Tóm tắt Luận án Kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong việc xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay

S. Trần Phúc Thăng Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại: Học viện Khoa học xã hội Vào hồi giờphút, ngày. tháng.. năm 2017 Có thể tìm hiểu luận án tại thư viên: - Thư viện Quốc gia - Thư viện Học viện Khoa học xã hội 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Kế thừa giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc chính là cội nguồn sức mạnh làm nên những chiến công hiển hách của dân tộc Việt Nam. Bảo tồn những giá trị của dân tộc, đó là chìa khóa để định hướng phát triển cuộc sống. Kinh nghiệm của các xã hội đã đạt tới trình độ phát triển cao cho thấy rằng, bằng cách không lãng quên truyền thống, khai thác các giá trị nhân bản của truyền thống sẽ là động lực nội sinh thúc đẩy dân tộc phát triển. Trong quá trình lãnh đạo đất nước, Đảng và Nhà nước ta luôn đề cao vai trò, vị trí của thanh niên, xác định thanh niên là rường cột của nước nhà, chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp CNH, HĐH đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Thanh niên luôn được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược bồi dưỡng phát huy nhân tố và nguồn lực con người. Vì vậy, công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc. Thực tiễn công tác thanh niên hiện nay cho thấy, còn một bộ phận không nhỏ thanh niên Việt Nam hiện nay có biểu hiện tiêu cực trong đạo đức, lối sống như: tư tưởng sùng bái vật chất, chạy theo đồng tiền, chủ nghĩa cá nhân, vị kỷ, theo đuổi lối sống thực dụng tạo ra những thói quen lãng quên truyền thống, lối sống gấp gáp, vô cảm trước những những khổ đau của người khác, coi thường những giá trị truyền thống, văn hóa, lịch sử của dân tộc, phai nhạt lý tưởng, vi phạm pháp luật, ngại tham gia các hoạt động xã hội, hoạt động đoàn thể... Đó chính là biểu hiện của sự xuống cấp về lối sống của một bộ phận thanh niên Việt Nam, là biểu hiện của quan điểm “lệch chuẩn”, đối lập với quan niệm đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam. 2 Từ những vấn đề nêu trên đòi hỏi cần phải có sự nghiên cứu phân tích thấu đáo, rút ra những bài học kinh nghiệm và đưa ra những giải pháp cụ thể, khả thi. Vì vậy, việc kế thừa giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc đối với thanh niên hiện nay đang đặt ra nhiều vấn đề cấp thiết. Để góp phần khắc phục tình trạng này và đẩy mạnh công tác xây dựng lối sống văn hóa cho thanh niên trong điều kiện hiện nay, tôi chọn vấn đề: “Kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong việc xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay” làm đề tài cho Luận án tiến sĩ Triết học. 2. Mục đích, nhiệm vụ của Luận án 2.1. Mục đích Trên cơ sở làm rõ một số vấn đề lý luận về kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống, Luận án phân tích thực trạng kế thừa, đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ - Hệ thống hóa một số giá trị đạo đức truyền thống cơ bản của Việt Nam. - Xác định khái niệm lối sống, đặc trưng lối sống thanh niên hiện nay. - Làm rõ việc kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống như một quá trình tất yếu trong xây dựng lối sống cho thanh niên. - Phân tích, đánh giá thực trạng, nguyên nhân việc kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả việc kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3 - Những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc được lưu truyền hàng nghìn năm lịch sử. - Chủ thể của lối sống, đạo đức mà luận án nghiên cứu là thanh niên. - Phạm vi nghiên cứu của luận án là các giá trị truyền thống của dân tộc nhưng chú trọng vào các giá trị quy định chuẩn mực đạo đức của xã hội. