Tæ chøc vµ ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña c¬ quan §¶ng t¹i DNNN cßn chËm ®­îc ®æi míi. NhËn thøc ®­îc vai trß to lín còng nh­ nh÷ng khã kh¨n tån t¹i cÇn kh¾c phôc cña c¸c DNNN, §¶ng vµ ChÝnh phñ ®· nhÊn m¹nh ®­êng lèi chØ ®¹o ®èi víi c«ng cuéc s¾p xÕp vµ ®æi míi DNNN vµ ®Ò ra môc tiªu 10 n¨m 2001 – 2010: “S¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn, n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc, gãp phÇn quan träng b¶o ®¶m c¸c s¶n phÈm, dÞch vô c«ng Ých thiÕt yÕu cña x· héi vµ nhu cÇu cÇn thiÕt cña quèc phßng, anh ninh, lµ lùc l­îng nßng cèt ®Èy nhanh t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ t¹o nÒn t¶ng cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa” NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 3, Ban chÊp hµnh Trung ¦¬ng §¶ng kho¸ IX – NXB CTQG 2001, tr.9 . Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò hiÖn nay lµ ph¶i tiÕn hµnh ®æi míi, s¾p xÕp c¸c DNNN lín, chñ yÕu lµ c¸c Tæng c«ng ty theo h­íng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng, ®­a chóng thùc sù trë thµnh nh÷ng tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ chi phèi trong nÒn kinh tÕ. Ch­¬ng II TriÓn väng cña viÖc c¶i c¸ch DNNN theo m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con ë viÖt nam hiÖn nay Nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh Tæng c«ng ty ë ViÖt Nam hiÖn nay Tæng quan vÒ c¸c Tæng c«ng ty ë ViÖt Nam Nh­ trªn ®· tr×nh bµy, c¶ n­íc hiÖn cã 17 TCT 91 vµ 77 TCT 90. Cã thÓ nãi, c¸c TCT nµy lµ c¸c DNNN cã quy m« lín, kinh doanh trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc kinh tÕ quan träng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, lµm nßng cèt thùc hiÖn ®­êng lèi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. §©y lµ qu¸ tr×nh nh»m thóc ®Èy viÖc tÝch tô vµ tËp trung vèn, t¹o ®iÒu kiÖn chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, n©ng cao søc c¹nh tranh, ®ång thêi tiÕn tíi xo¸ bá c¬ chÕ bao cÊp hµnh chÝnh chñ qu¶n, xo¸ bá sù ph©n biÖt gi÷a doanh nghiÖp trung ­¬ng vµ doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng. §iÒu kiÖn ra ®êi vµ ho¹t ®éng cña c¸c TCT hiÖn nay lµ: Ngµy 7/3/1994, Thñ t­íng ChÝnh phñ ®· ra quyÕt ®Þnh sè 90/TTg nh»m ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng, chÊn chØnh tæ chøc qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp ®· ®­îc s¾p xÕp ®¨ng ký theo NghÞ ®Þnh 388/H§BT, tiÕp tôc thµnh lËp vµ ®¨ng ký l¹i nh÷ng DNNN ch­a lµm xong; s¾p xÕp, thµnh lËp vµ ®¨ng ký l¹i c¸c liªn hiÖp xÝ nghiÖp, tæng c«ng ty, c«ng ty lín. §ång thêi, Thñ t­íng ChÝnh phñ còng ra quyÕt ®Þnh sè 91/Q§-TTg ngµy 7/3/1994 vÒ thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c tËp ®oµn kinh doanh ë mét sè bé qu¶n lý ngµnh kinh tÕ kü thuËt. §Ó ®­îc thµnh lËp vµ ®¨ng ký l¹i theo QuyÕt ®Þnh 90/TTg, c¸c TCT ph¶i cã ®ñ 6 ®iÒu kiÖn sau: a) Tæng c«ng ty lµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã Ýt nhÊt 5 ®¬n vÞ thµnh viªn quan hÖ víi nhau vÒ c«ng nghÖ, tµi chÝnh, ch­¬ng tr×nh ®Çu t­ ph¸t triÓn, dÞch vô vÒ cung øng, vËn chuyÓn, tiªu thô, th«ng tin, ®µo t¹o. b) Toµn Tæng c«ng ty cã vèn ph¸p ®Þnh trªn 500 tû ®ång, ®èi víi mét sè Tæng c«ng ty trong nh÷ng ngµnh ®Æc thï th× vèn ph¸p ®Þnh cã thÓ thÊp h¬n nh­ng kh«ng ®­îc Ýt h¬n 100 tû ®ång. c) Tæng c«ng ty thùc hiÖn h¹ch to¸n kinh tÕ theo mét trong hai h×nh thøc sau: - H¹ch to¸n toµn Tæng c«ng ty, c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn h¹ch to¸n b¸o sæ. - H¹ch to¸n tæng hîp cã ph©n cÊp cho c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. d) Cã luËn chøng kinh tÕ - kü thuËt vÒ viÖc thµnh lËp Tæng c«ng ty vµ ®Ò ¸n kinh doanh cña Tæng c«ng ty vµ v¨n b¶n gi¸m ®Þnh c¸c luËn chøng ®ã. e) Cã ph­¬ng ¸n bè trÝ c¸n bé l·nh ®¹o vµ qu¶n lý ®óng tiªu chuÈn, ®ñ n¨ng lùc ®iÒu hµnh toµn bé ho¹t ®éng cña Tæng c«ng ty. g) Cã ®iÒu lÖ tæ chøc vµ ho¹t ®éng ®· ®­îc c¬ quan chñ qu¶n phª duyÖt vµ ®­îc tu©n thñ trong thùc tÕ NghÞ ®Þnh 90/N§-TTg ngµy 7/3/1994 . TCT 91 t­¬ng tù TCT 90 nh­ng ph¶i cã Ýt nhÊt 7 doanh nghiÖp thµnh viªn vµ cã vèn ph¸p ®Þnh Ýt nhÊt 1000 tû ®ång. TÝnh ®Õn 31/3/2002, Thñ t­íng ChÝnh phñ ®· cho thµnh lËp 94 TCT. C¸c TCT cã 1.392/1.600 doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp, b»ng 24% tæng sè DNNN hiÖn cã, chiÕm 66% vÒ vèn (98.809 tû ®ång). Vèn Nhµ n­íc cña c¸c TCT 91 lµ 75.910 tû ®ång, b×nh qu©n vèn Nhµ n­íc cña mçi TCT lµ 4.450 tû ®ång. Vèn Nhµ n­íc cña c¸c TCT 90 lµ 22.450 tû ®ång, b×nh qu©n mçi TCT lµ 293 tû ®ång. (Chi tiÕt vÒ tµi s¶n vµ vèn cña c¸c TCT 90, 91 xem phô lôc) Trªn thùc tÕ, c¸c TCT ®· trë thµnh lùc l­îng nßng cèt trong t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ lµ c«ng cô quan träng ®Ó Nhµ n­íc ®iÒu tiÕt vÜ m«, ®¶m b¶o c¸c c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ, ®ãng gãp nhiÒu cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc, duy tr× ®­îc møc t¨ng tr­ëng cao so víi toµn bé khu vùc DNNN, n¾m hÇu hÕt c¸c ®Çu mèi xuÊt nhËp khÈu quan träng. C¸c TCT chiÕm 58% doanh thu, 67% nép ng©n s¸ch cña toµn bé c¸c DNNN (riªng 17 TCT 91 ®ãng gãp 31% doanh thu, xÊp xØ 51% møc nép ng©n s¸ch cña toµn bé c¸c DNNN). Tuy nhiªn so víi môc tiªu ®Ò ra khi thµnh lËp th× kÕt qu¶ ®¹t ®­îc cßn mét kho¶ng c¸ch kh¸ xa. Mét sè TCT ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ th× nguyªn nh©n quan träng lµ dùa vµo ®éc quyÒn Nhµ n­íc, biÕn ®éc quyÒn Nhµ n­íc thµnh ®éc quyÒn c«ng ty. ThÝ dô nh­ b­u chÝnh viÔn th«ng, ®iÖn lùc. N¨m 2000, c¸c TCT 91 xuÊt khÈu ®­îc 3,45 tû USD, b»ng 30% tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña c¶ n­íc th× riªng TCT dÇu khÝ ®· xuÊt khÈu ®­îc 3,22 tû USD, chiÕm 93,3% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña toµn bé c¸c TCT 91. