Tìm hiểu một số đặc điểm sinh thái, sinh trưởng phát triển của cây Lim xẹt (Peltophorum tonkinensis A.Chev) tái sinh tự nhiên tại phân khu phục hồi sinh thái vườn Quốc gia Tam Đảo Vĩnh Phúc

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ----------  --------- PHẠM THỊ NGA LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP TÌM HIỂU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH THÁI, SINH TRƯỞNG PHÁT TRIỂN CỦA CÂY LIM XẸT (Peltophorum tonkinensis A.Chev) TÁI SINH TỰ NHIÊN TẠI PHÂN KHU PHỤC HỒI SINH THÁI VƯỜN QUỐC GIA TAM ĐẢO VĨNH PHÚC Chuyên ngành: Lâm học Mã số: 626062 Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Ngô Quang Đê Thái Nguyên, năm 2009 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Trong một thời gian dài diện tích rừng Việt Nam đã giảm đi liên tục (năm 1943 là 14,3 triệu ha nhưng đến năm 1993 chỉ còn 9,3 triệu ha). Tuy nhiên trong những năm gần đây diện tích rừng có xu hướng tăng rõ rệt (năm 1995 diện tích rừng toàn quốc tăng lên 12,61 triệu ha, độ che phủ đạt 37%, trong đó rừng tự nhiên có 10,28 triệu ha, rừng trồng có 2,33 triệu ha) nhưng chất lượng rừng ngày càng giảm sút, năng suất không cao và chất lượng rừng còn chậm được cải thiện. Trước thực tế mất rừng và các nhu cầu sử dụng gỗ, để đảm bảo an ninh môi trường cũng như nhu cầu phát triển bền vững của đất nước, trong nhiều năm qua Chính phủ Việt Nam bằng nỗ lực của mình và sự giúp đỡ của các tổ chức chính phủ, phi chính phủ đã đầu tư khá lớn vật tư, tiền vốn để trồng rừng, phục hồi và phát triển rừng thông qua các chương trình mục tiêu như: Chương trình 327, dự án 661 và các nguồn vốn khác… Đồng thời đã có những chính sách, chiến lược nhằm bảo vệ và phát triển tài nguyên rừng. Đặc điểm cơ bản của rừng thứ sinh là: Cấu trúc rừng bị đảo lộn, nhiều loài cây thứ sinh giá trị thấp tham gia vào tổ thành quần thụ bên cạnh những cây gỗ nhỏ thuộc các loài thứ yếu ở tầng dưới tán của rừng "cũ", tán rừng bị vỡ từng mảng do cây đứng phân bố không đều, màu rừng tuy còn "màu xanh quyến rũ nhưng chủ yếu có khi do dây leo tạo nên". Sản lượng, giá trị kinh tế của rừng kém, mật độ và tổng diện tích ngang (m2/ha) thấp, phân phối cây theo cấp tuổi không ở trạng thái cân bằng, thiếu cây chủ yếu ở nhiều cấp tuổi, cây bị sâu bệnh hại và hình dáng xấu chiếm một tỷ lệ đáng kể. Triển vọng tái sinh rừng kém, loài cây mục đích chiếm tỷ lệ không đạt yêu cầu trong lớp tái sinh, số cá thể đạt đến chiều cao khỏi bị ức chế (1-2m) quá ít, cây tái sinh sinh trưởng trong hoàn cảnh kém thuận lợi do dây leo, bụi rậm, cây xâm chiếm bột phát ....Vì vậy, trong một thời gian quá dài, chất và lượng của rừng nếu không tác động có kỹ thuật sẽ không có những cải tiến đáng kể…  6 . Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2 Do đó việc bảo vệ và phát triển vốn rừng là nhiệm vụ quan trọng trước mắt và lâu dài, đòi hỏi chúng ta phải biết lựa chọn những giải pháp tác động có tính hiệu quả cao. Vì vậy, thực hiện công việc này bằng các giải pháp lâm sinh như "khoanh nuôi xúc tiến tái sinh kết hợp trồng bổ sung là một giải pháp lợi dụ ng triệt để khả năng tái sinh , diễn thế tự nhiên để phục hồi rừng thông qua các biện pháp bảo vệ , biện pháp kỹ thuật lâm sinh và trồng bổ sung cần thiết"  2 trên cơ sở sinh vật học - sinh thái học lại càng cấp thiết. Làm giàu rừng là kỹ thuật bổ sung, nâng cao số lượng cây có giá trị kinh tế bằng tái sinh nhân tạo hay xúc tiến tái sinh tự nhiên thường được áp dụng cho các lâm phần có giá trị kinh tế thấp. Thực tế trong những năm qua đã có nhiều loài cây bản địa có giá trị kinh tế cao được đưa vào trồng và làm giàu rừng như: Re, Lát xoan, Muồng đen, Quế, Sao đen … đã trồng thành công ở một số nơi. Theo kết quả điều tra tại V•ên Quèc Gia Tam Đảo, hầu hết rừng ở đây phong phú về tổ thành, nghèo kiệt về trữ lượng và chất lượng, nhiều cây có giá trị kinh tế thấp, mật độ tầng cây cao thưa, phân bố không đều. Tuy nhiên mật độ cây tái sinh lại chiếm tỷ lệ cao và có một số loài có giá trị kinh tế cao như: Lim xẹt, Re … Đây là cơ sở để đề xuất các biện pháp tác động như tái sinh nhân tạo và xúc tiến tái sinh tự nhiên để làm giàu rừng. Vấn đề đặt ra là phải lựa chọn, xác định loài cây phù hợp cũng như việc xây dựng các biện pháp kỹ thuật lâm sinh để cải tạo và làm giàu rừng. Việc gây trồng các loài cây ở vùng phân bố của chúng là dễ thành công, tuy nhiên nếu không biết cặn kẽ và đầy đủ về đặc điểm sinh vật học, sinh thái học của mỗi loài thì sẽ không có đủ căn cứ để xây dựng các biện pháp kỹ thuật lâm sinh gây trồng chúng. Lim xẹt (Peltophorum tonkinensis A.Chev) thuộc họ Vang (Caesalpiniaceae R.Br) phân bố nhiều ở Tam Đảo, là loài cây có khả năng tái sinh hạt tốt ở chỗ trống hoặc nơi có độ tàn che nhẹ, có thể chọn làm cây cải tạo rừng nghèo hoặc khoanh nuôi trong rừng đang phục hồi. Gỗ Lim xẹt Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 có màu hồng, thớ tương đối mịn, ít bị mối mọt, cong vênh, được dùng để đóng đồ mộc và xây dựng nhà cửa. Đặc biệt Lim xẹt có thể sử dụng làm cây xanh đô thị.  5 Xuất phát từ những vấn đề đặt ra và căn cứ vào một số đặc điểm cũng như giá trị của cây Lim xẹt, tôi thực hiện đề tài “Tìm hiểu một số đặc điểm sinh thái, sinh trưởng - phát triển của cây Lim xẹt (Peltophorum tonkinensis A.Chev) tái sinh tự nhiên tại phân khu phục hồi sinh thái tại VQG Tam Đảo – Vĩnh Phúc”. Mục đích là đề xuất các biện pháp bảo vệ cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên tại phân khu phục hồi sinh thái để cải tạo và làm giàu rừng Ch•¬ng I TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới: Theo kết quả nghiên cứu tái sinh tự nhiên của rừng mưa nhiệt đới Châu Phi, A. Ôbrêvin (1930) nhận thấy: cây con của các loài cây ưu thế trong rừng mưa có thể cực hiếm hoặc vắng hẳn. Ông gọi đây là hiện tượng “không bao giờ sinh con đẻ cái” của cây mẹ trong thành phần rừng cây gỗ của rừng mưa. Tổ thành loài cây mẹ ở tầng trên và tổ thành loài cây tái sinh ở tầng dưới thường khác nhau rất nhiều, mặt khác tổ thành loài cây của rừng mưa lại biến đổi từ nơi này đến nơi khác. Vì vậy tổ thành loài cây của rừng mưa đều không cố định trong không gian và thời gian, không có một tổ hợp của loài cây nào có thể đạt thế “cân bằng sinh thái” với hoàn cảnh một cách vĩnh viễn và ổn định. Ngay ở cùng một địa điểm và cùng một thời gian nhất định tổ hợp các loài cây sẽ được thay thế, không phải bằng tổ hợp có thành phần như cũ mà bằng một tổ hợp có thành phần khác hẳn. Từ những lý luận trên, đã dẫn A.Ôbrêvin đi đến lý luận bức khảm tái sinh (còn gọi là lý luận tuần hoàn tái sinh). Theo lý luận này có thể coi một diện tích rừng mưa rộng lớn là một bức khảm mà mỗi đơn vị của bản ghép hình đó là một tổ hợp hình thành bởi những loài cây ưu thế khác nhau. Mặc dù, xét trên diện tích nhỏ, tổ hợp loài cây tái sinh không mang tính kế thừa, nhưng nếu xét trên phạm vi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 rộng lớn hơn thì các tổ thành loài cây sẽ kế thừa nhau ít nhiều theo phương thức tuần hoàn. Ôbrêvin đã có công lao khái quát hóa các hiện tượng tái sinh ở rừng nhiệt đới Châu Phi để đúc kết nên lý luận bức khảm tái sinh, nhưng phần lý giải các hiện tượng đó còn hạn chế. Ông coi hiện tượng đó là “ thuần túy ngẫu nhiên”, không thể phán đoán trước được vì còn phụ thuộc vào quá nhiều nguyên nhân phức tạp. Ông không giải thích được do tác nhân nào, do cơ chế nào đã dẫn đến việc hình thành các tổ hợp loài cây tái sinh khác nhau. Vì vậy lý luận của ông còn ít sức thuyết phục, chưa giúp ích được cho thực tiễn sản xuất, đề xuất các biện pháp điều khiển tái sinh theo những mục tiêu kinh doanh đã đề ra.  19 Theo những kết quả quan sát của David và P.W Risa (1933), Bear (1946), Sun (1960), Rôlê (1969) ở rừng nhiệt đới Nam Mỹ lại khác hẳn so với nhận định của A. Ôbrêvin. Ở đây tất cả những loài cây có nhiều cấp thể tích lớn thì đồng thời cũng có nhiều trong cấp thể tích nhỏ, tuy độ nhiều tương đối của các loài cây trong cấp thể tích nhỏ có khác so với các tầng cao hơn. Như vậy ở đây xuất hiện hiện tượng tái sinh tại chỗ và liên tục của các loài cây và tổ thành loài cây có khả năng giữ nguyên không đổi trong một thời gian dài. Sự khác nhau này có thể giải thích được nếu coi rừng Nam Mỹ đã đạt tới giai đoạn tương đối ổn định, cân bằng với hoàn cảnh Châu Phi, nơi A.Ôbrêvin đã từng quan sát, rừng chưa đạt tới giai đoạn cân bằng với hoàn cảnh, tổ thành loài chưa ổn định, rừng đang trong một quá trình phát triển để hướng tới một quần lạc ổn định về thành phần loài cây.  19 1.2 Tình hình nghiên cứu ở trong nƣớc: Ở miền Bắc nước ta từ năm 1962-1969, Viện điều tra quy hoạch rừng đã điều tra tình hình tái sinh tự nhiên theo các “Loại hình thực vật ưu thế” Rừng thứ sinh Yên Bái (1965), Hà Tĩnh (1966), Quảng Bình (1969) và Lạng Sơn (1969). Đặc biệt nhất là công trình điều tra tái sinh tự nhiên ở vùng Sông Hiếu (1962-1964) bằng phương pháp đo đếm điển hình. Kết quả điều tra đã được Vũ Đình Huề (1975) tổng kết trong báo cáo khoa học “Khái quát Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5 về tình hình tái sinh tự nhiên ở rừng miền Bắc Việt Nam”  9 theo kết quả báo cáo này thì tái sinh tự nhiên ở rừng miền Bắc Việt Nam cũng mang những đặc điểm tái sinh của rừng nhiệt đới. Theo Thái Văn trừng ( 1963,1970,1978) khi nghiên cứu về thảm thực vật rừng Việt Nam cũng đi đến một kết luận. Theo ông, có một nhóm nhân tố sinh thái trong nhóm khí hậu đã khống chế và điều khiển quá trình tái sinh tự nhiên trong thảm thực vật rừng, đó là nhân tố ánh sáng. Nếu các điều kiện khác của môi trường như đất rừng, nhiệt độ, độ ẩm dưới tán rừng chưa thay đổi thì tổ hợp các loài cây tái sinh không có những biến đổi lớn và cũng không diễn thế một cách tuần hoàn trong không gian và thời gian như A.Ôbrêvin đã nhận định và diễn thế theo phương thức tái sinh không có quy luật “nhân quả” giữa sinh vật và hoàn cảnh. Vì lẽ trên P.W Risa đã nói rất có lý: “Lý luận tuần hoàn tái sinh đã ứng dụng rộng rãi được đến mức độ nào, vấn đề này hiện nay phải tạm gác lại chưa giải quyết được”.  