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận: Quan điểm chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các văn kiện của Đảng ta có liên quan đến truyền thống và xây dựng lối sống cho thanh niên nước ta hiện nay là cơ sở lý luận của luận án. - Phương pháp nghiên cứu: Luận án được thực hiện trên cơ sở vận dụng phương pháp luận chung của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử và sử dụng các phương pháp cụ thể: Phân tích, tổng hợp, so sánh, lôgic - lịch sử, khái quát, kết hợp lý luận với thực tiễn... 5. Đóng góp mới của luận án - Luận án góp phần làm rõ khái niệm lối sống, lối sống của thanh niên, xây dựng lối sống thanh niên. - Luận án góp phần xác định rõ tầm quan trọng của giá trị đạo đức truyền thống với việc xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam trong bối cảnh đẩy mạnh hội nhập quốc tế hiện nay. - Luận án làm rõ thực trạng phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong việc xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm kế thừa và phát huy tốt các giá trị đạo đức truyền thống đối với việc xây dựng lối sống mới cho thanh niên Việt Nam hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 4 - Luận án góp phần làm sáng tỏ tầm quan trọng và đưa ra một số giải pháp cơ bản nhằm phát huy các giá trị đạo đức truyền thống đối với việc xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay. - Luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác nghiên cứu, giảng dạy ở các trường và học viện. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung luận án gồm 4 chương 15 tiết. CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. Những công trình đề cập đến giá trị đạo đức truyền thống và kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc Công trình khoa học gồm: Nguyễn Hồng Phong: “Tìm hiểu tính cách dân tộc”; Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1963. GS. Trần Văn Giầu: “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1980. Nguyễn Trọng Chuẩn, Nguyễn Văn Huyên: “Giá trị truyền thống trước những thách thức của toàn cầu hóa”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002... Đề tài khoa học cấp Nhà nước KX.07-02 (1994): “Các giá trị truyền thống và con người Việt Nam hiện nay”. Chủ nhiệm: Phan Huy Lê và Vũ Minh Giang. Đề tài khoa học cấp Nhà nước KX.07-02 (1994): “Con người Việt Nam thế kỷ XIX qua con mắt người nước ngoài”. Chủ nhiệm: Nguyễn Thừa Hỷ; trong Chương trình KHCN cấp Nhà nước: “Các giá trị truyền thống và con người Việt Nam hiện nay”, năm 1994.. Luận án tiến sĩ Triết học của Nguyễn Văn Lý: “Kế thừa và đổi mới các giá trị đạo đức truyền thống trong quá trình chuyển sang nền KTTT ở Việt Nam hiện nay”, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2000. Luận án tiến sĩ Triết học của Võ 5 Văn Thắng: “Kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong việc xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay”; Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2005. Luận án tiến sĩ Triết học của của Lê Thị Hoài Thanh: “Quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại trong giáo dục đạo đức cho thanh niên Việt Nam hiện nay”, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2003. Sách của tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn, Phạm Văn Đức, Hồ Sỹ Quý: “Tìm hiểm giá trị văn hóa truyền thống trong quá trình CNH, HĐH”, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001. Sách của tác giả Trường Lưu: “Toàn cầu hóa và vấn đề bảo tồn văn hóa dân tộc”, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003. Đại tướng Võ Nguyên Giáp: “Văn hóa Việt Nam - truyền thống và cốt cách dân tộc”, Nxb Văn hóa, Hà Nội, 2000; Trần Văn Giàu: “Chủ nghĩa yêu nước - nét đậm đà trong văn hóa Việt Nam”, Nxb Văn hóa, Hà Nội, 2000 1.2. Những công trình đề cập đến lối sống thanh niên, xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay Sách: PGS. TS. Lê Như Hoa (chủ biên): “Lối sống trong đời sống đô thị hiện nay”, Nxb Văn hóa - Thông tin, Hà Nội, 1993. Chương trình KHCN cấp Nhà nước KX-07 (1994): “Tìm hiểu định hướng giá trị của thanh niên Việt Nam trong điều kiện KTTT”. Chủ nhiệm: Nguyễn Đình Đức. Đề tài khoa học cấp Nhà nước KX 07-04: “Giá trị, định hướng giá trị nhân cách và giáo dục giá trị”, thuộc Chương trình KHCN cấp Nhà nước KX-07. Chủ nhiệm: Nguyễn Quang Uẩn, Nguyễn Thạc, Mạc Văn Trang, Hà Nội, 1994... Đề tài khoa học cấp Bộ (2003): “Đoàn thanh niên với việc xây dựng lối sống cho thanh niên trong giai đoạn hiện nay”. Chủ nhiệm: Đỗ Ngọc Hà. TS. Dương Tự Đam (chủ biên): “Giáo dục thanh niên kế thừa nhân cách Hồ Chí Minh để trưởng thành và phát triển”, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008. 6 1.3. Các công trình nghiên cứu về vai trò, thực trạng và nguyên nhân của việc kế giá trị các đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay Luận án tiến sĩ triết học của Ngô Thị Thu Ngà: “Giá trị đạo đức truyền thống với việc xây dựng đạo đức mới cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay”, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, 2011. Luận án tiến sĩ Triết học của Cao Thu Hằng: “Kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng nhân cách con người Việt Nam hiện nay”, Học viện khoa học xã hội Việt Nam, 2011 1.4. Các công trình đề xuất giải pháp kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay Tháng 8/2004, Viện Khoa học xã hội Việt Nam công bố kết quả nghiên cứu đề tài: “Đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay - vấn đề và giải pháp”, do GS. VS. Nguyễn Duy Quý làm chủ nhiệm với sự tham gia của các nhà khoa học có uy tín lớn như: GS. Nguyễn Đức Bình, GS. Vũ Khiêu, GS. Nguyễn Trọng Chuẩn, GS. Hoàng Chí Bảo, PGS. Nguyễn Văn Phúc... Luận án tiến sĩ Triết học của Ngô Thị Thu Ngà: “Giá trị đạo đức truyền thống với việc xây dựng đạo đức mới cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay” (2011). Luận án tiến sĩ Triết học của Đặng Quang Thành: “Xây dựng lối sống có văn hóa của thanh niên thành phố Hồ Chí Minh trong công cuộc đổi mới theo định hướng XHCN”.. 1.5. Những vấn đề đặt ra để luận án tiếp tục giải quyết Trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu có chọn lọc nội dung liên quan có trong nguồn tư liệu được trình bày ở phần Tổng quan và phần tài liệu tham khảo, trong luận án này, tôi sẽ cố gắng nghiên cứu để hệ thống hóa và làm rõ nội dung của những giá trị đạo đức truyền thống cơ bản của dân tộc Việt Nam. Xác định và khái quát rõ những đặc trưng của lối sống đang được xây dựng cho thanh 7 niên Việt Nam hiện nay. Luận án cũng sẽ tập trung phân tích luận giải tính tất yếu của việc kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay. Luận án sẽ đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng của việc kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên. Phần trọng tâm của luận án sẽ đi sâu khái quát, đề xuất một số giải pháp chủ yếu mang tính hệ thống, đồng bộ và khả thi, nhằm nâng cao hiệu quả của việc kế thừa giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam bối cảnh đất nước đang thực hiện nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, đẩy mạnh CNH, HĐH và hội nhập quốc tế. Do đó, với việc lựa chọn đề tài luận án: “Kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong việc xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay”, tôi mong muốn kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần thiết thực xây dựng lối sống XHCN cho thanh niên Việt Nam, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Chương 2 GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG VÀ TÍNH TẤT YẾU KẾ THỪA CÁC GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG CHO THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY 2.1. Giá trị đạo đức truyền thống 8 2.1.1. Khái niệm về giá trị, giá trị đạo đức, giá trị đạo đức truyền thống * Khái niệm giá trị. Mỗi thời đại, mỗi cộng đồng xã hội đều có những quan niệm khác nhau về giá trị và cũng có những chuẩn mực khác nhau. Thang bậc giá trị trong xã hội luôn vận động, biến đổi và lịch sử loài người cũng là lịch sử của quá trình tích luỹ, chọn lọc, kế thừa và không ngừng tìm ra các giá trị mới ngày càng phù hợp cho sự phát triển tiến bộ của con người. Căn cứ vào tính chất của nhu cầu mà giá trị đáp ứng, có thể phân chia giá trị thành: giá trị vật chất và giá trị tinh thần. Căn cứ vào chủ thể chịu ảnh hưởng, có giá trị cá nhân và giá trị xã hội. Dựa vào mức độ lâu dài và phạm vi ảnh hưởng, giá trị được phân chia thành giá trị nhất thời và giá trị bền vững. Các giá trị, nhất là các giá trị chung, phổ biến được coi như phương tiện cơ bản để tạo sự liên kết, hợp tác của mọi thành viên trong xã hội. * Khái niệm giá trị đạo đức. Đặc trưng cơ bản của đời sống con người và bản thân nhân tính con người là đạo đức. Nội dung của đạo đức chính là năng lực phục vụ tự nguyện, tự giác của con người. Có thể hiểu giá trị đạo đức là toàn bộ những tư tưởng, tình cảm, tập quán, thói quen đạo đức được con người lựa chọn và đánh giá, xem nó như là việc làm có ý nghĩa tích cực đối với đời sống xã hội, được lương tâm đồng tình và được dư luận biểu dương. * Khái niệm truyền thống và giá trị đạo đức truyền thống. Bất cứ dân tộc nào trên thế giới cũng đều có truyền thống của mình. Truyền thống sau khi hình thành mang tính ổn định tương đối, bởi vì truyền thống là một bộ phận của ý thức xã hội, mà ý thức xã hội luôn chịu sự quy định của tồn tại xã hội. Truyền thống được lưu giữ, kế thừa sẽ tạo nên bản sắc của dân tộc. 9 2.1.2. Những điều kiện về kinh kinh tế - xã hội hình thành giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam Các giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam bắt nguồn từ nền tảng truyền thống hàng nghìn năm của dân tộc, từ những điều kiện tự nhiên và phát triển xã hội. Hệ thống các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam rất phong phú, đa dạng, tiêu biểu gồm có: 1, Tinh thần yêu nước. Đây là giá trị đầu tiên, là thang bậc cao nhất trong hệ thống giá trị đạo đức truyền thống của người Việt Nam. 2, Tinh thần nhân ái là một giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta. Đối với người Việt, tinh thần nhân ái không những biểu hiện đối với dân tộc mình; còn là lòng yêu thương và quý trọng con người bị áp bức trên thế giới và còn bao hàm cả sự khoan dung, vị tha. 3, Tinh thần đoàn kết. Đây là một trong những giá trị đạo đức truyền thống quý báu của nhân dân ta, là nguồn sức mạnh nội sinh của dân tộc ta. 4, Đức tính cần cù, thông minh, sáng tạo. Trong lịch sử hàng nghìn năm, dân tộc Việt Nam đã hội đủ cả ba đức tính “cần cù, thông minh, sáng tạo” với sắc thái riêng, độc đáo. Những đức tính và sắc thái này được hình thành, phát triển trên cơ sở điều kiện địa lý tự nhiên, lịch sử, kinh tế, xã hội, văn hóa của dân tộc Việt Nam và không lặp lại ở bất kỳ dân tộc nào trên thế giới. 5, Tinh thần lạc quan, yêu cuộc sống. Tinh thần lạc quan xuất phát từ niềm tin mãnh liệt vào sức mạnh của con người và dân tộc, nhất là niềm tin vào sự tất thắng của chân lý, chính nghĩa. 