Triển vọng phát triển máy bán hàng tự động tại Việt Nam

iểu rõ hơn về máy bán hàng tự động; từ đó có thể đưa ra những nhận xét về triển vọng phát triển máy bán hàng tự động tại Việt Nam và những đề xuất nhằm giúp các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực này có thể thực hiện hoạt động kinh doanh của mình tốt hơn. Thuật ngữ “máy bán hàng tự động” (vending machine) trên Thế giới bao gồm cả những chiếc máy thu phí giao thông, máy bán vé tại các điểm đỗ xe, máy rút tiền tự động…Trong khuôn khổ bài nghiên cứu này, chúng tôi chỉ xin được đề cập tới loại máy bán hàng tự động thông dung nhất: máy bán các sản phẩm hàng hóa tiêu dùng. Vì kiến thức và kinh nghiệm còn nhiều hạn chế, chúng tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô và các bạn. TỔNG QUAN VỀ MÁY BÁN HÀNG TỰ ĐỘNG Máy bán hàng tự động hiện nay đã phổ biến trên Thế giới. Theo thống kê, tại Nhật cứ trung bình 23 người dân lại có một chiếc máy bán hàng tự động. Con số này ở Mỹ là 35 dân/1 máy. Nhưng ở Việt Nam chúng ta nó vẫn còn rất xa lạ với đại bộ phận người tiêu dùng. Có thể mô tả một cách đơn giản nhất về loại máy này là nó thay thế người bán hàng nhận tiền của khách và cung cấp đúng mặt hàng mà khách mong muốn ngay lập tức. Đây là một loại máy móc đòi hỏi một trình độ công nghệ khá hiện đại, tuy nhiên nó đã được ra đời từ rất lâu. Lịch sử ra đời và phát triển của máy bán hàng tự động Nhà toán học Hy Lạp Hero được xem như người đầu tiên phát minh ra một chiếc máy bán hàng tự động vào năm 215 trước Công nguyên khi ông thiết kế ra một chiếc máy bán nước thánh trong các đền thờ ở Ai Cập. Chiếc máy bán hàng tự động thương mại đầu tiên sử dụng tiền xu được giới thiệu tại Luân Đôn, Anh vào đầu những năm 1880, dùng để bán các loại thiếp. Richard Carlise, chủ một hiệu sách và nhà xuất bản, đã phát minh ra một chiếc máy bán sách tự động cũng vào khoảng thời gian đó. Vào năm 1888, công ty Thomas Adam Gum đã giới thiệu chiếc máy bán hàng tự động đầu tiên vào thị trường Mỹ. Nó được thiết lập tại ga tầu điện ngầm thành phố New York và bán kẹo gôm Tutti-Fruiti. Đến năm 1897, công ty Pulver đã thêm các con số chuyển động vào các máy bán kẹo gôm của nó như một điều để thu hút khách hàng. Máy bán kẹo bọc đường được giới thiệu vào năm 1907. Máy bán hàng tự động nhanh chóng cung cấp mọi thứ, bao gồm cả xì gà, thiệp, tem, v.v… Ở Philadenphia, một nhà hàng hoạt động hoàn toàn bằng tiền xu gọi là Horh&Hardart được mở cửa vào năm 1902 và hoạt động cho đến tận năm 1962. Vào đầu những năm 1920, chiếc máy bán hàng tự động lần đầu tiên bán soda vào cốc. Đến năm 1926, một nhà phát minh người Mỹ tên là William Rowe đã phát minh ra một chiếc máy bán thuốc lá. Cho đến nay, máy bán hàng tự động đã xuất hiện ở hầu hết các quốc gia trên thế giới với trình độ phát triển rất cao. Mỗi một loại máy cung cấp một chủng loại hàng hóa khác nhau và hình dáng, kích cỡ của mỗi loại máy phụ thuộc vào loại hàng hóa hay số lượng mà nó có thể cung cấp. Việc thanh toán tại những chiếc máy bán hàng tự động cũng đa dạng hơn. Không chỉ chấp nhận tiền xu, hiện nay ở một số nước tiên tiến, người ta đã phát minh ra cả những chiếc máy có thể nhận biết tiền giấy, thẻ tín dụng v.v.. Mỹ và Nhật là hai quốc gia có thị trường máy bán hàng tự động sôi động nhất. Như vậy, có thể kết luận rằng máy bán hàng tự động đã có một lịch sử lâu đời và ngày càng được hiện đại hóa, mang nhiều tính năng để có thể đáp ứng mọi nhu cầu của người tiêu dùng. Để có cái nhìn trực quan hơn về máy bán hàng tự động, chúng tôi xin được giới thiệu một vài hình ảnh tiêu biểu về máy bán hàng tự động tai Nhật Bản và Mỹ, những nơi được coi là phát triển nhất với những chiếc máy này. Một dẫy máy bán hàng tự động đặt bên ngoài một tòa nhà cao tầng tại Nhật Một seri máy bán hàng tự động được thiết