Tình hình Đông Ti mo - Quốc gia trẻ nhất thế giới

Đông Ti-mo và Đông Ti-mo sẽ là thành viên của ASEAN (hiệp hội các quốc gia Đông Nam á). Điều đó khẳng định ASEAN ngày càng cường thình và ổn định. Việt Nam cũng đã thiết lập quan hệ ngoại giao vói Đông Ti-mo, và việc hợp tác phát triển kinh tế giữa hai nước sẽ thực hiện trong tương lại. Chính vì vậy, trước mắt Việt Nam cần nghiên cứu, theo dõi, nắm bắt những thông tin về nhà nước Đông Ti-mo để đưa ra những chính sách phù hợp với lợi ích quốc gia. Tuy mới ra đời, kinh tế còn nghèo song trong tương lai tiềm năng kinh tế của Đông Ti-mo rất giàu có, thu hút được sự quan tâm của nhiều quốc gia. Việc theo dõi những thông tin về tình hình Đông Ti-mo và các quốc gia có liên quan tới Đông Ti-mo đã thúc đẩy người viết chọn đề tài: Tình hình Đông Ti-mo “Quốc gia trẻ nhất thế giới” thông qua sự phản ánh của báo chí từ đầu năm 2002. II. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Các đối tượng nghiên cứu chủ yếu trong tiểu luận này là các tin, bài, phản ánh tình hình nhà nước Đông Ti-mo sau khi độc lập. Phạm vi nghiên cứu của tiểu lận là nội dung và hình thức thể hienẹ của các tin, các bài qua các tờ báo “Nhân Dân”, “Quốc tế”, “Tin tức”, “Quân đội Nhân dân”, “Đại đoàn kết”, “Lao động”, “Sức khỏe và đời sống” , “Nhà báo và công luận” từ đầu năm 2002 đến tháng 8 năm 2002. Bên cạnh đó, người viết còn khảo sát, tham khảo một số báo, tạp chí và các tài liệu khác liên quan đến sự kiện trên. III. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu. Mục đích của đề tài là: Tìm hiểu, rút ra đặc trưng của mỗi tờ báo trong việc phản ánh, lý giải, bình luận, phân tích, sự kiện quốc tế nói chung và tình hình nhà nước Đông Ti-mo từ ngày độc lập. Từ đó rút ra những bài học kinh nhiệm về cách viết của các nhà báo lớp trước bổ sung thêm hành trang cho nghề nghiệp tương lai của bản thân. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài: Nghiên cứu, phân tích các đặc điểm về nội dung đề tài đã được trình bày, phân tích, nhận dạng trong các tin, bài báo “Nhân Dân”, “Quốc tế”, “Tin tức”, “Quân đội Nhân dân”, “Đại đoàn kết”, “Lao động”, “Sức khỏe và đời sống”, “Nhà báo và công luận. Nghiên cứu, phân tích hình thức mà các báo nói trên đã sử dụng thể hiện nội dung sự kiện quốc tế, đặc biệt là cách thể hiện nội dung đề tài của tiểu luận này. IV. Phương pháp nghiên cứu đề tài Dựa trên cơ sở sưu tầm, thu thập tài liệu để phục vụ cho công việc nghiên cứu đề tài, tiểu luận sử dụng một số phương pháp nghiên cứu chủ yếu là : Phân loại, tổng hợp thông tin, xem xét, so sánh, phân tích, đánh giá, nhận xét cách thể hiện nội dung, hình thức thông tin của các tờ báo: “Nhân Dân”, “Quốc tế”, “Tin tức”, “Quân đội Nhân dân”, “Đại đoàn kết”, “Lao động”, “Sức khỏe và đời sống” , “Nhà báo và công luận” về quốc gia Đông Ti-mo. V. Bố cục tiểu luận Bố cục tiểu luận chia làm hai chương: - Chương Một: Tình hình Đông Ti-mo “Quốc gia trẻ nhất thế giới” qua sự phản ánh của các báo “Nhân Dân”, “Quốc tế”, “Tin tức”, “Quân đội Nhân dân”, “Đại đoàn kết”, “Lao động”, “Sức khỏe và đời sống” và chuyên san “Nhà báo và công luận” từ đầu năm 2002 đến nay. - Chương Hai: Hình thức chuyển tải nội dung thông tin về Tình hình Đông Ti-mo “Quốc gia trẻ nhất thế giới” qua sự phản ánh của báo “Nhân Dân”, “Quốc tế”, “Tin tức”, “Quân đội Nhân dân”, “Đại đoàn kết”, “Lao động”, “Nhà báo và công luận”, “Sức khỏe và đời sống” từ đầu năm 2002 đến nay. Chương một Tình hình Đông Ti-mo “Quốc gia trẻ nhất thế giới” qua sự phản ánh của các báo “Nhân Dân”, “Quốc tế”, “Tin tức”, “Quân đội Nhân dân”, “Đại đoàn kết”, “Lao động”, “Sức khỏe và đời sống”, “Nhà báo và công luận” từ đầu năm 2002 đến tháng tám năm 2002. I. Vài nét về lịch sử quốc gia trẻ Đông Ti-mo Đất nước và con người Đông Ti-mo có diện tích 14.874 Km2, với 