Tóm tắt Luận án Định hướng giá trị nghề nghiệp của học viên sĩ quan trong các học viện, nhà trường quân đội khu vực phía bắc hiện nay

HỘI Người hướng dẫn khoa học: GT.TS ĐẶNG CẢNH KHANH Phản biện 1: GS.TS. Hoàng Bá Thịnh Phản biện 2: PGS.TS. Vũ Hào Quang Phản biện 3: PGS.TS. Trần Thị Minh Ngọc Luận án sẽ được vào vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện tại: Học viện Khoa học Xã hội Vào hồi..giờ, ngày.tháng.. năm 2017 Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia Việt Nam - Thư viện Học viện Khoa học Xã hội 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của luận án Giá trị và định hướng giá trị (ĐHGT) luôn là vấn đề được xã hội quan tâm, thu hút nhiều nhà khoa học, nhiều tổ chức tham gia nghiên cứu vì nó là một trong những vấn đề cơ bản về lý luận lại có ý nghĩa thực tiễn to lớn. Từ năm 1986 đến nay, công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam Xã hội Chủ nghĩa (XHCN) của Đảng và nhân dân ta đã và đang thu được nhiều thành tựu hết sức to lớn trên tất cả các lĩnh vực: kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội tạo ra những biến đổi xã hội kéo theo đó là sự biến đổi về hệ thống các giá trị, thang giá trị, thước đo giá trị, ĐHGT trong đó có định hướng giá trị nghề nghiệp (ĐHGTNN). Trong xã hội xuất hiện những mâu thuẫn, xung đột về giá trị trong đó có GTNN của nhóm học viên sĩ quan (HVSQ) quân đội. Năm 1982, Đảng, Nhà nước, Quân đội chủ trương tuyển sinh quân sự cho phép thanh niên có trình độ trung học phổ thông được đăng ký thi tuyển vào các học viện, nhà trường quân sự, được đào tạo để trở thành sĩ quan quân đội có trình độ học vấn cao đẳng, đại học, sau đại học. Chủ trương này khuyến khích những thanh niên ưu tú thi và các nhà trường quân đội để trở thành sĩ quan quân đội. Trong quá trình học tập, rèn luyện một số học viên không xác định được GTNN của mình. Vì vậy, những học viên này chưa thật sự tích cực, tự giác, tu dưỡng học tập, rèn luyện; yêu nghề, yên tâm gắn bó với nghề, thậm chí một số học viên học đến năm thứ ba, thứ tư vẫn làm đơn xin ra quân, có trường hợp còn cố tình vi phạm kỷ luật để được ra quân. Do vậy, nghiên cứu nhận diện thực trạng ĐHGTNN của HVSQ trên cơ sở đó tiếp tục giáo dục, ĐHGTNN cho học viên là vấn đề cấp thiết. Sự ĐHGTNN cho học viên của các tổ chức, lực lượng đặc biệt là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, chỉ huy, quản lý ở các đơn vị quản lý học viên trong các nhà trường quân đội còn những bất cập về nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục, ĐHGTNN cần điều chỉnh sao cho phù hợp với sự tự định hướng của HVSQ để họ đi đúng hướng, nhận thức đúng về GTNN, yên tâm học tập, công tác, gắn bó với nghề nghiệp quân sự. Học viên trong các học viện, nhà trường trong quân đội chính là lực lượng đông đảo kế cận, bổ sung trực tiếp cho đội ngũ cán bộ, sĩ quan quân đội. Do vậy, ĐHGTNN của họ ngay từ khi ngồi trên ghế nhà trường là một bảo đảm quan trọng đối với sự trưởng thành của mỗi cá nhân khi ra trường, cũng như đối với nhiệm vụ xây dựng quân đội theo hướng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Nghiên cứu ĐHGTNN của HVSQ sẽ đóng góp cơ sở thực tiễn quan trọng cho việc hoạch định chính sách giáo dục đào tạo được đội ngũ tri thức quân sự trẻ đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Cho đến nay ở Việt Nam chưa có các nghiên cứu chuyên sâu, toàn diện về ĐHGTNN ở nhóm HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội theo tiếp cận xã hội học. 2 Từ những lý do trên, việc lựa chọn và triển khai nghiên cứu đề tài: “Định hướng giá trị nghề nghiệp của học viên sĩ quan trong các học viện, nhà trường quân đội khu vực phía Bắc hiện nay” có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về ĐHGTNN của HVSQ quân đội. Trên