2.2. Lối sống, đặc trưng lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay 2.2.1. Quan niệm về lối sống Lối sống, là một thuật ngữ tồn tại phổ biến trong đời sống xã hội; một khái niệm, phạm trù của nhiều ngành khoa học. 10 Để làm sáng tỏ hơn cơ sở lý luận của khái niệm lối sống, cần phân biệt lối sống với mức sống, nếp sống và lẽ sống. Lối sống với mức sống. Lối sống bao hàm cả mặt chất và mặt lượng của hoạt động sống của con người, còn mức sống chỉ rõ số lượng của đời sống, khía cạnh vật chất, kinh tế của con người. Lối sống với nếp sống. Lối sống biểu hiện trong những khuôn mẫu, chuẩn mực xã hội đã định hình và luôn vận động, phát triển cùng với sự vận động, phát triển của xã hội. Nếp sống gồm những cách thức, quy ước đã trở thành thói quen trong sản xuất, sinh hoạt và trong tổ chức đời sống xã hội. Lối sống với lẽ sống. Lối sống của một con người, một nhóm người, biểu hiện cụ thể ở việc giải quyết các mối quan hệ theo hệ giá trị, chuẩn mực xã hội đã được định hình trong hoạt động sống của con người, cộng đồng người. Thực tế đó đòi hỏi mỗi cá nhân, mỗi nhóm xã hội phải lựa chọn cho mình một lối sống phù hợp với thực tế, quá trình này hình thành lẽ sống. Lẽ sống gắn liền với hệ tư tưởng, là thế giới quan, nhân sinh quan của con người; có vai trò “kim chỉ nam” cho cá nhân điều chỉnh hành vi của mình. Từ những vấn đề trên có thể khái quát lối sống là phương thức hoạt động sống của con người được hình thành trong quá trình xây dựng và phát triển trong một chế độ xã hội nhất định; được biểu hiện trong toàn bộ nhận thức, thái độ, hành vi và mối quan hệ của con người trong đời sống chính trị, xã hội, văn hóa, tinh thần và hoạt động giao tiếp hàng ngày, nhằm thực hiện mục tiêu xây dựng đất nước, xây dựng con người hướng tới chân, thiện, mỹ. * Quan niệm lối sống thanh niên Lối sống thanh niên được hình thành trong quá trình xây dựng và phát triển của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và Hội LHTN Việt Nam; thể 11 hiện trong toàn bộ nhận thức, thái độ, hành vi và mối quan hệ trong đời sống chính trị, xã hội, tinh thần của thanh niên, nhằm thực hiện mục tiêu xây dựng tổ chức Đoàn và Hội vững mạnh, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ xung kích để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN. 12 2.2.2. Đặc trưng lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay Những đặc trưng lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay đó là: - Sống có lý tưởng, hoài bão, ước mơ, sẵn sàng đi bất cứ nơi đâu khi Tổ quốc cần vì sự phồn vinh của đất nước. - Sống mực thước theo những giá trị, chuẩn mực của con người mới XHCN. - Sống tự giác, trách nhiệm, trung thực, tích cực, sáng tạo, kiên trung. - Tính cộng đồng, ý thức tập thể, đoàn kết và lạc quan cách mạng. - Đề cao trách nhiệm công dân, tư cách người thanh niên trong mọi hoạt động, mọi lúc, mọi nơi, trong mọi quan hệ xã hội. 2.3. Tính tất yếu kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay 2.3.1. Đặc điểm thanh niên Việt Nam hiện nay Thanh niên Việt Nam (có độ tuổi từ 16 đến 30, theo quy định của Luật Thanh niên) là một tầng lớp xã hội đặc thù, hiện nay có 25.382.161 người chiếm 28,3% dân số cả nước, trong đó nam chiếm 50,8%, nữ chiếm 49,2%. Đây không phải là một tầng lớp xã hội độc lập mà hiện diện trong các giai tầng của xã hội và có mặt ở tất cả các địa phương, các lĩnh vực của đời sống xã hội. Thanh niên là lực lượng hùng hậu, có tiềm năng to lớn, có đóng góp quan trọng trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN. 2.3.2. Tính tất yếu phải