722.811 dân gồm hai cộng đồng chính là người Ma-lay và người Pa-puan. Những ngành kinh tế chính của Đông Ti-mo là sản xuất cà phê, gia vị, khai thác dầu khí, gỗ, đánh bắt cá. Tổng sản phẩm quốc nội chỉ được khoảng 263 triệu USD. Nămg 1509, Bồ Đào Nha là nước Châu Âu đầu tiên đến In-đô-nê-xi-a sau khi chiếm Ma-la-ca ở Tây Ma-lai-xi-a. Hà Lan đã đến In-đô-nê-xi-a và gạt bỏ Bồ Đào Nha vào năm 1651: “Cuộc tranh giành giữa các thế lực thực dân Hà Lan và Bồ Đào Nha đã dẫn đến việc ký kết bản hiệp ước Lít-bon năm 1859, theo đó Bồ Đào Nha cai quản phần phía Đông Ti-mo, còn Hà Lan thì kiểm soát phần phía Tây Ti-mo” (bài “Chuyện về quốc gia trẻ nhất thế giới”, Đức Hà, báo Tin tức, số ra ngày 08/05/2002). Ngày 25/04/1974 lực lượng quân sự lên nắm quyền ở Bồ Đào Nha, chính phủ mới này tuyên bố trao trả các quyền dân sự cho người dân và khẳng định sẽ thay đổi chính sách đối với các thuộc địa. Ngày 28/05/1975 Thị trưởng toà Tư lệnh Quân đội Bồ Đào Nha ở Đông Ti-mo tuyên bố cho phép dân Đông Ti-mo được thành lập các đảng phái chính trị để quyết đinh tương lai của Đông Ti-mo trong cuộc trưng cầu dân ý dự định tổ chức vào ngày 13/03/1975. Hàng loạt các đảng phái chính trị được thành lập với các mục đích và tôn chỉ khác nhau. Có đảng đưa ra mục đích đòi độc lập hoàn toàn như đảng Dân chủ của người Đông Ti-mo (UDT) và Hiệp hội Xã hội dân chủ (ASDT), sau này đổi tên thành FRETILIN. Trong khi đó, các đảng phái khác như đảng Lao động, đảng KOTA và Hiệp hội Dân chủ Đông Ti-mo (APODETI) chủ trương sáp nhập Đông Ti-mo vào In-đô-nê-xi-a. Cuộc trưng cầu dân ý đã không tiến hành được vì sự rối loạn chính trị do các đảng phái mới thành lập ra sức lôi kéo dân chúng và đàn áp lẫn nhau. Lấy lý do bốn đảng đề nghị In-đô-nê-xi-a giúp đõ về kinh tế và chính trị: “Tháng 12/1975, Quân đội In-đô-nê-xi-a chiếm đóng phần đất Đông Ti-mo. Sau đó vào tháng 7/1976, Hội nghị hiệp thương Nhân dân In-đô-nê-xi-a (MPR) – Cơ quan quyền lực cao nhất – chính thức tuyên bố sáp nhập Đông Ti-mo thành tỉnh thứ 27” (bài vừa dẫn). Tuy nhiên quết định đó không được LHQ (Liên Hợp Quốc) công nhận. Từ đó Đông Ti-mo luôn luôn xảy ra những hành động bạo lực chống lại sự cai trị của In-đô-nê-xi-a. Tình hình Đông Ti-mo sau khi sáp nhập vào In-đô-nê-xi-a và chuẩn bị cho cuộc trưng cầu dân ý. Chính phủ In-đô-nê-xi-a tuyên bố họ đã có nhiều cố gắng trong việc khôi phục lại nền kinh tế của Đông Ti-mo. Nhiều dự án tài chính liên quan đến phúc lợi của nhân dân như việc định cư người tị nạn, khôi phục lại bệnh viện. mở lại trường học, tổ chức các lớp học mới và phát triển hệ thống cung cấp nước sạch đã được thực hiện: “Trong 24 năm, Đông Ti-mo sáp nhập vào In-đô-nê-xi-a, đã có 2000Km đường, 60 trường học, 10 bệnh viện, hàng trăm trạm Y tế cùng các cơ sở cung cấp nước sạch đã được xây dựng lại tại 13 thị trấn tại Đông Ti-mo”(“Lao động”, số ra ngày 15/06/2002). Tuy nhiên khoảng 80% cơ sở hạ tầng ở đây bị phá huỷ trong các vụ bạo lực năm 1999. Tuy vậy, Bồ Đào Nha và một số nước vẫn phê phán quân đội In-đô-nê-xi-a đàn áp nhân dân Đông Ti-mo và đưa vấn đề này ra LHQ. Hơn hai chục năm qua tình hình Đông Ti-mo vẫn không được ổn định, phe chống đối chính phủ thuộc đảng FRETILIN tiếp tục đấu tranh đòi độc lập cho Đông Ti-mo. Vì vậy tình hình ở vùng này ngày càng trở nên phức tạp mất ổn định nên In-đô-nê-xi-a đã ngồi vào bàn đàm phán với Bồ Đào Nha thông qua đại diện của LHQ để giải quyết vấn đề nan giải này. Từ năm 1986 đến năm 1991, các cuộc thương lượng tay ba đã không đem lại kết quả, các bên đều đổ lỗi cho nhau về sự thất bại của các cuộc gặp gỡ, các cuộc đụng độ giữa các phe phái chống đối nhau ở Đông Ti-mo ngày càng gia tăng làm cho số người bị thiệt mạng ngày càng nhiều. Lên cầm quyền từ tháng 05/1998 Tổng thống In-đô-nê-xi-a Ha-bi-bi-e đã có sự nhìn nhận về Đông