Tình hình đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Nhật Bản từ năm 1990 và một số giải pháp nhằm tăng cường thu hút đầu tư của Nhật Bản vào Việt Nam
Tài liệu Tình hình đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Nhật Bản từ năm 1990 và một số giải pháp nhằm tăng cường thu hút đầu tư của Nhật Bản vào Việt Nam: ... Ebook Tình hình đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Nhật Bản từ năm 1990 và một số giải pháp nhằm tăng cường thu hút đầu tư của Nhật Bản vào Việt Nam
Tóm tắt tài liệu Tình hình đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Nhật Bản từ năm 1990 và một số giải pháp nhằm tăng cường thu hút đầu tư của Nhật Bản vào Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi c¶m ¬n
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n gia ®×nh, nhµ trêng, c¸c thÇy c« gi¸o vµ b¹n bÌ-nh÷ng ngêi ®· tËn t×nh gióp ®ì em trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp díi m¸i trêng §¹i häc Ngo¹i Th¬ng. §Æc biÖt, em xin göi lêi c¶m ¬n s©u s¾c nhÊt tíi c« gi¸o Th¹c sü NguyÔn ThÞ ViÖt Hoa, ngêi ®· chØ b¶o gióp ®ì tËn t×nh ®Ó em hoµn thµnh bµi kho¸ luËn nµy.
Hµ Néi 12/2002
Sinh viªn
NguyÔn ThÞ Thanh Hµ
Môc lôc
Lêi më ®Çu ...................................................................................................1
Ch¬ng 1: Lý luËn chung vÒ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI)...............3
1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña FDI..................................................................3
1.1 Kh¸i niÖm FDI.............................................................................................3
1.2 §Æc ®iÓm cña FDI......................................................................................4
2. Vai trß cña FDI............................................................................................5
2.1 §èi víi níc chñ ®Çu t.............................................................................5
2.2 §èi víi níc tiÕp nhËn ®Çu t ...................................................................6
3. Xu híng vËn ®éng cña dßng FDI trªn thÕ giíi hiÖn nay............................7
3.1 Dßng FDI ngµy cµng t¨ng vµ tËp trung vµo c¸c níc ph¸t triÓn................8
3.2 C¸c c«ng ty xuyªn quèc gia (TNCs) ngµy cµng ®ãng vai trß quan
träng trong dßng lu chuyÓn FDI..................................................................11
3.3 S¸p nhËp vµ mua l¹i trë thµnh h×nh thøc chñ yÕu trong ®Çu t quèc tÕ .13.
3.4. LÜnh vùc ®Çu t cã sù thay ®æi s©u s¾c...................................................16
Ch¬ng II: T×nh h×nh ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña NhËt B¶n
tõ n¨m 1990 ®Õn nay..................................................................................18
1 §¸nh gi¸ vÒ lîi thÕ vµ bÊt lîi thÕ cña NhËt B¶n khi tham gia vµo ho¹t
®éng ®Çu t quèc tÕ.......................................................................................18
1.1 Lîi thÕ......................................................................................................18
1.1.1 TiÒm lùc tµi chÝnh hïng m¹nh...................................................18
1.1.2 Khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.....................................................19
1.1.3 Kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn vµ ®éc ®¸o..................................20
1.2. BÊt lîi thÕ................................................................................................20
1.2.1 Mét ®Êt níc nghÌo tµi nguyªn thiªn nhiªn...............................20
1.2.2 Vai trß cña NhËt B¶n trªn trêng quèc tÕ cßn h¹n chÕ...............21
2. ChiÕn lîc ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña NhËt B¶n tõ n¨m 1990
®Õn nay.........................................................................................................22
3. T×nh h×nh ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña nhËt B¶n tõ n¨m 1990 ®Õn nay.................................................................................................................24
3.1 Quy m« vµ tèc ®é t¨ng vèn ®Çu t...........................................................24
3.2 §Þa bµn ®Çu t.........................................................................................26
3.2.1 B¾c Mü vµ EU- §Þa bµn ®Çu t chñ yÕu.....................................26
3.2.2 Ch©u ¸- §Þa bµn ®Çu t ngµy cµng quan träng..........................30
3.3 LÜnh vùc ®Çu t........................................................................................32
3.3.1 §Çu t vµo lÜnh vùc chÕ t¹o cã xu híng gi¶m so víi ®Çu t vµo . lÜnh vùc phi chÕ t¹o..............................................................................32
3.3.2 TËp trung vµo ®Çu t vµo ngµnh phi chÕ t¹o ë B¾c Mü vµ EU...35
3.3.3 ¦u tiªn vµo ngµnh chÕ t¹o ë Ch©u ¸ ........................................36
3.4 H×nh thøc ®Çu t......................................................................................38
3.4.1 Mua l¹i vµ s¸p nhËp....................................................................39
3.4.2 Cho vay dµi h¹n..........................................................................41
3.4.3 Thµnh lËp c¸c nhµ m¸y míi.......................................................42
4. §¸nh gi¸ vÒ ho¹t ®éng ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña NhËt B¶n tõ
n¨m 1990 ®Õn nay.........................................................................................44
4.1. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc......................................................................44
4.1.1 Ho¹t ®éng JDI ®· gãp phÇn thùc hiÖn thµnh c«ng chÝnh s¸ch
®èi ngo¹i cña NhËt B¶n.......................................................................44
4.1.2 C¬ héi kinh doanh cña c¸c c«ng ty NhËt B¶n ngµy cµng ®îc
më réng...............................................................................................46
4.1.3 ThÕ c©n b»ng trong quan hÖ kinh tÕ gi÷a NhËt B¶n víi Mü vµ EU ®îc t¹o lËp...................................................................................................49
4.2. Mét sè h¹n chÕ tån t¹i vµ nguyªn nh©n..................................................52
4.2.1. Mét sè h¹n chÕ tån t¹i...............................................................52
4.1.2 Nguyªn nh©n..............................................................................57
Ch¬ng III: JDI ë ViÖt Nam vµ mét sè gi¶i ph¸p ®Ó ViÖt Nam t¨ng cêng thu hót ®Çu t cña NhËt B¶n...........................................................62
1. S¬ lîc vÒ t×nh h×nh ®Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam tõ
1988 ®Õn nay................................................................................................62
1.1 Kh¸i qu¸t vÒ tiÕn tr×nh ®Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam
tõ n¨m 1988 ®Õn nay....................................................................................63
1.2 Quy m« dù ¸n ®Çu t...............................................................................64
1.3 C¬ cÊu lÜnh vùc ®Çu t.............................................................................65
1.4 HiÖu qu¶ cña nh÷ng dù ¸n JDI ë ViÖt Nam.............................................66
1.5 Mét sè h¹n chÕ tån t¹i.............................................................................68
2. Xu híng ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21.................................................................................................69
2.1. Duy tr× thÞ trêng ®Çu t truyÒn thèng, t¨ng cêng khai th¸c më
réng thÞ trêng míi........................................................................................69
2.2. TiÕp tôc khai th¸c lÜnh vùc ®Çu t thÕ m¹nh ®ång thêi khai th¸c
®Çu t c¸c ngµnh míi.....................................................................................74
3. ChiÕn lîc thu hót FDI cña ViÖt Nam ......................................................75
4. Mét sè gi¶i ph¸p ®Ó ViÖt Nam t¨ng cêng thu hót ®Çu t cña
NhËt B¶n .......................................................................................................76
4.1. Xãa ®i t©m lý lo ng¹i cña c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n vÒ m«i trêng
®Çu t ViÖt Nam ...........................................................................................77
4.2. Ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam so víi c¸c níc trong khu vùc..80
4.3. T¨ng cêng hîp t¸c víi NhËt B¶n trong lÜnh vùc ®Çu t........................82
KÕt luËn........................................................................................................85
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o.........................................................................87
Phô lôc
Lêi më ®Çu
Ho¹t ®éng ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua ®· cã nh÷ng bíc tiÕn ®¸ng kÓ do sù l¹c quan cña c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi vÒ nh÷ng thµnh c«ng cña ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh ®æi míi vµ nh÷ng nç lùc cña ViÖt Nam trong viÖc c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t trë nªn thuËn lîi vµ hÊp dÉn h¬n. NhiÒu ®èi t¸c ®Çu t ®· ®Õn víi ViÖt Nam vµ mét trong nh÷ng ®èi t¸c ®Çu t quan träng nhÊt lµ NhËt B¶n. Nguån vèn ®Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n (JDI) cã tÇm quan träng ®èi víi ViÖt Nam bëi nhiÒu lÏ. Thø nhÊt, NhËt B¶n lµ quèc gia ph¸t triÓn nhÊt nh× thÕ giíi víi tiÒm lùc tµi chÝnh hïng hËu, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, nh÷ng thø mµ ViÖt Nam cßn yÕu, cßn thiÕu vµ cÇn ph¶i tranh thñ. Thø hai, NhËt B¶n ®ang híng m¹nh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña m×nh trë vÒ Ch©u ¸, ®Æc biÖt lµ ®«ng ¸, §«ng Nam ¸ (ASEAn) trong ®ã cã ViÖt Nam. Thø ba, c¸c dù ¸n ®Çu t cña NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam trong thêi gian qua ®îc ®¸nh gi¸ lµ thµnh c«ng, nÕu xÐt vÒ ph¬ng diÖn vèn ®Çu t thùc hiÖn vµ tÝnh hiÖu qu¶ th× cho tíi nay t¹i ViÖt Nam cha cã nhµ ®Çu t nµo vît qua ®îc NhËt B¶n. Cuèi cïng, mèi quan hÖ hîp t¸c h÷u nghÞ trong gÇn 30 n¨m qua lµ c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó ph¸t triÓn mèi quan hÖ kinh tÕ nãi chung vµ quan hÖ ®Çu t ViÖt Nam-NhËt B¶n nãi riªng trong t¬ng lai.
Do tÇm quan träng cña nguån vèn JDI, ViÖt Nam cÇn cã c¸c gi¶i ph¸p hîp lý ®Ó t¨ng cêng thu hót nguån vèn nµy. §Ó ®a ra ®îc c¸c gi¶i ph¸p h÷u hiÖu th× tríc hÕt chóng ta cÇn ph¶i t×m hiÓu xem môc ®Ých cña NhËt B¶n khi tham gia vµo ®Çu t quèc tÕ lµ g×? Xu híng vËn ®éng cña dßng JDI trong thêi gian qua ra sao? C¸c ngµnh nµo NhËt B¶n cã thÕ m¹nh vµ ®Èy m¹nh ®Çu t ra níc ngoµi? ChiÕn lîc cña c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n trong thêi gian tíi nh thÕ nµo? Trªn c¬ së tr¶ lêi c¸c c©u hái nµy th× chóng ta sÏ ®Þnh híng quy ho¹ch chiÕn lîc thu hót ®Çu t ®Ó kªu gäi ®Çu t cña NhËt B¶n ra sao? Nh÷ng gi¶i ph¸p nµo nh»m cñng cè niÒm tin cña c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n vµo m«i trêng ®Çu t cña ViÖt Nam? §©y còng lµ lý do mµ t«i lùa chän ®Ò tµi “T×nh h×nh ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña NhËt B¶n tõ n¨m 1990 vµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m t¨ng cêng thu hót ®Çu t cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam “. Khi lùa chän ®Ò tµi nµy t«i nghÜ r»ng m×nh ®¨ thùc hiÖn ®îc c¶ hai môc ®Ých, võa hiÓu ®îc tÝnh h×nh JDI võa t×m hiÓu ®îc t×nh h×nh tiÕp nhËn ®Çu t nh÷ng lîi thÕ còng nh nh÷ng khiÕm khuyÕt cña m«i trêng ®Çu t ë ViÖt Nam.
TÊt nhiªn cã nhiÒu lÜnh vùc kh¸c cã thÓ hay h¬n ®Ò tµi mµ t«i ®· lùa chän nhng ®èi víi t«i, ®©y cã lÏ lµ mét c«ng viÖc t©m ®¾c nhÊt mµ t«i ®· lµm trong thêi sinh viªn cña m×nh, bëi nã kh«ng chØ chøa ®ùng nh÷ng trÝ thøc mµ t«i ®· dµy c«ng t×m kiÕm vµ häc hái mµ nã cßn lµ b¶n kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp.
Khi lùa chän ®Ò tµi nµy t«i ®· gÆp ®îc mét sè thuËn lîi bëi t«i ®· cã mét thêi gian t×m hiÓu, nghiªn cøu vµ su tÇm tµi liÖu. Bªn c¹nh ®ã t«i còng nhËn ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña b¹n bÌ trong viÖc thu thËp tµi liÖu. §Æc biÖt, t«i ®· nhËn ®îc sù quan t©m chØ b¶o cña c« gi¸o, Th¹c sü NguyÔn ThÞ ViÖt Hoa còng nh c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Kinh tÕ Ngo¹i th¬ng. Tuy nhiªn, khã kh¨n lín nhÊt ®èi víi t«i lµ nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ JDI trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cßn h¹n chÕ. H¬n n÷a, trong viÖc thu thËp sè liÖu míi, cËp nhËt t«i còng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n.
Bëi vËy, víi kh¶ n¨ng cßn h¹n hÑp t«i kh«ng gi¸m kh¼ng ®Þnh m×nh sÏ ®a ra ®îc mét chuyªn luËn hoµn chØnh vÒ t×nh h×nh JDI vµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m t¨ng cêng thu hót ®Çu t cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam. Trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh bµi khãa luËn nµy, ch¾c ch¾n t«i kh«ng tr¸nh khái sai sãt. Tuy nhiªn, víi kh¶ n¨ng cã thÓ t«i ®¨ cè g¾ng ®Ó hoµn thµnh tèt bµi kho¸ luËn. Ngoµi lêi nãi ®Çu, kÕt luËn vµ tµi liÖu tham kh¶o, bµi kho¸ luËn gåm ba ch¬ng chÝnh:
Ch¬ng 1: Lý luËn chung vÒ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi.
Ch¬ng 2: T×nh h×nh ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña NhËt B¶n tõ n¨m 1990
Ch¬ng 3: JDI vµo ViÖt Nam vµ mét sè gi¶i ph¸p ®Ó ViÖt Nam t¨ng cêng thu hót ®Çu t cña NhËt B¶n
Ch¬ng I: Lý luËn chung vÒ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI)
1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña FDI
1.1 Kh¸i niÖm
§Çu t nãi chung lµ qu¸ tr×nh huy ®éng vµ sö dông mäi nguån vèn phôc vô s¶n xuÊt, kinh doanh nh»m s¶n xuÊt s¶n phÈm hay cung cÊp dÞch vô ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng cña c¸ nh©n vµ x· héi. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n, hiÖn tîng "t b¶n thõa" ®· lµm cho ®Çu t vît ra khái biªn giíi quèc gia vµ mang tÝnh chÊt quèc tÕ. Ho¹t ®éng ®Çu t quèc tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, hîp thµnh nh÷ng dßng chÝnh trong trµo lu cã tÝnh quy luËt trong liªn kÕt kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay. Mét trong c¸c h×nh thøc ®Çu t quèc tÕ chñ yÕu nhÊt hiÖn nay lµ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI).
Theo Tæ chøc thu¬ng m¹i vµ ph¸t triÓn cña Liªn hîp Quèc (UNCTAD), FDI ®îc ®Þnh nghÜa lµ mét ho¹t ®éng ®Çu t liªn quan ®Õn mét mèi quan hÖ dµi h¹n vµ ph¶n ¸nh lîi Ých l©u dµi vµ quyÒn kiÓm so¸t ®èi víi tµi s¶n ë níc së t¹i cña doanh nghiÖp mµ chñ ®Çu t níc ngoµi ®· bá vèn ®Çu t. §Þnh nghÜa nµy kh¼ng ®Þnh FDI lµ ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt dµi h¹n, diÔn ra trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, nã kh¸c víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng ho¸ hay mua b¸n cæ phiÕu quèc tÕ.
Theo c¸ch hiÓu th«ng thêng cña ngêi NhËt B¶n th× FDI lµ ®Çu t vèn vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë níc ngoµi nh»m thu lîi nhuËn. Trong bé luËt kiÓm so¸t ngo¹i hèi vµ ngo¹i th¬ng NhËt B¶n 10/1980, FDI ®îc ®Þnh nghÜa "Lµ viÖc n¾m lÊy bÊt kú cæ phiÕu do tæ chøc ph¸p nh©n theo luËt ph¸p níc ngoµi ph¸t hµnh hoÆc bÊt kú mét kho¶n tiÒn cho vay tíi mét tæ chøc ph¸p nh©n nh vËy nh»m thiÕt lËp mèi quan hÖ kinh tÕ l©u dµi hoÆc bÊt kú kho¶n tr¶ vèn nµo ®Ó thµnh lËp, më réng mét chi nh¸nh, nhµ m¸y hay mét doanh nghiÖp kh¸c ë níc ngoµi bëi mét ngêi b¶n xø". Nh vËy chñ ®Çu t cã thÓ lµ cæ ®«ng cña doanh nghiÖp ®îc thµnh lËp hoÆc còng cã thÓ lµ tr¸i chñ cña doanh nghiÖp ®ã nhng víi ®iÒu kiÖn lµ cho vay dµi h¹n. FDI cã nghÜa lµ ®Çu t nh»m cã ®îc quyÒn lîi thùc sù vµ lîi Ých l©u dµi trong viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp ë níc chñ nhµ.
§iÒu 2, kho¶n 1 LuËt §Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam 1996 quy ®Þnh "§Çu t trùc tiÕp níc ngoµi lµ viÖc nhµ ®Çu t níc ngoµi ®a vµo ViÖt Nam vèn b»ng tiÒn hoÆc bÊt kú tµi s¶n nµo ®Ó tiÕn hµnh ®Çu t theo quy ®Þnh cña LuËt nµy". Nhµ ®Çu t níc ngoµi lµ c¸ nh©n, ph¸p nh©n níc ngoµi. Vèn trong ho¹t ®éng FDI kh«ng chØ lµ tiÒn mµ cßn lµ c¸c tµi s¶n kh¸c nh m¸y mãc nguyªn vËt liÖu, c«ng nghÖ, bÝ quyÕt, ... MÆc dï ho¹t ®éng FDI cã yÕu tè níc ngoµi nhng vÉn ph¶i tu©n thñ theo c¸c quy ®Þnh cña LuËt §Çu t níc ngoµi ViÖt Nam nãi riªng vµ ph¸p luËt ViÖt Nam nãi chung, FDI lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Nh vËy, FDI lµ h×nh thøc ®Çu t quèc tÕ chñ yÕu mµ chñ ®Çu t níc ngoµi ®Çu t toµn bé hay phÇn ®ñ lín vèn ®Çu t cña c¸c dù ¸n nh»m dµnh quyÒn ®iÒu hµnh hoÆc tham gia ®iÒu hµnh c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hoÆc kinh doanh dÞch vô th¬ng m¹i.
