Tình hình thực hiện chế độ hưu trí tại huyện Thọ Xuân tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2003-2008

̉a từng người. Xuất phát từ nhu cầu thiết thực đó, từ khi ra đời cho đến nay chế độ hưu trí luôn là một trong những chế độ quan trọng không thể thiếu trong hệ thống an sinh xã hội quốc gia. Chế độ này đảm bảo quyền lợi cho người lao động, giúp họ tự bảo vệ mình trước khi hết tuổi lao động, tự lo cho bản thân một cách hợp lý nhất nhờ vào việc đã cống hiến sức lao động của mình tạo ra của cải vật chất cho xã hội trước đó. Đây là chế dộ mang tính xã hội hóa cao được thực hiện một cách thường xuyên, đều đặn trong khoảng thời gian dài và nhận được sự quan tâm của toàn xã hội. BHXH Việt Nam là cơ quan sự nghiệp thuộc Chính phủ được thành lập để đảm nhiệm vai trò tổ chức thực hiện Chính sách BHXH trong cả nước. Trong hệ thống BHXH, BHXH cấp huyện là cấp cơ sở trực tiếp thực hiện tiếp nhận hồ sơ và chi trả chế độ hưu trí cho người lao đông. BHXH huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa từ khi được thành lập đã luôn là lá cờ đầu của tỉnh Thanh Hóa trong việc thực hiện nhiệm vụ được giao. Là cấp thực hiện chế độ hưu trí cho người lao động trên địa bàn huyện, trong thời gian vừa qua BHXH huyện Thọ Xuân đã thực hiện chi trả lương hưu và trợ cấp BHXH cho nhiều người với số lượng tiền lớn, đảm bảo đầy đủ, kịp thời và an toàn. Tuy nhiên, BHXH huyện cũng không tránh khỏi những khó khăn vướng mắc như: Việc quản lý chi trả cho đối tượng hưởng lương hưu hàng tháng chưa chặt chẽ, thủ tục nhận lương hưu tại nơi cư trú chưa thuận tiện, chưa có đủ biện pháp đảm bảo an toàn trong việc cấp phát tiền cho đại diện chi trả, việc tổ chức chi trả chế độ còn sử dụng quá nhiều biểu mẫu tốn thời gian và công sức, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi trả BHXH chưa được khai thác đầy đủ… Với mong muốn tìm hiểu sâu hơn về chế độ hưu trí cả về lý luận lẫn thực tiễn, em lựa chọn báo cáo thực tập “Tình hình thực hiện chế độ hưu trí tại huyện Thọ Xuân tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2003-2008” Trong khuôn khổ có hạn của báo cáo khoa học với đối tượng nghiên cứu là Công tác chi trả chế độ hưu trí em tập trung đưa ra khái niệm, nội dung, những quy định của Pháp luật hiện hành về chế độ hưu trí. Về thực tiễn, em làm rõ tình hình thực hiện chế độ hưu trí trong phạm vi nghiên cứu là BHXH huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2003-2008, đánh giá kết quả đạt được, phân tích nguyên nhân của những thành công và hạn chế. Trên cơ sở đó đưa ra một số đề xuất nhằm thực hiện tốt hơn chế độ hưu trí cho người lao động trên địa bàn huyện trong thời gian tới. Chương 1: Một số vấn đề chung về chế độ hưu trí Khái niệm chế độ hưu trí BHXH là sự tổ chức bảo đảm bù đắp hoặc thay thế một phần thu nhập cho người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập từ nghề nghiệp do bị giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc sức lao động không được sử dụng, thông qua việc hình thành và sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH và các nguồn thu hợp pháp khác, nhằm góp phần đảm bảo an toàn kinh tế cho người lao động và gia đình họ; đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội. Chế độ BHXH là sự cụ thể hóa chính sách BHXH, là xương sống của chính sách BHXH. Để hình thành nên mỗi một chế độ BHXH cần thiết phải dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn như nhu cầu của người lao động, khả năng đáp ứng của người lao động, người sử dụng lao động cũng như cơ quan BHXH (về tài chính, trình độ quản lý…), điều kiện kinh tế xã hội hay một số căn cứ khác như kinh nghiệm của các nước trong khu vực và trên thế giới, công ước quốc tế. Trong