Ti-mo khác với người tiền nhiệm của ông. Ông tiến hành những biện pháp nhằm xoa dịu vấn đề này bằng cách thả hàng trăm tù chính trị, hứa sẽ xem xét đảm bảo “Thể chế đặc biệt” về tự trị của Đông Ti-mo. Ông cũng tuyên bố sẽ trả tự do cho lãnh tụ ly khai Đông Ti-mo Xa-na-na Gát-mao nếu cộng đồng thế giới chapá nhận sự cai trị của In-đô-nê-xi-a đối với Đông Ti-mo: “Sau khi ông Su-hat-to từ chức Tổng thống In-đô-nê-xi-a tháng 05/1958, chính quyền của Tổng thống Ha-bi-bi-e phát đi tín hiệu mới về khả năng cho Đông Ti-mo được hưởng “quy chế đặc biệt”. Tháng 01/1999 Ngoại trưởng In-đô-nê-xi-a A-li A-lat-tat “bất ngờ” tuyên bố Chính phủ nước này sẽ khuyến khích MPR trao độc lập cho Đông Ti-mo nếu người dân ở đây bác bỏ “quy chế đặc biệt” với “những quyền tự trị rộng rãi”. Tuyên bố đó trái ngược với lập trường của Chính phủ In-đô-nê-xi-a trong suốt 23 năm kiên quyết phản đối vùng Đông Ti-mo độc lập, tách khỏi In-đô-nê-xi-a” (bài “Chuyện về quốc gia trẻ nhất thế giới”, Đức Hà, báo “Tin tức”, số ra ngày 08/05/2002) Cuộc trưng cầu dân ý và khủng hoảng. Cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ ở Đông Nam á tác động mạnh đến In-do-nê-xi-a làm cho đời sống của nhân dân bị ảnh hưởng mạnh. Sự sụp đổ chế độ Su-hat-tô tháng 5/1998: “Một cuộc trưng cầu dân ý Đông Ti-mo được tổ chức cuối tháng 8/1999, với đại đa số cử tri tán thành phương án “Độc lập hoàn toàn”. Mặc dụ trong nội bọ có sự chống đối nhưng In-đô-nê-xi-a đã chấp thuận kết quả đó” (bài vừa dẫn). Tuy nhiên thật bất ngờ, cuộc trưng cầu dân ý ngày 30/08/1999 đã điễn ra trong không khí khá yên tĩnh và chiến dịch hăm doạ của lực lượng dân vệ chủ trương sáp nhập bị binh sĩ In-do-nê-xi-a lôi kéo và thâm nhập không thể ngăn cản thắng lợi của những người nói “Không” (78,5% số người bỏ phiếu ủng họ độc lập so với 21,5% ủng hộ quy chế tự trị). Phản ứng của lực lượng dân vệ khi kết quả được công bố thật dữ dội: “Sau cuộc trưng cầu, bạo lực đã bùng phát dữ dội giữa lực lượng ủng hộ độc lập và lực lượng đòi Đông Ti-mo vẫn tiếp tục là một bộ phận của In-đô-nê-xi-a, làm nhiều người chết, làng mạc, nhiều thị trấn bị phá huỷ, khoảng 250 nghìn người chạy tị nạn sang In-đô-nê-xi-a” (bài vừa dẫn). Giữa tháng 09/1999 lực lượng giữ gìn hoàn bình của LHQ do ốt-xtrây-li-a đứng đầu đã được triển khai ở Đông Ti-mo để khôi phục lại tình hình an ninh ở đây: “Tháng 10/1999 Hội nghị Hiệp thương nhân dân In-đô-nê-xi-a đã chính thức công nhận kết quả cuộc trưng cầu dân ý của Đông Ti-mo. Điều này đã mở đường cho Hội đồng Bảo an LHQ thành lập chính phủ Lâm thời này sẽ hoạt động trên lãnh thổ Đông Ti-mo cho đến ngày Đông Ti-mo tuyên bố độc lập, giúp lãnh thổ hơn 700 nghìn dân này xây dựng hệ thống pháp luật, toàn án, cảnh sát, quân đội đào tạo cán bộ giáo dục, y tế…”(bài “Đông Ti-mo – con đường xây dựng còn nhiều gập ghềnh”, Tô Minh, báo “Nhân Dân”, số ra ngày 22/03/2002) Thành viên Chính phủ lâm thời có một số người Đông Ti-mo là lãnh đạo các phong trào đòi độc lập trước kia như ông Giô-sê Ra-mốt Hôt-ta, thành viên Chính phủ phụ trách vân đề đối ngoại. II. Các bước đi trên con đường tiến tới độc lập Bầu cử Quốc hội – bước đi đầu tiên trên con đường hướng tới một quốc gia độc lập. Ngày 30/08/2001 “425 nghìn cử tri trong tổng số 800 nghìn dân của Đông Ti-mo đi bỏ phiếu bầu ra cơ quan lập pháp đầu tiên trong lịch sử của vùng đất này. Đây có thể coi là bước đi đầu tiên của Đông Ti-mo trên con đường trở thành một quốc gia độc lập” (bài “Thời điểm chính trị quan trọng ở Đông Ti-mo”, Mạnh Tường, in trên báo “QĐND”, ngày 30/08/2002) Sau hơn 400 năm dưới ách thống trị của thực dân Bồ Đào Nha và 24 năm trong thành phần của In-đô-nê-xi-a, cuộc trưng cầu dân ý tháng 8/1999 đã kết thúc với quyết định của người dân rằng Đông Ti-mo sẽ đi con đường riêng của mình. Thế nhưng trên thực tế