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¸c TCT 91 cßn l¹i chØ chiÕm 6,7% vµ nÕu so víi toµn bé DNNN th× tû lÖ còng kh«ng lín. TCT ThÐp ViÖt Nam ®­îc Nhµ n­íc ­u tiªn nhiÒu, nh­ng n¨m 2001 míi chØ chiÕm ®­îc 28,5% thÞ phÇn trong n­íc, trong khi cã tíi 5/13 c«ng ty thµnh viªn bÞ lç. C¸c TCT chiÕm 67% tæng nép ng©n s¸ch cña toµn bé DNNN nh­ng phÇn thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp chØ chiÕm 10,5% tæng nép ng©n s¸ch. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c TCT cã xu h­íng gi¶m dÇn. So víi c¸c DNNN kh¸c th× c¸c TCT chiÕm tû träng lín vÒ vèn (66%) nh­ng míi t¹o ra ®­îc 58% doanh thu. MÆc dï ®a sè c¸c Tæng c«ng ty ®Òu cã c¸c chØ tiªu kinh tÕ t¨ng vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi nh­ng møc t¨ng l¹i gi¶m qua tõng n¨m. C¸c chØ tiªu t¨ng tr­ëng vÒ vèn, doanh thu, lîi nhuËn vµ nép ng©n s¸ch cña c¸c TCT 91 trong n¨m 1998 ®Òu thÊp h¬n n¨m 1997. N¨m 2000, kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh vÉn tiÕp tôc gi¶m. So víi n¨m 1999, doanh thu chØ t¨ng 10%, lîi nhuËn gi¶m 7,6%, nép ng©n s¸ch chØ t¨ng 2,2%. Mét sè Tæng c«ng ty cã doanh thu gi¶m m¹nh nh­ L­¬ng thùc MiÒn nam (29%), Cµ phª ViÖt Nam (6,5%). Cã 8/17 TCT gi¶m lîi nhuËn, ®iÓn h×nh lµ TCT §iÖn lùc (29,8%), L­¬ng thùc MiÒn B¾c (26%). VÒ nép ng©n s¸ch cã 11/17 TCT nép gi¶m so víi 1999, ®iÓn h×nh lµ TCT L­¬ng thùc MiÒn nam (76,6%), TCT Hµng kh«ng ViÖt Nam (34,3%). C¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh gi¶m dÇn. NÕu n¨m 1996, c¸c TCT 91 ®¹t tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n trªn vèn kinh doanh lµ 15,1% th× n¨m 1997 rót xuèng cßn 13,2%, n¨m 1999 t¨ng lªn 14,4% nh­ng n¨m 2000 l¹i gi¶m xuèng chØ cßn 12,3%. Tû suÊt lîi nhuËn trªn doanh thu t­¬ng øng lµ 12,8 xuèng 10,5%, 9,4%, 8,1%. B¶ng 1: HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c TCT 91 stt Tªn Tæng c«ng ty Tû suÊt lîi nhuËn/Doanh thu Tû suÊt lîi nhuËn/Vèn NN 1997 1998 1999 1997 1998 1999 1 Hµng h¶i 0,08 0,08 0,06 0,1 0,07 0,05 2 ThÐp - 0 0,01 - 0,01 0,02 3 §iÖn lùc 0,016 0,11 0,14 0,09 0,08 0,08 4 C«ng nghiÖp tµu thñy 0,01 0,01 0,01 0,03 0,04 0,02 5 GiÊy 0,03 0,03 0,02 0,06 0,07 0,04 6 Cao su 0,15 0,05 0,07 0,07 0,02 0,04 7 Cµ phª 0,03 0,03 - 0,08 0,04 - 8 Than 0,06 0,01 0 0,07 0,01 0 9 L­¬ng thùc miÒn Nam 0,02 0,02 0,01 0,17 0,35 0,09 10 Xi m¨ng 0,08 0,09 0,1 0,09 0,08 0,08 11 DÇu khÝ 0,52 0,16 0,18 0,25 0,24 0,4 12 L­¬ng thùc miÒn B¾c 0,02 0,02 0,02 0,11 0,11 0,05 13 Hµng kh«ng 0,01 - 0,05 0,02 - 0,2 14 Thuèc l¸ 0,02 0,02 0,01 0,16 0,11 0,07 15 Ho¸ chÊt 0,04 0,04 0,03 0,05 0,14 0,08 16 DÖt - may 0,01 0,01 0,01 0,03 0,01 0,02 17 B­u chÝnh - ViÔn th«ng 0,27 0,3 0,22 0,31 0,24 0,2 (Nguån: Ban chØ ®¹o ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp Nhµ n­íc) ViÖc thµnh lËp c¸c TCT lµ nh»m môc ®Ých tÝch tô vµ tËp trung vèn nh­ng ®¸ng tiÕc, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau mµ c¸c TCT kh«ng thùc hiÖn ®­îc môc tiªu nµy, g©y l·ng phÝ mét l­îng lín vËt chÊt cña x· héi. GÇn 80% sè TCT 90 ch­a b¶o ®¶m tiªu chÝ vÒ vèn (Ýt nhÊt 500 tû ®ång). N¨m 1997 vèn nhµ n­íc b×nh qu©n cña mét Tæng c«ng ty lµ 256 tû ®ång (gÇn 20 triÖu USD) b»ng 8% møc vèn Nhµ n­íc b×nh qu©n cña TCT 91. Nh­ng ®iÒu ®¸ng nãi lµ cã tíi 53/68 (38,2%) TCT 90 cã vèn d­íi 100 tû ®ång. §Õn n¨m 2000, vèn Nhµ n­íc b×nh qu©n cña mét tæng c«ng ty 90 lµ 293.8 tû ®ång, trong ®ã c¸c tæng c«ng ty cã vèn d­íi møc b×nh qu©n chiÕm 74% (57/77) vµ vèn d­íi 100 tû ®ång chiÕm 29,8% (23/77). §Æc biÖt, cã nh÷ng TCT cã sè vèn qu¸ nhá nh­ TCT ph¸t hµnh s¸ch (13,6 tû ®ång), TCT Thuû s¶n H¹ Long (28,8 tû ®ång)… §èi víi c¸c TCT 91 th× 5/17 TCT cã møc vèn d­íi 1000 tû ®ång. §ã lµ c¸c TCT c«ng nghiÖp tµu thuû (258,7 tû ®ång), L­¬ng thùc MiÒn B¾c (305,9 tû ®ång), Cµ phª ViÖt Nam(580 tû ®ång)… Së dÜ cã t×nh tr¹ng nµy lµ do trong qu¸ tr×nh tæ chøc s¾p xÕp l¹i (vµ c¶ sau nµy khi thµnh lËp míi mét sè TCT) ta ®· lµm theo kiÓu chiÕn dÞch, phong trµo, kh«ng kiªn quyÕt tu©n theo c¸c tiªu chÝ ®· ®Ò ra, cho phÐp qu¸ nhiÒu “®Æc thï”, “ngo¹i lÖ”. Ngoµi ra, t×nh tr¹ng tµi chÝnh cña c¸c TCT còng trong t×nh tr¹ng hÕt søc ®¸ng lo ng¹i. PhÇn lín TCT 91 cã tû lÖ nî trªn vèn chñ së h÷u cao, b×nh qu©n kho¶ng 60-70%. Nî nhiÒu th× ph¶i tr¶ l·i nhiÒu, trong nhiÒu tr­êng hîp, l·i lµm ra kh«ng ®ñ ®Ó tr¶ l·i vay. B¶ng 2: Tû lÖ nî b×nh qu©n cña c¸c TCT 91 1996 1997 1998 1999 Tû lÖ nî/vèn chñ së h÷u b×nh qu©n 65,3 59,6 67,5 65 Tû lÖ ph¶i thu/Vèn chñ së h÷u 33,6 38,4 31,7 24,5 Tû lÖ nî ng¾n h¹n/ Vèn chñ së h÷u b×nh qu©n 21,8 18,4 42,3 43,9 Tû lÖ nî/ Vèn cña mét sè TCT §iÖn lùc 38,1 54,4 80 123,4 C«ng nghiÖp tµu thuû 216,6 194,6 228,6 217,5 (Nguån: T­ liÖu Ban chØ ®¹o ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp) Theo c¸c nhµ ph©n tÝch, TCT ®­îc tæ chøc trong hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc, c¸c ngµnh kinh tÕ, kÓ c¶ nh÷ng ngµnh mµ Nhµ n­íc kh«ng cÇn tæ chøc c¸c TCT nh­ nhùa, da giµy, sµnh sø thuû tinh c«ng nghiÖp, rau qu¶, ch¨n nu«i, d©u t»m t¬, chÌ, c¬ khÝ x©y dùng. §©y lµ mét sù dµn tr¶i kh«ng cÇn thiÕt. Theo tinh thÇn cña NghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø III, ban ChÊp hµnh TW §¶ng kho¸ IX th× cã tíi 31 TCT 90 n»m trong c¸c lÜnh vùc kh«ng cÇn tæ chøc TCT. Môc tiªu ®Ò ra lµ “tõng b­íc xo¸ bá dÇn cÊp hµnh chÝnh chñ qu¶n vµ sù ph©n biÖt doanh nghiÖp TW vµ doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng” còng kh«ng thùc hiÖn ®­îc. C¸c TCT 90 vÉn chÞu sù qu¶n lý cña c¸c Bé, ngµnh, UBND tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng; TCT 91 trùc thuéc Thñ t­íng ChÝnh phñ. NhiÒu Bé cßn can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c TCT vµ nhiÒu TCT còng kh«ng muèn tù røt bá khái sù can thiÖp cña c¬ quan chñ qu¶n. VÒ mÆt tæ chøc, phÇn lín mèi quan hÖ gi÷a TCT vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cßn láng lÎo, mang tÝnh hµnh chÝnh, ch­a dùa trªn quan hÖ s¶n xuÊt kinh doanh, tµi chÝnh, nghÜa vô vµ quyÒn lîi, v× vËy kh«ng t¹o ®­îc søc m¹nh tæng hîp. NhiÒu TCT ch­a thùc hiÖn ®­îc vai trß khai th«ng thÞ tr­êng, ®iÒu hoµ vµ sö dông vèn cã hiÖu qu¶, còng nh­ ®Çu t­ hç trî vµ th¸o gì khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. Nh­ vËy, môc ®Ých ra ®êi cña c¸c TCT lµ nh»m t¨ng c­êng, tÝch tô, tËp trung, ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh vµ t¨ng c­êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c DNNN vÉn ch­a ®¹t ®­îc. H¬n n÷a, TCT ch­a thùc sù trë thµnh lùc l­îng kinh tÕ m¹nh t­¬ng xøng víi c¸c lîi thÕ còng nh­ nguån lùc ®­îc Nhµ n­íc giao cho qu¶n lý. Nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh Tæng c«ng ty hiÖn nay Qua nh÷ng tæng kÕt vµ ®¸nh gi¸ vÒ nh÷ng mÆt lµm ®­îc vµ ch­a lµm ®­îc cña c¸c TCT thêi gian qua, ta cã thÓ rót ra ®­îc nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh Tæng c«ng ty hiÖn nay lµ: Thø nhÊt, vÒ mÆt tæ chøc, xÐt vÒ thùc chÊt, c¸c TCT hiÖn nay._.lîi nhuËn. QuyÒn cña c¸c DNNN liªn quan ®Õn vèn Nhµ n­íc kh¸i qu¸t nh­ sau: - Doanh nghiÖp míi thµnh lËp ®­îc c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn ®Çu t­ toµn bé hoÆc mét phÇn vèn ®iÒu lÖ ban ®Çu. Trong qu¸ tr×nh kinh doanh, khi cÇn thiÕt, Nhµ n­íc cã thÓ xem xÐt ®Çu t­ bæ sung vèn cho doanh nghiÖp ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô Nhµ n­íc giao bæ sung; - Vèn Nhµ n­íc giao cho doanh nghiÖp qu¶n lý lµ vèn ng©n s¸ch cÊp, vèn cã nguån gèc ng©n s¸ch vµ vèn cña doanh nghiÖp nhµ n­íc tù tÝch lòy. Doanh nghiÖp cã quyÒn qu¶n lý, sö dông vèn, ®Êt ®ai, tµi nguyªn vµ c¸c nguån lùc kh¸c do Nhµ n­íc giao vµ cã nghÜa vô b¶o toµn vèn; - Cã quyÒn chuyÓn nh­îng, cho thuª, thÕ chÊp, cÇm cè tµi s¶n thuéc quyÒn qu¶n lý cña doanh nghiÖp, trõ nh÷ng thiÕt bÞ, nhµ x­ëng quan träng theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ ph¶i ®­îc c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cho phÐp - Doanh nghiÖp cã quyÒn tù huy ®éng vèn ®Ó kinh doanh nh­ng kh«ng ®­îc thay ®æi h×nh thøc së h÷u, ®­îc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu, ®­îc thÕ chÊp gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt g¾n liÒn víi tµi s¶n thuéc quyÒn qu¶n lý cña doanh nghiÖp t¹i c¸c ng©n hµng ViÖt Nam ®Ó vay vèn kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. - ChÝnh phñ cã thÓ xem xÐt viÖc cÊp b¶o l·nh vèn vay th­¬ng m¹i cho c¸c tr­êng hîp ®Æc biÖt: dù ¸n cã tÇm quan träng lín trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc; dù ¸n nhËp c¸c thiÕt bÞ c«ng nghÖ cao hoÆc ®Ó s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cÇn ­u tiªn; c¸c kho¶n vay th­¬ng m¹i ®i cïng víi nguån viÖn trî hoÆc vay ODA ®Ó t¹o thµnh nguån vèn tµi trî d­íi d¹ng tÝn dông hçn hîp. - §­îc sö dông quü khÊu hao c¬ b¶n cña doanh nghiÖp; møc vµ tû lÖ trÝch quü khÊu hao c¬ b¶n; chÕ ®é sö dông vµ qu¶n lý khÊu hao c¬ b¶n do ChÝnh phñ quy ®Þnh §­îc h­ëng c¸c chÕ ®é trî cÊp, trî gi¸ hoÆc c¸c chÕ ®é ­u ®·i kh¸c cña Nhµ n­íc khi thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®Æc biÖt; ®­îc h­ëng c¸c chÕ ®é ­u ®·i ®Çu t­ hoÆc t¸i ®Çu t­ theo quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. - X©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn, kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh phï hîp víi nhiÖm vô ®­îc Nhµ n­íc giao vµ nhu cÇu cña thÞ tr­êng. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng kinh doanh, ho¹t ®éng c«ng Ých vµ kÕ ho¹ch hµng n¨m cña doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh, ho¹t ®éng c«ng Ých ph¶i ®­îc c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn chuÈn y. - §æi míi, hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ vµ ph­¬ng thøc qu¶n lý; sö dông thu nhËp tõ chuyÓn nh­îng tµi s¶n ®Ó t¸i ®Çu t­, ®æi míi thiÕt bÞ, c«ng nghÖ cña doanh nghiÖp; më réng quy m« kinh doanh theo kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp vµ nhu cÇu cña thÞ tr­êng; kinh doanh bæ sung nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c ®­îc c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cho phÐp. - Doanh nghiÖp ®­îc thanh lý nh÷ng tµi s¶n kÐm, mÊt phÈm chÊt, l¹c hËu kü thuËt kh«ng thÓ sö dông ®­îc; tµi s¶n h­ háng kh«ng cã kh¶ n¨ng phôc håi. §èi víi nh÷ng tµi s¶n cã quy ®Þnh riªng khi thanh lý tµi s¶n, doanh nghiÖp ph¶i ®­îc c¬ quan tµi chÝnh cã thÈm quyÒn vµ Thñ tr­ëng c¬ quan quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp cho phÐp b»ng v¨n b¶n. - Quü ®Çu t­ ph¸t triÓn: møc trÝch tèi thiÓu lµ 50%; trong nh÷ng tr­êng hîp cÇn thiÕt, Nhµ n­íc cã quyÒn ®iÒu ®éng mét phÇn quü ®Çu t­ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp ®Ó sö dông cho môc ®Ých ®Çu t­ ph¸t triÓn doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh¸c. - X©y dùng, ¸p dông c¸c ®Þnh møc lao ®éng, vËt t­, ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng trªn ®¬n vÞ s¶n phÈm trong khu«n khæ c¸c ®Þnh møc ®¬n gi¸ cña Nhµ n­íc. Trong thêi gian qua, cïng víi viÖc thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN, chóng ta ®· tõng b­íc kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ, gß bã trong c¬ chÕ tµi chÝnh ¸p dông ®èi víi c¸c DNNN. §· cã nhiÒu söa ®æi, bæ sung ®­îc tiÕn hµnh nh­ng chóng kh«ng h­íng vÒ c¶i c¸ch hÖ thèng mµ nÆng vÒ xö lý t×nh huèng. KÕt qu¶ lµ: - §Çu t­ cña Nhµ n­íc cho doanh nghiÖp (vèn hiÖn vËt, tiÒn, vèn d­íi d¹ng cÊp ph¸t, vay tÝn dông ®Çu t­ ph¸t triÓn …) vÉn thuéc vÒ c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc. LÏ ®­¬ng nhiªn, DNNN sÏ t×m ®Õn vèn nhµ n­íc d¹ng cÊp ph¸t, l·i suÊt thÊp, nhiÒu ­u ®·i trong miÔn gi¶m, ©n h¹n, hç trî sau ®Çu t­, cÊp bï chªnh lÖch l·i suÊt… §«i khi doanh nghiÖp m¹nh lªn nhê nh÷ng ­u ®·i nµy chø kh«ng ph¶i b»ng thùc lùc cña m×nh. - Quan hÖ tµi chÝnh phi thÞ tr­êng, kh«ng tu©n theo c¸c quy ®Þnh cña thÞ tr­êng ®­îc biÖn hé b»ng quy tr×nh gi¶i ng©n kh¸ chÆt chÏ. Sù chÆt chÏ lµ cÇn thiÕt nh­ng chÆt chÏ qu¸ sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ¸ch t¾c trong l­u chuyÓn vèn - HiÖu qu¶ ®ång vèn cã xu h­íng kh«ng t¨ng do gi¸ vèn thÊp, ­u ®·i nhiÒu, ph¸t sinh nhiÒu nhu cÇu tõ phÝa doanh nghiÖp nªn vèn dµnh cho doanh nghiÖp cã xu h­íng dµn tr¶i, cµo b»ng. Nh­ ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, dù