cơ sở đó, đề xuất một số giải pháp ĐHGTNN cho HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội khu vực phía Bắc hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ một số vấn đề lý luận về ĐHGTNN của HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội khu vực phía Bắc. - Phân tích thực trạng ĐHGTNN của HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội khu vực phía Bắc hiện nay. - Phân tích lý do lựa chọn NNQS, những nhân tố tác động đến ĐHGTNN của HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội khu vực phía Bắc. - Đề xuất những giải pháp cơ bản ĐHGTNN cho HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội khu vực phía Bắc hiện nay. 3. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu của luận án *Đối tượng nghiên cứu: ĐHGTNN của HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội khu vực phía Bắc. * Khách thể nghiên cứu: Khách thể nghiên cứu được lựa chọn là 4 nhóm HVSQ thuộc 4 học viện, nhà trường trong quân đội bao gồm: Nhóm HVSQ chính trị, nhóm HVSQ quân sự, nhóm HVSQ hậu cần và nhóm HVSQ kỹ thuật ở cấp phân đội1 và một số cán bộ lãnh đạo quản lý, giảng viên, cán bộ quản lý học viên tại các địa bàn được chọn. * Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi về không gian: học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội tại 4 học viện, nhà trường quân đội khu vực phía Bắc: Học viện Hậu cần, Học viện Kỹ thuật quân sự, Trường Sĩ quan Chính trị, Trường Sĩ quan Lục quân 1. Thời gian khảo sát: 2015. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Phương pháp luận Nghiên cứu dựa trên quan điểm, phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để tìm hiểu, nhận thức các vấn đề nghiên cứu. 4.2. Phương pháp thu thập thông tin Luận án sử dụng các phương pháp thu thập thông tin: Phương pháp phân tích tài liệu; Phương pháp trưng cầu ý kiến; Phương pháp phỏng vấn sau; Phương pháp quan sát; Phương pháp điều tra chọn mẫu trong xã hội học. 1 Phân đội là tên gọi chung các đơn vị lực lượng vũ trang cỡ tiểu đội (7-9-12 người) đến tiểu đoàn (300-500 người) và tương đương, có tổ chức ổn định và biên chế đồng nhất trong mỗi quân chủng, binh chủng, bộ đội chuyên môn, và thường nằm trong những đơn vị lớn hơn. Học viên cấp phân đội trong các học viện, nhà trường quân sự là những người được tuyển chọn từ nhiều nguồn (học sinh đã tốt nghiệp THPT, thanh niên, hoặc quân nhân trong các đơn vị quân đội .v.v) qua các kỳ tuyển sinh quân sự. 3 4.3. Phương pháp điều tra chọn mẫu * Chọn địa bàn khảo sát: Địa bàn nghiên cứu được chọn theo phương pháp chọn mẫu có chủ đích cụ thể như sau: - Chọn Trường Sĩ quan Chính trị đại diện cho nhóm HVSQ chính trị. - Chọn Trường Sĩ quan Lục quân 1 đại diện cho nhóm HVSQ quân sự. - Chọn Học viện Hậu cần đại diện cho nhóm HVSQ hậu cần. - Chọn Học viện Kỹ thuật Quân sự đại diện cho nhóm HVSQ kỹ thuật. * Chọn dung lượng mẫu định lượng: Số lượng học viên cấp phân đội đang được đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội được xem là tài liệu mật cho nên, trong nghiên cứu này tác giả xin không đưa ra số lượng cụ thể mà sẽ sử dụng một con số ước tính (trên cơ sở thực tế). Theo những báo cáo tác giả có được, số lượng HVSQ cấp phân đội được đào tạo ở 4 học viện, nhà trường quân đội thời điểm khảo sát (năm 2015) là ngang nhau, số lượng học viên trong một khóa học (gồm học viên của năm thứ nhất, năm thứ hai, năm thứ ba và năm thứ tư cũng chênh lệch nhau không đáng kể). Do vậy, chúng tôi chọn mẫu với giả thiết là số lượng học viên ở các học viện, nhà trường là bằng nhau, số lượng học viên năm thứ hai và năm thứ tư cũng được xem là ngang bằng nhau. Do vậy, để bảo tính đại diện cho tổng thể với độ tin cậy là r = 0,95; phạm vi sai số ước lượng là m = 0,035 chúng tôi tính được cỡ mẫu