hệ thống các chế độ đã được quy định tại các công ước và đang được thực hiện tại Việt Nam, có thể nói chế độ hưu trí là chế độ quan trọng nhất, ảnh hưởng nhiều nhất đến đời sống của tất cả mọi người lao động. Chế độ hưu trí là hình thức đảm bảo thu nhập cho người lao động khi hết tuổi lao động với những nội dung cụ thể được quy định trong Luật BHXH năm 2006 như đối tượng hưởng, mức hưởng, điều kiện hưởng, thời gian hưởng... Sự cần thiết khách quan và vai trò của chế độ hưu trí. 1.2.1. Sự cần thiết khách quan. Con người muốn tồn tại và phát triển trước hết phải ăn, mặc, ở... Để thỏa mãn nhu cầu tối thiểu này, con người phải lao động làm ra những sản phẩm cần thiết. Của cải xã hội càng nhiều, mức độ thoả mãn nhu cầu càng cao, có nghĩa là việc thoả mãn nhu cầu phụ thuộc vào khả năng lao động của con người. Trong thực tế cuộc sống “sinh- lão- bệnh- tử” là quy luật bất biến. Khi rơi vào các trường hợp đó, các nhu cầu thiết yếu của con người không vì thế mà mất đi. Trái lại, có cái còn tăng lên, thậm chí còn xuất hiện thêm nhu cầu mới. Bởi vậy, muốn tồn tại, con người và xã hội loài người phải tìm ra và thực tế đã tìm ra nhiều cách giải quyết khác nhau. Để khắc phục những rủi ro, bất hạnh giảm bớt khó khăn cho bản thân và gia đình thì ngoài việc tự mình khắc phục, người lao động phải được sự bảo trợ của cộng đồng và xã hội. Sự tương trợ dần dần được mở rộng và phát triển dưới nhiều hình thức khác nhau. Những yếu tố đoàn kết, hướng thiện đó đã tác động tích cực đến Nhà nước dù thuộc các chế độ xã hội khác nhau. Trong quá trình phát triển xã hội, đặc biệt là từ sau cuộc cách mạng công nghiệp, hệ thống BHXH đã có những cơ sở để hình thành và phát triển. Quá trình công nghiệp hoá làm cho đội ngũ người làm công ăn lương tăng lên, cuộc sống của họ phụ thuộc chủ yếu vào thu nhập do lao động làm thuê đem lại. Sự hẫng hụt về tiền lương trong nhiều trường hợp trong đó quan trọng nhất là nỗi lo khi về già không có thu nhập để sinh sống hoặc phải dựa dẫm vào con cháu đã trở thành mối đe doạ đối với cuộc sống bình thường của những người không có nguồn thu nhập nào khác ngoài tiền lương. Sự bắt buộc phải đối mặt với những nhu cầu thiết yếu hàng ngày đã buộc những người làm công ăn lương tìm cách khắc phục bằng những hành động tương thân, tương ái (lập các quỹ tương tế, các hội đoàn...); đồng thời, đòi hỏi giới chủ và Nhà nước phải có trợ giúp bảo đảm cuộc sống cho họ. Người lao động tạo ra thu nhập để nuôi sống bản thân và gia đình qua quá trình lao động. Quá trình này diễn ra trong các nhà máy, xí nghiệp, đơn vị kinh tế, cơ quan hành chính sự nghiệp, trong hoặc ngoài quốc doanh. Trong quá trình đó, họ cống hiến sức lao động để xây dựng đất nước bằng cách tạo ra thu nhập cho xã hội và cho chính bản thân mình. Do đó đến khi họ không còn khả lao động nữa phải nhận được sự quan tâm ngược lại từ phía xã hội. Có nhiều cách để thể hiện sự quan tâm đó, song có thể nói khoản tiền lương hưu hàng tháng phù hợp với số phí mà người lao động đã đóng góp trong suốt quá trình lao động là biện pháp được thực hiện một cách chủ động, có diện bao phủ rộng, là biện pháp ưu việt nhất hiện nay. Nguồn trợ cấp này tuy ít hơn so với khoản tiền lương tiền công lúc đang làm việc nhưng rất quan trọng và cần thiết giúp cho người về hưu ổn định cả vật chất lẫn tinh thần. Chế độ hưu trí đảm bảo quyền lợi cho người lao động, giúp họ tự bảo vệ mình khi hết tuổi lao động, tự lo cho chính bản thân minh một cách hợp lý nhất nhờ vào việc họ đã cống hiến sức lao động của mình để tạo ra của cải vật chất cho xã hội trước đó. Người lao động cần trích một tỷ lệ % tiền lương tương đối nhỏ khi còn đang làm việc trong một thời gian nhất định. Đến khi hết tuổi lao động