Tìm hiểu kỹ năng Giải quyết tình huống Sư phạm của SV Trường Đại học An Giang

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO Vieän Khoa hoïc giaùo duïc TRAÀN THANH HAÛI TÌM HIEÅU KYÕ NAÊNG GIAÛI QUYEÁT TÌNH HUOÁNG SÖ PHAÏM CUÛA SINH VIEÂN TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC AN GIANG Luaän vaên Thaïc só Taâm lyù hoïc Haø Noäi 2002 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO Vieän Khoa hoïc giaùo duïc TRAÀN THANH HAÛI TÌM HIEÅU KYÕ NAÊNG GIAÛI QUYEÁT TÌNH HUOÁNG SÖ PHAÏM CUÛA SINH VIEÂN TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC AN GIANG Chuyeân ngaønh : Taâm lyù hoïc Maõ soá : 5. 13. 01 Luaän vaên Thaïc só Taâm lyù hoïc Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc : Tieán só ÑAØO THÒ OANH Haø Noäi 2002 MUÏC LUÏC PHAÀN MÔÛ ÑAÀU Trang 1. Lyù do choïn ñeà taøi. 1 2. Khaùch theå vaø ñoái töôïng nghieân cöùu. 2 3. Muïc ñích nghieân cöùu. 3 4. Nhieäm vuï nghieân cöùu. 3 5. Giaû thuyeát khoa hoïc. 3 6. Phöông phaùp nghieân cöùu. 3 Chöông 1 :CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN 1.1.Vaøi neùt veà lòch söû vaán ñeà nghieân cöùu. 6 1.2. Khaùi nieäm kyõ naêng, kyõ naêng sö phaïm. 11 1.3. Khaùi nieäm tình huoáng sö phaïm, kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm. 17 Chöông 2 :TOÅ CHÖÙC NGHIEÂN CÖÙU 2.1. Vaøi neùt veà khaùch theå nghieân cöùu. 32 2.2. Coâng cuï khaûo saùt vaø caùch ñaùnh giaù. 33 2.3. Caùc böôùc tieán haønh nghieân cöùu. 41 Chöông 3 : THÖÏC TRAÏNG KYÕ NAÊNG GIAÛI QUYEÁT TÌNH HUOÁNG SÖ PHAÏM CUÛA SINH VIEÂN TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC AN GIANG 3.1. Nhaän thöùc cuûa sinh vieân veà vieäc giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm. 43 3.2. Thöïc traïng kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân ( thoâng qua nhöõng tình huoáng giaû ñònh). 50 3.3. Thöïc traïng kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm thöïc cuûa sinh vieân. 69 3.4. Nhöõng nguyeân nhaân aûnh höôûng ñeán keát quaû giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân. 77 PHAÀN KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ 1. Keát luaän. 81 2. Kieán nghò. 82 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 86 PHUÏ LUÏC PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI : Trong Vaên kieän hoäi nghò laàn thöù 4 BCHTW khoùa VII Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam ñaõ xaùc ñònh muïc tieâu giaùo duïc ôû nöôùc ta trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi laø “Phaùt trieån giaùo duïc nhaèm naâng cao daân trí, ñaøo taïo nhaân löïc, boài döôõng nhaân taøi, ñaøo taïo neân nhöõng con ngöôøi coù kieán thöùc vaên hoùa, khoa hoïc, coù kyõ naêng ngheà nghieäp, lao ñoäng töï chuû, saùng taïo vaø coù kyû luaät, giaøu loøng nhaân aùi, yeâu nöôùc, yeâu chuû nghóa xaõ hoäi, ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån ñaát nöôùc nhöõng naêm 1990 vaø chuaån bò cho töông lai” Ñeå thöïc hieän muïc tieâu treân thì tröôùc heát laø phaûi coù moät ñoäi nguõ giaùo vieân coù ñaày ñuû nhöõng phaåm chaát vaø naêng löïc caàn thieát. Tröôøng sö phaïm laø nôi phaûi ñaøo taïo ñoäi nguõ ngöôøi thaày giaùo coù ñuû phaåm chaát vaø naêng löïc ñeå ñaùp öùng yeâu caàu cuûa söï nghieäp giaùo duïc vaø ñaøo taïo, phuïc vuï cho coâng cuoäc ñoåi môùi ñaát nöôùc.Nhö vaäy vieäc hình thaønh naêng löïc sö phaïm cho ngöôøi thaày giaùo laø ñieàu maø chuùng ta caàn phaûi ñaëc bieät quan taâm. Ñeå coù ñöôïc naêng löïc sö phaïm,ngöôøi thaày giaùo caàn phaûi coù nhöõng kieán thöùc vaø kyõ naêng caàn thieát, trong ñoù kyõ naêng giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm laø moät trong nhöõng kyõ naêng khoâng theå thieáu ñöôïc vì kyõ naêng naøy aûnh höôûng raát lôùn ñeán keát quaû cuûa coâng taùc daïy hoïc vaø giaùo duïc. Hình thaønh kyõ naêng giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm giuùp cho giaùo vieân bình tónh, töï tin, boài döôõng tö duy sö phaïm linh hoaït, meàm deûo,ñònh höôùng ñöôïc kòp thôøi haønh ñoäng sö phaïm cuûa mình. Vieäc öùng xöû kheùo leùo ñöôïc xem nhö moät thaønh phaàn quan troïng cuûa “taøi ngheä sö phaïm”. {22} Nhö vaäy, trong quaù trình ñaøo taïo cuûa nhaø tröôøng sö phaïm, beân caïnh vieäc cung caáp cho sinh vieân nhöõng tri thöùc khoa hoïc cô baûn caàn phaûi chuù yù hình thaønh cho sinh vieân nhöõng kyõ naêng sö phaïm caàn thieát, ñaëc bieät laø kyõ naêng giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm. Tuy nhieân, trong nhieàu naêm giaûng daïy ôû tröôøng Cao ñaúng sö phaïm An Giang nay laø tröôøng Ñaïi hoïc An Giang, chuùng toâi thaáy raèng vieäc reøn luyeän kyõ naêng giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm cho sinh vieân chöa ñöôïc toå chöùc chu ñaùo neân kyõ naêng naøy cuûa sinh vieân coøn yeáu. Nhieàu sinh vieân raát luùng tuùng khi giaûi quyeát caùc baøi taäp tình huoáng cuõng nhö nhöõng tình huoáng thaät trong thöïc teá cuoäc soáng. Tröôùc thöïc teá treân ñaõ thoâi thuùc toâi choïn ñeà taøi “ Tìm hieåu kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc An Giang” vôùi mong muoán goùp moät phaàn nhoû cuûa mình vaøo vieäc ñaøo taïo ñoäi nguõ giaùo vieân coù tay ngheà vöõng vaøng nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu cuûa xaõ hoäi. 2. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU: Tìm hieåu thöïc traïng kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân khoa sö phaïm tröôøng Ñaïi hoïc An Giang. Töø ñoù ñeà xuaát moät soá kieán nghò nhaèm giuùp sinh vieân reøn kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cho sinh vieân. 3. NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU: - Nghieân cöùu moät soá vaán ñeà lyù luaän vaø thöïc tieãn coù lieân quan ñeán ñeà taøi. - Khaûo saùt thöïc traïng kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc An Giang. - Ñeà xuaát moät soá kieán nghò reøn kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cho sinh vieân. 4. KHAÙCH THEÅ VAØ ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU: 4.1. KHAÙCH THEÅ NGHIEÂN CÖÙU: 2 - 160 sinh vieân khoái töï nhieân, khoái xaõ hoäi, khoái ngoaïi ngöõ vaø khoái cao ñaúng sö phaïm tieåu hoïc naêm thöù III. - Sinh vieân caùc khoái naøy ñaõ hoïc xong caùc hoïc phaàn Taâm lyù hoïc, giaùo duïc hoïc vaø ñaõ hoaøn thaønh caùc ñôït kieán taäp vaø thöïc taäp sö phaïm. 4.2 ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU: Thöïc traïng kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân khoa sö phaïm tröôøng Ñaïi hoïc An Giang. 5. GIAÛ THUYEÁT KHOA HOÏC : - Kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân ñaõ hình thaønh nhöng coøn yeáu (keå caû kyõ naêng giaûi baøi taäp tình huoáng vaø kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm thöïc teá ) chöa ñaùp öùng yeâu caàu ñaët ra ñoái vôùi ngöôøi giaùo vieân. - Kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân khoái cao ñaúng sö phaïm ñaøo taïo giaùo vieân trung hoïc cô sôû toát hôn kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân khoái cao ñaúng sö phaïm ñaøo taïo giaùo vieân tieåu hoïc. 6. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU: 6.1 PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU TAØI LIEÄU: - Muïc ñích: Thu thaäp nhöõng taøi lieäu coù lieân quan ñeán vaán ñeà nghieân cöùu. - Caùch tieán haønh: Ñoïc, phaân tích, toång hôïp caùc taøi lieäu caàn thieát phuïc vuï cho vieäc nghieân cöùu, nhaèm xaây döïng cô sôû lí luaän cho vieäc trieån khai, nghieân cöùu thöïc tieãn. 6.2. PHÖÔNG PHAÙP ÑIEÀU TRA BAÈNG BAÛNG HOÛI: - Muïc ñích: Thu thaäp nhöõng thoâng tin töø phía sinh vieân veà: + Nhaän thöùc cuûa hoï veà kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm. + Kyõ naêng giaûi quyeát nhöõng baøi taäp tình huoáng. 3 - Caùch tieán haønh: Cho sinh vieân traû lôøi nhöõng caâu hoûi vaø giaûi quyeát caùc baøi taäp tình huoáng treân caùc phieáu ñieàu tra (phuï luïc). Ñaây laø moät trong nhöõng phöông phaùp chính cuûa ñeà taøi. 6.3. PHÖÔNG PHAÙP QUAN SAÙT: - Muïc ñích: Naém thöïc traïng kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng thöïc cuûa sinh vieân. - Caùch tieán haønh: Ñi döï giôø thöïc taäp cuûa sinh vieân ñeå quan saùt vieäc giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm thöïc cuûa hoï, treân cô sôû ñoù ñaùnh giaù ñöôïc moät caùch khaùch quan, ñaày ñuû nhöõng kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân. Ñaây laø moät trong nhöõng phöông phaùp nghieân cöùu chuû yeáu cuûa ñeà taøi. 6.4. PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI QUYEÁT TÌNH HUOÁNG: Ñöa sinh vieân vaøo moät soá tình huoáng sö phaïm giaû ñònh ( ñoái vôùi sinh vieân) nhaèm ñaùnh giaù moät caùch giaùn tieáp kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa hoï. Caùc soá lieäu thu ñöôïc töø phöông phaùp naøy seõ goùp phaàn laøm roõ theâm soá lieäu thu ñöôïc töø phöông phaùp ñieàu tra vieát vaø phöông phaùp quan saùt döï giôø. 6.5. PHÖÔNG PHAÙP THOÁNG KEÂ TOAÙN HOÏC: Ñöôïc söû duïng ñeå xöû lyù, phaân tích, ñaùnh giaù keát quaû nghieân cöùu thöïc tieãn. 6.6. Ngoaøi ra coøn söû duïng moät soá phöông phaùp khaùc nhö: Phöông phaùp troø chuyeän, ñaøm thoaïi ( vôùi sinh vieân, vôùi hoïc sinh, thaêm doø yù kieán giaùo vieân höôùng daãn thöïc taäp), nhaèm thu thaäp nhöõng thoâng tin boå sung hoaëc laøm roõ theâm nhöõng thoâng tin thu ñöôïc töø caùc phöông phaùp khaùc. 7. ÑOÙNG GOÙP CUÛA ÑEÀ TAØI: Ñeà taøi goùp phaàn tìm hieåu kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân, ñaëc bieät laø kyõ naêng giaûi quyeát nhöõng tình huoáng thöïc cuûa hoï. Tìm 4 nhöõng nguyeân nhaân khieán cho vieäc giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân coøn haïn cheá, töø ñoù ñeà xuaát moät soá bieän phaùp khaéc phuïc. 5 CHÖÔNG I : CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN 1.1.VAØI NEÙT VEÀ LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU : 1.1.1. Kyõ naêng laø moät trong nhöõng yeáu toá giuùp cho con ngöôøi hoaït ñoäng coù keát quaû. Do ñoù, töø tröôùc ñeán nay coù nhieàu nhaø trieát hoïc, taâm lyù hoïc, giaùo duïc hoïc trong nöôùc cuõng nhö treân theá giôùi ñaõ nghieân cöùu vaán ñeà naøy. - Nhaø trieát hoïc Hy Laïp coå ñaïi Arixtoát (384 – 322) ñaõ coi kyõ naêng nhö moät phaåm chaát, moät phaàn phaåm haïnh cuûa con ngöôøi. OÂng cho raèng noäi dung phaåm haïnh laø “bieát ñònh höôùng, bieát vieäc laøm, bieát tìm toøi”. {42] - Theá kyû 19, caùc nhaø giaùo duïc hoïc noåi tieáng nhö J.J Rutxoâ (phaùp), K.D.Usinxki(Nga), I.A.Coâmenxki (Tieäp khaéc) cuõng ñaõ ñeà caäp ñeán caùc kyõ naêng trí tueä cuûa hoïc sinh vaø con ñöôøng hình thaønh kyõ naêng naøy. - Vaøo thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû XX, vieäc nghieân cöùu kyõ naêng ñöôïc raát nhieàu nhaø taâm lyù hoïc Xoâ vieát quan taâm nhö A.Makarencoâ,V.Freklen…ñaëc bieät laø N.K.Crupxcaia ñaõ raát chuù yù ñeán vieäc hình thaønh nhöõng kyõ naêng lao ñoäng trong vieäc daïy höôùng nghieäp cho hoïc sinh phoå thoâng.{41} - Vaán ñeà kyõ naêng sö phaïm phuïc vuï ñaøo taïo giaùo vieân ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø khoa hoïc baøn ñeán.ÔÛ Lieân Xoâ (cuõ) ñaõ coù nhieàu taùc giaû baøn ñeán vaán ñeà naøy. Aùpdunlina trong chuyeân khaûo veà” Kyõ naêng sö phaïm” ñaõ phaân loaïi kyõ naêng sö phaïm cuûa ngöôøi giaùo vieân goàm nhöõng kyõ naêng chung vaø kyõ naêng chuyeân bieät.