kế liền kề ( tại Mỹ) Một chiếc máy bán cà phê Một góc phố quen thuộc tại Nhật Lợi ích của việc sử dụng máy bán hàng tự động Hệ thống bán hàng tự động là một phát minh nhằm phục vụ những nhu cầu ngày càng cao của con người. Trên thế giới ngày nay phương tiện này đã được sử dụng một cách phổ biến. Từ thành phố này đến thành phố khác, từ địa phương này đên địa phương khác, từ thị trấn này đến thị trấn khác... hay từ nhà đến nơi làm việc chỗ nào cũng có thể bắt gặp máy bán hàng tự động với đủ hàng hoá cần thiết. Sở dĩ máy bán hàng tự động có thể phát triển rộng khắp như vậy bởi nó có nhiều tiện ích mà cả những người làm kinh tế lẫn người tiêu dùng không thể bỏ qua được. Những lợi ích cơ bản mà máy bán hàng tự động mang lại: Đặc điểm nổi bật của máy bán hàng tự động là không cần có người bán hàng. Máy tự động từ khâu giao hàng đến khâu thanh toán. Như vậy việc trao đổi mua bán diễn ra nhanh chóng và thuận tiên hơn rất nhiều so với việc phải đi mua hàng ở siêu thị hay ở chợ. Thứ hai, việc mua hàng tại máy bán hàng tự động thuận tiện và nhanh chóng hơn. Việc đi mua hàng hoá ở chợ đôi khi chiếm quá nhiều thời gian của người tiêu dùng. Giả sử phải qua siêu thị mua hàng, điều đầu tiên khách hàng gặp phải đó là không khí rất ngột ngạt trong siêu thị. Hơn thế nữa, để mua được hàng phải mất nhiều thời gian để tìm kiếm. Rồi khi tìm xong, khách hàng sẽ phải chờ đợi đến lượt mình thanh toán. Mua xong được hàng thì mọi người đã thực sự cảm thấy mệt mỏi. Hoặc nếu không vào siêu thị mà mua hàng trong chợ thì hẳn người tiêu dùng cũng không thể tránh khỏi được sự đông đúc, ồn ào. Ngoài thời gian tìm kiếm mặt hàng cần mua, sẽ cũng mất nhiều thời gian khi tiến hành thanh toán. Nếu như giá cả đã được ấn định sẵn và chỉ cần trả tiền thôi thì còn nhanh nhưng đôi khi lại phải mặc cả nữa. Điều này có lẽ sẽ khiến cho bất kì người đi mua hàng nào cũng thấy khó chịu. Có trải qua những tình huống trên người ta mới tìm cách để cải thiện. Và chiếc máy bán hàng tự động đã ra đời. Không cần đến siêu thị hay ra chợ để mua hàng nữa. Người ta có thể mua hàng ngay trên những tuyến đường đi. Mỗi sáng khi đi làm, trên đường đến cơ quan, có thể mua được những chiếc bánh ngon, một lon nước và có khi cả một tờ báo sáng nữa; rồi khi đi làm về bạn có thể mua được cả thức ăn để chuẩn bị cho bữa cơm gia đình. Máy bán hàng tự động như một người bán hàng đa năng và dễ tính nhất, có thể phục vụ nhiều mặt hàng rất phong phú. Máy được thiết kế hoàn hảo, bán rất nhiều mặt hàng, đa phần phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt và tiêu dùng thường xuyên của con người. Cho dù là một người khó tính thì chắc chắn cũng sẽ không thể phàn nàn vì nó được. Khách hàng muốn mặt hàng gì, yêu cầu chất lượng như thế nào, số lượng bao nhiêu máy cũng có thể đáp ứng được. Có rất nhiều máy bán hàng chuyên bán một loại sản phẩm nhưng cũng có rất loại nhiều máy hoạt động như một cửa hàng bách hoá. Nó bán nhiều mặt hàng để đáp ứng nhiều nhu cầu của khách hàng cùng một lúc. Nếu bạn cần mua đồ uống máy sẽ có vô số loại đồ uống cho bạn chọn lựa, nếu bạn muốn mua sắm gì cho mình, cho bạn bè hay người thân bạn cũng có thể tìm được mặt hàng mình cần. Ưu điểm lớn nữa của máy bán hàng là máy có thể hoạt không mệt mỏi, bán hàng 24h/ngày, 7 ngày một tuần, 365 ngày một năm, bất cứ khi nào và bất cứ nơi đâu. Hầu hết các cửa hàng, siêu thị .. đều không mở cửa lúc đêm khuya. Nhưng máy bán hàng tự động lại khác. Nếu đang đêm bị một cơn khó ngủ, muốn ra ngoài và ăn một chút gì đó thì máy bán hàng tự động sẽ xuất hiện và khách hàng sẽ không phải chờ đợi lâu. Hay nếu trong một đêm nào đó bỗng nhiên người thân bị đau bụng mà trong nhà lại không có thuốc để uống. Đang là đêm nên sẽ khó có thể tìm được một bác sĩ hay một hiệu thuốc nào còn mở cửa cả. Nếu như lúc đó