phải nghỉ việc họ sẽ được đảm bảo của xã hội nhằm giảm bớt phần nào khó khăn về mặt tài chính do không có thu nhập do không còn lao động nữa. Như vậy, chế độ hưu trí là một chế độ mang tính xã hội hóa cao được thực hiện một cách thường xuyên và đều đặn, kế tiếp từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nói cách khác, chế độ hưu trí lấy đóng góp của thế hệ sau để chi trả cho thế hệ trước. Vì vậy nó tạo ra sự ràng buộc và đoàn kết giữa các thế hệ, làm cho mọi người trong xã hội quan tâm và gắn bó với nhau hơn, thể hiện mối quan tâm sâu sắc giữa người với người trong xã hội. 1.2.2. Vai trò và đặc trưng của chế độ hưu trí 1.2.2.1. Vai trò của chế độ hưu trí - Đối với Nhà nước Với việc đảm bảo đời sống vật chất và tinh thần cho người nghỉ hưu sẽ góp phần đảm bảo ổn định xã hội, đảm bảo thực hiện thắng lợi các chính sách xã hội khác của quốc gia. Mặt khác tạo ra động lực mới để khuyến khích người lao động chăm chỉ, yên tâm hơn trong lao động sản xuất để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Thực tế cho thấy ở các nước thực hiện tốt chính sách chế độ đối với người nghỉ hưu đã tạo ra một cơ sở xã hội bền vững. Ngược lại ở những nước chưa thực hiện tốt chính sách đối với người nghỉ hưu, xã hội mất ổn định, người lao động luôn phải đối mặt với những khó khăn khi phải nghỉ việc do hết tuổi lao động mà không có những đảm bảo cho cuộc sống phía trước. Điều này dẫn đến nguy cơ mất ổn định về chính trị và ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng phát triển của nền kinh tế Theo nguyên tắc đóng- hưởng, người lao động và người sử dụng lao động hàng tháng đóng một tỷ lệ % trên tiền lương, tiền công tháng và trên tổng quỹ lương vào quỹ BHXH. Tuy nhiên so không phải mọi người cùng nghỉ hưu một lúc nên luôn tồn tại một lượng tiền nhàn rỗi, lượng tiền này được dùng để đầu tư theo lĩnh vực được Pháp luật quy định để đảm bảo an toàn và tăng trưởng quỹ. Đây là lượng vốn đáng kể đầu tư trở lại nền kinh tế, góp phần phát triển kinh tế, tạo việc làm không chỉ trong ngành bảo hiểm mà trong tất cả các lĩnh vực khác, góp phần nâng cao cơ sở vật chất. Từ đó, tệ nạn xã hội được hạn chế, an sinh xã hội được đảm bảo. - Đối với người lao động Người nghỉ hưu là một nhóm xã hội đặc thù. Xét về mặt tuổi đời thì phần lớn trong số họ là những người cao tuổi, bị giảm hoặc hết khả năng lao động. Xét về mặt xã hội, người nghỉ hưu là những người có nhiều đóng góp cho sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Một bộ phận người nghỉ hưu là quân nhân, những thương binh, những lão thành cách mạng. Đó là những người có công với đất nước. Trong quá trình lao động, người lao động có sự đảm bảo chắc chắn về phần thu nhập khi họ nghỉ hưu, giúp họ yên tâm, chú tâm hơn vào công việc Ngoài ra với việc hàng tháng người lao động đóng một khoản tiền nhất định vào quỹ BHXH, người lao động đã tiết kiệm cho bản thân mình ngay trong quá trình làm việc để đảm bảo cuộc sống khi nghỉ hưu, giảm bớt phần nào gánh nặng cho người thân, gia đình và xã hội. Nói cách khác chế độ hưu trí đã góp phần nâng cao hiệu quả trong việc chi dùng cá nhân, cân đối chi tiêu, dự phòng cho những lúc già cả, mất sức lao động một cách chủ động và khoa học. Đây cũng là cơ hội để mọi người trong xã hội thực hiện trách nhiệm tương trợ cho những thành viên khác khi gặp khó khăn, rủi ro làm mất hoặc giảm thu nhập. Đối với người sử dụng lao động Khi các chế độ BHXH, trong đó quan trọng nhất là chế độ hưu trí được thực hiện tốt sẽ góp phần điều hòa mối quan hệ giữa người lao động và người sử dụng lao động, giảm mâu thuẫn, tranh chấp, hạn chế tình trạng đình công, bãi công. Ngoài ra, do tâm lý yên tâm về khoản thu nhập đều đặn khi hết tuổi lao động, người