{2} - X.I.Kixegoâv ñaõ tieán haønh thöïc nghieäm kyõ naêng ôû sinh vieân sö phaïm vaø ñöa ra yù kieán: “ Kyõ naêng haønh ñoäng sö phaïm coù ñoái töôïng laø con ngöôøi, haønh ñoäng sö phaïm raát phöùc taïp ñoøi hoûi söï saùng taïo, khoâng theå haønh ñoäng theo moät khuoân maãu cöùng nhaéc, kyõ naêng haønh ñoäng sö phaïm, moät maët ñoøi hoûi tính nghieâm tuùc, maët khaùc ñoøi hoûi tính meàm deûo”{6, trang 39} 6 - Peâtrovski cho raèng: “ Kyõ naêng laø caùch thöùc haønh ñoäng döïa treân cô sôû toå hôïp nhöõng tri thöùc vaø kyõ xaûo ñaõ coù. Kyõ naêng ñöôïc hình thaønh baèng con ñöôøng luyeän taäp taïo khaû naêng cho con ngöôøi thöïc hieän haønh ñoäng khoâng chæ trong nhöõng ñieàu kieän quen thuoäc maø caû trong nhöõng ñieàu kieän ñaõ thay ñoåi”. [31] 1.1.2. ÔÛ Vieät Nam cuõng ñaõ coù nhieàu taùc giaû nghieân cöùu vaán ñeà kyõ naêng. - PGS Traàn Troïng Thuûy trong “ Taâm lyù hoïc lao ñoäng” ( 1978) ñaõ nghieân cöùu kyõ naêng lao ñoäng coâng nghieäp, oâng ñaõ neâu leân khaùi nieäm kyõ naêng vaø ñieàu kieän ñeå hình thaønh kyõ naêng hoaït ñoäng coâng nghieäp.{38} - PGS Nguyeãn Quang Uaån ñaõ quan nieäm tri thöùc, kyõ naêng, kyõ xaûo laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå hình thaønh naêng löïc trong moät lónh vöïc naøo ñoù.{46} - Coâng trình nghieân cöùu “ Heä thoáng kyõ naêng giaûng daïy treân lôùp veà moân giaùo duïc hoïc vaø quy trình reøn luyeän heä thoáng kyõ naêng ñoù cho sinh vieân khoa Taâm lyù – Giaùo duïc” cuûa Nguyeãn Nhö An (1993), taùc giaû ñaõ ñöa ra moät heä thoáng caùc kyõ naêng giaûng daïy treân lôùp veà moân giaùo duïc hoïc vaø ñaõ giôùi thieäu moät soá quy trình reøn luyeän coù tính hôïp lyù trong ñoù coù quy trình reøn luyeän heä thoáng kyõ naêng giaûng daïy treân lôùp veà moân giaùo duïc hoïc cho sinh vieân khoa Taâm lyù – Giaùo duïc {1} - Cuõng taùc giaû Nguyeãn Nhö An trong “ Phöông phaùp giaûng daïy giaùo duïc hoïc ” ( 1996) ñaõ neâu leân vai troø cuûa nhaø tröôøng trong vieäc reøn kyõ naêng sö phaïm cho sinh vieân. Theo oâng:” Trong tröôøng sö phaïm, neáu caùc sinh vieân khoâng ñöôïc reøn moät soá kyõ naêng toái thieåu, caàn thieát thì khi tröïc tieáp laøm giaùo vieân hoï seõ luùng tuùng vaø khoâng naâng cao ñöôïc tay ngheà, khoù phaùt trieån naêng löïc ngheà nghieäp, khoâng naâng cao ñöôïc chaát löôïng ñaøo taïo theá heä treû”. {2, trang113} - Coâng trình nghieân cöùu “ Hình thaønh kyõ naêng sö phaïm cho sinh vieân sö phaïm” cuûa Nguyeãn Höõu Duõng ñaõ chæ ra nhöõng haïn cheá cuûa caùc tröôøng sö 7 phaïm trong vieäc hình thaønh kyõ naêng sö phaïm cho sinh vieân. Taùc giaû ñaõ nhaän ñònh raèng “ Giai ñoaïn ñaøo taïo ôû tröôøng sö phaïm coù yù nghóa quan troïng trong vieäc hình thaønh kyõ naêng sö phaïm”. {15} - Taùc giaû Traàn Anh Tuaán trong luaän aùn “ Xaây döïng quy trình taäp luyeän caùc kyõ naêng giaûng daïy cô baûn trong caùc hình thöùc thöïc haønh thöïc taäp sö phaïm ” ( 1996) ñaõ chæ roõ nhöõng ñoåi môùi trong quaù trình taäp luyeän kyõ naêng sö phaïm cuûa sinh vieân moät caùch coù khoa hoïc vaø hieäu quaû thoâng qua caùc hình thöùc thöïc haønh sö phaïm thöôøng xuyeân vaø thöïc taäp sö phaïm. {43} - Trong luaän aùn “ Tìm hieåu kyõ naêng giao tieáp sö phaïm cuûa sinh vieân Ñaïi hoïc sö phaïm Haø Noäi I ” taùc giaû Hoaøng Anh ñaõ nghieân cöùu saâu veà kyõ naêng giao tieáp vaø ñöa ra nhieàu bieän phaùp ñeå reøn kyõ naêng giao tieáp cho sinh vieân. {4} Ngoaøi ra, moät soá taùc giaû khaùc cuõng ñaõ quan taâm nghieân cöùu vaán ñeà naøy nhö : Ñaëng Vuõ Hoaït, Leâ Khaùnh Baèng, Nguyeãn Ngoïc Baûo, Ngoâ Coâng Hoaøn, Nguyeãn Aùnh Tuyeát, Nguyeãn Ñình Chænh, Haø Theá Ngöõ, Phaïm Thò Dieäu Vaân… 1.1.3. Trong khi hình thaønh cho sinh vieân heä thoáng kyõ naêng sö phaïm, ngöôøi ta chuù yù ñeán kyõ naêng xöû lyù caùc tình huoáng naûy sinh trong hoaït ñoäng giaùo duïc. Vaán ñeà tình huoáng vaø vieäc giaûi quyeát caùc tình huoáng ñaõ coù nhieàu taùc giaû nghieân cöùu: Taùc giaû Nguyeãn Ñình Chænh trong “ Baøi taäp tình huoáng quaûn lyù giaùo duïc” ñaõ khaúng ñònh raèng “ baøi taäp quaûn lyù giaùo duïc khoâng chæ giuùp ngöôøi hoïc vieân cuûng coá vaø khaéc saâu kieán thöùc lyù thuyeát trong caùc baøi giaûng maø coøn coù taùc duïng reøn nhöõng kyõ naêng cô baûn cuûa ngöôøi laøm coâng taùc quaûn lyù, cuõng nhö goùp phaàn quan troïng vaøo vieäc reøn luyeän nhöõng thao taùc tö duy quaûn lyù ”.{9, trang 6} 8 Taùc giaû Phan Theá Suûng cuõng ñaõ xaùc ñònh tình huoáng quaûn lyù tröôøng hoïc laø söï kieän, vuï vieäc, hoaøn caûnh coù vaán ñeà khaån tröông, caáp baùch naûy sinh trong quaù trình toå chöùc, chæ ñaïo hoaït ñoäng giaùo duïc – ñaøo taïo. {33} Taùc giaû Nguyeãn Duy Gia vaø Mai Höõu Khueâ ñaõ ñeà caäp ñeán phöông phaùp tình huoáng trong ñaøo taïo haønh chaùnh. Taùc giaû cho raèng caûi caùch haønh chaùnh ñoøi hoûi khoâng ngöøng naâng cao chaát löôïng ñaøo taïo coâng chöùc haønh chaùnh. Toå chöùc ñaøo taïo toát khoâng chæ laø chuyeån giao kieán thöùc, maø coøn chuyeån giao kyõ naêng vaøo nhöõng coâng vieäc vaø coá taïo ra söï thay ñoåi veà haønh vi. Phöông phaùp tình huoáng raát coù ích cho vieäc thöïc hieän muïc tieâu treân.{18} Trong lónh vöïc ñaøo taïo giaùo vieân, nhieàu taùc giaû ñaõ xaây döïng nhöõng tình huoáng döôùi daïng baøi taäp thöïc haønh taâm lyù hoïc, giaùo duïc hoïc vaø ñaõ ñöôïc söû duïng laøm taøi lieäu giaûng daïy nhaèm giuùp cho ngöôøi hoïc hình thaønh kyõ naêng giaûi quyeát caùc tình huoáng trong quaù trình daïy hoïc, giaùo duïc, giao tieáp… Trong ñoù caàn phaûi keå ñeán nhöõng taøi lieäu nhö “ Baøi taäp thöïc haønh taâm lyù ” (1990) do Traàn Troïng Thuûy chuû bieân; “ Baøi taäp thöïc haønh taâm lyù hoïc vaø giaùo duïc hoïc ” ( 1992 ) vaø “ Tình huoáng coù vaán ñeà trong giaùo duïc maàm non ” (1996) do Nguyeãn Aùnh Tuyeát chuû bieân; “ Baøi taäp thöïc haønh giaùo duïc hoïc ” ( 1992) vaø “ Thöïc haønh veà giaùo duïc hoïc ” (1995) cuûa Nguyeãn Ñình Chænh – Traàn Ngoïc Dieãm… Caùc taùc giaû ñaõ nhaán maïnh vieäc giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm döôùi daïng caùc baøi taäp thöïc haønh taâm lyù hoïc vaø giaùo duïc hoïc seõ giuùp ngöôøi hoïc cuûng coá, ñaøo saâu nhöõng kieán thöùc lyù luaän, taäp vaän duïng nhöõng tri thöùc ñeå xöû lyù caùc tình huoáng sö phaïm qua ñoù hình thaønh kyõ naêng, kyõ xaûo giaùo duïc, phaùt trieån tính tích cöïc vaø tö duy sö phaïm saùng taïo, naâng cao loøng yeâu ngheà, meán treû. 9 Ngoaøi ra, gaàn ñaây döôùi söï höôùng daãn cuûa nhöõng giaûng vieân khoa Taâm lyù – Giaùo duïc, caùc caùn boä Vieän khoa hoïc giaùo duïc, ñaõ coù moät soá luaän vaên thaïc só nghieân cöùu veà vaán ñeà naøy cuûa moät soá taùc giaû nhö: Nguyeãn Ñình Chaét “ Kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân tröôøng Cao ñaúng sö phaïm Ñaø Laït – Laâm Ñoàng” (1998). {8} Traàn Thò Tuyeát Mai “ Phöông thöùc giaûi quyeát tình huoáng coù vaán ñeà trong quaûn lyù giaûng daïy cuûa hieäu tröôûng tröôøng phoå thoâng trung hoïc ôû caùc tænh phía nam” (1999) {27} Nguyeãn Thò Cuùc “ Moät soá bieän phaùp reøn kyõ naêng xöû lyù tình huoáng sö phaïm cho sinh vieân tröôøng Cao ñaúng sö phaïm An Giang trong quaù trình daïy hoïc boä moân giaùo duïc hoïc “ (2000 ). {13] Ñoã Xuaân Thu “ Kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân tröôøng Cao ñaúng sö phaïm Beán Tre ” ( 2001). [41] Caùc taùc giaû ñeàu coù nhaän ñònh chung laø kyõ naêng xöû lyù tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân hieän nay coøn yeáu. Tuy nhieân, khi xem xeùt kyõ naêng xöû lyù tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân caùc taùc giaû thöôøng chuû yeáu döïa treân keát quaû giaûi caùc baøi taäp thöïc haønh taâm lyù hoïc – giaùo duïc hoïc cuûa sinh vieân. Töø thöïc teá treân, luaän vaên cuûa chuùng toâi höôùng vaøo vieäc tìm hieåu kyõ naêng giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân, trong ñoù chuùng toâi chuù yù kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng thaät cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc An Giang. 1.2. KHAÙI NIEÄM KYÕ NAÊNG, KYÕ NAÊNG SÖ PHAÏM: 1.2.1. KHAÙI NIEÄM KYÕ NAÊNG: Coù nhieàu taùc giaû trong nöôùc vaø taùc giaû nöôùc ngoaøi ñaõ nghieân cöùu vaø ñöa ra nhöõng quan nieäm khaùc nhau veà kyõ naêng: 10 Taùc giaû A.V. Petrovski cho raèng : Naêng löïc söû duïng caùc döõ kieän, caùc tri thöùc hay khaùi nieäm ñaõ coù, naêng löïc vaän duïng chuùng ñeå phaùt hieän nhöõng thuoäc tính baûn chaát cuûa caùc söï vaät vaø giaûi quyeát thaønh coâng nhöõng nhieäm vuï lyù luaän hay thöïc haønh xaùc ñònh ñöôïc goïi laø kyõ naêng{31, trang149 } Taùc giaû A.G. Covaliov xem kyõ naêng laø phöông thöùc haønh ñoäng thích hôïp vôùi muïc ñích vaø nhöõng ñieàu kieän haønh ñoäng. Coøn keát quaû haønh ñoäng phuï thuoäc chuû yeáu vaøo naêng löïc con ngöôøi, chöù khoâng ñôn giaûn laø cöù naém vöõng caùch thöùc haønh ñoäng thì ñem laïi keát quaû töông öùng. {28} Taùc giaû N.D. Levitov xem xeùt kyõ naêng gaén lieàn vôùi keát quaû haønh ñoäng. Theo oâng, ngöôøi coù kyõ naêng haønh ñoäng laø ngöôøi phaûi naém ñöôïc vaø vaän duïng ñuùng ñaén caùc caùch thöùc haønh ñoäng nhaèm thöïc hieän haønh ñoäng coù keát quaû. OÂng nhaán maïnh, muoán hình thaønh kyõ naêng con ngöôøi vöøa phaûi naém vöõng lyù thuyeát veà haønh ñoäng, vöøa phaûi vaän duïng lyù thuyeát ñoù vaøo thöïc teá.{28} Taùc giaû K.K. Platonov vaø G.G. Golubev cuõng chuù yù ñeán maët keát quaû haønh ñoäng trong kyõ naêng. Theo hoï kyõ naêng laø naêng löïc cuûa con ngöôøi khi thöïc hieän moät coâng vieäc coù keát quaû trong nhöõng ñieàu kieän môùi, trong moät khoaûng thôøi gian töông öùng. Hoï cuõng nhaán maïnh, trong caáu truùc cuûa kyõ naêng khoâng chæ coù tri thöùc, kyõ xaûo maø coøn coù caû tö duy saùng taïo nöõa.{28} Taùc giaû Traàn Troïng Thuûy quan nieäm raèng kyõ naêng laø maët kyõ thuaät cuûa haønh ñoäng, con ngöôøi naém ñöôïc caùch haønh ñoäng töùc laø coù kyõ thuaät haønh ñoäng, coù kyõ naêng.{38} Caùc taùc giaû Ñöùc Minh, Phaïm Coác, Ñoã Thò Xuaân cho raèng kyõ naêng laø caùch vaän duïng tri thöùc vaøo thöïc tieãn, kyõ xaûo laø kyõ naêng ñöôïc cuûng coá vaø töï ñoäng hoùa.{29} 11 Caùc taùc giaû Nguyeãn Quang Uaån, Nguyeãn Aùnh Tuyeát, Ngoâ Coâng Hoaøn, Traàn Quoác Thaønh, Traàn Thò Quoác Minh cuõng quan nieäm kyõ naêng laø moät maët cuûa naêng löïc con ngöôøi thöïc hieän moät coâng vieäc coù keát quaû. {8} Nhö vaäy, moät soá taùc giaû xem xeùt kyõ naêng nghieâng veà maët kyõ thuaät cuûa haønh ñoäng, coi kyõ naêng nhö laø moät phöông tieän thöïc hieän haønh ñoäng phuø hôïp vôùi muïc ñích vaø ñieàu kieän haønh ñoäng maø con ngöôøi ñaõ naém vöõng. Moät soá taùc giaû thì xem xeùt kyõ naêng nghieâng veà maët naêng löïc cuûa con ngöôøi. Hoï coi kyõ naêng laø naêng löïc thöïc hieän moät coâng vieäc coù keát quaû vôùi chaát löôïng caàn thieát trong moät thôøi gian nhaát ñònh, trong ñieàu kieän môùi; coi kyõ naêng laø moät bieåu hieän naêng löïc con ngöôøi chöù khoâng phaûi ñôn thuaàn laø maët kyõ thuaät cuûa haønh ñoäng, hoï chuù yù ñeán keát quaû haønh ñoäng. Treân cô sôû nhöõng quan nieäm veà kyõ naêng cuûa caùc taùc giaû, chuùng toâi quan nieäm raèng kyõ naêng laø naêng löïc vaän duïng nhöõng tri thöùc, nhöõng kinh nghieäm ñaõ coù ñeå thöïc hieän coù keát quaû moät haønh ñoäng naøo ñoù. 1.2.2.KHAÙI NIEÄM KYÕ NAÊNG SÖ PHAÏM : *. Ñònh nghóa kyõ naêng: Trong caùc coâng trình nghieân cöùu veà taâm lyù hoïc – giaùo duïc hoïc, nhieàu taùc giaû ñaõ coi kyõ naêng sö phaïm laø moät thaønh phaàn cuûa naêng löïc sö phaïm. A.V. Peâtrovski cho raèng quaù trình naém vöõng nhöng kyõ naêng kyõ xaûo vaø trong caùc tình huoáng khaùc nhau seõ ñaûm baûo cho vieäc hình thaønh naêng löïc sö phaïm moät caùch coù keát quaû. OÂng cho raèng: ” Söï phaùt trieån nhöõng naêng löïc sö phaïm lieân quan moät caùch höõu cô vôùi vieäc naém vöõng kyõ naêng, kyõ xaûo sö phaïm”. OÂng quan nieäm kyõ naêng sö phaïm nhö laø nhöõng naêng löïc daïy hoïc, thieát keá, tri giaùc, truyeàn ñaït, giao tieáp.