không có những chiếc máy bán hàng tự động thì thử hỏi hậu quả sẽ như thế nào! Lúc này chúng ta sẽ thấy những chiếc máy bán hàng tự động quan trọng. Con người cần có thời gian nghỉ ngơi sau một ngày làm việc mệt nhọc. Đêm đến là thời gian thư giãn của họ. Song dịch vụ ban đêm cũng rất cần thiết cho đời sống của con người. Máy bán hàng tự động đã ra đời để hỗ trợ cho con người và làm viêc chăm chỉ phục vụ lợi ích của con người. Máy bán hàng tự động ra đời đã làm giảm chi phí thuê người bán hàng. Trước đây khi chưa có máy bán hàng bạn phải thuê ngời bán và phải trả chi phí bán hàng cho họ. Nhưng với một chiếc máy bán hàng tự động thì khoản chi phí đó là 0. Mặt khác máy bán hàng có thể đặt được ở nhiều nơi, đặc biệt là những nơi đông người như trường học, công sở, nhà ga, sân bay… Việc đặt một chiếc máy bán hàng lại không chiếm quá nhiều diện tích. Máy sẽ được đặt tại một vị trí hợp lý để vừa thuận tiện cho khách hàng lại vừa đỡ gây ra ách tắc giao thông bởi viêc mua hàng diễn ra đơn giản, nhanh chóng. Người mua chỉ phải sử dụng những thao tác đơn giản, cho tiền qua khe rồi bấm nút là có thể mua được hàng. Một lợi ích khá quan trong nữa là khi kinh doanh bằng máy bán hàng tự động, người ta không phải lo lắng tới những khách hàng không trả tiền hay những khách hàng mua chịu. Nhờ đặc điểm trong phương thức mua bán và thanh toán, người kinh doanh không bao giờ phải chịu rủi ro này. Đặc biệt, khi kinh doanh bằng máy bán hàng tự động, doanh nghiệp sẽ đỡ tốn một khoản chi phí rất lớn dành cho quảng cáo. Các công ty cung cấp hàng hóa là những người phải chịu chi phí này.Họ đã phải dành một khoản chi phái lớn để quảng cáo cho sản phẩm của mình nên doanh nghiệp bán hàng hóa của họ sẽ không mất khoản tiền đó nữa. Ngược lại, người kinh doanh bằng máy bán hàng tự động lại có thể có thêm một khoản thu nhập nhờ quảng cáo trên chính chiếc máy của mình. Việc tính doanh thu cũng chính xác và rõ ràng hơn. Số tiền thu được trong máy chính là tổng số tiền mà máy bán được, từ đó có thể tính được số tiền lãi thu được là bao nhiêu. Hơn thế nữa, ta có thể kiểm soát được số lượng hàng bán ra một cách dễ dàng. Việc này rất quan trọng để phát triển nhằm tăng doanh thu bán hàng. Ta sẽ biết được mặt hàng nào bán chạy. Từ đó có thể biết được nhu cầu, thị hiếu của khách hàng là gì và ta có thể cung cấp đáp ứng đầy đủ những nhu cầu đó của khách hàng. Do những lợi ích kể trên nên sự ra đời của máy bán hàng tự động là tất yếu. Máy bán hàng tụ động ra đời đã góp phần nhằm nâng cao chất lượng phục vụ cuộc sống con người. Việt Nam cũng cần phải quan tâm tới vấn đề phát triển hệ thống bán hàng tự động này, để tương lai không xa nó sẽ phổ biến trên khắp đất nước. Hạn chế của máy bán hàng tự động Như đã đề cập ở trên, máy bán hàng tự động có rất nhiều những tiện ích mà các nhà kinh doanh nên quan tâm tới. Tuy nhiên không phải vì thế mà loại hình dịch vụ mua sắm thông qua tự động hóa này không có những mặt hạn chế cần phải tính đến trong quá trình sử dụng. Hạn chế thứ nhất là máy bán hàng tự động chỉ có thể sử dụng được khi có nguồn điện cung cấp đều đặn, thường xuyên. Trong quá trình hoạt động máy, nếu như có sự cố mất điện xảy ra thì máy sẽ phải tạm ngừng cho đến khi có điện trở lại. Thứ hai, máy bán hàng tự động trước hết vẫn chỉ là một cái máy, vì thế không thể tránh khỏi việc hỏng máy hoặc trục trặc kỹ thuật xảy ra. Khi đó dịch vụ bán hàng tự động phải ngừng phục vụ để chờ xử lý. Thứ ba, có thể xảy ra hiện tượng mất cắp hàng hóa trong máy nếu như không có các biện pháp bảo vệ phù hợp. Cuối cùng, mặc dù công nghệ hiện đại nhưng không phải bất cứ mặt hàng gì cũng có thể bán được bằng máy bán hàng tự động. Ví dụ như những mặt hàng có kích thước quá lớn, quá nặng đều chưa thể mua được tại đây. Để khắc phục những hạn chế nêu trên, chúng