Tóm tắt Luận án - Sức mạnh mềm của pháp giai đoạn 1991 - 2012c

Kim Cương, Viện Sử Học Phản biện 3: PGS.TS. Nguyễn Thị Quế, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại. vào hồi giờ ngày tháng năm Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện Học viện Ngoại giao 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài nghiên cứu Cộng hòa Pháp là một trong những cường quốc phát triển hàng đầu về kinh tế, văn hóa, khoa học công nghệ ở châu Âu cũng như trên thế giới. Đồng thời, Pháp cũng là một thành viên quan trọng chủ chốt của Liên minh Châu Âu (EU). Trong Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, Pháp là một trong năm thành viên thường trực, đồng thời là xếp thứ sáu trong các cường quốc về kinh tế sau Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật, Đức và Anh. Sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai, quyền lực của Pháp tụt giảm so với Hoa Kỳ và Liên Xô, nhưng đất nước này vẫn đóng vai trò quan trọng trong QHQT, đặc biệt tại khu vực châu Âu, châu Phi. Chính sách đối ngoại của Pháp khá nhất quán trong việc thi hành một chính sách đối ngoại độc lập với Hoa Kỳ, trung thành với chủ trương một trật tự quan hệ quốc tế “đa cực”. Tại châu Âu, có thể xem Pháp là một trong những đầu tàu chính trị quan trọng bên cạnh Đức. Ngoài ra, Pháp vẫn còn ảnh hưởng lớn tại một số khu vực truyền thống, đặc biệt là Cộng đồng quốc tế Pháp ngữ Francophonie. Đối với Việt Nam, Pháp là một trong những quốc gia có mối quan hệ bang giao truyền thống lâu đời. Kể từ đầu thập niên 1990 đến nay, quan hệ Pháp - Việt luôn có những bước phát triển tích cực. Pháp là một trong những Đối tác chiến lược quan trọng trong chính sách đối ngoại của Việt Nam. Trong đối ngoại của Pháp, một trong những ưu điểm đặc biệt nổi trội đã được quốc gia này sử dụng thành công đó chính là sức mạnh mềm. Sức mạnh mềm là một khái niệm đưa ra bởi Joseph Nye, giáo sư Đại học Harvard và được giới nghiên cứu quan tâm khá nhiều trong thời gian gần đây. Việc nghiên cứu sức mạnh mềm của Pháp là một đề tài thú vị, mang tính thời sự và cần thiết. Qua nghiên cứu về 2 sức mạnh mềm của Pháp, công trình sẽ góp phần hiều rõ hơn về nước Pháp trong quan hệ quốc tế, cung cấp những phân tích hữu ích, giúp cho các chính sách đối ngoại của Việt Nam có thêm những bước tiến về chiều sâu, từ đó tăng cường mối quan hệ đối tác chiến lược Việt - Pháp. Đây chính là những lý do chúng tôi chọn luận án nghiên cứu mang tên “Sức mạnh mềm của Pháp giai đoạn 1991 - 2012”. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Qua các nguồn tài liệu liên quan, tác giả luận án tạm phân loại thành những mảng lớn như sau: các nghiên cứu về sức mạnh mềm trên thế giới (của Joseph Nye, các học giả quốc tế, của Pháp và tại Việt Nam); nghiên cứu về sức mạnh mềm Pháp thông qua chính sách đối ngoại, chính trị, văn hóa, tư tưởng, lịch sử Pháp; các nghiên cứu về quan hệ Pháp - Việt; các nghiên cứu về bối cảnh quốc tế đương đại và toàn cầu hóa, trong đó sức mạnh mềm được triển khai. Về các nghiên cứu về Sức mạnh mềm, hiện trên thế giới và tại Việt Nam có nhiều công trình nghiên cứu vì đây là một đề tài khá nổi bật trong QHQT đương đại. Các nghiên cứu rất đa dạng và phong phú mang đến một bức tranh đầy sinh động về sức mạnh mềm trên thế giới. Tuy nhiên, đa phần các nghiên cứu tập trung đến từ các quốc gia có bề dày kinh nghiệm nghiên cứu như Hoa Kỳ, các nước châu Âu, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản,... trong khi đó vẫn còn một khoảng trống về tiếng nói, quan điểm, cách nhìn, đánh giá từ các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Tại Việt Nam, hiện các nghiên cứu về sức mạnh mềm đang dần được triển khai, nhưng vẫn còn khá khiêm