1.2 §Æc ®iÓm cña FDI
FDI cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt ®Ó ph©n biÖt víi c¸c h×nh thøc ®Çu t kh¸c. C¸c ®Æc ®iÓm ®ã lµ:
Thø nhÊt, FDI lµ vèn ®Çu t do chñ ®Çu t tù quyÕt ®Þnh ®Çu t vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ lç l·i. Do ®ã, h×nh thøc ®Çu t nµy mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, kh«ng ®Ó l¹i g¸nh nÆng nî nÇn cho nÒn kinh tÕ, Ýt bÞ lÖ thuéc vµo ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ. Lîi nhuËn mµ chñ ®Çu t thu ®îc phô thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh cña ®èi tîng mµ hä bá vèn ra ®Çu t, do ®ã, FDI cã tÝnh kh¶ thi cao v× c¸c chñ ®Çu t theo ®uæi môc tiªu lîi nhuËn vµ hoµn vèn.
Thø hai, chñ ®Çu t níc ngoµi ph¶i ®ãng gãp mét sè vèn ph¸p ®Þnh hoÆc ®iÒu lÖ tèi thiÓu tuú theo quy ®Þnh cña luËt ph¸p mçi níc ®Ó tham gia kiÓm so¸t doanh nghiÖp. LuËt §Çu t níc ngoµi cña ViÖt Nam 1996 quy ®Þnh bªn níc ngoµi ph¶i gãp tèi thiÓu lµ 30% vèn ph¸p ®Þnh cña dù ¸n. Tû lÖ ®ãng gãp cña mçi bªn trong vèn ph¸p ®Þnh sÏ quy ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña mçi bªn ®ång thêi cïng lµ c¬ së ®Ó ph©n chia lîi nhuËn vµ rñi ro.
Thø ba, th«ng qua ho¹t ®éng FDI, níc chñ nhµ cã thÓ tiÕp nhËn ®îc c«ng nghÖ, kü nghÖ tiªn tiÕn, häc hái kinh nghiÖm qu¶n lý, ... lµ nh÷ng môc tiªu mµ c¸c h×nh thøc ®Çu t kh¸c kh«ng gi¶i quyÕt ®îc. Do ®ã, th«ng qua h×nh thøc nµy níc tiÕp nhËn ®Çu t cã thÓ kÕt hîp tèi u c¸c nguån lùc trong vµ ngoµi níc còng nh c¸c nguån lùc tiªn tiÕn tõ bªn ngoµi.
2. Vai trß cña FDI
Dßng lu chuyÓn FDI cña thÕ giíi kh«ng ngõng gia t¨ng vµ trë thµnh mét h×nh thøc ®Çu t quèc tÕ chiÕm u thÕ nhÊt. Mét trong nh÷ng nh©n tè thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña FDI chÝnh lµ vai trß to lín cña FDI ®èi víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung còng nh c¸c níc chñ ®Çu t vµ níc tiÕp nhËn ®Çu t.
2.1 §èi víi níc chñ ®Çu t
FDI gióp më réng thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm, t¨ng cêng bµnh tríng søc m¹nh kinh tÕ vµ vai trß ¶nh hëng trªn thÕ giíi. HiÖn nay cïng víi xu thÕ toµn cÇu ho¸ th× chñ nghÜa b¶o hé còng tiÕp tôc trçi dËy. ViÖc x©y dùng c¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt chÕ t¹o hoÆc l¾p r¸p ë níc së t¹i sÏ më réng thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm phô tïng cña c«ng ty mÑ ë níc ngoµi ®ång thêi cßn lµ biÖn ph¸p th©m nhËp thÞ trêng h÷u hiÖu tr¸nh ®îc hµng rµo b¶o hé mËu dÞch cña c¸c níc. Mét trong nh÷ng lý do mµ Trung Quèc thêng thu hót ®Õn 50% FDI ®æ vµo c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chÝnh lµ thÞ trêng 1,2 tû d©n cña hä.
FDI gióp c¸c c«ng ty níc ngoµi gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, rót ng¾n thêi gian thu håi vèn ®Çu t vµ thu lîi nhuËn cao. Sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn s¶n xuÊt t¹o ra chªnh lÖch vÒ ®iÒu kiÖn vµ gi¸ c¶ c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt. Do ®ã FDI cho phÐp lîi dông chªnh lÖch nµy ®Ó gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, t¨ng lîi nhuËn ...
FDI gióp c¸c chñ ®Çu t t×m kiÕm c¸c nguån cung cÊp nguyªn liÖu æn ®Þnh. Mét trong c¸c ®éng c¬ ®Çu t ra níc ngoµi lµ ®Þnh híng nguån nguyªn liÖu phôc vô cho nhu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. Nguån tµi nguyªn cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn dåi dµo nhng do thiÕu vèn vµ c«ng nghÖ nªn kh«ng thÓ khai th¸c ®îc. Do ®ã, ®Çu t vµo c¸c lÜnh vùc nµy sÏ thu ®îc nguyªn liÖu th« víi gi¸ rÎ vµ lîi nhuËn cao.
FDI gióp c¸c chñ ®Çu t níc ngoµi ®æi míi c¬ cÊu s¶n xuÊt, ¸p dông c«ng nghÖ míi, n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh: c¸c nhµ ®Çu t thêng chuyÓn nh÷ng m¸y mãc c«ng nghÖ ®· l¹c hËu so víi tr×nh ®é chung cña thÕ giíi ®Ó ®Çu t sang níc kh¸c. §iÒu nµy gióp c¸c chñ ®Çu t b¸n ®îc m¸y mãc cò nh»m ®æi míi thiÕt bÞ c«ng nghÖ, kÐo dµi chu kú sèng s¶n phÈm ë thÞ trêng míi vµ di chuyÓn m¸y mãc g©y « nhiÔm ra níc ngoµi.
2.2 §èi víi níc tiÕp nhËn vèn ®Çu t
C¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn lµ nh÷ng níc xuÊt khÈu FDI lín nhÊt ®ång thêi lµ níc tiÕp nhËn FDI lín nhÊt t¹o nªn luång ®Çu t hai chiÒu gi÷a c¸c quèc gia trong ®ã c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®ãng vai trß chñ chèt. Nguån vèn FDI cã vai trß quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¸c níc nµy vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn cña TNCs nh t¨ng cêng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña nÒn kinh tÕ, t¨ng nguån thu cho chÝnh phñ, gi¶i quyÕt thÊt nghiÖp, kiÒm chÕ l¹m ph¸t.
B¶ng1: §ãng gãp cña FDI vµo nÒn kinh tÕ ViÖt Nam:
ChØ tiªu
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Doanh thu (TriÖu USD)
2063
2743
3815
3910
4600
6167
7400
XuÊt khÈu (TriÖu USD)
336
788
1790
1982
2547
3300
3560
Tû träng GDP (%)
6,30
7,39
9,07
10,03
12,24
13,25
13,5
Tèc ®é t¨ng c«ng nghiÖp (%)
8,8
21,7
23,2
24,4
20,0
23,1
12,1
Tû träng trong c«ng nghiÖp (%)
25,1
26,7
28,9
32,0
34,7
36,0
35,4
Nép ng©n s¸ch (TriÖu USD)
195
263
315
317
271
260
-
Lao ®éng trùc tiÕp (ng×n ngêi)
-
220
250
270
296
327
380
Nguån: Thèng kª cña Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t 3/2002
MÆc dï c¸c níc ®ang ph¸t triÓn chØ cã thÓ tiÕp nhËn ®îc kho¶ng 20% tæng lîng FDI cña thÕ giíi nhng FDI ®ang cã vai trß hÕt søc to lín ®èi víi c¸c níc nµy trong viÖc cung cÊp nguån bæ sung vèn cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc; FDI gãp phÇn ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ t¹o thªm viÖc lµm míi; FDI t¸c ®éng quan träng tíi xuÊt khÈu, nhËp khÈu còng nh gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng hîp lý; Cuèi cïng FDI gãp phÇn bæ sung quan träng cho ng©n s¸ch quèc gia. B¶ng 1 cho thÊy nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ cña ho¹t ®éng FDI t¹i ViÖt Nam vµo nÒn kinh tÕ quèc d©n. TÝnh ®Õn n¨m 2001, ViÖt Nam ®· thu hót ®îc 41.002 triÖu USD, trong ®ã vèn thùc hiÖn ®¹t 21.482 triÖu USD. Riªng n¨m 2001, doanh thu cña khu vùc nµy ®¹t 7.400 triÖu USD, kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 3.573 triÖu USD, nÕu tÝnh c¶ dÇu th« th× con sè nµy lªn tíi 6.748 triÖu USD. Ho¹t ®éng ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam ®· ®ãng gãp kho¶ng 13,5% GDP vµ chiÕm 35,4% tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña c¶ níc. Tæng sè lao ®éng trùc tiÕp lµm trong khu vùc nµy kho¶ng 380 ngh×n ngêi, gãp phÇn gi¶i quyÕt bít c¨ng th¼ng gi÷a nhu cÇu viÖc lµm vµ nhu cÇu tuyÓn dông lao ®éng ë trong níc.
Nh vËy, FDI cã t¸c ®éng rÊt to lín ®Õn níc chñ ®Çu t còng nh níc tiÕp nhËn vèn. Tuy nhiªn, còng cã khi lîi Ých cña bªn nµy l¹i lµ thiÖt h¹i ®èi víi bªn kia, ch¼ng h¹n nh trêng hîp chuyÓn giao c«ng nghÖ cò, chñ ®Çu t cµng thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn th× níc nhËn ®Çu t cµng ph¶i g¸nh chÞu nhiÒu thiÖt h¹i nh « nhiÔm m«i trêng, c«ng nghÖ l¹c hËu vµ chi phÝ c«ng nghÖ cao ... Do ®ã, chñ ®Çu t còng nh bªn tiÕp nhËn ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch hîp lý nh»m tèi ®a ho¸ lîi Ých do FDI mang l¹i ®ång thêi ph¶i ®¸nh gi¸ ®óng nh÷ng c¸i "®îc" vµ "mÊt", ®Ó quyÕt ®Þnh ®Çu t hay tiÕp nhËn ®Çu t.
3. Xu híng vËn ®éng cña dßng FDI trªn thÕ giíi hiÖn nay
Cïng víi th¬ng m¹i, tµi chÝnh-tiÒn tÖ, FDI lµ mét trong c¸c ®éng lùc chÝnh thóc ®Èy qu¸ tr×nh x©m nhËp vµo nhau, n¬ng tùa lÉn nhau vµ m©u thuÉn víi nhau gi÷a c¸c trung t©m kinh tÕ cña thÕ giíi. Dßng FDI chñ yÕu vÉn ®æ vµo c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ xuÊt ph¸t chñ yÕu tõ c¸c níc nµy lan to¶ kh¾p thÕ giíi. Trong nh÷ng n¨m qua, FDI t¨ng vît tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ thÕ giíi vµ tèc ®é t¨ng trëng cña th¬ng m¹i quèc tÕ. Xu híng vËn ®éng chÝnh cña dßng FDI trªn thÕ giíi tËp trung vµo c¸c ®Æc ®iÓm sau:
3.1 Dßng FDI ngµy cµng t¨ng vµ tËp trung vµo c¸c níc ph¸t triÓn
B¶ng 2: T×nh h×nh tiÕp nhËn vµ xuÊt khÈu FDI trªn thÕ giíi.
§¬n vÞ: TriÖu USD
N¨m
C¶ thÕ giíi
Níc ph¸t triÓn
Níc ®ang ph¸t triÓn
TiÕp nhËn
XuÊt khÈu
TiÕp nhËn
XuÊt khÈu
TiÕp nhËn
XuÊt khÈu
1983-1987
77,1
76,8
58,7
72,6
18,3
4,2
1988-1992
177,3
208,5
139,1
193,3
36,8
15,2
1990
203,8
204,3
169,8
222,5
33,7
17,8
1991
157,8
210,8
114,0
201,9
41,3
8,9
1992
168,1
203,1
114,0
181,4
50,4
21,0
1993
207,9
225,5
129,3
192,4
73,1
33,0
1994
225,7
230,0
132,8
190,9
87,0
38,6
1995
331,844
357,537
205,693
306,822
111,884
50,259
1996
377,516
390,776
219,789
331,963
145,030
57,763
1997
473,052
471,906
275,229
404,153
187,789
64,335
1998
680,082
687,111
480,638
651,873
179,481
33,045
1999
865,487
799,928
636,449
731,765
207,619
65,638
2000
1,270,764
1,149,903
1,005,178
1,046,903
265,586
103,568
2001
694,753
680,629
502,202
510,356
192,549
170,323
Nguån: Thèng kª tµi chÝnh quèc tÕ cña IFM (12/2001)
N¨m 2000 ®îc ®¸nh dÊu lµ n¨m kû lôc cña tæng FDI trªn thÕ giíi víi con sè trªn mét ngµn tû USD. Dßng lu chuyÓn FDI kh«ng ngõng t¨ng lªn. Trong nh÷ng n¨m 70, FDI b×nh qu©n hµng n¨m chØ kho¶ng 28,2 triÖu USD/n¨m nhng trong thËp kû 80, con sè nµy ®· t¨ng lªn tíi 93,8 triÖu/n¨m, gÊp ba lÇn con sè thËp niªn 70 vµ tõ n¨m 1990 ®Õn nay, møc trung b×nh hµng n¨m lµ 383,3 triÖu USD, gÊp 14 lÇn møc nh÷ng n¨m 70. NÕu chØ tÝnh riªng nöa sau thËp kû 90 th× con sè b×nh qu©n lªn tíi 541,5 triÖu USD, gÊp kho¶ng 19 lÇn so víi con sè 28,2 triÖu USD nh÷ng n¨m 70. Sù t¨ng lªn nhanh chãng cña dßng lu©n chuyÓn FDI trong nh÷ng n¨m qua chñ yÕu tËp trung vµo c¸c níc ph¸t triÓn. C¸c níc ph¸t triÓn võa lµ nguån ®Çu t chñ yÕu ra níc ngoµi võa lµ ®Þa chØ thu hót ®¹i bé phËn ®Çu t quèc tÕ. Tõ n¨m 1996-1999, FDI vµo c¸c níc ph¸t triÓn chiÕm 60%, 59%, 71% vµ 76,5% tû träng vèn ®Çu t quèc tÕ. N¨m 1999, c¸c níc ph¸t triÓn chiÕm 76,5% trong tæng sè 865 tû USD vèn FDI, trong khi 3/4 d©n sè sèng t¹i c¸c níc ®ang ph¸t triÓn chia nhau 23,5% cßn l¹i, kho¶ng 192 tû USD. N¨m 2000, kh¶ n¨ng thu hót vèn FDI cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®· ®îc c¶i thiÖn ®«i chót, ®¹t trªn 200 tû USD, chiÕm 2,8% trong tæng s¶n phÈm quèc néi cña c¸c níc nµy, t¨ng t¬ng øng víi tèc ®é t¨ng trëng GDP.
BiÓu ®å 1: So s¸nh FDI cña c¸c níc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn
Nguån: Thèng kª tµi chÝnh quèc tÕ cña IMF (12/2001)
N¨m 2000, Mü tiÕp tôc lµ ®Þa chØ thu hót FDI nhiÒu nhÊt thÕ giíi, chiÕm kho¶ng h¬n 200 tû USD, phÇn lín trong sè nµy lµ do c¸c vô mua b¸n vµ s¸p nhËp c«ng ty mang l¹i. Tuy nhiªn, n¨m 2001, Mü ®· bÞ Anh thay thÕ trong t c¸ch lµ chñ ®Çu t níc ngoµi lín nhÊt. Theo ®¸nh gi¸ cña UNCTAD, NhËt B¶n ®· trë thµnh ®Þa chØ míi hÊp dÉn FDI cña thÕ giíi. Lîng FDI vµo NhËt B¶n n¨m 2000 t¨ng 105% so víi n¨m 1999, ®¹t 21,51 tû USD so víi 10,47 tû USD cña n¨m tríc cao h¬n nhiÒu so víi møc 5,53 tû USD n¨m 1998. Trong khi ®ã, NhËt B¶n vÉn duy tr× ®îc vÞ thÕ cña mét níc cung cÊp FDI hµng ®Çu thÕ giíi : 66,69 tû USD, t¨ng so víi 63,7 tû USD cña n¨m 1999. T¹i Ch©u ¸, FDI ®æ vµo c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cña khu vùc nµy ®· t¨ng tõ møc 97 tû USD n¨m 1998, lªn 106 tû USD n¨m 1999. N¨m 2000, do ®îc khÝch lÖ bëi sù phôc håi kinh tÕ trong khu vùc, cïng nh÷ng c¶i c¸ch theo híng khuyÕn khÝch ®Çu t níc ngoµi, nªn chØ tÝnh riªng lîng FDI mµ c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®æ vµo c¸c níc nµy ®· t¨ng tõ møc 80,5 tû USD n¨m 1999 lªn h¬n 100 tû USD n¨m 2000. Cßn ë ch©u ¢u, trong khi tæng ®Çu t vµo EU bao gåm c¶ vèn kinh doanh vµ x©y dùng d©n dông hÇu nh r¬i xuèng tËn ®¸y vµo quý II n¨m 2000 vµ ngay c¶ c«ng ty cã trô së EU còng ®ang chuyÓn vèn ®Çu t cña m×nh vµo Mü thay v× vµo Liªn minh tiÒn tÖ nµy, th× xu híng gia nhËp EU cña c¸c níc §«ng ¢u l¹i lµ t¸c nh©n kÝch thÝch luång FDI vµo khu vùc nµy gia t¨ng. T¹i khèi thÞ trêng chung Nam Mü (NAFTA), tæng FDI vµo c¸c níc nµy ®¹t xÊp xØ 110 tû USD trong thêi gian 1995-1999. Víi t×nh h×nh chÝnh trÞ tiÕp tôc æn ®Þnh, kinh tÕ phôc håi v÷ng ch¾c, triÓn väng FDI ®æ vµo khu vùc trong thêi gian tíi sÏ cßn nhiÒu h¬n n÷a.