cần khảo sát là 800 phiếu. * Chọn đơn vị mẫu định tính: Theo phương pháp ngẫu nhiên hệ thống. * Chọn dung lượng mẫu định tính: Đơn vị mẫu phỏng vấn sâu được chọn theo phương pháp chọn mẫu có chủ đích. Cơ cấu mẫu nghiên cứu đính tính bao gồm các nhóm với số lượng cụ thể: Cán bộ lãnh đạo, quản lý: 8 ca; Giảng viên/giáo viên: 8 ca; Cán bộ quản lý giáo dục (hoặc cán bộ tuyên huấn phụ trách mảng giáo dục) và cán bộ quản lý học viên:16 ca;HVSQ: 32 ca. Tổng cộng: 64 ca. Như vậy, tổng số người tham gia cung cấp thông tin cả định lượng và định tính cho đề tài là: 800 + 64 = 864 người. 4.4. Phương pháp xử lý thông tin - Những bảng hỏi định lượng được xử lý trên máy tính bằng phần mềm SPSS 20.0. Những số liệu định lượng được xử lý dưới dạng tần suất và các tương quan, kiểm định Chi-Squaretests nhằm so sánh, đánh giá mối tương quan giữa các biến số ở nhiều khía cạnh khác nhau. Phép phân tích nhân tố khám phá được áp dụng để tìm ra lý do lựa chọn NNQS của nhóm HVSQ. Phương pháp phân tích anova kết hợp với kiểm định Chi-squaretest nhằm đánh giá những yếu tố có ảnh hưởng đến ĐHGTNN của HVSQ quân đội. - Những thông tin thu được từ các phỏng vấn sâu được xử lý phân chia thông tin theo các nhóm chủ đề cụ thể phục vụ mục tiêu nghiên cứu, góp phần làm sâu, rõ hơn các nội dung nghiên cứu của luận án. 4 4.5. Câu hỏi nghiên cứu - Thực trạng ĐHGTNN của HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội hiện nay ra sao? Hay HVSQ quân đội có nhận thức, thái độ, hành vi như thế nào đối với nghề nghiệp và những GTNNQS? - HVSQ quân đội lựa chọn NNQS vì những lý do nào? Nhân tố nào có ảnh hưởng, chi phối đến lý do lựa chọn NNQS của học viên? - HVSQ có nguyện vọng gì về nghề nghiệp – việc làm khi ra trường, nguyện vọng của họ chịu sự ảnh hưởng bởi các nhân tố nào? - Những nhóm nhân tố nào tác động đến ĐHGTNN của HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội giai đoạn hiện nay? - Giải pháp nào để ĐHGTNN góp phần ổn định nghề nghiệp cho HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội nói riêng và xây dựng quân đội ngày càng chuyên nghiệp, vững mạnh nói chung? 4.6. Giả thuyết nghiên cứu - Đa số HVSQ quân đội có nhận thức, thái độ tốt, có hành vi tích cực trong quá trình học tập, rèn luyện, xây dựng những GTNN mà họ lựa chọn. Song, vẫn có một bộ phận học viên do hiểu biết hạn chế về NNQS nên đã có nhận thức, thái độ và hành vi chưa tích cực trong quá trình học tập, rèn luyện. - HVSQ quân đội lựa chọn NNQS vì nhiều lý do khác nhau song những lý do chính xuất phát từ sự yêu thích NNQS, tinh thần yêu nước và lòng tự hào nghề nghiệp; sự phù hợp giữa năng lực với NNQS; địa vị xã hội và những giá trị vật chất mà NNQS mang lại. Sự lựa chọn NNQS của HVSQ quân đội chịu sự ảnh hưởng mạnh mẽ bởi các nhân tố như ngành học, mức sống của gia đình và nghề nghiệp chính của cha. - Đa số HVSQ quân đội có nguyện vọng được làm việc ở gần nhà, ở các thành phố lớn, có môi trường làm việc thuận lợi v.v... song họ vẫn nghiêm chỉnh chấp hành theo sự phân công công việc của tổ chức. Nguyện vọng của HVSQ sau khi ra trường chịu sự tác động của đặc điểm cá nhân, đặc điểm gia đình học viên. - ĐHGTNN của HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội chịu sự tác động mạnh của các nhân tố khách thuộc về chủ thể như đặc điểm gia đình, đặc điểm cá nhân của học viên và nhóm các nhân tố khách thể trong đó nhóm những nhân tố về chủ thể có ảnh hưởng mạnh nhất. 5 4.7. Khung phân tích * Biến số độc lập: - Năm học viên đang học - Ngành học của HVSQ (nhóm sĩ quan) - Dân tộc - Địa bàn cư trú của gia đình học viên - Mức sống của gia đình học viên - Truyền thống gia đình - Nghề nghiệp chính của cha/mẹ học viên - Các nhóm xã hội – nhóm bạn - Môi trường hoạt động quân sự * Biến số can thiệp: - Môi