tôi đã đưa ra những đề xuất giải pháp ở phần sau. Các điều kiện để sử dụng máy bán hàng tự động Lợi ích mà máy bán hàng tự động đem lại là quá rõ ràng. Tuy nhiên, để những chiếc máy tiện dụng này đi vào hoạt động thì cần một số điều kiện sau Điều kiện về kỹ thuật Để đưa một chiếc máy hoạt động cần có những điều kiện cơ bản về kỹ thuật. Trước tiên, cần phải có máy bán hàng tự động. Máy bán hàng tự động trên Thế giới hiện nay rất phong phú cả về chủng loại và hình thức. Yêu cầu về kỹ thuật đối với những chiếc máy này được các kỹ sư xác định là tương đối đơn giản so với các loại máy tự động khác. Ngày nay, với sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật, nhiều loại máy bán hàng tự động mới đã ra đời với những ứng dụng mới. Không chỉ nhận biết tiền xu, những chiếc máy thế hệ mới có thể nhận biết cả tiền giấy, thẻ tín dụng. Đặc biệt ở một số nơi, đã có những chiếc máy có thể nhận thanh toán bằng điện thoại di động. Không chỉ là những chiếc máy cung cấp sản phẩm hàng hóa thông thường, người ta còn có thể tải cả nhạc chuông cho điện thoại di động từ máy bán hàng tự động. Để duy trì hoạt động cho máy bán hàng tự động, cần phải có nguồn điện ổn định gần nơi đặt máy. Tất cả máy bán hàng tự động hiện nay đều phải hoạt động bằng điện. Tuy công suất của chúng thông thường chỉ tương đương với một chiếc tủ lạnh nhưng đây là điều kiện tiên quyết để cho máy hoạt động. Điều kiện về tài chính Đứng trên góc độ của những người kinh doanh khác nhau trên lĩnh vực máy bán hàng tụ động, có những điều kiện khác nhau về tài chính Nếu là người kinh doanh bằng việc cung cấp máy bán hàng tự động. Khi đó, vốn cần thiết là rất lớn. Lúc này, doanh nghiệp không đơn thuần là những ngươi buôn bán nhỏ nữa mà thường là các doanh nghiệp lớn. Việc sản xuất hay nhập cùng lúc số lượng máy bán hàng lớn đòi hỏi chi phí rất lớn. Nếu là người muốn thực hiện công việc buôn bán của mình bằng máy bán hàng tự động, chi phí sẽ nhỏ hơn nhiều. Ở nước ngoài, việc kinh doanh bằng máy bán hàng tự động được xếp vào hình thức buôn bán nhỏ. Bởi người kinh doanh sẽ chỉ phải đầu tư một khoản tiền không lớn lắm (khoảng dưới 5000$). Ngoài ra, họ còn được hưởng một số ưu đãi về thuế. Những chi phí khác như thuê mặt bằng, chi phí duy trì hoạt động...cũng tương đối nhỏ. Điều kiện về hàng hóa Chủng loại hàng hóa có thể được cung cấp qua máy bán hàng tự động rất phong phú và đa dạng. Người ta đã có thể cung cấp mọi mặt hàng từ máy bán hàng tự động: phổ biến nhất là cà phê, thuốc lá, đồ uống, snack, bao cao su…Đặc biệt hơn, ta cũng có thể tìm thấy hoa tươi, đồ hải sản tươi sống, đồ chơi, trứng….Nếu như ở Mỹ, các nhà cung cấp hàng hóa thường thiên về những mặt hàng có giá không cao như đồ uống, thuốc lá.. thì tại Nhật, thậm chí bạn có thể mua được cả một chiếc nhẫn đính hôn tại một chiêc máy bán hàng tự động. Tuy vậy, nói chung để có thể đưa được vào máy bán hàng tự động, hàng hóc phải có một số yêu cầu sau: Về kích thước Hàng hóa cung cấp bằng máy bán hàng tự động hầu hết có kích thước tương đối nhỏ gọn như nước đóng lon, snack, kẹo…Các loại mặt hàng này ngoài có đặc điểm là nhỏ gọn, còn phải có hình dạng nhất định, không dễ bị thay đổi hình dạng bởi những tác động vật lý và sinh học bên ngoài. Về chủng loại Về lý thuyết, bất cứ loại hàng hóa nào cũng có thể cung cấp qua máy bán hàng tự động. Đối với các loại hàng thực phẩm, thời hạn sự dung của sản phẩm phải tương đối dài. Tại Nhật, người ta còn cung cấp cả đồ tươi sống. Tuy nhiên, hầu hết các nước người ta chỉ cung cấp các đồ ăn nhanh và có hạn sử dung lâu. Về giá cả Ngoài ở Nhật, nơi hầu như bất cứ hàng hóa nào cũng có thể bán được bán qua máy bán hàng tự động, từ hàng hóa thông thường đến hàng hóa cao cấp; thì hầu hết mặt hàng mặt hàng bán bằng máy bán hàng đều có mệnh giá không lớn. Về