kế thừa giá trị đạo đức truyền thống Tính tất yếu kế thừa giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay biểu hiện trên những nội dung sau: 13 Kế thừa là một quy luật có tính phổ quát trong tiến trình vận động, phát triển của mọi sự vật, hiện tượng, trong đó có vấn đề đạo đức. Việc kế thừa giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên hiện nay là vấn đề có tính quy luật để xây dựng và hoàn thiện nhân cách lực lượng kế tục sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc ta. Thứ nhất, Các giá trị đạo đức truyền thống là cơ sở, nền tảng để xây dựng lối sống mới cho thanh niên Việt Nam. Thứ hai, Giá trị đạo đức truyền thống được kế thừa, phát huy sẽ gia nhập cấu trúc nhân cách để trở thành các phẩm chất và lối sống mới của thanh niên Việt Nam. Thứ ba, Bồi dưỡng giá trị đạo đức truyền thống dân tộc để tăng cường động lực chính trị - tinh thần mạnh mẽ trong cố kết dân tộc, củng cố và phát triển tinh thần độc lập, tự chủ, tự tôn dân tộc của thanh niên. Thứ tư, Các giá trị đạo đức truyền thống tạo nền tảng vững chắc trong xây dựng lối sống cho thanh niên, khắc phục hữu hiệu những tác động từ mặt trái của nền KKTT. Kết luận chương 2 Giá trị đạo đức truyền thống là một trong những yếu tố cơ bản trong cấu trúc nhân cách của con người Việt Nam nói chung và thanh niên Việt Nam nói riêng. Những giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp luôn có tác động to lớn và tích cực, điều chỉnh nhận thức và hành vi cá nhân cũng như các quan hệ xã hội theo hướng ngày càng hoàn thiện hơn. Xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay cần hết sức coi trọng việc kế thừa và phát huy, phát triển các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc. Trên cơ sở đó nhằm xây dựng nhân cách cho thế hệ trẻ Việt Nam với những phẩm chất cả đức và tài, hồng và 14 chuyên. Đồng thời, việc kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên hiện nay cần dựa trên các yếu tố điều kiện chính trị - xã hội; đặc trưng, vị trí, vai trò của thanh niên; tình hình phát triển kinh tế - xã hội đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa, nền KTTT và yêu cầu đẩy mạnh sự nghiệp CNH, HĐH, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. 15 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG KẾ THỪA CÁC GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG CHO THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY Trong quá trình nghiên cứu và đánh giá thực trạng kế thừa giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên, tác giả luận án lựa chọn phương pháp tiếp cận chủ yếu thông qua các chủ thể giáo dục, tổ chức hoạt động kế thừa giá trị đạo đức và từ chính chủ thể kế thừa giá trị đạo đức vào xây dựng lối sống cho thanh niên trong những năm qua. 3.1. Những thành tựu và nguyên nhân của việc kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam những năm qua 3.1.1. Những thành tựu kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam những năm qua Thứ nhất, tinh thần yêu nước và lòng tự hào dân tộc luôn được kế thừa và phát huy lên tầm cao mới. Biểu hiện cụ thể: Luôn nhận rõ mục tiêu, lý tưởng chiến đấu vì độc lập, tự do cho Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội, không có biểu hiện mơ hồ về lý tưởng chính trị. Thanh niên có nhận thức tương đối đầy đủ, sâu sắc về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, về chủ nghĩa xã hội; tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với Đảng, với nhân dân; phát huy vai trò là lực lượng xung kích, sẵn sàng chiến đấu hy sinh cho đất nước; không có những biểu hiện lệch lạc, sai trái; tuyệt đối tin tưởng vào thắng lợi của