Nãi chung, tuy cã mét vµi n¨m ch÷ng l¹i hoÆc gi¶m tèc ®é nhng luång FDI trªn thÕ giíi trong c¸c n¨m qua ®· cã sù gia t¨ng ®¸ng kinh ng¹c. §iÒu nµy cã thÓ lý gi¶i bëi c¸c nguyªn nh©n sau:
Thø nhÊt, th«ng qua c¸c vô mua b¸n vµ s¸p nhËp, FDI ®îc rãt trùc tiÕp vµo thÞ trêng ®Þa ph¬ng vµ khu vùc, ®Ó tËn dông u thÕ vÒ chi phÝ vËn chuyÓn vµ chi phÝ s¶n xuÊt thÊp cña thÞ trêng néi ®Þa, ®©y còng lµ c¸ch ®Ó xuyªn thñng hµng rµo thuÕ quan. ChÝnh v× vËy, triÓn väng t¨ng trëng kinh tÕ cña níc tiÕp nhËn vèn lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh lµm t¨ng lîng vèn FDI. ViÖc GDP toµn cÇu trong n¨m 2000 theo ®¸nh gi¸ cña IMF t¨ng 4,7% cã thÓ ®îc xem lµ nh©n tè chÝnh gãp phÇn thóc ®Èy luång vèn FDI gia t¨ng.
Thø hai, do chi phÝ vËn t¶i vµ truyÒn th«ng gi¶m trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, cïng víi viÖc níi láng c¸c hµng rµo bu«n b¸n vµ ®Çu t gi÷a c¸c níc trªn thÕ giíi ®· lµm t¨ng dßng FDI. V¶ l¹i, ho¹t ®éng th¬ng m¹i thÕ giíi gia t¨ng m¹nh víi tèc ®é t¨ng trëng h¬n 10% ®· t¹o ®éng lùc thóc ®Èy dßng FDI .
Thø ba, lµn sãng hîp nhÊt vµ mua l¹i c¸c c«ng ty ®· ®Èy m« h×nh nh÷ng tËp ®oµn ®å sé do gia ®×nh chi phèi kiÓu cò sôp ®æ. Thay vµo ®ã, nã t¹o ra bøc tranh bao gåm c¸c c«ng ty hiÖn ®¹i, sö dông c«ng nghÖ cao, ®îc ®iÒu hµnh mét c¸ch chuyªn nghiÖp vµ tËp trung, cã thÓ c¹nh tranh víi nh÷ng c«ng ty khæng lå trªn toµn cÇu. ChÝnh nhu cÇu hîp nhÊt ®Ó tån t¹i ®ang diÔn ra ë mäi n¬i trªn thÕ giíi nµy ®· trë thµnh nh©n tè chÝnh vµ quan träng nhÊt thóc ®Èy luång vèn FDI gia t¨ng m¹nh trong mét thËp kû qua. N¨m 1990, trong 209 tû USD vèn FDI cña thÕ giíi, vèn chuyÓn th«ng qua c¸c vô s¸p nhËp chiÕm 72,3% ®¹t 151 tû USD. §Õn n¨m 1999, 83% trong tæng sè 865 tû USD vèn FDI lµ do s¸p nhËp mang l¹i, t¬ng ®¬ng kho¶ng 720 tû USD. Ngay t¹i Ch©u ¸, m¶nh ®Êt cña nh÷ng Chaebol vµ Keiretsu, ngêi ta ®ang dÇn dÇn ®¸nh gi¸ cao vµ hiÓu biÕt viÖc mua l¹i vµ s¸p nhËp nh mét c«ng cô kinh doanh. T¹i NhËt B¶n vµ Hµn Quèc, nÕu nh tríc ®©y ngêi ta ph¶i b¸n mét thø g× ®ã, th× ®ã ®îc xem nh lµ thÊt b¹i. Nhng dÇn dÇn c¸c doanh gia ®· tõ bá quan ®iÓm nµy, hä nhËn thÊy nhu cÇu hîp lý ho¸ h×nh mÉu cò kh«ng cßn ho¹t ®éng tèt n÷a.
B¶ng 3 : N¨m níc ®Çu t ra níc ngoµi lín nhÊt thÕ giíi
§¬n vÞ: TriÖu USD
tt
1996
1997
1998
2000
1
Mü
91,883
Mü
105,017
Mü
146,053
Anh
259,427
2
§øc
50,752
Anh
63,499
Anh
119,747
Ph¸p
169,481
3
Anh
35,157
§øc
41,675
§øc
92,398
Mü
152,440
4
Hµ Lan
31,905
Ph¸p
35,488
Ph¸p
45,701
BØ
823,342
5
Ph¸p
30,362
NhËt B¶n
26,059
Hµ lan
39,227
Hµ lan
74,809
Nguån: Thèng kª tµi chÝnh quèc tÕ cña IMF (12/2001)
C¸c níc ®ang ph¸t triÓn vÉn lµ lùc lîng thø yÕu ®èi víi viÖc thóc ®Èy vµ thu hót luång vèn FDI. Tuy nhiªn xu híng ®Çu t song ph¬ng sÏ trë nªn phæ biÕn thay cho khuynh híng mét chiÒu tríc ®©y.
3.2 C¸c c«ng ty xuyªn quèc gia (TNCs) ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong dßng lu chuyÓn FDI
Trong ®Çu t quèc tÕ, TNCs cã vai trß chñ ®¹o trong ph©n phèi nguån vèn cña thÕ giíi vµo c¸c khu vùc, ®Æc biÖt cã vai trß quyÕt ®Þnh trong ho¹t ®éng FDI, chiÕm lÜnh thÞ trêng, h×nh thµnh c¸c trung t©m ®Çu t m¹nh cña thÕ giíi. Trong 100 tæ chøc kinh tÕ lín nhÊt thÕ giíi hiÖn nay th× h¬n mét nöa lµ c«ng ty (59 TNCs) chø kh«ng ph¶i lµ quèc gia (41 quèc gia). Theo sè liÖu thèng kª cña UNCTAD th× trong n¨m 1998 ®· cã tíi 53.000 TNCs víi 450.000 xÝ nghiÖp chi nh¸nh vµ chiÕm 2/3 tæng khèi lîng bu«n b¸n cña thÕ giíi, trong ®ã mét nöa bu«n b¸n néi bé gi÷a c¸c chi nh¸nh cña TNCs. HiÖn nay, TNCs ®Çu t ra níc ngoµi kho¶ng 3.000 tû USD, xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô kho¶ng trªn 5.000 tû USD vµo n¨m 1996, 15 níc ph¸t triÓn cã kho¶ng 30.500 TNCs trong sè 38.700 TNCs cña thÕ giíi (T¹p chÝ Ch©u Mü ngµy nay sè 3/1998). §Õn ®Çu n¨m 2001, sè lîng TNCs ®· t¨ng nhanh chãng vµ ®¹t con sè 57.000 TNCs víi h¬n 500.000 chi nh¸nh. Chóng kiÓm so¸t 40% GDP, 60% ngo¹i th¬ng, 50% kü thuËt c«ng nghÖ míi, 90% FDI thÕ giíi (IMF: World Economic Outlook, May, 2001).
Cã thÓ nãi, ho¹t ®éng cña TNCs cã vai trß to lín trong ph¸t triÓn kinh tÕ, trong chuyÓn giao c«ng nghÖ, n¾m v÷ng c«ng nghÖ cao, b¶o ®¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ chiÕm lÜnh thÞ trêng. Sù ph¸t triÓn cña TNCs kh«ng chØ ë mÆt më réng quy m«, mµ ®iÒu chñ yÕu lµ ë sù ®iÒu chØnh chiÕn lîc kinh doanh cña chóng. ViÖc ®iÒu chØnh chiÕn lîc kinh doanh ®· t¹o ra ¶nh hëng trùc tiÕp ®èi víi quèc tÕ ho¸ vµ nhÊt thÓ ho¸ s¶n xuÊt cña thÕ giíi.
DiÔn biÕn chiÕn lîc cña TNCs chñ yÕu ®· tr¶i qua ba giai ®o¹n: Mét lµ, chiÕn lîc c«ng ty con ®éc lËp. §©y lµ h×nh thøc chiÕn lîc phæ biÕn cña TNCs, víi viÖc c¸c c«ng ty con vËn hµnh t¬ng ®èi ®éc lËp. Liªn hÖ gi÷a c«ng ty mÑ víi c¸c c«ng ty con ë níc ngoµi ®îc khèng chÕ th«ng qua quyÒn së h÷u. Nh÷ng liªn hÖ kh¸c chØ gåm: chuyÓn giao kü thuËt vµ cung cÊp t b¶n dµi h¹n. Lo¹i c«ng ty con ®éc lËp nµy rÊt gièng h._.×nh ¶nh thu gän cña c«ng ty mÑ. §Æc biÖt nã tån t¹i nhiÒu ë c¸c ngµnh chÕ t¹o vµ dÞch vô. Hai lµ, chiÕn lîc t×m kiÕm vèn níc ngoµi. §©y lµ chiÕn lîc cña TNCs chñ yÕu th«ng qua t×m kiÕm nguån vèn bªn ngoµi ®Ó tham gia vµo s¶n xuÊt quèc tÕ. §éng c¬ cña viÖc t×m nguån vèn bªn ngoµi lµ nh»m lîi dông u thÕ vÒ vÞ trÝ khu vùc mµ níc chñ nhµ ®· cã ®îc. Ba lµ, nhÊt thÓ ho¸ phøc hîp. TiÒn ®Ò cña chiÕn lîc nµy lµ TNCs cã ®îc n¨ng lùc chuyÓn dêi s¶n xuÊt vµ cung øng hµng ho¸ ®Õn bÊt kú ®Þa ®iÓm nµo ®Ó thu lîi nhuËn cao nhÊt. NhÊt thÓ ho¸ phøc hîp cho phÐp bÊt kú mét c«ng ty nµo ®ang kinh doanh ë mét ®Þa ph¬ng nµo ®ã ®Òu cã thÓ cïng c¸c c«ng ty con kh¸c hoÆc c«ng ty mÑ sö dông n¨ng lùc cña toµn bé c«ng ty mét c¸ch chñ ®éng ®Ó ph¸t huy hiÖu qu¶ thu lîi nhuËn. Trong chiÕn lîc nµy, c¸c c«ng ty con ë nh÷ng khu vùc kh¸c nhau cã thÓ nhÊt thÓ ho¸ vÒ chøc n¨ng ë møc ®é t¬ng ®èi nh»m ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp cña c«ng ty. ChÝnh nhê chiÕn lîc nµy mµ c¸c TNCs ®· thóc ®Èy m¹nh mÏ qu¸ tr×nh ®Çu t ra níc ngoµi nh»m thÝch øng linh ho¹t víi sù thay ®æi cña m«i trêng kinh doanh víi môc tiªu thu ®îc lîi nhuËn cao nhÊt.
§Çu t ra níc ngoµi cña TNCs n¨m níc Mü, NhËt B¶n, Anh, Ph¸p, §øc chiÕm tíi trªn 60% gi¸ trÞ cña FDI cña thÕ giíi. Víi viÖc ®Çu t ra níc ngoµi, TNCs ®· gãp phÇn lµm t¨ng nhanh qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi c¶ trong lÜnh vùc s¶n xuÊt lÉn trong th¬ng m¹i quèc tÕ.
3.3 S¸p nhËp vµ mua l¹i trë thµnh h×nh thøc chñ yÕu trong ®Çu t quèc tÕ.
XÐt vÒ mÆt lÞch sö, lµn sãng s¸p nhËp c«ng ty ®· xuÊt hiÖn ba lÇn: LÇn thø nhÊt vµo cuèi thÕ kû 19 ®Çu thÕ kû 20, khi qu¸ tr×nh tÝch tô tËp trung t b¶n më réng, chñ yÕu lµ h×nh thøc s¸p nhËp th¼ng ®øng gi÷a c¸c c«ng ty cïng ngµnh. LÇn thø hai lµ vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû 20, chñ yÕu lµ s¸p nhËp n»m ngang gi÷a c¸c c«ng ty theo nhãm ngµnh. Vµ lÇn thø ba lµ gi÷a thËp kû 80 trë l¹i nay. Tríc søc Ðp m¹nh mÏ cña c¹nh tranh trªn ph¹m vi toµn cÇu, c¸c xÝ nghiÖp quèc tÕ lÊy s¸p nhËp ë níc ngoµi lµm chiÕn lîc sèng cßn ®Ó thÝch øng. XÐt vÒ sè vô s¸p nhËp hay quy m« mua vµo th× lµn sãng s¸p nhËp cña c¸c c«ng ty lÇn thø ba ®· ®¹t ®Õn møc cao nhÊt trong lÞch sö.
Theo UNCTAD, trong hai m¬i n¨m gÇn ®©y, gi¸ trÞ c¸c vô mua l¹i c«ng ty t¨ng 42%, n¨m 2001 tæng gi¸ trÞ c¸c vô mua l¹i lªn tíi 1.424 tû USD cao h¬n nhiÒu so víi tæng ®Çu t quèc tÕ. ChØ mét nhãm c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhng chiÕm tû träng lín h¬n trong khèi lîng FDI toµn cÇu lµ do c¸c vô s¸p nhËp vµ mua l¹i xuyªn quèc gia. C¸c c«ng ty lín cña Anh vµ Mü ®ãng vai trß chñ chèt trong lÜnh vùc mua l¹i vµ s¸p nhËp, do ®ã hai níc nµy thêng xuyªn dÉn ®Çu thÕ giíi vÒ viÖc t¨ng quy m« ®Çu t ra níc ngoµi. LÊy vÝ dô nh vô mua l¹i vµ s¸p nhËp lín nhÊt n¨m 1999 lµ vô TËp ®oµn Vodafone PLC (Anh) mua l¹i C«ng ty viÔn th«ng Air Touch (Mü) trÞ gi¸ 60,3 triÖu USD, tiÕp theo lµ TËp ®oµn Zeneca (Anh) mua C«ng ty Astra (Thôy §iÓn) víi gi¸ 34,6 triÖu USD vµ vô mua l¹i 32,6 triÖu USD gi÷a C«ng ty Orange (Anh) vµ TËp ®oµn Mannesmann (§øc). Níc Anh ®øng vÞ trÝ sè 1 trong sè c¸c níc ®Çu t ra níc ngoµi nhiÒu nhÊt ph¶n ¸nh sù thËt r»ng hai trong sè ba vô s¸p nhËp lín nhÊt b¾t nguån tõ c¸c c«ng ty Anh. Thôy §iÓn nh¶y lªn vÞ trÝ thø ba trong sè c¸c níc tiÕp nhËn FDI nhiÒu nhÊt n¨m 1999 còng mét phÇn nhê vµo vô mua l¹i Astra (S¸ch tr¾ng vÒ ®Çu t cña Jetro 2001, trang 4).
Lµn sãng s¸p nhËp xuyªn quèc gia gi÷a c¸c c«ng ty diÔn ra tõ thËp kû 80 ®Õn nay lµ kÕt qu¶ cña chiÕn lîc kinh doanh míi mµ TNCs ®· chän ®Ó thÝch øng víi m«i trêng kinh doanh quèc tÕ ®ang thay ®æi. Nguyªn nh©n thóc ®Èy viÖc h×nh thµnh lµn sãng s¸p nhËp lÇn thø ba lµ do t¸c dông cña c¸c nh©n tè ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. Nh©n tè ng¾n h¹n nÈy sinh vµo gi÷a thËp kû 80. §ã lµ thêi kú kinh tÕ c¸c níc ph¸t triÓn t¨ng trëng víi tèc ®é t¬ng ®èi cao, ë thêi kú nµy c¸c c«ng ty kh«ng chØ cã ®îc nhiÒu c¬ héi ®Çu t mµ cßn cã thÓ sö dông ®îc sè lîng lín lîi nhuËn vµ tiÒn vay víi l·i suÊt thÊp ®Ó thùc hiÖn c¸c vô ®Çu t míi. Thø hai lµ, c¸c níc ph¸t triÓn ®· dÊy lªn lµn sãng tù do ho¸ tµi chÝnh tiÒn tÖ, Mü, T©y ¢u vµ NhËt B¶n ®· liªn tôc níi láng viÖc qu¶n lý khèng chÕ ®èi víi tµi chÝnh tiÒn tÖ, thóc ®Èy vµ n©ng cao ®îc hiÖu qu¶ vµ lîi Ých kinh tÕ cña c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh, v× vËy mµ c¸c c«ng ty ®· cã thÓ tranh thñ ®îc nhiÒu lîi nhuËn vÒ tµi chÝnh ®Ó ®Çu t. Thø ba lµ, sù h×nh thµnh thÞ trêng ch©u ¢u thèng nhÊt võa lµ c¬ héi võa lµ th¸ch thøc ®èi víi c¸c c«ng ty níc ngoµi. C¸c c«ng ty cña Mü vµ NhËt B¶n ®· th«ng qua c¸c ho¹t ®éng s¸p nhËp vµ mua l¹i víi sè lîng lín ®Ó thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh vµ hëng nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÖn lîi do tù do lu th«ng mang l¹i.