Đông Ti-mo vẫn chưa có một chính quyền thực sự mà nằm dưới sự quản lý của LHQ. Sau khi quân đội In-đô-nê-xi-a rút khỏi Đông Ti-mo, khoảng trống quyền lực ở đây tạm thời trám lấp bằng sự điều hành của chính quyền lâm thời Đông Ti-mo do LHQ lập ra. Vấn đề an ninh được giao hoàn toàn cho quân đội gìn giữ hoàn bình LHQ gồm 8000 người do ốt-xtrây-li-a đứng đầu. Theo thoả thuận giữa các chính đảng và LHQ, cuộc bầu cử quốc hội ngày 30/08/2001 sẽ dẫn đến việc hình thành cơ quan lập pháp cao nhất của Đông Ti-mo là Quốc hội gồm 93 thành viên để đứng ra soạn thảo hiến pháp, chính thức tuyên bố sự ra đời của một quốc gia mới trên thế giới với tên gọi Đông Ti-mo: “Chính vì thế, mặc dù trong giai đoạn chuyển tiếp nhưng tham gia cuộc đua vào Quốc hội đầu tiên của Đông Ti-mo có tới 16 chính đảng với những cương lĩnh tranh cử và định hướng chính trị rất khác nhau. Không một lực lượng chính trị nào muốn đứng ngoài giai đoạn đặc biệt quan trọng này đối với tướng lai của Đông Ti-mo” (bài “Thời điểm chính trị quan trong ở Đông Ti-mo”, Mạnh Tường, báo QĐND, số ra ngày 30/08/2001). Đối với vùng đất chỉ có 800 nghìn dân, số lượng các chính đảng tham gia tranh cử như vậy quả là con số quá lớn. Trên thực tế nó đã gầy không ít sự thất vọng cho người dân trong sự lựa chọn các ứng cử viên bởi ở Đông Ti-mo có tới 55% tổng số người lớn không biết chữ. Chỉ riêng việc hướng dẫn cho họ phương thức đi bỏ phiếu thế nào cũng đã là một thách thức với những nhân viên theo dõi bầu cử. Trong số những lực lượng chính tị nổi lên trên hết ở Đông Ti-mo là Mặt trận giải phóng Đông Ti-mo FRETILIN. Những thăm dò dư luận trước bầu cử cho thấy đảng này chắc chắn sẽ về nhất. Không những thế các thủ lình của FRETILIN đều khẳng định rằng đảng này sẽ chiếm ít nhất 60/93 ghế của Quốc hội mới đủ sức để tự mình đứng ra soạn thảo Hiến Pháp mới và lập Chính phủ mới. Lập luận của họ không phải không có cơ sở. Thế mạnh mà không một đổi thủ chính trị nào của FRETILIN có được chính là quá khứ của đảng này. Cho đến trước cuộc trưng cầu dân ý, đa số người dân Đông Ti-mo chỉ biết đến FRETILIN bởi đây là lực lượng duy nhất đứng ra đòi cho Đông Ti-mo vào thời điểm trước bầu cử. Với thế mạnh là hành trang quá khứ và đội ngũ đảng viên đông đảo tới 270 nghìn người. FRETILIN thực sự không có đối thủ. Đối với các chính đảng khác, như đảng Dân chủ- Xã hội (PSD) và đảng Dân chủ Đông Ti-mo (PD), cuộc bầu cử Quốc hội chỉ là cuộc tập dượt để chuẩn bị cho các trận thử sức chúng tôi trong tương lai. Có ý kiené cho rằng các chính đảng này đều đã chập nhận vai trò thứ yếu của mình trong Quốc hội trương lai để tính đến những mục tiêu xa hơn. Thủ lĩnh của đảng PD là F. A-rau-gi-ô, cựu tỉnh trưởng Đông Ti-mo trước đây công khai thừa nhận rằng đảng của ông may mắn lắm cũng về thứ ba. Ông A-rau-gi-ô hy vọng rằng với sự hậu thuẫn từ tầng lớp thanh niên mới lớn, đảng ông sẽ có cớ hội giành chiến tháng trong tương lai. Như vậy Quốc hội mới của Đông Ti-mo chắc chắn sẽ chỉ có đại diện của 3 chính đảng là FRETILIN, PD và PSD. Đa số các đảng còn lại sẽ không thu được số phiếu tối thiểu cần thiết để có chân trong Quốc hội: “Với cuộc bầu cử Quốc hội ngày 30/08/2001, người ta hy vọng rằng sau những năm dài bất ổn, sự kiện này sẽ tạo cơ sở để chấm dứt những xung đột và thù địch đã kéo dài trong nhiều thập kỷ qua trên mảnh đất này, góp phần tạo sự ổn định cho khu vực” (bài “Thời điểm chính trị quan trong ở Đông Ti-mo”, Mạnh Tường, in trên báo “QĐND”, ngày 30/08/2001). Bầu cử tổng thống Đông Ti-mo - bước cuối cùng đi tới độc lập. Cuộc bầu cử tổng thống đầu tiên ở Đông Ti-mo diễn ra trong bầu không khí khá bình lặng, trái ngược hẳn với sự huyên náo của “một ngày hội lớn dân tộc”, như bao dự đoán trước đó. Sự trầm lắng ấy có thể là do kết quả thấy trước của cuộc bầu cử tổng thống đầu tiên