19 Vì vậy, muốn nghiên cứu đặc điểm và quy luật tái sinh cần phải gắn liền với từng loại hình rừng cụ thể. Vấn đề này đòi hỏi chúng ta phải có nhiều công trình nghiên cứu hơn nữa để đúc kết thành lý luận và đóng góp thiết thực cho thực tiễn sản xuất. Trần Ngũ Phương (1970) khi nghiên cứu về kiểu rừng nhiệt đới mưa mùa lá rộng thường xanh đã có nhận xét “rừng tự nhiên dưới tác động của con người khai thác hoặc làm nương rẫy, lặp đi lặp lại nhiều lần thì kết quả cuối cùng là sự hình thành đất trống, đồi núi trọc. Nếu chúng ta để thảm thực vật hoang dã tự nó phát triển lại thì sau một thời gian dài trảng cây bụi, trảng cỏ chuyển dần lên những dạng thực bì cao hơn thông qua quá trình tái sinh tự nhiên và cuối cùng rừng có thể phục hồi dưới dạng gần giống trạng thái rừng ban đầu”  16 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6 Đỗ Đình Tiến (2002), Nghiên cứu đặc điểm sinh lý sinh thái của cây Camelia hoa vàng tại VQG Tam Đảo. Hoàng Xuân Tý, Nguyễn Đức Minh (2005), Nghiên cứu đặc điểm sinh lý, sinh thái của cây Huỷnh và cây Giổi xanh làm cơ sở xây dựng các giải pháp kỹ thuật gây trồng. Phan Nguyên Xuất (2003), Bước đầu nghiên cứu đặc điểm sinh vật học loài Thông nàng làm cơ sở cho công tác trồng rừng, nuôi dưỡng và làm giàu rừng tại tỉnh Gia lai. Nguyễn Minh Đức (1998), Bước đầu nghiên cứu đặc điểm một số nhân tố sinh thái dưới tán rừng và ảnh hưởng của nó đến tái sinh loài Lim xanh tại VQG Bến En - Thanh Hóa. Khi bàn về vấn đề đảm bảo tái sinh trong khai thác, Phùng Ngọc Lan (1964) đã nêu ra kết quả tra dặm hạt Lim xanh dưới tán rừng ở lâm trường Hữu Lũng- Lạng Sơn. Ngay từ giai đoạn nảy mầm, Bọ xít là nhân tố sinh vật đầu tiên gây ảnh hưởng đáng kể đến tỷ lệ nảy mầm. Tiếp theo các đề tài trên tác giả đã nghiên cứu và nêu lên sự cần thiết của việc bảo vệ và phát triển Lim xanh, đồng thời đề ra một số biện pháp kỹ thuật về xử lý hạt giống, gieo trồng loài cây này. Theo tác giả không nên trồng thuần loài Lim xanh.  12 Đặc điểm lâm học của các loài cây bản địa ở nước ta chưa được nghiên cứu nhiều, một số kết quả nghiên cứu về đặc điểm lâm học thường được đề cập trong các báo cáo khoa học và một phần được công bố trong các tạp chí, đặc biệt là các công trình nghiên cứu riêng về cây Lim xẹt chưa nhiều, phần lớn các tác giả mới chỉ nghiên cứu về lĩnh vực phân loại. Trong cuốn thực vật rừng của Lê Mộng Chân- Lê Thị Huyên (2000) Lim xẹt (Peltophorum tonkinense A. Chev) thuộc họ Vang (Caesalpiniceae R.Br), tác giả mới chỉ mô tả sơ lược về đặc điểm thân lá, hoa quả, phân bố, giá trị và khả năng kinh doanh bảo tồn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 7 Trong cuốn sổ tay kỹ thuật hạt giống và gieo ươm một số loài cây trồng rừng, NXB Hà Nội, 1995 đã đưa ra một số kết luận về kỹ thuật thu hái hạt giống, cách chế biến, bảo quản, xử lý và kỹ thuật gieo ươm hạt giống. Như vậy cho đến nay các công trình nghiên cứu về cây bản địa đặc biệt là cây Lim xẹt chưa nhiều và chưa tương xứng với giá trị của nó. Tuy nhiên những công trình đã nghiên cứu sẽ là cơ sở quan trọng để xác định nội dung nghiên cứu của đề tài này. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 8 CHƢƠNG II NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Mục tiêu nghiên cứu: 3.1.1. Tìm hiểu đặc tính sinh thái, sinh trưởng của cây Lim xẹt và phát hiện những yếu tố cơ bản của môi trường sinh thái ảnh hưởng tới sinh trưởng- phát triển của cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên tại phân khu phục hồi sinh thái VQG Tam Đảo. 3.1.2.Đề xuất các biện pháp bảo vệ của cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên tại VQG Tam Đảo. 2.2. Đối tƣợng nghiên cứu: - Là cây Lim xẹt (Peltophorum Tonkinensis A.Chev). 2.3. Địa điểm nghiên cứu: Phân khu phục hồi sinh thái VQG Tam Đảo -Vĩnh Phúc. 2.4. Nội dung nghiên cứu: Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu, tôi tiến hành thực hiện các nội dung sau: 2.4.1. Tìm hiểu một số đặc điểm hình thái của cây Lim xẹt:  Đặc điểm hình thái: Thân, cành, lá, hoa và quả của cây Lim xẹt.  Đặc điểm hậu vật: Mùa ra hoa kết quả … 2.4.2. Tìm hiểu đặc điểm cấu trúc Lâm phần.  Rừng thứ sinh phục hồi: Trạng thái IIA.  Rừng thứ sinh phục hồi: Trạng thái IIB.  Nơi chưa thành rừng: Trạng thái Ic. * Các chỉ tiêu cấu trúc rừng cần nghiên cứu:  Tổ thành loài ( loài hoặc nhóm loài ưu thế) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 9  Tầng thứ ( tầng cây gỗ, tầng cây bụi thảm tươi).  Tương quan giữa HVN -D1.3 và Dt -D1.3 của cây Lim xẹt. 2.4.3. Đặc điểm tái sinh tự nhiên của Lim xẹt.  Cấu trúc tổ thành và mật độ tái sinh..  Phân bố cây tái sinh theo cấp chiều cao.  Chất lượng cây tái sinh.  Số lượng cây tái sinh theo nguồn gốc. 2.4.4. Ảnh hưởng của các yếu tố ngoại cảnh đến số lượng của cây Lim xẹt tái sinh.  Ảnh hưởng của độ cao so với mặt nước biển  Ảnh hưởng của đất đai.  Ảnh hưởng của cây mẹ.  Ảnh hưởng của độ tàn che.  Ảnh hưởng của cây bụi, thảm tươi. 2.4.5. Đề xuất các biện pháp bảo vệ tái sinh tự nhiên. 2.5. Phƣơng pháp nghiên cứu: 2.5.1. Phƣơng pháp luận. Thực tế đã chứng minh, việc lựa chọn các phương pháp nghiên cứu là một yếu tố hết sức quan trọng góp phần làm tăng tính khả thi và hiệu quả của công việc. Vì vậy tùy theo từng đối tượng nghiên cứu mà ta có thể áp dụng các phương pháp nghiên cứu khác nhau. Chẳng hạn như: Đối tượng nghiên cứu là những loài cây có đời sống ngắn (<1 năm) với kích thước nhỏ thì ta có thể làm thí nghiệm gieo trồng trên diện tích nhỏ và có các trang thiết bị hiện đại để khống chế điều chỉnh điều kiện hoàn cảnh sinh thái theo từng mục đích và nội dung nghiên cứu. Với đối tượng nghiên cứu là những loài cây có tuổi đời dài với kích thước lớn thì phương pháp nghiên cứu trong phòng chỉ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 10 phù hợp ở giai đoạn cây mầm. Các giai đoạn khác chỉ có thể nghiên cứu trên các cây tiêu chuẩn, ô tiêu chuẩn định vị hay tạm thời. Đối tượng nghiên cứu trong đề tài này là cây Lim xẹt (Peltophorum Tonkinensis A.Chev) là cây gỗ lớn có đời sống dài (>10 năm), kích thước lớn, mọc tự nhiên hỗn giao với nhiều loài cây khác. Do vậy, tôi lựa chọn phương pháp nghiên cứu trên ô tiêu chuẩn và cây tiêu chuẩn tạm thời cho đề tài của mình. Khi nghiên cứu đặc điểm sinh vật học của loài có những quan điểm khác nhau sau đây: Quan điểm cá thể: Theo trường phái này, người ta coi loài cây là thực thể duy nhất trong tự nhiên, vì vậy mọi nghiên cứu phải hướng tập trung vào cá thể loài. Đại diện cho quan điểm này là các nhà khoa học như: Negri (Ý), Curlis, Gleason (Mỹ). Quan điểm quần thể: Đại diện cho quan điểm này là các nhà khoa học như: Braun, Blanquet (Pháp), Clement (Anh), Walter (Đức), Sukasop (Nga). Các nhà khoa học này đều nhất trí đối tượng cơ bản là những quần thể thực vật. Quan điểm dung hòa giữa hai quan điểm trên: Quan điểm này cho rằng khi nghiên cứu đặc điểm sinh vật của loài cần kết hợp giữa cá thể và quần thể. Đại diện cho trường phái này là Tanslay, Poniatovxkaia và Thái Văn Trừng. Dựa vào lý luận của ba quan điểm trên, đề tài đã chọn quan điểm dung hòa giữa quần thể và cá thể để làm lý luận cho mình. 2.5.2. Phƣơng pháp xác định vị trí nghiên cứu. Căn cứ vào thảm thực vật và địa hình đề tài nghiên cứu chia làm 3 khu:  Khu vực 1: Trạng thái IIA.  Khu vực 2: Trạng thái IIB. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 11  Khu vực 3: Trạng thái Ic. 2.5.3. Phƣơng pháp thu thập và xử lý số liệu: 2.5.3.1. Lập ô tiêu chuẩn và dung lƣợng mẫu. a) Điều tra sơ bộ : Tiến hành nghiên cứu bản đồ hiện trạng rừng, tìm hiểu các trạng thái rừng. Sau đó sơ thám, quan sát các hiện trạng rừng, tìm hiểu khái quát về sự phân bố của Lim xẹt, tìm hiểu sơ bộ về tài nguyên thực vật rừng, đất đai, khí hậu … của khu vực nghiên cứu để nắm được địa điểm, diện tích, khối lượng công việc phục vụ cho việc xây dựng kế hoạch và thời gian điều tra ngoại nghiệp. b)Điều tra tỉ mỉ: - Lập OTC: Lập ô tiêu chuẩn điển hình để nghiên cứu đặc điểm cấu trúc rừng có Lim xẹt tái sinh phân bố. Ô tiêu chuẩn phải bố trí tại các vị trí có tính đại diện cao ở 3 khu vực nghiên cứu. Địa hình trong ô phải tương đối đồng nhất, các loài cây phân bố tương đối đều, cây sinh trưởng bình thường. Các ô tiêu chuẩn không đi qua các khe, qua đỉnh hoặc có đường mòn hay đường ô tô chạy qua. + Phương pháp lập ô tiêu chuẩn (OTC): Sử dụng địa bàn, thước dây, sơn đỏ và dao, cuốc … + Để thuận tiện cho việc đo đạc, tôi tiến hành lập OTC với chiều dài cùng chiều với đường đồng mức, chiều rộng vuông góc với đường đồng mức. Diện tích mỗi OTC là 1.000m2 (50m x 20 m). Tổng số OTC là 18 ô, trong đó khu vực 1 là 6 ô, khu vực 2 là 6 ô và khu vực 3 là 6 ô, với diện tích là 6000m 2 . - Lập ODB để điều tra cây tái sinh: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 12 + Phương pháp lập ô dạng bản (ODB): Trong ô tiêu chuẩn lập 5 ODB để điều tra cây tái sinh theo vị trí: 1 ô ở tâm, 4 ô ở 4 góc của ô tiêu chuẩn. Cụ thể như sau: - Lập ô dạng bản (ODB) để điều tra cây tái sinh. Diện tích mỗi ODB là 16 m 2 (4m x 4m). Số ODB ở khu vực 1 là 6 x 5 = 30 ô và số ô ở khu vực 2 là 5 x 6 = 30 ô, khu vực 3 là 6 x 5 = 30 ô. Tổng số ODB ở cả 3 khu vực là 90 ô. - Lập ô dạng bản (ODB) để điều tra cây Lim xẹt tái sinh xung quanh gốc cây mẹ. Chọn các cây mẹ có sinh trưởng tốt, không sâu bệnh, không cụt ngọn làm tâm, từ tâm lập 4 tuyến điều tra theo 4 hướng Đ - T - N - B, trên tuyến lập các ODB với diện tích là 4 m2 (2m x 2m), 4 ô ở trong tán, 4 ô ở mép tán, 4 ô ở ngoài tán cây mẹ. Do khu vực 3 là nơi chưa đủ điều kiện thành rừng (Trạng thái IC) nên không có cây con tái sinh xuất hiện xung quanh gốc cây mẹ nên đề tài chỉ nghiên cứu tái sinh xung quanh gốc cây mẹ ở khu vực 1, 2 là trạng thái IIA và IIB. Mỗi khu vực điều tra tái sinh xung quanh 4 gốc cây mẹ với số ODB là 4 x 3 x 8 = 96 ODB. 2.5.3.2. Nội dung thu thập số liệu: Nội dung thu thập số liệu cho từng nội dung cụ thể như sau: a)Tìm hiểu một số hình thái của cây Lim xẹt: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 13 Đề tài sử dụng phương pháp quan sát thực địa, thu thập các thông tin từ các cán bộ lâm nghiệp có kinh nghiệm trong vùng nghiên cứu, đồng thời kết hợp với tra cứu những tài liệu nghiên cứu trước đây nhằm xác định được các nội dung sau: - Đặc điểm hình thái: Thân cây, tán cây, vỏ cây, cành cây, lá cây, rễ cây và hoa quả của cây Lim xẹt … - Đặc điểm hậu vật: Mùa ra lá, mùa ra hoa kết quả … b) Điều tra một số nhân tố sinh thái nơi cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên: - Đặc điểm nhân tố khí hậu: Tiến hành thu thập tài liệu khí tượng của trạm khí tượng thủy văn của VQG- huyện Tam Đảo. - Điều tra nhân tố đất đai: Tham khảo tài liệu nghiên cứu về đất của VQG Tam Đảo kết hợp đào phẫu diện để điều tra. c) Điều tra đặc điểm tái sinh tự nhiên của cây Lim xẹt. * Điều tra đặc điểm tái sinh của lâm phần: Cây tái sinh được điều tra trong các ODB, gồm các cây có đường kính <6 cm. Các chỉ tiêu xác định là: - Tên loài cây, chiều cao vút ngọn, tình trạng sinh trưởng, nguồn gốc tái sinh ( theo hạt hay theo chồi). - Đo chiều cao vút ngọn (Hvn) bằng thước sào, lấy đến cm. -Xác định phẩm chất cây tái sinh với từng cá thể và phân chia làm 3 cấp chất lượng là: Tốt, trung bình và xấu. + Cây tốt (A): là những cây có tán lá phát triển đều đặn, tròn xanh biếc, thân tròn thẳng, không bị khuyết tật, không bị sâu bệnh. + Cây trung bình (B): Là những cây có thân thẳng, tán lá không đều, ít khuyết tật, không bị sâu bệnh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 14 + Cây xấu (C) : Là những cây có tán lá lệch, lá tập trung ở ngọn, sinh trưởng kém, khuyết tật nhiều và bị sâu bệnh. Tỷ lệ % cây tái sinh tốt, trung bình, xấu được tính theo công thức: N % = N n x 100 (2-1) Trong đó: N% là tỷ lệ phần trăm cây tốt, trung bình, xấu. n là tổng số cây tốt, trung bình, xấu. N là tổng số cây tái sinh. -Xác định nguồn gốc cây tái sinh: Được xác định theo tái sinh hạt hoặc tái sinh chồi. - Xác định tần xuất cây tái sinh loài Lim xẹt được tính theo công thức: Lx = x100 (2- 2) Kết quả điều tra được ghi vào bảng 2.1 Bảng 2.1:Bảng điều tra cây