th¶o NghÞ ®Þnh míi cã níi réng h¬n cho TCT, DNNN sau khi chuyÓn ®æi ®èi víi quyÒn qu¶n lý tµi chÝnh cña c«ng ty mÑ vµ c¸c c«ng ty con, vÝ dô Nhµ n­íc, c«ng ty mÑ kh«ng ®iÒu chuyÓn vèn nhµ n­íc vµ tµi s¶n cña c«ng ty mÑ ë c«ng ty con theo ph­¬ng thøc kh«ng thanh to¸n, trõ tr­êng hîp quyÕt ®Þnh tæ chøc l¹i c«ng ty... Tuy nhiªn, theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ chuyªn m«n, víi nh÷ng quy ®Þnh trong dù th¶o NghÞ ®Þnh míi, chóng ta míi chØ gi¶i quyÕt ®­îc phÇn “ngän” cña vÊn ®Ò. VÊn ®Ò c¬ b¶n trong viÖc quyÕt ®Þnh vèn ®­îc giao nh­ thÕ nµo cho c«ng ty mÑ, viÖc thanh kiÓm tra tµi chÝnh, chÕ ®é kÕ to¸n cña c«ng ty mÑ… vÉn ch­a cã g× thay ®æi. C«ng ty mÑ, kÐo theo lµ c¸c c«ng ty con, ®Æc biÖt lµ c¸c c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn vµ c¸c DNNN trong m« h×nh vÉn ph¶i chÞu sù trãi buéc nh­ tr­íc. MÆt kh¸c cã nhiÒu quy ®Þnh trong dù th¶o NghÞ ®Þnh tr¸i víi c¸c quy chÕ tµi chÝnh hiÖn hµnh, ®ßi hái ph¶i cã sù thay ®æi, bæ sung trong c¸c quy chÕ tµi chÝnh hiÖn nay cho phï hîp. Trong khi ®ã, qu¸ tr×nh rµ so¸t, lo¹i bá c¸c quy ®Þnh kh«ng thèng nhÊt trong hÖ thèng v¨n b¶n duíi luËt hiÖn nay vÉn cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. §iÒu nµy g©y rÊt nhiÒu khã kh¨n cho doanh nghiÖp trong qu¶n lý tµi chÝnh. ChÝnh v× vËy, nh÷ng v­íng m¾c ®èi víi c¬ chÕ tµi chÝnh lµ mét th¸ch thøc lín trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con. VÒ c¬ chÕ tæ chøc qu¶n lý, mét thùc tÕ hiÖn nay lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶i chÞu qu¸ nhiÒu ®Çu mèi qu¶n lý. Ngoµi ®¬n vÞ chñ qu¶n thµnh lËp doanh nghiÖp, doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn ph¶i chÞu sù qu¶n lý cña nhiÒu c¬ quan chøc n¨ng kh¸c nh­ Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­, Bé lao ®éng, th­¬ng binh, x· héi, Bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng… Sù rèi r¾m trong ®Çu mèi qu¶n lý, céng víi c¬ chÕ hµnh chÝnh quan liªu ®· g©y kh«ng Ýt khã kh¨n cho c¸c DNNN. M« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ mét m« h×nh tæ chøc hiÖn ®¹i, ®ßi hái ph¶i cã mét c¬ chÕ qu¶n lý th«ng tho¸ng, doanh nghiÖp ph¶i cã ®­îc quyÒn tù chñ cao. Tuy nhiªn, trong NghÞ ®Þnh míi, mÆc dï c¸c c«ng ty con ®­îc “cëi trãi” ®¸ng kÓ nh­ng c¬ cÊu qu¶n lý ®èi víi c«ng ty mÑ th× vÉn ch¼ng cã g× thay ®æi. §©y lµ mét th¸ch thøc lín ®èi víi viÖc ph¸t huy nh÷ng ­u thÕ cña m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con. ViÖc chuyÓn ®æi DNNN sang c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo luËt Doanh nghiÖp cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n Khi tiÕn hµnh chuyÓn ®æi c¸c DNNN hiÖn nay sang m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con th× ch¾c ch¾n sÏ cã ph¶i cã mét sè l­îng lín c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn ph¶i chuyÓn sang h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn hoÆc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn. Trong thêi gian qua, mÆc dï ®· cã rÊt nhiÒu cè g¾ng, nç lùc tõ c¶ b¶n th©n doanh nghiÖp vµ c¸c c¬ quan chñ qu¶n nh­ng qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nµy vÉn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Chñ tr­¬ng cæ phÇn ho¸ mét bé phËn c¸c DNNN cã tõ l©u. Tõ gi÷a n¨m 1992, ViÖt Nam ®· tæ chøc triÓn khai thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ c¸c DNNN. Sau giai ®o¹n thÝ ®iÓm, chóng ta ®· tæ chøc nh©n réng, lµm ®¹i trµ. Nhµ n­íc ®· ban hµnh t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ c¸c v¨n b¶n ph¸p quy cÇn thiÕt, c¸c Bé, ngµnh cã liªn quan còng ®· cã nh÷ng h­íng dÉn hÕt søc cô thÓ. Chóng ta còng ®· ®Æt ra kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ DNNN cho tõng n¨m mét. Tuy nhiªn kÕt qu¶ ®¹t ®­îc rÊt h¹n chÕ. Sau 10 n¨m thùc hiÖn, tÝnh ®Õn cuèi th¸ng 8/2002, chóng ta míi cæ phÇn ho¸ ®­îc 828 DNNN. Cho ®Õn cuèi n¨m 2001 vÉn cßn cã ®Õn 5 TCT 91 ch­a cæ phÇn ho¸ ®­îc mét doanh nghiÖp thµnh viªn nµo. Sè l­îng c¸c doanh nghiÖp ®­îc cæ phÇn ho¸ l¹i cã xu h­íng gi¶m dÇn theo tõng n¨m. Tõ gi÷a n¨m 1992 ®Õn 1996 cæ phÇn ho¸ ®­îc 5 doanh nghiÖp, 1996 –1997 ®­îc 25 doanh nghiÖp, 1998 ®­îc 86 doanh nghiÖp. Sau khi NghÞ ®Þnh 44 ra ®êi, sè DNNN ®­îc cæ phÇn ho¸ cã t¨ng h¬n: 1999 cæ phÇn ho¸ ®­îc 249 doanh nghiÖp, 2000 ®­îc 212 doanh nghiÖp, 2001 ®­îc 198 vµ 6 th¸ng ®Çu n¨m 2002 chØ cæ phÇn ho¸ ®­îc 53 doanh nghiÖp. NghÞ ®Þnh 64/2002/N§ - CP ra ®êi thay thÕ cho NghÞ ®Þnh 44, ®­îc ®¸nh gi¸ lµ ®· cã nh÷ng tiÕn bé lín ®èi víi vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ DNNN, nh­ng vÉn ch­a ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶. KÕt qu¶ cæ phÇn ho¸ DNNN sau khi nghÞ ®Þnh nµy ra ®êi còng kh«ng cã b­íc chuyÓn râ rÖt. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy cã nhiÒu, c¶ chñ quan lÉn kh¸ch quan nh­ng chñ yÕu vÉn lµ ë vÊn ®Ò t­ t­ëng. C¸c doanh nghiÖp “ng¹i” kh«ng muèn cæ phÇn ho¸ v× sî ¶nh h­ëng ®Õn lîi Ých, c¸c c¬ quan chñ qu¶n kh«ng muèn cæ phÇn ho¸ v× sî mÊt quyÒn qu¶n lý. Thªm vµo ®ã kho¶n nî rÊt lín cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc hiÖn nay vÉn ch­a cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt hîp lý, triÖt ®Ó cµng lµm cho c¸c doanh nghiÖp kh«ng muèn tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ v× nÕu tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸, doanh nghiÖp sÏ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi kho¶n nî nµy, mµ ®«i khi ®· v­ît qua c¶ tæng tµi s¶n cña doanh nghiÖp. Nh÷ng v­íng m¾c nµy ®· lµm chËm qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN, do ®ã c¶n trë ®Õn viÖc thùc hiÖn m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con. Thªm vµo ®ã, vÊn ®Ò ®Çu ra cho cæ phiÕu doanh nghiÖp sau cæ phÇn ho¸ - thÞ tr­êng chøng kho¸n – vÉn kh«ng cã mÊy s¸ng sña. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam sau h¬n 2 n¨m ho¹t ®éng ch­a ph¸t triÓn ®­îc lµ bao. ThÞ tr­êng chøng kho¸n, cæ phÇn, cæ phiÕu… vÉn lµ nh÷ng vÊn ®Ò t­¬ng ®èi xa l¹ ®èi víi ng­êi d©n. §©y lµ mét th¸ch thøc lín bëi mét trong nh÷ng kªnh huy ®éng vèn quan träng, quyÕt ®Þnh ­u thÕ cña m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con trong ho¹t ®éng kinh tÕ lµ qua thÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng ®­îc ph¸t huy. VÊn ®Ò chuyÓn ®æi c¸c DNNN sang h×nh thøc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc còng cã rÊt nhiÒu v­íng m¾c. So víi vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ th× vÊn ®Ò chuyÓn ®æi DNNN sang h×nh thøc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn Ýt ®­îc quan t©m h¬n. ChÝnh phñ ®· cã NghÞ ®Þnh 63/2001/N§-CP vÒ viÖc chuyÓn ®æi DNNN, doanh nghiÖp cña tæ chøc chÝnh trÞ, chÝnh trÞ – x· héi thµnh c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn. Nh»m thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 63, Bé Tµi chÝnh ®· cã th«ng t­ sè 58/2002/TT-BTC ngµy 28/6/2002 h­íng dÉn quy chÕ tµi chÝnh cña c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn vµ Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi còng ®· cã th«ng t­ sè 09/2002/TT-BL§TBXH ngµy 11/6/2002 h­íng dÉn thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý lao ®éng, tiÒn l­¬ng vµ thu nhËp ®èi víi c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn Nhµ n­íc n¾m gi÷ 100% vèn ®iÒu lÖ. Tuy nhiªn, sau khi cã 2 v¨n b¶n h­íng dÉn nµy, theo ý kiÕn cña nhiÒu doanh nghiÖp th× h×nh thøc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc ch­a thùc sù cã sù thay ®æi so víi h×nh thøc tæ chøc DNNN cò, vµ hä kh«ng cã ®­îc sù b×nh ®¼ng nh­ ®èi víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c theo luËt Doanh nghiÖp. Thùc vËy, th«ng t­ sè 09 chØ ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò qu¶n lý lao ®éng, tiÒn l­¬ng vµ thu nhËp riªng ®èi víi c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc. §iÒu nµy cã nghÜa lµ hai h×nh thøc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn mµ mét bªn cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc, mét bªn cã chñ së h÷u lµ tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi sÏ bÞ ®iÒu chØnh bëi nh÷ng quy chÕ ph¸p lý kh¸c nhau, dÉn ®Õn, gi¸m ®èc cña 2 lo¹i c«ng ty nµy cã quyÒn h¹n vµ nghÜa vô hoµn toµn kh¸c nhau. MÆt kh¸c, theo th«ng t­ 09 th× c¸c c«ng ty TNHH cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc vÉn ph¶i chÞu sù trãi buéc cña c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn kh«ng kÐm g× tr­íc ®©y. Ch¼ng h¹n, theo phÇn II, môc 1a, “gi¸m ®èc cã tr¸ch nhiÖm x¸c ®Þnh sè l­îng lao ®éng kÕ ho¹ch cÇn tuyÓn dông vµ ®¨ng ký víi chñ së h÷u tr­íc khi thùc hiÖn” hay phÇn II, môc 2c quy ®Þnh “®èi víi ng­êi trùc tiÕp s¶n xuÊt, kinh doanh, xÕp l­¬ng theo c¸c thang l­¬ng, b¶ng l­¬ng quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh 25/CP, NghÞ ®Þnh 26/CP ngµy 23/5/1993”. Nh÷ng quy ®Þnh nh­ thÕ nµy hoµn toµn khiÕn cho c¸c c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn kh«ng thÓ chñ ®éng ®­îc trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty m×nh, trong khi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c theo luËt Doanh nghiÖp l¹i kh«ng ph¶i thùc hiÖn c¸c tr¸ch nhiÖm nh­ vËy. Nãi tãm l¹i, theo hai th«ng t­ h­íng dÉn nªu trªn th× c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn nãi chung, c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc nãi riªng vÉn bÞ rµng buéc chÆt chÏ nh­ tr­íc. NhÊt cö nhÊt ®éng cña c«ng ty ®Òu bÞ kiÓm so¸t, tr­íc lµ c¬ quan qu¶n lý ngµnh, giê lµ chñ së h÷u hoÆc ®¹i diÖn chñ së h÷u. Trong khi ®ã, nÕu chuyÓn sang h×nh thøc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn th× DNNN sÏ bÞ mÊt ®i rÊt nhiÒu quyÒn lîi nh­ mÊt quyÒn vay vèn theo h×nh thøc tÝn chÊp, mÊt quyÒn vay vèn ­u ®·i nh­ ®èi víi DNNN… §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò lµm cho c¸c DNNN hiÖn nay cßn nhiÒu b¨n kho¨n, do ®ã kh«ng muèn chuyÓn sang h×nh thøc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn. Nh÷ng khã kh¨n nh­ ®· nªu trªn khi tiÕn hµnh chuyÓn ®æi c¸c DNNN sang c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo luËt Doanh nghiÖp lµ mét c¶n trë rÊt lín ®èi víi viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con. Nã ®ßi hái c¸c c¬ quan cã chøc n¨ng cÇn sím cã biÖn ph¸p th¸o gì ®Ó nh»m kh«ng nh÷ng x©y dùng ®­îc m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con mµ cßn ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc nãi chung. VÊn ®Ò nhËn thøc, t­ t­ëng cßn nhiÒu h¹n chÕ Cã thÓ nãi, vÊn ®Ò t­ t­ëng còng ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc tiÕn hµnh ®æi míi doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn vèn hay së h÷u cña doanh nghiÖp. §èi víi viÖc ®æi míi DNNN theo h­íng ¸p dông m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con còng vËy. Cho ®Õn nay, m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con vÉn lµ mét m« h×nh míi ®èi víi nhiÒu doanh nghiÖp. Hä vÉn cßn ch­a thùc sù hiÓu b¶n chÊt cña m« h×nh, sù kh¸c biÖt cña m« h×nh nµy víi c¸c m« h×nh ®· ®­îc ¸p dông tr­íc ®©y. §iÒu nµy dÔ dÉn ®Õn t©m tr¹ng nghi ngê, thiÕu tin t­ëng vµo hiÖu qu¶ cña m« h×nh míi cña ban l·nh ®¹o c¸c doanh nghiÖp, cña c¸n bé c«ng nh©n viªn còng nh­ cña c¸c ®¬n vÞ chñ qu¶n. Sù thiÕu tin t­ëng nµy lµm cho c¸c DNNN lín, c¸c TCT kh«ng d¸m tiÕn hµnh chuyÓn ®æi theo m« h×nh míi. Bªn c¹nh ®ã, mét thùc tÕ lµ dï ®· cã nh÷ng cè g¾ng ®æi míi xong c¸c DNNN nãi chung hiÖn nay vÉn ®­îc h­ëng rÊt nhiÒu ­u ®·i tõ Nhµ n­íc. §iÒu nµy lµm cho nhiÒu doanh nghiÖp cã t©m lý û l¹i, dùa dÉm, kh«ng muèn chuyÓn ®æi m« h×nh tæ chøc hiÖn t¹i. Ngay c¶ c¸c ®¬n vÞ chñ qu¶n còng kh«ng muèn doanh nghiÖp do m×nh qu¶n lý chuyÓn ®æi sang h×nh thøc tæ chøc míi v× sî bÞ ®ông ch¹m ®Õn lîi Ých. Nh­ng chóng ta còng cÇn ph¶i chó ý tr¸nh t×nh tr¹ng ¸p dông mét c¸ch å ¹t, ¸p dông theo phong trµo, v× thµnh tÝch nh­ ®· tõng x¶y ra tr­íc ®©y. M« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con lµ mét m« h×nh hiÖn ®¹i, ®ßi hái ph¶i