tốn, chưa thành một hệ thống, chưa đa dạng về các quốc gia và chưa phong phú về các vấn đề. Đây chính là khoảng trống cần được phát triển mạnh hơn trong thời gian tới tại Việt Nam, 3 đặc biệt khi giới học thuật quốc tế ngày càng quan tâm nhiều hơn đến ý kiến, quan điểm của học giả tại các nước đang phát triển. Về khái niệm sức mạnh mềm, các tác phẩm quan trọng đến từ Joseph Nye, Giáo sư Đại học Harvard, nguyên Trợ lý Thứ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ từ năm 1977 đến 1979. Giáo sư Joseph Nye đưa ra khái niệm sức mạnh mềm lần đầu tiên trong “Sẵn sàng lãnh đạo: Bản chất thay đổi của nền chính trị Hoa Kỳ” (1990). Sau đó ông tiếp tục phát triển khái niệm này trong “Nghịch lý của quyền lực Mỹ: Tại sao siêu cường duy nhất của thế giới không thể tự vận hành một mình” (2002), và trong “Sức mạnh mềm: cách thức đạt đến thành công trong nền chính trị thế giới” (2004). Với các nghiên cứu của mình, Joseph Nye mang lại cái nhìn mới về quyền lực trong QHQT, đặc biệt khái niệm sức mạnh mềm là nguồn cảm hứng cho hàng loạt các công trình nghiên cứu của các học giả khác trên thế giới. Các công trình của Joseph Nye rất phong phú mang đến bức tranh toàn diện về sức mạnh mềm trên thế giới. Tuy vậy, các nghiên cứu của ông đa phần tập trung vào Hoa Kỳ, lấy Hoa Kỳ là quốc gia trung tâm của nghiên cứu. Chính điều này tạo nên sự thiếu sót của Joseph Nye về sự đa dạng khi ông không đi vào phân tích sâu sức mạnh mềm của các quốc gia quan trọng khác trên thế giới, mà chỉ đề cập đến các quốc gia này trong sự tương quan so sánh với Hoa Kỳ. Với Pháp, Joseph Nye có đề cập đến trong các nghiên cứu của mình, nhưng ông không đi sâu vào phân tích toàn bộ hệ thống sức mạnh mềm của Pháp, mà chỉ nhắc đến như một trong những trường hợp thành công đầu tiên về sức mạnh mềm trên thế giới. Từ khi ra đời đến nay, sức mạnh mềm đã được đông đảo học giả và các chính trị gia chấp nhận như một khái niệm phổ biến trong QHQT. Ngoài Joseph Nye, hiện nay đã có một khối lượng lớn công trình 4 nghiên cứu về sức mạnh mềm, với các tác giả nổi bậc như Nicolas Cull (Hoa Kỳ), Aurelie Filippettti (Pháp), Philippe Lane (Pháp), Laurent Fabius (Pháp), Shin Wha Lee (Hàn Quốc), John Lenczowski (Hoa Kỳ), Giulio M. Gallarotti (Ý), Carnes Lord (Hoa Kỳ), Jan Melissen (Hà Lan),... với các góc nhìn đa dạng và đa chiều về khái niệm sức mạnh mềm. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu: Mục tiêu đề tài nghiên cứu hướng tới là phân tích và đánh giá đặc điểm và thực chất sức mạnh mềm của Pháp trong hơn hai thập kỷ qua, từ đây rút ra những bài học kinh nghiệm triển khai sức mạnh mềm quốc gia này. Đồng thời, đề tài hướng tới việc tìm ra các đặc điểm, xu hướng phát triển của sức mạnh mềm trong tương lai, trên cơ sở đó, rút ra những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Về nhiệm vụ nghiên cứu, luận án sẽ tập trung tìm hiểu ba vấn đề chính sau. Một là tìm hiểu cơ sở lý luận sức mạnh mềm và cơ sở thực tiễn qua việc phục dựng lại bức tranh lịch sử sức mạnh mềm quốc gia này. Hai là tìm hiểu những nền tảng thiết lập sức mạnh mềm Pháp thời kỳ hiện đại thể hiện qua đường lối, chính sách đối ngoại và các hoạt động đối ngoại của Pháp tại các khu vực quan trọng trên thế giới như châu Âu, Cộng đồng Pháp ngữ và tại Việt Nam. Từ quá trình sử dụng sức mạnh mềm Pháp, nhiệm vụ thứ ba là đi đến đánh giá những ưu - khuyết điểm, thành công và hạn chế của sức mạnh mềm của Pháp đồng thời dự báo triển vọng về sức mạnh mềm của Pháp trong tương lai. 4. Phạm vi và đối tƣợng nghiên cứu của đề tài Đối tượng nghiên cứu chính của đề tài là sức mạnh mềm của Pháp thể hiện qua đường lối đối ngoại, các hoạt động ngoại giao của Pháp trên thế giới và tại các khu vực cụ thể. Qua việc phân tích các 5 hoạt động ngoại giao, chúng ta tìm ra được đặc điểm, bản chất và giá trị sức mạnh mềm Pháp. Về phạm vi nghiên cứu, không gian nghiên cứu của đề tài sẽ tập trung vào những khu vực Pháp có mối quan hệ chặt chẽ như Liên minh châu Âu, các nước vốn là thuộc địa Pháp (với Khối Pháp ngữ) và Việt Nam. Về thời gian, chúng tôi chọn khoảng thời gian từ 1991 đến 2012, vì năm 1991 là thời điểm Chiến tranh lạnh kết thúc với sự tan rã Trật tự hai cực Yalta, mở ra một kỷ nguyên mới trong quan hệ quốc tế và năm 2012 tại Pháp là thời điểm kết thúc nhiệm kỳ của Tổng thống Nicolas Sarkozy, mở ra một chặng đường chính trị mới tại quốc gia này. 5. Phƣơng pháp Nghiên cứu -Về phương pháp luận, tác giả luận án sử dụng khái niệm sức mạnh mềm để soi chiếu vào trường hợp của Pháp, từ đó nhận định, đánh giá về sức mạnh mềm của quốc gia này. Bên cạnh đó, để xử lý các vấn đề cụ thể liên quan tới chính trị và đối ngoại Việt Nam, tác giả dựa trên nền tảng tư tưởng của Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Ngoài ra, tác giả luận án sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:  Phương pháp quan hệ quốc tế: Với sự phân tích ba cấp độ là quốc tế - khu vực, quốc gia và cá nhân;  Phương pháp diễn ngôn: Tổng hợp, phân tích, so sánh, đối chiếu các tư liệu văn bản;  Phương pháp lịch sử - logic: Nghiên cứu điều kiện, tiền đề, hoàn cảnh lịch sử cụ thể làm hình thành, phát triển sức mạnh mềm của Pháp, từ đó tìm ra tính quy luật và chỉ rõ những đặc trưng chủ yếu cũng như bản chất sức mạnh mềm Pháp;  Phương pháp phân tích - tổng hợp: Giúp phân tích cơ sở Pháp hoạch định chính sách, nội dung chính sách, thực hiện chính sách và kết quả mà Pháp có được với sức mạnh mềm; 6  Phương pháp so sánh - đối chiếu: Giúp so sánh những điểm tương đồng và dị biệt trong chiến lược phát huy sức mạnh mềm của Pháp ra bên ngoài so với các nước khác; giữa các đối tượng khác nhau trong mục tiêu và việc triển khai chính sách của Pháp;  Phương pháp hệ thống - cấu trúc: Giúp nhìn nhận, đánh giá vị trí, vai trò của sức mạnh mềm trong chính sách đối ngoại của Pháp, gắn với thực tế - lý luận, nội dung chính sách đối ngoại của Pháp ra bên ngoài láng giềng, khu vực, trong quan hệ với các nước lớn và trên vũ đài quan hệ quốc tế;  Phương pháp dự báo: dựa trên các sự kiên có được, đưa ra các dự báo tương lai về sức mạnh mềm Pháp;  Phương pháp định tính: tổng hợp các số liệu, sự kiện để có được bức tranh đầy đủ cụ thể về sức mạnh mềm Pháp.  Phương pháp phỏng vấn chuyên gia: nhằm mang đến cái nhìn đa chiều, sâu sắc và có tính phản biện đối với đề tài nghiên cứu. 6. Đóng góp của luận án Sau khi hoàn thành, luận án sẽ có những đóng góp sau: Về mặt khoa học, luận án mang lại các phân tích và đánh giá đặc điểm và thực chất sức mạnh mềm của Pháp. Hiện nay tại Việt Nam còn thiếu những công trình nghiên cứu chuyên sâu về sức mạnh mềm nói chung và của Pháp nói riêng trong thời kỳ đương đại. Luận án mang lại những cái nhìn cụ thể về sức mạnh mềm của Pháp như bản chất, đặc điểm, vai trò, xu thế phát triển sức mạnh mềm của quốc gia này. Từ trường hợp của Pháp, luận án hướng đến việc hiểu rõ hơn về sức mạnh mềm - một vấn đề nổi bật trong quan hệ quốc tế, từ đó góp phần bổ sung phong phú hơn nghiên cứu về sức mạnh mềm trên thế giới hiện nay. Đồng thời, luận án cũng mang lại những phân tích, đánh 7 giá về phương diện chính trị, văn hóa, lịch sử, quan hệ quốc tế, đặc biệt ý nghĩa chiến lược của văn hóa - chính trị trong truyền thống đối ngoại của Pháp, đồng thời góp phần làm hiểu rõ hơn đường lối cũng như công tác đối ngoại của Pháp trong thời kỳ 1991 - 2012. Về mặt thực tiễn, qua việc nghiên cứu sức mạnh mềm Pháp, luận án hướng đến là một công trình tham khảo