Tìm hiểu các rủi ro trong sản xuất, tiêu thụ của các hộ sản xuất rau ở huyện Gia Lâm-Hà Nội

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr­êng ®¹i häc N«ng nghiÖp hµ néI --------------- NguyÔn thÕ hïng T×m hiÓu c¸c rñi ro trong s¶n xuÊt, tiªu thô cña c¸c hé s¶n xuÊt rau ë huyÖn Gia L©m-Hµ Néi luËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ n«ng nghiÖp M· sè: 60.31.10 Ng­êi h­íng dÉn khoa häc: ts. NguyÔn quèc chØnh Hµ néi – 2008 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan r»ng sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ ch­a hÒ ®­îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. T«i xin cam ®oan r»ng mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®· ®­îc c¶m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®· ®­îc chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn thÕ hïng Lêi c¶m ¬n Khi nhËn ®Ò tµi nghiªn cøu nµy, t«i v« cïng bì ngì bëi sù míi mÎ cña nã. Nh­ng ®­¬c sù ®Þnh h­íng tËn t×nh cña TS. NguyÔn Quèc ChØnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn, nh÷ng khã kh¨n ®ã ®· ®­îc kh¾c phôc ®Ó ®Ò tµi dÇn ®­îc ®Þnh h×nh vµ ®Õn nay ®· hoµn thµnh. Khi t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi t¹i ®Þa ®iÓm nghiªn cøu c¸c cÊp chÝnh quyÕn tõ phßng n«ng nghiÖp, tr¹m khuyÕn n«ng, chÝnh quyÒn c¸c x· c¸c th«n trong ®Þa ®iÓm nghiªn cøu ®· cã nh÷ng hîp t¸c gióp ®ì rÊt v« t­ vµ tËn t×nh. §ã chÝnh lµ nh÷ng nguån ®éng viªn lín gióp t«i v­ît qua khã kh¨n khi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy. §Æc biÖt lµ sù hîp t¸c cña bµ con n«ng d©n khi t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra pháng vÊn ®· dµnh thêi gian ®ãn tiÕp vµ cung cÊp nh÷ng th«ng tin quý b¸u cho ®Ò tµi. Qua ®ã t«i kh«ng chØ thu ®­îc nh÷ng th«ng tin kiÕn thøc cÇn thiÕt cho ®Ò tµi mµ cßn häc hái ®­îc rÊt nhiÒu bæ Ých vÒ ®êi sèng kinh tÕ x· héi trong céng ®ång n«ng th«n. Khi nghiªn cøu thùc tÕ kÕt thóc, c¸c thÇy c« trong bé m«n ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quý b¸u cho viÖc hoµn tÊt cuèi cïng cña luËn v¨n. Bªn c¹nh sù hîp t¸c gióp ®ì trong c«ng viÖc t«i kh«ng thÓ quªn sù ®éng viªn cña gia ®×nh vµ b¹n bÌ trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu thùc tÕ. Cuèi cïng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tíi tÊt c¶ mäi ng­êi vµ c¸c tæ chøc ®· gióp ®ì t«i thùc hiÖn thµnh c«ng luËn v¨n th¹c sü kinh tÕ nµy. T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn thÕ hïng Môc lôc Danh môc b¶ng STT Tªn b¶ng Trang 2.1: Ma trËn ®o l­êng rñi ro 21 2.2: Mét sè lo¹i h×nh b¶o hiÓm n«ng nghiÖp trªn thÕ giíi 37 3.1: T×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai cña huyÖn Gia L©m 42 3.2: T×nh h×nh biÕn ®éng d©n sè vµ lao ®éng cña huyÖn Gia L©m 44 3.3: T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña huyÖn Gia L©m 46 3.4: Gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña huyÖn Gia L©m 49 4.1: T×nh h×nh s¶n xuÊt rau cña huyÖn qua c¸c n¨m 55 4.2: Ph¸t triÓn s¶n xuÊt rau xanh theo c¸c x· cña Gia L©m 60 4.3: DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l­îng rau n¨m 2007 cña huyÖn 62 4.4: Gi¸ trÞ s¶n suÊt rau cña huyÖn 64 4.5: T×nh h×nh nh©n khÈu vµ lao ®éng cña hé 68 4.6: T×nh h×nh sö dông lao ®éng cho s¶n xuÊt rau cña c¸c hé ®iÒu tra 69 4.7: T×nh h×nh sö dông vèn vµ tµi s¶n phôc vô cho s¶n xuÊt rau n¨m 2008 72 4.8: HiÖu qu¶ s¶n xuÊt mét sè c©y rau cña c¸c hé ®iÒu tra trªn mét sµo canh t¸c 74 4.9: Møc ®é xuÊt hiÖn rñi ro trong s¶n xuÊt rau cña c¸c hé ®iÒu tra n¨m 2008 78 4.10: T¸c ®éng cña c¸c lo¹i rñi ro ®Õn c¸c hé ®iÒu tra 82 4.11: Nh÷ng tæn thÊt vÒ vËt chÊt do rñi ro g©y ra cho c¸c nhãm hé ®iÒu tra 83 4.12: Møc ®é ¶nh h­ëng cña rñi ro trong s¶n xuÊt ®Õn thu nhËp cña c¸c nhãm hé ®iÒu tra n¨m 2008 85 4.13: Rñi ro vµ møc ®é ¶nh h­ëng ®Õn s¶n l­îng c©y trång 88 4.14: Rñi ro vÒ vÞ trÝ s¶n xuÊt ¶nh tíi s¶n l­îng c©y trång 90 4.15: Rñi ro kü thuËt, c«ng nghÖ ¶nh h­ëng tíi s¶n l­îng c©y trång 92 4.16: Rñi ro gi¸ c¶ s¶n phÈm 95 4.17: Møc ®é xuÊt hiÖn rñi ro trong tiªu thô cña c¸c hé ®iÒu tra 98 4.18: Møc ®é thiÖt h¹i cña rñi ro trong tiªu thô cña c¸c hé ®iÒu tra 99 4.19: NhËn thøc cña hé vÒ kü thuËt, thÞ tr­êng, rñi ro 103 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Ngày nay với sự phát triển của kinh tế đi liền với nó là các nhu cầu về tiêu dùng cũng được nâng cao, trong đó đặc biệt là các nhu cầu về nông sản tiêu dùng hàng ngày. Các nhu cầu thiết yếu đòi hỏi sự đa dạng về số lượng, chủ loại và chất lượng ngày một cao vì các sản phẩm này có sự tác động thường xuyên, trực tiếp đến đời sống con người. Đồng thời với sự phất triển kinh tế là sự phát triển của các khu công nghiệp, các khu đô thị mới và sự gia tăng dân số nhanh, quá trình này đã gây nên tình trạng ô nhiễm môi trường, diện tích đất sản xuất nông nghiệp ngày càng giảm đặc biệt là các vùng ven thành phố lớn, các khu công nghiệp. Tình hình này đã gây khó khăn cho sản xuất nông nghiệp nói chung và cho sản xuất rau nói riêng. Mặt khác cũng đòi hỏi cung về sản xuất nông nghiệp cho các khu đô thị, khu công nghiệp ngày một cao cả về số lượng và chất lượng. đặc biệt là đối với sản phẩm rau, hiện nay với xu hướng phát triển chung của thời đại là việc phát triển sản xuất và tiêu dùng những sản phẩm sạch, an toàn. Đây là vẫn đề có tính thiết yếu vì sự phát triển kinh tế, xã hội , môi trường và sức khỏe con người. Ngày nay hướng sản xuất rau an toàn không chỉ đơn thuần là chủ trương của đảng và Nhà nước mà còn là nhu cầu của người tiêu dùng nhằm đảm bảo an toàn, tránh ngộ độc thức ăn và bệnh tật về lâu dài có thể xẩy ra. Hiện nay sản xuất rau của các hộ trên địa bàn chủ yếu dựa trên quyết định của cá nhân từng hộ, các quyết định dựa trên nguồn lực của hộ sao cho sản xuất đem lại những tối ưu cho hộ hay đạt tới độ thỏa dụng cao nhất khi họ phải lựa chọn các doanh mục sản xuất khác nhau. Trong khi đó sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất rau nói riêng cũng có rủi ro cao: rủi ro do thiên tai, sâu bệnh; rủi ro công nghệ, kỹ thuật… Đồng thời sản xuất rau cũng có nhiều vẫn đề cần tìm hiểu và giải quyết như đầu ra cho sản phẩm chưa ổn định, diện tích đất sản xuất còn manh mún, vốn đầu tư cho sản xuất chưa đầy đủ, quy trình sản xuất rau chưa được áp dụng triệt để, trình độ dân trí của người sản xuất nhìn chung còn thấp, thu nhập của người sản xuất thấp, lượng rau đưa vào thị trường chưa chiếm được niềm tin của người tiêu dùng, tổ chức quản lý chưa hiệu quả. Từ đây đặt ra cho nghành hàng rau nhiệm vụ quan trọng đòi hỏi phải được quan tâm giả quyết thỏa đáng trong cả lĩnh vực sản xuất và tiêu thụ. Sự thất bại của một số mô hình trồng rau đã và đang đặt ra những câu hỏi cho việc phát triển sản xuất rau? Làm thế nào để phát triển sản xuất rau an toàn cho sức khỏe cộng đồng? các rủi ro trong sản xuất và tiêu thụ rau đã được quan tâm đúng mức chưa? Đã có nhiều đề tài nghiên cứu sự phát triển sản xuất rau nhưng từ góc độ hiệu quả sản xuất. Rất ít hoặc chỉ đề cập một cách chung chung những khó khăn, rủi ro mà sản xuất rau có thể gặp phải. Việc phát triển sản xuất, tiêu thụ rau có thể tiếp cận từ góc độ rủi ro. Từ thực tế đó chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Tìm hiểu các rủi ro trong sản xuất, tiêu thụ của các hộ sản xuất rau ở huyện Gia Lâm-Hà Nội” 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở phân tích đánh giá thực trạng rủi ro trong sản xuất tiêu thụ rau đề ra những giải pháp nhằm hạn chế rủi ro có hiệu quả. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về rủi ro. - Tìm hiểu thực trạng sản xuất, tiêu thụ và rủi ro trong sản xuất và tiêu thụ rau ở huyện Gia Lâm và tác động của rủi ro đến kết quả sản xuất, tiêu thụ rau trên địa bàn nghiên cứu. - Đề xuất giải pháp nhằm hạn chế rủi ro cho các hộ nông dân sản xuất và tiêu thụ rau. 1.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu - Các rủi ro trong sản xuất và tiêu thụ rau trên địa bàn. - Các hộ sản xuất rau trên địa bàn - Các hình thức tiêu thụ rau của hộ sản xuất 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về thời gian: số liệu sử dụng nghiên cứu của luận văn chủ yếu tập trung vào các năm gần đây và khảo sát thực tế 2008 - Về địa điểm nghiên cứu: ở huyện Gia Lâm, Hà Nội. 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CHO TÌM HIỂU CÁC RỦI RO TRONG SẢN XUẤT VÀ TIÊU THỤ RAU 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ RỦI RO VÀ KHÔNG CHẮC CHẮN Mét trong nh÷ng th¸ch thøc lín nhÊt ®èi víi c¸c hé n«ng d©n lµ th­êng xuyªn gÆp rñi ro. Rñi ro sÏ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn quyÕt ®Þnh cña ng­êi n«ng d©n, nh­ng ®ång thêi còng ¶nh h­ëng ®Õn lîi Ých cña ng­êi n«ng d©n. V× thÕ, vÊn ®Ò rñi ro ngµy cµng trë thµnh mét vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m. Tõ rñi ro trong ph©n tÝch kinh tÕ ®­îc dïng ®Ó ®Ò cËp ®Õn t×nh tr¹ng mét quyÕt ®Þnh cã thÓ cã nhiÒu kÕt qu¶ víi c¸c kh¶ n¨ng kh¸c nhau. Nh­ng tr­íc tiªn cÇn ph©n biÖt hai thuËt ng÷ rñi ro vµ kh«ng ch¾c ch¾n. 2.1.1. Kh«ng ch¾c ch¾n Trong m«i tr­êng tù nhiªn, kinh tÕ vµ x· héi cña ng­êi n«ng d©n cã rÊt nhiÒu ®iÒu kh«ng ch¾c ch¾n x¶y ra g©y bÊt lîi ®èi víi mçi n«ng d©n nh­ thiªn tai, gi¶m gi¸ n«ng s¶n, t¨ng gi¸ ®Çu vµo, bÖnh tËt… C¸c sù kiÖn ®ã x¶y ra víi nh÷ng x¸c suÊt mµ kh«ng thÓ biÕt tr­íc ®­îc. V× vËy ta cã thÓ hiÓu sù kh«ng ch¾c ch¾n lµ c¸c t×nh tr¹ng kh«ng thÓ g¾n x¸c suÊt víi viÖc x¶y ra c¸c sù kiÖn. Sù kh«ng ch¾c ch¾n ®Ò cËp theo ý nghÜa m« t¶ ®Æc ®iÓm m«i tr­êng kinh tÕ mµ c¸c n«ng hé ph¶i ®­¬ng ®Çu. C¸c d¹ng kh«ng ch¾c ch¾n ®Òu ®­îc thÓ hiÖn b»ng sù nghÌo nµn tuyÖt ®èi cña nhiÒu hé n«ng d©n, hËu qu¶ cña c¸c sù kh«ng ch¾c ch¾n th­êng t¹o ra sù kh¸c biÖt gi÷a giµu cã vµ ®ãi nghÌo. Sù kh«ng ch¾c ch¾n chØ ®­îc xem nh­ lµ mét vÊn ®Ò ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp h¬n lµ c¸c ngµnh kh¸c vµ ®­îc thÓ hiÖn trªn c¸c d¹ng chñ yÕu sau: + Sù kh«ng ch¾c ch¾n vÒ s¶n l­îng Nguyªn nh©n g©y ra sù kh«ng ch¾c ch¾n nµy lµ do gÆp ph¶i thiªn tai. Thiªn tai lµ nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mµ khã cã thÓ dù ®o¸n ®­îc nh­ s©u bÖnh, lò lôt, n¾ng h¹n... Thiªn tai còng cã thÓ ®­îc m« t¶ nh­ lµ sù kh«ng ch¾c ch¾n vÒ n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng c©y trång. Kh¶ n¨ng chèng l¹i thiªn tai phô thuéc nhiÒu vµo kh¶ n¨ng tiÒn mÆt, vËt t­ cña hé n«ng d©n, v× vËy kh¶ n¨ng nµy gi÷a c¸c hé n«ng d©n sÏ kh¸c nhau. + Sù kh«ng ch¾c ch¾n vÒ gi¸ c¶ Do chu kú cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kÐo dµi nªn khi lùa chän mét lo¹i c©y trång hoÆc ch¨n nu«i gia sóc, t¹i thêi ®iÓm ra quyÕt ®Þnh ng­êi ta khã x¸c ®Þnh ®­îc gi¸ thÞ tr­êng vµo lóc cã s¶n phÈm ®Ó b¸n lµ bao nhiªu. §iÒu nµy ®Æc biÖt khã kh¨n ®èi víi c©y trång l©u n¨m v× ph¶i mÊt vµi n¨m kiÕn thiÕt c¬ b¶n míi cho thu ho¹ch s¶n phÈm. VÊn ®Ò cµng trÇm träng h¬n ®èi víi c¸c n­íc n«ng nghiÖp chËm ph¸t triÓn n¬i cã thÞ tr­êng kh«ng hoµn thiÖn vµ thiÕu th«ng tin. Sù dao ®éng cña thÞ tr­êng còng cã thÓ ®­îc miªu t¶ nh­ lµ sù kh«ng ch¾c ch¾n cña gi¸ c¶. §©y lµ ®iÒu phæ biÕn ®èi víi nÒn n«ng nghiÖp ë mäi n¬i vµ lµ nguyªn nh©n chÝnh cho sù can thiÖp cña Nhµ n­íc ®èi víi thÞ tr­êng n«ng nghiÖp ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. + Sù kh«ng ch¾c ch¾n vÒ x· héi Sù kh«ng ch¾c ch¾n vÒ x· héi liªn quan ®Õn viÖc kiÓm so¸t c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vµ sù lÖ thuéc cña mét sè n«ng d©n vµo nh÷ng ng­êi kh¸c. §iÒu nµy x¶y ra khi kh«ng cã sù c«ng b»ng trong quyÒn së h÷u ®Êt ®ai vµ c¸c nguån lùc kh¸c. Sù kh«ng ch¾c ch¾n vÒ x· héi do tÝnh chÊt cña x· héi quyÕt ®Þnh nªn nã cã møc ®é kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng hoÆc c¸c n­íc kh¸c nhau. + Sù kh«ng ch¾c ch¾n vÒ con ng­êi (èm ®au, bÖnh tËt, qua ®êi…) Kh«ng ai cã thÓ biÕt tr­íc ®­îc søc khoÎ cña m×nh còng nh­ c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh trong t­¬ng lai. V× vËy, ®iÒu nµy còng ®­îc coi lµ sù kh«ng ch¾c ch¾n vÒ con ng­êi. Nh÷ng sù kh«ng ch¾c ch¾n nh­ trªn dÉn ®Õn ng­êi n«ng d©n kh«ng t×nh nguyÖn chÊp nhËn sù ®æi míi kü thuËt, ng¹i ®Çu t­ cho s¶n xuÊt hoÆc tiÕp nhËn mét c¸ch chËm ch¹p ®Ó t¨ng sù thÝch nghi víi nh÷ng ®iÒu kh«ng ch¾c ch¾n. §iÒu ®ã còng lµm t¨ng thªm sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong x· héi n«ng th«n. 2.1.2. Rñi ro Trong c¸c t×nh tr¹ng kh«ng ch¾c ch¾n trªn, c¸c biÕn cè cã thÓ x¶y ra víi mét x¸c suÊt ­íc ®o¸n chñ quan ®­îc gäi lµ sù rñi ro. Trong cuéc sèng sinh ho¹t còng nh­ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh mÆc dï ®· lu«n chó ý ng¨n ngõa vµ ®Ò phßng nh­ng vÉn cã thÓ gÆp rÊt nhiÒu nh÷ng rñi ro bÊt ngê x¶y ra. Rñi ro cã thÓ xuÊt hiÖn mäi n¬i, mäi lóc, mäi lÜnh vùc. ViÖc ra quyÕt ®Þnh trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Òu gÆp ph¶i rñi ro bëi v× viÖc ra quyÕt ®Þnh ®­îc tiÕn hµnh tr­íc khi biÕt ®­îc kÕt qu¶ cña quyÕt ®Þnh ®ã. Møc ®é rñi ro phô thuéc vµo sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t c¸c yÕu tè trong giai ®o¹n tõ quyÕt ®Þnh ®Õn kÕt qu¶. Trong khi ®ã, tõ quyÕt ®Þnh ®Õn kÕt qu¶ lµ mét qu¸ tr×nh bÞ t¸c ®éng bëi nhiÒu yÕu tè, trong ®ã rÊt nhiÒu yÕu tè n»m ngoµi dù ®o¸n vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t cña ng­êi ra quyÕt ®Þnh nªn møc ®é rñi ro lµ rÊt