Nh©n tè dµi h¹n tríc tiªn lµ, xu thÕ toµn cÇu ho¸ víi c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t, TNCs cña c¸c níc ph¶i ¸p dông ph¬ng thøc s¸p nhËp hoÆc mua l¹i ®Ó tiÕp nhËn c¸c kü thuËt mòi nhän, rót ng¾n thêi gian ph¸t minh kü thuËt, gi¶m bít ®îc rñi ro nguy hiÓm, sö dông u thÕ cña kinh tÕ quy m« vµ m¹ng líi ho¸ s¶n xuÊt quèc tÕ ®Ó t¨ng cêng s¶n xuÊt thu lîi nhuËn. Thø hai lµ, tõ gi÷a thËp kû 80 c¸c níc trªn thÕ giíi ®· thi hµnh phæ biÕn chÝnh s¸ch tù do ho¸ ®Çu t, vÒ kh¸ch quan mµ xÐt nã ®· kÝch thÝch m¹nh sù lu th«ng tiÒn vèn cña TNCs
Nh vËy, lµn sãng s¸p nhËp c«ng ty lµm n¶y sinh nh÷ng ¶nh hëng to lín ®èi víi quèc tÕ ho¸ s¶n xuÊt vµ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. ViÖc s¸p nhËp xuyªn quèc gia c¸c xÝ nghiÖp ®· lµm cho n¨ng lùc kinh doanh cña c¸c TNCs më réng nhanh chãng trong mét thêi gian ng¾n, ®ång thêi thùc hiÖn viÖc s¶n xuÊt theo m¹ng líi mét c¸ch cã hiÖu qu¶, tõ ®ã n©ng cao rÊt nhiÒu n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ lîi Ých kinh tÕ cña c¸c xÝ nghiÖp. Vµo nöa sau cña thËp kû 90, lµn sãng s¸p nhËp c«ng ty l¹i næi lªn m¹nh mÏ h¬n, ®Æc biÖt lµ TNCs t¨ng cêng th«n tÝnh lÉn nhau vµ th«n tÝnh c¸c c«ng ty níc ngoµi ®Ó trë thµnh c¸c tËp ®oµn khæng lå kinh doanh trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Lµn sãng s¸p nhËp c«ng ty vµo cuèi thÕ kû 20 xuÊt ph¸t tõ nh÷ng tÊt yÕu kinh tÕ sau:
Thø nhÊt, díi t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ vµ xu híng toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi t¨ng lªn, c¹nh tranh ngµy cµng quyÕt liÖt, nªn mét c«ng ty lín ngoµi søc m¹nh vÒ tiÒm lùc cßn cÇn c¶ uy tÝn víi kh¸ch hµng. VÝ dô: víi viÖc hîp nhÊt h·ng hµng kh«ng Travelers vµ c«ng ty tµi chÝnh Citi Corp, 40 triÖu kh¸ch hµng hiÖn t¹i cña h·ng hµng kh«ng sÏ rÊt tiÖn lîi khi tiÕp cËn víi c¸c dÞch vô tµi chÝnh cña Citi Corp, cïng lóc ®ã 60 triÖu kh¸ch hµng hiÖn t¹i cña c«ng ty tµi chÝnh sÏ rÊt tiÖn lîi khi sö dông c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm cña Travelers. Do sù tiÖn lîi nh vËy nªn tËp ®oµn míi ra ®êi nµy rÊt cã tiÒm n¨ng thu hót kh¸ch hµng vµ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh v« cïng m¹nh mÏ.
Thø hai, c¸c c«ng ty hîp nhÊt vèn kh«ng cã m¹ng líi réng r·i ®Ó b¸n lÎ c¸c s¶n phÈm, do ®ã sù s¸p nhËp gióp hä cã thÓ dÔ dµng thùc hiÖn tiÕp thÞ s¶n phÈm cña m×nh ë mäi n¬i trªn thÕ giíi.
Thø ba, s¸p nhËp c«ng ty sÏ n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, ®ã lµ môc tiªu vµ lµ lý do duy nhÊt cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh s¸p nhËp.
Thø t, viÖc s¸p nhËp c¸c c«ng ty lµm cho c¸c c«ng ty cïng ®îc lîi khi gi¸ cæ phiÕu cña hä t¨ng m¹nh, thÓ hiÖn t©m lý chung cña ngêi ®Çu t lµ thÝch ®¸nh cîc vµo c¸c c«ng ty khæng lå, cã tiÒm lùc m¹nh ®ñ ®Ó vît qua mäi cuéc c¹nh tranh. Trong thùc tÕ, ngay sau khi quyÕt ®Þnh hîp nhÊt ®îc c«ng bè, ngay lËp tøc gi¸ cæ phiÕu cña Travelers t¨ng lªn 18% vµ cña Citi Corp ®· t¨ng lªn 26%
Tuy nhiªn còng cã nh÷ng nguy c¬ bÊt æn, tiÒm tµng vµ hiÖn thùc do s¸p nhËp ®a l¹i nh c¸c vô sa th¶i nh©n c«ng hµng lo¹t, bé m¸y qu¶n lý kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh, nguy c¬ ®éc quyÒn biÕn ngêi tiªu dïng thµnh n¹n nh©n. Trong nh÷ng n¨m tíi, viÖc mua l¹i c¸c c«ng ty cña c¸c níc cßn diÔn ra s©u s¾c h¬n. C¸c ngµnh tµi chÝnh, viÔn th«ng, dîc phÈm, « t« sÏ ®îc s¾p xÕp l¹i trªn ph¹m vi toµn cÇu th«ng qua viÖc mua l¹i vµ s¸p nhËp. Trong mét sè lÜnh vùc dÞch vô, th¬ng m¹i khoa häc kü thuËt cao vµ mét sè ngµnh cã nhu cÇu lín vÒ tµi chÝnh còng diÔn ra hiÖn tîng mua l¹i víi quy m« lín. §Çu t trùc tiÕp xuyªn quèc gia th«ng qua s¸p nhËp vÉn lµ h×nh thøc chñ yÕu trong ®Çu t quèc tÕ mÆc dï cßn cã nh÷ng bÊt æn do nã mang l¹i.
3.4 LÜnh vùc ®Çu t cã sù thay ®æi s©u s¾c
Trong thËp kû 80, tû träng FDI cña c¸c níc ph¸t triÓn chñ yÕu trong ngµnh c«ng nghiÖp nÆng tõ 18% (n¨m 1980) ®· h¹ xuèng cßn 11% (n¨m 1990), cßn tèc ®é t¨ng vÒ thu hót FDI vµo ngµnh s¶n xuÊt khai kho¸ng t¨ng nhanh h¬n ngµnh chÕ t¹o vµ dÞch vô. V× vËy, tû träng cña FDI vµo ngµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm s¬ cÊp tõ 52% (n¨m 1980) t¨ng ®Õn 67% (n¨m 1990). ë nöa ®Çu thËp kû 80, hy väng vÒ gi¸ dÇu má t¨ng cao, FDI vµo ngµnh c«ng nghiÖp dÇu má t¨ng lªn nhanh chãng. §Ó øng phã víi vÊn ®Ò gi¸ thµnh s¶n xuÊt ®Çu má t¨ng, thùc hiÖn viÖc ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt, TNCs cña Mü vµ T©y ¢u ®· lµm gÊp rót ho¹t ®éng mua l¹i vµ s¸p nhËp víi nhau.
Tõ n¨m 1985 trë vÒ tríc, ngµnh chÕ t¹o lµ ngµnh chñ yÕu thu hót FDI. Tuy nhiªn, ®Çu t vµo ngµnh chÕ t¹o cña c¸c níc ph¸t triÓn ®· chuyÓn tõ c¸c ngµnh s¶n xuÊt kiÓu tËp trung cao nguån vèn lao ®éng sang ngµnh s¶n xuÊt tËp trung t b¶n vµ kü thuËt. LÊy Mü lµm vÝ dô: Nh÷ng n¨m 1982-1991, nh÷ng ngµnh cã tû lÖ thu hót FDI nhanh cña Mü theo thø tù lµ: Thuèc ch÷a bÖnh (24,7%), thiÕt bÞ m¸y tÝnh vµ thiÕt bÞ v¨n phßng (17,4%), c¸c m¸y mãc c«ng nghiÖp (15,8%), m¸y ®iÖn vµ thiÕt bÞ ®iÖn trë (14,5%), c«ng nghiÖp ho¸ chÊt (14,6%).
Tõ n¨m 1985 l¹i ®©y, ngµnh dÞch vô ®· trë thµnh ngµnh cã tèc ®é thu hót FDI nhanh nhÊt ë c¸c níc ph¸t triÓn. N¨m 1993, JDI vµo ngµnh dÞch vô lµ 66%, cña Mü lµ 51%, §øc 59% vµ cña Anh lµ 48%. XÐt trong c¬ cÊu ngµnh s¶n xuÊt th× sè c«ng ty con cña TNCs ho¹t ®éng trong ngµnh dÞch vô lµ nhiÒu nhÊt, cßn trong 500 TNCs lín nhÊt thÕ giíi th× tû lÖ c«ng ty ho¹t ®éng trong nghµnh dÞch vô lµ 60% Tuy nhiªn, ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn th× FDI vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt vÉn chiÕm tû träng lín do c¬ cÊu kinh tÕ cña c¸c níc nµy ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi theo híng c«ng nghiÖp ho¸. Trong thêi gian tíi th× tû träng cña FDI vµo ngµnh dÞch vô sÏ t¨ng lªn do ®Çu t vµo c¸c ngµnh nµy thêng mang l¹i lîi nhuËn lín trong khi chÝnh phñ cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn l¹i cã nhiÒu u ®·i khuyÕn khÝch ph¸t triÓn ngµnh dÞch vô nh»m ®a ®Êt níc ph¸t triÓn theo híng hiÖn ®¹i ho¸.
Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña luång vèn ®Çu t quèc tÕ trong thêi gian qua cho thÊy ®Çu t thÕ giíi vÉn quy tô ®îc nh÷ng lùc ®Èy cÇn thiÕt ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, cã nh÷ng nh©n tè lµm h¹n chÕ sù gia t¨ng luång vèn FDI nh sù suy gi¶m cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu, nh÷ng bÊt æn vÒ mÆt chÝnh trÞ x· héi ë ch©u Mü La-tinh, gi¸ bÊt ®éng s¶n vµ tû gi¸ ®ang t¨ng cao ë §«ng ¸ ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng s¸p nhËp vµ mua l¹i ... §iÒu cuèi cïng muèn nãi ®Õn ë ®©y lµ ®Çu t quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ vèn FDI tríc ®©y, ®îc tr«ng ®îi nh lµ mét biÖn ph¸p ®Ó thóc ®Èy kh¶ n¨ng t¹o viÖc lµm, gi¶m thÊt nghiÖp, nhng nh÷ng mÆt tr¸i cña lµn sãng s¸p nhËp kh«ng cho thÊy mèi quan t©m chung nµy cña thÕ giíi sÏ ®îc gi¶i quyÕt dï cho lîng vèn ®Çu t quèc tÕ vÉn sÏ tiÕp tôc t¨ng cao.
ch¬ng II:
t×nh h×nh ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña NhËt B¶n tõ n¨m 1990 ®Õn nay
NhËt B¶n ®· cã nh÷ng ho¹t ®éng ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi tõ ®Çu nh÷ng n¨m 50, sau ®ã ®îc thóc ®Èy m¹nh mÏ vµo thËp kû 70 vµ tõ nöa sau nh÷ng n¨m 1980 th× ho¹t ®éng JDI ®îc gia t¨ng mét c¸ch nhanh chãng. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña viÖc JDI t¨ng ®ét biÕn trong giai ®o¹n nµy lµ do t¸c ®éng cña ®ång Yªn lªn gi¸ tõ 240 Yªn/1USD n¨m 1985 lªn tíi møc 120 Yªn/1USD n¨m 1988 lµm cho gi¸ thµnh ®Çu t níc ngoµi cña c¸c xÝ nghiÖp NhËt B¶n trë nªn rÎ h¬n. §Õn n¨m 1989, lµn sãng s¸p nhËp vµ mua l¹i cña c¸c c«ng ty NhËt B¶n ë níc ngoµi ®Æc biÖt lµ ë Mü vµ T©y ¢u diÔn ra nh vò b·o khiÕn ngêi ta ph¶i thèt lªn r»ng "Níc NhËt råi sÏ mua c¶ thÕ giíi". Nhng ®Çu n¨m 1990, khi nÒn kinh tÕ bong bãng sôp ®æ kÐo theo mét bíc suy gi¶m cha tõng cã trong lÞch sö kinh tÕ NhËt B¶n hiÖn ®¹i, JDI trong tõ n¨m 1990 ®Õn nay còng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt. Dßng FDI cã xu híng gi¶m sót, c¬ cÊu ngµnh, l·nh thæ ®Çu t còng nh h×nh thøc còng ®îc ®iÒu chØnh ®Ó phï hîp víi t×nh h×nh míi. Bøc tranh chung vÒ t×nh h×nh ®Çu cña NhËt B¶n ra níc ngoµi trong tõ n¨m 1990 ®Õn nay còng cã nh÷ng m¶ng s¸ng tèi kh¸c nhau.
1. §¸nh gi¸ vÒ lîi thÕ vµ bÊt lîi thÕ cña NhËt B¶n khi tham gia vµo ho¹t ®éng ®Çu t quèc tÕ
1.1 Lîi thÕ
1.1.1 TiÒm lùc tµi chÝnh hïng m¹nh
Tõ mét níc b¹i trËn sau chiÕn thanh thÕ giíi thø hai, NhËt B¶n ®· khiÕn thÕ giíi ph¶i nÓ träng v× sù t¨ng trëng kinh tÕ vît bËc cña m×nh chØ trong vµi ba thËp kû, nhanh chãng v¬n lªn thµnh mét siªu cêng kinh tÕ vµ trë thµnh c©u chuyÖn thÇn kú vÒ t¨ng trëng kinh tÕ thÕ kû 20. Thêi kú t¨ng trëng cao liªn tôc tõ nh÷ng n¨m 60 ®Õn gi÷a nh÷ng n¨m 70, NhËt B¶n c¬ b¶n, ®· tiÕn hµnh hiÖn ®¹i ho¸. NÕu nh ë nh÷ng n¨m 60, kinh tÕ NhËt B¶n chØ b»ng 10% tæng s¶n phÈm quèc d©n Mü th× hiÖn nay ®· b»ng kho¶ng 60%. NÕu xÐt vÒ thu nhËp trªn ®Çu ngêi th× con sè 40.830 USD cña NhËt B¶n vît xa §øc víi 29.504 USD vµ Mü víi 27.532 USD. Trong khi Mü ngµy cµng trë thµnh con nî, thËm chÝ lín nhÊt thÕ giíi, th× NhËt B¶n l¹i lµ níc xuÊt khÈu t b¶n vµ lµ níc chñ nî lín nhÊt thÕ giíi víi tæng tµi s¶n cña NhËt B¶n ë níc ngoµi lªn tíi 600 tû USD ( T¹p chÝ NhËt B¶n ngµy nay 7/2002). §ång Yªn lªn gi¸ mét c¸ch nhanh chãng ë nöa sau thËp kû 80 còng lµ mét nh©n tè khiÕn cho NhËt B¶n vµ c¸c c«ng ty NhËt B¶n giµu cã lªn rÊt nhiÒu nÕu tÝnh b»ng ®ång USD. Ch¼ng h¹n nÕu nh tríc ®©y mét c«ng ty NhËt B¶n muèn x©y dùng mét nhµ m¸y 2 triÖu USD ë níc ngoµi th× ph¶i bá ra 480 triÖu Yªn th× nay víi 480 triÖu Yªn nµy, c«ng ty cã thÓ x©y ®îc hai nhµ m¸y nh thÕ. Trªn thùc tÕ NhËt B¶n giµu cã ®Õn møc cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Çu t ë kh¾p n¬i. Kh«ng chØ thÕ, hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi, kh«ng chØ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nghÌo khã mµ c¶ nh÷ng níc chñ nghÜa t b¶n lín ë T©y ¢u vµ B¾c Mü ®Òu t×m c¸ch thu hót ®îc thËt nhiÒu vèn cña c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n.
1.1.2 Khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i
§i cïng chiÒu ®èi víi sù t¨ng trëng kinh tÕ lµ sù ph¸t triÓn theo chiÒu s©u cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. TiÒm lùc khoa häc kü thuËt ngµy cµng gia t¨ng, dÇn dÇn c¹nh tranh víi T©y ¢u vµ Mü trong nhiÒu lÜnh vùc quan träng. VÒ mÆt biÕn c¸c kü thuËt cao thµnh c¸c s¶n phÈm th¬ng m¹i th× NhËt B¶n chiÕm u thÕ râ rÖt. NhËt B¶n ®· vît Mü trong c¸c lÜnh vùc nh kü thuËt vi ®iÖn tö, ®å ®iÖn gia dông, th«ng tin b»ng sîi quang, thiÕt bÞ tù ®éng ho¸ v¨n phßng, ... NhËt B¶n còng ®· giµnh ®îc mét phÇn ®¸ng kÓ trªn thÞ trêng chÊt b¸n dÉn cña thÕ giíi ®Ó chiÕm dÇn nh÷ng chç ®· mÊt cña Mü. Së dÜ cã ®îc nh÷ng thµnh c«ng nh vËy lµ do NhËt B¶n ®· ®Çu t m¹nh vµo ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt. N¨m tµi kho¸ 1986/1987, NhËt B¶n ®· n©ng chi phÝ nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn lªn tíi 9,2 ngµn tû Yªn gÇn b»ng mét nöa cña Mü so víi kho¶ng c¸ch 1/8 n¨m 1970. Ng©n s¸ch tµi kho¸ n¨m 1996 cña NhËt B¶n ®· t¨ng ®Çu t cho khoa häc c«ng nghÖ lªn thªm 6,9% t¬ng ®¬ng víi 26,7 tû USD. MÆc dï ng©n s¸ch chung cña NhËt B¶n n¨m tµi kho¸ 2001 gi¶m so víi n¨m tríc nhng ng©n s¸ch ®Çu t cho khoa häc c«ng nghÖ vÉn t¨ng5% (B¸o c¸o vÒ ng©n s¸ch cho khoa häc c«ng nghÖ n¨m 2001-Bé tµi chÝnh NhËt B¶n ). §iÒu ®ã cho thÊy quan ®iÓm râ rµng cña NhËt B¶n coi khoa häc vµ c«ng nghÖ nh lµ mét ®éng lùc cho t¨ng trëng kinh tÕ. Do ®ã NhËt B¶n ®· thµnh c«ng trong viÖc n¾m ®éc quyÒn vÒ c«ng nghÖ trong mét sè lÜnh vùc ®Æc biÖt lµ ë c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cao cÊp, qua ®ã khèng chÕ ®îc c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cÊp thÊp. Cho dï Mü vµ T©y ¢u cã rÊt nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp víi quy m« lín m¹nh nhng nhê vµo u thÕ ®éc quyÒn ë nh÷ng c«ng nghÖ cao, NhËt B¶n vÉn chiÕm ®îc thÕ næi tréi trong rÊt nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp. HiÖn nay, NhËt B¶n ®ang chiÕm 1/3 lîng hµng xuÊt khÈu hµng n¨m ®èi víi c¸c mÆt hµng cã tÝnh ®éc quyÒn. Sù ®éc quyÒn vÒ kü thuËt ®· lµm cho NhËt B¶n cã u thÕ kh¸ m¹nh vÒ gi¸ c¶. §©y lµ nguyªn nh©n mµ trong nh÷ng n¨m qua ngay c¶ khi ®ång Yªn t¨ng gi¸ gÊp hai lÇn so víi ®ång USD mµ xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vÉn gi÷ ®îc møc t¨ng nhanh.