có giá trị cho những nhà nghiên cứu về sức mạnh mềm và quyền lực trong QHQT, cũng như hữu ích cho những nhà đầu tư, những nhà hoạch định chính sách thêm cơ sở để có cách tiếp cận với nước Pháp. Ngoài ra, luận án sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho công tác nghiên cứu, giảng dạy tại các cơ sở đào tạo nghiên cứu về quan hệ quốc tế, truyền thông quốc tế, kinh doanh quốc tếở Việt Nam. Việc nghiên cứu này cũng thúc đẩy quá trình hiểu biết sâu sắc hơn về Pháp, quốc gia có mối quan hệ truyền thống với Việt Nam. Và hơn hết, qua đề tài nghiên cứu, tác giả luận án mong muốn góp một phần nhỏ trong việc thắt chặt và tăng cường mối quan hệ hữu nghị giữa hai quốc gia Việt - Pháp trong thời gian tới. 7. Kết cấu luận án Kết cấu của luận án, ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Phụ lục, luận án gồm 3 chương với những nội dung chính như sau: CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN SỬ DỤNG SỨC MẠNH MỀM CỦA PHÁP Nội dung chương 1 đưa ra cơ sở lý luận liên quan đến sức mạnh mềm, với quan điểm các học giả, từ đó làm định hướng cho nghiên cứu thực tiễn về sức mạnh mềm Pháp. Đồng thời, trong chương 1, luận án cũng phục dựng lại bức tranh sức mạnh mềm Pháp trong chiều dài lịch sử, 8 để thấy được bề dày truyền thống và kinh nghiệm thực tiễn của quốc gia này trong việc sử dụng sức mạnh mềm. CHƢƠNG 2: THỰC TIỄN SỬ DỤNG SỨC MẠNH MỀM CỦA PHÁP TRONG HAI THẬP NIÊN CUỐI THẾ KỶ 20 - ĐẦU THẾ KỶ 21 Nội dung của Chương 2 mang lại cái nhìn toàn cảnh quá trình sử dụng sức mạnh mềm Pháp những năm cuối thế kỷ 20 - đầu thế kỷ 21, thông qua các hoạt động ngoại giao nổi bật của Pháp (như ngoại giao chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục,...). CHƢƠNG 3: ĐÁNH GIÁ SỨC MẠNH MỀM CỦA PHÁP VÀ DỰ BÁO Nội dung của Chương 3 là những tổng kết, đánh giá thành công cũng như hạn chế của sức mạnh mềm Pháp trong hai mươi năm, từ đó đưa ra những bài học kinh nghiệm cũng như một số dự báo đối với sức mạnh mềm Pháp trong tương lai. Đồng thời luận án cũng rút ra những bài học mang ý nghĩa thiết thực trong việc xây dựng và phát huy sức mạnh mềm cho Việt Nam. 9 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN SỬ DỤNG SỨC MẠNH MỀM CỦA PHÁP 1.1. Nhận thức về sức mạnh mềm 1.1.1. Khái niệm sức mạnh mềm Sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc, thế giới chuyển mình sang toàn cầu hoá và kỷ nguyên thông tin, từ đây bản chất của quyền lực đã có nhiều thay đổi. Trong xu thế hội nhập toàn cầu, sự hiểu biết, thấu hiểu, cảm thông giữa các quốc gia là yêu cầu chính yếu, đòi hỏi các nước phải có những công cụ mềm mỏng, hiệu quả hơn trong QHQT nhằm đạt được quyền lực của mình. Khái niệm sức mạnh mềm ra đời trong bối cảnh này. Khái niệm sức mạnh mềm theo Joseph Nye định nghĩa đó là "khả năng tác động thông qua sự hấp dẫn và sức thuyết phục để người khác làm những gì mình muốn mà không cần phải đe dọa sử dụng vũ lực hoặc trả tiền". Ngày nay, khái niệm sức mạnh mềm đã trở nên rất phổ biến, được nhiều nhà nghiên cứu về QHQT và chính trị gia sử dụng. Nguồn lực sức mạnh mềm khá đa dạng, có thể tìm thấy qua các giá trị văn hóa, tư tưởng, các chính sách đối ngoại,... Từ đây, để thể hiện được nguồn lực thành sức mạnh mềm, có thể trực tiếp thông qua các chính sách, hoạt động ngoại giao của chính phủ; hoặc, thông qua hoạt động của các tổ chức phi chính phủ và giao lưu giữa các cộng đồng dân cư các quốc gia, qua các “kênh” như thương mại, giáo dục, du lịch, giao lưu quốc tế,... 1.1.2. Nhận thức của Pháp về sức mạnh mềm Sức mạnh mềm được người Pháp nhìn nhận là sức mạnh ảnh hưởng hay sức mạnh mềm dẻo, uyển chuyển. Với Pháp, sức mạnh mềm và sức mạnh ảnh hưởng có một sự gặp gỡ hay trùng lắp với nhau, vì bởi yếu tố tạo dựng nên vị thế, ảnh hưởng của Pháp trên 10 trường quốc tế, có thể nói, đa phần đến từ yếu tố thu hút của sức mạnh mềm. Sức mạnh mềm theo quan điểm của Pháp là thực hiện những chiến lược bền vững nhằm làm lan tỏa “tinh thần Pháp” ra thế giới trong sự cộng hưởng các giá trị nhân loại từ đó đi đến việc tìm ra những tiếng nói chung trong đối thoại giữa các quốc gia, các nền văn hóa khác nhau. 1.2. Thực tiễn sử dụng sức mạnh mềm của Pháp trong lịch sử 1.2.1. Sức mạnh mềm Pháp thời kỳ quân chủ phong kiến Thời kỳ lịch sử đầu tiên của sức mạnh mềm Pháp bắt đầu từ cách đây bốn thế kỷ, với triều đại của vị vua nổi tiếng, vua Louis XIV. Sức mạnh mềm Pháp thời kỳ này huy hoàng, mang tính chất ảnh hưởng lớn, gần như là thống trị, khi Pháp là trung tâm văn hóa, chính trị của toàn châu Âu, là khuôn mẫu cho mọi quốc gia - vương triều tại lục địa. Các nhà ngoại giao Pháp đồng thời cũng là những trí thức tiêu biểu của đất nước. Sau khi vua Louis XIV mất, các giá trị nhân văn của Pháp vẫn tồn tại đến thế kỷ XVII và thế kỷ XVIII với Thời kỳ Khai sáng. Có thể đúc kết tinh thần chủ đạo của phong trào Khai sáng ở Pháp trong ba từ sau: Lý Trí, Tự Do và Tiến bộ. Đây là những giá trị phổ quát có ảnh hưởng lớn trong lịch sử nhân loại cho đến ngày nay. 1.2.2. Sức mạnh mềm Pháp thời kỳ Đế chế thứ nhất Đầu thế kỷ 19, nước Pháp xuất hiện một nhân vật quyền lực mà sự ảnh hưởng lan rộng toàn châu Âu: Napoléon Bonaparte. Ông cũng đã mở rộng tầm ảnh hưởng của Pháp đến những vùng đất mới như Tân lục địa châu Mỹ cũng như tại nhiều nước châu Á lẫn châu Phi. Không chỉ chinh phục bằng sức mạnh quân đội, Napoléon còn thu phục châu Âu bằng những ảnh hưởng đến từ các giá trị của một 11 đế quốc hùng cường. Qua các cuộc chinh chiến, Napoléon nhiệt thành truyền bá các lý tưởng của Cách mạng Pháp với những giá trị tư tưởng nhân văn đương thời. 1.2.3. Sức mạnh mềm Pháp thời kỳ mở rộng ảnh hƣởng ra toàn thế giới từ giữa thế kỷ 19 Kết thúc triều đại Napoléon đệ nhất, nước Pháp bước vào những cuộc viễn chinh thuộc địa toàn cầu. Một đặc điểm nổi bật của sức mạnh mềm Pháp trong quá trình thực dân vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 là sứ mệnh Khai hóa, nhằm mang lại nền văn minh tiến bộ của xã hội công nghiệp phương Tây cho các quốc gia - dân tộc khác. Dĩ nhiên, trong ý niệm “Khai hóa” đã hàm chứa sự bất bình đẳng giữa các dân tộc, nhưng nếu nhìn nhận ở mặt tích cực, nó mang lại cơ hội cho các quốc gia thuộc địa cơ hội được tiếp cận với văn minh khoa học kỹ thuật tiên tiến của phương Tây, từ đó tạo những bước tiến phát triển vượt bậc. 1.2.4. Sức mạnh mềm Pháp thời kỳ Hậu thuộc địa đến kết thúc Chiến tranh Lạnh Sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai, sức mạnh Pháp suy giảm rất nhiều. Giai đoạn nửa sau thế kỷ 20, Pháp tiếp tục phải đối mặt với nhiều thách thức lớn. Một mặt, Pháp phải giải quyết những di sản của Chủ nghĩa Thực dân, mặt khác Pháp phải tích cực tìm lại vị thế, tiếng nói của mình, đặc biệt trước sự thống trị, chi phối của hai siêu cường Hoa Kỳ và Liên Xô. Trong bối cảnh này, sức mạnh mềm của Pháp bước vào một giai đoạn mới, tái cấu trúc lại bản chất để thích ứng với bối cảnh mới của quốc gia khi vị thế đế quốc không còn. Với đặc điểm này, Pháp dần hình thành nên xu hướng đa phương chủ nghĩa mà họ sẽ theo đuổi như kim chỉ nam cho sức mạnh mềm của mình. 12 Bên cạnh đó, văn hóa Pháp vẫn tiếp tục là điểm sáng và có sức hút mạnh mẽ với những khai phá mang tính tiên phong. 