{31} Taùc giaû Ñaëng Vuõ Hoaït nhaán maïnh vai troø cuûa vieäc naém vöõng heä thoáng kyõ naêng sö phaïm laø ñieàu kieän ñeå ñaûm baûo hoaït ñoäng sö phaïm coù keát quaû. 12 OÂng cho raèng: “ Moät yeâu caàu coù taàm quan troïng ñaùng keå laø ngöôøi giaùo vieân caàn naém vöõng heä thoáng caùc kyõ naêng ñaûm baûo tieán haønh caùc hoaït ñoäng sö phaïm coù hieäu quaû.”{8} Taùc giaû Nguyeãn Ñình Chænh cho raèng: “ Naêng löïc sö phaïm bao goàm heä thoáng tri thöùc vaø kyõ naêng ngheà nghieäp sö phaïm”. {9, trang 14} Taùc giaû Phaïm Minh Haïc quan nieäm kyõ naêng sö phaïm laø maët hieän thöïc hoùa cuûa naêng löïc sö phaïm cuøng vôùi tri thöùc vaø kyõ xaûo sö phaïm. OÂng cho raèng kyõ naêng sö phaïm khaùc vôùi naêng löïc sö phaïm ôû choã : naêng löïc sö phaïm laø moät thuoäc tính, ñaëc ñieåm cuûa nhaân caùch, coøn kyõ naêng sö phaïm chæ laø nhöõng haønh ñoäng rieâng leû cuûa hoaït ñoäng sö phaïm maø thoâi. {20, trang163} Taùc giaû Nguyeãn Nhö An cho raèng “ Kyõ naêng sö phaïm laø khaû naêng thöïc hieän coù keát quaû moät soá thao taùc hay moät loaït caùc thao taùc phöùc taïp cuûa haønh ñoäng sö phaïm baèng caùch löïa choïn vaø vaän duïng nhöõng tri thöùc, nhöõng caùch thöùc, nhöõng quy trình ñuùng ñaén ”{1} Theo quan nieäm treân coù maáy ñieåm caàn löu yù sau ñaây: - Kyõ naêng sö phaïm laø söï vaän duïng caùc tri thöùc vaø caùc kyõ xaûo ñaõ coù vaøo vieäc giaûi quyeát moät soá hay moät loaït caùc thao taùc phöùc taïp cuûa haønh ñoäng sö phaïm. - Caùch vaän duïng tri thöùc vaøo thöïc tieãn naøy phaûi tieán haønh theo quy trình hôïp lyù vôùi caùch thöùc ñuùng ñaén. Vai troø cuûa söï reøn luyeän laø ñaëc bieät quan troïng. - Trong quaù trình phaùt trieån kyõ naêng coù moät soá thao taùc ñaït ñeán trình ñoä thaønh thuïc, ñöôïc töï ñoäng hoùa trôû thaønh kyõ xaûo. Kyõ xaûo laø loaïi haønh ñoäng ñöôïc luyeän taäp thaønh thuïc, ñöôïc töï ñoäng hoùa, khoâng caàn coù söï kieåm tra tröïc tieáp, thöôøng xuyeân cuûa yù thöùc maø vaãn ñaït keát quaû. 13 Ñöùng veà chaát löôïng maø xeùt thì kyõ xaûo cao hôn, toát hôn trình ñoä kyõ naêng. Ñöùng veà phaïm vi caáu truùc thì kyõ naêng phöùc hôïp thöôøng bao goàm moät soá kyõ naêng boä phaän ban ñaàu vaø moät soá kyõ xaûo nhaát ñònh ñaõ coù. Kyõ naêng sö phaïm laø kyõ naêng coù tính chaát thöù sinh, nhöõng kyõ naêng phöùc taïp trong hoaït ñoäng sö phaïm cuûa ngöôøi thaày giaùo. Töø caùc quan nieäm cuûa caùc taùc giaû veà kyõ naêng sö phaïm, chuùng toâi cho raèng : Kyõ naêng sö phaïm laø söï thöïc hieän coù keát quaû nhöõng haønh ñoäng giaùo duïc vaø daïy hoïc baèng caùch vaän duïng nhöõng tri thöùc sö phaïm, nhöõng kinh nghieäm sö phaïm ñaõ coù ñeå tieán haønh hoaït ñoäng daïy hoïc, giaùo duïc trong nhöõng ñieàu kieän cuï theå. Kyõ naêng sö phaïm theå hieän trình ñoä caùc thao taùc tö duy sö phaïm cuûa giaùo vieân vaø maët kyõ thuaät cuûa haønh ñoäng sö phaïm. *. Phaân loaïi kyõ naêng sö phaïm: Coù nhieàu quan ñieåm khaùc nhau veà phaân loaïi kyõ naêng sö phaïm: A.V. Peâtroâvski chia kyõ naêng sö phaïm thaønh 2 loaïi: - Kyõ naêng sö phaïm chung, bao goàm: Kyõ naêng, kyõ xaûo thoâng tin; kyõ naêng, kyõ xaûo ñoäng vieân; kyõ naêng, kyõ xaûo phaùt trieån; kyõ naêng, kyõ xaûo ñònh höôùng. - Kyõ naêng sö phaïm rieâng, bao goàm: Kyõ naêng xaây döïng keá hoaïch; kyõ naêng toå chöùc caùc hoaït ñoäng giaùo duïc, kyõ naêng giao tieáp; kyõ naêng nghieân cöùu khoa hoïc giaùo duïc.{31} Caùc taùc giaû Ñaëng Vuõ Hoaït, Haø Thò Ñöùc vaø Nguyeãn Nhö An quan nieäm coù 2 loaïi kyõ naêng sö phaïm: Kyõ naêng sö phaïm neàn taûng vaø kyõ naêng sö phaïm chuyeân bieät. 14 - Kyõ naêng sö phaïm neàn taûng bao goàm caùc lôùp kyõ naêng sau : nhoùm kyõ naêng thieát keá, nhoùm kyõ naêng toå chöùc, nhoùm kyõ naêng nhaän thöùc. - Kyõ naêng sö phaïm chuyeân bieät bao goàm caùc kyõ naêng : nhoùm kyõ naêng giaûng daïy; nhoùm kyõ naêng giaùo duïc; nhoùm kyõ naêng nghieân cöùu khoa hoïc; nhoùm kyõ naêng hoaït ñoäng xaõ hoäi; nhoùm kyõ naêng töï hoïc. {2} Taùc giaû Leâ Vaên Hoàng, Leâ Ngoïc Lan cho raèng: Naêng löïc sö phaïm bao goàm caùc nhoùm naêng löïc daïy hoïc, naêng löïc giaùo duïc, naêng löïc toå chöùc hoaït ñoäng sö phaïm. Khi phaân tích caùc nhoùm naêng löïc thaønh phaàn hoï cho raèng naêng löïc sö phaïm ñöôïc bieåu hieän ra baèng kyõ naêng sö phaïm. Cuï theå laø naêng löïc giao tieáp thöôøng ñöôïc bieåu hieän ôû caùc kyõ naêng chính nhö: kyõ naêng ñònh höôùng giao tieáp, kyõ naêng ñònh vò, kyõ naêng ñieàu khieån quaù trình giao tieáp, Kyõ naêng laøm chuû traïng thaùi xuùc caûm cuûa baûn thaân, kyõ naêng söû duïng phöông tieän giao tieáp. {22} Taùc giaû Nguyeãn Sinh Huy vaø Nguyeãn Höõu Duõng khi ñeà caäp ñeán naêng löïc sö phaïm cuûa ngöôøi giaùo vieân thì cho raèng naêng löïc sö phaïm cuûa ngöôøi giaùo vieân laø toång hôïp cuûa moät heä thoáng kieán thöùc vaø kyõ naêng khaù ña daïng vaø phöùc taïp. Theo caùc taùc giaû naøy thì heä thoáng kyõ naêng sö phaïm bao goàm: nhoùm kyõ naêng thieát keá; nhoùm kyõ naêng thieát laäp moái quan heä thuaän lôïi vôùi hoïc sinh; nhoùm kyõ naêng trieån khai hoaït ñoäng daïy hoïc vaø giaùo duïc; nhoùm kyõ naêng nhaän thöùc vaø nghieân cöùu khoa hoïc; nhoùm kyõ naêng hoaït ñoäng xaõ hoäi; nhoùm kyõ naêng töï hoïc. Hoï cho raèng vieäc phaân loaïi heä thoáng nhöõng kyõ naêng sö phaïm thaønh caùc nhoùm kyõ naêng mang tính töông ñoái. Heä thoáng caùc tri thöùc vaø heä thoáng caùc kyõ naêng toå hôïp laïi thaønh naêng löïc sö phaïm cuûa ngöôøi giaùo vieân. {16},{23} Taùc giaû Haø Nhaät Thaêng vaø Leâ Tieán Huøng khi neâu leân nhöõng phaåm chaát vaø naêng löïc cuûa ngöôøi giaùo vieân chuû nhieäm lôùp ñaõ coi kyõ naêng sö phaïm vaø 15 naêng löïc laø nhöõng thaønh phaàn nhö nhau trong caáu truùc cuûa naêng löïc sö phaïm. Chaúng haïn, nhöõng kyõ naêng sö phaïm caàn thieát bao goàm: kyõ naêng tieáp caän ñoái töôïng vaø ñoái xöû caù bieät; naêng löïc chaån ñoaùn veà ñoái töôïng, coâng vieäc, hieäu quaû cuûa giao tieáp, hoaït ñoäng giaùo duïc; naêng löïc caûm hoùa, thuyeát phuïc, xaây döïng uy tín vò trí giaùo vieân chuû nhieäm trong coâng taùc giaùo duïc; kyõ naêng bieåu loä vaø kieàm cheá chuû ñònh, tình caûm khi caàn thieát ôû nhöõng hoaøn caûnh khaùc nhau; naêng löïc toå chöùc hoaït ñoäng giaùo duïc; naêng löïc söû duïng ngoân ngöõ, giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm baèng tri thöùc, ngheä thuaät öùng xöû. {35} Nhö vaäy vieäc phaân loaïi heä thoáng kyõ naêng sö phaïm coù hai quan nieäm : - Moät laø, caên cöù vaøo chöùc naêng coâng taùc cuûa giaùo vieân ñeå neâu leân heä thoáng kyõ naêng sö phaïm goàm hai nhoùm, nhoùm kyõ naêng neàn taûng vaø nhoùm kyõ naêng chuyeân bieät. Hai nhoùm naøy coù quan heä chaët cheõ vôùi nhau, nhoùm kyõ naêng cô baûn laøm neàn taûng ñeå nhoùm kyõ naêng chuyeân bieät phaùt trieån. - Hai laø, coi kyõ naêng sö phaïm nhö moät thaønh phaàn cuûa naêng löïc sö phaïm nhö : naêng löïc daïy hoïc, naêng löïc giaùo duïc, naêng löïc giao tieáp, naêng löïc chaån ñoaùn… Chuùng toâi nghó raèng kyõ naêng sö phaïm laø moät thaønh phaàn, maët bieåu hieän cuûa naêng löïc sö phaïm ñoàng thôøi noù coøn mang yeáu toá kyõ thuaät vaø thao taùc. Bôûi vì naêng löïc sö phaïm ñöôïc boäc loä ra beân ngoaøi thoâng qua haønh ñoäng giaùo duïc vaø daïy hoïc, nhöõng haønh ñoäng ñoù coù ñaït ñöôïc keát quaû cao hay khoâng phuï thuoäc vaøo vieäc giaùo vieân tieán haønh nhöõng haønh ñoäng ñoù nhö theá naøo, coù ñuùng kyõ thuaät hay khoâng? Töø ñoù chuùng toâi taùn thaønh vieäc phaân loaïi kyõ naêng sö phaïm thaønh hai nhoùm : nhoùm kyõ naêng neàn taûng bao goàm kyõ naêng giao tieáp, kyõ naêng nhaän thöùc, kyõ naêng döï kieán thieát keá, kyõ naêng toå chöùc sö phaïm; nhoùm kyõ naêng chuyeân bieät bao goàm kyõ naêng daïy hoïc, kyõ naêng giaùo duïc, kyõ naêng nghieân cöùu 16 hoïc sinh, kyõ naêng töï hoïc, kyõ naêng hoaït ñoäng xaõ hoäi. Hai nhoùm kyõ naêng naøy coù moái quan heä._. chaët cheõ vôùi nhau, hoã trôï cho nhau. 1.3. KHAÙI NIEÄM TÌNH HUOÁNG SÖ PHAÏM, KYÕ NAÊNG GIAÛI QUYEÁT TÌNH HUOÁNG SÖ PHAÏM: 1.3.1. KHAÙI NIEÄM TÌNH HUOÁNG SÖ PHAÏM: *. Khaùi nieäm tình huoáng coù vaán ñeà : Hieän nay trong nhieàu taøi lieäu taâm lyù hoïc vaø giaùo duïc hoïc, caùc taùc giaû ñaõ ñöa ra nhieàu ñònh nghóa veà tình huoáng coù vaán ñeà. Theo taùc giaû A.M. Machiuskin: “ Tình huoáng coù vaán ñeà taïo neân ñaëc thuø taùc ñoäng qua laïi giöõa chuû theå vaø khaùch theå. Noù bieåu hieän tröôùc tieân ñaëc tính traïng thaùi taâm lyù nhaát ñònh cuûa chuû theå trong quaù trình thöïc hieän baøi taäp naøo ñoù, ñoøi hoûi khaùm phaù lónh vöïc tri thöùc môùi veà ñoái töôïng, veà nhöõng phöông tieän hoaëc caùc ñieàu kieän thöïc hieän haønh ñoäng”.{26} Theo I. Ia. Lecne : “ Tình huoáng coù vaán ñeà laø moät khoù khaên ñöôïc chuû theå yù thöùc roõ raøng hay mô hoà, maø muoán khaéc phuïc thì phaûi tìm toøi nhöõng tri thöùc môùi, nhöõng phöông thöùc haønh ñoäng môùi ”.{24, trang 25} A.V. Peâtrovski ñònh nghóa : “ tình huoáng coù vaán ñeà laø tình huoáng ñaëc tröng bôûi traïng thaùi taâm lyù xaùc ñònh cuûa con ngöôøi, noù kích thích tö duy tröôùc khi con ngöôøi naûy sinh nhöõng muïc ñích vaø nhöõng ñieàu kieän hoaït ñoäng môùi, trong ñoù nhöõng phöông tieän vaø phöông thöùc hoaït ñoäng tröôùc ñaây maëc duø laø caàn nhöng chöa ñuû ñeå ñaït muïc ñích môùi ”. {31} Theo caùc taùc giaû, tình huoáng coù vaán ñeà ñöa con ngöôøi vaøo traïng thaùi hoaøi nghi, thaéc maéc caàn phaûi giaûi quyeát moät vaán ñeà nhöng chöa bieát roõ laø vaán ñeà gì? Ñoù laø cô sôû ñeå naûy sinh nhaän thöùc. Tuy nhieân khoâng neân quan nieäm tình huoáng coù vaán ñeà chæ laø moät traïng thaùi taâm lyù, bôûi vì nhö vaäy môùi noùi leân ñöôïc quan nieäm cuûa chuû theå vôùi chính nhieäm vuï nhaän thöùc. Thöïc teá tình 17 huoáng coù vaán ñeà naûy sinh töø theá giôùi khaùch quan trong hoaït ñoäng cuûa chuû theå, do ñoù caàn phaûi xem xeùt tình huoáng coù vaán ñeà trong moái quan heä cuûa chuû theå vôiù hieän thöïc khaùch quan. Khi naûy sinh maâu thuaãn nhaän thöùc, chuû theå yù thöùc ñöôïc maâu thuaãn ñoù, coù nhöõng phöông thöùc giaûi quyeát töông öùng nhöng khoâng coù voán tri thöùc ban ñaàu töông öùng thì tình huoáng coù vaán ñeà chöa ñuû kích thích tö duy hoaït ñoäng. Do ñoù muoán tình huoáng coù vaán ñeà kích thích tö duy hoaït ñoäng thì chuû theå phaûi coù ñaày ñuû voán tri thöùc, kinh nghieäm, kyõ naêng giaûi quyeát vaán ñeà. I. Ia. Lecne cho raèng: “ Muoán tình huoáng coù vaán ñeà hoaøn thaønh ñöôïc chöùc naêng cuûa noù laø kích thích tö duy, thì noù phaûi ñöôïc chuû theå tieáp nhaän ñeå giaûi quyeát. Tình hình naøy seõ xaûy ra neáu chuû theå saün coù nhöõng tri thöùc ban ñaàu naøo ñaáy ñaùp öùng noäi dung cuï theå cuûa tình huoáng, saün saøng coù nhöõng phöông tieän trí oùc ñeå “ xöû söï ” vôùi noäi dung cuï theå ñoù. Trong tröôøng hôïp naøy tình huoáng coù vaán ñeà trôû thaønh moät vaán ñeà. Vaán ñeà laø moät tình huoáng coù vaán ñeà ñöôïc chuû theå tieáp nhaän ñeå giaûi quyeát döïa treân caùc phöông tieän ( tri thöùc, kyõ naêng, kinh nghieäm tìm toøi ) saün coù cuûa mình ”.