lao động có động lực để hăng hái, tích cực làm việc, góp phần tăng năng suất lao động và chất lượng sản phẩm. Đây là điều kiện cần thiết để doanh nghiệp hạ giá thành sản phẩm, tăng khả năng cạnh tranh, từng bước mở rộng thị phần, từ đó tối đa hóa lợi nhuận. BHXH còn là một yếu tố quan trọng góp phần thu hút, ổn định thị trường lao động, góp phần ổn định và phát triển sản xuất do người lao động có xu hướng lựa chọn những doanh nghiệp có tham gia BHXH cho người lao động để vào làm việc. 1.2.2.2. Đặc trưng của chế độ hưu trí - Chế độ hưu trí là chế độ dài hạn nằm ngoài quá trình lao động. Đặc trưng này thể hiện cả quá trình đóng và hưởng chế độ hưu trí. Người lao động tham gia đóng phí BHXH trong một thời gian dài. Thời gian đó liên tục đủ lớn theo quy định thì sẽ đủ một trong những điều kiện để được hưởng chế độ hưu trí. Khi đã đủ các điều kiện thì người lao động sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí trong khoảng thời gian tính từ lúc người lao động nghỉ hưu đến lúc chết. Quá trình hưởng này dài ngắn bao nhiêu tùy thuộc vào tuổi thọ của từng người. - Trong chế độ hưu trí có sự tách bạch tương đối giữa đóng và hưởng. Trong suốt quá trình lao động, số tiền người lao động đóng góp vào quỹ Bảo hiểm hưu trí dùng để chi trả hưu bổng cho thế hệ trước. Như vậy có sự kế thừa liên tiếp giữa các thế hệ lao động trong việc hình thành quỹ Bảo hiểm hưu trí. - Chế độ hưu trí phụ thuộc chặt chẽ vào quan hệ sử dụng lao động. Người lao động và người sử dụng lao động có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. người sử dụng lao động muốn ổn định và phát triển kinh doanh thì ngoài việc chăm lo đến đời sống người lao động mà mình đang sử dụng phải tạo điều kiện cho họ làm việc đảm bảo cuộc sống cho đến khi hết tuổi lao động bằng việc đóng BHXH cho người lao động. Đây cũng là chế độ BHXH duy nhất tại Việt Nam hiện nay có sự tham gia đóng góp của cả người lao động và người sử dụng lao động. - Chế độ hưu trí là chế độ quan trọng nhất trong hệ thống các chế độ BHXH của mỗi quốc gia, bởi đây là một chế độ có số người hưởng trợ cấp nhiều nhất do hầu hết người lao động tham gia BHXH đều phải có lúc già yếu, khó có thể tiếp tục lao động. Chế độ hưu trí với vai trò chủ đạo trong cả hệ thống BHXH từ khi ra đời cho đến nay luôn nhận được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và các ban ngành liên quan bằng cách thiết lập và không ngừng hoàn thiện chế độ cho phù hợp với tình hình thực tế. - Quỹ Bảo hiểm hưu trí chiếm tỷ trọng lớn trong quỹ BHXH. Đây cũng là quỹ thành phần chủ yếu trong nguồn vốn nhàn rỗi để đầu tư sinh lời nhằm ổn định và tăng trưởng quỹ, đảm bảo cân đói thu chi và có dư quỹ để phát triển nền kinh tế quốc dân tạo việc làm cho người lao động, góp phần giải quyết vấn đề thất nghiệp, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Một số quy định của Pháp luật hiện hành về chế độ hưu trí. Chế độ Hưu trí hàng tháng Điều kiện hưởng Nguời lao động được hưởng lương hưu hàng tháng khi có đủ 20 năm đóng BHXH trở lên và có một trong các đìều kiện sau: Nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi Nam từ đủ 55 tuổi đến đủ 60 tuổi, nữ từ đủ 50 tuổi đến đủ 55 tuổi và có đủ 15 năm làm nghề, công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm hoặc làm việc nơi có hệ số phụ cấp khu vực từ 0,7 trở lên Người lao động từ đủ 50 tuổi đến đủ 55 tuổi có đủ 15 năm làm công việc khai thác than trong hầm lò Người lao động bị nhiễm HIV/AIDS do tai nạn rủi ro nghề nghiệp Người lao động có đủ 20 năm đóng BHXH trở lên, bị suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên được hưởng lương hưu với mức thấp hơn nếu thuộc một trong các trường hợp sau. Nam đủ 50 tuổi trở lên, nữ đủ 45 tuổi trở lên Có đủ 15 năm làm nghề hoặc công việc đặc biẹt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm trở lên Mức hưởng Mức lương hưu hàng tháng của người lao động được tính bằng tỷ lệ % lương hưu được hưởng nhân với mức bình quân tiền lương, tiền công tháng làm căn cứ đóng BHXH. Trong đó: Tỷ lệ lương hưu được hưởng tính bằng 45% mức bình quân tiền lương, tiền công tháng cho 15 năm đóng BHXH trở lên, từ năm thứ 16 trở đi, cứ thêm mỗi năm đóng BHXH thì tính thếm 2% đối với nam và 3% đối với nữ, tối đa bằng 75%. Đối với người nghỉ hưu trước tuổi do bị suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên thì tỷ lệ lương hưu sau khi tính như trên sẽ bị giảm di 1% cho mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi. Mức bình quân tiền lương, tiền công tháng làm căn cứ dóng BHXH để tính lương hưu, trợ cấp 1 lần được xác định như sau: Đối với người lao động có toàn bộ thời gian đóng BHXH theo chế độ lao động tiền lương do Nhà nước quy định thì mức tiền lương tiền công để tính lương hưu được tính bằng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH của 5 năm cuối trước khi nghỉ hưu nếu bắt đầu tham gia BHXH trước tháng 1 năm 1995, bằng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH của 6 năm cuối trước khi nghỉ hưu nếu bắt đầu tham gia BHXH trong khoảng thời gian từ tháng 1 năm 1995 đến tháng 12 năm 2000, bằng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH của 8 năm cuối trước khi nghỉ hưu nếu bắt đầu tham gia BHXH trong khoảng thời gian từ tháng 1 năm 2001 đến tháng 12 năm 2006, bằng mức bình quân tiền lương tháng đóng BXHH của 10 năm cuối trước khi nghỉ hưu nếu bắt đầu tham gia BHXH trong khoảng thời gian từ tháng 1 năm 2007 trở đi. Đối với người lao động có toàn bộ thời gian đóng BHXH theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì mức bình quân tiền lương, tiền công để tính lương hưu là mức bình quân tiền lương tiền công tháng đóng BHXH của toàn bộ thời gian Đối với người lao động vừa có thời gian đóng BHXH theo chế độ tiền lương do Nhà nước quy định vừa có thời gian đóng BHXH theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì mức bình quân tiền lương, tiền công để tính lương hưu là mức bình quân tiền công tháng đóng BHXH chung của các thời gian. Tiền lương, tiền công đã đóng BHXH theo chế độ tiền lương do Nhà nước quy định được điều chỉnh theo mức lương tối thiểu chung tại thời điểm hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH. Tiền lương, tiền công đã đóng BHXH theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định được điều chỉnh tăng tại thời điểm hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH trên cơ sở chỉ số giá sinh hoạt của từng thời kỳ theo quy định của Chính phủ. Trường hợp lương hưu thấp hơn mức lương tối thiểu chung thì được quỹ BHXH bù bằng mức lương tối thiểu chung. Lương hưu được điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá sinh hoạt và tăng trưởng kinh tế theo quy định của Chính phủ Lương hưu được điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá sinh hoạt và tăng trưởng kinh tế theo quy định của Chính phủ. Người hưởng lương hưu được cấp thẻ BHYT do quỹ BHXH đảm bảo. Trợ cấp Bảo hiểm xã hội 1 lần Điều kiện hưởng trợ cấp 1 lần Người lao động được hưởng trợ cấp 1 lần do quỹ BHXH chi trả khi có một trong các điều kiện sau: + Đủ tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ 20 năm đóng BHXH + Bị suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH. + Sau 1 năm nghỉ việc không tiếp tục đóng BHXH và có yêu cầu nhận BHXH 1 lần mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH + Ra nước ngoài để định cư 1.3.2.2. Mức hưởng Mức trợ cấp BHXH một lần được tính theo số năm đã