trường Kinh tế - Chính trị - Xã hội: Bao gồm nhiều nhân tố khác nhau tuy nhiên luận án chỉ tập trung phân tích những nhân tố cơ bản: Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; nền kinh tế thị trường định hướng XHCN; các tổ chức chính trị xã hội, sự phát triển của Khoa học và Công nghệ; phương tiện truyền thông đại chúng... tác động đến ĐHGTNN của HVSQ. * Biến số phụ thuộc: - ĐHGTNN của HVSQ quân đội. ĐHGTNN của HVSQ quân đội được thể hiện ở nhận thức về nghề nghiệp và GTNN; thái độ với nghề nghiệp và GTNN; những hành động củng cố, xây dựng các GTNN; nguyện vọng nghề nghiệp – việc làm của HVSQ khi ra trường. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án - Tổng quan tình hình nghiên cứu từ các nghiên cứu đi trước, xây dựng hệ khái niệm công cụ, lựa chọn các lý thuyết xã hội học, xây dựng khung phân tích áp dụng nghiên cứu ĐHGTNN của HVSQ quân đội – một nhóm xã hội nghề nghiệp đặc thù theo tiếp cận xã hội học. 6 - Cung cấp bức tranh chung về thực trạng ĐHGTNN của HVSQ trong các học viện nhà trường quân đội, những nhân tố tác động đến quá trình ĐHGTNN, động cơ lựa chọn nghề nghiệp, mong muốn/nguyện vọng về nghề nghiệp/việc làm sau khi ra trường của nhóm HVSQ quân đội dưới góc nhìn xã hội học. - Đề xuất một số nhóm giải pháp góp phần ĐHGTNN cho nhóm HVSQ quân đội giúp họ yên tâm, gắn bó với NNQS, hơn nữa góp phần nâng cao tính chuyên nghiệp của nghề này. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận - Góp phần bổ sung thêm những vấn đề lý luận, lý thuyết xã hội học quân sự nói chung và nghiên cứu về nghề nghiệp, ĐHGTNN trong lĩnh vực quân sự theo hướng tiếp cận xã hội học nói riêng. - Bổ sung và làm rõ thêm những khái niệm về chủ đề NNQS, ĐHGTNNQS dưới góc độ xã hội học. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn - Cho thấy bức tranh về trạng ĐHGTNNQS của nhóm HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội khu vực phía Bắc giai đoạn hiện nay dưới góc độ xã hội học; những lý do lựa chọn NNQS và những nhân tố tác động đến sự lựa chọn NNQS ở HVSQ; những nhân tố tác động đến ĐHGTNN của nhóm HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội hiện nay; nguyện vọng về nghề nghiệp – việc làm của học viên khi ra trường và những nhân tố ảnh hưởng đến nguyện vọng của họ. - Đề xuất một số giải pháp góp phần giáo dục, ĐHGTNN cho HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội. - Luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho nghiên cứu, giảng dạy về xã hội học, xã hội học quân sự và giáo dục, ĐHGTNN trong các nhà trường quân đội. 7. Cơ cấu của luận án Ngoài phần Tài liệu tham khảo, Phụ lục, Luận án gồm phần Mở đầu, 4 chương: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu; Chương 2. Cơ sở lý luận của luận án; Chương 3. Thực trạng ĐHGTNN của HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội khu vực phía Bắc hiện nay; Chương 4. Lý do lựa chọn, quá trình ổn định nghề nghiệp, những nhân tố ảnh hưởng và giải pháp ĐHGTNN cho HVSQ trong các học viện, nhà trường quân đội khu vực phía Bắc và phần Kết luận và khuyến nghị. CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Hướng nghiên cứu về giá trị với tư cách là một vấn đề cơ bản, thời sự và là mối quan tâm của mỗi quốc gia trong một thế giới đầy biến đổi Những nghiên cứu về giá trị đã được các nhà xã hội học nghiên cứu từ những năm đầu của thế kỷ XX, khi hai nhà xã hội học F.W.Znaniecky (1882 - 1958) và W.I. Thomas (1863 - 1947) dùng để phân tích về nhân tố tích cực đóng vai trò quyết định hành vi của chủ thể trong tác phẩm nổi tiếng “The 7 Polish Peasant in Europe and American” (1918) (Những người nông dân Ba Lan ở Châu Âu và Mỹ). Sau đó, nhiều nhà nghiên cứu đã nghiên cứu, bàn luận về chủ đề này như: CL.Kluckhohn, Parsons, Ronald