{24} Nhieàu taùc giaû Vieät Nam ñaõ coù nhöõng coâng trình nghieân cöùu vaán ñeà naøy : Taùc giaû Nguyeãn Ngoïc Quang trong “ Lyù luaän daïy hoïc hoùa hoïc ” ñaõ ñònh nghóa “ tình huoáng coù vaán ñeà laø tình huoáng maø khi ñoù maâu thuaãn khaùch quan cuûa baøi toaùn nhaän thöùc ñöôïc hoïc sinh chaáp nhaän nhö moät vaán ñeà hoïc taäp maø hoï caàn vaø coù theå giaûi quyeát ñöôïc ”.{32} Taùc giaû Nguyeãn Quang Uaån cuøng taäp theå caùc taùc giaû nhö Traàn Höõu Luyeán, Traàn Quoác Thaønh trong giaùo trình taâm lyù hoïc ñaïi cöông ñaõ cho raèng tình huoáng coù vaán ñeà ( töùc hoaøn caûnh coù vaán ñeà) coù chöùa ñöïng moät muïc ñích môùi, vaán ñeà môùi, caùch thöùc giaûi quyeát môùi maø nhöõng phöông tieän, phöông phaùp hoaït ñoäng cuõ maëc duø vaãn coøn caàn thieát nhöng khoâng coøn ñuû söùc ñeå giaûi quyeát vaán ñeà môùi ñoù, ñeå ñaït muïc ñích môùi ñoù.{46} 18 Taùc giaû Nguyeãn Ngoïc Baûo trong giaùo trình “ Phaùt trieån tính tích cöïc, tính töï löïc cuûa hoïc sinh trong quaù trình daïy hoïc” ñaõ quan nieäm tình huoáng coù vaán ñeà laø moät khoù khaên trí tueä xuaát hieän khi con ngöôøi ñöùng tröôùc moät vaán ñeà maø vieäc giaûi quyeát vaán ñeà ñoù khoâng theå baèng nhöõng caùch thöùc coù saün, chuû theå phaûi tìm toøi caùch giaûi quyeát môùi khi traû lôøi caâu hoûi vaán ñeà laø gì? Theo taùc giaû vaán ñeà ñöôïc xem xeùt theo phaïm truø taâm lyù hoïc laø “ söï phaûn aùnh maâu thuaãn trong quaù trình nhaän thöùc khaùch theå bôûi chuû theå, nghóa laø maâu thuaãn trong tö duy ”.{5} Theo taùc giaû Ñaëng Vuõ Hoaït vaø Phan Troïng Luaän: “ Tình huoáng coù vaán ñeà laø tình huoáng trong ñoù chuû theå nhaän thöùc coù traïng thaùi taâm lyù ñaëc bieät : caûm thaáy caùi “khoù” trong nhaän thöùc hay noùi caùch khaùc coù maâu thuaãn nhaän thöùc giöõa caùi ñaõ bieát vaø caùi chöa bieát, ñoàng thôøi chuû theå coù mong muoán giaûi quyeát maâu thuaãn baèng caùch huy ñoäng nhöõng caùi ñaõ bieát, taïo ra phöông thöùc haønh ñoäng môùi ñeå ñaït ñöôïc hieåu bieát môùi ”.{30} Töø nhöõng quan nieäm veà tình huoáng coù vaán ñeà cuûa caùc taùc giaû, chuùng toâi cho raèng: tình huoáng coù vaán ñeà laø toaøn boä nhöõng söï vieäc, hieän töôïng naûy sinh trong chính hoaït ñoäng, gaây khoù khaên cho chuû theå thöïc hieän muïc ñích hoaït ñoäng, noù chöùa ñöïng nhöõng maâu thuaãn buoäc chuû theå phaûi suy nghó vaø tìm toøi caùch giaûi quyeát. Tình huoáng coù vaán ñeà chæ kích thích tö duy hoaït ñoäng khi coù ñuû caùc ñieàu kieän sau: - Tình huoáng coù vaán ñeà chöùa ñöïng maâu thuaãn vaø chuû theå nhaän thöùc ñöôïc maâu thuaãn ñoù. - Chuû theå coù nhu caàu giaûi quyeát tình huoáng ñoù. - Chuû theå phaûi coù tri thöùc, phöông thöùc haønh ñoäng caàn thieát ñeå giaûi quyeát tình huoáng ñoù. *. Tình huoáng sö phaïm : 19 Töø vieäc nghieân cöùu tình huoáng coù vaán ñeà trong tö duy, caùc taùc giaû ñaõ vaän duïng vaøo trong caùc lónh vöïc hoaït ñoäng ngheà nghieäp khaùc nhau nhö : caùc tình huoáng trong saûn xuaát, caùc tình huoáng trong quaûn trò kinh doanh, caùc tình huoáng trong quaân söï, caùc tình huoáng trong giao tieáp, caùc tình huoáng trong quaûn lyù… Cuõng xuaát phaùt töø quan nieäm tình huoáng coù vaán ñeà trong tö duy treân, chuùng toâi cho raèng nhöõng tình huoáng coù vaán ñeà naûy sinh trong hoaït ñoäng sö phaïm laø nhöõng tình huoáng sö phaïm. Cuï theå laø tình huoáng sö phaïm laø toaøn boä nhöõng söï vieäc, hieän töôïng, söï kieän baát ngôø, nhöõng nghòch lyù naûy sinh trong quaù trình sö phaïm ñoøi hoûi taäp theå hay caù nhaân nhaø sö phaïm phaûi suy nghó tìm kieám söû duïng caùc phöông tieän, caùch thöùc môùi ñeå giaûi quyeát chuùng moät caùch toái öu. Ñieàu kieän ñeå coù ñöôïc tình huoáng sö phaïm laø : - Taäp theå sö phaïm vaø caù nhaân nhaø sö phaïm phaûi nhaän thöùc ñöôïc nhöõng khoù khaên (maâu thuaãn nhaän thöùc) chöùa ñöïng trong tình huoáng ñoù. - Taäp theå sö phaïm vaø caù nhaân nhaø sö phaïm thaáy caàn thieát phaûi tìm toøi caùch xöû lyù tình huoáng ñoù. - Taäp theå sö phaïm vaø caù nhaân nhaø sö phaïm phaûi coù nhöõng tri thöùc sö phaïm ñaùp öùng noäi dung cuï theå cuûa tình huoáng, coù heä thoáng kyõ naêng sö phaïm, kinh nghieäm sö phaïm töông öùng laøm phöông tieän xöû lyù tình huoáng ñoù. *. Phaân loaïi tình huoáng sö phaïm : Trong caùc taøi lieäu lyù luaän daïy hoïc, ngöôøi ta phaân loaïi tình huoáng sö phaïm caên cöù vaøo caùc tieâu chuaån sau ñaây : - Caên cöù vaøo ñòa ñieåm naûy sinh vaø dieãn bieán cuûa tình huoáng maø chia ra caùc tình huoáng ôû tröôøng phoå thoâng, ôû trong nhöõng toå chöùc chính trò xaõ hoäi, trong caùc cô quan giaùo duïc ngoaøi nhaø tröôøng, trong gia ñình… 20 - Caên cöù vaøo baûn chaát quaù trình giaùo duïc coù tình huoáng giaùo duïc, tình huoáng daïy hoïc. - Caên cöù vaøo moái quan heä giöõa chuû theå vaø khaùch theå trong quaù trình giaùo duïc coù caùc loaïi tình huoáng : tình huoáng naûy sinh trong quan heä giöõa giaùo vieân vôùi hoïc sinh, giöõa thaày giaùo vôùi lôùp hoïc, giöõa ngöôøi phuï traùch vôùi ñoäi vieân, giöõa cha meï vôùi con caùi, giöõa caùc caù theå trong quaù trình giaùo duïc. - Caên cöù vaøo vieãn caûnh giaùo duïc coù tình huoáng chieán löôïc, tình huoáng chieán thuaät… - Döïa treân cô sôû hoaït ñoäng sö phaïm nhö hoaït ñoäng thoâng tin, hoaït ñoäng döï ñoaùn, thieát keá, giao tieáp, sang taïo, toå chöùc, quaûn lyù… coù nhöõng kieåu loaïi tình huoáng sö phaïm nhö sau : + Caùc tình huoáng coù vaán ñeà naûy sinh trong quaù trình thoâng tin veà caùc söï vieäc, trong vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn cuûa quaù trình sö phaïm. + Caùc tình huoáng coù vaán ñeà naûy sinh trong hoaït ñoäng döï ñoaùn cuûa ngöôøi giaùo vieân. + Caùc tình huoáng coù vaán ñeà naûy sinh trong hoaït ñoäng thieát keá saùng taïo cuûa nhaø sö phaïm. + Caùc tình huoáng coù vaán ñeà naûy sinh trong hoaït ñoäng giao tieáp cuûa giaùo vieân. + Caùc tình huoáng coù vaán ñeà naûy sinh trong coâng taùc toå chöùc cuûa ngöôøi giaùo vieân. + Caùc tình huoáng coù vaán ñeà naûy sinh trong hoaït ñoäng tieáp nhaän cuûa giaùo vieân, trong phaân tích ñaùnh giaù coâng vieäc cuûa mình vaø tieáp thu nhöõng tö töôûng giaùo duïc môùi. Treân cô sôû caùc caùch phaân loaïi treân, chuùng toâi höôùng ñeán caùch phaân loaïi tình huoáng sö phaïm sau ñaây: 21 - Caên cöù vaøo khoâng gian vaø thôøi gian dieãn ra tình huoáng sö phaïm coù theå chia ra caùc loaïi tình huoáng sau: + Tình huoáng sö phaïm dieãn ra trong caùc hoaït ñoäng daïy hoïc – giaùo duïc trong nhaø tröôøng. + Tình huoáng sö phaïm dieãn ra trong caùc hoaït ñoäng daïy hoïc – giaùo duïc ôû ngoaøi nhaø tröôøng. - Caên cöù vaøo muïc ñích cuûa hoaït ñoäng sö phaïm maø ôû ñoù naûy sinh tình huoáng sö phaïm coù theå chia ra thaønh caùc loaïi tình huoáng sau: + Tình huoáng sö phaïm naûy sinh trong quaù trình lónh hoäi tri thöùc, kyõ naêng, kyõ xaûo cuûa hoïc sinh. + Tình huoáng sö phaïm naûy sinh trong quaù trình giaùo duïc ñaïo ñöùc cho hoïc sinh. + Tình huoáng sö phaïm naûy sinh trong quaù trình thöïc haønh. + Tình huoáng sö phaïm naûy sinh trong quaù trình giao tieáp giöõa giaùo vieân – hoïc sinh, giöõa giaùo vieân – cha meï hoïc sinh, giöõa hoïc sinh – hoïc sinh. - Caên cöù vaøo tính chaát cuûa maâu thuaãn nhaän thöùc coù trong tình huoáng coù theå chia thaønh caùc loaïi tình huoáng sau: + Tình huoáng sö phaïm bình thöôøng, hay gaëp trong hoaït ñoäng giaùo duïc haèng ngaøy, nhaø sö phaïm ñaõ coù ít nhieàu kinh nghieäm giaûi quyeát chuùng. + Tình huoáng sö phaïm khoâng bình thöôøng, ñoät xuaát, môùi laï, nhaø sö phaïm chöa coù kinh nghieäm giaûi quyeát loaïi tình huoáng naøy, maâu thuaãn caêng thaúng coù söï ñuïng chaïm ñeán uy tín, phaåm chaát cuûa caùc ñoái töôïng trong tình huoáng. - Caên cöù vaøo nhöõng nguyeân nhaân gaây neân tình huoáng sö phaïm coù theå chia thaønh caùc loaïi tình huoáng sau: + Tình huoáng sö phaïm naûy sinh do sai soùt cuûa giaùo vieân trong hoaït ñoäng sö phaïm nhö giaûng baøi sai, haønh vi sai, thieáu traùch nhieäm, chuû quan… 22 + Tình huoáng sö phaïm naûy sinh do ñoái töôïng daïy hoïc - giaùo duïc gaây neân nhö phaûn öùng, tranh luaän vôùi giaùo vieân, oùc hoaøi nghi khoa hoïc, söï hieåu laàm, hoïc taäp tu döôõng keùm, haønh vi leäch laïc… 1.3.2. KYÕ NAÊNG GIAÛI QUYEÁT TÌNH HUOÁNG SÖ PHAÏM: *. Khaùi nieäm : Treân cô sôû nghieân cöùu veà kyõ naêng vaø kyõ naêng sö phaïm, ñaõ coù nhieàu taùc giaû ñeà caäp ñeán kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm. I. V. Xtrakhoâp cho raèng: “ Caùi chuû yeáu trong söï kheùo leùo ñoái xöû sö phaïm laø kyõ naêng tìm ra nhöõng phöông thöùc taùc ñoäng ñeán hoïc sinh moät caùch hieäu quaû nhaát, laø söï caân nhaéc ñuùng ñaén nhöõng nhieäm vuï sö phaïm cuï theå phuø hôïp vôùi nhöõng ñaëc ñieåm vaø khaû naêng cuûa caù nhaân cuõng nhö taäp theå hoïc sinh trong töøng tình huoáng sö phaïm cuï theå ”.{22} Trong cuoán “ Taâm lyù hoïc löùa tuoåi vaø taâm lyù hoïc sö phaïm” taùc giaû A.V.Peâtrovski coi söï kheùo leùo ñoái xöû veà maët sö phaïm laø moät thaønh phaàn cuûa naêng löïc giao tieáp. {31} Nguyeãn Nhö An khi phaân loaïi kyõ naêng sö phaïm ñaõ xem xeùt kyõ naêng xöû lyù tình huoáng sö phaïm laø moät kyõ naêng thaønh phaàn cuûa kyõ naêng leân lôùp. {1} Nguyeãn Ñình Chænh “ Trong baøi taäp thöïc haønh giaùo duïc hoïc” ñaõ cho raèng tìm moät lôøi giaûi hôïp lyù ñoái vôùi baøi taäp tình huoáng sö phaïm laø moät keát hôïp coù cô sôû giöõa lyù luaän giaùo duïc hoïc vôùi voán kinh nghieäm soáng, tö duy sö phaïm cuûa giaùo vieân. {11} Trong cuoán “ Taâm lyù hoïc” duøng cho Cao ñaúng sö phaïm, caùc taùc giaû ñaõ cho raèng söï kheùo leùo sö phaïm nhö laø naêng löïc tìm ra bieän phaùp taùc ñoäng vaøo hoïc sinh moät caùch hieäu quaû nhaát, ôû vieäc keát hôïp ñuùng ñaén söï toân trong vaø tính yeâu caàu cao 23 ñoái vôùi hoïc sinh, ôû söï tìm ra caùch giaûi quyeát moät caùch toái öu caùc tình huoáng giaùo duïc – daïy hoïc. {20} Töø caùc quan nieäm treân, chuùng toâi cho raèng kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm laø vieäc vaän duïng nhöõng tri thöùc sö phaïm ( taâm lyù hoïc, giaùo duïc hoïc, giao tieáp sö phaïm…), nhöõng kinh nghieäm sö phaïm, nhöõng kinh nghieäm öùng xöû ñeå giaûi quyeát moät caùch hôïp lyù tình huoáng sö phaïm naûy sinh trong quaù trình daïy hoïc vaø giaùo duïc. Vieäc giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm laø quaù trình tö duy tích cöïc, saùng taïo vaø meàm deûo. Nhaø sö phaïm phaûi tieán haønh caùc thao taùc tö duy sö phaïm ñeå phaân tích caùc tình huoáng, xaùc ñònh caùc caùch thöùc giaûi quyeát hôïp lyù vaø giaûi thích cô sôû khoa hoïc cuûa caùch giaûi quyeát ñoù. Baûn chaát cuûa tình huoáng sö phaïm coù vaán ñeà laø nhöõng maâu thuaãn giöõa moät beân laø muïc ñích, muïc tieâu, nhieäm vuï giaùo duïc, caùc yeâu caàu cuûa vieäc giaùo duïc nhaân caùch vôùi moät beân laø trình ñoä hieän coù cuûa hoïc sinh, nhöõng ñieàu kieän ñeå tieán haønh daïy hoïc vaø giaùo duïc. Do ñoù, vieäc giaûi quyeát caùc maâu thuaãn treân moät caùch hôïp lyù, toái öu ñaõ ñaûm baûo caùc yeâu caàu cuûa lyù luaän daïy hoïc vaø lyù luaän giaùo duïc. Caùc tình huoáng sö phaïm maø chuùng toâi löïa choïn cho sinh vieân xöû lyù ñeå qua ñoù khaûo saùt kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân cuõng coù baûn chaát töông töï ( phuï luïc) *. Quy trình giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm : Tính hieäu quaû vaø hôïp lyù cuûa vieäc xöû lyù caùc tình huoáng sö phaïm phuï thuoäc vaøo khaû naêng phaân tích tình huoáng vaø naém ñöôïc quy trình xöû lyù tình huoáng. Taùc giaû Nguyeãn Nhö An cho raèng: “ Quy trình reøn kyõ naêng laø moät quaù trình reøn luyeän kyõ naêng, laø moät taäp hôïp caùc giai ñoaïn caùc böôùc, caùc thao taùc Vaø haønh vi ñöôïc saép xeáp theo moät trình töï hôïp lyù, chaët cheõ nhaèm hình thaønh moät kyõ naêng nhaát ñònh ” {1} 24 Taùc giaû Nguyeãn Aùnh Tuyeát cho ra raèng moãi khi gaëp moät tình huoáng chuùng ta caàn: - Xem xeùt caån thaän tình huoáng xaûy ra nhö theá naøo, ñaëc bieät laø caàn phaân tích dieãn bieán taâm lyù cuûa treû trong tình huoáng ñoù. - Tìm nhöõng nguyeân nhaân tröïc tieáp hoaëc saâu xa ñaõ gaây ra tình huoáng : coù theå laø nguyeân nhaân khaùch quan töø hoaøn caûnh sinh hoaït hay töø phía ngöôøi lôùn, cuõng coù khi töø baûn thaân moãi ñöùa treû. - Bình tónh khoâng voäi vaõ, coá gaéng suy nghó tìm ra caùc giaûi phaùp toái öu sao cho phuø hôïp vôùi ñieàu kieän soáng, vôùi khaû naêng vaø tính neát cuûa töøng ñöùa treû.