thói quen tiêu dùng Không cần phải nói thêm nhiều về sự phổ biến của máy bán hàng tự động trên Thế giới. Người dân nhiều nước đã quá quen với hình ảnh chiếc máy bán hàng tự động của các hãng nổi tiếng như Mc Donnal, Coca-cola…Việc sử dụng máy đối với họ bây giờ như một điều hiển nhiên. Tuy vậy, không phải ngay từ đầu người dân các nước đó đã tiếp nhận máy bán hàng tự động một cách thoải mái. Ví như McDonal, khi họ lần đầu đưa chiếc máy bán tự động đặt tại sân bay, đã vấp phải sư e ngại của người dân. Những người tiêu dùng nhất quyết không tin rằng khi họ cho tiền của mình vào máy thì họ sẽ nhận được hàng hóa mà mình yêu cầu. Phải đến khi nhân viên của công ty trực tiếp cho tiền của mình vào và nhận được hàng hóa từ máy thì họ mới yên tâm. Vì vậy, công ty đã phải bố trí nhân viên đứng làm mẫu cho khách hàng trong suốt những ngày đầu. Như vậy, có thể thấy, tâm lý e ngại với những máy móc mới không phải chỉ xuất hiện ở những quốc gia mà trình độ dân trí chưa được cao. Vì vậy, muốn đưa máy bán hàng tự động vào hoạt động trước tiên phải chuẩn bị tâm lý cho người tiêu dùng. CÁC ĐIỀU KIỆN VÀ TRIỂN VỌNG VIỆC SỬ DỤNG MÁY BÁN HÀNG TỰ ĐỘNG TẠI VIỆT NAM Cơ sở hạ tầng Xét một cách khách quan thì thị trường máy bán hàng tự động tại Việt Nam gần như là con số 0 với cả nhà cung cấp và người tiêu dùng. Các doanh nghiệp mới chỉ thực sự bắt đầu quan tâm tới lĩnh vực này trong thời gian gần đây. Trước tiên ta xem xét dưới góc độ nhà cung cấp. Tháng 12 năm 2004 vừa qua, Công ty TNHH Thương Mại – Dịch vụ Tấn Hưng đã nhập về 10 chiếc máy bán nước giả khát tự động NineStar Coffee từ một công ty sản xuất máy bán hàng tự động Hàn Quốc, với giá 1000$/máy. Cũng từ giữa tháng 12 năm 2004, Công ty C.A.T International, một công ty chuyên sản xuất máy bán hàng tự động của Mỹ, đã có kế hoạch cung cấp một số máy bán hàng tự động theo đơn đặt hàng trước của các doanh nghiệp có nhu cầu nhưng với giá khá cao, từ 4.000 đến 5.000$/máy. Đầu năm 2005, Công ty Perfertti Van Melle chuyên sản xuất các thương hiệu kẹo và kẹo cao su đã lắp đạt 2 chiếc máy bán hàng tự động tại Thành phố Hồ Chí Minh. Còn tại Hà Nội, công việc kinh doanh loại dich vụ này xem ra ít sôi động hơn nhiều. Hiện nay trên thị trường, mới chỉ có một chiếc máy đang hoạt động tại Ga Hà Nội. Ngoài ra, công ty Hoàng Anh T3 cũng lắp đặt khoản 20 chiếc khác nhưng chỉ trong phạm vi các tòa nhà văn phòng lớn. Thực ra, không phải đến thời điểm này, máy bán hàng tự động mới xuất hiện tại Việt Nam. Trước đấy một thời gian, đã xuất hiện lần đầu tiên tại Việt Nam chiếc máy bán bao cao su tự động đầu tiên. Mặc dù rất phổ biến tại nhiều nước trên Thế giới nhưng chiếc máy này đã gặp rất nhiều trắc trở mới có thể đi vào hoạt động tại Việt Nam. Đây là bước đầu của dự án lắp đặt hàng loạt máy bán bao cao su tự động tại các quán bia hơi, quán cà phê, siêu thị hay nhà vệ sinh công cộng… của công ty Ez Vending. Đặc biệt chiếc máy do công ty sử dụng được sản xuất tại Trung Quốc với giá chỉ 330$ một chiếc. Dự án này đã được các Công ty và Ủy ban Dân số - Gia đình và trẻ em Việt Nam hỗ trợ rất tích cực. Ngoài dự án này, công ty Ez Vending còn đang ấp ủ một dự án táo bạo hơn đó là cung cấp các máy giặt là tự động mà đối tượng khách hàng tiềm năng chính là tầng lớp bình dân, đó là những người lao động ngoại tỉnh hay sinh viên. Như vậy, cơ sở hạ tầng để máy bán hàng tự động có thể tiếp cận với người tiêu dùng chỉ mới được đưa vào hoạt động chưa lâu, chủng loại vẫn còn chưa phong phú. Thói quen tiêu dùng Đầu tiên phải kể đến tâm lý ngại sử dụng tiền xu trong dân chúng. Sau khi đã trải qua sự tò mò hiếu kỳ vì tiền xu được phát hành lại, người dân bây giờ hầu như hoàn toàn thờ ơ với tiền xu. Tiền xu ở Việt Nam gần như không được sử dụng vào việc thanh toán. Vói những mệnh giá nhỏ, tiền xu