Inglehart, G.Endrweit, G.Trommsdorff, J.Macionis, Tsunéabero Makiguchi, Hồ Chí Minh, Trần Văn Giàu, Phạm Minh Hạc, Đặng Cảnh Khanh, Hồ Sĩ Quý, Nguyễn Quang Uẩn v.v Mặc dù tiếp cận giá trị từ nhiều hướng nghiên cứu khác nhau, song các tác giả đều cho rằng giá trị vừa mang tính cá nhân vừa mang tính tập thể (nhóm) và có ảnh hưởng tới việc lựa chọn cách thức, phương tiện, mục tiêu của hành động. Hay giá trị chi phối hành động của các cá nhân và của nhóm xã hội. Các tác giả cũng khẳng định vai trò hết sức quan trọng của giá trị trong cuộc sống của mỗi cá nhân và sự phát triển mỗi quốc gia và xã hội. Vì thế cho nên nhiều chương trình hoạt động, nghiên cứu về giá trị nhằm xây dựng những chiến lược/chương trình giáo dục giá trị cho người dân của nhiều nước trên thế giới và Việt Nam đã được triển khai mạnh mẽ.Vì vậy, nghiên cứu về giá trị vừa là vấn đề cơ bản vừa là vấn đề thời sự và là mối quan tâm của mỗi quốc gia trong một thế giới đầy biển đổi. 1.2. Nghiên cứu về định hướng giá trị và định hướng giá trị nghề nghiệp quân sự 1.2.1. Nghiên cứu về định hướng giá trị và định hướng giá trị nghề nghiệp nói chung Chủ đề ĐHGT và ĐHGTNN được nhiều quốc gia quan tâm nghiên cứu từ những năm 70 của thế kỷ XX, những nghiên cứu trong giai đoạn này chủ yếu tập trung nghiên cứu ĐHGT của thanh niên trong mối tương quan với các thế hệ bố mẹ, ông bà và sự ảnh hưởng của những biến đổi xã hội đến ĐHGT của nhóm xã hội này. Ở Việt Nam từ năm 1991-1995, có nhiều đề tài cấp Nhà nước nghiên cứu về con người, giá trị và ĐHGT được triển khai. Những nghiên cứu của các tác giả Thái Duy Tuyên, Nguyễn Quang Uẩn, Trần Xuân Vinh v.v đã cho thấy bức tranh khá sinh động về ĐHGT của thanh niên trong nghề nghiệp và việc làm ở Việt Nam những năm 90 của thế kỷ XX nhưng nó vẫn còn nguyên giá trị đối với thanh niên Việt Nam giai đoạn hiện nay. Các tác giả này khẳng định, ĐHGT của thanh niên Việt Nam nói riêng và toàn xã hội nói chung đang có sự biến đổi mạnh mẽ, bên cạnh những giá trị truyền thống vẫn được duy trì đồng thời xuất hiện xu hướng chạy theo lợi ích cá nhân, coi nhẹ lợi ích tập thể, phai nhạt lý tưởng. Đặc biệt, vấn đề nghề nghiệp - việc làm được thanh niên hết sức quan tâm tuy nhiên, định hướng nghề nghiệp, ĐHGTNN của thanh niên còn những hạn chế nhất định cần có sự quan tâm của Nhà nước về định hướng nghề nghiệp, đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho thanh niên. Những nghiên cứu của các tác giả Đặng Cảnh Khanh (2006), Phạm Minh Hạc (2007), Vũ Hào Quang (2001), Phạm Tất Thắng (2008), Trần Thị Phụng Hà (2014), Lãnh Thị Bích Hòa (2009), Lã Thị Thu Thủy (2009), nghiên cứu của 8 Viện Xã hội học, Trung tâm Đánh giá và Kiểm định Chất lượng giáo dục (2008) những năm gần đây chủ yếu tập trung phân tích ĐHGT, ĐHGT nhân cách và ĐHGTNN, nguyện vọng/nhu cầu về nghề nghiệp - việc làm của nhiều nhóm xã hội khác nhau song chủ yếu tập trung vào nhóm thanh niên/học sinh/sinh viên và những yếu tố ảnh hưởng đến ĐHGT nói chung và ĐHGTNN nói riêng nhóm thanh niên/học sinh/sinh viên. Có thể thấy những năm gần đây chủ đề nghiên cứu về ĐHGT, ĐHGTNN của giới trẻ, đặc biệt là học sinh/sinh viên đã được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Tuy nhiên, chủ yếu là hướng tiếp cận tâm lý học, những nghiên cứu theo hướng tiếp cận xã hội học còn ít, nghiên cứu ĐHGTNN của HVSQ theo hướng tiếp cận này gần như vắng bóng. Mặt khác, đa số các nghiên cứu chưa quan tâm nhiều đến việc phân tích ĐHGTNN trong mối tương quan với các biến số độc lập như đặc điểm cá nhân (tuổi, ngành học, dân tộc, tôn giáo), đặc điểm gia đình (địa bàn cư trú, mức sống gia đình, truyền thống gia đình, nghề nghiệp chính của cha/mẹ). Đây là những khoảng trống cần được bổ sung ở các nghiên cứu mới về chủ đề này. 1.2.2. Những nghiên cứu