{45} Thöïc chaát cuûa nhöõng yeâu caàu treân chính laø quy trình phaân tích tình huoáng ñeå giaûi quyeát chuùng. Moät soá taùc giaû ñaõ öùng duïng phöông phaùp phaân tích tình huoáng vaøo vieäc giaûi quyeát caùc baøi taäp thöïc haønh taâm lyù hoïc, giaùo duïc hoïc. Nguyeãn Ñình Chænh ñaõ ñöa ra trình töï giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm döïa teân loâgic giaûi nhöõng baøi toaùn cuûa nhaø toaùn hoïc – giaùo duïc hoïc Myõ G. Polia, theo trình töï sau : - Neâu leân nhöõng döõ kieän ñaõ cho trong tình huoáng sö phaïm vaø xaùc ñònh nhöõng döõ kieän quan troïng. - Bieåu ñaït vaán ñeà phaûi giaûi quyeát. - Ñeà ra giaû thuyeát. - Chöùng minh giaû thuyeát. - Döï kieán nhöõng con ñöôøng vaø bieän phaùp giaùo duïc. - Neâu leân nhöõng kinh nghieäm giaùo duïc.{11, trang 9,10} Töø nhöõng nhöõng yù kieán treân, chuùng toâi thoáng nhaát vôùi quan nieäm cuûa moät soá taùc giaû ñaõ ñeà xuaát quy trình xöû lyù tình huoáng sö phaïm bao goàm caùc böôùc: Böôùc 1: Bieåu ñaït vaán ñeà caàn giaûi quyeát. 25 Thöïc chaát cuûa böôùc naøy laø nhaø sö phaïm phaûi nhaän thöùc roõ maâu thuaãn chöùa ñöïng trong tình huoáng sö phaïm, yù thöùc ñöôïc phaûi giaûi quyeát vaán ñeà gì ôû trong tình huoáng ñoù, giaûi quyeát theo höôùng naøo. Böôùc 2: Neâu taát caû caùc caùch giaûi quyeát tình huoáng ñoù. Ñaây laø böôùc ñeà ra nhöõng giaû thuyeát treân cô sôû vaán ñeà caàn giaûi quyeát ñaõ ñöôïc yù thöùc roõ raøng vaø bieåu ñaït baèng ngoân ngöõ. ÔÛ böôùc naøy, oùc töôûng töôïng sö phaïm vaø khaû naêng linh hoaït cuûa trí tueä ñöôïc phaùt huy, nhaø sö phaïm coù theå hình dung ra taát caû caùc caùch giaûi quyeát coù theå coù, keå caû nhöõng caùch giaûi quyeát ñöôïc coi laø thieáu tính sö phaïm. Trong khi hình dung taát caû caùc caùch giaûi quyeát, caùch giaûi quyeát hôïp lí nhaát cuøng vôùi caùc lyù do baûo veä cho caùch xöû lyù naøy ñaõ loä ra. Böôùc 3: Choïn caùch giaûi quyeát hay nhaát vaø giaûi thích cô sôû khoa hoïc cuûa caùch giaûi quyeát ñoù. Khaâu naøy ñoøi hoûi sinh vieân bieát lieân töôûng caùc tri thöùc sö phaïm, kinh nghieäm vaø kyõ naêng sö phaïm ñaõ coù vôùi caùch giaûi quyeát ñaõ löïa choïn ñeå giaûi thích cô sôû khoa hoïc cuûa caùch giaûi quyeát ñoù, kieåm tra tính ñuùng ñaén, tính khoa hoïc cuûa caùch giaûi quyeát tình huoáng, coù theå ñieàu chænh xaây döïng giaû thuyeát môùi. Böôùc 4: Ruùt kinh nghieäm giaùo duïc. Döïa treân laäp luaän ñaõ trình baøy ôû treân ñeå ñeà ra nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm baèng caùc quy taéc, caùc nguyeân taéc giaùo duïc tieân tieán, neâu leân nhöõng nguyeân taéc giaûi quyeát khaùi quaùt nhaát, aùp duïng giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm töông töï. Vieäc löïa choïn quy trình reøn luyeän kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cho sinh vieân theo 4 böôùc nhö treân, trong thöïc teá dieãn ra thuaän lôïi veà vieäc toå chöùc thöïc hieän vaø phuø hôïp vôùi trình ñoä hieän coù cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc An Giang. *. Ñieàu kieän ñeå reøn luyeän kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cho sinh vieân : 26 Vieäc hình thaønh kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm ñöôïc tieán haønh theo dieãn tieán cuûa quaù trình hình thaønh kyõ naêng noùi chung. Quaù trình hình thaønh kyõ naêng noùi chung dieãn ra theo 3 giai ñoaïn sau ñaây: Moät laø, nhaän thöùc ñaày ñuû veà muïc ñích, caùch thöùc, ñieàu kieän hoaït ñoäng. Hai laø, quan saùt maãu vaø laøm thöû theo maãu. Ba laø, luyeän taäp theo ñuùng maãu, theo caùc ñieàu kieän cuûa haønh ñoäng ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích. Nhö vaäy, vieäc reøn kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuõng tuaân theo caùc giai ñoaïn treân. Nhöng khi trieån khai reøn luyeän ôû töøng giai ñoaïn cuûa quaù trình hình thaønh kyõ naêng neâu treân thì ôû moãi giai ñoaïn, sinh vieân phaûi giaûi quyeát theo trình töï 4 böôùc cuûa quaù trình giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm ( xem baûng caùc giai ñoaïn vaø caùc böôùc hình thaønh kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm) 27 Baûng 1: CAÙC GIAI ÑOAÏN VAØ CAÙC BÖÔÙC HÌNH THAØNH KYÕ NAÊNG GIAÛI QUYEÁT TÌNH HUOÁNG SÖ PHAÏM Caùc giai ñoaïn hình thaønh kyõ naêng noùi chung Quy trình giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm vaø hoaït ñoäng toå chöùc reøn luyeän kyõ naêng naøy cuûa giaûng vieân Haønh ñoäng cuûa sinh vieân Giai ñoaïn 1: Nhaän thöùc ñaày ñuû veà muïc ñích caùch thöùc ñieàu kieän hoaït ñoäng Böôùc 1: Nhaän ñònh xem baøi taäp thuoäc loaïi naøo, phaân tích xaùc ñònh döõ kieän chính, tìm ra caùc yeâu caàu giaûi quyeát, ñònh höôùng caùch giaûi, bieåu ñaït vaán ñeà caàn giaûi quyeát. Böôùc 2: Neâu taát caû caùc caùch giaûi quyeát Böôùc 3: Choïn moät caùch giaûi quyeát hôïp lyù, trình baøy laäp luaän giaûi thích cô sôû khoa hoïc cuûa caùch giaûi quyeát, neâu keát quaû cuï theå Böôùc 4: Ruùt ra nhaän xeùt khaùi quaùt veà höôùng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm töông töï. Sinh vieân nghe ghi cheùp trao ñoåi veà yù nghóa vaø caùch thöùc thöïc hieän caùc böôùc trong quy trình treân. Giai ñoaïn 2: Quan saùt maãu vaø laøm thöû theo maãu. Choïn moät tình huoáng daïy hoïc töông töï giaûi vaø höôùng daãn tæ mæ caùch laøm töøng böôùc cuûa quy trình treân, neâu leân nhöõng nguyeân taéc caên baûn nhaát cuûa taâm lí hoïc -giaùo duïc hoïc laøm cô sôû ñeå giaûi quyeát tình huoáng vaø giaûi thích. Nghe, ghi cheùp, trao ñoåi, tröïc tieáp giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm do giaùo vieân ñöa ra ñeå naém ñöôïc caùc haønh ñoäng maãu döôùi söï höôùng daãn cuûa giaùo vieân; giaùo vieân giaûi quyeát caùc baøi taäp thöïc haønh theo ñuùng maãu. 28 Giai ñoaïn 3: Luyeän taäp theo maãu, theo caùc ñieàu kieän cuûa haønh ñoäng ñeå ñaït muïc ñích Chöõa caùc tình huoáng sö phaïm maø sinh vieân ñaõ giaûi quyeát ôû giai ñoaïn laøm thöû treân. Phaân tích nhöõng sai soùt vaø haïn cheá thöôøng gaëp trong baøi thöïc nghieäm cuûa sinh vieân. Chuù yù giaûi quyeát nhöõng böôùc maø sinh vieân gaëp khoù khaên nhaát. Tieáp tuïc yeâu caàu sinh vieân giaûi quyeát tieáp caùc baøi taäp tình huoáng coøn laïi. Nghe, ghi cheùp, tham gia giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm vôùi giaùo vieân. Tieáp tuïc giaûi quyeát baøi taäp tình huoáng. Töø söï phaân tích treân coù theå neâu caùc ñieàu kieän ñeå reøn kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cho sinh vieân nhö sau: 1. Cung caáp ñaày ñuû, coù heä thoáng nhöõng tri thöùc taâm lí hoïc, giaùo duïc hoïc ñeå sinh vieân naém ñöôïc nhöõng ñaëc ñieåm taâm lí, quy luaät taâm lí nguyeân taéc vaø phöông phaùp öùng xöû giao tieáp theo ñuùng yeâu caàu cuûa giaùo duïc vaø daïy hoïc. 2. Sinh vieân phaûi naém ñöôïc quy trình giaûi quyeát moät tình huoáng sö phaïm caû veà maët lyù thuyeát, caû veà maët kyõ thuaät thao taùc. 3. Sinh vieân phaûi ñöôïc reøn luyeän ñaày ñuû theo quy trình moät caùch nhaát quaùn vaø lieân tuïc, thöôøng xuyeân. 4. Quaù trình reøn luyeän kyõ naêng trong daïy hoïc phaûi ñöôïc dieãn ra tích cöïc vaø daân chuû. Trong thöïc tieãn giaùo duïc, caùc tình huoáng sö phaïm xuaát hieän baát ngôø phaûi ñoøi hoûi nhaø sö phaïm giaûi quyeát kòp thôøi. Söï giaûi quyeát kòp thôøi, hôïp lyù laø moät haønh ñoäng thöïc tieãn, laø keát quaû cuoái cuøng cuûa vieäc reøn luyeän kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm theo caùc böôùc trong quy trình treân. Toùm laïi, qua nghieân cöùu cô sôû lí luaän cuûa vaán ñeà kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm, coù theå ruùt ra moät soá keát luaän sau ñaây: _ Kyõ naêng laø naêng löïc vaän duïng nhöõng tri thöùc, nhöõng kinh nghieäm ñaõ coù ñeå thöïc hieän coù keát quaû moät haønh ñoäng naøo ñoù. 29 _ Kyõ naêng sö phaïm laø söï thöïc hieän coù keát quaû nhöõng haønh ñoäng daïy hoïc vaø giaùo duïc baèng caùch vaän duïng nhöõng tri thöùc sö phaïm, kinh nghieäm sö phaïm ñaõ coù ñeå tieán haønh hoaït ñoäng daïy hoïc vaø giaùo duïc trong nhöõng ñieàu kieän cuï theå.Kyõ naêng sö phaïm theå hieän trình ñoä caùc thao taùc tö duy sö phaïm cuûa giaùo vieân vaø maët kyõ thuaät cuûa haønh ñoäng sö phaïm. _ Tình huoáng sö phaïm laø tình huoáng coù vaán ñeà trong hoaït ñoäng sö phaïm, ñoù laø toaøn boä nhöõng söï vieäc, hieän töôïng, söï kieän baát ngôø, nhöõng nghòch lyù naûy sinh trong hoaït ñoäng sö phaïm ñoøi hoûi taäp theå hay caù nhaân nhaø sö phaïm phaûi suy nghó tìm kieám söû duïng caùc phöông tieän, caùch thöùc môùi ñeå giaûi quyeát chuùng moät caùch toái öu. _ Kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm laø vieäc vaän duïng tri thöùc sö phaïm ( taâm lyù hoïc, giaùo duïc hoïc, giao tieáp sö phaïm…), nhöõng kinh nghieäm sö phaïm, nhöõng kinh nghieäm öùng xöû ñeå giaûi quyeát moät caùch hôïp lyù caùc tình huoáng sö phaïm naûy sinh trong quaù trình daïy hoïc vaø giaùo duïc hoïc. _ Quy trình reøn luyeän kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm goàm 3 giai ñoaïn: nhaän thöùc ñaày ñuû veà muïc ñích, caùch thöùc, ñieàu kieän hoaït ñoäng; quan saùt haønh ñoäng maãu; luyeän taäp theo maãu. Vieäc thöïc hieän moãi giai ñoaïn treân dieãn ra theo 4 böôùc: Böôùc 1: Bieåu ñaït vaán ñeà caàn giaûi quyeát. Böôùc 2: Neâu ra taát caû caùc caùch giaûi quyeát tình huoáng ñoù. Böôùc 3: Choïn caùch xöû lyù hay nhaát vaø giaûi thích cô sôû khoa hoïc cuûa caùch xöû lyù ñoù. Böôùc 4: Ruùt baøi hoïc kinh nghieäm giaùo duïc. 30 CHÖÔNG 2: TOÅ CHÖÙC NGHIEÂN CÖÙU. 2.1. VAØI NEÙT VEÀ KHAÙCH THEÅ NGHIEÂN CÖÙU: Tröôøng Ñaïi hoïc An Giang ñöôïc chính phuû kyù quyeát ñònh thaønh laäp ngaøy 30 thaùng 12 naêm 1999. Tröôøng Ñaïi hoïc An Giang ñöôïc thaønh laäp treân cô sôû tröôøng Cao ñaúng sö phaïm An Giang. Nhieäm vuï cuûa nhaø tröôøng laø ñaøo taïo caùn boä trình ñoä ñaïi hoïc vaø caùc trình ñoä thaáp hôn phuïc vuï nhu caàu phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa tænh An Giang vaø caùc tænh laân caän ; nghieân cöùu öùng duïng vaø chuyeån giao coâng ngheä phuïc vuï cho vieäc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa tænh An Giang vaø caùc tænh laân caän. Hieän nay tröôøng coù 4 khoa laø: - Khoa Sö phaïm. - Khoa Noâng nghieäp – Taøi nguyeân thieân nhieân. - Khoa Kinh teá – Quaûn trò kinh doanh. - Khoa Kyõ thuaät coâng ngheä moâi tröôøng. Rieâng khoa Sö phaïm chòu traùch nhieäm ñaøo taïo giaùo vieân caùc caáp töø giaùo vieân maãu giaùo cho ñeán giaùo vieân trung hoïc phoå thoâng. Trong naêm hoïc naøy Khoa Sö phaïm ñang ñaøo taïo caùc khoái: - Khoái Töï nhieân. - Khoái Xaõ hoäi. - Khoái Ngoaïi ngöõ. - Khoái Tieåu hoïc. - Khoái Maãu giaùo. Trong ñeà taøi naøy chuùng toâi ñieàu tra thöïc traïng xöû lyù tình huoáng sö phaïm cuûa160 sinh vieân naêm thöù III ôû 4 khoái thuoäc Khoa Sö phaïm ñoù laø: - Khoái Töï nhieân : 40 sinh vieân (20 nam, 20 nöõ ). - Khoái Xaõ hoäi : 40 sinh vieân (20 nam, 20 nöõ ). 