tái sinh tự nhiên STT Tên loài cây Hvn Nguồn gốc Chất lượng sinh trưởng 1 Hạt Chồi Tốt TB Xấu 2 3 … Tổng: *Điều tra sinh trưởng của cây mẹ (Lim xẹt): Chọn cây mẹ có đủ tiêu chuẩn DT ≥ 8m, cây sinh trưởng bình thường, không sâu bệnh, không cụt ngọn làm tâm. Xác định: Hvn, D1.3, Hdc, DT, phẩm chất. Kết quả điều tra được ghi vào bảng 2.2 Bảng 2.2:Bảng điều tra sinh trƣởng của cây mẹ (Lim xẹt) Số ODB có loài Lim xẹt xuất hiện Tổng số ODB đo đếm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 15 STT HVN HDC D1.3 DT Chất lượng sinh trưởng 1 Đ T N B Tốt TB Xấu 2 3 … * Điều tra đặc điểm tái sinh của loài Lim xẹt xung quanh gốc cây mẹ. Cây tái sinh được điều tra trong các ô dạng bản xung quanh gốc cây mẹ gồm các cây có đường kính < 6cm. Các chỉ tiêu xác định là: Chiều cao vút ngọn, tình trạng sinh trưởng, nguồn gốc cây tái sinh (theo hạt hay theo chồi), phẩm chất cây tái sinh. Kết quả điều tra được ghi vào bảng 2.3 Bảng 2.3:Bảng điều tra cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên xung quanh gốc cây mẹ STT Hvn (cm) Nguồn gốc Chất lượng cây sinh trưởng Hạt Chồi Tốt TB Xấu 1 2 3 … Tổng: d) Ảnh hƣởng của các yếu tố ngoại cảnh đến số lƣợng và chất lƣợng của cây Lim xẹt tái sinh. * Điều tra tầng cây cao: Theo quan điểm lâm học, cây tầng cao là những cây có tán tham gia vào tầng chính (tầng A) và D1.3 ≥ 6cm. Xác định tên loài cây, Hvn, D1.3, Hdc phẩm chất cây. Công cụ đo đường kính là thước kẹp kính, đo chiều cao vút ngọn va chiều cao dưới cành là thước Blune - leiss kết hợp với sào đo cao. Kết quả điều tra được ghi vào bảng 2.4 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 16 Bảng 2.4:Bảng điều tra tổ thành loài cây cao STT Tên loài cây HVN HDC Chất lượng sinh trưởng 1 Tốt TB Xấu 2 3 …. Tổng: *Điều tra độ tàn che rừng: * Điều tra cây bụi, thảm tươi: - Cây bụi là cây thân gỗ thuộc tầng thấp.Chỉ tiêu xác định là: Tên loài cây, số lượng, Phẩm chất, Hvn được đo bằng thước mét, độ che phủ bình quân chúng các loài được tính theo tỷ lệ phần trăm bằng phương pháp ước lượng. - Thảm tươi là lớp cây cỏ phủ trên bề mặt đất rừng. Chỉ tiêu điều tra: Tên loài cây, chiều cao trung bình, độ che phủ của loài, độ che phủ chúng được xác định bằng phương pháp ước lượng. - Lập ô dạng bản: Trên ODB, tôi tiến hành đo đếm tất cả các tầng cây bụi, thảm tươi và được ghi vào bảng 2.5 Bảng 2.5:Bảng điều tra tầng cây bụi, thảm tƣơi TT Tên loài cây chủ yếu Hvn (m) Số lượng (cây) Độ che phủ (%) Chất lượng sinh trưởng (%) Tố t TB Xấ u 1 2 3 … Tổ ng: 2.5.3.3. Phƣơng pháp xử lý số liệu: Việc chỉnh lý số liệu, lập các dãy phân bố thực nghiệm, tính toán các đặc trưng mẫu được xử lý đồng bộ trên máy vi tính theo chương trình ứng dụng phần mềm “Xử Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 17 lý thống kê kết quả nghiêm cứu thực nghiệm trong Nông - lâm nghiệp trên máy vi tính của GS.TS Nguyễn Hải Tuất và TS Ngô Kim Khôi. Phần mềm “SPSS 13.0”. a)Kiểm tra sự thuần nhất của các giá trị quan sát: Tiêu chuẩn phi tham số 2 của Kruskal Wallis để kiểm tra sự thuần nhất: H = )1( 12 nn  L ni i i n R 2 - 3(n+1) (2-3) Trong đó: n =  ni ; Ri là tổng hạng ở mẫu thứ i. Nếu mẫu quan sát là thuần nhất thì H có phân bố 2 với bậc tự do là K = n -1 và n là số mẫu quan sát. Nếu H > 2 05 thì các mẫu không thuần nhất. Nếu H < 2 05 thì các mẫu thuần nhất, có nghĩa là các mẫu có nguồn gốc từ 1 tổng thể. Trong trường hợp các giá trị quan sát được chia ra nhiều cấp chất lượng khác nhau thì việc kiểm tra sự thuần nhất của nhiều mẫu dựa chủ yếu vào việc so sánh tần số quan sát rơi vào các mẫu. 2 Tinh =     2 thuyet thuyetqsat f ff ( 2-4) Trong đó: fthuyet là tần số lý thuyết fthuyet = TS xTT biai ( 2-5) fqsat là tần số quan sát Tai là tổng hàng thứ i. Tbi là tổng cột thứ i Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 18 TS là tổng số. Nếu 2 Tinh > 2 05 tra bảng với bậc tự do K = (a-1)(b-1), thì các mẫu không thuần nhất. Nếu 2 Tinh < 2 05 tra bảng với bậc tự do K = (a-1)(b-1), thì các mẫu thuần nhất. b) Xác định tổ thành theo số cá thể của mỗi loài: Để xác định công thức tổ thành loài theo số cá thể, tôi áp dụng công thức sau: Ki = N mi *10 (2-6) Trong đó: Ki là tỷ lệ tổ thành của loài thứ i. Mi là số cây của loài thứ i. N là tổng số cây điều tra. c, Xác định tƣơng quan giữa HVN - D1.3, Dt - D1.3. Đề tài sử dụng phần mềm SPSS để xác định mối quan hệ giữa HVN- D1.3, Dt- D1.3... theo các hàm sau: Hàm LIN: Y = B0+B1*X Hàm LOG: Y = B0+B1*Ln(X) Hàm COM: Ln(Y) = Ln(B0)+Ln(B1)*X Hàm INV: Y = B0+B1/X Hàm POW: Ln(Y) = Ln(B0)+B1*Ln(X) Hàm QUA: Y = b0+b1*X+b2*X 2 Hàm nào có hệ số xác định (R2) lớn nhất, các giá trị kiểm định chứng tỏ sự tồn tại của R2 và các hệ số b0,b1,b2,... thì hàm đó được chọn để mô tả mối quan hệ giữa các đại lượng. Nếu: R = 0 thì đại lượng X và Y độc lập tuyến tính. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 19 R = ± 1 thì 2 đại lượng X và Y có quan hệ hàm số. 0 < /R/ ≤ 0,3 thì 2 đại lượng X và y có quan hệ yếu. 0,3 < /R/ ≤ 0,5 thì 2 đại lượng X và y có quan hệ vừa. 0,5 < /R/ ≤ 0,7 thì 2 đại lượng X và y có quan hệ tương đối chặt. 0,7 < /R/ ≤ 0,9 thì 2 đại lượng X và y có quan hệ chặt. 0,9 < /R/ < 1 thì 2 đại lượng X và y có quan hệ rất chặt Ch•¬ng III ĐIỀU KIỆN CƠ BẢN CỦA KHU VỰC NGHIÊN CỨU 3.1.Điều kiện tự nhiên: Giới thiệu sơ lƣợc về Tam Đảo: Tam Đảo là một khối núi thuộc phần cuối của dãy núi hình cánh cung thượng nguồn sông chảy. Dãy núi này có phần đuôi hầu như chụm lại ở Tam Đảo, còn đầu tỏa ra như những nan quạt về phía Bắc. Đến Tam Đảo dãy núi giảm dần độ cao rồi chuyển thành các đồi gò vùng Trung Du và đồng bằng Bắc Bộ. Khối núi Tam Đảo như một bức hình phong chắn gió mùa Đông Bắc cho vùng Đồng Bằng, gồm > 20 đỉnh núi được nối với nhau bằng một đường dông sắc nhọn. Các đỉnh có độ cao trên dưới 1000m, cao nhất là đỉnh Tam Đảo Nord (1.592m) nằm ở trung tâm và là giao điểm ranh giới của 3 tỉnh Vĩnh Phúc, Thái Nguyên và Tuyên Quang. Ba đỉnh núi nổi tiếng của Tam Đảo là Thiên Thị (1.375m), Thạch Bàn (1.388m) và Phù Nghĩa (1.300m). Chiều ngang của khối núi rộng từ 10 -15 km, sườn đất dốc và chia cắt mạnh. . 3.1.1. Vị trí địa lý, ranh giới, diện tích. Vườn quốc gia Tam Đảo: Trải dài từ 21021’ đến 21042’ vĩ độ bắc, 105 0 23 ’ đến 105044’ kinh đông, nằm trên địa phận 3 tỉnh Vĩnh phúc, Thái Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 20 Nguyên, Tuyên Quang. Đây là dãy núi lớn dài 80 km chạy theo hướng đông - bắc - tây – nam. Diện tích VQG Tam Đảo là 34.995 ha, được hoạch định từ độ cao 100m trở lên và được chia làm 3 khu rõ rệt. Cụ thể là: - Phân khu bảo vệ nghiêm ngặt có diện tích là 17.295 ha ở độ cao > 400m. - Phân khu phục hồi sinh thái có diện tích là 15.398 ha ở độ cao từ 100m – 400m. - Phân khu nghỉ mát, du lịch có diện tích là 2.302 ha. Vùng đệm VQG Tam Đảo Vùng đệm VQG Tam Đảo có ranh giới phía ngoài là ranh giới của các xã tiếp giáp với VQG Tam Đảo. Cho đến nay vùng đệm vườn quốc gia Tam Đảo gồm 23 xã thị trấn với diện tích 35.717 ha. Huyện Tam Đảo: Diện tích đất của huyện năm 2003 là 23.573,07 ha. Địa giới hành chính của huyện có 9 đơn vị cấp xã nằm trọn trong vùng chính và vùng đệm phía Tây Nam VQG Tam Đảo. Cụ thể như sau: Phía Đông giáp huyện Bình Xuyên và tỉnh Thái Nguyên. Phía Tây giáp huyện Tam Dương và huyện Lập Thạch Phía Nam giáp huyện Tam Dương và huyện Bình Xuyên Phía Bắc giáp tỉnh Thái Nguyên và tỉnh Tuyên Quang 3.1.2 Địa hình: Vườn quốc gia Tam Đảo địa hình được chia thành 4 kiểu chính đó là: Thung lũng giữa núi và đồng bằng ven sông suối. Độ cao dưới 100m, độ dốc < 70, phân bố dưới chân núi ven suối. Đồi cao trung bình: Độ cao từ 100m – 400m, độ dốc từ 100- 250 trở lên, phân bố xung quanh núi và tiếp giáp với đồng bằng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 21 Núi thấp: Độ cao 400m – 700 m, độ ._.dốc > 250, phân bố giữa 2 kiểu địa hình đồi cao và núi trung bình. Núi trung bình: Độ cao từ 700 – 1.592 m độ dốc > 250, phân bố ở phần trên của khối núi, các đỉnh dông và núi đều sắc nhọn, địa hình hiểm trở. Vùng đệm VQG Tam Đảo chủ yếu là địa hình đồi núi thấp và trung bình, xen kẽ với các vùng bình địa của các nhánh sông. Độ cao trung bình toàn vùng dưới 100 m. Độ dốc chủ yếu là cấp I và cấp II. Diện tích phân bố theo các cấp độ dốc đựơc thể hiện ở bảng 3.1 Bảng 3.1. Diện tích phân bố các cấp độ dốc vùng đệm VQG Tam Đảo Cấp độ dốc Diện tích (ha) Tỷ lệ (%) CấpI (<70) 10.285 66,4 CấpII (80- 150) 3.559 22,9 Cấp III (160- 250) 1.623 10,4 Cấp IV (260- 350) 0 0 Cấp V (>350) 48 0,3 Cộng 15.515 100,00 Huyện Tam Đảo: Địa hình tương đối đa dạng và phức tạp, vùng miền núi và núi cao diện tích có khoảng 11.000 ha chủ yếu do VQG và lâm trường Tam Đảo quản lý. Diện tích còn lại bao gồm các vùng núi thấp, vùng bãi do các xã quản lý và sử dụng, với đặc điểm địa hình như trên tạo điều kiện cho huyện Tam Đảo phát triển kinh tế nông – lâm nghiệp phong phú và đa dạng. 3.1.3. Khí hậu: Tam Đảo nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới mưa mùa vùng núi.Qua tài liệu tham khảo của trạm khí tượng Vĩnh Yên có thể thấy diễn biến của khí hậu đặc trưng trong vùng được thể hiện ở bảng 3.2 và 3.3 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 22 Bảng 3.2. Một số chỉ tiêu khí tƣợng bình quân tháng của khu vực nghiên cứu Bình quân tháng Nhân tố Nhiệt độ (0C) Lượng mưa (mm) Lượng bốc hơi (mm) 1 15,6 45,1 89 2 19, 9 43,6 73 3 20,6 11,8 70 4 25,2 71,2 96 5 27,7 150,3 95 6 28,6 226,6 83 7 28,2 288,7 78 8 27,8 350,6 91 9 26,4 180,2 96 10 25,1 103,4 102 11 22,6 82,1 92 12 17,2 49,9 75 TB năm: 23,7 1603,5 1040 Bảng 3.3: Một số yếu tố khí hậu đặc trƣng của vùng nghiên cứu STT Yếu tố TB năm 1 Nhiệt độ bình quân năm (0C) 23,7 2 Nhiệt độ tối cao bình quân (0C) 41,5 3 Nhiệt độ tối thấp bình quân (0C) 3,2 4 Lượng mưa bình quân năm (mm) 1.603,5 5 Số ngày mưa / năm 142,5 6 Lượng mưa cực đại trong ngày (mm) 284 7 Độ ẩm trung bình (%) 81 8 Độ ẩm cực tiểu (%) 14 9 Lượng nước bốc hơi bình quân năm (mm) 1.040,1 - Chế độ nhiệt: Căn cứ chỉ số về chế độ nhiệt của trạm quan trắc khí tượng Vĩnh Yên nằm trong vùng Lim xẹt tái sinh phân bố có nhiệt độ trung bình năm là 23,70C; nhiệt độ tối cao bình quân là 41,50C; nhiệt độ tối thấp bình quân là 3,2 0 C. -Chế độ ẩm: Lượng mưa của trạm quan sát khí tượng nơi loài Lim xẹt tái sinh phân bố là 1.603,5 mm, tổng số ngày mưa là 142,5; độ ẩm tương đối không khí 81%, độ ẩm cực tiểu 14% thường được xuất hiện vào tháng 12 năm trước và tháng 1 năm sau. Lượng mưa bốc hơi khoảng 1.040,1 mm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 23 3.1.4. Thủy văn: Trong khu vực có 2 hệ thống sông chính là sông Phó Đáy ở phía Tây và sông Công ở phía Đông. Đường phân thủy của 2 hệ thống sông trên chính là dông núi Tam Đảo chạy từ Đèo Khế (Sơn Dương) đến Mỹ Khê (Bình Xuyên). Mạng lưới sông suối hai sườn Tam Đảo dồn xuống 2 sông chính như chân rết khá dày và ngắn, có cấu trúc dốc và hẹp lòng từ đỉnh xuống chân núi, lưu lượng nước lớn. Khi xuống tới các chân núi, suối thường chảy dọc theo các chân thung lũng dài và hẹp trước khi đổ ra vùng đồi và vùng đồng bằng. Chế độ thủy văn chia làm 2 mùa rõ rệt là mùa lũ và mùa kiệt. Lũ lớn thường xảy ra vào tháng 8, lũ tập trung nhanh và cũng rút nhanh, sự phân phối dòng chảy rất khác nhau giữa 2 mùa. Chính vì vậy sông suối trong vùng không có khả năng vận chuyển thủy, chỉ có khả năng làm thủy điện nhỏ. Việc đắp đập tạo hồ có thể thực hiện được ở nhiều nơi quanh chân núi để phục vụ sản xuất. 3.1.5. Đất đai: 3.1.5.1. Diện tích đất đai tại khu vực nghiên cứu: Huyện Tam Đảo gồm 7 xã: Đạo Trù, Đại Đình, Tam Quan, Hồ Sơn, Hợp Châu, Minh Quang và thị trấn Tam Đảo. Hiện trạng sử dụng đất là: + Hiện trạng đất đai phân theo đơn vị hành chính: Huyện có tổng diện tích đất tự nhiên là 10.612,9 ha; trong đó diện tích đất có rừng là 7.858,49 ha (diện tích đất rừng phục hồi - Trạng thái IIA, IIB) là 212,6 ha); diện tích đất không có rừng là 2.252,77 ha (diện tích đất trống rải rác khác - trạng thái IC) là 612,8 ha; còn lại là diện tích các loại đất khác. + Hiện trạng đất đai phân theo các khu chức năng: Tại phân khu phục hồi sinh thái VQG Tam Đảo có tổng diện tích đất tự nhiên là 15.398 ha, trong đó diện tích đất có rừng là 7.537,17 ha (diện tích đất rừng phục hồi là 322,86 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 24 ha), diện tích đất không có rừng là 6.329,5 ha (diện tích đất trống cây rải rác - trạng thái IC là 2.259 ha); còn lại là diện tích các loại đất khác. 3.1.5.2. Nhân tố đá mẹ, đất đai: Nghiên cứu đặc điểm lý tính, hóa tính của đất dưới tán rừng tự nhiên nơi có Lim xẹt tái sinh phân bố, đề tài chọn 3 phẫu diện đất điển hình tại 3 khu vực nghiên cứu, phẫu diện 1 được bố trí tại khu vực 1(trong ô tiêu chuẩn 1), phẫu diện 2 được bố trí tại khu vực 2 (trong ô tiêu chuẩn 3) và phẫu diện 3 được bố trí tại khu vực 3 (trong ô tiêu chuẩn số 5) do VQG Tam Đảo cung cấp. Kết quả phân tích được thể hiện ở bảng 3.4 và 3.5: Bảng 3.4: Một số đặc điểm cơ bản phẫu diện đất tại 3 khu vực STT Chỉ tiêu điều tra Phẫu diện 1 Phẫu diện 2 Phẫu diện 3 1 Độ cao tuyệt đối 250m 300m 156m 2 Độ dốc 180 210 160 3 Hướng dốc Tây nam Tây nam Tây nam 4 Đá mẹ Phiến thạch Sét Phiến thạch Mica Phiến thạch Sét 5 Loại đất Feralit đỏ vàng Feralit đỏ vàng Feralit đỏ vàng 6 Trạng thái rừng IIA IIB IC 7 Độ tàn che 0,45 0,53 0,37 8 Độ dày tầng đất > 100 cm > 100 cm > 100 cm 9 Kết cấu đất Hạt Hạt Hạt 10 Thành phần cơ giới Thịt trung bình Thịt trung bình Thịt trung bình 11 Độ chặt Đất xốp Đất xôp Đất xốp 12 Tỷ lệ đá lẫn Ít Không Không Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 25 Bảng 3.5. Kết quả phân tích mẫu đất Phẫu diện Tầng (cm) PH NPK dễ tiêu (mg/100g) Mùn (%) Thành phần cơ giới NH4 + P2O5 K2O 1 0 – 25 4,01 3,14 0,56 12,3 3 4,24 Thịt nhẹ 25 – 40 4,20 2,66 0,33 9,11 2,06 Thịt trung bình > 40 4,31 0,91 0,08 5,16 1,50 Thịt trung bình 2 0 – 25 4,24 2,53 0,41 11,2 4 3,86 Thịt nhẹ 25 – 40 4,50 2,13 0,12 6,88 3,17 Thịt trung bình > 40 4,62 0,96 0,04 3,25 1,97 Thịt trung bình 3 0 – 25 3,95 1,93 0,27 10,1 6 2,78 Thịt nhẹ 25 – 40 4,14 1,61 0,08 4,66 2,27 Thịt trung bình > 40 4,26 0,2 0,01 1,35 0,11 Thịt trung bình Nhìn vào kết quả phân tích mẫu đất ở bảng 5.3 và 5.4 cho thấy: * Phẫu diện số 1 - Trạng thái rừng IIA: -Độ dày tầng đất tương đối cao trên 100cm. Đất có kết cấu hạt, thành phần cơ giới từ thịt nhẹ đến thịt trung bình, tỷ lệ đá lẫn rất ít, đất có tầng mùn mỏng và có xu thế giảm dần theo chiều sâu của phẫu diện (4,24- 1,50%). Điều đó chứng tỏ đất còn mang tính chất đất rừng. -Nồng độ PH của đất thấp biến động từ 4,01 đến 4,31; điều đó chứng tỏ đất rất chua. -Các chất dễ tiêu có hàm lượng thấp chẳng hạn như P2O5 (0,08- 0,56 mg/100g đất), K2O (5,16 - 12,33 mg/100g đất), hàm lượng đạm biến động từ (0,91- 3,14mg/100g đất). Điều đó chứng tỏ đất trung bình. * Phẫu diện số 2 - trạng thái rừng IIB: -Độ dày tầng đất tương đối cao trên 100cm. Đất có kết cấu hạt, thành phần cơ giới từ thịt nhẹ đến thịt trung bình, tỷ lệ đá lẫn không có, đất có tầng mùn mỏng, và có xu thế giảm dần theo chiều sâu của phẫu diện (3,87- 1,97%). Điều đó chứng tỏ đất còn mang tính chất đất rừng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 26 -Nồng độ PH của đất thấp biến động từ 4,24 đến 4,62; điều đó chứng tỏ đất rất chua. -Các chất dễ tiêu có hàm lượng thấp chẳng hạn như P2O5 (0,04- 0,41 mg/100g đất), K2O (3,25 – 11,24 mg/100g đất), hàm lượng đạm biến động từ (0,96- 2,53mg/100g đất). Điều đó chứng tỏ đất trung bình. * Phẫu diện số 3 - trạng thái rừng IC: -Độ dày tầng đất tương đối cao trên 100cm. Đất có kết cấu hạt, thành phần cơ giới từ thịt nhẹ đến thịt trung bình, tỷ lệ đá lẫn không có, đất có tầng mùn mỏng, và có xu thế giảm dần theo chiều sâu của phẫu diện (2,78- 0,107%). Điều đó chứng tỏ đất còn mang tính chất đất rừng. -Nồng độ PH của đất thấp biến động từ 3,95 đến 4,26; điều đó chứng tỏ đất rất chua. -Các chất dễ tiêu có hàm lượng rất thấp chẳng hạn như P2O5 (0,01-0,2 7mg/100g đất), K2O (1,35 -10,16 mg/100g đất), hàm lượng đạm biến động từ (0,2- 1,93mg/100g đất). Điều đó chứng tỏ đất trung bình. Như vậy, qua kết quả điều tra và phân tích lý tính, hóa tính của đất dưới tán rừng Lim xẹt phân bố tự nhiên cho thấy: Lim xẹt tái sinh trên đất Feralit điển hình phát triển trên nhiều loại đá như: Phiến sét, Mica …, độ dốc <21 0, ở những nơi có tầng đất dày (>100cm), ít đá nổi đá lẫn, thành phần cơ giới từ thịt nhẹ đến thịt trung bình, nồng độ PH thấp (PH=3,95-4,62). 3.1.6. Tài nguyên rừng: Nhìn chung hệ thực vật Tam Đảo khá phong phú và được phân bố trên nhiều sinh cảnh khác nhau. Do Tam Đảo là nơi hội tụ của các luồng thực vật nhiệt đới đông nam châu á (Baltzert et al, 2001), rừng á nhiệt đới Nam Trung Quốc và rừng á nhiệt đới núi cao Đông Himalaya. Vì vậy VQG Tam Đảo có 8 kiểu rừng chính, cụ thể là: 1.Rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 27 2.Rừng kín thường xanh mưa ẩm á nhiệt đới núi thấp. 3.Rừng lùn trên núi. 4.Rừng tre nứa. 5.Rừng phục hồi sau nương rẫy và khai thác kiệt. 6.Rừng trồng. 7.Trảng cỏ. 8.Trảng cỏ - cây bụi. Vùng đệm VQG Tam Đảo diện tích có rừng che phủ chiếm 35,24%, trong đó diện tích có rừng tự nhiên chiếm 18,02% tổng diện tích tự nhiên, rừng trồng chiếm 17,21% tổng diện tích đất tự nhiên, các loài cây chủ yếu là: Bạch đàn trắng, Keo tai tượng, Keo lá tràm và một số loài cây bản địa. Ngoài ra còn một số thảm thực vật tự nhiên khác như trảng cỏ, cây bụi và cây gỗ xen kẽ, đặc biệt là tại các xã vùng đệm diện tích cây ăn qủa ngày càng được tăng lên đáng kể. 3.2.Điều kiện kinh tế xã hội. 3.2.1: Dân cƣ và lao động: a) Cơ cấu dân cƣ: Theo kết quả thống kê năm 1999, tổng dân số vùng đệm VQG Tam Đảo là 148.704 người, thuộc 29.598 hộ, trong đó nam chiếm 44%, nữ chiếm 56%, gồm 8 dân tộc anh em cùng chung sống: Kinh, Sán Dìu, Sán Chỉ, Dao,Tày, Nùng, Cao Lan và người Hoa, trong đó dân tộc Kinh chiếm tỷ lệ cao nhất là 63%, Sán Dìu 24,93%, các dân tộc còn lại chiếm 12,07%. Họ thường sống tập trung thành làng bản ở các khu vực địa hình thấp, bằng phẳng và gần nguồn nước, ven chân núi hoặc dọc theo các trục đường giao thông. Từ đó trong quan niệm của người dân từ xa xưa đã hình thành tập tục như: Lệ làng (hương ước) và các nghi lễ mang bản sắc dân tộc của mỗi khu vực và mỗi tộc người cư trú ở đây. Cho đến năm 2004-2005 số nhân khẩu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 28 của toàn vùng đệm đã tăng từ 150.000 người (2001) đến 192.627 người của 41.951 hộ gia đình. Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên trung bình toàn vùng đệm là 1,66%, cao nhất là 2,08%. Dân số tập trung ở khu vực nông thôn chiếm 93,81%. Mật độ dân cư toàn vùng là 204 người/km2, phân bố không đều. b) Cơ cấu lao động theo các ngành: Lực lương lao động trong độ tuổi từ 18-60 là 89.460 lao động, chiếm 60,1% tổng số khẩu trong toàn vùng. Lao động phân bố giữa các ngành trong vùng đệm chưa đều, theo số liệu thống kê năm 1999, số lao động trong ngành nông nghiệp là 84.678 người chiếm 94,65% tổng số lao động, ngành lâm nghiệp là 4.782 người chiếm 5,35% tổng số lao động. 3.2.2. Đời sống kinh tế. Vùng đệm VQG Tam Đảo là vùng bán sơn địa, nhiều soi bãi đồi trọc, đất nông nghiệp chiếm 4,38% trong tổng diện tích đất tự nhiên. Cây lúa nước là cây lương thực chính, diện tích đất canh tác bình quân cho một nhân khẩu là 776 m 2, quá thấp so với yêu cầu tối thiểu của bộ phận dân cư nông nghiệp còn ở trình độ sản xuất thấp. Mặc dù trong những năm gần đây, một bộ phận dân cư đã cố gắng thâm canh từ 1 vụ lúa/năm lên 2 vụ lúa + 1 vụ màu/năm, thậm trí có nơi đưa 3 vụ lúa/năm, nhưng năng suất chỉ đạt 35- 40 tạ/năm không đủ cung cấp cho nhiều hộ gia đình, họ phải dựa vào nguồn thu nhập khác từ việc trồng màu, trồng chè, chăn nuôi gia súc, gia cầm, một số gia đình sống dựa vào việc khai thác trộm gỗ, củi, măng trong rừng để bán. 3.2.3. Hiện trạng sử dụng đất. Diện tích vùng đệm VQG Tam Đảo là 35.717,73 ha với cơ cấu được thể hiện ở bảng 4.2 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 29 Bảng 3.2. Bảng cơ cấu các loại đất vùng đệm VQG Tam Đảo Loại đất Diện tích (ha) Tỷ lệ (%) Đất nông nghiệp 11.547,43 32,3 Đất lâm nghiệp 16.552,58 46,3 Đất ở 1.376,65 3,8 Đất chuyên dùng 3.040,91 8,6 Đất khác 3.200,16 9,0 Tổng 35.717,73 100 Đối với đất lâm nghiệp, đất có rừng tự nhiên 6.439,37 ha chiếm 38,9%, phân bố ở 21 xã, thị trấn thuộc vùng đệm VQG Tam Đảo, rừng trồng 6.148,02 ha chiếm 37,15%, còn lại là đất trống cần trồng rừng là 3.965,19 ha chiếm 29,95%. 3.2.4. Hiện trạng sản xuất lâm nghiệp. Trên địa bàn vùng đệm VQG Tam Đảo hiện có 5 đơn vị quản lý sử dụng rừng và đất lâm nghiệp, đó là: Lâm trường Lập Thạch trực thuộc công ty nguyên liệu giấy Bãi Bằng, thuộc công ty giấy Việt Nam, quản lý 1.235 ha đất lâm nghiệp trên địa bàn 19 xã thuộc huyện Lập Thạch. Trung tâm khoa học và dịch vụ lâm nghiệp Đông Bắc bộ trực thuộc Viện khoa học lâm nghiệp Việt Nam, quản lý 886,4 ha trên địa bàn huyện Mê Linh. Lâm trường Tam Đảo trực thuộc Sở NN&PTN tỉnh Vĩnh Phúc quản lý 1.040 ha trên địa bàn huyện Tam Đảo. Lâm trường Sơn Dương trực thuộc Sở NN&PTN tỉnh Tuyên Quang quản lý 8.909,9 ha trên địa bàn huyện Sơn Dương. Lâm trường Đại Từ trực thuộc Sở NN&PTN tỉnh Thái Nguyên, quản lý 2.159,9 ha trên địa bàn huyện Đại Từ. Ngoài các đơn vị trên còn có các tổ chức khác quản lý sử dụng đất lâm nghiệp như trại giam Vĩnh Linh, các hộ gia đình, tập thể quản lý sử dụng theo NĐ02/CP của chính phủ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 30 CHƢƠNG IV KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 4.1. Đặc điểm sinh vật học và sinh thái học của cây Lim xẹt: 4.1.1. Đặc điểm nhận biết: (Xem hình 4.1, 4.2 và 4.3): Theo giáo trình Thực vật rừng của Lê Mộng Chân và Lê Thị Huyên (2000), Lim xẹt (Peltophorum tonkinensis A.Chev) thuộc họ Vang (Caesalpiniceae R.Br). Theo kết quả điều tra tại khu vực nghiên cứu, Lim xẹt là cây gỗ nhỡ, chiều cao có thể đạt 18-19m, đường kính D1.3 đạt 22- 23cm.Thân tròn thẳng, tán thưa, đường kính tán đạt trung bình là 5,64m, cành non phủ nhiều lông màu nâu rỉ sắt, những cây già đã có hiện tượng vỏ bong vảy. Lá kép lông chim 2 lần chẵn, cuống chính dài 7-16cm không có tuyến. Cuống thứ cấp dài 12cm. Lá chét