lín. VËy rñi ro lµ g× ? Cho ®Õn nay ch­a cã mét ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ rñi ro, nh÷ng tr­êng ph¸i kh¸c nhau, t¸c gi¶ kh¸c nhau ®­a ra nh÷ng ®Þnh nghÜa rñi ro kh¸c nhau. Nh÷ng ®Þnh nghÜa nµy rÊt ®a d¹ng, phong phó, nh­ng cã thÓ chia lµm 2 tr­êng ph¸i lín: + Theo tr­êng ph¸i truyÒn thèng Thuéc tr­êng ph¸i nµy, ta cã thÓ thÊy c¸c ®Þnh nghÜa: - Rñi ro lµ ®iÒu kh«ng lµnh, kh«ng tèt, bÊt ngê x¶y ®Õn. - Rñi ro lµ sù kh«ng may. - Rñi ro lµ sù bÊt tr¾c, g©y ra mÊt m¸t, h­ h¹i. - Rñi ro lµ yÕu tè liªn quan ®Õn nguy hiÓm, sù khã kh¨n hoÆc ®iÒu kh«ng ch¾c ch¾n.... - Rñi ro lµ sù tæn thÊt vÒ tµi s¶n hay lµ sù gi¶m sót lîi nhuËn thùc tÕ so víi lîi nhuËn dù kiÕn. - Trong lÜnh vùc ho¹t ®éng tµi chÝnh n«ng th«n th× coi viÖc n«ng d©n ®Çu t­ tõ c¸c kho¶n tiÒn vay cho ch¨n nu«i mµ gia sóc chÕt còng lµ rñi ro. Theo c¸ch ®Þnh nghÜa truyÒn thèng, rñi ro lµ nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t, nguy hiÓm hoÆc c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn nguy hiÓm, khã kh¨n, hoÆc ®iÒu kh«ng ch¾c ch¾n cã thÓ x¶y ra cho con ng­êi. X· héi loµi ng­êi cµng ph¸t triÓn, ho¹t ®éng cña con ng­êi ngµy cµng ®a d¹ng, phong phó vµ phøc t¹p, th× rñi ro ngµy cµng nhiÒu vµ ®a d¹ng, mçi ngµy l¹i xuÊt hiÖn nh÷ng rñi ro míi, nh÷ng rñi ro ch­a tõng cã trong qu¸ khø. Con ng­êi còng quan t©m ®Õn viÖc nghiªn cøu rñi ro vµ qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®ã nhËn thøc vÒ rñi ro còng thay ®æi, trë nªn trung hoµ h¬n. + Theo tr­êng ph¸i trung hoµ Theo tr­êng ph¸i nµy, cã c¸c quan ®iÓm nh­ sau vÒ rñi ro: - Rñi ro lµ sù bÊt tr¾c cã thÓ ®o l­êng ®­îc (Frank Knight). - Rñi ro lµ sù bÊt tr¾c cã thÓ liªn quan ®Õn viÖc xuÊt hiÖn nh÷ng biÕn cè kh«ng mong ®îi (Allan Willett). - Rñi ro lµ mét tæng hîp nh÷ng ngÉu nhiªn cã thÓ ®o l­êng b»ng x¸c suÊt (Irving Preffer). - Rñi ro lµ gi¸ trÞ vµ kÕt qu¶ mµ hiÖn thêi ch­a biÕt ®Õn. - Rñi ro lµ sù biÕn ®éng tiÒm Èn ë nh÷ng kÕt qu¶. Rñi ro cã thÓ xuÊt hiÖn trong hÇu hÕt mäi ho¹t ®éng cña con ng­êi. Khi cã rñi ro, ng­êi ta kh«ng thÓ dù ®o¸n ®­îc chÝnh x¸c kÕt qu¶. Sù hiÖn diÖn cña rñi ro g©y nªn sù bÊt ®Þnh. Nguy c¬ rñi ro ph¸t sinh bÊt cø khi nµo mét hµnh ®éng dÉn ®Õn kh¶ n¨ng ®­îc hoÆc mÊt kh«ng thÓ ®o¸n tr­íc (C. Arthur William, Jr. Smith). Tr­êng ph¸i trung hoµ th× “rñi ro lµ sù bÊt tr¾c cã thÓ ®o l­êng ®­îc”. Rñi ro võa mang tÝnh tÝch cùc, võa mang tÝnh tiªu cùc. Rñi ro cã thÓ mang ®Õn nh÷ng tæn thÊt, mÊt m¸t, nguy hiÓm... cho con ng­êi, nh­ng còng cã thÓ mang ®Õn nh÷ng c¬ héi. NÕu tÝch cùc nghiªn cøu rñi ro, nhËn d¹ng, ®o l­êng rñi ro, ng­êi ta cã thÓ t×m ra ®­îc c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa, h¹n chÕ nh÷ng rñi ro tiªu cùc, ®ãn nhËn nh÷ng c¬ héi mang kÕt qu¶ tèt ®Ñp cho t­¬ng lai (§oµn ThÞ Hång V©n). - Rñi ro thuÇn tuý lµ rñi ro chØ mang l¹i nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t, nguy hiÓm. - Rñi ro suy ®o¸n (rñi ro mang tÝnh ®Çu c¬) lµ rñi ro trong ®ã nh÷ng c¬ héi t¹o ra thuËn lîi g¾n víi nh÷ng nguy c¬ g©y ra tæn thÊt. - Rñi ro cã thÓ ph©n t¸n lµ rñi ro cã thÓ gi¶m bít b»ng c¸ch ®ãng gãp quý chung ®Ó chia sÎ rñi ro. -Rñi ro kh«ng thÓ ph©n t¸n lµ rñi ro kh«ng thÓ gi¶m bít b»ng con ®­êng quü chung vµ chia sÎ rñi ro. Rñi ro x¶y ra do nhiÒu nguyªn nh©n nh­ng bÊt kÓ do nguyªn nh©n g×, khi rñi ro x¶y ra th­êng g©y cho con ng­êi nh÷ng khã kh¨n trong cuéc sèng nh­ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp, ph¸ ho¹i nhiÒu tµi s¶n, lµm ngõng trÖ s¶n xuÊt vµ ¶nh h­ëng ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi nãi chung. Trong nghiªn cøu cña chóng t«i chñ yÕu lµ nh×n nhËn rñi ro theo tr­êng ph¸i truyÒn thèng bëi v× víi hé n«ng d©n th× hä quan niÖm rñi ro tøc lµ sù kh«ng may, ¶nh h­ëng ®Õn sinh kÕ. H¬n n÷a víi n«ng d©n còng kh«ng cã nh÷ng ghi chÐp liªn tôc vÒ c¸c sù kiÖn ®· xÈy ra nªn khã cã thÓ tÝnh ra x¸c suÊt chÝnh x¸c. Tuy nhiªn, ë tr­êng ph¸i trung hoµ chóng t«i sö dông ¶nh h­ëng cña rñi ro ®Õn viÖc ra quyÕt ®Þnh v× viÖc quan träng nhÊt cña qu¶n lý rñi ro lµ ra ®­îc c¸c chiÕn l­îc qu¶n lý rñi ro nh»m ®¶m b¶o sinh kÕ cho gia ®×nh. 2.1.3. Ph©n biÖt gi÷a rñi ro vµ sù kh«ng ch¾c ch¾n Tõ c¸c kh¸i niÖm trªn ta nhËn thÊy r»ng, rñi ro lµ kh¸ch quan vµ nÕu cã ®Çy ®ñ th«ng tin th× cã thÓ tÝnh ®­îc x¸c suÊt cña c¸c sù kiÖn x¶y ra. Cßn kh«ng ch¾c ch¾n ®Ò cËp ®Õn c¸c t×nh tr¹ng mÊt m¸t kh«ng thÓ g¾n x¸c suÊt víi viÖc x¶y ra c¸c sù kiÖn, nã kh«ng cßn lµ kh¸ch quan nh­ ý nghÜa ban ®Çu mµ g¾n víi chñ quan cña ng­êi ra quyÕt ®Þnh. Cã nghÜa lµ con ng­êi cã thÓ t¸c ®éng ®Ó gi¶m bít sù thua thiÖt cho ng­êi s¶n xuÊt. §ã còng lµ nguyªn t¾c cho viÖc ra quyÕt ®Þnh trong qu¶n lý rñi ro ph¶i dùa vµo suy nghÜ chñ quan cña tõng ng­êi. Rñi ro ®Ò cËp ®Õn nhiÒu kÕt qu¶, mçi kÕt qu¶ cã thÓ x¶y ra víi c¸c kh¶ n¨ng kh¸c nhau. Kh¶ n¨ng cña mét kÕt qu¶ nµo ®ã hiÓu theo nghÜa lµ tÇn suÊt trung b×nh x¶y ra kÕt qu¶ ®ã. Trong khi ®ã, kh«ng ch¾c ch¾n ®Ò cËp ®Õn t×nh tr¹ng cã nhiÒu kÕt qña cã thÓ x¶y ra trong mét quyÕt ®Þnh nh­ng ch­a biÕt kh¶ n¨ng sÏ x¶y ra cña tõng kÕt qu¶. Nh­ vËy, rñi ro vµ kh«ng ch¾c ch¾n chØ kh¸c nhau ë viÖc cã ®¸nh gi¸ ®­îc hay kh«ng kh¶ n¨ng (hay cßn gäi lµ x¸c suÊt) x¶y ra c¸c kÕt qu¶ kh¸c nhau. 2.1.4. Nguyªn nh©n vµ ®Æc ®iÓm rñi ro cña hé n«ng d©n s¶n xuÊt NN 2.1.4.1. Nguyªn nh©n g©y ra rñi ro cña hé n«ng d©n s¶n xuÊt NN + Rñi ro do thiªn nhiªn C¸c nguyªn nh©n cã nguån gèc thiªn nhiªn, bao gåm: - C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn ®iÒu kiÖn thêi tiÕt nh­ h¹n h¸n, lò lôt - C¸c lo¹i dÞch bÖnh - S©u bÖnh Nhãm nguyªn nh©n nµy do tù nhiªn t¹o ra lµ chñ yÕu. Do sù t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®· g©y ra sù biÕn ®éng vÒ s¶n l­îng cña c¸c hé n«ng d©n. Sù biÕn ®éng vÒ s¶n l­îng lµ nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn sù kh«ng æn ®Þnh trong thu nhËp cña ng­êi n«ng d©n. + Rñi ro do thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng rñi ro nµy chñ yÕu lµ do sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã ®Æc thï lµ tÝnh thêi vô nªn gi¸ c¶ th­êng cã nhiÒu biÕn ®éng. Gi¸ n«ng s¶n vµo vô thu ho¹ch ré th­êng gi¶m lµm cho thu nhËp cña ng­êi s¶n xuÊt gi¶m theo hay nh÷ng n¨m ®­îc mïa th× gi¸ l¹i thÊp ®i hoÆc cã mét d¹ng kh¸c lµ s¶n xuÊt qu¸ nhiÒu lµm cho cung v­ît qu¸ cÇu. Gi¸ c¶ thay ®æi còng mang ®Õn cho ng­êi n«ng d©n rÊt nhiÒu rñi ro. + Rñi ro do chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc qua viÖc thay ®æi quy ho¹ch x©y dùng, qua viÖc ng¨n ®Ëp, ph©n lò... nªn nhiÒu vïng d©n ph¶i thu non s¶n phÈm hoÆc cã khi kh«ng ®­îc thu ho¹ch. + Rñi ro do chiÕn tranh, xung ®ét s¾c téc hoÆc sù tranh chÊp ®Þa giíi