về định hướng giá trị nghề nghiệp quân sự Những nghiên cứu về ĐHGTNNQS không nhiều. Những công trình tác giả thu thập được của một số tác giả trong và ngoài nước bao gồm các bài viết, đề tài, luận văn, luận án. Nghiên cứu của các tác Charles A. Cotton (1981), Henning Sorensen (1994), Nguyễn Đình Thắng (2009), Lại Ngọc Hải (2002), Nguyễn Thanh Phong, Đặng Văn Danh, Thân Trung Dũng (2008), Phạm Xuân Hảo (2003), Vũ Cao Huân (2007) đã khai thác sâu những khía cạnh về ĐHGTNNQS. Nếu như tác giả Charles A. Cotton tìm hiểu mối quan hệ giữa những thể chế và GTNN trong quân đội tình nguyện Canada, động cơ nhập ngũ; thái độ đối với phụ nữ trong các đơn vị chiến đấu, sự hài lòng của người lính với công việc trong quân đội, xu hướng thái độ của quân nhân trong các cơ sở quân sự cụ thể như thế nào thì nghiên cứu của tác giả Henning Sorensen đi sâu nghiên cứu cơ cấu quân đội, xu hướng biến đổi của NNQS tại Mỹ trong những năm cuối của thế kỷ XX trên cả bình diện lý thuyết và thực tiễn; các nghiên cứu của các tác giả Việt Nam lại tập trung tìm hiểu nhận thức, thái độ, hành vi của sĩ quan quân đội hoặc HVSQ quân đội đối với những GTNN quân sự, những yếu tố tác động đến quá trình ĐHGTNN ở các nhóm này. Tuy nhiên, chưa có đề tài nào tiếp cận theo hướng xã hội học đi sâu nghiên cứu ĐHGTNN của HVSQ quân đội - một nhóm xã hội đặc thù, học tập, làm việc trong một môi trường lao động đặc thù, ở một lĩnh vực nghề nghiệp đặc biệt. 9 1.3. Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến định hướng giá trị, định hướng giá trị nghề nghiệp 1.3.1. Đặc điểm cá nhân của học viên ảnh hướng đến định hướng giá trị nghề nghiệp của học viên sĩ quan Mặc dù các nghiên cứu được thực hiện ở các nhóm xã hội khác nhau với cách tiếp cận khác nhau xong các tác giả Donna Dunning (2010), Marius Gerber, Anette Wittekind, Gudela Grote, Bruno Staffelbach (2009), Nguyễn Thanh Phong, Đặng Văn Danh, Thân Trung Dũng (2008), Trần Văn Quí, Cao Hào Thi (2009) đều cho rằng, yếu tố đặc điểm cá nhân như tuổi, giới tính, năm học, ngành học v.v của học sinh, sinh viên, học viên có ảnh hưởng đến ĐHGTNN của họ. 1.3.2. Đặc điểm gia đình ảnh hưởng đến định hướng giá trị nghề nghiệp của học viên sĩ quan Các nghiên cứu về đặc điểm của gia đình ảnh hưởng đến ĐHGTNN chủ yếu được tiếp cận dưới giác độ tâm lý học. Song dù được tiếp cận ở giác độ nào thì nghiên cứu của các tác giả Đặng Cảnh Khanh và Lê Thị Quý (2009), Lê Ngọc Văn (1998), Nguyễn Khắc Viện (1996), Phạm Gia Cường (1998), Phạm Thu Phương (2004), Mark A.McKnight (2009), Harry K.Schwarzweller (1985), Huỳnh Trường Huy và La Nguyễn Thùy Dung (2011), Lê Trần Thiên Ý, Nguyễn Hồ Anh Khoa, Mã Bình Phú (2013) đều cho rằng, những nhân tố liên quan đến đặc điểm gia đình như: mức sống gia đình, địa bàn cư trú, học vấn, nghề nghiệp của cha\ mẹ, giáo dục gia đình, truyền thống của gia đình, thu nhập, điều kiện làm việc, môi trường làm việc, chính sách ưu đãi của địa phương hay doanh nghiệp v.v... có ảnh hưởng mạnh mẽ đến ĐHGTNN, định hướng chọn nơi làm việc sau khi ra trường của thế hệ trẻ nói chung và HVSQ quân đội nói riêng. Tuy nhiên, vấn đề này còn ít có những nghiên cứu chuyên sâu theo tiếp cận xã hội học ở nhóm học viên trong các học viện, nhà trường quân đội. 1.3.3. Nhóm xã hội - nhóm bạn và những tác động từ các phương tiện thông tin đại chúng Mối quan hệ giữa nhóm xã hội - nhóm bạn và các phương tiện truyền thông đại chúng với ĐHGTNN là chủ đề được các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm tìm hiểu. Những nghiên cứu đã cho thấy, nhân tố xã hội - nhóm bạn và các phương tiện thông tin đại chúng có ảnh hưởng mạnh mẽ đến ĐHGTNN của sinh viên, học viên trên cả hai bình diện tích cực và tiêu cực trong bối cảnh hiện nay. Những yếu tố này có sự ảnh hưởng tương