mọc đối hình trái xoan thuôn đều gần tròn, đuôi nêm và hơi lệch, dài 1-2cm, rộng 0,5 – 1cm. Lá kèm nguyên. Hoa tự chùm viên chùy ở nách lá gần đầu cành, nụ hình cầu, đường kính dài 0,8-0,9cm, lá bắc sớm rụng. Hoa lưỡng tính gần đều đài hợp gốc xẻ 5 thùy, xếp lợp. Tràng 5 cánh màu vàng, có cuống ngắn; nhị 10 rời, vươn ra ngoài hoa, gốc chỉ nhị phủ nhiều lông dài màu nâu gỉ sắt; vòi nhụy dài, đầu nhị nguyên. Quả đậu hình trái xoan dài, dẹt, mép mỏng thành cánh, dài 9-13cm, rộng 2,5-3cm. Khi non quả màu tím, khi chín màu nâu bóng. Không tự nứt. Hạt nằm chéo góc 450 trong quả, màu cánh gián, bóng và cứng. 4.1.2. Đặc tính sinh học và sinh thái học: Lim xẹt là loài cây mọc nhanh, ưa sáng, tháng 1 cây bắt đầu rụng lá, tháng 4 cây đâm chồi nảy lộc và ra hoa kết quả vào tháng 5-6, quả chín tháng 8-10. Cây tái sinh thường mọc rải rác hoặc đám nhỏ trong rừng thứ sinh phục hồi (Trạng thái IIA, IIB) và mọc rất thưa thớt ở những nơi chưa đủ điều Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 31 kiện thành rừng (trạng thái IC). Là loài cây tiên phong và chiếm tỷ lệ lớn trong tổ thành rừng. Ảnh 4.1: Nụ và hoa xẹt (ảnh chụp tháng 6-2008) Ảnh 4.2: Quả và lá Lim xẹt (ảnh chụp tháng 10-2008) Ảnh 4.3: Thân cây Lim xẹt (ảnh chụp tháng 7-2008) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 32 4.2. Một số đặc điểm cấu trúc của rừng có Lim xẹt phân bố: Cấu trúc rừng là sự sắp xếp nội bộ của các thành phần sinh vật trong hệ sinh thái rừng. Nghiên cứu quy luật về cấu trúc rừng là cơ sở rất quan trọng để nghiên cứu sinh thái học và để xây dựng những mô hình lâm sinh đạt hiệu quả sản xuất cao, đảm bảo yêu cầu phát triển bền vững và ổn định sinh thái. Để xác định các trạng thái rừng, tác giả đã dựa vào tiêu chuẩn phân loại của Loeschau. Tiêu chuẩn phân loại như sau: -Kiểu I: Đất không có rừng, có thể có cây bụi hoặc cây tái sinh mọc rải rác. +Kiểu IA: Đất trống và trảng cỏ. + Kiểu IB: Trảng cỏ và cây bụi. + Kiểu IC: Trảng cỏ và cây bụi đã xuất hiện một số loài cây tái sinh. - Kiểu II: Là rừng thứ sinh phục hồi sau khai thác hoặc sau nương rẫy, bao gồm các cây tiên phong ưa sáng mọc nhanh và rừng đang tiếp tục phát triển. +Kiểu IIA: Là trạng thái rừng phục hồi rừng còn non, bao gồm những cây tiên phong ưu sáng hoặc có D 1.3 ≤ 10cm và 10G m 2 /ha. +Kiểu IIB: Là rừng phục hồi bao gồm những cây tiên phong ưa sáng hoặc có tính chất tiên phong ưa sáng có D 1.3 ≥ 10cm và 10G m 2 /ha. - Kiểu III: Rừng đã bị tác động ở nhiều mức độ khác nhau, kết cấu rừng bị phá vỡ và khả năng cung cấp ít nhiều bị phá vỡ. + Kiểu IIIA: Tổng tiết diện ngang < 21m 2 /ha. - Kiểu IIIA1: Rừng nghèo kiệt, kết cấu bị phá vỡ hoàn toàn, tầng trên còn một số cây mẹ kém phẩm chất, cong queo sâu bệnh, tầng dưới chủ yếu là dây leo, bụi rậm, tre nứa xen lẫn và có độ tàn che < 0,3.Tổng tiết diện ngang < 10 m 2/ha. Tổng tiết diện ngang của những cây có D1.3 ≥ 40cm là ≤ 2 m 2 /ha. - Kiểu IIIA2: Là rừng bị khai thác kiệt nhưng đã có thời gian phục hồi nên đã hình thành tầng cây tương lai, có độ tàn che 0,3-0,5.Tổng tiết diện ngang từ 10-16 m2/ha. Tổng tiết diện ngang của những cây có D1.3 ≥ 40cm là ≤ 2 m2/ha. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 33 - Kiểu IIIA3: Là rừng bị khai thác mạnh, cấu trúc rừng ít nhiều đã bị phá vỡ, rừng có 2 tầng trở lên, rừng còn chất lượng khai thác, có độ tàn che 0,5-0,7.Tổng tiết diện ngang từ 16-21 m2/ha. + Kiểu IIIB: Là trạng thái rừng bị tác động rất ít, cấu trúc rừng chưa bị phá vỡ, rừng có 2 tầng trở lên, rừng còn giàu về trữ lượng, có độ tàn che >0,7. Tiết diện ngang > 21m2/ha, tổng tiết diện ngang của những cây có D1.3 ≥ 40cm là 2-5 m 2 /ha. Kiểu IV: Là trạng thái rừng nguyên sinh hoặc thứ sinh phục hồi đã phát triển đến giai đoạn ổn định. Địa điểm khu vực nghiên cứu thuộc phân khu phục hồi sinh thái có chức năng là bảo vệ rừng hiện có, khoanh nuôi rừng nơi còn có khả năng tái sinh tự nhiên, trồng rừng mới nơi đất trống nhằm phục hồi diện tích rừng đã bị phá hoại và bảo vệ phân khu bảo vệ nghiêm ngặt tại huyện Tam Đảo- tỉnh Vĩnh Phúc. Vì vậy trong đề tài này tôi chỉ đi sâu nghiên cứu ở 3 trạng thái rừng là: Trạng thái IC, IIA và IIB. 4.2.1. Cấu trúc tổ thành rừng: Cấu trúc tổ thành đề cập đến sự tổ hợp và mức độ tham gia của các thành phần thực vật trong quần xã, đối tượng là loài cây. Tổ thành của rừng cho biết số loài cây và tỷ lệ mỗi loài cấu tạo rừng. Tổ thành rừng không những phản ánh tính đa dạng sinh vật hay tính ổn định của khu rừng mà nó còn cho ta biết được giá trị kinh tế của rừng, để từ đó đề xuất các biện pháp kỹ thuật lâm sinh tác động vào rừng nhằm nâng cao năng suất và chất lượng rừng. Do khu vực 3 là nơi chưa đủ điều kiện thành rừng (trạng thái IC) có chiều cao Hvn < 5,0m nên tổ thành khu vực này được trình bày trong mảng tái sinh. Ở đây, tác giả chỉ viết công thức tổ thành tầng cây cao của khu vực 1 và 2 (trạng thái IIA và IIB). 4.2.1.1. Tổ thành rừng khu vực 1: Kết quả nghiên cứu về tổ thành các loài cây cao trong 6 ô tiêu chuẩn, tổng diện tích là 6.000 m2, được thể hiện ở bảng 4.4 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 34 Bảng 4.4. Tổ thành loài cây cao khu vực 1 TT Loài cây Số cây đo đếm Tỷ lệ % TT Loài cây Số cây đo đếm Tỷ lệ % 1 Bùm bụp 57 10.78 29 Núc nác 6 1.13 2 Lim xẹt 34 6.43 30 Găng gai 6 1.13 3 Re gừng 32 6.05 31 Nhựa ruồi 6 1.13 4 Trám trắng 29 5.48 32 Lọng bàng 5 0.95 5 Dung sạn 28 5.29 33 Ba soi 5 0.95 6 Chẹo tía 26 4.91 34 Dọc 5 0.95 7 Sung 23 4.35 35 Hồng rừng 5 0.95 8 Mán đỉa 22 4.16 36 Trâm vối 5 0.95 9 Vạng trứng 21 3.97 37 Thừng mực 4 0.76 10 Hà nu 13 2.46 38 Sến mật 4 0.76 11 Thẩu tấu 12 2.27 39 Sơn lá nhỏ 4 0.76 12 Máu chó 11 2.08 40 Xoan nhừ 4 0.76 13 Dẻ cuống 11 2.08 41 Nhọ nồi 4 0.76 14 Hoắc quang 10 1.89 42 Dẻ cau 4 0.76 15 Sồi xanh 10 1.89 43 Thừng mực lá to 3 0.57 16 Thành ngạnh 10 1.89 44 Sau sau 3 0.57 17 Dẻ bốp 9 1.70 45 Xoan đào 2 0.38 18 Gội nếp 8 1.51 46 Bản xe 2 0.38 19 Nanh chuột 8 1.51 47 Sảng 2 0.38 20 Lõi thọ 8 1.51 48 Dền 2 0.38 21 Bứa 8 1.51 49 Thanh thất 2 0.38 22 Côm tầng 8 1.51 50 Đỏm 1 0.19 23 Sòi tía 8 1.51 51 Táu muối 1 0.19 24 Bồ đề 7 1.32 52 Giổi lông 1 0.19 25 Lim xanh 7 1.32 53 Thôi ba 1 0.19 26 Bưởi bung 7 1.32 54 Vối thuốc 1 0.19 27 Bồ kết rừng 6 1.13 55 Bông bạc 1 0.19 28 Ngát 6 1.13 56 Vàng tâm 1 0.19 Từ kết quả điều tra tôi tính được công thức tổ thành tầng cây cao của khu vực 1 như sau: Công thức tổ thành của tầng cây cao: 1,09 Bbu +0,64 Lxe +0,61 Rg + 0,55 Ttr + 0,53 Ds+ + 0,49 Ct + 0,44S +0,42Mđ+0,40Vt +... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 35 Trong đó: Bbu là Bùm bụp; Lxe là lim xẹt; Rg là Re gừng; Ttr là Trám trắng; Ds là Dung sạn; Ct là Chẹo tía; S là Sung; Vt là Vạng trứng; Mđ là Mán đỉa… Qua bảng 4.4 cho thấy: Cấu trúc tổ thành ở khu vực 1 khá phức tạp, có nhiều loài cây hỗn giao (529 cây). Số loài tham gia vào cấu trúc rừng là 56 loài, số cây trung bình của 1 loài là 9 cây, với mật độ cây gỗ là 882 cây/ha. 4.2.1.2. Tổ thành rừng khu vực 2: Kết quả nghiên cứu về tổ thành các loài cây cao trong 6 ô tiêu chuẩn, tổng diện tích là 6.000 m2 được thể hiện ở bảng 4.5 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 36 Bảng 4.5. Tổ thành loài cây cao khu vực 2 ST T Loài cây Số cây đo đếm Tỷ lệ % ST T Loài cây Số cây Đo đếm Tỷ lệ % 1 Trám trắng 38 10.11 29 Chẹo tía 6 1.60 2 Lim xẹt 31 8.24 30 Sến mật 5 1.33 3 Sung 20 5.32 31 Nhọ nồi 4 1.06 4 Vạng trứng 19 5.05 32 Dung sạn 4 1.06 5 Re xanh 18 4.79 33 Hoắc quang 3 0.80 6 Xoan nhừ 14 3.72 34 Dung giấy 3 0.80 7 Bưởi bung 12 3.19 35 Kè đuôi dông 3 0.80 8 Máu chó 11 2.93 36 Mít rừng 2 0.53 9 Bứa 10 2.66 37 Thừng mực 2 0.53 10 Sồi xanh 10 2.66 38 Trẩu 2 0.53 11 Lim xanh 10 2.66 39 Bản xe 2 0.53 12 Sau sau 9 2.39 40 Thanh thất 2 0.53 13 Thành ngạnh 9 2.39 41 Lõi thọ 2 0.53 14 Sòi tía 9 2.39 42 Lọng bàng 2 0.53 15 Nanh chuột 8 2.13 43 Trai lý 2 0.53 16 Bồ đề 8 2.13 44 Gội tẻ 2 0.53 17 Bồ kết rừng 8 2.13 45 Găng gai 2 0.53 18 Nhựa ruồi 8 2.13 46 Sồi đỏ 1 0.27 19 Dền 7 1.86 47 Trâm trai 1 0.27 20 Xoan đào 7 1.86 48 Vối thuốc 1 0.27 21 Dẻ bốp 7 1.86 49 Sến trắng 1 0.27 22 Thẩu tấu 7 1.86 50 Trâm vối 1 0.27 23 Ngát 7 1.86 51 Gội nếp 1 0.27 24 Sơn lá nhỏ 7 1.86 52 Me chua 1 0.27 25 Côm tầng 6 1.60 53 Muồng 1 0.27 26 Bùm bụp 6 1.60 54 Sảng 1 0.27 27 Bông bạc 6 1.60 55 Gù hương 1 0.27 28 Ràng ràng mít 6 1.60 Từ kết quả điều tra tôi tính được công thức tổ thành tầng cây cao của khu vực 2 như sau: Công thức tổ thành tầng cây cao: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 37 1,01 Ttr + 0,82 Lxe +0,53 S +0,51Vt+ 0,48 Rx + + 0,37 Xn +0,32 Bb + 0,29 Mc +… Trong đó: Ttr là trám trắng, Lxe là Lim xẹt, S là sung, Vt là vạng trứng, Rx là Re xanh, Xn là xoan nhừ, Bb là Bùm bụp, Mc là máu chó Qua bảng 5.6 cho thấy: Cấu trúc tổ thành ở khu vực 2 khá phức tạp, cũng có nhiều loài cây hỗn giao (376 cây). Số loài tham gia vào cấu trúc rừng là 55 loài, số cây trung bình của 1 loài là 6 cây, với mật độ cây gỗ là 627 cây/ha. Nhận xét chung cho cả 2 khu vực 1 và 2: Nhìn chung cấu trúc tổ thành ở khu vực 1 phức tạp hơn khu vực 2, số loài tham gia vào cấu trúc rừng của khu vực 1 cũng cao hơn so với khu vực 2. Cụ thể là: Về thành phần loài cây tầng cao giữa 2 khu vực không có nhiều khác biệt, song tỷ lệ tổ thành của mỗi loài lại có sự khác nhau. Ở khu vực 1 tỷ lệ các loài cây ưu chủ yếu là Bùm bụp chiếm 10,78%; Lim xẹt 6,43%; Re gừng 6,05% ; Trám trắng 5,48%; Dung sạn 5,29%; Chẹo tía 4,91%; Sung 4,35%; Vạng trứng 3,97% … Ở khu vực 2 tỷ lệ các loài cây ưu thế chủ yếu là Trám trắng 10,11%; Lim xẹt 8,24%; Sung 5,32%; Vạng trứng 5,05%; Re xanh 4,79%; Xoan nhừ 3,72%; Bưởi bung 3,19%; Máu chó 2,93% … Như vậy cấu trúc tổ thành loài cây cao tại 2 khu vực nghiên cứu gồm nhiều loài cây hỗn giao, thành phần loài cây nhìn chung không có nhiều khác biệt chủ yếu vẫn là loài cây tiên phong và tham gia vào cấu trúc chính của rừng như: Bùm bụp, Vạng trứng, Re gừng, Chẹo tía, Lim xẹt, Sung, Trám trắng …, tuy nhiên chúng lại khác nhau về tỷ lệ mỗi loài ở mỗi khu vực, chẳng hạn như: Ở khu vực 1, Bùm bụp là cây chiểm tỷ lệ cao nhất nhưng lại đứng thứ 26 trong tổ thành rừng của khu vực 2; Trám trắng là cây chiếm tỷ lệ cao nhất trong tổ thành rừng thuộc khu vực 2, song lại đứng thứ 4 trong tổ thành rừng ở khu vực 1, điển hình nhất là Lim xẹt - cây có tỷ lệ tổ thành đứng thứ 2 trong cả 2 khu vực …Do đó Lim xẹt vẫn là loài cây ưu thế của rừng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 38 4.2.2. Cấu trúc tầng thứ của rừng: Tầng thứ lâm phần là chỉ tiêu cấu trúc hình thái theo mặt phẳng thẳng đứng. Việc nghiên cứu cấu trúc tầng thứ có ý nghĩa quan trọng trong thực tiễn, điều chỉnh cấu trúc tầng thứ được coi như là biện pháp điều chỉnh các yếu tố ảnh hưởng đến các thành phần bên trong và bên ngoài của hệ sinh thái rừng. 4.2.2.1. Tầng cây gỗ: Để nghiên cứu cấu trúc tầng thứ của rừng, đề tài tiến hành vẽ 2 phẫu đồ rừng đại diện cho 2 khu vục nghiên cứu, đồng thời từ số liệu thu thập được từ 12 ô tiêu chuẩn của 2 khu vực nghiên cứu, tôi đã tiến hành tính toán được chiều cao trung bình của lâm phần và Lim