trong lịch sử, nhưng rất có thể đaya chỉ là “động tác cuối cùng’ trên tiến trình hướng tới nền độc lập đầy đủ của Đông Ti-mo đã được khẳng định sau cuộc trưng cầu dân ý năm 1999: “Bầu cử Tổng thống là cuộc bầu cử cuối cùng trong ba cuộc bỏ phiếu quan trọng của người dân Đông Ti-mo hướng tới một nền dân tộc hoàn toàn gần hai năm qua” (bài “Bước cuối cùng đi tới độc lập”, Dương Hà, báo “Quốc tế”, số ra ngày 18/04/2001) Ngày 30/08/1999, 78% người dân Đông Ti-mo tham gia trưng cầu dân ý đã tán thành nền độc lập tách khỏi In-đô-nê-xi-a. Tròn một năm sau đó cử tri Đông Ti-mo lại bầu ra Quốc hội, cơ quan lập pháp đầu tiên trong lịch sử Đông Ti-mo. Nay khoảng 439 nghìn trong số 800 nghìn dân Đông Ti-mo lại đi bỏ phiếu để lựa chọn vị Tổng thống đầu tiên trong lịch sử của Đông Ti-mo độc lập. “Chạy đua vào chiếc ghế Tổng thống Đông Ti-mo chỉ có hai ứng cử viên đó là ông Xa-na-na Gusmao, 56 tuổi – Thủ lĩnh phong trào đấu giành độc lập cho Đông Ti-mo bà ông Phờ-ran-xít-cô Xa-vi-e do A-ma-ran, 66 tuổi- từng là Tổng thống của Cộng hoà Dân chủ Đông Ti-mo trong 9 ngày” (bài vừa dẫn). Trước khi vùng này trở thành một tỉnh của In-đô-nê-xi-a năm 1976. Không có gì trở ngại khi ông Gút-ma-ô, nhà chính trị kỳ cựu và là biểu tượng suốt hơn hai mươi năm qua đã dễ dàng đánh bại ông A-man-ran với số phiếu áp đảo. Có thể nói cuộc đời ông Gút-ma-ô gắn liền với số phận đấu tranh giành độc lập cho Đông Ti-mo kể từ khi vùng đất này trở thành một tỉnh của In-đô-nê-xi-a 17/06/1976. Trong khi đó ông A-man-ran dù đã có 9 ngày làm tổng thống Cộng hoà Dân chủ Đông Ti-mo song uy tín ảnh hưởng chính trị vẫn không thể so sánh với ông Gát-mao. Sự thất bại của ông A-man-ran có thể thấy trước khi trong cuộc bầu cử Quốc hội lập hiến đầu tiên tháng 8/2001, đảng của ông chỉ giành được vẻn vẹn có 8% số phiếu bầu. Xuất hiện trước ống kính Ca-mê-ra truyền hình trong lễ khai mạc bầu cử, ông A-man-ran tuyên bố thực thà rằng ông tham gia ứng cử chẳng qua chỉ là để giành 440 nghìn cử tri Đông Ti-mo có cơ hội lựa chọn mà thôi. Với tư cách là tổng thống của Gát-mao sẽ “chủ trì buổi lễ long trọng chính thức tuyên bố Đông Ti-mo trở thành quốc gia độc lập vào ngày 20/05/2002 với sự hiện diện của nhiền quan khách quốc tế, trong đó đáng chú ý là Tổng thống In-đô-nê-xi-a của Su-các-nô-pu-ti Mê-ga-oát-ti” (bài vừa dẫn). Niềm phấn khích giành được độc lập của người dân Đông Ti-mo đường như đã lắng dịu trước những nỗi lo toan cuộc sống thường nhật. Là lãnh tụ của phong trào đấu tranh giành độc lập Đông Ti-mo, nhưng có rất nhiều người đặt ra câu hỏi liệu ông Gát-mao sẽ lãnh đạo đất nước như thế nào trong buổi sơ khai này. Tuy có nguồn tài nguyên dầu lửa đáng giá, song phần lớn dân số Đông Ti-mo mù chữ và sống dưới mức nghèo khổ. Không ít người dân Đông Ti-mo hồi hộp trông chờ ông Gát- mao đưa ra khẩu hiệu “tăng trưởng kinh tế là ưu tiên hàng đầu” mà ông cam kết khi tranh cử tổng thống. Cuộc đấu tranh giành độc lập kéo dài cũng gây ra những chia rẽ không ít ở Đông Ti-mo. Nhiều lực lượng phong trào đấu tranh đã hình thành và phát triển ở Đông Ti-mo trong những năm qua nay đã trở thành những lực lượng đảng phái chính trị ở Đông Ti-mo. Là một đất nước chỉ có khoảng 800 nghìn dân song Đông Ti-mo lại có tới 16 chính đảng tham gia bầu cử Quốc hội năm 2001. Các đảng phải chính trị theo xu hướng đa dạng là tín hiệu cho thấy sự sôi động của chính trường Đông Ti-mo trong tương lai. Sau bao nhiêu năm thăng trầm và biến thiên, Đông Ti-mo cũng đã hoàn thành thủ tục cuối cùng để trở thành một quốc gia độc lập mới ở khu vực Đông Nam á. Không chỉ người dân Đông Ti-mo mà các nước Đông Nam á đang hy vọng, điều đó sẽ giúp chấm dứt một điểm nóng kéo dài, mang lại môi trường ổn định và hợp tác cho cả khu vực. III. Đông Ti-mo – quốc gia trẻ nhất thế giới Đông Ti-mo tuyên bố độc