hỗ lẫn nhau. Khi tìm hiểu về ĐHGT hay ĐHGTNN của học viên /sinh viên chúng ta không thể bỏ qua những nhân tố quan trọng này. 10 1.3.4. Môi trường hoạt động quân sự ảnh hưởng đến định hướng giá trị nghề nghiệp của học viên sĩ quan Các nghiên cứu tác giả Nguyễn Đình Thắng (2009), Nguyễn Thanh Phong, Đặng Văn Danh, Thân Trung Dũng (2008), Nguyễn Văn Sơn (2012) đều cho rằng, các yếu tố của môi trường hoạt động quân sự có ảnh hưởng mạnh mẽ đến ĐHGTNN của HVSQ quân đội. Nhìn chung có rất ít nghiên cứu đề cập đến nội dung này. Đây là khoảng trống để luận án làm rõ hơn. 1.3.5. Những thành tựu đổi mới, sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, chính sách đối với nhóm sĩ quan quân đội tác động đến định hướng giá trị nghề nghiệp của học viên sĩ quan Kết quả nghiên cứu của các tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn (1995), Lê Đức Phúc (1995), Nguyễn Đình Thắng (2009), Nguyễn Thanh Phong, Đặng Văn Danh, Thân Trung Dũng (2008) đều có cùng quan điểm khi cho rằng, ĐHGTNN quân sự luôn chịu sự ảnh hưởng mạnh mẽ bởi chủ trương, đường lối, chính sách của ĐCSVN đối với việc xây dựng và phát triển Quân đội Nhân dân Việt Nam trong từng giai đoạn lịch sử. Bên cạnh đó những nhân tố như tình hình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước; âm mưu thủ đoạn của kẻ thù; chính sách của Đảng và Nhà nước đối với sĩ quan quân đội có ảnh hưởng mạnh đến nhận thức, thái độ, hành vi của sĩ quan, HVSQ về NNQS. 1.4. Nghiên cứu các chủ đề gần với định hướng giá trị nghề nghiệp Có nhiều nghiên cứu gần với chủ đề ĐHGTNN như xu hướng nghề nghiệp, động cơ nghề nghiệp, động cơ học tập, việc làm của học viên, sinh viên khi ra trường, tư vấn - hướng nghiệp cho học sinh/sinh viên v.v trong đó có đề cập đến chủ đề giá trị, ĐHGT như là những thành tố quan trọng có ảnh hưởng đến động cơ nghề nghiệp, động cơ học tập, những mong muốn về nghề nghiệp – việc làm của các nhóm đối tượng này. Những nghiên cứu này góp phần tăng thêm những bằng chứng khoa học cả về lý luận và thực tiễn cho nội dung nghiên cứu ở những phần tiếp theo của luận án. 11 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA LUẬN ÁN 2.1. Hệ khái niệm công cụ Tác giả luận án đã phân tích và thao tác hóa 8 khái niệm công cụ phục vụ quá trình nghiên cứu luận án: 2.1.1. Giá trị Giá trị là những gì mà con người ta ưa thích, ham muốn, cho là quan trọng, là đáng có trong cuộc sống, nó có ảnh hưởng tới việc lựa chọn các phương thức, phương tiện hoặc mục tiêu của hành động. 2.1.2. Giá trị nghề nghiệp GTNNQS chính là sự thừa nhận, đánh giá của của cá nhân và xã hội đối với nghề nghiệp quân sự, là cơ sở để cá nhân lựa chọn những GTNN phù hợp với bản thân và đáp ứng yêu cầu của quân đội. 2.1.3. Định hướng giá trị ĐHGT là sự hướng dẫn và thái độ hiện có để lựa chọn các giá trị vật chất và tinh thần. Nó cũng là cơ sở tư tưởng, đạo đức, thẩm mỹ để con người xác định mục đích chủ yếu của cuộc sống và sự lựa chọn những phương tiện cơ bản để thực hiện mục đích ấy; là sự tìm kiếm, lựa chọn, sắp xếp các giá trị theo một thang bậc từ thấp đến cao phù hợp với hoạt động của các chủ thể tham gia hoạt động xã hội; là thái độ, trách nhiệm, cách thức hành động để đạt được giá trị; là cơ sở để đánh giá hành vi của mỗi con người hay nhóm xã hội. 2.1.4. Nghề nghiệp Nghề nghiệp trong xã hội là kết quả của sự phân công lao động; là nơi thể hiện lý tưởng, ước mơ, hoài bão của con người; là việc làm hàng ngày có kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, kinh nghiệm để mưu sinh. Nghề nghiệp trong xã hội luôn vận động, biến đổi, phát triển và chịu sự tác động của các điều kiện chính trị, kinh tế, văn hoá, khoa học và xã hội. 2.1.5. Nghề nghiệp quân sự NNQS là kết quả của sự phân công lao động xã hội, là một loại nghề