xẹt, kết quả thu được được thể hiện ở bảng 4.6 Bảng 4.6. Chiều cao của Lâm phần và Lim xẹt Khu vực OTC Toàn rừng Lim xẹt HMin (m) VNH (m) HMax (m) HMin (m) VNH (m) HMax (m) 1 1 5,50 10,31 19,00 9,00 11,67 17,00 2 5,50 9,98 18,00 6,00 11,00 14,00 3 5,50 10,94 18,00 8,00 9,67 12,00 4 5,50 8,46 17,00 10,00 11,00 12,00 5 5,50 7,96 17,00 8,00 11,40 17,00 6 5,50 8,00 15,00 10,00 13,75 18,00 2 1 6,00 10,21 17,00 15,00 16,4 19,00 2 6,00 10,28 17,00 9,00 13,29 17,00 3 5,50 9,77 18,00 8,00 13,00 16,00 4 5,50 10,89 17,00 5,00 7,60 12,00 5 5,50 8,74 17,00 6,00 7,33 10,00 6 5,50 10,55 18,00 7,00 10,20 14,00 Qua bảng 4.6 cho thấy: Chiều cao bình quân toàn rừng từ 7,96m đến 10,94m và giới hạn từ 5,00m đến 19,00m; trong khi đó chiều cao bình quân của Lim xẹt từ 7,33m đến 13,75m giới hạn từ 5,00m đến 19,00m. Như vậy chiều cao bình quân của Lim xẹt cao hơn chiều cao bình quân của toàn rừng, chứng tỏ Lim xẹt là loài cây chiếm tầng ưu thế của rừng. Trong kết cấu tầng tán của rừng vẫn chưa được hình thành rõ do rừng ở đây đang trong giai đoạn từng bước phục hồi sau nương rẫy và sau khai thác Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 39 chọn phức tạp của con người, vì thế rừng chưa đủ điều kiện đạt tới mức ổn định. 4.2.2.2. Tầng cây tái sinh: Từ số liệu thu thập được từ 90 ô dạng bản của 3 khu vực nghiên cứu, tôi đã tiến hành tính toán được chiều cao cây tái sinh trung bình của lâm phần và Lim xẹt, kết quả thu được được thể hiện ở bảng 4.7 Bảng 4.7. Chiều cao cây tái sinh của Lâm phần và Lim xẹt Kh u vực OT C Toàn rừng Lim xẹt HMin (m) VNH (m) HMax (m) HMin (m) VNH (m ) HMax (m) 1 1 0,27 1,74 4,2 0,32 1,75 4,5 2 0,30 1,77 4,2 0,42 1,82 4,2 3 0,27 1,78 4,2 0,41 1,42 4,2 4 0,42 1,73 4,3 0,27 1,65 3,3 5 0,29 1,23 3,0 0,29 1,23 4,5 6 0,48 1,67 4,1 0,35 1,79 4,2 2 1 0,37 1,65 4,2 0,27 1,29 3,5 2 0,25 1,29 3,1 0,27 1,34 3,2 3 0,41 1,42 3,2 0,30 1,77 4,2 4 0,49 1,75 4,3 0,42 1,83 4,3 5 0,35 1,79 4,2 0,29 1,23 4,0 6 0,24 1,67 4,3 0,37 1,65 4,0 3 1 2,15 2,28 4,5 3,2 3,17 5,3 2 2,48 2,54 4,8 3,6 3,38 5,0 3 3,21 2,91 4,7 3,0 2,87 4,7 4 2,21 2,74 4,4 2,7 3,57 5,0 5 3,41 2,12 5,4 3,0 2,32 4,3 6 2,40 2,36 4,7 2,2 2,58 4,4 Chiều cao của cây tái sinh bình quân toàn rừng từ 1,23m đến 1,78m và giới hạn từ 0,27m-4,3m, chiều cao bình quân của Lim xẹt từ 1,23m đến 1,82m và giới hạn từ 0,27m đến 4,5m (khu vực 1), Chiều cao của cây tái sinh bình quân toàn rừng từ 1,29m đến 1,79m và giới hạn từ 0,24m-4,3m, chiều cao bình quân của Lim xẹt từ 1,23m đến 1,83m và giới hạn từ 0,27m đến 4,3m (khu vực 2), Chiều cao của cây tái sinh bình quân toàn rừng từ 2,12m đến 2,91 và giới hạn từ 2,15m-5,4m, chiều cao bình quân của Lim xẹt từ 2,32m đến 2,87m và giới hạn từ 2,2m đến 5,3m (khu vực 3). Như vậy chiều cao bình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 40 quân của Lim xẹt tái sinh cao hơn chiều cao bình quân của toàn rừng, chứng tỏ Lim xẹt tái sinh là loài cây chiếm tầng ưu thế của rừng. 4.2.2.3.Tầng cây bụi thảm tươi: Kết quả điều tra cây bụi - thảm tươi trong các ô dạng bản tại 3 khu vực nghiên cứu được tổng hợp ở bảng 4.8. Bảng 4.8. Đặc điểm tầng cây bụi thảm tƣơi KV Cây bụi Thảm tƣơi, dây leo Loài phổ biến Độ che phủ BQ H (m) Loài phổ biến Độ che phủ BQ H (m) 1 Dớn đen, trọng đũa, đắng cảy ,kim sương, đom đóm, mía giò, cơm nếp, Ba gạc, Mua, … 33,5% 1,23 Cỏ 3 cạnh, dương xỉ, chít, bọt cua, cỏ tre, cỏ gà, gắm, dây xanh … 24,7% 0,23 2 Kim sương, đom đóm, mía giò, mua, chân vịt, cơm nếp, dớn đen, trọng đũa, đắng cảy … 37,5 1,33 Cỏ 3 cạnh, dư._.hác nhau, chế độ gió, mưa, nắng và nhiệt độ khác nhau, tạo nên chế độ thoát nước khác nhau, quyết định đến quá trình hình thành đất. Tuy địa hình không phải là nhân tố sinh thái, nhưng lại có tác dụng phân bố lại nhân tố sinh thái trong không gian, sự thay đổi của địa hình, nhất là độ cao so với mặt nước biển và hướng dốc có ảnh hưởng rất rõ đến tiểu khí hậu và quá trình hình thành đất. Đặc biệt là ở những nơi có địa hình cao dốc, nước thấm ít, độ ẩm đất thấp, nước chảy bề mặt nhiều, tốc độ dòng chảy lớn dẫn đến đất bị xói mòn , rửa trôi…. ảnh hưởng rất lớn đến quá trình sinh trưởng và phát triển của thực vật. Từ kết quả điều tra số lượng và chất lượng của cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên theo hướng dốc tây nam cho thấy: Ở độ cao 156m, độ dốc 160có 60cây (trong đó có 26,45% tốt -61,93% trung bình-11,62%xấu); ở độ cao 250m, độ dốc 180có 40 cây (trong đó có 25,13% tốt -56,80% trung bình -18,07% xấu); ở độ cao 300m, độ dốc 210có 27 cây (trong đó có 22,98%tốt -50,25% trung bình -26,77% xấu). Như vậy số lượng và chất lượng cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên giảm dần theo độ cao và độ dốc của địa hình. Tuy nhiên, độ cao so với mặt nước biển (giới hạn từ 156-300m) tại khu vực nghiên cứu vẫn chưa ảnh hưởng rõ rệt đến số lượng và chất lượng cây tái Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 63 sinh vì sự biến đổi của các yếu tố khí hậu theo độ cao là chưa rõ, chúng vẫn nằm trong giới hạn thích hợp với sinh trưởng- phát triển của Lim xẹt. Riêng độ dốc của địa hình cũng có những ảnh hưởng nhất định đến khả năng phát tán của hạt giống, cây mẹ thường bị lệch tán theo hướng dốc tây nam, do cây mẹ nhận được nhiều ánh sáng nên số lượng và chất lượng quả tốt hơn, số lượng cây con phân bố ở phía tây nam và đông nam là chủ yếu, đây cũng là một nguyên nhân dẫn đến có sự khác nhau về chất lượng cây tái sinh. Ngoài ra độ dốc cao cũng làm cho hạt giống bị thất thoát nhiều do không tiếp xúc được đất… Vì vậy, trạng thái rừng Ic nơi có độ dốc 160 số lượng và chất lượng của cây con tái sinh xuất hiện đều, nhiều và tốt hơn so với 2 khu vực trên. Sự phân bố số cây khác nhau giữa 3 khu vực trên còn có một nguyên nhân nữa đó là, trước năm 2002 khu vực phân khu phục hồi sinh thái nằm ngoài diện tích của rừng cấm Tam Đảo nên rừng ở đây đã bị phá hoại nhiều, những cây gỗ có giá trị kinh tế đã bị khai thác kiệt và chỉ để lại những cây cong queo, sâu bệnh, kém giá trị … đến nay tầng cây con tái sinh có triển vọng đã sinh trưởng và phát triển thành rừng nhưng số lượng của cây giống phân bố khác nhau nên khả năng gieo giống cũng khác nhau. Mặt khác độ tàn che của rừng, tầng cây bụi thảm tươi, … cũng ảnh hưởng đến số lượng và chất lượng cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên. 4.5.2. Ảnh hưởng của độ tàn che tầng cây cao: Ánh sáng là một trong những nhân tố ngoại cảnh quan trọng ảnh hưỏng trực tiếp đến đời sống của cây trồng như: Sự hình thành lá, cành, kích thước, hình dạng thân cây, ảnh hưởng đến sự tỉa thưa cành, tỉa thưa tự nhiên, sự phát triển của cây bụi thảm tươi, sự phân hóa thảm mục, sự tăng trưởng và tăng số lượng gỗ cũng như ảnh hưởng đến chất lượng của hạt giống thông qua việc thay đổi nhiệt độ, ẩm độ, sự hoạt động của hệ vi sinh vật đất… Đúng như Bêch sơ nhà lâm sinh học người Đức đã từng nói:''Ánh sáng là chiếc đòn bẩy mà nhà lâm sinh học dùng để điều khiển sự sống của rừng theo hướng có lợi về kinh tế''. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 64 Vì vậy, độ tàn che của rừng là yếu tố hoàn cảnh quan trọng ảnh hưởng đến sinh trưởng của thực vật thông qua tác động đến hoàn cảnh chiếu sáng dưới tán rừng. Để phân tích ảnh hưởng của độ tàn che đến số lượng của cây Lim xẹt tái sinh ở khu vực nghiên cứu, đề tài đã thống kê chiều cao cây tái sinh và độ tàn che tầng cây cao, kết quả được trình bày ở bảng 4.21 Bảng 4.21. Số cây ở các cấp chiều cao theo từng độ tàn che K V Độ tàn che Tổng số (cây) Số lượng cây Lim xẹt tái sinh phân theo từng cấp chiều cao (cm) < 100 101-200 201-300 301-400 <500 1 0,45 40 15 11 7 4 3 2 0,53 27 10 9 4 2 2 3 0,37 60 0 0 13 25 22 Nhìn vào bảng 4.21, tôi thấy số lượng cây Lim xẹt tái sinh ở các độ tàn che là không giống nhau. Ở độ tàn che 0,45 có 40 cây, ở độ tàn che 0,53 có 27 cây, ở độ tàn che 0,37 có 60 cây. Riêng ở khu vực 1 và 2, số cây Lim xẹt tái sinh có triển vọng lại giảm dần theo từng cấp chiều cao. Ở độ tàn che 0,37 chỉ xuất hiện những cây Lim xẹt tái sinh có triển vọng với chiều cao lớn hơn 200cm, còn ở độ tàn che từ 0,45 đến 0,53 xuất hiện ở tất cả các cấp chiều cao và được thể hiện rõ nhất qua hình vẽ 4.3 0 5 10 15 20 25 30 <100 101-200 201-300 301-400 <500 0.37 0.45 0.53 Chiều cao cây tái sinh (cm) Số cây Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 65 Hình 4.3: Biểu đồ số cây ở độ tàn che khác nhau theo các cấp chiều cao Điều đó chứng tỏ rằng, cây tái sinh nhỏ phân bố nhiều hơn ở những nơi có độ tàn che cao (0,45-0,53) và cây tái sinh có chiều cao càng lớn phân bố ở độ tàn che càng thấp (0,37), sự phân số cây theo từng độ tàn che này cũng phù hợp với kết quả nghiên cứu của V.A.A.lecxcếp,1973; ông cho rằng: "Khi tuổi lớp cây tái sinh tăng lên thì nhu cầu ánh sáng của nó cũng tăng theo. Các loài cây ưa sáng yêu cầu ánh sáng lớn hơn, tái sinh của các loài cây này sẽ chết ở điều kiện ánh sáng 10-20% ở tuổi nhỏ hơn (dưới 2 tuổi) và 25-30% ở tuổi lớn hơn (5-10 tuổi)". Như vậy độ tàn che có ảnh hưởng đến tỷ lệ sống và chất lượng của cây Lim xẹt tái sinh. Đây là một trong những đặc điểm cần thiết để đề ra các biện pháp kỹ thuật lâm sinh tác động vào rừng, tạo điều kiện cho cây tái sinh sinh trưởng và phát triển tốt, nhất là trong quá trình thực hiện các giải pháp xúc tiến tái sinh và làm giàu rừng. 4.5.3.Ảnh hưởng của đất đai: Trong cùng một điều kiện nhất định, đất có ảnh hưởng khá rõ đến khả năng sinh trưởng phát triển của cây trồng, thậm chí còn quyết định đến sự phân bố và sinh tồn của một loài cây. Mỗi loài cây trồng đều có phạm vi thích hợp và thích ứng với một số loại đất đai nhất định, trên đất thích hợp cây sinh trưởng và phát triển tốt nhất, tuổi thọ, sức đề kháng với thiên tai và sâu bệnh hại, sản lượng và chất lượng sản phẩm đều cao… Đúng như kinh nghiệm dân giân đã từng nói: "Đất nào cây nấy". Để phân tích ảnh hưởng của đất đai đến số lượng cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên tại khu vực nghiên cứu, đề tài đã phân tích mẫu đất và đạt được kết quả sau: Ở khu vực 1, nồng độ PH (4,01-4,31), hàm lượng NH4 + (3,14 - 0,91mg/100g), P2O5 (0,56-0,08mg/100g), K2O (12,33-5,16mg/100g), hàm lượng mùn đạt (4,24-1,5%) có số cây Lim xẹt tái sinh là 40 cây. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 66 Ở khu vực 2, nồng độ PH (4,24 -4,62), hàm lượng NH4 + (2,53 - 0,96mg/100g), P2O5 (0,41-0,04mg/100g), K2O (11,24-3,25mg/100g),hàm lượng mùn đạt (3,86-1,97%) có số cây Lim xẹt tái sinh là 27 cây. Ở khu vực 3, nồng độ PH (3,95-4,26), hàm lượng NH4 + (1,93 - 0,2mg/100g), P2O5 (0,27-0,01mg/100g),K2O (10,16-1,35mg/100g),hàm lượng mùn đạt (2,78-0,11%) có số cây Lim xẹt tái sinh là 60 cây. Như vậy, số lượng cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên không bị ảnh hưởng bởi hàm lượng mùn, nồng độ PH và các chất hữu cơ trong đất. Cụ thể là ở khu vực 1 và 2 số lượng cây Lim xẹt tái sinh đều ít hơn so với khu vực 3 (60cây), mặc dù khu vực 3 đất chua, nghèo dinh dưỡng và có tầng mùn mỏng hơn. Sự phân bố khác nhau giữa các cây này chủ yếu là do số lượng của cây giống phân bố khác nhau nên khả năng gieo giống cũng khác nhau. Mặt khác độ tàn che của rừng, tầng cây bụi thảm tươi, … cũng ảnh hưởng đến số lượng cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên. Số lượng cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên không bị ảnh hưởng bởi nhân tố đất đai. Nguyên nhân là do đất dưới tán rừng tự nhiên nơi có Lim xẹt phân bố đều là đất Feralit đỏ vàng, phát triển trên nhiều loại đá như phiến thạch sét, phiến thạch mica, đất ít đá nổi, đá lẫn, phân bố ở độ cao từ 156-300m, độ dốc từ 16-210, hướng dốc theo phía Tây- Nam. Vì vậy sự biến đổi của các yếu tố khí hậu, đất đai, thảm thực vật… là chưa rõ, chúng vẫn nằm trong giới hạn thích hợp với sinh trưởng- phát triển của Lim xẹt. 4.5.4. Ảnh hưởng của cây bụi, thảm tươi và dây leo: Cây bụi thảm tươi là thành phần quan trọng của quần xã rừng, chúng tham gia vào quá trình hình thành đất thông qua vật rơi lá rụng và hoạt động của bộ rễ, làm phong phú thêm thành phần động vật, vi sinh vật rừng. Đồng thời, có tác dụng, ngăn cản dòng chảy, cải tạo đất và giữ ẩm cho đất. Ngược lại, cây bụi thảm tươi nếu mật độ quá dày, có chiều cao cao hơn tầng cây tái sinh thì chúng lại là một trong những nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của cây tái sinh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 67 Dây leo có đặc tính sinh thái là ưa sáng. Ngoài một số loài dây leo có giá trị kinh tế làm dược liệu, còn lại phần lớn đều gây trở ngại cho sinh trưởng và phát triển của cây rừng, nhất là cây non tái sinh. Cụ thể như sau: Ở khu vực 1 điển hình là OTC số 6, mật độ cây bụi thảm tươi, dây leo khá dày đặc chiếm 47,5% với chiều cao trung bình là 0,87m. Số cây con tái sinh là 60cây/125m 2 trong đó có 21 cây tốt đạt 35%, 32 cây trung bình đạt 53,33% và 7 cây xấu đạt 11,67%. Ở khu vực 2 điển hình là OTC số 5, mật độ cây bụi thảm tươi, dây leo cũng khá dày đặc chiếm 40,5% với chiều cao trung bình là 0,63m. Số cây con tái sinh là 67cây/125m 2 trong đó có 24 cây tốt đạt 35,82%, 32 cây trung bình đạt 47,76% và 11 cây xấu đạt 16,42%. Riêng khu vực 3, do cây tái sinh đã vượt qua lớp cây bụi thảm tươi ( h >1m) và có triển vọng tham gia vào tổ thành tầng cây cao nên chúng ít chịu ảnh hưởng của tầng cây bụi thảm tươi so với 2 khu vực trên. Qua kết quả quan sát, tôi thấy ở cấp chất lượng xấu phần lớn cây non tái sinh bị dây leo cuốn quanh thân, lá nên cây thân cây thường bị cong queo, lá không xanh đậm như các cây khác cùng loài, thậm chí có cây còn bị sâu bệnh gây hại. Những cây có cấp chất lượng tốt chủ yếu đều đã vượt qua tầng cây bụi thảm tươi. Điều đó chứng tỏ, cây bụi thảm tươi đã cạnh tranh nước, ánh sáng,chất dinh dưỡng khoáng với cây tái sinh nói chung và cây non Lim xẹt nói riêng, đồng thời chúng còn là vật nối đế các loài sâu bệnh hại gây bệnh. Mặt khác, số lượng loài cây tái sinh dưới lớp cây bụi thảm tươi rất nhiều có ODB có tới 11- 12 loài cây khác nhau nhưng số lượng cây tái sinh của 1 loài lại rất ít như Re bầu, Trâm trai, Lim xẹt, … chỉ có 1 cây/25m2. Chứng tỏ cây bụi, thảm tươi dày đặc làm ảnh hưởng khả năng nảy mầm và tiếp xúc đất của hạt giống. Tóm lại, cây bụi thảm tươi có mật độ dày đặc, chiều cao lớn hơn tầng cây tái sinh không những ảnh hưởng hưởng trực tiếp đến mật độ và tỷ lệ cây tái sinh như khả năng tiếp xúc đất và sức nẩy mầm của của hạt giống (nếu gặp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 68 thời tiết nóng ẩm hạt giống có thể bị thối) mà còn ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng của cây tái sinh như cạnh tranh nước, ánh sáng, chất dinh dưỡng khoáng … làm cho cây tái sinh còi cọc, cong queo, sức đề kháng sâu bệnh hại kém, cây sinh trưởng chậm …, thậm chí chúng còn gây ra hiện tượng cháy rừng về mùa khô nhất là những loài cây lá có chứa dầu... Do đó trong quá trình nuôi dưỡng cần luồng phát cây bụi thảm tươi ở những nơi có nhiều cây con tái sinh có triển vọng nhằm hoàn trả lại không gian dinh dưỡng cho cây tái sinh sinh trưởng và phát triển tốt 4.6. Đề xuất các biện pháp bảo vệ tái sinh tự nhiên: Do cây Lim xẹt có hình dáng đẹp, tán lá rộng, sinh trưởng nhanh, tái sinh chồi và hạt tốt trên đất chua và nghèo dinh dưỡng, hoa màu vàng rất đẹp, quả không mọng nước nên có thể trồng làm cây xanh đô thị, cải tạo rừng, chống xói mòn đất. 4.6.1 Trồng rừng: Thường được áp dụng ở những nơi rừng nghèo kiệt chỉ còn lác đác tầng cây cao không có giá trị, thực bì chủ yếu là dây leo, cây bụi (nhất là ở trạng thái IA, IB đất trống, cây bụi và trảng cỏ)cần thực hiện một số giải pháp làm giàu rừng, có thể sử dụng loài Lim xẹt để làm giàu rừng theo rạch hoặc theo băng. 4.6.1.1. Kỹ thuật thu hái , chế biến, bảo quản và kiểm nghiệm hạt giống:  7 - Thu hái: Cây trồng từ 7-8 năm bắt đầu ra hoa, thường thu hái giống ở lâm phần giống từ 10 tuổi trở lên, chu kỳ sai quả 2-3 năm, ở những năm này tỷ lệ ra hoa kết quả có thể đạt 80-90%, ở những lâm phần mất mùa chỉ đạt 5-10%. Sản lượng trung bình của lâm phần 15 tuổi là 15kg/ha/năm. Thời gian thu hái từ tháng 8-9, khi quả chín và có màu nâu hoặc xám đen, ở một số quả nứt hạt rơi ra ngoài, hạt có màu cánh dán, bóng, cứng. Đặc biệt có thể thu hái vào lúc lâm phần có từ 5-10% số cây có quả nứt, có thể trèo lên cây thu hái quả chín hoặc nhặt hạt chín rơi rụng trên mặt đất. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 69 - Chế biến: Quả sau khi mang về phải phân loại, những quả chưa chín được ủ lại thành đống từ 2-3 ngày cho quả chín đều, đống ủ không cao quá 50cm và phải thông gió, mỗi ngày đảo lại một lần. Khi quả chín đem rải đều phơi dưới nắng để tách hạt ra. Hạt được tiếp tục phơi 2-3 nắng, khi hạt đã khô sàng xảy sạch và bảo quản. Tỷ lệ chế biến: 8-10kg quả được 1 kg hạt. Số lượng hạt trong 1kg quả là 9.500-11.000 hạt, hàm lượng nước sau chế biến đạt 8-10%, tỷ lệ nảy mầm đạt >80%, độ thuần đạt >95%. - Bảo quản hạt giống: Sau khi đã phơi khô, độ ẩm đạt 8-10%,có 2 cách bảo quản: Cách 1: Đựng hạt trong chum vại hoặc lọ thuỷ tinh có nút đậy kín được cất ở những nơi thoáng mát. Cách này có thể duy trì sức sống của hạt 1-2 năm với tỷ lệ nảy mầm suy giảm 15-20%. Cách 2: Bảo quản trong túi PE ở nhiệt độ thấp, túi phải được hàn kín và giữ ở nhiệt độ ổn định 5-100C, sau 1 năm tỷ lệ nảy mầm suy giảm không đáng kể, cách này có thể duy trì được sức sống của hạt được vài ba năm. - Xử lý hạt giống: Xử lý hạt ngâm trong nước nóng 60-700C và để nguội dần sau 8-12 giờ, nền kiểm nghiệm trên cát, nhiệt độ từ 20-300C, thời gian nảy mầm sớm nhất là 7 ngày, thời gian kết thúc nảy mầm là 28 ngày sau khi gieo. 4.6.1.2 . Kỹ thuật gieo ƣơm và tiêu chuẩn cây con khi xuất vƣờn:  7 Vớt hạt đã xử lý cho vào túi vải ủ trong bao tải, mỗi ngày rửa lại 1 lần đến khi hạt nứt đem gieo vào bầu có kích thước 12x 19cm, thành phần ruột bầu 80% đất +20% phân chuồng hoai, tra hạt và lấp đất 0,5-1cm, nếu gieo trên luống hoặc trên khay khi cây mạ có 2-3 lá thật thì nhổ cây vào bầu. Thời gian gieo tháng 2-3 và tháng 9-10, thời gian nuôi cấy trong vườn ươm 7-12 tháng. Chăm sóc cây: Luôn đảm bảo cho cây đủ ấm trong 3 tháng đầu, mỗi ngày tưới 1 lần, lượng tưới từ 3-4 lít nước/m2, 15 ngày làm cỏ phá váng và Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 70 tưới nước phân chuồng hoai hoặc phân NPK pha loãng 1%. Cây trong vườn ươm cần che bóng ở độ che thích hợp là 50% ánh sáng tự nhiên, từ tháng thứ 5 giảm xuống 25%. Phòng trừ bệnh thối cổ rễ cho cây con, bằng thuốc boócđô pha nồng độ 0,5-1%, phun 1 lít 4m 2 . Tiêu chuẩn cây con xuất vườn: Cây khoẻ mạnh, không bị sâu bệnh. Chiều cao tối thiểu 70-80 cm, đường kính cổ rễ đạt 5-7mm. 4.6.1.3. Nơi trồng: Nên trồng Lim xẹt ở có độ cao tuyệt đối dưới 300m, độ dốc dưới 210. Đất trồng Lim xẹt là đất Feralít đỏ vàng, phát triển trên đá mẹ phiến thạch sét và mica, nồng độ PH từ 3,95-4,62. Nhiệt độ bình quân năm là 23-240C, độ ẩm không khí bình quân năm 81%, lượng mưa bình quân năm trên 1600mm, độ tàn che < 45%. Có thể trồng hỗn giao với các loài cây như : Re, Trám chim, Vạng trứng, Lim xanh, Bùm bụp … tuỳ theo từng mục đích kinh doanh. 4.6.2. Nuôi dƣỡng và làm giàu rừng: - Bảo vệ toàn bộ diện tích rừng và các hệ sinh thái rừng hiện có tại phân khu phục hồi sinh thái: trạng thái IIA, IIB và IC. - Khoanh nuôi xúc tiến tái sinh tự nhiên kết hợp trồng bổ sung: Đối với trạng thái IIA và IIB: Điều chỉnh mật độ tầng cây cao, giữ lại những cây gỗ lớn có phẩm chất tốt phân bố đều trên toàn diện tích. Phát luỗng dây leo, cây bụi , thảm tươi ở những nơi rậm rạp. Đồng thời cần giữ lại và nuôi dưỡng những loài cây gỗ lớn có giá trị kinh tế cao để gieo giống như Re, Lim xẹt …, tỉa thưa một số loài cây gỗ tái sinh vừa và nhỏ kém giá trị có phẩm chất kém, cong queo, sâu bệnh. Đối với những khu rừng non phục hồi chưa ổn định (trạng thái IC) cần phải tỉa thưa một số loài cây gỗ tái sinh vừa và nhỏ kém giá trị có phẩm chất kém, cong queo, sâu bệnh như thành ngạnh, thẩu tấu… , xúc tiến tái sinh tự nhiên với cây gỗ có giá trị kinh tế, cây con tái sinh có triển vọng tốt như Re, Lim xẹt… đồng thời kết hợp trồng bổ sung Lim xẹt với một số loài cây khác có giá trị như; Re, Lim xanh, Vạng trứng … Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 71 CHƢƠNG V KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ 5.1. Kết luận: 5.1.1. Đặc điểm sinh vật học và sinh thái học của cây Lim xẹt: 5.1.1.1. Đặc điểm nhận biết: Theo kết quả điều tra tại khu vực nghiên cứu, Lim xẹt là cây gỗ nhỡ, chiều cao có thể đạt 18-19m, đường kính D1.3 đạt 22-23cm.Thân tròn thẳng, tán thưa, đường kính tán đạt trung bình là 5,64m, cành non phủ nhiều lông màu nâu rỉ sắt, những cây già đã có hiện tượng vỏ bong vảy. Lá kép lông chim 2 lần chẵn, cuống chính dài 7-16cm không có tuyến. Cuống thứ cấp dài 12cm. Lá chét mọc đối hình trái xoan thuôn đều gần tròn, đuôi nêm và hơi lệch, dài 1-2cm, rộng 0,5 – 1cm. Lá kèm nguyên. Hoa tự chùm viên chùy ở lách lá gần đầu cành, nụ hình cầu, đường kính dài 0,8-0,9cm, lá bắc sớm rụng. Hoa lưỡng tính gần đều đài hợp gốc xẻ 5 thùy, xếp lợp. Tràng 5 cánh màu vàng, có cuống ngắn; nhị 10 rời, vươn ra ngoài hoa, gốc chỉ nhị phủ nhiều lông dài màu nâu gỉ sắt; vòi nhụy dài, đầu nhị nguyên. Quả đậu hình trái xoan dài, dẹt, mép mỏng thành cánh, dài 9-13cm, rộng 2,5-3cm. Khi non quả màu tím, khi chín màu nâu bóng. Không tự nứt. Hạt nằm chéo góc 450 trong quả, màu cánh gián, bóng và cứng. Cây con tái sinh có chiều cao biến động 1<h<5,5m, đường kính đạt từ 2<d<17cm, thân tròn thẳng, phân cành thấp (có cây h =0,83 m đã có hiện tượng phân cành), lá kép lông chim 2 lần chẵn, lá có màu xanh nhạt, cành non phủ nhiều lông màu rỉ sắt, vỏ có nhiều vòng quanh thân. Lim xẹt có bộ rễ chìm, rễ cọc ăn sâu dưới đất. 5.1.1.2. Đặc tính sinh học và sinh thái học: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 72 Lim xẹt là loài cây ưa sáng, tháng 1 cây bắt đầu rụng lá, tháng 4 cây đâm trồi nảy lộc và ra hoa kết quả vào tháng 5-6, quả chín tháng 8-10. Cây tái sinh thường mọc rải rác hoặ c đám nhỏ trong rừng thứ sinh phục hồi. Lim xẹt phân bố nhiều ở Tam Đảo ở những nơi có độ cao <300m, nhiệt độ bình quân năm là 23,70C, nhiệt độ tối cao bình quân là 41,50C, nhiệt độ tối thấp bình quân là 3,20C, lượng mưa trên 1600mm/năm, độ ẩm tương đối không khí đạt 81%. Lim xẹt có thể tái sinh chồi và hạt tốt ở những nơi có độ tàn che nhẹ (<0,6), trên đất Feralit điển hình phát triển trên nhiều loài đá như: Phiến sét, Mica …, ở những nơi có tầng đất dày ( >100cm), ít đá nổi, đá lẫn, thành phần cơ giới từ thịt nhẹ đến thịt trung bình, nồng độ PH thấp (PH:3,95-4,62). Vì vậy, có thể chọn làm loài cây cải tạo rừng nghèo, hoặc khoanh nuôi trong rừng đang phục hồi. 5.1.2. Một số đặc điểm cấu trúc của rừng có Lim xẹt phân bố: 5.1.2.1. Cấu trúc tổ thành rừng: Khu vực 1 có công thức tổ thành là: 1,09Bbu +0,64Lxe +0,61Rg + 0,55Ttr + 0,53Ds + +0,49Ct + 0,44S +0,42Mđ+0,40Vt +...... Khu vực 2 có công thức tổ thành là: 1,01Ttr +0,82Lxe +0,53S +0,51Vt+ 0,48Rx + +0,37Xn +0,32Bb +0,29Mc +… Như vậy, cấu trúc tổ thành tầng cây cao ở 2 khu vực nghiên cứu (trạng thái IIA, IIB) gồm nhiều loài cây hỗn giao và cấu trúc tổ thành ở khu vực 1 phức tạp hơn so với khu vực 2, số loài tham gia vào cấu trúc rừng của khu vực 1 cũng cao hơn so với khu vực 2. 