1.2.5. Nƣớc Pháp bƣớc vào thời kỳ toàn cầu hóa Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, Toàn cầu hóa tác động mạnh mẽ đến tính chất của QHQT đương đại. Về bối cảnh khu vực châu Âu, sự hình thành Liên minh châu Âu củng cố, tăng cường sức mạnh và sự ảnh hưởng của khối trên trường quốc tế. Về tình hình nước Pháp, sức mạnh của Pháp tuy giảm sút, nhưng quốc gia này vẫn luôn nằm trong nhóm những quốc gia có tiếng nói quan trọng trên thế giới trên nhiều bình diện từ chính trị, kinh tế đến văn hóa. Tuy nhiên, sức mạnh Pháp cũng có những giới hạn, mong manh và không đồng đều. Đây chính là những nhân tố khiến cho việc sử dụng sức mạnh mềm của Pháp gặp phải những cản trở nhất định. Tuy nhiên, với vị thế và nguồn lực hiện tại, Pháp có đủ khả năng phát huy hiệu quả sức mạnh mềm của mình ra thế giới nhằm tạo ra được sự ảnh hưởng lan tỏa như họ mong muốn. CHƢƠNG 2: THỰC TIỄN SỬ DỤNG SỨC MẠNH MỀM CỦA PHÁP TRONG HAI THẬP NIÊN CUỐI THẾ KỶ 20 - ĐẦU THẾ KỶ 21 2.1. Sức mạnh mềm Pháp qua các giá trị chính trị và chính sách đối ngoại Với Pháp, các giá trị tư tưởng, chính trị có một vai trò quan trọng trong việc giúp Pháp thể hiện được uy thế, sức ảnh hưởng của mình trên trường quốc tế. Là quốc gia xuất phát nhiều tư tưởng mang giá trị phổ quát của nhân loại, Pháp cũng là quốc gia tích cực bảo vệ những giá trị này. Pháp gọi đó là hình thức ngoại giao các giá trị, một 13 yếu tố tạo dấu ấn đặc sắc riêng của Pháp trên trường quốc tế. Những giá trị được Pháp đề cao trong đường lối chính trị đối ngoại của mình chính là sự đề cao tinh thần độc lập tự chủ, tính đa phương, tinh thần hợp tác đối thoại, hướng đến hòa bình và bảo vệ các giá trị phổ quát. Giá trị quan trọng đầu tiên trong đường lối chính trị đối ngoại Pháp chính là sự đề cao tinh thần độc lập tự chủ và khuynh hướng ly tâm khỏi quyền lực Hoa Kỳ, chính phủ Pháp đã nhận được sự đồng tình và ủng hộ trước tiên của nhân dân trong nước, sau đó của nhiều quốc gia, trong đó có nhiều quốc gia tại châu Âu cũng như các quốc gia thuộc thế giới thứ ba. Tinh thần độc lập tự chủ với Pháp không có nghĩa là thực hiện chủ trương biệt lập, tách rời và đứng ngoài sự phát triển của thế giới. Về mặt bản chất, Pháp không ủng hộ xu hướng bá quyền trong QHQT và luôn hướng đến xây dựng một trật tự thế giới đa cực. Để đảm bảo cho sự đa nguyên trong các quyết định quốc tế, Pháp không thể đứng một mình, mà cần có những liên minh, cùng chia sẻ những ý hướng chính trị chung, như Liên minh châu Âu và Cộng đồng quốc tế Pháp ngữ. Ngoài ra, Pháp còn mở rộng mối quan hệ với các nước như Trung Quốc, Nhật Bản, khối BRICs,... và nhiều khu vực trên nhiều bình diện như chính trị, văn hóa hay viện trợ nhân đạo,... Ở cấp độ quốc tế, dấu ấn tạo nên sức mạnh mềm Pháp trong chính trị thế giới khi Pháp là một trong những quốc gia tham gia tích cực vào các tổ chức quốc tế và các hoạt động viện trợ nhân đạo quốc tế. Pháp là một trong những thành viên sáng lập Liên Hiệp Quốc và là thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an. Ngoài ra, Pháp cũng tham gia tích cực cũng như là thành viên có nhiều uy tín tại nhiều cơ quan của LHQ, các tổ chức quốc tế như UNESCO, UNDP, FAO, 14 PAM, HCR, IMF, WTO,Trong các tổ chức quốc tế này, Pháp là quốc gia đưa ra các sáng kiến, tích cực tham gia hoạt động và luôn đề cao tinh thần hợp tác đa phương, cũng như biết cách đưa ra những giải pháp dung hòa nhằm tìm ra giải pháp cho vấn đề bế tắc. Ở cấp độ khu vực, có thể nói Liên minh châu Âu luôn nằm ở vị trí trung tâm trong quá trình hoạch định chính sách của Pháp. Việc gắn bó chặt chẽ với Liên minh châu Âu sẽ mang đến lợi ích hai chiều, khi tổ chức này giúp Pháp gia tăng ảnh hưởng trên trường quốc tế và đồng thời vị thế của Liên minh châu Âu cũng được nâng tầm lên qua những đóng góp tích cực của Pháp. Một đặc dấu ấn trong sức mạnh mềm Pháp đó là mối quan hệ với các nước vốn là thuộc địa Pháp. Đây là mối quan hệ có tính lịch sử và truyền thống mà chỉ một vài quốc