đóng BHXH, cứ mỗi năm tính bằng 1,5 tháng mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng BHXH Trợ cấp 1 lần khi nghỉ hưu 1.3.3.1. Điều kiện hưởng Người lao động đã đóng BHXH trên 30 năm đối với nam, trên 25 năm đối với nữ, khi nghỉ hưu ngoài lương hưu còn được hưởng trợ cấp 1 lần 1.3.3.2. Mức hưởng Mức trợ cấp được tính theo số năm đóng BHXH kể từ năm thứ 31 trở đi đối với nam, năm thứ 26 trở đi đối với nữ, cứ mỗi năm đóng BHXH thì được tính bằng 0,5 tháng mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng BHXH. 1.3.4. Bảo lưu thời gian đóng BHXH Người lao động khi nghỉ việc hưởng lương hưu hoặc chưa hưởng BHXH một lần được bảo lưu thời gian đóng BHXH để làm cơ sở cộng nối với thời gian đóng BHXH sau này (nếu có) hoặc hưởng chế độ BHXH khi có điều kiện Chương 2: Thực trạng thực hiện chế độ hưu trí tại Bảo hiểm xã hội huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa 2.1. Vài nét khái quát về BHXH Huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa Thọ Xuân là một vùng bán sơn địa của tỉnh Thanh Hóa, có địa bàn rộng và địa hình tương đối phức tạp, diện tích tự nhiên 29.670 ha trong đó diện tích đất nông nghiệp 16.200 ha, cơ cấu kinh tế chủ yếu là nông nghiệp, dân số hơn 2,3 vạn người. Toàn huyện có 41 xã, thị trấn trong đó 3 thị trấn trực thuộc huyện, 5 xã miền núi, có 92 cơ quan doanh nghiệp đóng trên địa bàn huyện với 1.600 lao động tham gia BHXH, trong đó 5 doanh nghiệp do tỉnh và trung ương quản lý. Nằm trong hệ thống tổ chức của BHXH Việt Nam, BHXH huyện Thọ Xuân được thành lập vào ngày 15 tháng 6 năm 1995 theo quyết định số 138/QĐ/TC-CB của Tổng giám đốc BHXH Việt Nam và chính thức đi vào hoạt động ngày 01/9/1995. Là đơn vị trực thuộc BHXH tỉnh, BHXH huyện có chức năng giúp BHXH tỉnh thực hiện các chế độ, chính sách BHXH và quản lý quỹ BHXH trên địa bàn huyện Thọ Xuân. Cụ thể đó là các nhiệm vụ sau: - Hướng dẫn người sử dụng lao động lập danh sách lao động đóng BHXH, đôn đốc theo dõi việc đóng BHXH của người sử dụng lao động và người lao động trên địa bàn huyện Tiếp nhận kinh phí, danh sách và tổ chức chi trả trực tiếp hoặc thông qua mạng lưới đại diện chi trả cho các đối tượng hưởng BHXH do BHXH tỉnh chuyển đến. Theo dõi việc thay đổi địa chỉ, danh sách đối tượng tăng giảm trong quá trình chi trả. Tổ chức cấp sổ, ghi sổ BHXH, đối chiếu chốt sổ đối với người lao động thuộc các đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn huyện. Tiếp nhận đơn, thư khiếu nại, tố cáo về chế độ chính sách BHXH cùng phối hợp với BHXH tỉnh để giải quyết Thực hiện chế độ kế toán thống kê báo cáo định kỳ theo quy định của Nhà nước và hướng dẫn của BHXH. Thực hiện việc thông tin tuyên truyền, giải thích chế độ chính sách BHXH. Thực hiện các nhiệm vụ khác do BHXH tỉnh giao Từ khi thành lập đến nay, BHXH huyện là cấp cơ sở có chức năng thực hiện những nhiệm vụ của Ngành và địa phương, đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ của người lao động, người sử dụng lao động được thực hiện đúng theo quy định của Pháp luật. Để hoàn thành nhiệm vụ được giao, BHXH huyện Thọ Xuân được chia làm 4 bộ phận được cụ thể hóa trong sơ đồ sau: Giám đốc Bộ phận thu BHXH Bộ phận giải quyết CĐCS Bộ phận BHYT Bộ phận chi BHXH,BHYT Bộ phận hành chính văn thư Sơ đồ 1: Hệ thống tổ chức bộ máy của BHXH Thọ Xuân (Nguồn: BHXH huyện Thọ Xuân) 2.2. Một số yếu tố ảnh hưởng tới việc thực hiện chế độ hưu trí trên địa bàn huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa 2.2.1. Thuận lợi - Có sự phân cấp rõ ràng trong hệ thống BHXH: Sự phân cấp chi trả các chế độ BHXH từ bảo hiểm xã hội tỉnh, huyện đến đại diện chi trả, đơn vị sử dụng lao động đã tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý và phục vụ tốt đối tượng tham gia BHXH. Trong việc thực hiện nhiệm vụ của Ngành, BHXH huyện đã phân công công việc, nhiệm vụ cụ thể cho từng cán bộ, nhân viên phù hợp với trình độ chuyên môn, kinh nghiệm công tác, sở trường...của từng người, đảm bảo thực hiện tốt mọi nhiệm vụ được giao. - Nguồn tiền để chi trả lương hưu và chế độ BHXH hàng tháng được chủ động: Những năm trước đây, các đối tượng hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH do ngân sách Nhà nước đảm bảo thường xảy ra tình trạng nguồn ngân sách bị thiếu, chậm nên đối tượng không được nhận trợ cấp định kỳ vào đầu tháng. Để khắc phục khó khăn trên, BHXH Việt Nam đã ứng từ nguồn Quỹ BHXH để cấp cho BHXH các tỉnh, thành phố để kịp thời chi cho các đối tượng hưởng các chế độ do NSNN đảm bảo. Nhờ đó, BHXH cấp cơ sở có thể thực hiện chi trả đều đặn vào đầu tháng cho các đối tượng hưởng lương hưu, đảm bảo tốt quyền lợi cho các đối tượng. - Công nghệ thông tin được đưa vào ứng dụng: đặc thù của BHXH cần lưu trữ khối lượng thông tin lớn, phức tạp và lâu dài, phạm vi quản lý rộng, bao quát nhiều ngành nghề, do đó ứng dụng công nghệ thông tin trong BHXH…là yêu cầu bức thiết đã được BHXH Việt Nam quan tâm chỉ đạo. Năm 2008, chương trình xét duyệt lương hưu và trợ cấp BHXH mang tên BHXH_NET được đưa vào hoạt động tại BHXH huyện, giúp cán bộ nhân viên xét duyệt chính xác, nhanh chóng hồ sơ hưởng lương hưu của người lao động, thực hiện thống nhất việc xét duyệt hồ sơ và quản lý đối tượng hưởng BHXH bằng công nghệ thông tin trong toàn hệ thống nhằm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ ngày càng cao của toàn ngành. Bên cạnh đó, BHXH huyện Thọ Xuân là một trong 3 huyện ở tỉnh Thanh Hóa đang thực hiện thí điểm in thẻ BHYT trực tiếp tại huyện đối với cả 3 trường hợp in mới, in sai, mất thẻ…Đây là bước tiến quan trọng trong việc thực hiện chính sách BHXH, đảm bảo quyền lợi cho người lao động nói chung và người hưởng lương hưu nói riêng khi khám, chữa bệnh. - Về đội ngũ cán bộ, nhân viên: Cán bộ, nhân viên trong cơ quan ngoài trình độ chuyên môn, kinh nghiệm nghề nghiệp tích lũy được còn có lòng nhiệt huyết với nghề. Bên cạnh đó tất cả cán bộ nhân viên hiện đang làm việc tại BHXH đều sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Thọ Xuân giàu truyền thống, nên am hiểu về đặc điểm kinh tế, chính trị, xã hội, đặc thù về địa lý và người dân trong huyện, do đó rất thuận tiện trong việc thực hiện tốt BHXH cho người lao động. 2.2.2. Khó khăn - Đối tượng hưởng lương hưu trên địa bàn huyện lớn: Huyện Thọ Xuân có tổng số 41 xã, thị trấn, 5 xã miền núi trên một địa bàn rộng 29.670 ha với khoảng 2,3 vạn người , có có hơn 100 doanh nghiệp vừa và nhỏ, các tổ hợp sản xuất, các làng nghề truyền thống được khôi phục và phát triển, hàng ngàn các cơ sở cá thể đang hoạt động. Hiện nay, số đơn vị sử dụng lao động, số lao động và số đối tượng hưởng các chế độ BHXH đông so với các huyện khác trong tỉnh và cùng với sự phát triển chung của kinh tế xã hội đất nước, số đối tượng sẽ không ngừng tăng lên. Có thể nói đây là khó khăn lớn nhất, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng quản lý và thực hiện các chế độ BHXH. - Về điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội: Là vùng bán sơn địa của tỉnh với địa hình tương đối phức tạp, thường xuyên chịu ảnh hưởng của thiên tai, dịch bệnh, khiến đời sống của đại bộ phận người dân làm nông nghiệp gặp nhiều khó khăn. Lao động trong ngành nông nghiệp là: 60.484 người chiếm 50,6% số lao động đang làm việc trong các ngành kinh tế và chiếm 25,1% dân số bình quân của huyện. Nhiều lao động, chủ yếu là lao động trẻ đến các thành phố lớn, các khu công nghiệp làm việc, khi nghỉ việc do điều kiện kinh