công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo. Thứ hai, công tác tuyên truyền, giáo dục chủ nghĩa anh hùng cách mạng cho thanh niên hướng tới mục đích lý tưởng cao cả, hoài bão, ước mơ lớn, sẵn sàng đi bất cứ nơi đâu khi Tổ quốc cần vì sự phồn vinh của đất nước. 16 Trong những năm qua, Ban Bí thư, Ban Thường vụ, Ban chấp hành Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh chỉ đạo xây dựng và ban hành một số văn bản quan trọng nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho thanh niên. Trong đó trọng tâm là Đề án “Tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh thiếu niên, giai đoạn 2013 - 2020”. Điểm mới trong các nghị quyết và Đề án về “Tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh thiếu niên giai đoạn 2013 - 2017”; Chỉ thị về việc “Tăng cường rèn luyện tác phong, thực hiện lề lối công tác của cán bộ đoàn”; Kết luận về việc tổ chức cuộc vận động “Xây dựng giá trị hình mẫu thanh niên Việt Nam thời kỳ mới”, đã tạo cơ sở cho các cấp bộ đoàn cụ thể hóa theo yêu cầu, điều kiện của địa phương, đơn vị, tìm tòi, thể nghiệm những cách làm mới, có giải pháp đồng bộ, biết lựa chọn trọng tâm, trọng điểm để triển khai chủ đề công tác; bước đầu tạo chuyển biến tích cực trong nhận thức, lối sống của thanh niên. Thứ ba, phong trào thanh niên được phát triển sâu, rộng góp phần phát huy tinh thần đoàn kết, nhân ái và đức tính cần cù, thông minh, sáng tạo của thanh niên vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Thành tựu của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đạt được qua các phong trào lớn được phát động và được đông đảo đoàn viên thanh niên hưởng ứng thực hiện trong những năm qua đổi mới vừa qua, có thể khái quát trên những kết quả chủ yếu sau: Đó là phong trào “Tuổi trẻ xung kích, sáng tạo xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” (1987-1992); “Thanh niên lập nghiệp” và “Tuổi trẻ giữ nước" (1993-2002); Thi đua tình nguyện xây dựng và bảo vệ Tổ quốc" (2002-2007); "5 xung kích phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc" và "4 đồng hành với thanh niên lập thân, lập nghiệp" (2007 đến nay). Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, nhiệm kỳ 2012 - 2017 17 đã đề ra một số chương trình, đề án lớn, trong đó đã và tiếp tục triển khai có hiệu quả “Đề án tăng cường công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh thiếu nhi trong giai đoạn hiện nay”. Thứ tư, Đảng và Nhà nước thường xuyên quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo đối với công tác thanh niên tạo cơ sở nâng cao hiệu quả kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam. Trong quá trình lãnh đạo đất nước tiến hành sự nghiệp đổi mới, Đảng ta luôn đề cao vai trò, vị trí của thanh niên, xác định thanh niên là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp CNH, HĐH đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng CNXH. Thanh niên được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược bồi dưỡng, phát huy nhân tố và nguồn lực con người. Chăm lo, phát triển, thanh niên vừa là mục tiêu, vừa là động lực bảo đảm cho sự ổn định và phát triển vững bền của đất nước. Tại Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá VII), Đảng đã ban hành Nghị quyết “Về công tác thanh niên trong thời kỳ mới” (số 04-NQ/HNTW, ngày 14/01/1993) là một chủ trương quan trọng có tính quyết định, làm chuyển biến mạnh mẽ tình hình thanh niên, công tác đoàn và phong trào thanh niên. Nghị quyết Hội nghị lần thứ bảy Ban chấp hành Trung ương (khóa X) “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH” (số 07-NQ/HNTW, ngày 30/7/1994) đã xác định đặt thanh niên ở vị trí trung tâm trong chiến lược bồi dưỡng, phát huy