gia trên thế giới có được. Đa số các quốc gia này đều tham gia vào Cộng đồng quốc tế Pháp ngữ, một tổ chức văn hóa chính trị quốc tế mang dấu ấn Pháp với 58 thành viên chính thức và 26 thành viên không chính thức. Sự hợp tác này dựa trên tinh thần tự nguyện, bình đẳng và Pháp thể hiện được vai trò tiên phong của mình trong việc thiết lập các khung nghị trình chung cho Tổ chức. 2.2. Sức mạnh mềm Pháp qua ngoại giao viện trợ - cứu trợ quốc tế 2.2.1. Sức mạnh mềm Pháp qua viện trợ phát triển Trong các hoạt động cứu trợ quốc tế, Pháp chú trọng đến các dự án và chương trình viện trợ song phương cho các nước đang phát triển, trong đó có nhiều quốc gia vốn là thuộc địa của Pháp. Mục tiêu những chương trình này nhằm tạo điều kiện cho các quốc gia nghèo có cơ hội phát triển, đặc biệt phát triển bền vững đi cùng với ổn định về xã hội và môi sinh. 15 2.2.2. Sức mạnh mềm Pháp qua cứu trợ nhân đạo Một dấu ấn trong sức mạnh mềm của Pháp thể hiện qua các hoạt động cứu trợ - viện trợ nhân đạo quốc tế. Cùng với các quốc gia phát triển như Hoa Kỳ, Anh, Đức, Nhật Bản, Thụy Điển, Na Uy, Hà Lan, Canada, Úc,... Pháp là một quốc gia tích cực trong vấn đề cứu trợ và viện trợ nhân đạo quốc tế. Các viện trợ nhân lực - tài lực này chính là yếu tố kinh tế đã được Pháp vận dụng yểu chuyển để chuyển hóa thành sức mạnh mềm. Ngoài các hoạt động chính thức từ chính phủ, Pháp còn có sự tham gia của nhiều Tổ chức Phi Chính phủ như Tổ chức Bác sỹ không biên giới (MSF), Bác sỹ thế giới (MdM), Dược sỹ không biên giới (PSF), Hoạt động Quốc tế chống lại nạn đói (ACF),Đây là những tổ chức có uy tín quốc tế, góp phần vào việc gia tăng hình ảnh tích cực của nước Pháp. 2.3. Sức mạnh mềm Pháp qua ngoại giao văn hóa 2.3.1. Chính sách ngoại giao văn hóa Pháp Khi nói đến sức mạnh mềm Pháp, văn hóa là một yếu tố nổi bật đặc biệt mà quốc gia này rất tự hào. Trong lịch sử ngoại giao của Pháp, ngoại giao văn hóa, giáo dục, khoa học - kỹ thuật luôn là một một ưu tiên đối với các nhà lãnh đạo quốc gia này. Từ thế kỷ 17, Pháp đã xúc tiến, đẩy mạnh phát triển ngoại giao văn hóa, giáo dục của họ ra khắp khu vực châu Âu và sau đó ra toàn thế giới. Về tổng quan, chính sách về văn hóa tại Pháp được hướng dẫn, chỉ đạo, quản lý như những chính sách công dưới sự bảo hộ các cơ quan hành chính công, nằm trong khuôn khổ Hiến pháp quốc gia, đồng thời là đối tượng chính trong các hiệp ước và định hướng của Liên minh châu Âu. Thông qua ngoại giao văn hóa, Pháp hướng đến 3 mục tiêu chính: (1) thứ nhất là truyền bá văn hóa và ngôn ngữ Pháp ra thế giới; (2) thứ hai là nâng cao nhận thức về văn hóa Pháp và văn 16 hóa Cộng đồng Pháp ngữ; (3) thứ ba thúc đẩy đa dạng văn hóa trên thế giới. Pháp cũng đề cao nguyên tắc bảo vệ sự đa dạng văn hóa và tôn trọng các ngoại lệ văn hóa, về sau phát triển thành “Bảo vệ sự đa dạng văn hóa” được UNESCO bảo hộ. 2.3.2. Thực tiễn sử dụng ngoại giao văn hóa của Pháp trên thế giới Trong sức mạnh mềm Pháp, văn hóa là một yếu tố quan trọng, thấm đẫm trong nhiều khía cạnh của các chính sách đối nội cũng như đối ngoại, hỗ trợ đắc lực và hiệu quả cho các chính sách đối ngoại của Pháp tại nhiều khu vực, quốc gia khác nhau trên thế giới. Qua ngoại giao văn hóa, Pháp quảng bá đến thế giới nền văn hóa đặc sắc của đất nước với vô vàn di sản cùng với hàng trăm hoạt động nghệ thuật diễn ra sôi động. Từ những nguồn lực văn hóa sẵn có (như các di tích, thắng cảnh, các viện bảo tàng,...), việc quảng bá và tổ chức các hoạt động văn hóa trong và ngoài nước của Pháp được sự hỗ trợ tích cực chính thức từ Nhà nước, đồng hành cùng các hiệp hội và doanh nghiệp tư nhân. Chính sách văn hóa Pháp được thực hiện thông qua hệ thống mạng lưới các cơ quan thể chế khác nhau, được