thích hợp trong việc mua bán lặt vặt như gửi xe, đi chợ v.v..Tuy nhiên, ở nhưng nơi mà người dân có nhu cầu sử dụng tiền xu nhiều nhất như các bãi gửi xe, ngoài chợ thì người bán hàng, người giữ xe lại không chấp nhận thanh toán bằng tiền xu. Lý do của họ rất đơn giản nhưng cũng rất hợp lý. Tiền xu nhỏ nhưng lại khá nặng, vì vậy rất khó để bảo quản tại những nơi mà sự nhanh chóng, gọn nhẹ là yêu cầu số một như ngoài chợ và trong các bãi gửi xe. Ở những nơi như vậy, tiền xu nhỏ nên rất khó cầm, dễ xẩy ra rơi,mất. Hơn nữa, hầu hết những người trông giữ xe phải đứng, đi lại, những người bán hàng ngoài chợ thì không gian chật hẹp, do vậy việc mang theo một túi tiền xu nặng trịch hay việc đánh rơi một đồng xu nhỏ xuống đất thật là khó chịu. Đối với máy bán hàng tự động, ngay kể cả những nước có công nghệ phát triển hiện đại nhất, thì tiền xu là rất quan trọng, trong tương lai gần chưa thể thay thế được. Vì vậy, ở Việt Nam thời điểm này, đây là một trở ngại cần phải nhanh chóng có biện pháp khắc phục. Lý do thứ hai khiến máy bán hàng tự động hiện nay mới chỉ được một số ít doanh nghiệp để ý tới là việc kinh doanh này đòi hỏi một số vốn tương đối lớn. Giá của một chiếc máy hiện nay các công ty thường nhập về ít nhất cũng phải 1000$, có những chiếc lên tới 4000 – 5000$. Còn những chiếc máy giá rẻ do Trung Quốc sản xuất lại không được đa số các doanh nghiệp ưa chuộng. Trong khí giá máy nhập cao như vậy, các công ty này lại chưa được một sự ưu đãi nào từ phía Nhà nước. Có lô hàng bị đánh thuế tới 30%, công ty nộp đơn xin giảm thuế thì rất lâu sau vẫn chưa nhận được hồi âm. Ngoài ra, chi phí để thuê mặt bằng cũng rất cao (ở TP.Hồ Chí Minh hiện nay khoảng 25$/m2/tháng). Đó là chưa kể tới khi mới đưa vào hoạt động, mỗi máy lại phải có một nhân viên đi kèm để hướng dẫn khách hàng sử dụng máy. Tính đi tính lại, các công ty này cho biết lắp đặt một chiếc máy bán hàng tự động còn tốn gấp đôi thuê một nhân viên bán hàng. Một nguyên nhân không thể không nhắc tới đó là ý thức chưa cao của người dân đối với các sản phẩm hàng hóa công cộng. Hiện nay, tuổi thọ của các sản phẩm đặt tại nơi công cộng là rất thấp, tỷ lệ hư hỏng trên 50%. Ta có thể đơn cử một ví dụ điển hình nhất đó là các trạm gọi điện thoại công cộng. Được đưa vào hoạt động rộng rãi trên thị trường Hà Nội từ năm 1997, cho đến nay chưa được tới 10 năm nhưng đa số những trạm điện thoại này không được sử dụng đúng mục đích và đã hư hỏng rất nhiều. Nguyên nhân chính dẫn tới kết quả này là do ý thức của người dân trong việc sử dụng và giữ gìn hàng hóa công cộng. Rất nhiều bốt điện thoại công cộng đã trở thành nơi trú chân của những người vô gia cư hay thành chỗ chơi cho trẻ em. Do vậy, khi đưa máy bán hàng tự động vào hoạt động, các doanh nghiệp phải bố trí nhân viên trực bên cạnh những chiếc máy đó, vừa để hướng dẫn khách hàng sử dụng và cũng là để bảo vệ máy khỏi sự tò mò quá mức của những người thiếu ý thức. Một nguyên nhân nữa, tuy không lớn nhưng là trở ngại ban đầu mà nếu muốn phát triển bán hàng tự động nhất thiết phải có biện pháp khắc phục; đó là thói quen mua bán của người Việt Nam. Chúng ta đã quen với việc mua bán thông qua trao đổi trực tiếp giữa người mua và người bán trong hàng trăm năm nay. Thói quen này gắn liền với việc được tiếp xúc trực tiếp vào hàng hóa, tự tay kiểm định chúng thông qua xúc giác, khứu giác, được mặc cả v.v..Do vậy, khiến người dân hình thành thói quen tin tưởng vào hàng hóa mà nhà cung cấp chọn lựa là một nhân tố quan trọng để thay đổi thói quen của họ trong mua bán. Yếu tố văn hóa này vừa có thể là động lực thúc đẩy bán hàng tự động phát triển nhưng đồng thời cũng có thể là trở ngại không thể vượt qua. Ví dụ như ở Thái Lan, nơi tiền xu được sử dụng rộng rãi rất nhiều năm, thi trường máy bán hàng tự động chỉ hoạt