31 - Khoái Ngoaïi ngöõ : 40 sinh vieân (20 nam, 20 nöõ ). - Khoái Tieåu hoïc : 40 sinh vieân ( 20 nam, 20 nöõ ). Soá löôïng sinh vieân maø chuùng toâi choïn ñeå laøm khaùch theå nghieân cöùu ôû moãi khoái chieám khoaûng ½ toång soá sinh vieân trong khoái. Trong soá nhöõng sinh vieân naøy chuùng toâi khoâng choïn hoaøn toaøn theo ñôn vò lôùp taùch baïch maø choïn theo töøng khoái ñeå coù söï töông ñöông giöõa sinh vieân nam vaø sinh vieân nöõ ( veà soá löôïng). 2.2. COÂNG CUÏ KHAÛO SAÙT THÖÏC TRAÏNG VAØ CAÙCH ÑAÙNH GIAÙ: 2.2.1. COÂNG CUÏ KHAÛO SAÙT NHAÄN THÖÙC CUÛA SINH VIEÂN VEÀ VIEÄC GIAÛI QUYEÁT TÌNH HUOÁNG SÖ PHAÏM. - Ñeå naém ñöôïc vieäc nhaän thöùc cuûa sinh vieân veà tình huoáng sö phaïm vaø kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm, chuùng toâi ñaõ xaây döïng moät phieáu hoûi bao goàm moät soá caâu hoûi ñoùng vaø moät soá caâu hoûi môû. Sau ñoù ñeà nghò sinh vieân traû lôøi. Keát quaû ñöôïc ñaùnh giaù theo ñaùp aùn ñònh saün. Caùc caâu hoûi taäp trung vaøo nhöõng noäi dung sau: Caâu 1: Baïn haõy cho bieát nhö theá naøo laø moät tình huoáng sö phaïm? Caâu 2: Trong nhöõng kyõ naêng sö phaïm sau ñaây, theo baïn ngöôøi giaùo vieân caàn coù nhöõng kyõ naêng naøo ? a. Kyõ naêng noùi vaø kyõ naêng vieát. b. Kyõ naêng ñoïc vaø kyõ naêng keå chuyeän. c. Kyõ naêng ñieàu tra ñaëc ñieåm ñoái töôïng. d. Kyõ naêng giao tieáp sö phaïm. e. Kyõ naêng öùng xöû sö phaïm. f. Giaùo vieân phaûi coù taát caû caùc kyõ naêng treân. Caâu 3: Vieäc hình thaønh kyõ naêng xöû lyù tình huoáng sö phaïm seõ giuùp cho ngöôøi giaùo vieân : a. Daïy hay hôn. 32 b. Bình tónh, töï tin, tö duy sö phaïm linh hoaït, meàm deûo, ñònh höôùng kòp thôøi haønh c. ñoäng sö phaïm. d. Giaùo vieân seõ quan heä toát vôùi moïi ngöôøi. e. Naâng cao uy tín cuûa giaùo vieân. Caâu 4 : Ñeå hình thaønh kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm, chuùng ta caàn phaûi: a. Reøn luyeän ngay töø luùc hoïc ôû tröôøng sö phaïm. b. Reøn luyeän trong thôøi gian ñi thöïc taäp. f. Reøn luyeän sau khi ra tröôøng. e. Khoâng caàn phaûi reøn luyeän vì trong quaù trình coâng taùc sau naøy kyõ naêng naøy töï nhieân seõ ñöôïc hình thaønh. Caâu 5 : Bieän phaùp reøn kyõ naêng xöû lyù tình huoáng sö phaïm laø : a. Trang bò nhöõng tri thöùc lyù luaän sö phaïm. b. Laøm caùc baøi taäp giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm. c. Thöïc haønh öùng xöû khi gaëp nhöõng tình huoáng sö phaïm baát ngôø trong quaù trình thöïc taäp, giao tieáp vôùi hoïc sinh. d. Thöïc hieän ñaày ñuû caùc böôùc treân. Caâu 6 : Baûn thaân baïn thaáy mình coù caàn reøn luyeän kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm khoâng ? Vì sao ? Caâu 7 : Baïn döï ñònh seõ reøn luyeän kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm nhö theá naøo? - Nhöõng caâu traû lôøi ñuùng caàn phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau ñaây: Caâu 1 : Tình huoáng sö phaïm laø toaøn boä nhöõng söï vieäc, hieän töôïng, söï kieän baát ngôø, nhöõng nghòch lyù naûy sinh trong hoaït ñoäng sö phaïm ñoøi hoûi nhaø sö phaïm 33 phaûi suy nghó tìm kieám söû duïng caùc phöông tieän, caùch thöùc môùi ñeå giaûi quyeát moät caùch toái öu. Caâu 2 : Choïn caâu f ( giaùo vieân phaûi coù taát caû caùc kyõ naêng treân) Caâu 3 : Choïn caâu b ( bình tónh, töï tin, tö duy sö phaïm linh hoaït, meàm deûo, ñònh höôùng kòp thôøi haønh ñoäng sö phaïm). Caâu 4 : Choïn caâu a ( reøn luyeän ngay töø luùc hoïc ôû tröôøng sö phaïm) Caâu 5 : Choïn caâu d ( thöïc ._.ình huoáng 1) Tình huoáng 1: Trong tieát daïy phaân moân Taäp ñoïc ôû lôùp 3 ( sinh vieân Nguyeãn Thò Thanh T.) , sau khi kieåm tra baøi cuõ xong, giaùo vieân chuaån bò giaûng baøi môùi thì coù moät hoïc sinh ñöùng leân: - “ Thöa coâ! Baïn H. laáy thöôùc ñaùnh vaøo ñaàu em”. - Giaùo vieân khoâng noùi gì, chæ ñöa tay ra hieäu cho em hoïc sinh ñoù ngoài xuoáng vaø tieáp tuïc giaûng baøi. Tình huoáng 2: Trong tieát daïy moân Söùc khoûe ôû lôùp 4 (sinh vieân Huyønh Minh P.), baøi “ Beänh nhieãm HIV/ AIDS”. 68 - Giaùo vieân giaûng: ” Beänh nhieãm HIV/ AIDS coøn goïi laø hoäi chöùng suy giaûm mieãn dòch maéc phaûi. Hieän nay chöa coù moät loaïi thuoác naøo chöõa khoûi ñöôïc beänh naøy”. - Moät hoïc sinh ñöùng leân : “ Thöa coâ! Hieän nay beänh AIDS ñaõ coù thuoác chöõa, em nghe noùi ôû beân Myõ ngöôøi ta baùn 50 USD moät vieân ”. Caû lôùp hoïc baét ñaàu oàn aøo, caùc em ñaõ tranh caõi vôùi nhau raát soâi noåi. - Giaùo vieân caàm thöôùc goõ maïnh xuoáng baøn vaø ra leänh” Caùc em khoâng ñöôïc caõi nhau, ñoù laø nhöõng lôøi ñoàn, caùc em phaûi hoïc ñuùng theo saùch”. Tình huoáng 3: Trong tieát daïy moân Lao ñoäng kyõ thuaät ôû lôùp 5 (sinh vieân Ñoaøn Vaên K.), baøi” Maïch ñieän song song” - Giaùo vieân söû duïng boä laép raùp ñeå höôùng daãn hoïc sinh maéc maïch ñieän song song, hoïc sinh thöïc hieän theo söï höôùng daãn cuûa giaùo vieân treân caùc boä laép raùp cuûa mình. - Sau khi höôùng daãn xong giaùo vieân noùi vôùi hoïc sinh: ” Thaày ñaõ höôùng daãn cho caùc em caùch maéc maïch ñieän song song, baây giôø chuùng ta cuøng baät coâng taéc leân thì caùc boùng ñeøn treân boä laép raùp seõ chaùy”. Thaày vaø troø cuøng baät coâng taéc ñeøn, nhöng khi baät xong thì caùc boùng ñeøn treân caùc boä laép raùp cuûa hoïc sinh chaùy saùng leân coøn boùng ñeøn treân boä laép raùp cuûa thaày thì khoâng chaùy. Caû lôùp hoïc cöôøi aàm leân. Thaày giaùo toû thaùi ñoä böïc boäi vaø daèn maïnh boä laép raùp cuûa mình xuoáng baøn. Hoïc sinh thaáy vaäy cuõng im laëng. 69 Tình huoáng 4: Trong moät tieát daïy moân Vaên ôû lôùp 8 (sinh vieân Nguyeãn Thò Thuyù N.), trong soá sinh vieân vaøo döï giôø coù moät sinh vieân T. maëc aùo daøi baèng vaûi voan hôi moûng, neân khi môùi böôùc vaøo lôùp thì coù moät soá hoïc sinh nhìn vaø cöôøi khuùc khích. - Khi giaùo vieân giaûng baøi ñöôïc moät luùc thì beân döôùi coù tieáng cuûa hoïc sinh B. hoûi baïn: “ Ñoá maøy beân trong maøu gì?” Caû lôùp cöôøi aàm trong söï ngöôïng nghòu cuûa sinh vieân T. - Giaùo vieân döøng baøi giaûng vaø quaùt to: ” Voâ leã, ñi ra khoûi lôùp ngay”. Tình huoáng 5: Trong tieát daïy moân Anh vaên ôû lôùp 6 (sinh vieân Nguyeãn Thanh H.), trong khi daïy töø môùi giaùo vieân ñaõ söû duïng caùc ñoà duøng tröïc quan nhö: Boâng hoa, quyeån taäp… Ñeán khi giaùo vieân ñöa con dao leân vaø hoûi hoïc sinh: “ What is this? ”, em hoïc sinh T. ngoài beân döôùi traû lôøi: “ Thanh long ñao”. Caû lôùp cöôøi, giaùo vieân cuõng cöôøi theo. Giaùo vieân baûo: ” Caùc em chuù yù, trong phim Hoàng Koâng ngöôøi ta goïi laø Thanh long ñao, nhöng trong tieáng anh thì phaûi goïi laø “Knife”, caùc em coù veû meâ phim Hoàng Koâng quaù! ”. Sau ñoù giaùo vieân goïi em hoïc sinh phaùt bieåu luùc naõy ñöùng leân nhaéc laïi caâu: “ This is a knife”. Hoïc sinh traû lôøi xong, giaùo vieân ñöa con dao leân vaø nhaéc chung caû lôùp: “ Caùc em nhôù nheù! Trong tieáng Anh thì ñaây laø “ Knife” chöù khoâng phaûi laø “Thanh long ñao” ñaâu nheù. Caû lôùp cöôøi vui veû, thaày troø tieáp tuïc hoïc. 70 Tình huoáng 6: Trong tieát daïy moân Anh vaên ôû lôùp 8(sinh vieân Döông Thaønh L.), khi giaùo vieân daïy töø “ Teeth” giaùo vieân chæ vaøo böùc tranh haøm raêng do thaày veõ. - Moät em hoïc sinh ngoài döôùi noùi to: “ Nhìn gioáng raêng ba thaèng H. quaù tuïi baây ôi!”. Caû lôùp oàn aøo, em H. giaän quaù chöûi theà vaø hai em hoïc sinh naøy caõi nhau trong lôùp. - Giaùo vieân döøng baøi daïy, yeâu caàu 2 hoïc sinh naøy ñöùng leân töï taùt vaøo maët mình ñeå caûnh caùo vaø veà nhaø vieát töï kieåm ñieåm ñeå noäp cho thaày. Tình huoáng 7: Trong tieát daïy moân Vaên ôû lôùp 7 (sinh vieân Mai Thuyù L.). Giaùo vieân ñang say söa giaûng baøi, boãng coù tieáng gaø con keâu “ chíp, chíp…” döôùi ngaên baøn cuûa em hoïc sinh B. - Giaùo vieân döøng baøi giaûng vaø goïi hoïc sinh B. ñöùng leân hoûi:” Con gaø cuûa em phaûi khoâng?”. - Hoïc sinh B. traû lôøi: ” Thöa coâ em khoâng bieát, ñaàu giôø hoïc em ñaõ nhìn thaáy noù, noù khoâng phaûi cuûa em mang vaøo”. - Giaùo vieân quaùt : “ Döôùi ngaên baøn cuûa em maø sao em noùi khoâng bieát, em noùi doái ”. Vaø giaùo vieân ñaõ ñuoåi hoïc sinh B. ra khoûi lôùp hoïc. Tình huoáng 8: Sinh vieân Leâ Thò L. hoïc ôû lôùp Vaên keå laïi vôùi chuùng toâi: 71 “ Sau khi daïy xong tieát vaên ñaàu tieân ôû lôùp 8A, treân ñöôøng ñi leân phoøng nghæ cuûa giaùo vieân thì coù moät em hoïc sinh ñi theo sau löng vaø noùi: - Coâ ôi! Coâ daïy hay quaù, coâ daïy hay hôn thaày daïy vaên cuûa em raát nhieàu. Thaày em daïy chæ toaøn laø ñoïc cho tuïi em cheùp chöù khoâng giaûng nhieàu nhö coâ. - Coâ giaùo quay laïi caùm ôn em hoïc sinh ñoù. Sau ñoù sinh vieân L. leân gaëp coâ toå tröôûng toå Vaên ñeå phaûn aùnh laïi yù kieán cuûa hoïc sinh veà giaùo vieân daïy vaên cuûa lôùp 8A”. 3.3.2. Nhaän xeùt veà caùch giaûi quyeát tình huoáng cuûa sinh vieân: Tình huoáng 1: Giaùo vieân xöû lyù nhö vaäy laø chöa kheùo, khieán cho hoïc sinh caûm thaáy chöa haøi loøng, töø ñoù seõ laøm cho caùc em maát nieàm tin vaøo giaùo vieân; moät soá em khaùc seõ yû laïi vaøo söï deã daõi cuûa coâ giaùo vaø seõ tieáp tuïc laøm maát traät töï. Trong tröôøng hôïp naøy giaùo vieân neân nhaéc nhôû caùc em trong giôø hoïc phaûi nghieâm tuùc khoâng neân choïc phaù baïn, phaûi chuù yù nghe giaûng baøi. Nhö vaäy seõ laøm cho hoïc sinh chuù yù vaøo baøi giaûng, caùc em seõ khoâng daùm lô laø trong giôø hoïc. Tình huoáng 2: Trong tröôøng hôïp naøy giaùo vieân neân giaûi thích cho caùc em hieåu laø hieän nay treân theá giôùi coù nhieàu nöôùc ñang nghieân cöùu thuoác ñeå chöõa trò beänh AIDS, tuy nhieân hieän nay chæ môùi ñieàu cheá ra nhöõng loaïi thuoác laøm giaûm söï phaùt trieån cuûa caên beänh naøy. Giaùo vieân baét hoïc sinh hoïc theo saùch moät caùch maùy moùc nhö vaäy seõ khoâng phaùt huy ñöôïc tính tích cöïc, khoâng kích thích khaû naêng tìm toøi cuûa hoïc sinh. 72 Tình huoáng 3: Giaùo vieân khoâng neân toû thaùi ñoä töùc giaän maø caàn giaûi thích cho hoïc sinh hieåu caùc thao taùc cuûa thaày höôùng daãn ñeàu chính xaùc vì caùc boùng ñeøn cuûa caùc em ñeàu chaùy saùng. Boùng ñeøn cuûa thaày khoâng chaùy saùng coù theå do boä laép raùp cuûa thaày coù söï coá gì ñaây, chuùng ta seõ xem xeùt laïi sao. Laøm nhö vaäy seõ taïo khoâng khí lôùp hoïc thoaûi maùi, xua tan söï nghi ngôø cuûa hoïc sinh ñoái vôùi giaùo vieân. Tình huoáng 4: Giaùo vieân xöû lyù tình huoáng nhö vaäy laø quaù noùng naûy, khoâng teá nhò, thieáu toân troïng hoïc sinh. Caàn nhaéc nhôû hoïc sinh trong giôø hoïc phaûi chuù yù nghe giaûng baøi khoâng ñöôïc chuù yù vieäc khaùc, khoâng ñöôïc phaùt bieåu linh tinh. Tình huoáng 5: Trong tình huoáng naøy, theo chuùng toâi giaùo vieân ñaõ vaän duïng toát nhöõng tri thöùc sö phaïm trong vieäc giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm.Keát quaû laø giaùo vieân giaûi quyeát tình huoáng raát hôïp lyù, hôïp tình, khoâng maát thôøi gian, taïo ñöôïc khoâng khí lôùp hoïc vui veû, thoaûi maùi, khoâng caêng thaúng; ñoàng thôøi