cã tr×nh ®é qu¶n lý tiªn tiÕn. ChÝnh v× vËy nÕu kh«ng chó ý ®Õn vÊn ®Ò nµy th× sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mÊt kiÓm so¸t, g©y thÊt tho¸t vµ l·ng phÝ lín tµi s¶n quèc gia. TiÒm lùc cña c¸c DNNN cßn yÕu Mét thùc tÕ hiÖn nay lµ tiÒm lùc cña c¸c DNNN ViÖt Nam rÊt yÕu kÐm. C¶ n­íc cã trªn 5 ngh×n DNNN víi tæng sè vèn b×nh qu©n mçi doanh nghiÖp kho¶ng 21 tû ®ång trong ®ã sè doanh nghiÖp cã vèn d­íi 5 tû chiÕm tíi 65,4%. Ngay c¶ c¸c TCT lµ c¸c DNNN lín cña n­íc ta th× còng cã ®Õn gÇn 80% TCT 90 ch­a ®¹t chØ tiªu vÒ vèn lµ 500 tû ®ång, 5/17 TCT 91 còng ch­a ®¹t chØ tiªu vÒ vèn lµ 1000 tû ®ång. Thªm n÷a, m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c DNNN ®a sè ®Òu l¹c hËu so víi khu vùc vµ thÕ giíi tõ 3 – 5 thÕ hÖ, hao mßn v« h×nh nhiÒu h¬n hao mßn h÷u h×nh… Víi t×nh h×nh tµi chÝnh yÕu kÐm nh­ vËy, nhiÒu chuyªn gia b¨n kho¨n chÝnh lµ khi chuyÓn sang m« h×nh míi, kiÓm kª, ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n, sau mét thêi gian rÊt ng¾n, tµi s¶n cña Nhµ n­íc ë c¸c c«ng ty con sÏ gi¶m m¹nh. Lóc ®ã, c«ng ty mÑ sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc duy tr× tû lÖ cæ phÇn, vèn gãp khèng chÕ trong c¸c c«ng ty con, cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c«ng ty mÑ mÊt quyÒn kiÓm so¸t ®èi víi c«ng ty con. Nguy c¬ nµy hoµn toµn cã thÓ x¶y ra vµ ®· ®­îc chøng minh trong thùc tÕ nh­ tr­êng hîp liªn doanh s¶n xuÊt n­íc gi¶i kh¸t víi c«ng ty Coca-Cola, liªn doanh s¶n xuÊt xe h¬i víi Ford… Mét ®iÓm kh¸c n÷a cÇn ph¶i chó ý lµ t×nh tr¹ng c«ng nî cña c¸c DNNN hiÖn nay rÊt ®¸ng lo ng¹i. Theo b¸o c¸o cña Ban chØ ®¹o Tæng thanh to¸n nî TW, tæng sè nî cña c¸c DNNN n¨m 1996 b»ng 1,14 lÇn so víi sè vèn Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp, n¨m 1997 lµ 1,16 lÇn, n¨m 1998 lµ 1,13 lÇn, n¨m 1999 lµ 1,13 lÇn, n¨m 2000 lµ 1,14 lÇn vµ n¨m 2001 lµ 1,1 nh­ng nguyªn nh©n chñ yÕu cña viÖc gi¶m nµy l¹i lµ do Nhµ n­íc xo¸ nî trong qu¸ tr×nh tæ chøc l¹i mét sè doanh nghiÖp. Cho ®Õn nay chóng ta vÉn ch­a cã ®­îc mét biÖn ph¸p thËt hîp lý ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy ®Ó võa b¶o ®¶m quyÒn lîi cña doanh nghiÖp, võa b¶o ®¶m quyÒn lîi cña Nhµ n­íc. §©y lµ mét th¸ch thøc rÊt lín khi chuyÓn sang m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con v× nÕu mang nguyªn c¶ kho¶n nî nµy sang tæ chøc míi th× nghÜa vô tµi chÝnh cña nã l¹i qu¸ nÆng nÒ. Nãi tãm l¹i, m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ mét m« h×nh tæ chøc hiÖn ®¹i, cã nhiÒu ­u ®iÓm v­ît tréi so víi nh÷ng m« h×nh tæ chøc mµ chóng ta ®· ¸p dông tr­íc ®©y. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN theo h­íng thÝch nghi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc, chóng ta ®· lùa chän m« h×nh tæ chøc nµy vµ ®ang nh©n réng thÝ ®iÓm ra nhiÒu DNNN kh¸c nhau. MÆc dï ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc quan t©m, chØ ®¹o s¸t sao nh­ng do nhiÒu khuyÕt ®iÓm, yÕu kÐm, c¶ chñ quan lÉn kh¸ch quan mµ qu¸ tr×nh nµy cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Tuy nhiªn, d­íi sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, chóng ta tin t­ëng r»ng m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con sÏ ph¸t huy ®­îc nh÷ng ­u thÕ cña m×nh, trë thµnh khu«n mÉu ph¸t triÓn cho c¸c DNNN trong t­¬ng lai. Mét sè kiÕn nghÞ nh»m thóc ®Èy tiÕn tr×nh ®æi míi DNNN theo m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con VÒ phÝa Nhµ n­íc vµ c¸c Bé, ngµnh cã liªn quan Hoµn thiÖn khung ph¸p lý ®èi víi m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con M« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ mét m« h×nh míi ®­îc ¸p dông ë n­íc ta. V× vËy, ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc nh©n réng m« h×nh, chóng ta cÇn ph¶i tiÕp tôc x©y dùng, bæ sung hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p lý liªn quan ®Õn m« h×nh tæ chøc míi nµy. Nh÷ng quy ®Þnh ph¸p lý cÇn chó träng ®iÒu chØnh c¸c vÊn ®Ò mÊu chèt trong cÊu tróc cña c«ng ty mÑ, c«ng ty con, trong mèi liªn kÕt c«ng ty mÑ - c«ng ty con, ®Æc biÖt lµ chÕ ®é tµi chÝnh, b¸o c¸o tµi chÝnh, kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n, thuÕ, chøng kho¸n, ®Çu t­, giao dÞch th­¬ng m¹i trong vµ ngoµi tËp ®oµn. Chóng ta nªn häc tËp kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®· ¸p dông thµnh c«ng m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con . VÝ dô nh­ Australia, LuËt c«ng ty cña n­íc nµy quy ®Þnh rÊt chi tiÕt vÒ tÝnh ph¸p lý cña c«ng ty mÑ vµ tËp ®oµn kinh doanh, mèi quan hÖ gi÷a ba nhãm chñ thÓ: c«ng ty mÑ, c«ng ty con vµ tËp ®oµn kinh doanh. Ngoµi ra, nh÷ng quy ®Þnh chi tiÕt vÒ kÕ to¸n vµ tµi chÝnh còng ®­îc quy ®Þnh riªng trong hÖ thèng Tiªu chuÈn kÕ to¸n vµ tµi chÝnh, ®iÓn h×nh lµ AASB-1024. C¸c quy ®Þnh vµ tiªu chuÈn liªn quan ®Õn chøng kho¸n còng ®­îc quy ®Þnh riªng bëi Uû ban chøng kho¸n vµ ®Çu t­ (ASIC). Chóng ta còng cÇn chó ý r»ng, khi tiÕn hµnh t¸i c¬ cÊu c¸c Tæng c«ng ty, DNNN ®Ó chuyÓn sang cÊu tróc c«ng ty mÑ - c«ng ty con th× cã sù thay ®æi quan träng vÒ c¸c quan hÖ ph¸p lý. HiÖn nay ë ViÖt Nam, Tæng c«ng ty Nhµ n­íc lµ tæ chøc kinh tÕ cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, sau khi chuyÓn ®æi sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con th× c«ng ty mÑ vÉn cã t­ c¸ch ph¸p nh©n theo NghÞ ®Þnh míi. Nh­ng ë hÇu hÕt c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn th× tËp ®oµn kinh tÕ kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, mÆc dï tËp ®oµn kinh tÕ lµ mét thùc thÓ kinh tÕ (theo LuËt C«ng ty cña Australia). Víi t­ c¸ch lµ mét tæng thÓ, tËp ®oµn kinh doanh lµ mét tæ chøc liªn kÕt chÆt chÏ cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã t­ c¸ch ph¸p nh©n ®Çy ®ñ, nh­ng b¶n th©n tËp ®oµn kinh tÕ th× kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, kh«ng cã t­ c¸ch ký kÕt c¸c hîp ®ång kinh tÕ. Nh÷ng quy ®Þnh ®ã lµ cÇn thiÕt vµ hîp lý ®Ó lo¹i trõ sù lÉn lén t­ c¸ch vµ giao dÞch gi÷a c¸c ph¸p nh©n