nhân tố và nguồn lực con người. Thứ năm, tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và Hội LHTN Việt Nam luôn có sự đổi mới trong lãnh đạo, chỉ đạo, đã góp phần quan trọng nâng cao hiệu quả việc kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam. Trong hơn 30 năm đổi mới đất nước, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy đảng, chính quyền các cấp, tổ chức Đoàn TNCS 18 Hồ Chí Minh và Hội LHTN Việt Nam với vai trò nòng cốt chính trị của đội ngũ đoàn viên, thanh niên đã nỗ lực triển khai và phối hợp triển khai thực hiện công tác thanh niên và phong trào thanh niên, trong đó có việc kế thừa giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên. Các tổ chức Đoàn thanh niên luôn chú trọng giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức cách mạng, truyền thống, lịch sử dân tộc, văn hoá, lối sống, ý thức chấp hành pháp luật cho thanh niên. Xác định nội dung xuyên suốt trong công tác giáo dục của Đoàn là bồi đắp lý tưởng, ước mơ, hoài bão, niềm tin, khát vọng cao đẹp của thanh niên đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới; góp phần hình thành lớp thanh niên ưu tú trên mọi lĩnh vực, kế thừa trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc, “vừa hồng, vừa chuyên” theo tư tưởng của Bác Hồ kính yêu. 3.1.2. Nguyên nhân của những thành tựu kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam 3.3.1.1. Nguyên nhân chủ quan Đảng và Nhà nước ta có đường lối, chủ trương, chính sách đổi mới về công tác giáo dục, bồi dưỡng con người mới XHCN, đặc biệt về công tác thanh niên trong tình hình mới. Các tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và Hội LHTN Việt Nam luôn chú trọng công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống cho sinh viên. Ảnh hưởng tích cực những tấm gương tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của đội ngũ giảng viên, bạn bè, sự gương mẫu của những người xung quanh. Sự nỗ lực phấn đấu không ngừng nghỉ của mỗi thanh niên trong quá trình tự học tập, rèn luyện. 3.3.1.2. Nguyên nhân khách quan 19 Tác động của xu hướng hội nhập quốc tế và cơ chế thị trường thanh niên nước ta có dịp giao lưu với thanh niên các nước, đồng thời học hỏi và tiếp thu những giá trị mới mà trong truyền thống của dân tộc ta cần được bổ sung. Khi kinh tế phát triển, đời sống vật chất được nâng cao điều này tạo điều kiện cho thanh niên phát huy tốt những giá trị đạo đức truyền thống. Các phương tiện thông tin đại chúng những năm đổi mới vừa qua đã có những đóng góp quan trọng với việc tuyên truyền, phổ biến, định hướng chuẩn mực giá trị đạo đức, lối sống trong các đối tượng thanh niên. 3.2. Một số hạn chế và nguyên nhân của việc kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam những năm qua 3.2.1. Một số hạn chế của việc kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam Thứ nhất, không ít thanh niên thiếu tinh thần trách nhiệm xã hội, sống thiếu lý tưởng, giảm sút niềm tin, ít quan tâm đến tình hình đất nước; họ giam hãm mình trong cái tôi của chủ nghĩa cá nhân. Thứ hai, có những thanh niên tuyệt đối hóa giá trị vật chất, xem nhẹ hay hạ thấp giá trị tinh thần; đề cao quá mức giá trị hiện đại, xem nhẹ giá trị truyền thống. Thứ ba, do tác động mặt trái của toàn cầu hóa và KTTT, một bộ phận thanh niên lười học, sống đua đòi, xa rời những giá trị truyền thống lao động cần cù sáng tạo của dân tộc. Thứ tư, một bộ phận thanh niên còn có thái độ thụ động, lười suy nghĩ, ngại khó, ngại khổ. Thứ năm, phương thức hoạt động của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và Hội LHTN Việt Nam đổi mới còn chậm. Cơ sở vật chất, nguồn lực dành cho hoạt động của thanh niên còn nhiều k