giaùo vieân cuõng ñaõ nheï nhaøng nhaéc nhôû hoïc sinh phaûi hoïc taäp nghieâm tuùc, chuù yù vaøo baøi, khoâng phaùt bieåu linh tinh trong giôø hoïc. Qua caùch giaûi quyeát treân theå hieän söï kheùo leùo, teá nhò, nhanh nhaïy cuûa giaùo vieân, söï vaän duïng linh hoaït nhöõng tri thöùc sö phaïm trong vieäc giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm. Tình huoáng 6: 73 - Giaùo vieân baét hoïc sinh töï taùt vaøo maët nhö vaäy laø khoâng ñuùng, laø xuùc phaïm hoïc sinh, thieáu toân troïng nhaân caùch hoïc sinh; phöông phaùp giaùo duïc cuûa giaùo vieân nhö vaäy laø khoâng mang tính giaùo duïc. - Trong tröôøng hôïp naøy giaùo vieân neân yeâu caàu hai hoïc sinh ñoù giöõ traät töï, khoâng neân caõi nhau trong giôø hoïc. Sau ñoù giaùo vieân nheï nhaøng nhaéc cho caû lôùp hieåu raèng böùc tranh chæ laø phöông tieän ñeå chuùng ta hoïc töø môùi, vaán ñeà quan troïng laø chuùng ta phaûi coá gaéng hoïc töø môùi cho thaät toát. - Sau giôø hoïc giaùo vieân coù theå goïi hai em hoïc sinh naøy laïi vaø giaûi thích cho em T. hieåu laø khoâng neân noùi ñuøa nhö theá, noùi nhö theá laø xuùc phaïm baïn beø. Giaùo vieân cuõng nhaéc nhôû em H. khoâng neân noùng naûy vaø gaây goå vôùi baïn trong giôø hoïc, neáu bò baïn choïc phaù thì ñôïi heát giôø hoïc baùo cho thaày coâ bieát ñeå giaûi quyeát. Tình huoáng 7: - Giaùo vieân chöa xaùc ñònh ñöôïc nguyeân nhaân roõ raøng ( con gaø do ai mang vaøo lôùp ) maø ñaõ phaït hoïc sinh B. nhö vaäy laø chöa ñuùng. Hình thöùc phaït cuûa giaùo vieân nhö theá cuõng chöa phuø hôïp, khoâng mang tính giaùo duïc. - Giaùo vieân neân yeâu caàu hoïc sinh B. hoaëc moät hoïc sinh naøo ñoù mang con gaø ra khoûi lôùp roài trôû vaøo hoïc tieáp. Sau giôø hoïc, giaùo vieân seõ tìm hieåu xem em hoïc sinh naøo ñaõ mang gaø vaøo lôùp hoïc vaø coù bieän phaùp xöû lyù phuø hôïp. Nhö vaäy seõ khoâng gaây khoâng khí caêng thaúng trong giôø hoïc, khoâng maát thôøi gian vaø cuõng khoâng aûnh höôûng ñeán keát quaû giôø hoïc. Tình huoáng 8: Giaùo vieân giaûi quyeát nhö vaäy laø voäi vaøng, khoâng kheùo leùo, thieáu teá nhò. 74 Trong tröôøng hôïp naøy giaùo vieân neân giaûi thích cho hoïc sinh hieåu laø khoâng neân coù suy nghó nhö vaäy, suy nghó nhö vaäy laø sai, taát caû caùc thaày coâ giaùo trong tröôøng ñeàu coá gaéng giaûng daïy thaät toát ñeå taát caû caùc em ñeàu hieåu baøi vaø naém ñöôïc baøi. Tuy nhieân coù nhöõng phaàn hoaëc nhöõng baøi thaày giaûng maø caùc em chöa hieåu thì coù theå hoûi laïi thaày ñeå thaày giaûi thích theâm cho caùc em. - Giaûi quyeát nhö vaäy seõ goùp phaàn chaán chænh nhöõng suy nghó leäch laïc cuûa caùc em ñoái vôùi thaày coâ giaùo; ñoàng thôøi cuõng naâng cao uy tín cuûa baûn thaân vaø cuûa ñoàng nghieäp. Nhö vaäy, qua quan saùt vieäc giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân, chuùng ta coù theå ruùt ra moät soá nhaän xeùt sau ñaây: - Nhöõng tình huoáng treân laø nhöõng tình huoáng raát thöôøng xaûy ra trong quaù trình daïy hoïc vaø giaùo duïc, nhöõng tình huoáng naøy cuõng khoâng quaù phöùc taïp. Tuy nhieân trong quaù trình quan saùt ta thaáy sinh vieân cuûa tröôøng Ñaïi hoïc An Giang coøn raát luùng tuùng khi ñöùng tröôùc nhöõng tình huoáng naøy. - Caùch giaûi quyeát cuûa nhöõng sinh vieân ñöôïc nghieân cöùu nhìn chung laø chöa toát, sinh vieân giaûi quyeát caùc tình huoáng naûy sinh chuû yeáu laø theo caûm tính, khoâng coù cô sôû khoa hoïc, chöa vaän duïng ñöôïc nhöõng tri thöùc sö phaïm trong quaù trình giaûi quyeát nhöõng tình huoáng sö phaïm. 3.4. NHÖÕNG NGUYEÂN NHAÂN AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN KEÁT QUAÛ GIAÛI QUYEÁT TÌNH HUOÁNG SÖ PHAÏM CUÛA SINH VIEÂN: Qua trao ñoåi vôùi moät soá giaùo vieân vaø sinh vieân, qua quaù trình tìm hieåu, nghieân cöùu chuùng toâi cho raèng thöïc traïng treân laø do aûnh höôûng cuûa nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau. Coù theå taïm xeáp chuùng vaøo hai loaïi laø caùc nguyeân nhaân töø beân 75 ngoaøi, mang tính khaùch quan vaø caùc nguyeân nhaân xuaát phaùt töø chính baûn thaân sinh vieân, laø caùc nguyeân nhaân mang tính chuû quan. Taát nhieân vieäc xeáp loaïi nguyeân nhaân naøy chæ laø töông ñoái, ñeå deã phaân tích. *. Theo chuùng toâi, thuoäc nhoùm caùc nguyeân nhaân khaùch quan goàm coù : - Caáu truùc chöông trình moân taâm lyù hoïc vaø giaùo duïc hoïc coøn moät soá ñieåm chöa hôïp lyù. Chöông trình naëng veà lyù thuyeát, thôøi gian boá trí cho hoaït ñoäng thöïc haønh quaù ít, moät soá tieát thöïc haønh khoâng coù ñieàu kieän thöïc hieän, moät soá hoïc phaàn raát caàn thieát cho vieäc reøn kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm nhöng sinh vieân khoâng ñöôïc hoïc ( hoïc phaàn giao tieáp sö phaïm sinh vieân khoái cao ñaúng tieåu hoïc khoâng hoïc). Trong caùc laàn kieåm tra, thi cöû khoâng baét buoäc phaûi coù ñieåm thöïc haønh maø chuû yeáu yeâu caàu sinh vieân taùi hieän laïi nhöõng tri thöùc ñaõ hoïc. - Coøn nhieàu giaùo vieân chöa hieåu vaø quan taâm ñuùng möùc ñeán vieäc reøn nghieäp vuï sö phaïm noùi chung vaø vieäc giaûng daïy boä moân taâm lyù hoïc vaø giaùo duïc hoïc cho sinh vieân khoa sö phaïm noùi rieâng. Töø nhaän thöùc khoâng ñuùng ñaén veà vò trí, tính chaát cuûa moân hoïc neân coù nhöõng chuû tröông sai laàm trong vieäc phaân coâng saép xeáp giaùo vieân daïy, caùch toå chöùc daïy hoïc caùc moân naøy…( phaân coâng nhöõng ngöôøi khoâng coù chuyeân moân giaûng daïy, daïy gheùp quaù nhieàu lôùp…). Nhöõng ñieàu ñoù ñaõ aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán vieäc reøn kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân. - Phöông phaùp daïy cuûa giaùo vieân coøn laïc haäu. Do lôùp hoïc quaù ñoâng, do thieáu taøi lieäu hoïc taäp cho sinh vieân, cho neân giaùo vieân chuû yeáu laø truyeàn taûi tri thöùc lyù thuyeát cho hoïc sinh chöù chöa chuù yù ñöôïc nhieàu ñeán vieäc reøn kyõ naêng thöïc haønh cho sinh vieân. - Giaùo vieân chöa trang bò cho sinh vieân ñaày ñuû nhöõng tri thöùc lyù luaän caàn thieát ñeå coù theå hình thaønh kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm. 76 *. Thuoäc nhoùm caùc nguyeân nhaân chuû quan goàm coù : - Sinh vieân chöa naém vöõng nhöõng tri thöùc sö phaïm caàn thieát ( tri thöùc taâm lyù hoïc, giaùo duïc hoïc, giao tieáp sö phaïm…), chöa coù hieåu bieát ñuùng ñaén, ñaày ñuû vieäc reøn luyeän kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm. - Chöa bieát vaän duïng nhöõng tri thöùc sö phaïm vaøo vieäc giaûi quyeát nhöõng tình huoáng sö phaïm moät caùch phuø hôïp. - Ña soá sinh vieân trong hoïc taäp chæ chuù troïng ñeán nhöõng moân chuyeân ngaønh, chöa quan taâm nhieàu ñeán caùc moân nghieäp vuï sö phaïm. - Vieäc töï ñoïc taøi lieäu, töï giaûi caùc baøi taäp tình huoáng trong saùch baøi taäp thöïc haønh taâm lyù hoïc vaø giaùo duïc hoïc coøn haïn cheá, khi naøo giaùo vieân coù yeâu caàu thì môùi thöïc hieän. - Sinh vieân chöa coù ñieàu kieän thöïc haønh giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm ñöôïc nhieàu neân khi gaëp nhöõng tình huoáng thì hoï thöôøng raát luùng tuùng, maëc duø ñoù laø nhöõng tình huoáng ñôn giaûn. - Sinh vieân coøn bò aûnh höôûng bôûi caùch giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa moät soá giaùo vieân ôû tröôøng phoå thoâng maø caùc sinh vieân ñaõ töøng tieáp xuùc. Qua nghieân cöùu thöïc traïng kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc An Giang, chuùng toâi thaáy raèng: - Sinh vieân chöa coù söï nhaän thöùc ñuùng ñaén vaø ñaày ñuû veà kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm. - Kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân chöa toát ( keå caû kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm giaû ñònh vaø kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm thöïc ) phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö trình ñoä tö duy cuûa sinh vieân, chaát löôïng ñaàu vaøo tuyeån sinh, aûnh höôûng cuûa ngaønh hoïc… 77 - Neáu so saùnh keát quaû giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc An Giang vôùi moät soá tröôøng sö phaïm khaùc ( qua keát quaû nghieân cöùu cuûa moät soá taùc giaû) thì thaáy raèng kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc An Giang coøn yeáu. Coâng trình nghieân cöùu cuûa taùc giaû Nguyeãn Ñình Chaét ôû tröôøng Cao Ñaúng sö phaïm Ñaø Laït coù 65% sinh vieân giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm ñaït yeâu caàu, 35% sinh vieân giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm khoâng ñaït yeâu caàu [ 8 ].Coâng trình nghieân cöùu cuûa taùc giaû Ñoã Xuaân Thu ôû tröôøng Cao ñaúng sö phaïm Beán Tre coù 8% sinh vieân giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm loaïi gioûi, 56% loaïi khaù, 36% loaïi trung bình, khoâng coù tröôøng hôïp khoâng ñaït yeâu caàu ( ñoái vôùi nhöõng tình huoáng coù ñaùp aùn saün), 5% loaïi gioûi, 42% loaïi khaù 53% loaïi trung bình, khoâng coù tröôøng hôïp khoâng ñaït yeâu caàu ( ñoái vôùi caùc tình huoáng khoâng coù ñaùp aùn saün) [ 41 ]. Trong khi ñoù, keát quaû giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc An Giang laø: 46,18% ñaït yeâu caàu, 53,82% khoâng ñaït yeâu caàu. - Coù nhieàu nguyeân nhaân khieán cho vieäc giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân chöa toát. Ñeå naâng cao chaát löôïng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân caàn phaûi thöïc hieän moät soá bieän phaùp nhaát ñònh. 78 PHAÀN KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ 1. KEÁT LUAÄN: Qua toaøn boä nhöõng noäi dung nghieân cöùu trong ñeà taøi, coù theå ruùt ra ñöôïc moät soá keát luaän sau ñaây : - Vaán ñeà kyõ naêng sö phaïm noùi chung vaø kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm töø tröôùc ñeán nay ñöôïc nhieàu taùc giaû quan taâm nghieân cöùu ôû nhieàu goùc ñoä khaùc nhau. Trong tröôøng sö phaïm, muoán ñaøo taïo sinh vieân trôû thaønh nhöõng giaùo vieân töông lai coù ñaày ñuû nhöõng phaåm chaát vaø naêng löïc caàn thieát, coù tay ngheà vöõng vaøng, ñaùp öùng yeâu caàu cuûa xaõ hoäi thì khoâng theå khoâng quan taâm ñeán vieäc reøn luyeän kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm. - Kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm laø vieäc vaän duïng nhöõng tri thöùc sö phaïm ( Taâm lyù hoïc, Giaùo duïc hoïc…), nhöõng kinh nghieäm sö phaïm, nhöõng kinh nghieäm öùng xöû ñeå giaûi quyeát moät caùch hôïp lyù tình huoáng sö phaïm naûy sinh trong quaù trình daïy hoïc vaø giaùo duïc. - Thöïc traïng kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc An Giang coù moät soá vaán ñeà caàn phaûi chuù yù: + Kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân chæ ñaït möùc trung bình – yeáu. + Keát quaû giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm giöõa caùc khoái ñaøo taïo coù söï cheânh leäch, trong ñoù khoái cao ñaúng sö phaïm ñaøo taïo giaùo vieân tieåu hoïc laø thaáp nhaát. 79 + Keát quaû giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm phuï thuoäc vaøo möùc ñoä khoù cuûa tình huoáng sö phaïm. Keát quaû giaûi quyeát caùc tình huoáng khoâng coù ñaùp aùn cho saün thaáp hôn keát quaû giaûi nhöõng tình huoáng coù ñaùp aùn saün. + Khaû naêng giaûi thích cô sôû khoa hoïc cuûa vieäc cuûa vieäc giaûi quyeát caùc tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân coøn nhieàu haïn cheá. Ñieàu ñoù cho thaáy sinh vieân chöa bieát vaän duïng nhöõng tri thöùc lyù luaän taâm lyù hoïc, giaùo duïc hoïc, giao tieáp sö phaïm vaøo vieäc giaûi quyeát nhöõng nhieäm vuï thöïc teá. + Keát quaû giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân coøn thaáp laø do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau. Ñoù laø nhöõng nguyeân nhaân töø nhaø tröôøng, töø phía giaùo vieân vaø töø baûn thaân sinh vieân( xuaát phaùt töø phía khaùch quan vaø töø phía chuû quan sinh vieân). 