nghiệp đặc biệt trong xã hội khác với những nghề nghiệp khác; là loại nghề nghiệp không trực tiếp sản xuất ra của cải vật chất cho xã hội mà chỉ gián tiếp thông qua thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ thành quả lao động và tạo điều kiện chính trị - xã hội thuận lợi cho các hoạt động khác của nhân dân. 2.1.6. Định hướng nghề nghiệp Định hướng nghề nghiệp có thể hiểu là chủ trương, chương trình, kế hoạch,... nhằm củng cố, mở rộng, phát triển nghề nghiệp trong từng thời kỳ của Nhà nước, của tổ chức xã hội, của gia đình và là hành động của mỗi cá nhân; là quá trình mà nhà nước, tổ chức xã hội, gia đình chỉ ra hướng phát triển nghề nghiệp trong xã hội để giúp cho mỗi cá nhân tìm hiểu, lựa chọn nghề nghiệp 12 nhất định trong xã hội; là quá trình mà mỗi cá nhân lựa chọn, xác định cho mình phương hướng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp trong cuộc đời. 2.1.7. Định hướng giá trị nghề nghiệp ĐHGTNN là một quá trình liên tục, không chỉ diễn ra trong quá trình lựa chọn, xác định nghề nghiệp phù hợp với năng lực, trí tuệ của mỗi người, mà còn diễn ra trong quá trình học tập, rèn luyện, giáo dục, đào tạo nghề để củng cố vững chắc nghề nghiệp đã lựa chọn của họ. ĐHGTNN chính là quá trình cá nhân nhận thức và chiếm lĩnh các giá trị, thang giá trị, thước đo GTNN và chúng trở thành nhu cầu không thể thiếu trong cuộc sống, cũng như trong nghề nghiệp tương lai của họ. 2.1.8. Học viên, học viên sĩ quan HVSQ là khái niệm dùng để chỉ những hạ sĩ quan, chiến sĩ và thanh niên có độ tuổi từ 18 đến 25, đủ tiêu chuẩn về thể lực, sức khoẻ, trình độ văn hoá, phẩm chất đạo đức. Họ trải qua thi tuyển sinh theo quy chế của Bộ Giáo dục- Đào tạo, Bộ Quốc phòng, của các học viện, nhà trường và được đào tạo ở các học viện, nhà trường quân đội trong khoảng thời gian từ 4 đến 7 năm. 2.2. Một số quan điểm, lý thuyết áp dụng nghiên cứu định hướng giá trị nghề nghiệp của học viên sĩ quan trong các học viện nhà trường quân đội Luận án đã lựa chọn và áp dụng các lý thuyết xã hội học: lý thuyết cấu trúc - chức năng, lý thuyết hành động xã hội, lý thuyết sự lựa chọn hợp lý, lý thuyết giá trị xã hội vào phân tích, nhận diện vị trí, vai trò của nghề nghiệp quân sự, ĐHGTNN quân sự và những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình ĐHGTNN của HVSQ quân đội. Trong đó, lý thuyết cấu trúc - chức năng giúp phân tích, lý giải hành động của HVSQ trong mối tương quan với môi trường xã hội, với quá trình xã hội hóa cá nhân, trong việc thực hiện các vai trò xã hội của học viên dưới sự chi phối, điều chỉnh của các giá trị, chuẩn mực, điều lệnh, điều lệ khắt khe trong môi trường quân đội. Lý thuyết hành động xã hội lý giải hành động của HVSQ dựa trên những nhu cầu của họ và sự phù hợp giữa nhu cầu của họ với nhu cầu của xã hội, nhu cầu/yêu cầu của nghề nghiệp quân sự. Những nhu cầu đó tạo thành động cơ thôi thúc người HVSQ hành động để thỏa mãn. Lý thuyết sự lựa chọn hợp lý, lý thuyết giá trị xã hội lý giải hành động của HVSQ ở cấp độ vi mô. Trong quá trình học tập, rèn luyện HVSQ không thể cùng một lúc có được tất cả các GTNN do vậy họ sẽ phải lựa chọn những giá trị quan trọng, ưu tiên và phương cách để đạt được những giá trị đó trước sau đó lại tiếp tục lựa chọn và hành động để có được những giá trị khác ở các giai đoạn tiếp. 2.3. Quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về nghề nghiệp quân sự Tác giả luận án đã điểm luận những quan điểm cơ bản của Đảng và Nhà nước và Chủ tịch Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò và sứ mệnh lịch sử của NNQS ở Việt Nam. 13 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG ĐỊNH HƯỚNG GIÁ TRỊ NGHỀ NGHIỆP CỦA HỌC VIÊN SĨ QUAN TRONG CÁC HỌC VIỆN, NHÀ TRƯỜNG QUÂN ĐỘI KHU VỰC PHÍA BẮC HIỆN NAY 3.1.Và