thµnh viªn vµ tæ chøc bao trïm cña chóng – tËp ®oµn kinh tÕ, tr¸nh sù trïng lÆp vµ kh«ng râ rµng trong c¸c giao dÞch kinh tÕ vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý. ViÖc NghÞ ®Þnh míi s¾p söa ®­îc ban hµnh sÏ t¹o cho qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¸c Tæng c«ng ty, DNNN sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con mét c¬ së ph¸p lý c¬ b¶n. Tuy nhiªn, nh­ trªn ®· ph©n tÝch, NghÞ ®Þnh nµy vÉn tån t¹i mét sè thiÕu sãt. Kh¸ nhiÒu quy ®Þnh trong NghÞ ®Þnh më réng h¬n so víi quy ®Þnh trong LuËt DNNN vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn, trong khi tÊt c¶ c¸c DNNN, kÓ c¶ c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con vÉn ph¶i chÞu sù ®iÒu chØnh cña LuËt DNNN. §iÒu nµy g©y rÊt nhiÒu khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¸c c¬ quan chøc n¨ng nªn nhanh chãng tæng kÕt thùc tiÔn ®Ó thèng nhÊt c¸c quy ®Þnh ph©n t¸n hiÖn nay ®èi víi DNNN nãi chung, m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con nãi riªng ®Ó tËp trung vµo mét bé luËt cao nhÊt cho c¸c DNNN lµ LuËt DNNN nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng. C¸c quy ®Þnh cã liªn quan kh¸c còng nªn ®­îc bæ sung, söa ®æi cho phï hîp víi quy chÕ ho¹t ®éng míi cña m« h×nh. §æi míi c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch, ®Æc biÖt lµ c¬ chÕ tµi chÝnh cho phï hîp víi quan hÖ tæ chøc míi §èi víi m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con, sù tù chñ cña c«ng ty mÑ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, ®Æc biÖt lµ sù tù chñ vÒ tµi chÝnh cã ý nghÜa rÊt quan träng. C¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc nªn thay ®æi ph­¬ng thøc qu¶n lý nh­ hiÖn nay, nªn chØ cÇn tËp trung kiÓm so¸t c¸c c«ng ty th«ng qua mét sè c¸c chØ tiªu kinh tÕ chñ yÕu, tr¸nh t×nh tr¹ng can thiÖp s©u vµo viÖc qu¶n lý kinh doanh cña doanh nghiÖp. C«ng ty mÑ ph¶i thùc sù ®­îc n¾m quyÒn së h÷u vÒ vèn ë møc ®é ®ñ ®Ó chi phèi c¸c thµnh viªn trong m« h×nh. Nhµ n­íc nªn tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó thóc ®Èy viÖc thµnh lËp c¸c c«ng ty tµi chÝnh t¹i c¸c doanh nghiÖp, thùc hiÖn viÖc giao vèn Nhµ n­íc cho doanh nghiÖp th«ng qua c«ng ty ®Çu t­ tµi chÝnh, tiÕn tíi h×nh thµnh tËp ®oµn tµi chÝnh quèc gia n¾m vèn cña Nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp, h×nh thµnh c¬ chÕ tËp ®oµn tµi chÝnh Nhµ n­íc n¾m vèn Nhµ n­íc t¹i c¸c DNNN, c«ng ty tµi chÝnh cña doanh nghiÖp n¾m vèn cña TCT trong c¸c c«ng ty con. Thùc tÕ trong thêi gian qua chóng ta ®· chñ tr­¬ng thµnh lËp c¸c c«ng ty tµi chÝnh vµ ®· thµnh lËp ®­îc 5 c«ng ty tµi chÝnh ë 5 TCT 91. HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty tµi chÝnh nµy ®èi víi viÖc ®¶m b¶o nguån vèn cho TCT ho¹t ®éng còng nh­ qu¶n lý nguån vèn rÊt tÝch cùc. Tuy nhiªn do mét sè h¹n chÕ trong chÝnh s¸ch, còng nh­ sù thiÕu quan t©m cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp vµ c¬ quan chñ qu¶n nªn viÖc h×nh thµnh c¸c c«ng ty tµi chÝnh kh«ng ®­îc ¸p dông nhiÒu ë c¸c TCT. TËp ®oµn tµi chÝnh quèc gia nµy lµ mét doanh nghiÖp cã tÝnh së h÷u cao nhÊt ®­îc Nhµ n­íc thµnh lËp. Vèn cña tËp ®oµn bao gåm: Nhµ n­íc giao vèn ph¸p ®Þnh, cÊp bæ sung T¹i mét thêi ®iÓm, toµn bé vèn ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc cho c¸c doanh nghiÖp ®­îc chuyÓn qua tËp ®oµn nµy Toµn bé vèn cña Nhµ n­íc (tiÒn, hiÖn vËt, ®Êt ®ai…) ë c¸c doanh nghiÖp ®­îc chuyÓn thµnh cæ phÇn cña Nhµ n­íc ë c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c DNNN hiÖn nay chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn ë c¸c cÊp ®é cæ phÇn ho¸ nh­ sau: + DNNN ®· vµ ®ang cæ phÇn ho¸ ®a së h÷u nh­ hiÖn nay. + DNNN cã cæ phÇn cña Nhµ n­íc, tËp thÓ doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng trªn c¬ së ph©n chia vèn cæ phÇn tõ vèn Nhµ n­íc giao cho doanh nghiÖp qu¶n lý vµ sö dông lµ vèn ng©n s¸ch cÊp hay vèn cã nguån gèc ng©n s¸ch vµ vèn cña doanh nghiÖp tù tÝch luü. + §èi víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c mµ Nhµ n­íc cÇn th©m nhËp sÏ ®­îc ®Çu t­ b»ng h×nh thøc: tÝn dông tho¶ thuËn l·i suÊt vµ hç trî nh­ h×nh thøc tÝn dông cña Quü hç trî ph¸t triÓn hiÖn nay; mua cæ phÇn trùc tiÕp hoÆc mua trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ®èi víi c«ng ty niªm yÕt; cÇm cè cæ phiÕu… TËp ®oµn sÏ vay vèn trªn thÞ tr­êng d­íi c¸c h×nh thøc tÝn dông th«ng th­êng, ph¸t hµnh c¸c chøng chØ ®Çu t­, nhËn uû th¸c ®Çu t­, thùc hiÖn nhiÖm vô ®Çu t­ cña Nhµ n­íc theo ch­¬ng tr×nh dù ¸n. Nh­ vËy, vèn Nhµ n­íc ®Çu t­ qua tËp ®oµn nµy chuyÓn tõ hµnh chÝnh nhµ n­íc (c©n ®èi, chia vèn) sang doanh nghiÖp kinh doanh n¨ng ®éng h¬n mµ kh«ng trïng víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i nh­ hiÖn nay. ViÖc vèn ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc ®Çu t­ th«ng qua tËp ®oµn tµi chÝnh quèc gia cã nhiÒu c¸i lîi. Tr­íc hÕt, Nhµ n­íc cã thÓ tËp trung qu¶n lý nguån vèn ng©n s¸ch th«ng qua mét ®Çu mèi duy nhÊt lµ tËp ®oµn tµi chÝnh quèc gia. Thø hai, c¬ chÕ nµy t¸ch biÖt vèn cã nguån gèc ng©n s¸ch vµ vèn tù tÝch luü trong c¸c DNNN. Theo ph©n tÝch cña nhiÒu chuyªn gia, chÝnh sù kh«ng t¸ch biÖt gi÷a vèn cã nguån gèc ng©n s¸ch vµ vèn tù tÝch luü trong c¸c DNNN lµ mét ®iÓm kh«ng khuyÕn khÝch doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¸t triÓn v× ®¬n gi¶n b¶n th©n doanh nghiÖp c¶m thÊy hä kh«ng ®­îc h­ëng thµnh qu¶ lao ®éng cña m×nh. Thø ba, th«ng qua c¬ chÕ tÝn dông, c¸c c«ng ty tµi chÝnh cã thÓ ®éng viªn ®­îc c¸c nguån lùc kh¸c trong x· héi, gióp lµm gi¶m nhÑ g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Tuy nhiªn, h¬n hÕt, khi thùc hiÖn theo c¬ chÕ nµy, ®ång vèn ®­îc tr¶ vÒ ®óng “m«i tr­êng sèng” cña nã, vµ ®· lµ vèn th× ®­îc ®èi xö b×nh ®¼ng víi nhau, kh«ng cßn vèn “chïa” mµ chØ cã vèn “®Çu t­ ph¸t triÓn”. Hoµn thiÖn c¸c quy chÕ vÒ viÖc chuyÓn ®æi h×nh thøc cña c¸c DNNN HiÖn nay, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng lµm cho qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp vµ chuyÓn ®æi mét sè DNNN kh¸c sang ho¹t ®éng theo LuËt Doanh nghiÖp lµ do c¸c quy ®Þnh ch­a thèng nhÊt vµ phï hîp. Khi chuyÓn sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con th× rÊt nhiÒu DNNN ph¶i chuyÓn ®æi h×nh thøc doanh nghiÖp. Do ®ã. ®Ó thóc ®Èy viÖc ¸p dông m« h×nh tæ chøc míi nµy, c¸c c¬ quan chøc n¨ng cÇn khÈn tr­¬ng tæng kÕt thùc tiÔn, rµ so¸t l¹i c¸c v¨n b¶n ph¸p lý, kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm bÊt hîp lý vµ cã biÖn ph¸p khuyÕn khÝch ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp thùc hiÖn chuyÓn ®æi h×nh thøc doanh nghiÖp. VÒ phÝa b¶n th©n doanh nghiÖp Tr­íc hÕt, ®Ó qu¸ tr×nh ®æi míi tæ chøc vµ qu¶n lý sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con ®­îc nh©n réng vµ thµnh c«ng, ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt lµ b¶n th©n c¸c cÊp l·nh ®¹o cña c¸c doanh nghiÖp, c¬ quan chñ qu¶n ph¶i hiÓu râ ®­îc b¶n chÊt cña m« h×nh míi còng nh­ c¸ch vËn hµnh cña nã nh»m tr¸nh t×nh tr¹ng ¸p dông theo phong trµo, thiÕu sù suy xÐt cÈn thËn. CÇn ph¶i tæ chøc nhiÒu buæi héi th¶o, nãi chuyÖn víi c¸c chuyªn gia am hiÓu vÒ m« h×nh tæ chøc nµy cho c¸c vÞ trÝ l·nh ®¹o. Còng cÇn ph¶i phæ biÕn m« h×nh míi ®èi víi c¸n bé c«ng nh©n viªn nh»m gióp hä hiÓu râ h¬n qu¸ tr×nh s¾p xÕp l¹i tæ chøc, nhËn thøc ®­îc quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cña hä trong m« h×nh tæ chøc míi. §Ó thÝch nghi víi m« h×nh tæ chøc míi, c¸c DNNN, TCT cÇn chó träng n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý, kü thuËt nghiÖp vô, c«ng nghÖ s¶n xuÊt, tuyÓn chän vµ båi d­ìng nguån nh©n lùc. TiÕn hµnh rµ so¸t l¹i ®éi ngò c¸n bé hiÖn cã, tr­íc hÕt lµ ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o, thuyªn chuyÓn nh÷ng c¸n bé kh«ng ®ñ n¨ng lùc, bæ sung nh÷ng c¸n bé cã ®ñ tiªu chuÈn c¶ vÒ ®¹o ®øc vµ chuyªn m«n nghiÖp vô. C¸c doanh nghiÖp còng cÇn chó träng ®Õn viÖc ®µo tµo líp c¸n bé l·nh ®¹o trÎ, t¹o ra mét thÕ hÖ kÕ tiÕp n¨ng ®éng, cã kü n¨ng qu¶n lý tèt. Nh÷ng DNNN, TCT trë thµnh c«ng ty mÑ cÇn cã kÕ ho¹ch chi tiÕt vÒ viÖc cö ng­êi ®¹i diÖn cña m×nh ë c¸c c«ng ty con. Qu¸ tr×nh lùa chän nµy ph¶i thùc sù c¨n cø vµo phÈm chÊt ®¹o ®øc, tr×nh ®é cña tõng ng­êi, tr¸ch t×nh tr¹ng “nÓ nang”, “th©n quen”… Nãi tãm l¹i, ®Ó qu¸ tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ n­íc theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con ®¹t kÕt qu¶ tèt cÇn ph¶i cã sù nç lùc cè g¾ng tõ c¶ hai phÝa, Nhµ n­íc vµ b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp. MÆc dï hiÖn nay, qu¸ tr×nh nµy míi trong giai ®o¹n thö nghiÖm, cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n nh­ng d­íi sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, nhÊt ®Þnh qu¸ tr×nh nµy sÏ thµnh c«ng vµ c¸c DNNN sÏ kh¼ng ®Þnh ®­îc vai trß cña m×nh trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc mµ chóng ta ®ang thùc hiÖn. KÕt luËn Thùc hiÖn môc tiªu s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn, n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc nh»m ®­a doanh nghiÖp Nhµ n­íc trë thµnh lùc l­îng nßng cèt ®Èy nhanh t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ t¹o nÒn t¶ng cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, trong thêi gian qua, chóng ta ®· tiÕn hµnh tæ chøc thÝ ®iÓm chuyÓn ®æi mét sè tæng c«ng ty, doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã quy m« lín, lµm ¨n cã hiÖu qu¶ trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc kinh tÕ quan träng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n sang m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con. §©y lµ m« h×nh tæ chøc míi, lÇn ®Çu tiªn ®­îc ¸p dông ë n­íc ta. Trong bèi c¶nh chóng ta ®ang ®Èy m¹nh ®æi míi, c¶i c¸ch, s¾p xÕp l¹i c¸c DNNN, ®Æc biÖt lµ c¸c TCT theo h­íng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNNN, m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con tá ra cã nhiÒu triÓn väng ph¸t triÓn. So víi nh÷ng m« h×nh tæ chøc cò nh­ Liªn hiÖp xÝ nghiÖp, Tæng c«ng ty, m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con cã nhiÒu ­u ®iÓm v­ît tréi: n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn Nhµ n­íc, t¹o ra mèi quan hÖ b×nh ®¼ng gi÷a c¸c DNNN, gi÷a DNNN vµ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c, cho phÐp kÕt hîp nhiÒu lo¹i h×nh së h÷u trong mét doanh nghiÖp lÊy së h÷u Nhµ n­íc lµm trung t©m… Trªn c¬ së ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ nh÷ng ­u, nh­îc ®iÓm cña m« h×nh tæ chøc míi, Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng lÇn thø 3, khãa IX ®· chñ tr­¬ng nhanh chãng “rót kinh nghiÖm ®Ó nh©n réng viÖc thùc hiÖn chuyÓn tæng c«ng ty Nhµ n­íc sang ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con”. Nh÷ng kÕt qu¶ b­íc ®Çu rÊt ®¸ng khÝch lÖ ë c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn thÝ ®iÓm nh­ Tæng c«ng ty Hµng h¶i ViÖt Nam, C«ng ty x©y l¾p, xuÊt nhËp khÈu kü thuËt, vËt liÖu x©y dùng… ®· cho thÊy viÖc ¸p dông m« h×nh míi nµy lµ mét quyÕt ®Þnh hoµn toµn ®óng ®¾n. M« h×nh míi ®· tá ra phï hîp, chøng tá ®­îc ­u thÕ cña m×nh trong ho¹t ®éng kinh tÕ. Tuy nhiªn, do lÇn ®Çu tiªn ®­îc ¸p dông ë ViÖt Nam, thêi gian thÝ ®iÓm ng¾n, mÆc dï ®­îc sù quan t©m, ®Çu t­ hÕt søc chu ®¸o cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, viÖc nh©n réng m« h×nh tæ chøc míi nµy cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n nh­: chóng ta ch­a cã ®Çy ®ñ c¸c quy ph¹m ph¸p luËt cÇn thiÕt, c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch cßn nhiÒu bÊt cËp, b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp còng ch­a hiÓu râ b¶n chÊt, t¸c dông cña m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con … nh­ng chóng ta tin r»ng, d­íi sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con sÏ ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c ­u ®iÓm cña nã vµ trë thµnh m« h×nh tæ chøc cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong t­¬ng lai. ._.