5.1.2.2. Cấu trúc tầng thứ của rừng: - Tầng cây cao: Chiều cao bình quân toàn rừng từ 7,96m đến 10,94m và giới hạn từ 5,00m đến 19,00m; trong khi đó chiều cao bình quân của Lim xẹt từ 7,33m Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 73 đến 13,75m giới hạn từ 5,00m đến 19,00m. Như vậy chiều cao bình quân của Lim xẹt cao hơn chiều cao bình quân của toàn rừng, chứng tỏ Lim xẹt là loài cây chiếm tầng ưu thế của rừng. - Tầng cây tái sinh: Chiều cao của cây tái sinh bình quân toàn rừng từ 1,23m đến 1,78m và giới hạn từ 0,27m-4,3m, chiều cao bình quân của Lim xẹt từ 1,23m đến 1,82m và giới hạn từ 0,27m đến 4,5m (khu vực 1), chiều cao của cây tái sinh bình quân toàn rừng từ 1,29m đến 1,79m và giới hạn từ 0,24m-4,3m, chiều cao bình quân của Lim xẹt từ 1,23m đến 1,83m và giới hạn từ 0,27m đến 4,3m (khu vực 2), chiều cao của cây tái sinh bình quân toàn rừng từ 2,12m đến 2,91 và giới hạn từ 2,15m-5,4m, chiều cao bình quân của Lim xẹt từ 2,32m đến 2,87m và giới hạn từ 2,2m đến 5,3m (khu vực 3). Như vậy chiều cao bình quân của Lim xẹt tái sinh cao hơn chiều cao bình quân của toàn rừng, chứng tỏ Lim xẹt tái sinh là loài cây chiếm tầng ưu thế của rừng. Trong kết cấu tầng tán của rừng vẫn chưa được hình thành rõ do rừng ở đây đang trong giai đoạn từng bước phục hồi sau nương rẫy và sau khai thác chọn phức tạp của con người, vì thế rừng chưa đủ điều kiện đạt tới mức ổn định, độ tàn che từ 0,37 đến 0,53 là phù hợp cho loài Lim xẹt tái sinh và phát triển, do đó không cần phải tác động nhiều các biện pháp kỹ thuật lâm sinh như: Chặt thấu quang, dọn vệ sinh mà để rừng tự phục hồi tự nhiên. - Tầng cây bụi, thảm tươi: Ở rừng xuất hiện những loại cây bụi như: Dớn đen, trọng đũa, đắng cảy, kim sương, đom đóm, mía giò, cơm nếp, ké hoa vàng, cỏ lào, sim, mua, … với chiều cao trung bình từ 1,23m đến 1,42m; độ che phủ bình quân từ 33,5% đến 47,8%. Các loài thảm tươi như: Cỏ 3 cạnh, dương xỉ, chít, gắm, bọt cua, cỏ tre, cỏ gà …với chiều cao trung bình từ 0,23m đến 0,41m; độ che phủ bình quân từ 24,7% đến 31,5%. Điều đó chứng tỏ, cây bụi thảm tươi có mật độ dày, chiều cao bình quân lớn không những ảnh hưởng hưởng trực tiếp đến khả năng tiếp xúc đất của hạt giống và sức nẩy mầm của chúng (nếu gặp thời tiết nóng ẩm hạt giống có thể bị thối) mà còn ảnh hưởng rất lớn đến mật độ và tỷ lệ cây tái sinh, do đó trong quá trình nuôi dưỡng cần Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 74 luồng phát cây bụi thảm tươi ở những nơi có nhiều cây con tái sinh có triển vọng nhằm hoàn trả lại không gian dinh dưỡng cho cây tái sinh sinh trưởng và phát triển tốt 5.1.2.3. Tương quan giữa D1.3 với HVN, DT của Lim xẹt: -Tương quan giữa D1.3 và HVN được thể hiện bằng phương trình và được mô phỏng bằng hình vẽ 5.1 HVN = 4956,168 + D1.3 -1,643 -Tương quan giữa D1.3 và DT được thể hiện bằng phương trình và được mô phỏng bằng hình vẽ 5.1 DT = 6.139 + 1.037 * D1.3 5.1.3. Thành phần loài cây đi kèm: Lim xẹt thường mọc rải rác cùng với các loài như: Re gừng, Trám chim, Bùm bụp,Vạng trứng, Dung chè, Chẹo tía, Sung … Như vậy trong cấu trúc rừng trồng rừng, làm giàu và phục hồi rừng ta có thể trồng Lim xẹt hỗn giao với các loài trên, và có thể trồng theo tỷ lệ giảm dần theo các loài cây như đã sắp xếp ở trên. 5.1.4. Đặc điểm tái sinh tự nhiên của Lim xẹt: Khu vực 1 có công thức tổ thành: 0,78Lxe+ 0,60 Mc + 0,54Tc + 0,52 Ct + 0,52 Vc + +0,46 Rg + 0,43Xn +0,35 Kt… Khu vực 2 có công thức tổ thành: 0,87 Mc + 0,67 Lxe + 0,57 Tc + 0,52 Rg + 0,40 Mtt + + 0,38 Bb + 0,35S +0,32 Ct… Khu vực 3 có công thức tổ thành: 1,49Tn +0,93Lxe + 0,71Mtt +0,57 Rg +0,56 Rrh +0,40Cv+ +0,31Mc+0,31Tth+ 0,26Ks+0,26Lxa + … Ở khu vực 1 và 2 về cơ bản chúng giống nhau về thành phần loài cây, số cây có giá trị chiếm tỷ lệ cao và tương đối đồng đều nhưng tỷ lệ tổ thành loài cây tái sinh của khu vực 1 đồng đều hơn so với khu vực 2. Riêng khu vực Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 75 3 cây cũng đa dạng về thành phần loài cây, song chủ yếu là cây có giá trị thấp chiếm tỷ lệ tương đối cao như Thành ngạnh, thẩu tấu,… còn những cây có giá trị như Re gừng, Lim xẹt… lại chiếm tỷ lệ rất thấp. Tái sinh của lâm phần nơi có Lim xẹt phân bố ở khu vực nghiên cứu là rất tốt từ 8.396 -13.438 cây/ha, số lượng cây tái sinh giảm dần khi chiều cao cây tái sinh tăng lên, cây tái sinh của lâm phần có cấp chất lượng trung bình chiếm tỷ lệ lớn nhất. Lim xẹt tái sinh ở khu vực 1 và 2 chiếm tỷ lệ từ 6,71-7,86% so với tổng số cây tái sinh của lâm phần, chủ yếu ở cấp chiều cao <50cm, tỷ lệ cây có triển vọng rất thấp. Riêng khu vực 3 tỷ lệ cây Lim xẹt tái sinh có triển vọng cao nhất chiếm 9,3% tổng số cây tái sinh của lâm phần), đây là loài cây có triển vọng và trong tương lai sẽ tham gia vào tầng tán chính của rừng nếu rừng phục hồi tốt. Lim xẹt tái sinh xung quanh gốc cây mẹ là tương đối đồng đều ở cả 3 vị trí: Mép tán, trong tán và ngoài tán. Ở mép tán và ngoài tán Lim xẹt xuất hiện nhiều. Chất lượng cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên không phụ thuộc vào vị trí xung quanh gốc cây mẹ. Số cây có nguồn gốc tái sinh từ chồi biến động từ 5.188-9.270 cây/ha (chiếm 60,79-68,99%), nhìn chung đều lớn hơn so với số cây có nguồn gốc tái sinh từ hạt biến động từ 3.208-4.479 cây/ha (chiếm 38,21-41,75%). Điều đó chứng tỏ, đây là rừng thứ sinh phục hồi, có nguồn gốc tái sinh bẳng chồi là chủ yếu. 5.1.5. Ảnh hƣởng của yếu tố hoàn cảnh đến số lƣợng và chất lƣợng của Lim xẹt tái sinh tự nhiên. Độ cao so với mặt nước biển chưa ảnh hưởng rõ rệt đến số lượng và chất lượng của cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên nhưng độ dốc và hướng phơi có ảnh hưởng nhất định đến số lượng và chất lượng cây tái sinh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 76 Độ tàn che tầng cây cao (0,37-0,53) có ảnh hưởng rõ rệt đến số lượng và chất lượng của cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên, chiều cao của cây tái sinh càng lớn thì yêu cầu độ tàn che càng giảm. Tại khu vực nghiên cứu, số lượng và chất lượng của cây Lim xẹt tái sinh tự nhiên không bị ảnh hưởng bởi hàm lượng mùn, nồng độ PH và các chất hữu cơ trong đất . Cây bụi thảm tươi, dây leo có mật độ dày đặc, chiều cao lớn hơn tầng cây tái sinh không những ảnh hưởng hưởng trực tiếp đến mật độ và tỷ lệ cây tái sinh như khả năng tiếp xúc đất và sức nẩy mầm của của hạt giống (nếu gặp thời tiết nóng ẩm hạt giống có thể bị thối) mà còn ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng của cây tái sinh như cạnh tranh nước, ánh sáng, chất dinh dưỡng khoáng … làm cho cây tái sinh còi cọc, cong queo, sức đề kháng sâu bệnh hại kém, cây sinh trưởng chậm …, thậm chí chúng còn gây ra hiện tượng cháy rừng về mùa khô nhất là những loài cây lá có chứa dầu... 5.1.6. Đề xuất các biện pháp bảo vệ tái sinh tự nhiên: 5.1.6.1. Trồng rừng: -Kỹ thuật thu hái, chế biến, bảo quản, xử lý hạt giống, kỹ thuật gieo ươm cũng như tiêu chuẩn cây con khi xuất vườn được trích dẫn từ quyển:" Sổ tay kỹ thuật hạt giống và gieo ươm một số loài cây trồng rừng"  7 - Nơi trồng: Nên trồng Lim xẹt ở có độ cao tuyệt đối dưới 300m, độ dốc dưới 210. Đất trồng Lim xẹt là đất Feralít đỏ vàng, phát triển trên đá mẹ phiến thạch sét và mica, nồng độ PH từ 3,95-4,62. Nhiệt độ bình quân năm là 23-24 0C, độ ẩm không khí bình quân năm 81%, lượng mưa bình quân năm trên 1600mm, độ tàn che < 45%. Có thể trồng hỗn giao với các loài cây như : Re, Trám chim, Vạng trứng, Lim xanh, Bùm bụp … tuỳ theo từng mục đích kinh doanh. 5.1.6.2. Nuôi dƣỡng và làm giàu rừng: - Bảo vệ toàn bộ diện tích rừng và các hệ sinh thái rừng hiện có: Trạng thái IIA, IIB và IC. - Khoanh nuôi xúc tiến tái sinh tự nhiên kết hợp trồng bổ sung. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 77 Đối với trạng thái IIA và IIB: Điều chỉnh mật độ tầng cây cao, giữ lại những cây gỗ lớn có phẩm chất tốt phân bố đều trên toàn diện tích. Phát luỗng dây leo, cây bụi , thảm tươi ở những nơi rậm rạp. Đồng thời cần giữ lại và nuôi dưỡng những loài cây gỗ lớn có giá trị kinh tế cao để gieo giống như Re, Lim xẹt …, tỉa thưa một số loài cây gỗ tái sinh vừa và nhỏ kém giá trị có phẩm chất kém, cong queo, sâu bệnh. Đối với những khu rừng non phục hồi chưa ổn định (trạng thái IC) cần phải tỉa thưa một số loài cây gỗ tái sinh vừa và nhỏ kém giá trị có phẩm chất kém, cong queo, sâu bệnh như thành ngạnh, thẩu tấu… , xúc tiến tái sinh tự nhiên với cây gỗ có giá trị kinh tế, cây con tái sinh có triển vọng tốt như Re, Lim xẹt… đồng thời kết hợp trồng bổ sung Lim xẹt với một số loài cây khác có giá trị như; Re, Lim xanh, Vạng trứng … 5.2. Tồn tại: Chưa có thời gian theo dõi liên tục mùa ra hoa kết quả của cây mẹ nên chưa biết được khả năng gieo giống của cây mẹ hàng năm diễn ra như thế nào. Chưa có điều kiện để nghiên cứu các nội dung trong kỹ thuật tạo cây con như: Theo dõi sức nảy mầm của hạt giống và các điều kiện ngoại cảnh ảnh hưởng đến tỷ lệ sống của cây con trong vườn ươm: Tình hình sâu bệnh hại, ảnh hưởng của độ tàn che, phân bón … Đề tài mới chỉ nghiên cứu định lượng được ảnh hưởng của một số nhân tố sinh thái đến sinh trưởng của loài Lim xẹt tái sinh tự nhiên như độ tàn che, độ cao so với mặt nước biển, đất đai và ảnh hưởng của tầng cây bụi thảm tươi. Chưa định lượng được ảnh hưởng của độ pH, hàm lượng đạm, hàm lượng P2O5, hàm lượng K2O trên phạm vi rộng hơn. 5.3. Kiến nghị: Kết quả của đề tài có thể sử dụng để tham khảo trong các nghiên cứu tiếp theo với loài Lim xẹt ở Tam Đảo và nơi khác. Trong điều kiện đầy đủ hơn về kinh phí và thời gian, đề nghị tiếp tục nghiên cứu theo hướng tăng dung lượng mẫu điều tra, mở rộng vùng nghiên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 78 cứu, mở rộng phạm vi nghiên cứu để tăng mức độ tin cậy của các kết luận đã đạt được. Đồng thời, cần nghiên cứu thêm các nội dung trong kỹ thuật tạo cây con vì loài Lim xẹt có thể trồng làm giàu rừng và phục hồi rừng tốt. ._.