gi÷a c¸c ®Þa ph­¬ng, gi÷a c¸c hé n«ng d©n. + Rñi ro vÒ con ng­êi do èm ®au, bÖnh tËt, qua ®êi, ly h«n, m¾c ph¶i c¸c tÖ n¹n x· héi... Ngoµi nh÷ng rñi ro chung cña tÊt c¶ c¸c hé n«ng d©n trªn thÕ giíi, hé n«ng d©n ViÖt Nam cßn gÆp ph¶i mét sè rñi ro sau: - Rñi ro do kh«ng cã thÞ tr­êng ch¾c ch¾n ®Ó tiªu thô s¶n phÈm. Mét sè n«ng s¶n cã hîp ®ång tiªu thô s¶n phÈm nh­ng viÖc thùc hiÖn vµ xö lý hîp ®ång kh«ng nghiªm minh lµm cho ng­êi n«ng d©n bÞ thua thiÖt. Mét sè n«ng s¶n hµng ho¸ ®· ®­îc c¸c nhµ m¸y høa hÑn gi¸ tõ ®Çu vô nh­ng khi cã s¶n phÈm th× hä kh«ng mua hoÆc mua víi gi¸ rÎ. - Rñi ro do thiÕu hiÓu biÕt kü thuËt vµ thiÕu th«ng tin. Trong n«ng nghiÖp lµm sai mïa vô, sai gièng, sai kü thuËt còng dÔ bÞ mÊt tr¾ng. - Tuyªn truyÒn, qu¶ng c¸o sai hoÆc sù lõa ®¶o cña mét sè c¸ nh©n nªn n«ng d©n mua ph¶i hµng gi¶ vµ c¶ “dÞch vô” gi¶. Rñi ro cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng vµ s¶n xuÊt cña ng­êi n«ng d©n. T×nh tr¹ng cã nhiÒu rñi ro lµm cho ng­êi n«ng d©n kh«ng muèn ®Çu t­ vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt ®ßi hái ®Çu t­ cao hoÆc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p c«ng nghÖ tiªn tiÕn. V× thÕ, viÖc nghiªn cøu vµ t×m ra c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh vµ gi¶m bít c¸c t¸c h¹i cña rñi ro sÏ cã ¶nh h­ëng tÝch cùc ®Õn s¶n xuÊt vµ vÊn ®Ò nghÌo ®ãi ë n«ng th«n. 2.1.4.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm rñi ro cña hé n«ng d©n s¶n xuÊt NN N«ng d©n g¾n víi khu vùc n«ng th«n vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ n«ng d©n vïng nói, vïng kÐm ph¸t triÓn cho nªn ®Æc ®iÓm cña n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n quyÕt ®Þnh nhiÒu ®Õn ®Æc ®iÓm cña rñi ro cña n«ng d©n. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã nhiÒu ®iÓm kh¸c h¼n so víi mét sè ngµnh kinh tÕ kh¸c. Sù kh¸c nhau ë ®©y xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cã cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ n«ng d©n. N«ng nghiÖp lµ mét ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt quan träng, cung cÊp l­¬ng thùc vµ thùc phÈm cho con ng­êi, nguyªn liÖu cho ngµnh c«ng nghiÖp vµ lµ hµng ho¸ ®Ó xuÊt khÈu. N«ng nghiÖp còng lµ ngµnh thu hót nhiÒu lao ®éng x· héi, gãp phÇn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm vµ ®ång thêi cßn lµ mét ngµnh ®ãng gãp kh«ng nhá vµo tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP). Mét trong nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc lín nhÊt ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ vÊn ®Ò rñi ro. Do ®Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nªn ®· lµm cho møc ®é rñi ro trong n«ng nghiÖp th­êng cao h¬n so víi c¸c ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc kh¸c. Bao gåm nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: + S¶n xuÊt n«ng nghiÖp th­êng tr¶i trªn mét ph¹m vi réng lín vµ hÇu hÕt l¹i ®­îc tiÕn hµnh ë ngoµi trêi, v× thÕ nã chÞu ¶nh h­ëng rÊt lín cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn. MÆc dï tr×nh ®é khoa häc kü thuËt ngµy cµng tiªn tiÕn vµ hiÖn ®¹i, con ng­êi ngµy cµng chÕ ngù ®­îc nhiÒu nh÷ng ¶nh h­ëng xÊu cña tù nhiªn nh­ng m©u thuÉn gi÷a con ng­êi víi lùc l­îng tù nhiªn vÉn tån t¹i trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Hµng n¨m ®iÒu kiÖn tù nhiªn vÉn lu«n ®e do¹ vµ g©y tæn thÊt lín cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. + §èi t­îng cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ nh÷ng c¬ thÓ sèng nh­ c©y trång, vËt nu«i. Chóng kh«ng chØ chÞu ¶nh h­ëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn, mµ cßn chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt sinh häc. §ã lµ c¸c quy luËt: ®ång ho¸, dÞ ho¸, biÕn di, di truyÒn; quy luËt vÒ thêi gian sinh tr­ëng vµ cho s¶n phÈm... V× vËy, x¸c suÊt rñi ro trong n«ng nghiÖp ®· lín l¹i cµng lín h¬n so víi nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. + Chu kú s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp th­êng kÐo dµi, thêi gian lao ®éng vµ thêi gian s¶n xuÊt l¹i kh«ng trïng nhau, do ®ã ®¸nh gi¸, kiÓm so¸t viÖc phßng ngõa vµ qu¶n lý rñi ro lµ rÊt khã thùc hiÖn. + Trong n«ng nghiÖp cã rÊt nhiÒu lo¹i c©y trång, vËt nu«i kh¸c nhau, mçi lo¹i l¹i th­êng gÆp nh÷ng rñi ro kh¸c nhau. ThËm chÝ, cã nh÷ng lo¹i rñi ro mµ hËu qu¶ cña chóng mang tÝnh chÊt th¶m ho¹. Tõ ®ã ®· ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn t©m lý ng­êi s¶n xuÊt. MÆc dï cã lao ®éng, cã ®Êt ®ai nh­ng muèn më réng quy m« s¶n xuÊt, muèn ®Çu t­ th©m canh, muèn s¶n xuÊt hµng ho¸ víi quy m« lín, hä còng kh«ng d¸m m¹nh d¹n vay vèn ®Ó ®Çu t­. Bëi v× tµi s¶n thÕ chÊp vèn vay kh«ng cã, mµ rñi ro l¹i lu«n r×nh rËp. Trong ®iÒu kiÖn rñi ro cao, ng­êi n«ng d©n th­êng gi¶m quy m« s¶n xuÊt vµ do ®ã thu nhËp cña hä sÏ gi¶m. Lý do rÊt ®¬n gi¶n lµ rñi ro cao sÏ ®ßi hái s¶n xuÊt ph¶i cã l·i cao h¬n trong tr­êng hîp s¶n xuÊt kh«ng cã rñi ro. Trong tr­êng hîp hiÖu qu¶ gi¶m dÇn theo quy m« nh­ ngµnh n«ng nghiÖp, ®iÒu nµy dÉn ®Õn ng­êi n«ng d©n ph¶i gi¶m s¶n xuÊt ®Ó t¨ng s¶n phÈm cËn biªn sao cho b»ng víi chi phÝ cËn biªn mµ chi phÝ nµy cao h¬n do rñi ro lµm t¨ng chi phÝ c¬ héi cña c¸c nguån lùc (vèn, lao ®éng). §èi víi n«ng d©n ngoµi rñi ro gÆp trong s¶n xuÊt hä cßn cã thÓ gÆp rÊt nhiÒu rñi ro trong cuéc sèng do ®iÒu kiÖn sinh ho¹t khã kh¨n h¬n c¸c tÇng líp kh¸c trong x· héi, c¬ së h¹ tÇng kÐm ph¸t triÓn, m«i tr­êng sèng kh«ng vÖ sinh… Nh÷ng rñi ro vÒ con ng­êi ®· lµm cho n«ng d©n cµng nhiÒu khã kh¨n h¬n vµ ph¸t sinh thªm nhiÒu rñi ro kh¸c. Mçi lo¹i rñi ro cã nh÷ng t¸c ®éng rÊt kh¸c nhau ®Õn kÕt qu¶, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ cuéc sèng cña hé. 2.1.5. Ph©n lo¹i rñi ro trong c¸c hé n«ng d©n s¶n xuÊt NN - Ph©n theo lÜnh vùc rñi ro: + Rñi ro trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt: lµ nh÷ng rñi ro liªn quan trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña hé n«ng d©n. + Rñi ro ngoµi s¶n xuÊt: lµ nh÷ng rñi ro liªn quan ®Õn cuéc sèng cña ng­êi n«ng d©n. Trong cuéc sèng hµng ngµy còng cã rÊt nhiÒu rñi ro ®Õn víi c¸c hé n«ng d©n nh­ èm ®au, bÖnh tËt, sù mÊt m¸t tµi s¶n… Nh÷ng rñi ro trªn ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn ®êi sèng vµ thu nhËp cña c¸c hé n«ng d©n. - Ph©n theo nguån gèc rñi ro: + Rñi ro tù nhiªn §©y lµ nhãm rñi ro do c¸c hiÖn t­îng thiªn nhiªn nh­: lò lôt, m­a ®¸, h¹n h¸n, ®Êt lë, s­¬ng muèi, dÞch bÖnh, s©u bÖnh... g©y ra. Nh÷ng rñi ro nµy th­êng dÉn ®Õn nh÷ng thiÖt h¹i to lín vÒ ng­êi vµ cña. Nã cã thÓ t¸c ®éng ®Õn n¨ng suÊt mïa mµng (rñi ro trong s¶n xuÊt) vµ c¶ s¶n phÈm cÊt tr÷ trong kho (rñi ro trong b¶o qu¶n). + Rñi ro x· héi Sù thay ®æi c¸c chuÈn mùc gi¸ trÞ, hµnh vi cña con ng­êi, cÊu tróc x· héi, c¸c ®Þnh chÕ... lµ mét nguån rñi ro quan träng. NÕu kh«ng n¾m ®­îc ®iÒu nµy sÏ cã thÓ ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng thiÖt h¹i nÆng nÒ. + Rñi ro kinh tÕ Lµ nh÷ng rñi ro do m«i tr­êng kinh tÕ g©y ra nh­: tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, khñng ho¶ng, suy tho¸i kinh tÕ, l¹m ph¸t... - Ph©n theo møc ®é rñi ro: + Rñi ro c¸ nh©n: rñi ro chØ ¶nh h­ëng ®Õn mét c¸ nh©n nµo ®ã + Rñi ro céng ®ång: rñi ro ¶nh h­ëng ®Õn c¶ céng ®ång - Ph©n theo møc ®é xuÊt hiÖn cña rñi ro: + Rñi ro riªng rÏ: chØ xuÊt hiÖn mét lo¹i rñi ro. + Rñi ro d©y chuyÒn: rñi ro nµy xuÊt hiÖn l¹i kÐo theo nh÷ng rñi ro kh¸c. + Rñi ro kÕt hîp: kÕt hîp nhiÒu lo¹i rñi ro víi nhau. 2.2. QUẢN LÝ RỦI RO 2.2.1. Kh¸i niÖm Qu¶n lý nãi chung lµ nh÷ng ph­¬ng ph¸p khoa häc nh»m t¸c ®éng vµo thùc t¹i ®Ó nã ph¸t triÓn ®óng ®Þnh h­íng. Qu¶n lý cã hai ®Æc ®iÓm næi tréi nhÊt lµ tÝnh ®Þnh h­íng vµ sù ®iÒu chØnh gi¸m s¸t tr­íc khi x¶y ra kÕt qu¶. §oµn Hång V©n cho r»ng qu¶n lý rñi ro chÝnh lµ qu¸ tr×nh tiÕp cËn rñi ro mét c¸ch khoa häc, toµn diÖn vµ cã hÖ thèng nh»m nhËn d¹ng, kiÓm so¸t, phßng ngõa vµ gi¶m thiÓu nh÷ng tæn thÊt. Qu¶n lý rñi ro còng mang hai ®Æc tÝnh trªn cña qu¶n lý ®ã. C¸c ho¹t ®éng cña qu¶n lý rñi ro ph¶i diÔn ra tr­íc vµ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. TÝnh ®Þnh h­íng trong qu¶n lý rñi ro chÝnh lµ gi¶m thiÓu sù mÊt m¸t, thiÖt h¹i. Nh­ vËy, qu¶n lý rñi ro ®­îc hiÓu nh­ mét ph­¬ng ph¸p khoa häc nh»m kiÓm so¸t vµ ®iÒu chØnh nh÷ng ®iÒu kiÖn dÉn ®Õn rñi ro vµ gi¶m tèi thiÓu nh÷ng thiÖt h¹i do c¸c ®iÒu kiÖn ®ã g©y ra. Qu¶n lý rñi ro kh«ng chØ bao hµm ý chèng rñi ro mµ cßn bao hµm c¶ ý vÒ lËp kÕ ho¹ch nh»m thÝch øng víi rñi ro. Chèng rñi ro lµ nh÷ng biÖn ph¸p, nh÷ng øng xö nh»m tr¸nh rñi ro. øng xö cña n«ng d©n víi rñi ro biÓu hiÖn ë 3 tr¹ng th¸i: - ChÊp nhËn rñi ro ®Ó cã thÓ thu ®­îc thu nhËp cao nhÊt, mÆc dï hä biÕt r»ng c¬ héi cho kh¶ n¨ng nµy chØ cã mét x¸c suÊt nhÊt ®Þnh. - Chèng hoÆc kh«ng chÊp nhËn rñi ro ®Ó b¶o ®¶m an toµn c¸c ho¹t ®éng cña m×nh trong tr­êng hîp kh¶ n¨ng xÊu cã thÓ x¶y ra, mÆc dï kh¶ n¨ng x¶y ra còng chØ cã mét x¸c suÊt nhÊt ®Þnh. - Th¸i ®é trung hoµ ®èi víi rñi ro víi mong muèn ®¹t ®­îc thu nhËp trung b×nh gi÷a sù kiÖn cã rñi ro vµ thuËn lîi. Tõ th¸i ®é víi rñi ro mµ chia n«ng d©n ra 3 lo¹i ng­êi lµ sî rñi ro, trung hoµ rñi ro vµ chÊp nhËn rñi ro. Trong khi ®ã, kh¾c phôc rñi ro lµ c¸c hµnh ®éng hay ph¶n øng sau khi rñi ro ®· x¶y ra nh»m tèi thiÓu ho¸ t¸c h¹i. Nh­ vËy, qu¶n lý rñi ro chÝnh lµ qu¸ tr×nh tiÕp cËn rñi ro mét c¸ch khoa häc, toµn diÖn vµ cã hÖ thèng nh»m nhËn d¹ng, kiÓm so¸t, phßng ngõa vµ gi¶m thiÓu nh÷ng tæn thÊt, mÊt m¸t, nh÷ng ¶nh h­ëng bÊt lîi cña rñi ro. 2.2.2. C¸c chiÕn l­îc qu¶n lý rñi ro ChiÕn l­îc qu¶n lý rñi ro bao gåm: chiÕn l­îc ®èi phã víi rñi ro vµ chiÕn l­îc thÝch øng víi rñi ro. ChiÕn l­îc ®èi phã víi rñi ro lµ chiÕn l­îc tøc thêi, cÊp b¸ch kh«ng thËt tÝch cùc, nhiÒu khi v× nhu cÇu tr­íc m¾t sÏ ¶nh h­ëng lîi Ých l©u dµi. ChiÕn l­îc thÝch øng víi rñi ro lµ chiÕn l­îc dù phßng l©u dµi, uyÓn chuyÓn nh»m æn ®Þnh thu nhËp võa gi¶i quyÕt ®­îc rñi ro võa t¹o c¬ héi cho ph¸t triÓn. VÝ dô mua b¶o hiÓm th× sÏ ®­îc ®Òn bï khi mÊt mïa nªn kh«ng ph¶i vay nî l·i cao. 2.2.3. Néi dung qu¶n lý rñi ro Qu¶n lý rñi ro bao gåm c¸c néi dung: + NhËn d¹ng, ph©n tÝch, ®o l­êng rñi ro + KiÓm so¸t, phßng ngõa rñi ro + Tµi trî rñi ro khi nã ®· xuÊt hiÖn 2.2.3.1. NhËn d¹ng, ph©n tÝch, ®o l­êng rñi ro - NhËn d¹ng rñi ro §Ó qu¶n lý rñi ro tr­íc hÕt ph¶i nhËn d¹ng rñi ro. NhËn d¹ng rñi ro lµ qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh liªn tôc vµ cã hÖ thèng c¸c rñi ro trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Ho¹t ®éng nhËn d¹ng rñi ro nh»m ph¸t triÓn c¸c th«ng tin vÒ nguån gèc rñi ro, c¸c yÕu tè m¹o hiÓm, hiÓm ho¹, ®èi t­îng rñi ro vµ c¸c lo¹i tæn thÊt. NhËn d¹ng rñi ro bao gåm c¸c c«ng viÖc theo dâi, xem xÐt, nghiªn cøu m«i tr­êng ho¹t ®éng vµ toµn bé mäi ho¹t ®éng nh»m thèng kª ®­îc tÊt c¶ c¸c rñi ro, kh«ng chØ nh÷ng rñi ro ®· vµ ®ang x¶y ra, mµ cßn dù b¸o ®­îc nh÷ng d¹ng rñi ro míi cã thÓ xuÊt hiÖn, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kiÓm so¸t vµ tµi trî rñi ro thÝch hîp.  Ph­¬ng ph¸p nhËn d¹ng rñi ro: §Ó nhËn d¹ng rñi ro ph¶i lËp ®­îc b¶ng liÖt kª tÊt c¶ c¸c d¹ng rñi ro ®·, ®ang vµ sÏ cã thÓ xuÊt hiÖn, cã thÓ sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p sau: + LËp b¶ng c©u hái nghiªn cøu vÒ rñi ro vµ tiÕn hµnh ®iÒu tra. C¸c c©u hái cã thÓ ®­îc s¾p xÕp theo nguån gèc rñi ro, hoÆc m«i tr­êng t¸c ®éng... C¸c c©u hái th­êng xoay quanh nh÷ng vÊn ®Ò nh­: C¸c hé ®· gÆp nh÷ng lo¹i rñi ro nµo ? Tæn thÊt lµ bao nhiªu ? Sè lÇn xuÊt hiÖn c¸c lo¹i rñi ro ®ã trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh (th­êng lµ 1 n¨m) ? Nh÷ng biÖn ph¸p phßng ngõa, biÖn ph¸p tµi trî rñi ro ®­îc sö dông? KÕt qu¶ ®¹t ®­îc ? Nh÷ng rñi ro ch­a x¶y ra nh­ng cã thÓ xuÊt hiÖn? Lý do ? Nh÷ng ý kiÕn ®¸nh gi¸ vµ ®Ò xuÊt vÒ c«ng t¸c qu¶n lý rñi ro... + Thanh tra hiÖn tr­êng: ®Ó qu¶n lý rñi ro ®ßi hái ph¶i th­êng xuyªn thanh tra hiÖn tr­êng. Nhê quan s¸t, theo dâi trùc tiÕp hiÖn tr­êng sÏ tiÕn hµnh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, nhËn d¹ng rñi ro. - Ph©n tÝch rñi ro NhËn d¹ng ®­îc c¸c rñi ro vµ lËp b¶ng liÖt kª tÊt c¶ c¸c rñi ro cã thÓ ®Õn tuy lµ c«ng viÖc quan träng, kh«ng thÓ thiÕu, nh­ng míi chØ lµ b­íc khëi ®Çu cña c«ng t¸c qu¶n lý rñi ro. B­íc tiÕp theo lµ ph¶i tiÕn hµnh ph©n tÝch rñi ro, ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc c¸c nguyªn nh©n g©y ra rñi ro, trªn c¬ së ®ã míi cã thÓ t×m ra c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa. §©y lµ mét c«ng viÖc rÊt phøc t¹p bëi v× mçi lo¹i rñi ro th­êng do nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã c¶ nguyªn nh©n trùc tiÕp vµ nguyªn nh©n gi¸n tiÕp, nguyªn nh©n gÇn vµ nguyªn nh©n xa. - §o l­êng rñi ro Cã 2 c¸ch tiÕp cËn chÝnh vÒ viÖc ®o l­êng møc ®é rñi ro: - C¸ch tiÕp cËn ph­¬ng sai-thu nhËp vµ phßng tr¸nh th¶m ho¹ hay cßn gäi lµ c¸ch tiÕp cËn an toµn tr­íc tiªn. C¸ch tiÕp cËn thø nhÊt dïng ®é ph©n t¸n cña c¸c kÕt qu¶, ch¼ng h¹n nh­ ph­¬ng sai hay hÖ sè sai lÖch lµm th­íc ®o rñi ro. HÖ sè sai lÖch cµng cao th× rñi ro cµng cao vµ ng­îc l¹i. Phương pháp xác định giá trị kỳ vọng Có nhiều phương pháp biểu thị giá trị kỳ vọng về năng suất, về giá hoặc các giá trị khác khi không biết chúng một cách chắc chắn. Khi có được các giá trị kỳ vọng thì ta có thể sử dụng nó để lập kế hoạch và ra quyết định