1.1.3 Kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn vµ ®éc ®¸o
Mét lîi thÕ n÷a cña NhËt B¶n ®ã lµ nh÷ng kinh nghiÖm qu¶n lý ®éc ®¸o vµ tiªn tiÕn. C¸c «ng chñ NhËt B¶n thêng khuyÕn khÝch c¸c c«ng nh©n tham gia vµo viÖc qu¶n lý c«ng ty b»ng c¸c h×nh thøc kh¸c nhau, ®iÒu nµy ®· ph¸t huy tèi ®a tÝnh s¸ng t¹o vµ tÝnh tËp thÓ cña ngêi lao ®éng. Qu¶n lý chÊt lîng còng lµ mét ®Æc trng quan träng trong qu¸ tr×nh qu¶n lý doanh nghiÖp. Víi ph¬ng ch©m "chÊt lîng lµ trªn hÕt", phong trµo kiÓm tra chÊt lîng ®Ó s¶n phÈm kh«ng cã khuyÕt tËt diÔn ra rÊt m¹nh mÏ trong c¸c c«ng ty NhËt B¶n. Do ®ã, hµng ho¸ cña NhËt B¶n cã chÊt lîng cao, cã ®îc vÞ trÝ v÷ng ch¾c trong lùa chän cña ngêi tiªu dïng.
C¸c lîi thÕ cña NhËt B¶n ®îc ph¸t huy rÊt râ trong qu¸ tr×nh ®Çu t ra níc ngoµi cña NhËt B¶n tõ n¨m 1990 ®Õn nay, thÓ hiÖn vai trß to lín cña NhËt B¶n trong ho¹t ®éng th¬ng m¹i vµ ®Çu t quèc tÕ.
1.2 BÊt lîi thÕ
1.2.1 Mét ®Êt níc nghÌo tµi nguyªn thiªn nhiªn
NhËt B¶n lµ mét ®Êt níc phô thuéc rÊt lín vµo nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nhËp khÈu. M«i trêng thiªn nhiªn NhËt B¶n khã kh¨n: nói non bao phñ 72% quÇn ®¶o, ®ång b»ng chØ chiÕm 15% diÖn tÝch níc NhËt, ®Êt trång chiÕm 14% diÖn tÝch l·nh thæ. Lßng ®Êt chØ cã mét Ýt than ®¸, ®ång, ch×, kÏm vµ lu huúnh, hÇu nh kh«ng cã dÇu má vµ khÝ thiªn nhiªn. Do ®ã, NhËt B¶n ph¶i thêng xuyªn nhËp khÈu tõ 98% -100% nguån nguyªn liÖu ë mäi ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Do ®ã bÊt kú mét cuéc khñng ho¶ng nguyªn liÖu thÕ giíi nµo ®Òu t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn nÒn kinh tÕ NhËt B¶n h¬n bÊt kú mét nÒn kinh tÕ ph¬ng T©y nµo kh¸c vµ chÝnh tÝnh kh«ng æn ®Þnh trong cung cÊp nguyªn liÖu ®· g©y nªn sù kh«ng æn ®Þnh kÐo dµi vÒ t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. Trong suèt tõ n¨m 1990 ®Õn nay, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®ang l©m vµo cuéc suy tho¸i trÇm träng nhÊt kÓ tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai vµ nÒn kinh tÕ ®ang trong bíc chuyÓn ®· béc lé râ nhiÒu ®iÓm bÊt cËp, ®iÒu nµy ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng JDI trong nh÷ng n¨m qua.
1.2.2 Vai trß cña NhËt B¶n trªn trêng quèc tÕ cßn h¹n chÕ
NhËt B¶n ®îc mÖnh danh lµ "ngêi khæng lå" vÒ kinh tÕ nhng l¹i lµ "mét anh lïn" vÒ chÝnh trÞ, hay "mét ngêi kh«ng lå kh«ng cã bom". ViÖc phßng vÖ cña NhËt B¶n ®îc b¶o ®¶m bëi Hoa Kú do HiÖp íc San Francisco 1951. JDI ®îc xÕp vµo h¹ng cao cña thÕ giíi, NhËt B¶n lµ níc chñ nî hµng ®Çu thÕ giíi, thÞ trêng chøng kho¸n Tokyo chiÕm 25% nguån vèn toµn cÇu, trong khi ®ång Yªn kh«ng ph¶i lµ ®ång tiÒn quèc tÕ. Trong c¸c mèi quan hÖ gi÷a NhËt B¶n vµ ph¬ng T©y cßn cã sù ngê vùc. NhËt B¶n ®ang mong muèn më réng quan hÖ víi c¸c níc Ch©u ¸ nhng ¶nh hëng chÝnh trÞ cña NhËt B¶n ë §«ng Nam ¸ bÞ h¹n chÕ bëi nh÷ng kû niÖm trong thêi kú ThÕ chiÕn thø hai. ¶nh hëng v¨n ho¸ cña NhËt B¶n trªn thÕ giíi cßn yÕu. NhËt B¶n kh«ng s½n cã nh÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nh Hoa Kú còng nh kh«ng cã mét thÞ trêng trong níc cã thÓ so s¸nh víi thÞ trêng néi ®Þa Hoa Kú hay EU. H¬n n÷a, hiÖn nay NhËt B¶n l¹i ®ang ph¶i chÞu sù c¹nh tranh d÷ déi cña Mü, EU vµ c¸c níc c«ng nghiÖp míi NIEs.
Nh÷ng mÆt m¹nh cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®· ®îc kh¼ng ®Þnh nhng nh÷ng mÆt bÊt lîi cña nÒn kinh tÕ còng ®îc béc lé râ nÐt, chÝnh nh÷ng h¹n chÕ nµy lµm c¶n trë ho¹t ®éng ®Çu t ra níc ngoµi cña NhËt B¶n tõ n¨m 1990 ®Õn nay.
2. ChiÕn lîc ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña NhËt B¶n tõ n¨m 1990
Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80 trë l¹i ®©y, tríc nh÷ng t¸c ®éng cña ®ång Yªn t¨ng gi¸, nhu cÇu ®ßi hái bøc thiÕt vÒ nguyªn nhiªn liÖu, nhu cÇu t×m kiÕm thÞ trêng míi vµ møc l¬ng ®ang t¨ng lªn ë NhËt B¶n, thªm vµo ®ã lµ xu híng quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ, c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®· ph¶i ho¹ch ®Þnh c¸c chiÕn lîc ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi míi nh»m tèi ®a ho¸ lîi nhuËn thu ®îc.
Møc l¬ng t¨ng cïng víi t¸c ®éng cña ®ång Yªn t¨ng gi¸ lµm cho gi¸ thµnh s¶n xuÊt ë NhËt B¶n ®¾t lªn t¬ng ®èi so víi c¸c níc kh¸c, do ®ã, hµng xuÊt khÈu tõ NhËt B¶n kh«ng thÓ c¹nh tranh ®îc ë thÞ trêng níc ngoµi. Bªn c¹nh ®ã, hµng rµo b¶o hé mËu dÞch ngµy cµng trë nªn tinh vi nªn hµng ho¸ cña NhËt B¶n l¹i cµng khã th©m nhËp vµo thÞ trêng c¸c níc kh¸c h¬n. M« h×nh kinh tÕ lÊy xuÊt khÈu lµm träng t©m trong thêi kú t¨ng trëng cao kh«ng cßn phï hîp n÷a, c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®· tiÕn hµnh "dêi nhµ m¸y ra níc ngoµi", thùc hiÖn chiÕn lîc ®Çu t ra níc ngoµi ®Ó thay thÕ xuÊt khÈu.
Nguyªn nh©n chñ yÕu mµ NhËt B¶n ®· chuyÓn m¹nh tõ chÝnh s¸ch lÊy xuÊt khÈu lµm lîi Ých sèng cßn sang chiÕn lîc lÊy ®Çu t níc ngoµi lµm néi dung chñ yÕu lµ: Thø nhÊt, b¶o hé mËu dÞch kh«ng cßn lµ xu híng chÝnh trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi nhng sù xuÊt hiÖn cña c¸c liªn minh mËu dÞch tù do, trªn thùc tÕ ®ang t¹o ra c¸c rµo c¶n tËp thÓ ®èi víi quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i cho nh÷ng níc bªn ngoµi; Thø hai, viÖc t¸i triÓn khai vµ thay ®æi c¬ cÊu c«ng nghiÖp trong níc kh«ng thÓ thùc hiÖn cã kÕt qu¶ nÕu chØ dùa vµo th¬ng m¹i trong khi b¶n th©n qu¸ tr×nh thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ vÒ thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ sang mét níc kh¸c th«ng qua ®Çu t trùc tiÕp vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ. Thø ba, c¸c tËp ®oµn c«ng nghiÖp cña NhËt B¶n ®· lín m¹nh ®Õn møc, ph¹m vi ho¹t ®éng cña nã lµ ®Þa bµn ngoµi níc vµ liªn kÕt m¹ng kinh doanh cã tÝnh toµn cÇu. Trong ®iÒu kiÖn thÞ trêng thÕ giíi vµ t¨ng trëng th¬ng m¹i ®ang cã xu híng gi¶m dÇn so víi nhÞp ®é t¨ng ®Çu t, c¸c c«ng ty NhËt B¶n kh«ng thÓ ®i ngîc l¹i víi xu thÕ ®ång Yªn t¨ng gi¸ m¹nh ®Ó g©y ra nh÷ng trë ng¹i cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Tæng thÓ nh÷ng lý do ®ã ®· thóc ®Èy NhËt B¶n tÝch cùc ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi, coi ®ã lµ nh÷ng gi¶i ph¸p c¨n b¶n ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng bøc xóc trong nÒn kinh tÕ, gi¶i quyÕt m©u thuÉn víi b¹n hµng, nhanh chãng thÝch nghi víi bèi c¶nh quèc tÕ.
Quan hÖ kinh tÕ gi÷a NhËt B¶n vµ Mü, T©y ¢u diÔn ra theo híng võa hîp t¸c võa c¹nh tranh víi nhau, võa n¬ng tùa lÉn nhau võa ®Êu tranh xung ®ét. §Ó thÓ hiÖn vai trß lµ mét siªu cêng kinh tÕ, NhËt B¶n ®· tÊn c«ng s©u vµo tËn thÞ trêng néi ®Þa cña c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nµy ®Ó nh»m dµnh giËt c¸c c¬ héi kinh doanh còng nh bµnh tríng søc m¹nh kinh tÕ cña m×nh. JDI vµo nhãm nµy thêng xuyªn chiÕm tû träng lín trong tæng JDI nãi chung, TNCs cña NhËt B¶n ®· x¸c lËp ®îc chç ®øng v÷ng ch¾c t¹i c¸c níc nµy trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc tõ ngµnh ®iÖn tö ®Õn ngµnh kü thuËt cao, tõ giao th«ng vËn t¶i tµi chÝnh, b¶o hiÓm, ng©n hµng.
§èi víi c¸c níc ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ ë Ch©u ¸, NhËt B¶n mong muèn th«ng qua ho¹t ®éng ®Çu t vµ th¬ng m¹i quèc tÕ ®Ó thµnh lËp mét vµnh ®ai an ninh kinh tÕ víi NhËt B¶n lµ trung t©m. C¸c c«ng ty NhËt B¶n ®Çu t vµo c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nh»m môc tiªu nh: xuÊt khÈu trë l¹i NhËt B¶n hoÆc xuÊt khÈu sang mét níc thø ba kh¸c; khai th¸c thÞ trêng lao ®éng rÎ; t¹o nguån cung cÊp nguyªn vËt liÖu; s¶n xuÊt c¸c hµng ho¸ thÝch øng víi thÞ trêng ®Þa ph¬ng nh»m khai th¸c tèi ®a lîi Ých kinh tÕ dùa vµo lîi thÕ c«ng nghÖ kü thuËt cña m×nh so víi c¸c c«ng ty b¶n ®Þa. Tuy nhiªn, môc ®Ých cã tÝnh chÊt bao trïm mµ c¸c c«ng ty NhËt B¶n ®Çu t vµo nhãm níc nµy lµ t¨ng sù phô thuéc cña c¸c níc nhËn ®Çu t. C¸c chi nh¸nh cña c¸c c«ng ty NhËt B¶n h×nh thµnh nªn m¹ng líi ph©n c«ng lao ®éng trong khu vùc vµ ngµy cµng gi÷ vai trß chi phèi c¸c c«ng ty ®Þa ph¬ng.
Víi c¸c chiÕn lîc nµy, c¸c c«ng ty NhËt B¶n ®· ®Èy m¹nh ho¹t ®éng ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi trong tõ n¨m 1990 ®Õn nay. TNCs cña NhËt B¶n ®· thiÕt lËp ®îc m¹ng líi kinh doanh toµn cÇu, uy tÝn cña NhËt B¶n trªn trêng quèc tÕ ngµy cµng ®îc kh¼ng ®Þnh.
3. T×nh h×nh ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña NhËt B¶n tõ n¨m 1990
3.1 Quy m« vµ tèc ®é t¨ng vèn ®Çu t
B¶ng 4 : §Çu t níc ngoµi cña NhËt B¶n (tõ 1970 ®Õn 2001)
§¬n vÞ: TriÖu USD
N¨m tµi chÝnh
Sè vèn FDI
N¨m tµi chÝnh
Sè vèn FDI
N¨m tµi chÝnh
Sè vèn FDI
1970
904
1980
4.693
1990
56.911
1971
858
1981
8.932
1991
41.584
1972
2.338
1982
7.703
1992
34.138
1973
3.494
1983
8.145
1993
36.025
1974
2.395
1984
10.155
1994
41.051
1975
3.280
1985
12.217
1995
50.694
1976
3.462
1986
22.320
1996
48.020
1977
2.806
1987
33.364
1997
53.972
1978
4.598
1988
47.022
1998
40.747
1979
4.995
1989
67.540
1999
66.694
70-79
22.848
80-89
215.161
90-99
389.898
2000
4.858
2001
3.616
2002
1.958
Nguån: Thèng kª vÒ FDI cña Bé Tµi chÝnh NhËt B¶n 17/9/2002.
Ghi chó: N¨m tµi chÝnh b¾t ®Çu tõ 01/4 n¨m nay ®Õn 31/3 n¨m tiÕp theo.
Sè liÖu n¨m 2000 chØ tÝnh ë nöa ®Çu cña n¨m
JDI trong thËp kû 90 gÊp 17 lÇn tæng sè JDI cña thËp kû 70 vµ t¨ng 180% so víi thËp kû 80. NÕu so víi n¨m 1970 th× JDI n¨m 1999 gÊp 73 lÇn. Theo thèng kª cña Bé C«ng nghiÖp & Ngo¹i th¬ng NhËt B¶n (MITI), tæng JDI giai ®o¹n 1946-1990 lµ 15.966 triÖu USD, con sè nµy chØ b»ng 40% tæng sè JDI giai ®o¹n 1990-1999. C¸c con sè trªn chøng tá r»ng NhËt B¶n ®· ®Èy m¹nh ho¹t ®éng ®Çu t ra níc ngoµi tõ n¨m 1990 ®Õn nay
BiÓu ®å 2: §Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña NhËt B¶n tõ n¨m 1990
Nguån :Thèng kª vÒ FDI cñaBé Tµi chÝnh NhËt B¶n 17/9/2002.
Tuy nhiªn, nÕu chØ xÐt riªng thËp kû 90 th× t×nh h×nh JDI cã nh÷ng bíc th¨ng trÇm. Tèc ®é t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m chØ ®¹t 1,64%. NÒn kinh tÕ bong bãng sôp ®æ lµm cho JDI liªn tôc gi¶m víi tèc ®é cao trong ba n¨m 1990, 1991, 1992 víi møc t¬ng øng lµ -15,7%, -26,9% vµ -17,9%. JDI cã dÊu hiÖu phôc håi trong ba n¨m tiÕp theo, vµ møc ®é phôc håi còng t¬ng ®èi cao ®Æc biÖt lµ n¨m 1995. Nhng mét n¨m sau ®ã th× khèi lîng JDI l¹i gi¶m 5,3%. N¨m 1997, JDI t¨ng lªn møc cao nhÊt kÓ tõ n¨m 1991 víi møc t¨ng 12,4%. ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ Ch©u ¸ b¾t ®Çu vµo th¸ng 7/1997 ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn nÒn kinh tÕ NhËt B¶n nãi chung vµ ho¹t ®éng ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi nãi riªng, JDI n¨m 1998 ®· gi¶m ®i 13 triÖu USD (24,5%). Nhng JDI n¨m 1999 l¹i t¨ng ®ét biÕn lªn tíi 66,694 tû USD gÇn ®¹t tíi møc cao nhÊt cña n¨m 1989. Nguyªn nh©n lµ do sù phôc håi cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n còng nh nÒn kinh tÕ khu vùc ®Èy nhanh tèc ®é cña qu¸ tr×nh mua l¹i vµ s¸p nhËp gi÷a c¸c c«ng ty níc ngoµi. Trong n¨m 1999, cã 238 vô s¸p nhËp vµ mua l¹i do c¸c c«ng ty NhËt B¶n tiÕn hµnh ë níc ngoµi, t¨ng so víi con sè kû lôc 175 vô n¨m 1998. Tuy nhiªn, JDI l¹i tiÕp tôc tôt dèc trong c¸c n¨m 2000 vµ 2001. N¨m 2001, JDI chØ cßn 3.616 tû USD, møc thÊp nhÊt kÓ tõ n¨m 1993.