lập, nhà nước non trẻ Đông Ti-mo ra đời. Rạng sáng ngày 20/05/2002 tại Di-li, Chủ tịch quốc hội Đông Ti-mo Ph.Gu-tê-ret đã tuyên bố thành lập nước Cộng hoà Dân chủ Đông Ti-mo trước sự chứng kiến của hàng chục nghìn người dân Đông Ti-mo và các quan khách nước ngoài. Lá cờ ba màu đen-đỏ-vàng của Đông Ti-mo được kéo lên thay cờ của LHQ. Tổng thư ký LHQ Cô-phi-an-na, khoảng 13 nguyên thủ quốc gia, trong đó có Tổng thống In-đô-nê-xi-a Su-các-nô-pu-ti Me-ga-oát-ti và hơn 600 đại biểu của 92 quốc gia đã tới Di-li chứng kiến lễ tuyên bố độc lập của quốc gia trẻ nhất thế giới “Thủ tướng Ma-ri-an-ca-ti-ri đã tuyên bố thành lập chính phủ gồm 24 thành viên. Quốc hội của Đông Ti-mo họp phiên đầu tiên phê chuẩn đơn xin gia nhập LHQ do Tổng thống Gút-ma-ô và thủ tướng Ma-ri-an-ca-ti-ri trình”(bài “Đông Ti-mo tuyên bố độc lập”, báo “Nhân Dân”, số ra ngày 21/01/2002). Đông Ti-mo, thành viên thứ 190 của LHQ. Ngày 23/03/2002 Hội đồng Bảo an LHQ “Chấp thuận đơn xin gia nhập LHQ của Đông Ti-mo đồng thời thông qua nghị quyết 1414 đề nghị Đại hội đồng LHQ (Gồm 189 thành viên) kết nạp Đông Ti-mo là thành viên thứ 190 của LHQ”(bài vừa dẫn). 3. Đôi nét về cuộc đời và hoạt động của Tổng thống Đông Ti-mo Xa-na-na Gát-mao. Tổng thống Đông Ti-mo Xa-na-na Gát-mao sinh ngày 20/06/1946 tại Thị trấn Ma-na-tu-lô (Cách phía đông của Thủ phủ Di-li 50km) Xa-na-na Gát-mao là con thứ trong gia đình 9 anh em. ông theo học 4 năm tại Chủng viện dòng tên Công giáo ở Đa-rê nằm trên đỉnh đồi nhìn xuống thành phố Di-li. Năm 1962, ông thoát ly gia đình lên thủ phủ Dili theo học và trở thành nhà báo và trực tiếp chứng kiến cảnh quân đội Bồ Đào Nha rời khỏi Đông Ti-mo vào năm 1974 “Năm 1974 trở về Di-li, Thủ phủ Đông Ti-mo hợp tác cùng ông Ra-mô-sê Hốt-ta, người được giải thưởng Nobel để sáng lập tờ báo Nác-rô-ma. Tháng 8/1975 sau cuộc đảo chính dân sự xảy ra ở Lít-bon, Bồ Đào Nha buộc rút khỏi Đông Ti-mo. Từ đầy Đông Ti-mo trở thành tỉnh thứ 27 của In-đô-nê-xi-a và “Xa-na-na Gát-mao bắt đầu tham gia tích cực phong trào đấu tranh giành lại quyền độc lập cho Đông Ti-mo” (bài “Vài nét về Đông Ti-mo – quốc gia trẻ nhất thế giới hiện nay”, K.N, báo “Nhà báo và công luận”, số ra ngày 03/06/2002). Cuối năm 1992 Xa-na-na Gát-mao bị nhà trách chức Đông Ti-mo bắt giam và kết án 20 năm tù giam, đến năm 1999 vì có những biến động lớn trên chính trường In-đô-nê-xi-a ông được thả tự do và là một du kích hoạt động tích cực nhất cho phong trào giành quyền tự trị cho Đông Ti-mo”. Ngoài sự nghiệp hoạt động chính trị Tổng thống Xa-na-na Gát-mao còn được gọi là một chính khách có nhiều tài ba, là nhà ngoại giao thạo nhiều ngoại ngữ. 4.Tình hình kinh tế - chính trị Đông Ti-mo sau ngày độc lập. 4.1. Kinh tế Ra đời trong bối cảnh nền kinh tế khởi đầu từ số 0, Đông Ti-mo đứng trước nhiều khó khăn: “Theo điều tra của LHQ có tới hơn 40% trong số 800 nghìn công dân Đông Ti-mo đang sống dưới mức nghèo khổ với thu nhập khoảng 0,55 USD/ngày” (bài “Quan hệ In-đô-nê-xi-a – Đông Ti-mo còn nhiều gia góc”, Anh Phương, báo “Sức khoẻ và đời sống”, số ra ngày 15/06/2002). Ngay sau khi đắc cử tổng thống Xa-na-na Gát-mao tuyên bố đặt ưu tiên hàng đầu xây dựng và kiện toàn bộ máy nhà nước để phát triển nền kinh tế bị tàn phá nặng nề sau nhiều năm chiến tranh. Sau thời điểm tách khỏi In-đô-nê-xi-a, tháng 8/1999, kinh tế Đông Ti-mo bị suy giảm tới 40%/. Báo cáo mới đây của chương tình phát triển LHQ (UNDP) cho thấy: “Đây là quốc gia nghèo nhất Châu á và là một trong 20 quốc gia nghèo nhất thế giới” (bài “Quốc gia nhỏ trước những vấn đề lớn”, Hồng Anh, báo “Nhân Dân”, số ra ngày 18/05/2002). Mặc dù còn nhiều khó khăn về kinh tế nhưng Đông Ti-mo đang đứng trước nhiều vận họi và một trong những vận hội ấy là sự ủng hộ của cộng động Quốc tế: “Sự cứu giúp hầu như duy nhất đối với chính