vìđó là các ước lượng tốt nhất cho các giá trị chưa biết và chỉ xác định chính xác trong tương lai. Có 2 loại con số trung bình có thể sử dụng để tính kỳ vọng. Một là: số trung bình là bình quân đơn giản được tính từ số liệu quá khứ, như số liệu về năng suất hoặc giá._.. Đây là phương pháp đơn giản thường được sử dụng khi có sẵn số liệu thống kê. Vẫn đề là lựa chọn số liệu để tính, sự lựa chọn này không có quy tắc và phụ thuộc vào ước lượng chủ quan của người ra quyết định. Hai là: phương pháp số trung bình hiệu chỉnh, có hai vẫn đề cần sử lý khi sử dụng hệ thống này đó là: sử dụng số liệu bao nhiêu năm và sử dụng hệ thống hiệu chỉnh nào là tốt nhất? Nếu có xác suất (chủ quan hoặc khách quan) của các kết quả kỳ vọng thì có thể tính kỳ vọng toán học. kỳ vọng toán học là giá trị trung bình của các kết quả thí nghiệm hoặc nhắc lại các sư kiện nhiều lần. §Ó ®o l­êng rñi ro ng­êi ta th­êng dïng ph©n phèi x¸c suÊt víi hai tham sè ®o l­êng phæ biÕn lµ kú väng vµ ®é lÖch chuÈn cña rñi ro. Kú väng ký hiÖu lµ E(I) ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ sau: E(I) =S(Ii)(Pi) Trong ®ã kÕt qu¶ øng víi kh¶ n¨ng i cã x¸c suÊt pi vµ n lµ sè kh¶ n¨ng cã thÓ x¶y ra. Nh­ vËy kÕt qu¶ cña kú väng chÝnh lµ trung b×nh gia quyÒn cña c¸c kÕt qu¶ cã thÓ x¶y ra víi quyÒn sè chÝnh lµ x¸c suÊt x¶y ra. §é lÖch chuÈn (S) §Ó ®o l­êng hay sai biÖt gi÷a kÕt qu¶ vµ víi kú väng ng­êi ta dïng ®é lÖch chuÈn (s). §é lÖch chuÈn ®o l­êng sù kh¸c biÖt gi÷a ph©n phèi kÕt qu¶ víi gi¸ trÞ trung b×nh cña nã. Độ lệch chuẩn được tính bằng cách lấy căn bậc hai của phương sai. Độ lệch chuẩn càng lớn thì độ phân tán của các kết quả càng lớn, do đó khả năng kết quả thực càng xa giá trị trung bình hoặc giá trị kỳ vọng càng lớn. KÕt qu¶ kú väng vµ ®é lÖch chuÈn ®­îc dïng ®Ó ®o l­êng rñi ro c¶ vÒ kh«ng gian vµ thêi gian. §Ó ®o l­êng rñi ro s¶n l­îng chóng t«i dïng kÕt qu¶ kú väng vµ ®é lÖch chuÈn theo kh«ng gian. V× nÕu nghiªn cøu theo thêi gian th× ph¶i cã mét l­îng mÉu lín, ®iÒu kiÖn nghiªn cøu cña ®Ò tµi kh«ng thÓ cho phÐp. Nh­ng viÖc nghiªn cøu rñi ro theo kh«ng gian còng thu ®­îc nhiÒu ý nghÜa kh¸c mµ nghiªn cøu theo thêi gian kh«ng thÊy ®­îc, ®ã lµ sù ®ång ®Òu gi÷a c¸c ®èi t­îng vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi rñi ro cña c¸c hé. Riªng ®èi víi sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ chóng t«i theo dâi trong ba n¨m liÖn tiÕp, kho¶ng thêi gian nµy còng ®ñ ®Ó xem xÐt t¸c ®éng cña rñi ro thÞ tr­êng tíi viÖc s¶n xuÊt cña c¸c n«ng hé. C«ng thøc ®­îc sö dông lµ: Khi nghiªn cøu vÒ rñi ro s¶n l­îng còng nh­ gi¸ c¶, cã rÊt nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng tíi ®é lÖch chuÈn cña mÉu nh­ c¸c yÕu tè chñ quan (bãn ph©n, gièng, tr×nh ®é kü thuËt..) hay c¸c yÕu tè kh¸ch quan (dÞch h¹i, thiªn tai, thÞ tr­êng...). Trong khi viÖc ®¸nh gi¸ rñi ro l¹i gép tÊt c¶ c¸c yÕu tè nµy víi nhau vµ ®Òu ®­îc nh×n nhËn chung lµ sù t¸c ®éng cña rñi ro. §iÒu nµy hoµn toµn kh«ng cã m©u thuÉn g× víi ®Þnh nghÜa vÒ rñi ro cña ®Ò tµi. V× c¸c nguyªn nh©n dï chñ quan hay kh¸ch quan mµ ®em l¹i kÕt qu¶ kh«ng nh­ mong ®îi th× ®Òu ®­îc coi lµ rñi ro, nh­ng trong ®Ò tµi nh÷ng nguyªn nh©n kh«ng ch¾n ch¾n vµ rñi ro vÉn ®­îc ph©n biÖt ®Ó lµm c¨n cø t×m ra c¸c gi¶i ph¸p cho mçi tr­êng hîp. VÝ dô: viÖc bãn ph©n cho c©y trång lµ do ý thøc chñ quan cña c¸c hé, ë c¸c møc bãn ph©n kh¸c nhau sÏ t¹o ra c¸c kÕt qu¶ kh¸c nhau vµ t¹o ra mét l­îng mÉu cã ®é ph©n t¸n. §ã chÝnh lµ rñi ro, rñi ro nµy ®­îc h×nh thµnh tõ c¸ch tiÕp cËn víi kü thuËt ch¨m bãn cña c¸c hé víi c©y trång, hay nãi chÝnh x¸c h¬n ®©y lµ rñi ro kü thuËt. V× c¸c hé khi thùc hiÖn s¶n xuÊt bao giê còng muèn s¶n l­îng c©y trång cña m×nh t­¬ng ®­¬ng víi ng­êi kh¸c, viÖc thu ®­îc kÕt qu¶ kh«ng mong ®îi n»m ngoµi mong muèn cña hä vµ ®ã lµ rñi ro do nguyªn nh©n kh«ng ch¾c ch¾n hay kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi ®iÒu kiÖn rñi ro cña c¸c hé cßn yÕu. HÖ sè biÕn ®éng (CV) Độ lệch chuẩn rất khó biểu diễn khi các phân phối xác suất không có cùng một kỳ vọng. Phân phối xác suất với kỳ vọng lớn hơn có khả năng có biến động lớn. Một cân nhắc quan trọng ở đây là sự biến động tương đối. §é lÖch chuÈn ®«i khi cho chóng ta nh÷ng kÕt luËn kh«ng chÝnh x¸c khi so s¸nh rñi ro cña 2 ph­¬ng ¸n nÕu nh­ chóng rÊt kh¸c nhau vÒ quy m«. VÝ dô xem xÐt hai dù ¸n ®Çu t­ A vµ B cã ph©n phèi x¸c suÊt nh­ nhau: ChØ tiªu Dù ¸n A Dù ¸n B Lîi nhuËn kú väng (E) 0,08 0,24 §é lÖch chuÈn (S) 0,06 0,08 HÖ sè biÕn ®éng (CV) 0,75 0,33 NÕu c¨n cø vµo ®é lÖch chuÈn chóng ta thÊy r»ng dé lÖch chuÈn cña B lín h¬n A LiÖu cã thÓ kÕt luËn r»ng dù ¸n B rñi ro h¬n dù ¸n A hay kh«ng. NÕu chØ c¨n cø ®¬n thuÇn vµo ®é lÖch chuÈn th× cã thÓ kÕt luËn nh­ vËy. Nh­ng mét ®iÒu c¬ b¶n trong ®Çu t­ cÇn xÐt ®Õn lµ quy m« cña lîi nhuËn nµy nh­ thÕ nµo. Dù ¸n B cã ®é lÖch chuÈn lµ 8% trong khi dù ¸n A cã ®é lÖch chuÈn lµ 6% nh­ng lÖch 8% so víi quy m« cña lîi nhuËn lµ 100.000® sÏ nhá h¬n rÊt nhiÒu so víi møc lîi nhËn 1.000.000®. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy chóng ta dïng hÖ sè biÕn ®éng CV (coeffcient of variation) lµm chØ tiªu ®¸nh gi¸. CV =S/E(I) Trong vÝ dô trªn, dù ¸n A cã CV = 0,75, dù ¸n B chØ cã CV= 0,33. Cã thÓ nãi dù ¸n A rñi ro h¬n dù ¸n B. Mçi chØ tiªu cã mét ý nghÜa riªng, kÕt hîp ba chØ tiªu trªn cã thÓ cho thÊy c¸i nh×n toµn diÖn h¬n khi ®¸nh gi¸ rñi ro, viÖc ¸p dông c¸c chØ tiªu theo møc ®é ­u tiªn nh­ thÕ nµo ph¶i c¨n cø vµo tõng ®èi t­îng ®­îc ®¸nh gi¸ Mét c©u hái n÷a ®Æt ra lµ víi sù kh¸c biÖt cña c¸c chØ tiªu trong nh÷ng ph­¬ng ¸n lùa chän nh­ vËy th× viÖc ra quyÕt ®Þnh sÏ diÔn ra nh­ thÕ nµo. §iÒu nµy ®­îc gi¶i thÝch b»ng lý thuyÕt vÒ ®é tho¶ dông. Von neumann Morenstern ®­a ra m« h×nh lùa chän vÒ ®é tho¶ dông trong ®iÒu kiÖn kh«ng ch¾c ch¾n nh­ sau: Gi¶ sö W* lµ thu nh©p hiÖn cã, U(W) lµ ®é tho¶ dông cña thu nhËp. U(W) cã d¹ng lâm thÓ hiÖn r»ng ®é tho¶ dông cña thu nhËp biªn gi¶m dÇn. (§é tho¶ dông) U(W) EU1 EU2 W-2h W+h Z W* W+h W+2h (Thu nhËp) Gi¶ sö mét ng­êi cã hai ph­¬ng ¸n lùa chän cã cïng kú väng cña ®é tho¶ ®é tho¶ dông W* do nã ®em l¹i, Trong tr­êng hîp sî rñi ro, ng­êi sî rñi ro sÏ chän ph­¬ng ¸n cã ®é rñi ro thÊp h¬n cã nghÜa lµ cã ®é ph©n t¸n cña thu nhËp nhá h¬n. §iÒu nµy sÏ ®óng nÕu ®é tho¶ dông biªn cña thu nhËp gi¶m dÇn. - C¸ch tiÕp cËn thø hai, rñi ro ®­îc ®o b»ng x¸c suÊt ®Ó c¸c kÕt qu¶ cña mét hµnh ®éng nµo ®ã cã gi¸ trÞ nhá h¬n mét gi¸ trÞ ®Þnh tr­íc, hay nãi c¸ch kh¸c lµ x¸c suÊt ®Ó mét hµnh ®éng t¹o ra kÕt qu¶ nhá h¬n mét gi¸ trÞ lùa chän nµo ®ã. Lµ c«ng viÖc x¸c ®Þnh tÇn suÊt xuÊt hiÖn rñi ro trong 1 kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh vµ x¸c ®Þnh møc ®é nghiªm träng cña rñi ro. Trªn c¬ së ®ã cã thÓ lËp ®­îc ma trËn ®o l­êng rñi ro. B¶ng 2.1: Ma trËn ®o l­êng rñi ro TÇn suÊt xuÊt hiÖn Møc ®é nghiªm träng Cao ThÊp Cao I II ThÊp III IV + ¤ I tËp trung nh÷ng rñi ro cã møc ®é nghiªm träng cao vµ tÇn suÊt xuÊt hiÖn còng cao + ¤ II tËp trung nh÷ng rñi ro cã møc ®é nghiªm träng cao, nh­ng tÇn suÊt xuÊt hiÖn thÊp + ¤ III gåm nh÷ng rñi ro cã møc ®é nghiªm träng thÊp, nh­ng tÇn suÊt xuÊt hiÖn cao. + ¤ IV bao gåm nh÷ng rñi ro cã møc ®é nghiªm träng thÊp vµ tÇn suÊt xuÊt hiÖn còng thÊp. §Ó ®¸nh gi¸ møc ®é quan träng cña rñi ro ng­êi ta sö dông c¶ 2 tiªu chÝ: møc ®é tæn thÊt nghiªm träng vµ tÇn suÊt xuÊt hiÖn, trong ®ã møc ®é tæn thÊt nghiªm träng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. V× vËy, sau khi ®o l­êng, ph©n lo¹i c¸c rñi ro sÏ tËp trung qu¶n lý tr­íc hÕt nh÷ng rñi ro thuéc nhãm I, sau ®ã theo thø tù míi ®Õn nhãm II vµ III vµ sau cïng lµ nhãm IV. Trong viÖc nghiªn cøu hµnh vi ra quyÕt ®Þnh, m« h×nh th«ng dông vµ ®­îc c«ng nhËn nhÊt hiÖn nay lµ m« h×nh ®­îc x©y dùng theo Gi¶ thuyÕt vÒ ®é tho¶ dông mong ®îi. Néi dung c¬ b¶n cña m« h×nh nµy lµ c¸c c¸ nh©n sÏ ra quyÕt ®Þnh lùa chän c¸c ph­¬ng ¸n kh¸c nhau sao cho cã thÓ tèi ®a ®­îc ®é tho¶ dông mong ®îi. ViÖc ra quyÕt ®Þnh dùa trªn c¸c tiªu thøc kú väng vµ ph­¬ng sai tá ra phï hîp víi gi¶ thuyÕt vÒ ®é tho¶ dông mong ®îi, do vËy c¸ch tiÕp cËn ph­¬ng sai – thu nhËp th­êng ®­îc sö dông. §iÒu nµy cã nghÜa lµ møc ®é rñi ro th­êng ®­îc thÓ hiÖn b»ng hÖ sè biÕn ®éng. 2.2.3.2. KiÓm so¸t vµ phßng ngõa rñi ro - KiÓm so¸t rñi ro C«ng viÖc träng t©m cña qu¶n lý rñi ro lµ kiÓm so¸t rñi ro. KiÓm so¸t rñi ro lµ viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p, kü thuËt, c«ng cô, chiÕn l­îc, c¸c ch­¬ng tr×nh ho¹t ®éng... ®Ó ng¨n ngõa, nÐ tr¸nh hoÆc gi¶m thiÓu nh÷ng tæn thÊt, nh÷ng ¶nh h­ëng kh«ng mong ®îi cã thÓ ®Õn. KiÓm so¸t rñi ro ®ßi hái ph¶i s¸ng t¹o, linh ho¹t, mÒm dÎo, bao gåm c¸c biÖn ph¸p sau: + C¸c biÖn ph¸p nÐ tr¸nh rñi ro: lµ c¸c biÖn ph¸p nÐ tr¸nh nh÷ng ho¹t ®éng hoÆc nh÷ng nguyªn nh©n lµm ph¸t sinh tæn thÊt, mÊt m¸t cã thÓ cã. §©y lµ biÖn ph¸p ®­îc sö dông th­êng xuyªn trong cuéc sèng. Mçi ng­êi, mçi ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu lùa chän nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó nÐ tr¸nh rñi ro cã thÓ x¶y ra, tøc lo¹i trõ c¬ héi dÉn ®Õn tæn thÊt. NÐ tr¸nh rñi ro chØ víi nh÷ng rñi ro cã thÓ nÐ tr¸nh ®­îc. Nh­ng trong cuéc sèng cã rÊt nhiÒu rñi ro bÊt ngê kh«ng thÕ tr¸nh nÐ ®­îc. + C¸c biÖn ph¸p ng¨n ngõa tæn thÊt: Lµ sö dông c¸c biÖn ph¸p gi¶m thiÓu sè lÇn xuÊt hiÖn c¸c rñi ro hoÆc gi¶m møc ®é thiÖt h¹i do rñi ro mang l¹i. + C¸c biÖn ph¸p gi¶m thiÓu tæn thÊt: lµ nh÷ng biÖn ph¸p cøu vít nh÷ng tµi s¶n cßn l¹i, x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch phßng ngõa rñi ro, lËp quü dù phßng, ph©n t¸n rñi ro… + C¸c biÖn ph¸p chuyÓn giao rñi ro: Lµ nh÷ng biÖn ph¸p chuyÓn rñi ro ®Õn cho ng­êi kh¸c, tæ chøc kh¸c th«ng qua c¸c con ®­êng ký hîp ®ång. + C¸c biÖn ph¸p ®a d¹ng rñi ro: GÇn gièng víi kü thuËt ph©n t¸n rñi ro, bao gåm ®a d¹ng ho¸ mÆt hµng, ®a d¹ng ho¸ kh¸ch hµng, ®a d¹ng ho¸ thÞ tr­êng... ®Ó phßng chèng rñi ro. - Phßng ngõa rñi ro: Lµ nh÷ng biÖn ph¸p dù phßng ®Ó gi¶m rñi ro cã thÓ x¶y ra. 2.2.3.3. C¸c c«ng cô qu¶n lý rñi ro a. C¸c c«ng cô qu¶n lý rñi ro trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh n«ng nghiÖp Rñi ro trong n«ng nghiÖp kh«ng chØ ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña c¸c hé n«ng d©n mµ nã cßn ¶nh h­ëng ®Õn an ninh cña toµn x· héi. Do vËy qu¶n lý rñi ro trong n«ng nghiÖp còng lµ mèi quan t©m chung cña ng­êi n«ng d©n vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn. - C¸c c«ng cô qu¶n lý rñi ro s¶n l­îng + C¸c c«ng cô truyÒn thèng: trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tõ l©u ng­êi ta ®· biÕt ¸p dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p nh»m h¹n chÕ rñi ro nh­ ®a d¹ng ho¸ c©y trång, ®a d¹ng ho¸ vÒ kh«ng gian, xen canh vµ lu©n canh. + Tù b¶o hiÓm trong s¶n xuÊt: ng­êi n«ng d©n th­êng chän nh÷ng ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt Ýt rñi ro nhÊt mµ vÉn ®¶m b¶o ®­îc cuéc sèng tèi thiÓu cña m×nh. B»ng c¸ch nµy hä ®· bá qua c¬ héi s¶n xuÊt cã thu nhËp cao h¬n nh­ng cã ®é an toµn thÊp h¬n. Kú väng chªnh lÖch thu nhËp ®ã chÝnh lµ chi phÝ cho viÖc tù b¶o hiÓm trong s¶n xuÊt. H×nh thøc nµy cã t¸c dông rÊt lín trong æn ®Þnh s¶n l­îng s¶n xuÊt nh­ng còng cã nh÷ng mÆt tr¸i lµ t¹o nªn tÝnh × trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp do s¶n xuÊt quy m« nhá, manh món, thiÕu tÝnh chñ lùc cña s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ h¹n chÕ viÖc ¸p dông khoa häc kü thuËt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng s¶n phÈm. Do nh÷ng h¹n chÕ trªn nªn ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý thay thÕ bæ sung. Mét biÖn ph¸p ®ang ®­îc quan t©m ¸p dông vµ nghiªn cøu hoµn thiÖn lµ b¶o hiÓm trong n«ng nghiÖp bao gåm hai m¶ng chÝnh lµ b¶o hiÓm mïa vô vµ b¶o hiÓm vËt nu«i. Ph¹m vi ¸p dông cña b¶o hiÓm còng rÊt réng vµ bao gåm c¶ b¶o hiÓm sau thu ho¹ch vµ b¶o hiÓm tiªu thô s¶n phÈm. + B¶o hiÓm mïa vô B¶o hiÓm cã rÊt mhiÒu t¸c dông ®èi víi ng­êi tham gia b¶o hiÓm vµ t¸c dông quan trong nhÊt lµ b¶o hiÓm gãp phÇn æn ®Þnh tµi chÝnh cho ng­êi tham gia tr­íc rñi ro. Môc tiªu vµ c¬ së lý thuyÕt cña b¶o hiÓm mïa vô Môc tiªu cña b¶o hiÓm mïa vô lµ æn ®Þnh thu nhËp, tr¸nh có sèc vÒ tµi chÝnh khi rñi ro x¶y ra. B¶o hiÓm mïa vô cßn cã mét t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ khuyÕn khÝch ng­êi d©n ¸p dông nh÷ng c¸i míi cã nhiÒu rñi ro h¬n. C¬ chÕ tÝnh phÝ b¶o hiÓm vµ tiÒn ®Òn bï ®­îc c¨n cø vµo sù biÕn ®éng cña s¶n l­îng. C¬ së lý thuyÕt cña h×nh thøc b¶o hiÓm nµy lµ dùa trªn quy luËt sè lín. Quy luËt nµy lµ nÕu tæng hîp thu nhËp cña ng­êi n«ng d©n, víi gi¶ ®Þnh sù ph©n bè thu nhËp cña tõng ng­êi lµ gièng nhau vµ ®éc lËp víi nhau th× sù giao ®éng cña thu nhËp b×nh qu©n sÏ tiÕn tíi kh«ng khi n tiÕn tíi v« cïng. C¬ chÕ ho¹t ®éng Còng nh­ c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c ng­êi tham gia b¶o hiÓm mïa vô ®ãng phÝ b¶o hiÓm vµ ®­îc ®Òn bï khi cã rñi ro x¶y ra. Cã hai c¸ch tiÕp cËn víi viÖc x¸c ®Þnh rñi ro trong b¶o hiÓm mïa vô: tiÕp cËn theo vïng vµ tiÕp cËn theo c¸ thÓ. Møc tiÕp cËn theo c¸ thÓ viÖc x¸c ®Þnh møc phÝ b¶o hiÓm vµ ®Òn bï c¨n cø vµo t×nh h×nh cña tõng thµnh viªn tham gia b¶o hiÓm. Trong khi ®ã c¸ch tiÕp cËn theo vïng ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së mét nhãm ng­êi. Nh÷ng h¹n chÕ cña b¶o hiÓm