Dï tèc ®é ®Çu t ra níc ngoµi cña NhËt B¶n cã gi¶m sót so víi nh÷ng thËp kû tríc, nhng nh×n chung, nh÷ng n¨m 90 NhËt B¶n vÉn gi÷ ®îc møc ®Çu t kh¸ cao, thËm chÝ t¨ng ®¸ng kÓ. Trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh gay g¾t vÒ thu hót vèn ®Çu t, còng nh sù di chuyÓn phøc t¹p vÒ dßng lu chuyÓn vèn trªn thÕ giíi th× viÖc NhËt B¶n gi÷ ®îc møc ®Çu t trªn chøng tá NhËt B¶n kh«ng chØ cã kinh nghiÖm mµ cßn cã søc m¹nh ®¸ng kÓ trong lÜnh vùc nµy. C©u hái ®Æt ra lµ: T¹i sao nÒn kinh tÕ NhËt B¶n nh÷ng n¨m 90 r¬i vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i trÇm träng, nhng JDI kh«ng gi¶m, mµ ngîc l¹i khèi lîng ®Çu t ra níc ngoµi l¹i t¨ng lªn dï r»ng møc t¨ng kh«ng næi tréi, vµ hiÖn t¹i NhËt B¶n vÉn lµ níc cung cÊp tµi chÝnh quan träng cho Ch©u ¸ vµ thÕ giíi. ë ®©y cã thÓ ®îc gi¶i thÝch bëi nhiÒu ký do kh¸c nhau. Tríc hÕt NhËt B¶n lµ níc thùc hiÖn t¬ng ®èi nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch xuÊt khÈu, ®Æc biÖt lµ xuÊt khÈu t b¶n. §iÒu nµy mét mÆt gióp NhËt B¶n më réng thÞ trêng, cã vÞ trÝ v÷ng ch¾c trong th¬ng m¹i vµ ®Çu t. MÆt kh¸c ®©y lµ lÜnh vùc mµ NhËt B¶n cã thÓ nhanh chãng thu lîi nhuËn tõ bªn ngoµi. Thø hai lµ viÖc t¨ng cêng khuyÕn khÝch xuÊt khÈu vµ ®Çu t (®Æc biÖt lµ vµo níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn) nh»m lµm gi¶m ¸p lùc t¨ng nhËp khÈu tõ chÝnh c¸c níc nµy. H¬n n÷a, chñ tr¬ng nµy kh«ng chØ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n mµ cßn lµ mét gi¶i ph¸p ®Ó lµm gi¶m m©u thuÉn trong quan hÖ mËu dÞch víi c¸c níc. Thø ba, ®iÒu cã thÓ dÔ nhËn thÊy lµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y kinh tÕ NhËt B¶n r¬i vµo tr× trÖ, gi¸ ®ång Yªn kh«ng æn ®Þnh, chi phÝ cao, lîi nhuËn thÊp, ... lµ nh÷ng nguyªn nh©n trùc tiÕp khiÕn c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n tÝch cùc t×m kiÕm vµ më réng ®Çu t ra bªn ngoµi.
3.2 §Þa bµn ®Çu t
3.2.1 B¾c Mü vµ EU- §Þa bµn ®Çu t chñ yÕu
Cã thÓ thÊy nguån vèn JDI chñ yÕu tËp trung ë B¾c Mü, ch©u ¢u vµ Ch©u ¸. B¾c Mü (®Æc biÖt lµ Mü) lµ thÞ trêng thu hót FDI lín nhÊt cña NhËt B¶n. Theo sè liÖu thèng kª, tû träng JDI vµo khu vùc nµy chiÕm trung b×nh kho¶ng 35% cho ®Õn gi÷a thËp kû 80. Sau n¨m 1985, JDI vµo khu vùc nµy cã sù gia t¨ng m¹nh vµ ®¹t møc ®Ønh ®iÓm vµo n¨m 1989 víi tû lÖ 50% tæng JDI. Thêi kú nöa ®Çu nh÷ng n¨m 1990, JDI vµo B¾c Mü chiÕm trung b×nh 40-45%, sau ®ã cã gi¶m sót m¹nh trong n¨m tµi kho¸ 1997-1998, riªng n¨m 1998 gi¶m 46,6% so víi n¨m tríc.
B¶ng 5: §Çu t cña NhËt B¶n ph©n theo l·nh thæ
§¬n vÞ: TriÖu USD
N¨m
B¾c Mü
Ch©u ¸
EU
Mü Latinh
Ch©u óc
Ch©u Phi
1990
27192
7054
14294
3628
4166
578
1991
18823
5936
9371
3337
3278
837
1992
14572
6425
7061
2726
2406
947
1993
15287
6637
7940
3370
2035
756
1994
18273
9699
6230
5231
1423
636
1995
22761
12264
8470
3877
2795
527
1996
23021
11614
7372
4446
897
669
1997
21389
12181
11024
6336
2058
803
1998
109430
6528
14010
6463
2213
590
1999
24770
7162
25804
7437
894
628
2000
11803
5704
23476
5033
641
696
Nguån: Japan Almanac 2002, trang 93
Trong khu vùc B¾c Mü, JDI phÇn lín ch¶y vµo Mü. Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90, Mü thu hót tõ 40-45% tæng møc JDI. Vµo cuèi thËp niªn 70, JDI vµo Mü vÉn cßn thÊp, lîng ®Çu t chØ kho¶ng 3,5 tû USD vµ duy tr× ®Õn cuèi n¨m 1979. Trong suèt thËp kû 80 lµ thêi kú JDI vµo Mü víi tèc ®é cao. Tuy nhiªn, bíc sang nh÷ng n¨m 90, ®Æc biÖt lµ nöa sau thËp niªn nµy, tû träng cña JDI cã xu híng gi¶m sót: N¨m 1997, JDI vµo Mü chØ cßn chiÕm 38,5% tæng JDI trªn toµn thÕ giíi, sang n¨m 1998, con sè nµy l¹i gi¶m ®ét biÕn xuèng chØ cßn 25,3%, n¨m 1999 tuy cã phôc håi nhng còng chØ ®¹t møc 34,2%. Nguyªn nh©n lµ do cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ Ch©u ¸ 1997 còng nh sù bÊt æn cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu lµm gi¶m nhu cÇu ®Çu t cña c¸c c«ng ty NhËt B¶n.
Tõ n¨m 1980 ®Õn nay, dßng JDI vµo Mü ®· thÓ hiÖn chiÕn lîc "chiÕm lÜnh thÞ trêng nh»m bµnh tríng søc m¹nh kinh tÕ" cña c¸c c«ng ty NhËt B¶n. Bëi lÏ trong suèt 10 n¨m cña thËp kû 80, th©m hôt bu«n b¸n cña Mü ®èi víi NhËt B¶n lªn ®Õn 353,7 tû USD b»ng 1/3 chªn._. ®Çu t cña NhËt B¶n lµ tËp trung vµo vÊn ®Ò n¨ng lîng míi vµ m«i trêng ë Ch©u ¸
ViÖc lùa chän chiÕn lîc ®Çu t còng nh c¸c quyÕt ®Þnh cô thÓ vÒ vÊn ®Ò nµy cña NhËt B¶n trong ®Çu thËp kû 21 phô thuéc rÊt lín vµo c¸c yÕu tè bªn trong vµ bªn ngoµi. Ngoµi nh÷ng nh©n tè thuËn lîi th× ho¹t ®éng JDI còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n vµ th¸ch thøc thËm chÝ kh«ng lêng tríc ®îc. V× vËy ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n th× ho¹t ®éng dÇu t ra níc ngoµi cña hä lµ cuéc ®Êu kh¸ hÊp dÉn vµ kh«ng kÐm phÇn quyÕt liÖt trong t¬ng lai
3. ChiÕn lîc thu hót FDI cña ViÖt Nam
ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh ho¹t ®éng FDI t¹i ViÖt Nam lµ bé phËn quan träng cña ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, do ®ã, chiÕn lîc thu hót ®Çu t níc ngoµi vµo ViÖt Nam n»m trong chiÕn lîc chung cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø chÝn 2001 ®· nªu ®Þnh híng thu hót ®Çu t níc ngoµi nh sau:" §Èy m¹nh thu hót ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c¸c nghµnh c«ng nghÖ cao,vËt liÖu míi, ®iÖn tö, ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi vµ c¸c nghµnh ViÖt Nam cã lîi thÕ, g¾n víi c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vµ t¹o viÖc lµm. TËp trung thu hót vèn FDI vµo c¸c khu c«ng nghiÖp khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghÖ cao; tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ò ¸n x©y dùng khu kinh tÕ më ®Ó ®a vµo kÕ ho¹ch n¨m n¨m. Dù kiÕn vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi ®îc thùc hiÖn trong giai ®o¹n 2001-2005 kho¶ng 9-10 tû USD bao gåm c¸c dù ¸n ®· ®îc cÊp phÐp míi vµ vèn bæ sung c¸c dù ¸n ®· thùc hiÖn."
C¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi ®îc ®Çu t vµo ViÖt Nam trong c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nhµ níc ViÖt Nam khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi ®Çu t vµo ViÖt Nam trong nh÷ng lÜnh vùc vµ ®Þa bµn sau:
1. LÜnh vùc:
a. S¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu;
b. Nu«i, trång, chÕ biÕn n«ng, l©m, thuû s¶n;
c. Sö dông c«ng nghÖ cao, kü thuËt hiÖn ®¹i, b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i, ®Çu t vµo nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn;
d. Sö dông nhiÒu lao ®éng, chÕ biÕn nguyªn liÖu vµ sö dông cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn thiªn nhiªn ë ViÖt Nam;
®. X©y dùnh kÕt cÊu h¹ tÇng vµ c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp quan träng;
2. §Þa bµn:
a. §Þa bµn cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi khã kh¨n;
b. §Þa bµn cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi ®Æc biÖt khã kh¨n;
Nh vËy, th«ng qua t×m hiÓu xu híng ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña NhËt B¶n vµ chiÕn lîc thu hót FDI cña ViÖt Nam chóng ta nhËn thÊy r»ng ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ®· gÆp gì nhau vÒ mÆt lîi Ých. Trong khi c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®ang chó träng ®Õn tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña thÞ trêng ®Çu t ViÖt Nam th× ViÖt Nam l¹i rÊt hoan nghªnh vµ khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t nh NhËt B¶n. Nh÷ng thÕ m¹nh cña NhËt B¶n lµ nh÷ng thø mµ chóng ta rÊt cÇn cho sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt níc. §©y lµ nÒn t¶ng cho mèi quan hÖ hîp t¸c l©u dµi vµ bÒn chÆt gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n trong lÜnh vùc ®Çu t trong thêi gian tíi.
4. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m t¨ng cêng thu hót JDI vµo ViÖt Nam.
Ho¹t ®éng FDI t¹i ViÖt Nam ®· ph¸t huy vai trß tÝch cùc ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi gian qua. Môc tiªu cña kÕ ho¹ch n¨m n¨m ®Ò cho khu vùc FDI lµ vèn ®¨ng ký míi ®¹t kho¶ng12 tû USD, vèn thùc hiÖn kho¶ng 11 tû USD. §©y lµ môc tiªu kh«ng dÔ ®¹t ®îc nÕu kh«ng kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ, bÊt cËp vÒ sù ®ång bé cña phÊp luËt, hiÖu lùc hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c ®iÒu hµnh, nhÊt lµ mét sè chÕ ®Þnh chÝnh s¸ch cÇn theo kÞp nh÷ng ®ßi hái cña thùc tiÔn,viÖc c«ng bè quy ho¹ch chi tiÕt tõng ngµnh, tõng ®Þa ph¬ng...
Trong thêi gian tíi, chóng ta cÇn tiÕp tôc c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t, hoµn thiÖn c¸c h×nh thøc ®Çu t, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong viÖc thu hót ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi. Gi¶m m¹nh, tiÕn tíi xo¸ bá sù ph©n biÖt vÒ chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt gi÷u ®Çu t trong níc vµ ®Çu t níc ngoµi. C¶i tiÕn nhanh c¸c thñ tôc hµnh chÝnh ®Ó ®¬n gi¶n ho¸ viÖc cÊp phÐp ®Çu t, thùc hiÖn tõng bíc c¬ chÕ ®¨ng ký ®Çu t. Chó träng thu hót ®Çu t cña c¸c c«ng ty n¨m c«ng nghÖ nguån vµ cã thÞ phÇn lín trªn thÞ trêng thÕ giíi. T¨ng cêng hç trî vµ qu¶n lý sau cÊp giÊy phÐp, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c dù ¸n ®· ®îc cÊp phÐp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. N©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý cña nhµ níc ®èi víi c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi.
Ngoµi c¸c gi¶i ph¸p chung nh trªn th× chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn mét sè gi¶i ph¸p sau nh»m t¨ng cêng thu hót ®Çu t cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam:
4.1 Xãa ®i t©m lý lo ng¹i cña c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n vÒ m«i trêng ®Çu t ViÖt Nam
ViÖc ®Çu t cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam l©u nay cßn thÊp vµ cã xu híng suy tho¸i lµ do rÊt nhiÒu nguyªn nh©n nhng mét nguyªn nh©n quan träng mµ phÝa ViÖt Nam ph¶i thõa nhËn lµ m«i trêng ®Çu t cña chóng ta cßn yÕu kÐm. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Çu t, c¸c nhµ kinh doanh NhËt B¶n ®· vÊp ph¶i kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n cho ho¹t ®éng cña hä t¹i ViÖt Nam. Do ®ã, ®iÒu tríc hÕt mµ ViÖt Nam ph¶i lµm ®Ó t¨ng cêng thu hót JDI lµ tËp trung xö lý kÞp thêi nh÷ng víng m¾c cña c¸c dù ¸n ®ang triÓn khai nh»m cñng cè lßng tin cña c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®· vµo ViÖt Nam. V× nÕu kh«ng lµm ®îc ®iÒu nµy th× nh÷ng nç lùc trong viÖc vËn ®éng ®Çu t sÏ kh«ng cã kÕt qu¶ nh mong muèn v× kh«ng cã g× cã søc thuyÕt phôc h¬n lµ sù thµnh c«ng cña c¸c dù ¸n cô thÓ. Gi¸m ®èc mét c«ng ty t vÊn ®Çu t ®· nãi r»ng "®Ó cuèn hót ®îc c¸c con chim ®ang bay trªn trêi th× tríc hÕt ph¶i gi÷ ®îc ch©n c¸c con chim ®· ®Ëu". Theo «ng, ®iÒu quan träng tríc m¾t lµ ph¶i chøng minh ®îc r»ng ®Þa bµn ®Çu t níc ta lµ "miÒn ®Êt lµnh cho c¸c nhµ ®Çu t ®¸p xuèng"
Theo ®iÒu tra cña JETRO ngµy 30/4/2002 th× khã kh¨n chñ yÕu mµ c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n gÆp ph¶i trong khi triÓn khai ho¹t ®éng ®Çu t t¹i ViÖt Nam lµ:
- ChÕ ®é ph¸p luËt kinh tÕ cha hoµn thiÖn, c¬ së h¹ tÇng kÐm ph¸t triÓn, n¹n hµng nh¸i, hµng gi¶, hµng nhËp lËu hoµnh hµnh.
Chóng ta còng ph¶i thõa nhËn r»ng ngµnh lËp ph¸p cña chóng ta cßn non trÎ, kinh nghiÖm thùc tÕ cha nhiÒu nªn hÖ thèng ph¸p luËt cha hoµn thiÖn lµ ®iÒu tÊt yÕu. Trong thêi gian tíi ViÖt Nam cÇn ph¶i tÝch cùc ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé lËp ph¸p vµ häc hái nh÷ng kinh nghiÖm cña c¸c níc b¹n, ®Æc biÖt lµ c¸c níc trong khu vùc vÒ lÜnh vùc nµy. Bªn c¹nh ®ã, viÖc t¨ng tiÕn ®é gi¶i ng©n c¸c dù ¸n ODA ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng còng lµ gi¶i ph¸p tÝch cùc ®Ô xo¸ ®i t©m lý lo ng¹i cña c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n vÒ c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ cña níc ta. Ngoµi ra, tÝch cùc thóc ®Èy s¶n xuÊt trong níc lµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó ng¨n chÆn n¹n nhËp lËu. ChÝnh phñ ViÖt Nam ®ang triÓn khai nh÷ng biÖn ph¸p cøng r¾n ®Ó ®èi phã víi n¹n hµng gi¶ vµ hµng nh¸i, hy väng trong thêi gian tíi m«i trêng c¹nh tranh t¹i ViÖt Nam sÏ lµnh m¹nh h¬n.
- Kh¶ n¨ng cung cÊp phô tïng t¹i chç cña ViÖt Nam cßn thÊp trong khi ®ã mét sè ngµnh thuéc lÜnh vùc l¾p r¸p nh « t«, ®iÖn tö, xe m¸y yªu cÇu tû lÖ néi ®Þa hãa cao. C¸c c«ng ty nµy ph¶i nhËp khÈu phô tïng tõ NhËt B¶n lµm ®Èy gi¸ thµnh s¶n xuÊt lªn cao.
Mét vÊn ®Ò ®Æt ra cho chóng ta hiÖn nay lµ ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc ®Ó nu«i dìng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hç trî nh ngµnh chÕ t¹o m¸y, c«ng cô s¶n xuÊt linh kiÖn, phô tïng. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn cña NhËt B¶n vµ c¸c níc Ch©u ¸ kh¸c cho thÊy ph¶i cã chÝnh s¸ch râ rµng vÒ tõng ngµnh c«ng nghiÖp vµ cã biÖn ph¸p khuyÕn khÝch ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp hç trî. BiÖn ph¸p nµy bao gåm chÝnh s¸ch b¶o hé vµ u ®·i cho nh÷ng doanh nghiÖp ®i tiªn phong. LÜnh vùc s¶n xuÊt linh kiÖn phô tïng lµ thÕ m¹nh cña NhËt B¶n, do vËy nÕu chóng ta cã chÝnh s¸ch u ®·i hîp lý th× ch¾c ch¾n c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n sÏ t¨ng cêng ®Çu t vµo ®©y. Môc ®Ých tríc m¾t cña hä lµ nh»m phôc vô cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña chÝnh m×nh vµ sau ®ã lµ cung cÊp cho thÞ trêng phô tïng linh kiÖn ®Çy tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam.