tế khó khăn nên gần như không có trường hợp nào tiếp tục tham gia BHXH để đủ điều kiện hưởng lương hưu hàng tháng. Đa số 12 tháng sau khi nghỉ việc người lao động đều làm đơn xin hưởng BHXH một lần. - Về thủ tục hưởng chế độ hưu trí: Hiện nay chưa có quy định cụ thể và chặt chẽ trong hồ sơ hưởng BHXH của người lao động. Sổ BHXH chưa là căn cứ quan trọng nhất khi xét duyệt hồ sơ bởi dù sổ BHXH đã được ghi đầy đủ, chính xác, đã được chốt sổ tại BHXH huyện thì BHXH tỉnh vẫn yêu cầu người lao động có đầy đủ hồ sơ gốc kèm theo. Một số trường hợp người lao động bị mất, hư hỏng hồ sơ rất mất thời gian và công sức trong việc khôi phục hoặc xin xác nhận của đơn vị sử dụng lao động cũ. Điều này là không cần thiết, trừ trường hợp sổ BHXH ghi không rõ ràng mới yêu cầu có hồ sơ gốc để giảm hồ sơ, thủ tục cho người lao động. Quy định này mặc dù có thể đảm bảo tính pháp lý, chặt chẽ song gây không ít khó khăn cho người lao động, đặc biệt là đối tượng bộ đội chuyển ngành, thanh niên xung phong, đối tượng đã thay đổi nhiều đơn vị trong quá trình công tác… - Về trách nhiệm của người sử dụng lao động: Khi ghi sổ BHXH cho người lao động các đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn huyện chưa quan tâm đúng mức, không ghi bổ sung khi có bất kỳ thay đổi về tiền lương, chức vụ, đơn vị công tác, có những đơn vị được cấp sổ BHXH từ năm 1996 đến nay vẫn chưa đối chiếu chốt sổ với cơ quan BHXH, có đơn vị ghi bổ sung thì ghi sai mốc thời gian đóng, mức tiền lương, viết tắt, tẩy xóa…Khi giải quyết chế độ chính sách bị vướng mắc phải chờ đính chính và đổi lại sổ nên kéo dài thời gian giải quyết làm chậm thời gian được hưởng chế độ BHXH của người lao động. - Hệ thống ngân hàng tại huyện chưa phát triển. Hiện trên địa bàn huyện mới chỉ có chi nhánh Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn, Ngân hàng chính sách. Các ngân hàng khác đang cung ứng dịch vụ chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH qua tài khoản thẻ ATM như Ngân hàng Đông Á, Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam, ngân hàng Ngoại thương Việt Nam chưa có chi nhánh tại huyện. Thêm vào đó, ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn chi nhánh Thọ Xuân mới có 1 máy ATM đặt tại trị trấn Lam Sơn, trong khi Thọ Xuân là huyện lớn, có địa bàn rộng, nên sẽ rất khó khăn cho người dân khi nhận lương hưu qua ATM. Mặt khác, hiểu biết chung về tài khoản, mật mã cá nhân, nguyên tắc hoạt động…của thẻ ATM của người lao động, đặc biệt là người có độ tuổi cao như đối tượng hưởng lương hưu còn hạn chế cùng với thói quen sử dụng tiền mặt là chủ yếu nên việc ứng dụng trả lương hưu qua thẻ ATM chưa và khó đưa vào thực hiện 2.3. Thực trạng thực hiện chế độ hưu trí tại BHXH huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. 2.3.1. Chế độ hưu trí hằng tháng. 2.3.1.1. Công tác xét duyệt hồ sơ hưởng hưu trí Công tác xét duyệt hồ sơ hưởng hưu trí là khâu quan trọng trong việc đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người lao động. BHXH huyện luôn coi trọng việc hướng dẫn thủ tục hồ sơ cho các đối tượng để giải quyết chế độ. Đối với người lao động được hưởng lương hưu hàng tháng, một số hồ sơ, giấy tờ cần thiết như: - Sổ BHXH - Quyết định nghỉ việc hưởng chế độ hưu trí của người sử dụng lao động - Các giấy tờ khác liên quan đến quá trình đóng BHXH như quyết định nâng lương, chuyển ngạch bậc, quyết định bổ nhiệm… - Bản quá trình đóng BHXH Và một số giấy tờ khác theo quy định của Pháp luật Những giấy tờ, biểu mẫu theo quy định của Pháp luật được in thành mẫu sẵn để tiện hướng dẫn cho người lao động làm theo, tránh cho người lao động phải làm đi làm lại nhiều lần. Sau khi kiểm tra, tiếp nhận hồ sơ, BHXH huyện chuyển cho._.