động trong thời gian đầu sau đấy giảm dần. Trong khi ở Đài Loan, Nhật Bản, Mỹ mô hình này hoạt động rất hiệu quả. Như vậy, yếu tố văn hóa mua bán ở đây là khá quan trọng. Kỹ thuật Việt nam hiện nay đã có thể tự sản xuất được máy bán hàng tự động. Năm 2004, chiếc máy bán hàng tự động đầu tiên đã được nhóm sinh viên trường Bách Khoa Hà Nội thiết kế và hoàn thiện. Chiếc máy này đáp ứng được những yêu cầu cơ bản đối với một chiếc máy bán hàng tự động. Đến đầu năm 2005, một nhóm sinh viên của trường Đại Học Sư phạm Kỹ thuật Thành Phố Hồ Chí Minh đã thiết kế được chiếc máy bán cà phê tự động. Công trình của các sinh viên Bách Khoa đã được đưa lên làm dự án cấp Bộ và đã có dự án để đưa vào sản xuất hàng loạt trong thời gian tới. Tuy nhiên, đây mới chỉ là các dự án. Để đưa vào sản xuất thực sự và các doanh nghiệp có thể sử dụng được còn rất nhiều thời gian nữa. Tài chính Đâuy là trở ngại chính đốivới các doanh nghiệp Việt Nam. Như đã biết, các doanh nghiệp muốn hoạt động với vai trò nhà cung cấp máy cần một số vốn rất lớn. Trong khi đó, đa số các doanh nghiệp Việt Nam đều là các doanh nghiệp cỡ vừa và nhỏ, vấn đề tài chính thực sự khó khăn đối với họ. Nếu là người kinh doanh nhỏ lẻ, số vốn yêu cầu tuy không lớn lắm nhưng vẫn vượt quá khả năng của các hộ gia đình nói chung. Hầu hết những người có khả năng và mong muốn kinh doanh máy bán hàng tự động với vai trò người bán lẻ là các hộ gia đình. Đây lại là những đối tượng có thu nhập thấp, khả năng vay được vốn cũng không cao. Ngoài ra, vấn đề lợi nhuận trong kinh doanh máy bán hàng tự động ở Việt Nam hiện nay vẫn chưa được kiểm nghiệm. Do vậy, tài chính là vấn đề khó khăn rất lớn trong việc phát triển máy bán hàng tự động. Triển vọng phát triển máy bán hàng tự động tại Việt Nam Có thể nói, những dự án nêu trên nghe đều rất hấp dẫn nhưng tính khả thi thì lại là vấn đề cần bàn tới. Các dự án lớn đều mới đưa vào thử nghiệm trong thời gian gần đây nên hiệu qủa kinh tế chưa được chứng minh. Trong khi đó, những dự án đã triển khai được một thời gian như chương trình phát triển máy bán Bao cao su tự động của Công ty Ez Vending cho hiệu quả cả về mặt xã hội và kinh tế đều không như mong muốn. Việc triển khai hệ thống máy của công ty tại những nơi công cộng đã vấp phải sự phản đối của các chủ nhà hàng, quán cà phê, bar... Do vậy, đến nay, những chiếc máy này vẫn xa lạ với người dân. Còn những chiếc máy bán cà phê tự động được đặt trong các tòa nhà thì hiệu quả kinh tế thực sự không cao, trung bình chỉ bán được khoảng 40 cốc một ngày, ngày nhiều nhất cũng chỉ được 100 cốc. Chiếc máy bán hàng tự động hiếm hoi được đặt ở nơi công cộng tại Hà Nội thì chỉ cho doanh thu từ 100.000 đến 150.000 VND, quá ít đối với một của hàng bán lẻ tại nơi công cộng. Khó khăn trong việc triển khai máy bán hàng tự động tại Việt Nam rõ ràng còn rất nhiều. Tuy vậy, các doanh nghiệp đã bước chân vào lĩnh vực này đều tin tưởng vào tương lai của hoạt động kinh doanh của họ. Họ đều cho rằng kinh doanh máy bán hàng tự động ở Việt Nam ở thời điểm này là hoàn toàn hợp lý, bởi đây là xu thế tất yếu của một xã hội hiện đại và thị trường đầy tiềm năng Việt Nam hẵng còn bỏ ngỏ. Là những người đi tiên phong trong ngành dịch vụ mới mẻ, các doanh nghiệp hy vọng mình sẽ là người chiếm lĩnh một thị trường giầu tiềm năng trong tương lai. Thị trường Việt Nam quả thực rất hấp dẫn với các mặt hàng bán lẻ, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng xã hội tháng 1 năm 2005 ước đạt 37.759 tỷ đồng. Với dân số hơn 80 triệu, thu nhập trung bình còn thấp, tỷ lệ dân số trẻ là rất cao. Đây là những người thích sự mới mẻ, hiện đại, dễ dàng chấp nhận cái mới. Đặc biệt, nhu cầu của họ đối với họ những mặt hàng chính của máy bán hàng tự động như nước ngọt, kẹo cao su, thuốc lá…là rất cao. Một vấn đề