- C¸c nhµ qu¶n lý NhËt B¶n cha ®ñ tù tin ®Ó chuyÓn giao c«ng nghÖ qu¶n lý cho nh©n viªn ViÖt Nam bëi v× kü n¨ng cña c¸c gi¸m ®èc, tæ ®éi trëng ®îc tuyÓn dông cßn cha cao. Trong khi ®ã nÕu thuª ngêi qu¶n lý tõ NhËt B¶n l¹i qu¸ tèn kÐm vµ kh«ng nhËn ®îc sù ®ång t×nh ñng hé cña n¬i tiÕp nhËn vèn
Trong nh÷ng n¨m qua, nh÷ng thµnh tùu trong c«ng t¸c gi¸o dôc ®µo t¹o cña ViÖt Nam ®· ®îc ghi nhËn nhng ®Ó ®¸p øng ®îc yªu cÇu trong t×nh h×nh míi th× chóng ta cÇn ph¶i nç lùc nhiÒu trong viÖc më réng vµ n©ng cao chÊt lîng cña c¸c trêng d¹y nghÒ. NhËt B¶n lµ quèc gia cã nÒn v¨n ho¸ nãi chung vµ v¨n ho¸ kinh doanh rÊt ®éc ®¸o. §Ó hîp t¸c thµnh c«ng víi ngêi NhËt th× tríc hÕt chóng ta cÇn ph¶i hiÓu biÕt nh÷ng nÐt riªng cña v¨n ho¸ kinh doanh NhËt B¶n. Do vËy ®Ó kh¾c phôc ®îc khã kh¨n nµy th× chóng ta cÇn ph¶i hîp t¸c víi NhËt B¶n trong viÖc ®µo t¹o nguån nh©n lùc, cö c¸n bé sang häc tËp kinh nghiÖm qu¶n lý ë NhËt B¶n. Trung t©m hîp t¸c nguån nh©n lùc ViÖt Nam NhËt B¶n ®îc thµnh lËp vµ ®· ph¸t huy vai trß cña m×nh. Trong thêi gian tíi, chóng ta cÇn t¨ng cêng hç trî cho ho¹t ®éng cña trung t©m ®Ó ®µo t¹o cho ViÖt Nam nuån nh©n lùc ®¸p øng víi yªu cÇu ®Æt ra cña c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi nãi riªng vµ cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc nãi chung.
Nh÷ng khã kh¨n trªn kh«ng chØ ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng ®Çu t cña NhËt B¶n mµ cßn c¶ ho¹t ®éng FDI t¹i ViÖt Nam nãi chung. Ngay mét lóc chóng ta kh«ng thÓ ®¸p øng ®îc ®ßi hái cña c¸c nhµ ®Çu t nhng chóng ta ph¶i tiÕp thu nh÷ng ý kiÕn tõ phÝa hä vµ tá ra thiÖn chÝ trong viÖc nç lùc c¶i t¹o m«i trêng ®Çu t theo híng tèt h¬n. PhÝa NhËt B¶n ®· ®¸nh gi¸ cao nh÷ng nç lùc cña ViÖt Nam trong viÖc c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t theo híng hoµn thiÖn h¬n. ¤ng Hashimoto –chñ tÞch HiÖp héi doanh nghiÖp NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam ®· c«ng nhËn hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc trong m«i trêng ®Çu t cña ViÖt Nam ®· ®îc c¶i thiÖn nhiÒu so víi tríc ®©y, trong ®ã cã nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu nh: LuËt §Çu t míi ®· gi¶m danh môc s¶n phÈm b¾t buéc xuÊt khÈu(80%) tõ 24 mÆt hµng xuèng cßn 14; më réng ¸p dông tr¶ l¬ng b»ng VND; b·i bá viÖc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi bÞ cÊm trùc tiÕp thuª lao ®éng; x©y dùng tiªu chuÈn kÕ to¸n ®iÒu chØnh gi÷a HÖ thèng kÕ to¸n ViÖt Nam vµ HÖ thèng kÕ to¸n quèc tÕ; gi¶m tØ lÖ kÕt hèi b¾t buéc xuèng cßn 40%; bá møc l·i trÇn ®èi víi l·i suÊt cho vay b»ng USD; bá quy chÕ vÒ t¸i b¶o hiÓm ra níc ngoµi; ¸p dông chÕ ®é kiÓm tra mÉu trong h¶i quan...
ViÖt Nam ®·, ®ang vµ sÏ nç lùc c¶i t¹o m«i trêng ®Çu t theo híng th«ng tho¸ng vµ hÊp dÉn h¬n. §iÒu nµy høa hÑn mét t¬ng lai tèt ®Ñp cho ho¹t ®éng ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam nãi chung vµ ho¹t ®éng JDI nãi riªng.
4.2 Ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam so víi c¸c níc trong khu vùc
HiÖn nay vèn ®Çu t cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam chØ b»ng 1/33 JDI cña NhËt B¶n vµo Trung Quèc vµ 1/12 JDI vµo Th¸i Lan vµ 1/5 vµo Malaysia. Trong mét vµi n¨m tíi, møc JDI kh«ng cã dÊu hiÖu t¨ng ®ét biÕn trong khi nhu cÇu vèn ®Çu t cña c¸c níc ASEAN ngµy cµng t¨ng nªn c¹nh tranh gi÷a c¸c quèc gia ®Ó thu hót FDI nãi chung vµ ®Çu t cña NhËt B¶n nãi riªng ngµy cµng trë nªn gay g¾t. NÕu so víi c¸c níc trong khu vùc th× m«i trêng ®Çu t vµo ViÖt Nam cßn kÐm hÊp dÉn h¬n nhiÒu, chØ xÕp thø 7 trong sè 10 níc ASEAN. Do vËy trong cuéc c¹nh tranh thu hót JDI, ViÖt Nam ph¶i híng vËn ®éng ®Çu t, quy ho¹ch dù ¸n theo híng thu hót JDI vµo nh÷ng lÜnh vùc mµ ViÖt Nam cã lîi thÕ h¬n so víi c¸c níc trong khu vùc.
Theo cuéc ®iÒu tra ®îc tiÕn hµnh bëi JBIC vÒ lý do t¹i sao c¸c quèc gia l¹i hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n, ViÖt Nam ®îc c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®¸nh gi¸ cao vÒ thÕ m¹nh lùc lîng lao ®éng rÎ, chi phÝ nguyªn vËt liÖu thÊp vµ nguån nh©n lùc tèt. So víi c¸c níc trong khu vùc th× ViÖt Nam lµ ®Þa chØ ®Çu t cã chi phÝ nguyªn liÖu thÊp nhÊt trong con m¾t c¸c chñ ®Çu t NhËt B¶n. Do vËy chóng ta ph¶i tËn dông lîi thÕ nµy ®Ó híng c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n vµo c¸c ngµnh cÇn nguyªn liÖu s½n cã cña ViÖt Nam nh c¸c ngµnh khai kho¸ng,n«ng l©m ng nghiÖp, chÕ t¹o thÐp… Bªn c¹nh ®ã, nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam ®îc ®¸nh gi¸ lµ tèt h¬n nhiÒu v× cã ®Õn 26,5% doanh nghiÖp ®îc hái tr¶ lêi ViÖt Nam cã nguån nh©n lùc tèt trong khi chØ cã 1,9% c«ng ty tr¶ lêi nh vËy ®èi víi Indonesia, con sè cña Th¸i Lan lµ 13,6%; Malaysia 14,3% vµ philippin 16,7%. Lîi thÕ nµy cho phÐp ViÖt Nam t¨ng cêng thu hót JDI trong c¸c ngµnh cÇn lao ®éng kü thuËt cao nh viÔn th«ng, tin häc...
B¶ng 10 : Lý do mµ c¸c quèc gia hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n
§¬n vÞ: % doanh nghiÖp tr¶ lêi
Th¸i Lan
Indonesia
Malaysia
ViÖt Nam
Philippin
Quy m« thÞ trêng hiÖn t¹i
15,9
13,0
16,7
5,9
6,7
TiÒm n¨ng ph¸t triÓn thÞ trêng
55,7
50,3
45,2
47,1
43,3
Lùc lîng lao ®éng rÎ
47,7
74,1
47,6
70,6
70,0
Chi phÝ nguyªn liÖu thÊp
15,9
22,2
16,7
23,5
6,7
C¬ së xuÊt khÈu sang NhËt B¶n
17,0
18,5
21,4
17,6
20,0
XuÊt khÈu sang níc thø ba
39,8
29,6
33,3
23,5
36,7
Nguån nh©n lùc tèt
13,6
1,9
14,3
26,5
16,7
Ph¸t triÓn héi nhËp khu vùc
6,8
7,4
4,8
0,0
0,0
Nguån: JBIC Review 6/2002 trang 54
Do nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cha cao nªn quy m« thÞ trêng hiÖn t¹i cßn nhá so víi c¸c níc l¸ng giÒng nhng bï l¹i v× møc sèng cßn thÊp nªn tiÒn l¬ng còng kh«ng cao. Cã ®Õn 70,6% c«ng ty ®îc hái cho r»ng ViÖt Nam cã lùc lîng lao ®éng rÎ, chØ xÕp sau Indonesia víi 74,1%. §©y còng lµ híng mµ ViÖt Nam cã thÓ kÕt hîp ®Ó t¨ng cêng thu hót JDI vµo nh÷ng ngµnh cÇn nhiÒu ngêi lao ®éng nh dÖt may, giµy da… víi viÖc t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. §èi víi c¸c dù ¸n s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu sang NhËt B¶n hoÆc sang mét níc thø ba kh¸c th× ViÖt Nam kh«ng cã lîi thÕ b»ng c¸c níc kh¸c trong khu vùc do ®ã chóng ta chØ cã thÓ ®Èy m¹nh thu hót JDI vµo lÜnh vùc nµy chØ khi kÕt hîp víi c¸c lîi thÕ kh¸c. XÐt vÒ tiÒm lùc kinh tÕ th× ViÖt Nam cßn kÐm h¬n c¸c níc kh¸c trong khu vùc nhng c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n vÉn ®¸nh gÝa cao tiÒm n¨ng ph¸t triÓn thÞ trêng cña ViÖt Nam, , sè doanh nghiÖp ®îc hái tr¶ lêi vÒ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thÞ trêng tiÒm n¨ng ë ViÖt Nam lµ 47,1% xÊp xØ b»ng con sè cña c¸c níc l¸ng giÒng. §iÒu nµy chøng tá c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®· ghi nhËn nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh ®æi míi vµ tá ra l¹c quan vÒ triÓn väng kinh tÕ ViÖt Nam t¬ng lai.
Trªn ®©y chØ lµ nh÷ng lîi thÕ tù nhiªn mµ ViÖt Nam cã ®îc theo sù ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n. §Ó nh÷ng lîi thÕ nµy thùc sù hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t th× ViÖt Nam cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch u ®·i cô thÓ ®Ó l«i kÐo c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®Çu t vµo ViÖt Nam. Ph¬ng ch©m cña chóng ta lµ ph¶i biÕn tiÒm n¨ng thµnh hiÖn thùc chø kh«ng ph¶i ®Ó tiÒm n¨ng m·i chØ lµ tiÒm n¨ng. NhiÖm vô cña cña ViÖt Nam lµ ph¶i t¨ng cêng vËn ®éng ®Çu t tíi c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®Ó qu¶ng b¸ c¸c lîi thÕ s½n cã còng nh nh÷ng u ®·i cña nhµ níc ®èi víi tõng h¹ng môc dù ¸n kªu gäi ®Çu t.
Díi con m¾t cña ngêi NhËt B¶n, ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng héi tô ®îc nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó l«i cuèn c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®a vèn vµo ViÖt Nam mµ kh«ng ph¶i lo ng¹i vÒ nh÷ng rñi ro thêng gÆp trong qu¸ tr×nh ®Çu t. Víi nh÷ng tiÒm n¨ng vµ lîi thÕ nh vËy, cïng víi mét m«i trêng chÝnh trÞ x· héi æn ®Þnh, chÝnh quyÒn v÷ng m¹nh, phï hîp víi lßng d©n, l¹i ®îc chÝnh phñ ViÖt Nam lu«n t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ c¬ héi kinh doanh cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi, trong t¬ng lai, ViÖt Nam cã thÓ sÏ trë thµnh mét ®Þa bµn lý tëng ®Ó NhËt B¶n cã thÓ th©m nhËp, më réng thÞ trêng bu«n b¸n, ®Çu t, tiªu thô hµng hãa khai th¸c nguån cung cÊp nguyªn liÖu vµ nguån nh©n lùc dåi dµo.
4.3 T¨ng cêng hîp t¸c víi NhËt B¶n trong lÜnh vùc ®Çu t
Bªn c¹nh nh÷ng nç lùc cña phÝa ViÖt Nam trong viÖc c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t, phÝa NhËt B¶n còng ®· cã nh÷ng sù trî gióp tÝch cùc ®Ó chia sÎ khã kh¨n víi ViÖt Nam v× c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®· tá thiÖn chÝ muèn lµm ¨n l©u dµi víi ViÖt Nam. Trong thêi gian tíi, ViÖt Nam cÇn hîp t¸c víi NhËt B¶n ®Ó chia sÎ nh÷ng th«ng tin vÒ ho¹t ®éng FDI t¹i ViÖt Nam còng nh c¸c dù ¸n cÇn thu hót vèn, nh÷ng quy ®Þnh, chÝnh s¸ch u ®·i, khuyÕn khÝch ®Çu t.
Mét trong nh÷ng viÖc lµm cã ý nghÜa cña NhËt B¶n ®èi víi viÖc xóc tiÕn ®Çu t ë ViÖt Nam lµ sù gãp mÆt cña JETRO - Tæ chøc xóc tiÕn mËu dÞch NhËt B¶n - Mét tæ chøc phi lîi nhuËn cña chÝnh phñ NhËt B¶n trong ch¬ng tr×nh khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp cña NhËt B¶n ®Çu t vµo ViÖt Nam. B¾t ®Çu ho¹t ®éng vµo th¸ng 10/1993, JETRO ®ãng vai trß trung gian gi÷a c¸c c«ng ty NhËt B¶n ®ang t×m kiÕm c¬ héi ®Çu t vµo ViÖt Nam víi c¸c ®èi t¸c cña hä vµ ngîc l¹i. Bªn c¹nh ®ã, JETRO cßn cung cÊp c¸c th«ng tin c¬ b¶n vÒ m«i trêng ®Çu t cña ViÖt Nam cho c¸c nhµ kinh doanh NhËt B¶n, gióp ®ì c¸c c«ng ty ViÖt Nam tiÕp cËn víi c¸c chñ ®Çu t NhËt B¶n cã tiÒm n¨ng mét c¸ch dÔ dµng h¬n. Víi vai trß nh vËy, JETRO thùc sù lµ chiÕc cÇu nèi thuËn lîi cho quan hÖ hîp t¸c ®Çu t ViÖt - NhËt. V× vËy chóng ta ph¶i tËn dông u thÕ cña chiÕc cÇu nèi nµy ®Ó qu¶ng b¸ cho c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n vÒ tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam, danh môc dù ¸n kªu gäi ®Çu t. Víi c¸ch lµm nµy th× c¶ hai bªn ViÖt Nam vµ NhËt B¶n dÔ dµng gÆp gì nhau vÒ mÆt lîi Ých.
Mét ho¹t ®éng cã ý nghÜa n÷a trong viÖc thóc ®Èy quan hÖ ®Çu t gi÷a hai níc lµ c¸c cuéc häp nhãm ®Çu t th¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n diÔn ra hµng n¨m t¹i ViÖt Nam. §Õn nay ®· cã ba cuéc häp ®· ®îc tæ chøc vµ cuéc häp gÇn ®©y nhÊt lµ cuéc häp nhãm ®Çu t ViÖt-NhËt lÇn thø ba vµo trung tuÇn th¸ng t n¨m 2002 t¹i Hµ Néi. Tham dù cuéc häp phÝa NhËt B¶n cã sù gãp mÆt cña quan chøc thuéc Bé Ngo¹i giao vµ Bé C«ng th¬ng NhËt B¶n vµ ®¹i diÖn cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam. PhÝa ViÖt Nam cã mÆt cña c¸c quan chøc h÷u quan. Theo ®¸nh gi¸ cña «ng Chihiro Atsumi- Vô phã Vô Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng cña NhËt B¶n, cuéc häp lÇn thø ba cã kÕt qu¶ tèt h¬n so víi hai kú tríc, nh÷ng néi dung ®îc ®Ò cËp t¹i cuéc häp lÇn nµy rÊt phong phó vµ rÊt ®Çy ®ñ. Hai bªn ®· trao ®æi víi nhau rÊt th¼ng th¾n c¸c vÊn ®Ò nªu ra, c¸c c©u tr¶ lêi cña phÝa ViÖt Nam ®· ¨n khíp víi c¸c c©u hái cña phÝa NhËt B¶n ®a ra. C¸c cuéc häp nµy lµ dÞp rÊt tèt ®Ó c¶ hai phÝa cã thÓ trao ®æi trùc tiÕp víi nhau c¸c vÊn ®Ò cïng quan t©m. Trong thêi gian tíi, phÝa ViÖt Nam cÇn hîp t¸c víi NhËt B¶n ®Ó tæ chøc c¸c cuéc häp t¬ng tù nh thÕ nµy.
Ngoµi ra, ViÖt Nam cÇn ph¶i cã c¸c ch¬ng tr×nh hîp t¸c cÊp chÝnh phñ víi NhËt B¶n trong lÜnh vùc ®Çu t. C¸c cuéc Héi nghÞ, c¸c chuyÕn th¨m chÝnh thøc cña c¸c nhµ ®¹i diÖn cÊp cao hai níc lµ c¬ héi tèt ®Ó cho hai bªn t¨ng cêng tiÕp xóc vµ hiÓu biÕt lÉn nhau. ChuyÕn th¨m gÇn ®©y nhÊt cña Tæng bÝ th §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam N«ng §øc M¹nh vµo ngµy 3/10/2002 ®· ®¸nh dÊu bíc tiÕn quan träng trong quan hÖ hîp t¸c ViÖt Nam - NhËt B¶n nãi chung vÒ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i, hîp t¸c song ph¬ng. Bªn c¹nh ®ã, c¶ hai chÝnh phñ ®· b¾t ®Çu ®a ra th¶o luËn ®Ó tiÕn hµnh so¹n th¶o vµ ký kÕt hiÖp ®Þnh chung vÒ KhuyÕn khÝch ®Çu t ViÖt Nam - NhËt B¶n. HiÖp ®Þnh nµy sÏ mang l¹i lîi Ých cho c¶ hai phÝa. VÒ phÝa ViÖt Nam ®iÒu ®ã thÓ hiÖn sù hoµn thiÖn vµ æn ®Þnh cña chÕ ®é ph¸p luËt, khiÕn c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n yªn t©m h¬n khi ®Çu t vµo ViÖt Nam. NÕu hiÖp ®Þnh nµy ®îc ký kÕt sÏ høa hÑn nh÷ng triÓn väng to lín trong viÖc thóc ®Èy JDI vµo ViÖt Nam.