2. KIEÁN NGHÒ : Qua tìm hieåu thöïc traïng kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm vaø qua vieäc tìm hieåu nhöõng nguyeân khieán vieäc giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc An Giang laø chöa toát, chuùng toâi xin ñeà xuaát moät soá bieän phaùp sau ñaây nhaèm goùp phaàn naâng cao chaát löôïng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân : 2.1 Ñoái vôùi nhaø tröôøng sö phaïm: - Tröôøng sö phaïm caàn quan taâm hôn nöõa ñeán vieäc reøn kyõ naêng sö phaïm noùi chung, kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm noùi rieâng. Caàn coù quan nieäm ñuùng ñaén ñoái vôùi vieäc giaûng daïy caùc moân nghieäp vuï sö phaïm trong nhaø tröôøng. 80 - Caàn laøm cho sinh vieân coù nhaän thöùc ñuùng ñaén ñoái vôùi vaán ñeà reøn luyeän kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm vì ñoù chính laø ñoäng löïc thuùc ñaåy sinh vieân reøn luyeän kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm. - Trang bò cho sinh vieân heä thoáng tri thöùc lyù thuyeát, sau ñoù taïo ñieàu kieän cho sinh vieân vaän duïng nhöõng tri thöùc ñoù vaøo giaûi quyeát nhöõng tình huoáng cuï theå. - Nhaø tröôøng caàn taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc reøn kyõ naêng sö giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm nhö: Ñaûm baûo toát caùc phöông tieän hoïc taäp, coù ñaày ñuû taøi lieäu hoïc taäp, taøi lieäu tham khaûo, saùch baøi taäp, coù taøi lieäu höôùng daãn caùch thöùc giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm… - Nhaø tröôøng caàn toå chöùc nhöõng hoäi thaûo khoa hoïc veà chuyeân ñeà reøn nghieäp vuï sö phaïm vaø kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm; coù keá hoaïch toå chöùc môøi caùc chuyeân gia, caùc nhaø khoa hoïc giaùo duïc veà baùo caùo caùc vaán ñeà môùi trong phöông phaùp daïy hoïc, phöông phaùp giaùo duïc; toå chöùc hoäi thi nghieäp vuï sö phaïm thöôøng xuyeân trong nhaø tröôøng vaø ñoäng vieân sinh vieân tham gia tham gia ñoâng ñuû. - Caàn phaûi caûi tieán chöông trình hoïc caùc moân nghieäp vuï cho phuø hôïp, ñöa hoïc phaàn giao tieáp sö phaïm vaøo chöông trình hoïc cuûa taát caû caùc khoái ñaøo taïo thuoäc ngaønh sö phaïm, taêng theâm soá tieát thöïc haønh… 2.2. Ñoái vôùi giaùo vieân sö phaïm: - Caûi tieán phöông phaùp giaûng daïy cuûa giaùo vieân theo höôùng phaùt huy tính töï giaùc, tích cöïc cuûa sinh vieân; keát hôïp vieäc giaûng daïy nhöõng tri thöùc lyù thuyeát vôùi vieäc höôùng daãn sinh vieân giaûi caùc baøi taäp thöïc haønh, khaéc phuïc kieåu daïy lyù thuyeát suoâng, khaéc phuïc hieän töôïng ñoïc cheùp; caûi tieán phöông phaùp kieåm tra, ñaùnh giaù… 81 - Khi giaûng daïy caùc hoïc phaàn taâm lyù hoïc, giaùo duïc hoïc, giao tieáp sö phaïm caàn chuù yù hình thaønh cho sinh vieân khaùi nieäm tình huoáng, kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm, quy trình giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm… Sau töøng chöông, töøng phaàn caàn toå chöùc, höôùng daãn sinh vieân vaän duïng nhöõng tri thöùc cuûa moân hoïc vaøo vieäc giaûi quyeát nhöõng tình huoáng cuï theå. Qua ñoù sinh vieân coù ñieàu kieän tieáp xuùc vôùi nhieàu tình huoáng sö phaïm ña daïng vaø coù ñieàu kieän reøn kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm moät caùch thöôøng xuyeân. - Giaùo vieân phaûi luoân töï hoïc, töï boài döôõng ñeå khoâng ngöøng naâng cao trình ñoä tri thöùc cuûa baûn thaân, ñaëc bieät laø nhöõng tri thöùc veà nghieäp vuï sö phaïm. Taêng cöôøng tham gia döï giôø thöïc taäp sö phaïm cuûa sinh vieân vaø döï giôø giaûng daïy cuûa giaùo vieân ôû caùc tröôøng phoå thoâng qua ñoù tìm hieåu, phaùt hieän nhöõng tình huoáng sö phaïm phong phuù, phöùc taïp ñeå höôùng daãn cho sinh vieân. 2.3. Ñoái vôùi sinh vieân sö phaïm: -Sinh vieân sö phaïm caàn coù nhaän thöùc ñuùng ñaén veà kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm, hieåu ñöôïc vai troø taùc duïng cuûa vieäc reøn kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm, coù yù thöùc reøn luyeän kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm, phaûi coù ñoäng cô hoïc taäp caùc moân nghieäp vuï moät caùch ñuùng ñaén. - Sinh vieân sö phaïm caàn phaûi reøn kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm thöôøng xuyeân. Muoán hình thaønh kyõ naêng phaûi chuù yù maët kyõ thuaät cuûa kyõ naêng, reøn theo ñuùng quy trình goàm 3 giai ñoaïn: ( chöông 1) + Nhaän thöùc ñaày ñuû veà muïc ñích, caùch thöùc, ñieàu kieän hoaït ñoäng. + Quan saùt maãu vaø laøm thöû theo maãu. + Luyeän taäp theo maãu theo caùc ñieàu kieän cuûa haønh ñoäng ñeå ñaït muïc ñích. 82 Moãi giai ñoaïn phaûi ñaûm baûo 4 böôùc laø: + Bieåu ñaït vaán ñeà giaûi quyeát. + Ñöa ra caùc phöông aùn giaûi quyeát. + Choïn phöông aùn hôïp lyù vaø giaûi thích cô sôû khoa hoïc. + Ruùt ra baøi hoïc sö phaïm. - Sinh vieân phaûi coù phöông phaùp hoïc taäp tích cöïc, phaûi bieát töï hoïc, töï nghieân cöùu ñeå chieám lónh nhöõng tri thöùc khoa hoïc, kyõ naêng, kyõ xaûo - Sau khi naém ñöôïc nhöõng tri thöùc sö phaïm, sinh vieân phaûi bieát chuû ñoäng vaän duïng nhöõng tri thöùc qua nhöõng hình thöùc ña daïng nhö: giaûi caùc baøi taäp tình huoáng, tham gia caùc cuoäc thi nghieäp vuï sö phaïm. - Sinh vieân phaûi phaán ñaáu, reøn luyeän ñeå ñaït ñöôïc nhöõng yeâu caàu veà phaåm chaát vaø naêng löïc sö phaïm cuûa ngöôøi giaùo vieân. 83 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Nguyeãn Nhö An (1993), Heä thoáng kyõ naêng giaûng daïy treân lôùp veà moân giaùo duïc hoïc vaø quy trình reøn luyeän heä thoáng kyõ naêng ñoù cho sinh vieân khoa Taâm lyù – Giaùo duïc, Luaän aùn PTS, Haø Noäi. 2. Nguyeãn Nhö An (1996), Phöông phaùp daïy hoïc giaùo duïc hoïc, NXB Ñaïi hoïc quoác gia Haø Noäi. 3. Hoaøng Anh – Vuõ Kim Thanh (1996), Giao tieáp Sö phaïm, Haø Noäi. 4. Hoaøng Anh (1991), Kyõ naêng giao tieáp cuûa sinh vieân Ñaïi hoïc sö phaïm I Haø Noäi, Luaän aùn PTS. 5. Nguyeãn Ngoïc Baûo (1995), Phaùt trieån tinh tích cöïc, tính töï löïc cuûa hoïc sinh trong quaù trình daïy hoïc, Haø Noäi. 6. Leâ Khaùnh Baèng (1995), Coâng ngheä ñaøo taïo (vôùi vaán ñeà toå chöùc quùa trình daïy hoïc coù chaát löôïng vaø hieäu quaû ôû Ñaïi hoïc vaø chuyeân nghieäp), Haø Noäi. 7. Leâ Thò Böøng – Haûi Vang, Taâm lyù hoïc öùng xöû, NXB.GD. 8. Nguyeãn Ñình Chaét (1998), Kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân tröôøng Cao ñaúng sö phaïm Ñaø Laït – Laâm Ñoàng, Luaän vaên Thaïc só, Haø Noäi. 9. Nguyeãn Ñình Chænh (1995), Baøi taäp tình huoáng quaûn lyù giaùo duïc, NXB.GD. 10. Nguyeãn Ñình Chænh (1996), Baøi taäp tình huoáng taâm lyù hoïc quaûn trò kinh doanh, Haø Noäi. 11. Nguyeãn Ñình Chænh (1992), Baøi taäp thöïc haønh giaùo duïc hoïc, NXB.GD. 84 12. Nguyeãn Ñình Chænh – Traàn Ngoïc Dieãm (1995), Thöïc haønh veà giaùo duïc hoïc, Haø Noäi. 13. Nguyeãn Thò Cuùc (2000), Moät soá bieän phaùp reøn kyõ naêng xöû lyù tình huoáng sö phaïm cho sinh vieân tröôøng Cao ñaúng sö phaïm An Giang, Luaän vaên Thaïc só, Haø Noäi. 14. Nguyeãn Höõu Duõng ( 1998), Giaùo duïc giôùi tính, NXB. GD. 15. Nguyeãn Höõu Duõng (1995), Hình thaønh kyõ naêng sö phaïm cho sinh vieân sö phaïm, Haø Noäi. 16. Nguyeãn Höõu Duõng (1995), Nhaø tröôøng trung hoïc vaø ngöôøi giaùo vieân trung hoïc, Haø Noäi. 17. Vuõ Cao Ñaøm (1996), Phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc giaùo duïc, NXB Khoa hoïc vaø kyõ thuaät Haø Noäi. 18. Nguyeãn Duy Gia – Mai Höõu Khueâ (1996), Phöông phaùp tình huoáng trong ñaøo taïo haønh chaùnh, NXB.GD. 19. Phaïm Minh Haïc (chuû bieân) – Nguyeãn Keá Haøo, Nguyeãn Quang Uaån (1996), Taâm lyù hoïc, NXB.GD. 20. Phaïm Minh Haïc (chuû bieân) (1992), Taâm lyù hoïc (saùch Cao ñaúng sö phaïm), NXB.GD. 21. Phaïm Minh Haïc (chuû bieân) – Leâ Khanh – Traàn Troïng Thuyû (1988), Taâm lyù hoïc (saùch Ñaïi hoïc sö phaïm), NXB.GD. 22. Leâ Vaên Hoàng (chuû bieân) – Leâ Thò Ngoïc Lan (1998), Taâm lyù hoïc löùa tuoåi vaø Taâm lyù hoïc sö phaïm, NXB.GD. 23. Nguyeãn Sinh Huy – Nguyeãn Höõu Duõng (1998), Giaùo duïc hoïc, NXB.GD. 85 24. I.Ia. Lecne (1997), Daïy hoïc neâu vaán ñeà, NXB.GD. 25. Traàn Tuaán Loä (1993), Taâm lyù hoïc b13, Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 26. A.M. Machiuskin (1972), Nhöõng tình huoáng coù vaán ñeà trong tö duy vaø trong daïy hoïc, NXB.GD. 27. Traàn Thò Tuyeát Mai (1999), Phöông thöùc giaûi quyeát tình huoáng coù vaán ñeà trong quaûn lyù giaûng daïy cuûa hieäu tröôûng tröôøng phoå thoâng trung hoïc moät soá tænh phía Nam, Luaän vaên thaïc só, Haø Noäi. 28. Traàn Thò Quoác Minh (1996), Phöông phaùp phaân tích tình huoáng coù vaán ñeà trong quan heä giöõa giaùo vieân vaø treû maãu giaùo, Luaän aùn PTS khoa hoïc sö phaïm – taâm lyù, Haø Noäi. 29. Nguyeãn Ñöùc Minh – Phaïm Coác – Ñoã Thò Xuaân (1992), Taâm lyù hoïc, NXB.GD. 30. Vuõ Nho (1999), Vaän duïng daïy hoïc neâu vaán ñeà trong giaûng vaên ôû tröôøng trung hoïc cô sôû, NXB.GD. 31. A.V. Petrovski (1982), Taâm lyù hoïc löùa tuoåi vaø taâm lyù hoïc sö phaïm, NXB.GD. 32. Nguyeãn Ngoïc Quang – Nguyeãn Cöông – Döông Xuaân Trinh (1977), Lyù luaän daïy hoïc hoaù hoïc, taäp 1, NXB.GD. 33. Phan Theá Suûng (1996), Ngheä thuaät öùng xöû trong quaûn lyù tröôøng phoå thoâng, Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo, Haø Noäi. 34. Söï thoâng minh trong öùng xöû sö phaïm (1998), NXB. Thanh nieân. 35. Haø Nhaät Thaêng – Leâ Tieán Huøng (1996), Toå chöùc hoaït ñoäng giaùo duïc, NXB.GD. 86 36. Nguyeãn Vaên Thaïc – Hoaøng Anh (1995), Luyeän giao tieáp sö phaïm, Haø Noäi. 37. Traàn Troïng Thuyû (chuû bieân) (1990), Baøi taäp thöïc haønh taâm lyù hoïc, NXB.GD. 38. Traàn Troïng Thuyû (1978), Taâm lyù hoïc lao ñoäng, Ñaïi hoïc sö phaïm Haø Noäi I. 39. Traàn Troïng Thuyû, Taâm lyù hoïc lao ñoäng (taøi lieäu duøng cho hoïc vieân cao hoïc taâm lyù), Haø Noäi. 40. Traàn Troïng Thuyû (chuû bieân) – Nguyeãn Quang Uaån (1998), Taâm lyù hoïc ñaïi cöông, NXB.GD. 41. Ñoã Xuaân Thu (2001), Kyõ naêng giaûi quyeát tình huoáng sö phaïm cuûa sinh vieân tröôøng Cao ñaúng sö phaïm Beán Tre, Luaän vaên Thaïc só, Haø Noäi. 42. Trieát hoïc daønh cho nghieân cöùu sinh vaø cao hoïc, taäp 3, (1992), NXB. Khoa hoïc kyõ thuaät. 43. Traàn Anh Tuaán (1996), Xaây döïng quy trình taäp luyeän caùc kyõ naêng giaûng daïy cô baûn trong caùc hình thöùc thöïc haønh, thöïc taäp sö phaïm, Luaän aùn PTS. Haø Noäi. 44. Nguyeãn AÙnh Tuyeát (chuû bieân) (1996), Baøi taäp thöïc haønh taâm lyù hoïc – giaùo duïc hoïc. NXB.GD. 45. Nguyeãn AÙnh Tuyeát (1997), Nhöõng tình huoáng trong giaùo duïc maàm non, NXB.GD. 46. Nguyeãn Quang Uaån (chuû bieân) (1995), Taâm lyù hoïc ñaïi cöông (chöông trình giaùo trình ñaïi hoïc), Haø Noäi. 47. Vuï giaùo vieân (1995), Höôùng daãn reøn luyeän nghieäp vuï sö phaïm. Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo. 87 48. Nguyeãn Khaéc Vieän (1995), Töø ñieån taâm lyù hoïc, NXB. Theá giôùi vaø Trung taâm nghieân cöùu treû em, Haø Noäi. 49. Phaïm Vieát Vöôïng (1998), Phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc giaùo duïc, NXB.GD. 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 ._.