tài trợ trực tiếp bởi nhà nước cùng với các đối tác hợp tác. 2.3.3. Sức mạnh mềm của Pháp trong Cộng đồng quốc tế Pháp ngữ Trong quá trình lan tỏa giá trị Pháp, ngôn ngữ Pháp là một di sản văn hóa quý báu thể hiện được sự ảnh hưởng của Pháp, nhất là tại các nước vốn là thuộc địa. Qua tiếng Pháp, các giá trị tư tưởng – văn hóa của Pháp được truyền đạt hiệu quả đến công chúng quốc tế. Việc phát triển và phổ biến tiếng Pháp là một chiến lược trong việc phát huy sức mạnh mềm của Pháp trên thế giới. Pháp thực hiện nhiều biện pháp 17 và hành động nhằm tạo thuận lợi cho việc sử dụng tiếng Pháp trong lãnh thổ của mình và ở nước ngoài, thông qua việc hợp tác với các nước trong đào tạo và trao đổi văn hóa. 2.4. Sức mạnh mềm Pháp tại Việt Nam Quan hệ ngoại giao Pháp - Việt có truyền thống lịch sử lâu đời. Với những dấu ấn trong quan hệ hợp tác trên nhiều lĩnh vực như kinh tế, văn hóa, giáo dục, quan hệ Pháp - Việt sau bốn mươi năm đã nâng tầm thành Đối tác Chiến lược. 2.4.1. Sức mạnh mềm Pháp tại Việt Nam qua viện trợ phát triển Sức mạnh mềm của Pháp tại Việt Nam thể hiện đầu tiên ở ngoại giao kinh tế thông qua các hợp tác hỗ trợ và viện trợ phát triển. Pháp là một trong các quốc gia hàng đầu tại Việt Nam trong Hỗ trợ phát triển chính thức (viết tắt là ODA). 2.4.2. Sức mạnh mềm Pháp tại Việt Nam qua giáo dục - đào tạo Lãnh vực hợp tác giáo dục và đào tạo, một mảng quan trọng của sức mạnh mềm Pháp tại Việt Nam, đã có từ lâu và rất phong phú. Hợp tác giáo dục và đào tạo giữa Pháp và Việt Nam đã hình thành và phát triển từ đầu những năm 1980. Giáo dục và đào tạo luôn được Pháp xem là mục tiêu ưu tiên trong hoạt động đối ngoại của mình tại Việt Nam. 2.4.3. Sức mạnh mềm Pháp tại Việt Nam qua ngoại giao văn hóa Tại Việt Nam, Pháp là một đối tác quan trọng trong các hoạt động ngoại giao văn hóa. Việt Nam và Pháp đã ký kết nhiều hiệp định quan trọng như: Hiệp định khung về hợp tác kinh tế, văn hoá, khoa học kỹ thuật (1989); Hiệp định về các Trung tâm Văn hóa (2009);... tạo tiền đề cho nhiều hoạt động trao đổi văn hóa phong phú được triển khai giữa hai quốc gia. Ngoài việc giới thiệu văn hóa Pháp 18 đến Việt Nam, thì phương châm của Pháp là luôn dành dành ưu tiên hỗ trợ cho chính sách hội nhập văn hóa của Việt Nam trong sự tôn trọng đa dạng văn hoá hai nước. 2.5. Tổng kết đặc điểm sức mạnh mềm của Pháp Như vậy tổng kết về đặc điểm, sức mạnh mềm hiện đại của Pháp trong hai mươi năm từ sau Chiến tranh Lạnh đến nay cấu thành từ năm thành tố chính sau. Thành tố quan trọng đầu tiên trong sức mạnh mềm Pháp là nền văn hóa - khoa học rực rỡ. Thành tố thứ hai trong sức mạnh mềm Pháp đó là sức ảnh hưởng về chính trị, ngoại giao. Thành tố thứ ba là ngôn ngữ Pháp, ngôn ngữ được sử dụng tại Tổ chức quốc tế Pháp ngữ, ngôn ngữ chính thức của Liên Hiệp Quốc và 29 quốc gia, ngôn ngữ làm việc tại Liên minh châu Âu. Thành tố thứ tư là các nguyên tắc, giá trị phổ quát mà Pháp ủng hộ và bảo vệ. Đó là những nguyên tắc, giá trị phổ quát trong Tuyên ngôn về Nhân quyền và Dân quyền, các cam kết của Pháp đối với sự ủng hộ và bảo vệ hòa bình quốc tế, giải trừ quân bị, hỗ trợ phát triển quốc tế,.. Thành tố thứ năm tạo sự thu hút, hấp dẫn là sức mạnh kinh tế. Mặc dù có những điểm yếu nhất định, nhưng Pháp có thể tự hào là một trong 6 nền kinh tế hàng đầu thế giới, là quốc gia đứng thứ tư trong thu hút đầu tư nước ngoài, và có nhiều công ty tầm cỡ quốc tế. CHƢƠNG 3: ĐÁNH GIÁ SỨC MẠNH MỀM CỦA PHÁP VÀ DỰ BÁO 3.1. Thành công trong việc sử dụng sức mạnh mềm của Pháp Từ những năm 1990 trở đi, Paris tuy không còn là thủ đô của thể giới về văn hóa - tri thức như nó đã từng là trước đó, nhưng sức mạnh mềm của Pháp vẫn duy trì và phát triển. Bắt đầu từ những năm 19