HiÖn nay b¸o chÝ kh¾p n¬i nãi nhiÒu vÒ cuéc khñng ho¶ng, nãi nhiÒu vÒ sù tr× trÖ vµ chiÕc ngai vµng kinh tÕ Ch©u ¸ mµ NhËt B¶n n¾m gi÷ ®ang bÞ lung lay, thÕ nhng ý nghÜa cña nh÷ng gi¸ trÞ thµnh c«ng cña hä trong thÕ kû qua th× vÉn cßn m·i. §èi víi ViÖt Nam, mét ®Êt níc cßn nghÌo nµn vµ l¹c hËu th× tÊm g¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña NhËt B¶n lµ rÊt ®¸ng ®Ó häc tËp. Trong xu thÕ hiÖn nay tiÕp nhËn JDI mét c¸ch cã chän läc lµ ph¬ng ph¸p häc tËp ®îc ®¸nh gi¸ cao nhÊt, cã hiÖu qña nhÊt. Sù ph¸t triÓn hay tôt hËu phô thuéc kh«ng nhá vµo kÕt qu¶ thùc hiÖn chÝnh s¸ch thu hót vµ sö dông vèn FDI. Bªn c¹nh nh÷ng nç lùc nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nh b¶o ®¶m æn ®Þnh chÝnh trÞ, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, thiÕt lËp m«i trêng ph¸p lý lµnh m¹nh, x©y dùng h¹ tÇng c¬ së...th× mét ®iÒu quan träng mµ chóng ta ph¶i rÊt quan t©m lµ dung hoµ ®îc lîi Ých cña phÝa ViÖt Nam víi lîi Ých cña c¸c ®èi t¸c NhËt B¶n.
KÕt luËn
NÕu nh tèc ®é t¨ng trëng th¬ng m¹i NhËt B¶n thËp kû 90 cña thÕ kû 20 võa qua kh«ng æn ®Þnh th× t×nh h×nh ®Çu t ra níc ngoµi cña níc nµy cã vÎ s¸ng sña h¬n. Dï r»ng tèc ®é t¨ng ®Çu t ra níc ngoµi cña NhËt B¶n cã gi¶m sót so víi nh÷ng thËp kû tríc ®ã nhng nh×n chung, tõ n¨m 1990 ®Õn nay, NhËt B¶n vÉn gi÷ ®îc møc ®Çu t kh¸ cao thËm chÝ t¨ng ®¸ng kÓ. XÐt vÒ ®Þa bµn ®Çu t th× B¾c Mü vµ EU lµ thÞ trêng ®Çu t chñ yÕu, thêng xuyªn chiÕm tû träng lín trong tæng JDI. Tuy nhiªn, b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m1990 c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®· b¾t ®Çu chÝnh s¸ch híng m¹nh vÒ Ch©u ¸ vµ coi Ch©u ¸ lµ ®Þa bµn chiÕn lîc cña m×nh. Cßn xÐt vÒ c¬ cÊu lÜnh vùc ®Çu t th× JDI chñ yÕu tËp trung vµo nghµnh phi chÕ t¹o, ®©y còng lµ xu híng chung cña dßng lu chuyÓn FDI trªn thÕ giíi. C¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®· tËp trung vµo ho¹t ®éng s¸t nhËp vµ mua l¹i trong chiÕn lîc ®Çu t ra níc ngoµi cña m×nh.
Dï r»ng hiÖn t¹i nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®ang trong t×nh tr¹ng suy tho¸i song ngêi NhËt ®ang cè g¾ng thùc hiÖn nhiÒu gi¶i ph¸p c¶i c¸ch ®Ó vît qua nh÷ng khã kh¨n ®ã vµ hi väng sù håi sinh trë l¹i, trong ®ã ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®Õn chiÕn lîc kinh tÕ ®èi ngo¹i. HiÖn nay nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®ang cã dÊu hiÖu phôc håi vµ ®¸ng chó ý lµ xu thÕ ®ång yªn ®ang t¨ng gi¸ cã thÓ lµ nh÷ng t¸c nh©n gãp phÇn c¶i thiÖn t×nh h×nh ®Çu t ra níc ngoµi cña NhËt B¶n. Trong thËp kû ®Çu cña thÕ kû 21 NhËt B¶n sÏ vÉn tiÕp tôc ®Èy m¹nh ho¹t ®éng ®Çu t ra níc ngoµi vµ c¬ cÊu ®Þa bµn ®Çu t, lÜnh vùc ®Çu t, h×nh thøc ®Çu t còng kh«ng cã nhiÒu thay ®æi so víi thËp kû tríc. §Æc biÖt c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n ®¸nh gi¸ cao tiÒm n¨ng cña c¸c níc ASEAN trong ®ã cã ViÖt Nam nh lµ miÒn ®Êt høa cho ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh.
C¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n lu«n tá ra thËn träng vµ ch¾c ch¾n khi ®Çu t vµo ViÖt Nam. Tuy nhiªn c¸c c«ng ty NhËt B¶n ®Òu coi ViÖt Nam lµ thÞ trêng míi næi ®Çy triÓn väng ®èi víi ®Çu t cña hä c¸c lÜnh vùc ®Çu t cña NhËt B¶n bao hµm hÇu hÕt c¸c ngµnh kinh tÕ thiÕt yÕu cña ViÖt Nam, tõ dÇu khÝ ®Õn c¬ khÝ chÕ t¹o, ®Æc biÖt lµ s¶n xuÊt «t«, linh kiÖn ®iÖn tö, chÕ biÕn n«ng s¶n, thùc phÈm, du lÞch, dÞch vô, x©y dùng h¹ tÇng khu c«ng nghiÖp. C¸c c«ng ty hµng ®Çu cña NhËt B¶n nh Honda, Sony, Sumitomo, Marubeni, Mitsui ®· cã mÆt vµ ®ang ph¸t triÓn tÝch cùc c¸c dù ¸n cña m×nh ë ViÖt Nam. §iÓm ®¸ng lu ý lµ c¸c dù ¸n triÓn khai nhanh, tû lÖ ®æ bÓ thÊp h¬n møc trung b×nh, s¶n phÈm s¶n xuÊt ra cã chÊt lîng vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao. Mét sè lÜnh vùc ®Çu t cña NhËt B¶n ®ang trë thµnh søc sèng cña nÒn c«ng nghiÖp ViÖt Nam nh s¶n xuÊt «t«, c«ng nghiÖp ®iÖn tö.
ViÖt Nam cã nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thu hót ®Çu t níc ngoµi. Nhng chóng ta còng cßn nhiÒu khã kh¨n trë ng¹i ®ßi hái ph¶i cã sù nç lùc ®Ó vît qua. Tríc hÕt ph¶i kh¾c phôc nh÷ng trë ng¹i do chÝnh chóng ta g©y ra vµ ph¸t huy tèi ®a c¸c lîi thÕ so s¸nh mµ chóng ta cã ®îc. Trong bèi c¶nh hiÖn nay, cïng víi nh÷ng lîi thÕ cña m×nh, chóng ta kh«ng ®îc phÐp bá lì c¬ héi trë thµnh mét ®iÓm hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi nãi chung vµ NhËt B¶n nãi riªng.
H¬n mêi n¨m thu hót ®Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n kh«ng ph¶i lµ mét thêi gian dµi nhng chóng ta còng rót ra ®îc kh¸ nhiÒu kinh nghiÖm, c¶ kinh nghiÖm cña sù thµnh c«ng còng nh kinh nghiÖm cña sù thÊt b¹i. Hîp t¸c kinh tÕ ®Çu t gi÷a hai níc ViÖt Nam-NhËt B¶n vÉn ®ang ®i ®óng híng. MÆc dï hiÖn nay NhËt B¶n cha ph¶i lµ nhµ ®Çu t lín nhÊt ë ViÖt Nam nhng hy väng r»ng ®iÒu ®ã sÏ trë thµnh hiÖn thùc trong mét t¬ng lai gÇn vµ ®iÒu quan träng nhÊt ë ®©y lµ ®¹t tíi mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh cho c¶ ViÖt Nam, NhËt B¶n còng nh c¸c níc trong khu vùc.
Tµi liÖu tham kh¶o
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh- Vai trß cña NhËt B¶n trong ph¸t triÓn kinh tÕ ASEAN thËp niªn cuèi thÕ kû 21- T¹p chÝ Nghiªn cøu NhËt B¶n vµ §«ng B¾c ¸ 2/ 2002.
NguyÔn Duy Dòng- Xu híng ®Çu t vµo ODA cña NhËt B¶n thËp niªn ®Çu thÕ kû 21- T¹p chÝ Nghiªn cøu NhËt B¶n vµ §«ng B¾c ¸ 11/2001
3. §ç §øc §Þnh- Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam-NhËt B¶n ®anh ph¸t triÓn- NXB Khoa häc x· héi 1996
4. Vò V¨n Hµ- §iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n trong thËp niªn 90 cña thÕ kû 20- T¹p chÝ Nghiªn cøu NhËt B¶n vµ §«ng B¾c ¸ 6/2002.
5. Hoµng Minh H»ng- §Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ASEAN trong thËp kû 90 võa qua- T¹p chÝ Nghiªn cøu NhËt B¶n vµ §«ng B¾c ¸ 10/ 2001.
6. Ph¹m Quý Long- T¸c ®éng cña ®ång yªn lªn gi¸ tíi nÒn kinh tÕ NhËt B¶n vµ c¸c gi¶i ph¸p vÜ m«- T¹p chÝ nghiªn cøu NhËt B¶n 11/1995.
7. Ph¹m Quý Long- Kinh tÕ NhËt B¶n ph¶i ch¨ng ®ang phôc håi- T¹p chÝ nghiªn cøu NhËt B¶n 11/2000.
8. Vò ChÝ Léc- Gi¸o tr×nh ®Çu t níc ngoµi- NXB Gi¸o dôc 1997.
9. NguyÔn ThÞ LuyÕn ( Chñ biªn)- HiÖn tîng thÇn kú §«ng ¸, c¸c quan ®iÓm kh¸c nhau- NXB khoa häc x· héi 1997.
10. Kim Ngäc ( Chñ biªn)- Kinh tÕ thÕ giíi 2000-2001- §Æc ®iÓm vµ triÓn väng- NXB ChÝnh trÞ quèc gia 2001.
11. TËp thÓ t¸c gi¶ Trung Quèc- Dù b¸o thÕ kû 21- NXB Thèng kª 1998.
12. Makoto Sakurai thuéc ViÖn nghiªn cøu Mitsui Marine Trêng ®¹i häc Aoyama- Doanh nghiÖp võa vµ nhá NhËt B¶n vµ ®Çu t ra níc ngoµi cña hä- B¸o c¸o héi th¶o t¹i Hµ Néi 30/11/1996.
13. Lª V¨n Sang ( Chñ biªn )- ChiÕn lîc vµ quan hÖ kinh tÕ Mü- EU- NhËt B¶n ThÕ kû 21- NXB Khoa häc x· héi 2002.
14. Lª V¨n Sang, §µo Lª Minh- Kinh tÕ Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng- NXB ChÝnh trÞ quèc gia 1998.
15. Lª V¨n Sang, NguyÔn Xu©n Th¾ng- Kinh tÕ c¸c níc c«ng nghiÖp chñ yÕu sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai- NXB ChÝnh trÞ quèc gia 2000.
16. Lª V¨n Sang, Lu Ngäc TrÞnh- NhËt B¶n ®êng ®i tíi mét siªu cêng kinh tÕ- NXB Khoa häc x· héi 1991.
17. Vò Trêng S¬n - §Çu t trùc tiÕp níc ngoµi víi t¨ng trëng kinh tÕ ë ViÖt Nam- NXB Thèng kª 1997
18. Shojiro Tokugana ( Chñ biªn) - §Çu t ra níc ngoµi cña NhËt B¶n vµ sù phô thuéc kinh tÕ lÉn nhau ë Ch©u ¸- NXB Khoa häc x· héi 1996.
19. Lu Ngäc TrÞnh- Kinh tÕ NhËt B¶n nh÷ng bíc th¨ng trÇm trong lÞch sö- NXB Thèng Kª 1998.
20. Lu Ngäc TrÞnh- Giíi tµi chÝnh NhËt B¶n ®øng tríc bíc ngoÆt sèng cßn- T¹p chÝ nghiªn cøu NhËt B¶n 6/1998.
21. Lu Ngäc TrÞnh- Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam-NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y- T¹p chÝ nghiªn cøu NhËt B¶n 9/2000.
22. NguyÔn Anh TuÊn- Quan hÖ kinh tÕ cña Mü vµ NhËt B¶n víi ViÖt Nam tõ n¨m 1995 ®Õn nay- NXB Khoa häc x· héi 2001.
23. Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam – Kinh tÕ ViÖt Nam vµ ThÕ giíi -c¸c n¨m tõ 1997 ®Õn 2002
24. Thêi b¸o Kinh tÕ Sµi Gßn, c¸c sè n¨m 2002
25. Jbic today- 5/2001,6/20
26. Jbic Review 2000,20001
27. Jetro White Paper on International Trade and Invetsment 1997, 1998, 1999, 2000, 2001,2002
Webside:
1.
2.
3.
4.
5.
6. http:// www.imf.org.com/
Phô lôc 1: T×nh h×nh xuÊt khÈu FDI cña mét sè níc
§¬n vÞ: TriÖu USD
1997
1998
1999
2000
2001
Mü
Canada
105,590
11,523
178,200
22,526
301,020
25,206
307,747
62,758
130,796
27,574
EU
BØ vµ Luxembua
§an M¹ch
Ph¸p
§øc
Ailen
Italia
Hµ Lan
T©y Ban Nha
Thuþ §iÓn
Anh
130,443
11,998
2,792
23,048
12,795
2,743
3,700
11,055
6,384
10,271
37,379
259,293
22,619
6,675
29,518
23,279
11,035
2,635
37,634
11,905
19,413
74,652
490,612
133,059
16,077
46,625
55,790
18,615
6,943
41,283
15,541
59,386
87,833
800,005
234,757
35,532
43,173
189,178
22,778
13,175
56,631
36,931
22,125
119,933
321,941
51,214
7,050
52,504
28,699
9,865
15,025
55,563
21,540
12,857
53,854
¤xtr©ylia
Trung Quèc
Hång K«ng
Ên §é
NhËt B¶n
Malaysia
Philipin
Hµn Quèc
§µi Loan
Th¸i Lan
7,631
44,237
11,368
3,577
3,200
5,137
1,222
2,844
2,248
3,895
6,046
43,751
14,776
2.635
3,268
2,163
2,287
5,412
222
7,315
5,699
38,753
24,587
2,169
12,308
3,895
573
9,333
2,926
6,213
11,512
38,399
61,883
2,315
8,227
3,788
1,241
9,283
4,928
3,366
4,067
44,241
22,834
3,403
6,191
0,554
1,792
3,198
4,109
2,839
¸chentina
Braxin
Mªxic«
9,161
19,650
12,831
7,292
31,913
11.312
23,984
28,576
11,915
11,665
32,779
13,286
3,181
22.636
24,730
Céng Hoµ SÐc
Hungary
Ba Lan
Nga
1,300
2,173
4,908
4,865
3,718
2,036
6,365
2,762
6,324
1,970
7,270
3,309
4,986
1,649
9,342
2,714
4,916
2,443
8,000
2,540
Israen
Nam Phi
1,628
3,811
1,760
550
2,889
1,503
4,392
0,969
3,044
7,162
ThÕ giíi
Níc ph¸t triÓn
Níc ®ang ph¸t triÓn
461,646
272,033
189,613
688,433
485,184
203,249
1,083,472
856,234
227,239
1,469,211
1,217,387
251,384
694,753
502,203
192,549
Nguån: Thèng kª tµi chÝnh quèc tÕ cña IMF 12/2001
Phô lôc 2: T×nh h×nh tiÕp nhËn FDI cña mét sè níc
§¬n vÞ: TriÖu USD
1996
1997
1998
1999
2000
Mü
Canada
91,880
13,107
104,820
22,521
155,410
31,041
155,410
17,842
152,440
41,499
EU
«xtr©ylia
BØ vµ Luxambua
§an M¹ch
PhÇn Lan
Ph¸p
§øc
Hy L¹p
Ailen
Italia
Hµ Lan
Bå §µo Nha
T©y Ban Nha
Thuþ §iÓn
Anh
185,195
1,848
8,026
2,510
3,583
30,362
50,752
18
727
8,697
31,890
972
5,577
5,112
35,157
223,215
1,984
7,252
4,355
5,260
35,488
42,726
4
1,008
10,414
24,598
2,187
12,423
12,119
63,499
410,115
2,794
28,845
4,215
18,698
45,710
89,678
262
4,955
12,407
37,226
3,851
19,065
22,671
119,747
713,832
3,306
119,800
13,607
6,739
119,494
109,797
555
6,102
6,723
58,139
2,856
41,754
19,554
206,518
805,317
3,304
82,342
27,580
22,436
169,481
52,048
2,141
3,983
12,075
74,809
7,139
52,826
39,962
259,472
Na Uy
Thuþ SÜ
5,880
16,152
5,008
17,732
3,263
16,767
5,771
35,952
8,197
41,316
«xtr©ylia
NiuZil©n
NhËt B¶n
7,052
1,533
23,442
6,368
45
26,059
3,368
928
24,625
2,989
803
22,267
5,291
963
31,534
§«ng ¸
Trung Quèc
Asian Nies
Hång K«ng
Hµn Quèc
Xinhgapo
§µi Loan
asean 4
In®onªsia
Malaysia
Philipin
Th¸i Lan
49,467
2,114
41,872
26,531
4,671
6,827
3,843
5,481
600
3,768
182
931
49,542
2,563
43,459
24,407
4,449
9,360
5,243
3,520
178
2,626
136
580
29,857
2,634
26,103
16,973
4,740
555
3,836
1,119
44
785
160
130
35,752
1,775
31,978
19,349
4,198
4,011
4,420
1,999
72
1,640
-59
346
83,114
916
79,247
63,014
5,256
4,276
6,701
2,951
150
2,919
-95
-23
Mü Latinh
achentina
Braxin
Mªhic«
5,549
1,600
-467
38
14,391
3,653
1,042
1,108
8,048
2,326
2,721
1,363
21,753
1,354
1,690
1,214
13,442
1,113
2,280
1,600
Nguån: Thèng kª tµi chÝnh quèc tÕ cña IMF 12/2001
._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
Khoaluantotnghiep.doc
Phu luc.xls- Tªn ®Ò tµi.doc