phủ của ông Gát-mao, là “bầu sữa” tài trợ trị giá 360 triệu USD mà các nhà tài trợ Quốc tế cam kết viện trợ cho Đông Ti-mo trong ba năm đầu tiên kể từ khi quốc gia độc lập” (bài “Đông Ti-mo quốc gia trẻ nhất thế giới”, Dương Hà, báo “Quốc tế”, số 21 ra ngày 23/05/2002). Hơn nữa tuy là quốc gia nghèo song Đông Ti-mo có tiềm năng kinh tế biển, dầu mỏ và khí thiên nhiên “Đông Ti-mo có thể thu nhập từ dầu mỏ ít nhất là 3,2 tỷ USD trong một năm trong thời gian 17 năm kể từ năm 2002, Đông Ti-mo còn có mỏ khí thiên nhiên Gờ-rít, Săn-rai có thể thu 36 tỷ USD từ năm 2009 đến năm 2050” (bài “Tranh giành lợi nhuận từ biển Đông Ti-mo”, Phương Bình, báo “Quốc tế”, số ra ngày 13/07/2002). Tuy nhiên theo cách ăn chia hiện nay Đông Ti-mo chỉ thu được 8 tỷ USD. Sức hấp dẫn của “vàng Đen” trên biển Ti-mo từ lâu đã thu hút nhà cầm quyền In-đô-nê-xi-a và ốt-xtrây-li-a vào một cuộc tranh chấp quyết liệt. Công ty dầu mỏ Ti-mo (Petrotimov) nhận quyền chuyển nhượng vùng biển Ti-mo từ Bồ Đào Nha năm 1974. Vùng khai thác chung rộng 62.000 km2 là kết quả thoả thuận giữa hai chính phủ hai nước In-đô-nê-xi-a và ốt-xtrây-li-a năm 1979. Theo thoả thuận này hai bên cùng thăm dò, khai thác và sản phẩm được chia đôi. Sau khi In-đô-nê-xi-a rút khỏi Đông Ti-mo, với sự dàn xếp của LHQ, các bên liên quan đã đạt được một thoả thuận, theo đó nhà cầm quyền Di-li được hưởng 90% thu nhập từ mỏ dầu này. Đối với Gờ-rít Săn-rai nằm trong khu vực khai thác chung, theo thoả thuận Đông Ti-mo được 18% lợi nhuận. Việc khai thác mỏ dầu khổng lồ này và các mỏ dầu khác tại biển Ti-mo từ khi vùng lãnh thổ Đông Ti-mo tách khỏi In-đô-nê-xi-a từ tháng 10/1999 để trở thành một quốc gia riêng trở thành vấn đề gây tranh cãi nhiều hơn giữa các nước liên quan Đông Ti-mo và ốt-xtrây-li-a đều muốn giành phần lợi nhuận về mình. Các chuyên gia luật pháp cho rằng nếu tiến hành thương lượng phân định lãnh hải thật sự nghiêm túc thì hầu hết mỏ G.Săn-rai sẽ nằm trong lãnh hải Đông Ti-mo chứ không phải chỉ 20% như đã chia. Trước những dư luận trên, dự lễ độc lập của Đông Ti-mo và tham dự lễ ký thoả thuận khai thác dầu mỏ ở biển Đông Ti-mo, Thứ trưởng ốt-xtrây-li-a G.Hô-oát cố gắng xoa dịu dư luận nước chủ nhà, trấn an rằng “Khoản phân chia lợi nhuận công bằng sẽ bảo đảm quyền lợi lâu gài của quốc gia Đông Ti-mo non trẻ” (bài vừa dẫn). “Theo thoả thuận ký ngày 20/05/2002 Đông Ti-mo và ốt-xtrây-li-a tạo ra một khu vực khai thác chung với 90% lợi nhuận thuộc về Đông Ti-mo, 10% thuộc về ốt-xtrây-li-a. Đông Ti-mo sẽ nhận được khoản lợi nhuận 6 tỷ đô la ốt-xtrây-li-a từ mỏ dầu và khí đốt Bay-u Un-dan trong liên doanh kéo dài 20 năm”. Tuy nhiên theo phụ lục của thoả thuận liên quan mỏ dầu G.Săn-rai có trữ lượng lớn hơn, thì Đông Ti-mo vẫn chỉ được 18% lợi nhuận. Bộ trưởng Ngoại giao Đông Ti-mo H.Ra-mo-se Hốt-ta hy vọng ốt-xtrây-li-a cuối cùng sẽ nhượng cho nước ông phần lợi nhuận lớn hơn từ mở dầu G.Săn-rai. Nhưng người dân Đông Ti-mo không nén nổi bất bình. Các quan chức ký hiệp định trong phòng họp thì bên ngoài trung tâm thương mại hàng trăm người Đông Ti-mo phản đối gay gắt, đòi ốt-xtrây-li-a “chấm dứt hành động ăn cắp dầu mỏ”. Báo “Thời đại” có viết ốt-xtrây-li-a lưu ý: “Chính phủ Đông Ti-mo đã cảnh cáo rằng nước này sẽ tiến hành cuộc chiến không khoan nhượng để đòi tăng thêm phần lợi nhuận dầu lửa và khí đốt tại vùng biển Ti-mo giầu có”. 