không thể bỏ qua khi xem xét, đó là sự phát triển của các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực thực phẩm – giải khát Việt Nam. Hiện nay, Việt Nam đã có rất nhiều những nhãn hiệu thuộc lĩnh vực này của riêng mình như Vinamilk, Tribeco…Thêm vào đó là sự có mặt của rất nhiều những thương hiệu lớn, đã chiếm được lòng tin của người tiêu dung Việt Nam như Coca-cola, Pepsi, Heniken…Đây vừa là những nhà cung cấp hàng vừa có thể trở thành khách hàng đầy tiềm năng. Về vấn đề tài chính, tuy các doanh nghiệp Việt Nam hầu hết chỉ ở tầm nhỏ và vừa, nhưng chúng ta lại là nơi thu hút vốn nhiều thứ hai ở khu vực Châu Á (sau Trung Quốc). Do vậy, chỉ cần các doanh nghiệp có một dự án kinh doanh hợp lý, vốn sẽ không còn là khó khăn không thể vượt qua. Ngoài ra, hiện nay Nhà nước ta đang khuyến khích các doanh nghiệp tiến hành cổ phần hóa nhằm huy động được nhiều nguồn lực kinh doanh từ bên ngoài, đồng thời làm tăng tính chủ động và tự chịu trách nhiệm về hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp. Nhà nước ta cũng đã có chính sách ưu đãi đối với đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Cụ thể là khi tham gia thành lập các công ty liên doanh giữa Việt Nam và đối tác nước ngoài, vốn đầu tư nước ngoài tối thiểu là chiếm 30% vốn pháp định. Các doanh nghiệp khi tham gia vào lĩnh vực kinh doanh máy bán hàng tự động, một lĩnh vực hoàn toàn mới mẻ tại Việt Nam, có thể huy động vốn thông qua thu hút các nguồn vốn của nhà đầu tư lớn trong nước và các nhà đầu tư nước ngoài. Hiện tại, chúng ta chưa thể phát triển nhanh thị trường máy bán hàng tự động bởi những hạn chế chưa thể khắc phục ngay được. Nhưng với những tiềm năng sẵn có, chúng ta cũng đã có cơ sở để tin rằng đây sẽ là ngành kinh doanh thu được nhiều lợi nhuận trong tương lai gần. GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY VIỆC SỬ DỤNG MÁY BÁN HÀNG TỰ ĐỘNG Sau khi đã nghiên cứu đặc điểm của máy bán hàng tự động, dịch vụ bán hàng tự động và đặc điểm của thi trường này tại Việt Nam, nhóm tác giả xin được trình bầy vài ý kiến nhằm phát triển hệ thống bán hàng tự động tại Việt Nam như sau : Tạo lập thói quen sử dụng máy bán hàng tự động cho người tiêu dùng Máy bán hàng tự động là một loại hình dịch vụ rất mới mẻ ở thị trường Việt Nam. Vì thế để có thể ứng dụng nó một cách có hiệu quả thì cần thiết phải có một hệ thống chương trình marketing được nghiên cứu cẩn thận, tỉ mỉ. Trước hết, chúng ta cần đánh giá chính xác đối tượng cụ thể nhận thông tin marketing ở đây bao gồm những thành phần nào, mức độ nhận thức của họ đối với loại hình dịch vụ này đang ở giai đoạn nào: nhận biết, hiểu, thiện cảm, ưa chuộng hay là đã có ý định sử dụng dịch vụ và tiến tới hành vi mua… Có thể nhận thấy rằng người Việt Nam vẫn có thói quen mua sắm trực tiếp, muốn được tiếp xúc trực tiếp với người bán hàng, muốn được trả giá, mặc cả để đảm bảo rằng mình đã mua được mặt hàng ưng ý với giá cả phải chăng. Đây là một thói quen đã ăn sâu vào trong tiềm thức của người dân Việt Nam từ hàng ngàn năm nay nên việc thay đổi thói quen đó không hề đơn giản. Thêm vào đó là tâm lý e ngại với những sản phẩm mới, không tin tưởng vào những sản phẩm mới xuất hiện. Như vậy là đối tượng nhận thông tin ở đây vẫn chỉ ở giai đoạn nhận biết và những thông tin về loại hình dịch vụ bán hàng tự động vẫn còn rất mơ hồ, mờ nhạt, nếu như không muốn nói là hầu như chưa có. Vì thế vấn đề cấp thiết đặt ra trước mắt là phải cung cấp thật nhiều thông tin giới thiệu về dịch vụ bán hàng tự động nhằm làm thay đổi dần thói quen tiêu dùng của người dân. Những thông tin này cần phải rộng khắp và được tung ra mạnh mẽ nhằm tạo sự kích thích lớn tới người dân. Chúng ta có thể sử dụng cả hai loại kênh truyền thông cùng một lúc để tăng hiệu quả. Đó là kênh truyền thông trực ti._.