4.2. Chính trị Sau khi độc lập, Đông Ti-mo chọn Di-li làm thủ đô (Thủ phủ của Đông Ti-mo trước đây). Ngôn ngữ chính thức là tiếng Bồ Đào Nhà, In-đô-nê-xi-a, Anh và tiếng Te-tum. Tôn giáo gồm 92% dân sóo theo đạo Thiên chúa, 4% Tin lành, 2% Hồi giáo và một số tôn giáo nhỏ bé khác. Tiền tệ sử dụng là đồng đô la Mỹ (USD). Đơn vị hành chính của Đông Ti-mo gồm có 13 huyện, 62 xã và 442 làng. Về thể chế chính trị quốc gia này tuyên bố” “Thực hiện chế độ Cộng hoà nghị viện. Đứng đầu nhà nước là Tổng thống nhưng quyền lực lại tập trung chủ yếu vào Hội đồng lập pháp hay còn gọi là Quốc hội” (bài “Vài nét về Đông Ti-mo – quốc gia trẻ hiện nay”, K.N, báo “Nhà báo và công luận” cố ra ngày 03/06/2002). Mặc dù quốc gia nhỏ nhưng lại có rất nhiều đảng phải nhất là trong thời gian vừa qua: “Có ít nhất 15 đảng phải chính trị được ra đời trên cơ sở quan hệ dòng họ, lợi ích cục bộ, trong sóo này chỉ có đảng FRETILIN là đảng chính trị lớn nhưng lại không ủng hộ triệt để chiếc ghế của Tổng thống Xa-na-na Gát-mao (bài vừa dẫn). Vì vậy cuộc khủng hoảng chính trị trong tương lai ở Đông Ti-mo vẫn có thể xảy ra. Do bối cảnh lịch sử phức tạp, mâu thuẫn nội bộ giữa các thế lực chính trị ở Đông Ti-mo còn hết sức sâu sắc. Lực lượng ủng hộ cho Đông Ti-mo sáp nhập và In-đô-nê-xi-a tuy bị thất bại nhưng nhiều người trong số họ vẫn chưa sẵn sàng chấp nhận chính quyền mới. Hơn nữa hiện nay có khoảng 70 nghìn người tị nạn Đông Ti-mo vẫn còn tiếp tục sống trong các lán trại dọc khu vực biên giới Đông Ti-mo mà vẫn chưa chịu đưa ra quyết định sẽ trở về Đông Ti-mo hay trở thành công dân In-đô-nê-xi-a. “Trong khi dư luận ở Đông Ti-mo tỏ ra lo ngại chính những lực lượng tị nạ trên là mầm mống của mối đe doạ, gây mất ổn định trong tương lai ở Đông Ti-mo” (bài “Đông Ti-mo tuyên bố độc lập”, P.C.H, báo “Tin tức”, số 499 ngày 18/05/2002). Ưu tiên trước mắt của chính phủ Đông Ti-mo là bằng mọi giá cố giữ ổn định chính trị, kêu gọi hoà giải, hoà hợp dân tộc. Tổng thống Xa-na-na Gát-mao đã công khai tuyên bố rằng ông sẽ không đem ra xét xử những quân nhân cùng những người có liên quan đến các vụ đập phá sau ngày 30/08/1999. 5. Căng thẳng trong quan hệ In-đô-nê-xi-a - Đông Ti-mo Đúng như nhận định của các nhà phân tích tại thời điển Đông Ti-mo tuyên bố độc lập, mặc dù hai nhà lãnh đạo Mê-ga-oát-ti và Gát-mao đã có những cử chỉ hoà giải nhưng trong tương lai quan hệ giữa In-đô-nê-xi-a và nước láng giềng Đông Ti-mo vẫn phải đối đầu với nhiều vấn đề phức tạp “Căng thẳng đầu tiên bắt nguồn từ sự việc Ngoại trưởng In-đô-nê-xi-a M. Guy-ra-phu-da tuyên bố nước này phải lắng lại ác tài sản của họ bị kẹt lại tại Đông Ti-mo đồng thời tiếp tục trì hoãn chuyến thăm Gia-các-ta của tổng thống Xa-na-na Gát-mao, dự định vào ngày 06/06/2002” (bài “Quan hệ In-đô-nê-xi-a và Đông Ti-mo còn nhiều gai góc”, Anh Phương, báo “Sức khỏe và đời sống, ra ngày 15/06/2002). Đây là lần thứ hai phái In-đô-nê-xi-a đình hoãn chuyến thăm của ông X. Gát-mao với lý do chưa thích hợp. Theo lịch trình, tổng thống Xa-na-na Gát-mao đến thăm chính tứhc In-đô-nê-xi-a từ ngày 29 đến ngày 31/05/2002 nhưng phía In-đô-nê-xi-a đã thông báo tạm thời đình hoãn vì lý do lễ tân. Trong khi dư luận tại Gia-các-ta cho rằng việc hai lần đình hoãn chuyến thăm của Tổng thống Xa-na-na Gát-mao từ phía In-đô-nê-xi-a cho thấy lực lượng chính trị không muốn thừa nhận nhà nước Đông Ti-mo độc lập còn tồn tại. Ngoài vấn đề tài sản “Việc hồi hương hàng chục ngàn người Đông Ti-mo khỏi các trại tị nạn ở Đông Nu-sa Ten-ga-ra, an ninh biên giới và kết quả quả phiên toà xét xử các quan chức In-đô-nê-xi-a bị các buộc nhân quyền tại Đông Ti-mo năm 1999 như những chiếc gai nhọn trong mối quan hệ hai nước” (bài “Căng thảng trên quan hệ Đông Ti-mo đang tăng lên”, L.T, báo “Tin tức”, số ra ngày 05/06/2002). Trong khi ngày 03/06/2002 tổ hợp truyền thông ốt-xtrây-li-a ABC phát đi bình luận cho rằng Tổng thống In-đô-nê-xi-a Mê-ga-oát-ti Su-các-nô Pu-ti được thế giới ca ngợi vì đã tham dự lễ độc lập của Đông Ti-mo. Mặc dù trong nước nhiều quan chức theo đường lối dân tộc chủ nghĩa cứng rấng trong quốc hội. In-đô-nê-xi-a đang yêu cầu bà Mê-ga-oát-ti điều trần trước cơ quan hành pháp để giải thích tại sao bà nhận lời đến Di-li bất chấp sự ._.