mïa vô Do ®Æc tÝnh cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp rÊt kh¸c so víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nªn nhiÒu khi ¸p dông b¶o hiÓm mïa vô ®· trë nªn thÊt b¹i. Trong n«ng nghiÖp hay gÆp ph¶i rñi ro hÖ thèng cã møc ¶nh h­ëng réng lín nªn b¶o hiÓm mïa vô dùa vµo quy luËt sè ®«ng kh«ng ph¸t huy t¸c dông. Tr­êng hîp nµy dÉn ®Õn c¸c c«ng ty b¶o hiÓm thua lç. VÝ dô h¹n h¸n diÔn ra trªn diÖn réng th× viÖc ®Òn bï sÏ rÊt lín. NÕu më réng ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm trªn mét ph¹m vi réng th× nh÷ng rñi ro nµy cã thÓ ®­îc h¹n chÕ nh­ng l¹i gÆp ph¶i khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh møc phÝ b¶o hiÓm vµ ®Òn bï v× mçi vïng cã møc ®é rñi ro còng nh­ thu nhËp b×nh qu©n kh¸c nhau. Do vËy muèn ph¸t huy t¸c dông ngoµi quy luËt sè lín chóng ta cÇn ph¶i tÝnh ®Õn yÕu tè thêi gian, lÊy n¨m ®­îc bï n¨m mÊt. Ngoµi ra viÖc trôc lîi trong b¶o hiÓm n«ng nghiÖp còng lµ mét vÊn ®Ò nghiªm träng. Ng­êi ®­îc b¶o hiÓm cè t×nh t¹o ra rñi ro ®Ó thu lîi tõ tiÒn ®Òn bï b¶o hiÓm. Trong khi ng­êi b¶o hiÓm rÊt khã kiÓm so¸t ®­îc nh÷ng hµnh vi cña ng­êi s¶n xuÊt. §©y còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh g©y ra sù thÊt b¹i cña b¶o hiÓm mïa vô. - C¸c c«ng cô qu¶n lý rñi ro gi¸ c¶. Sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ lµ mét th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi nh÷ng ng­êi s¶n suÊt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ ®èi víi n«ng d©n cña ta ngµy nay khi ph¶i ®èi mÆt víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. Rñi ro vÒ gi¸ c¶ th­êng diÔn biÕn rÊt phøc t¹p, nã chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè thÞ tr­êng trong khu vùc, trong n­íc vµ quèc tÕ. Do ®ã c¸c c«ng cô h¹n chÕ rñi ro vÒ gi¸ c¶ còng rÊt réng vµ ®a d¹ng. Gi¸ c¶ hµng ho¸ ®­îc quyÕt ®Þnh trªn c¬ së c©n b»ng cung cÇu trªn thÞ tr­êng. VÝ dô gi¸ cµ phª ®­îc quyÕt ®Þnh bëi c¸c n­íc s¶n xuÊt cµ phª lín trªn thÕ giíi do ®ã ®Ó b×nh æn ®­îc gi¸ c¶ c¸c n­íc còng cÊp cµ phª ph¶i ngåi l¹i víi nhau ®Ó bµn vÒ c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý gi¸ c¶. + C¸c c«ng cô thÞ tr­êng trong qu¶n lý rñi ro gi¸ c¶ Thùc chÊt ®©y lµ nh÷ng c«ng cô ®­îc sö dông trong thÞ tr­êng tµi chÝnh, v× thÕ c«ng cô thÞ tr­êng cßn ®­îc gäi lµ nh÷ng c«ng cô tµi chÝnh qu¶n lý rñi ro. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña c¸c c«ng cô nµy vÉn gi÷ nguyªn trong viÖc qu¶n lý rñi ro trªn thÞ tr­êng hµng ho¸. C¸c c«ng cô qu¶n lý rñi ro trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh nh»m môc ®Ých trao ®æi rñi ro v× thÕ c¸c c«ng cô qu¶n lý rñi ro thÞ tr­êng ®èi víi vÉn ®Ò rñi ro n«ng nghiÖp (rñi ro gi¸ c¶) lµ ho¹t ®éng trao ®æi rñi ro, ®©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt ®èi víi c¸c c«ng cô phi thÞ tr­êng. C¸c c«ng cô qu¶n lý rñi ro thÞ tr­êng rÊt ®a d¹ng bao gåm hîp ®ång kú h¹n, quyÒn chän, vµ swaps. Kh¸c víi c¸c c«ng cô phi thÞ tr­êng, c¸c c«ng cô nµy cã kh¶ n¨ng ng¨n chÆn sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ rÊt hiÖu qu¶ trong khi kh«ng cÇn sö dông nhiÒu nguån lùc (ch¼ng h¹n nh­ c¸c kho¶n trî cÊp) hoÆc g©y ra nh÷ng t¸c ®éng mÐo mã ®èi v¬Ý nÒn kinh tÕ (ch¼ng h¹n nh­ c« ta) tuy nhiªn, c¸c lo¹i c«ng cô nµy ch­a ®­îc sö dông réng r·i ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, ®iÒu nµy kh«ng ph¶i do kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi c¸c c«ng cô nµy bÞ h¹n chÕ mµ chÝnh lµ m«i tr­êng ®Ó c¸c c«ng cô nµy cã hiÖu lùc nh­ sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tµi chÝnh nghiÖp vô sö dông c¸c c«ng cô nµy cÇn ph¶i cã ®iÒu kiÖn t­¬ng ®èi cao vÒ con ng­êi, tæ chøc, hÖ thèng ph¸p luËt, kh¶ n¨ng qu¶n lý, kiÓm so¸t. + Hîp ®ång kú h¹n vµ hîp ®ång t­¬ng lai VÒ c¬ b¶n hîp ®ång kú h¹n vµ hîp ®ång t­¬ng lai lµ t­¬ng ®èi gièng nhau, chóng lµ c¸c tho¶ thuËn mua b¸n gi÷a c¸c bªn víi: Mét sè l­îng ®¬n vÞ tµi s¶n x¸c ®Þnh. Vµo mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh trong t­¬ng lai. Víi mét møc gi¸ x¸c ®Þnh ngay trong thêi ®iÓm hiÖn t¹i. Thêi ®iÓm x¸c ®Þnh trong t­¬ng lai gäi lµ ngµy thanh to¸n hîp ®ång hay thêi gian ®¸o h¹n, thêi gian tõ khi ký hîp ®ång ®Õn khi ®¸o h¹n gäi lµ kú h¹n cña hîp ®ång. Gi¸ ghi trong hîp ®ång gäi lµ gi¸ kú h¹n (nÕu ®ã lµ hîp ®ång kú h¹n) hay gi¸ t­¬ng lai (nÕu lµ hîp ®ång t­¬ng lai). T¹i thêi ®iÓm ký hîp ®ång kh«ng cã sù diÔn ra mua b¸n hay thanh to¸n nµo gi÷a hai bªn. Ho¹t ®éng nµy ®­îc thùc hiÖn vµo mét ngµy cô thÓ trong hîp ®ång. Vµo ngµy ®ã b¾t buéc c¸c bªn ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh bÊt kÓ lóc ®ã gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng nh­ thÕ nµo. Ph©n biÖt hîp ®ång kú h¹n vµ hîp ®ång t­¬ng lai. Hîp ®ång t­¬ng lai lµ hîp ®ång ®­îc chuÈn ho¸ (vÒ lo¹i tµi s¶n c¬ së mua b¸n, sè l­îng tµi s¶n ®¬n vÞ c¬ së mua b¸n, thÓ thøc thanh to¸n vµ kú h¹n thanh to¸n). Hîp ®ång kú h¹n kh«ng ®­îc chuÈn ho¸, c¸c chi tiÕt do hai bªn trùc tiÕp tho¶ thuËn cô thÓ. Sù kh¸c biÖt gi÷a hai hîp ®ång nµy ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: i. Hîp ®ång t­¬ng lai ®­îc tho¶ thuËn vµ mua b¸n th«ng qua m«i giíi, hîp ®ång kú h¹n ®­îc tho¶ thuËn trùc tiÕp gi÷a c¸c bªn mua b¸n. ii. Hîp ®ång t­¬ng lai ®­îc mua b¸n trªn thÞ tr­êng tËp trung, hîp ®ång kú h¹n ®­îc mua b¸n trªn thÞ tr­êng phi tËp trung. iii. Hîp ®ång t­¬ng lai ®­îc tÝnh hµng ngµy theo gi¸ thÞ tr­êng, hîp ®ång kú h¹n ®­îc thanh to¸n vµo ngµy ®¸o h¹n. Cã c¸c lo¹i hîp ®ång t­¬ng lai nh­ Hîp ®ång t­¬ng lai chØ sè chøng kho¸n. Hîp ®ång t­¬ng lai l·i suÊt. Hîp ®ång t­¬ng lai ngo¹i hèi. Hîp ®ång t­¬ng lai n«ng s¶n. Hîp ®ång t­¬ng lai vÒ kim lo¹i vµ ®¸ quý... Tuy nhiªn, hÇu hÕt c¸c biÖn ph¸p nµy ®Òu tá ra thÊt b¹i trong viÖc æn ®Þnh gi¸ c¶ vµ h¹n chÕ rñi ro. Ph­¬ng ph¸p nµy cho thÊy ®©y gÇn nh­ lµ nh÷ng canh b¹c n¨m ¨n n¨m thua. Nã sÏ cã lîi cho ng­êi b¸n khi gi¸ trong t­¬ng lai thÊp h¬n gi¸ trong hîp ®ång, ng­îc l¹i nã sÏ cã lîi cho ng­êi mua. Khi ký hîp ®ång phÝa ng­êi mua cho r»ng gi¸ trong t­¬ng lai sÏ cao h¬n gi¸ trong hîp ®ång vµ ng­îc l¹i ng­êi b¸n cho r»ng nã thÊp h¬n do vËy lîi Ých gi÷a c¸c bªn lµ ®èi ng­îc nhau. Nh­ vËy, kh¶ n¨ng rñi ro cã thÓ thuéc vÒ ng­êi b¸n còng t­¬ng ®èi cao. Gi¸ c¶ trong t­¬ng lai lµ rÊt khã dù ®o¸n do vËy viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trong hîp ®ång sÏ rÊt khã kh¨n vµ gi¸ ®ã cã thÓ lµm thay ®æi c©n b»ng cung cÇu. NÕu gi¸ c¶ dÔ dù ®o¸n ®èi víi c¶ hai bªn th× viÖc thùc hiÖn hîp ®ång kh«ng cã ý nghÜa, cßn dÔ dù ®o¸n víi mét bªn th× hä chØ ký hîp ®ång khi cã lîi vÒ m×nh. ChÝnh v× tÝnh m¹o hiÓm vµ thiÕu bÒn v÷ng ®ã mµ c«ng cô nµy ®· gÆp nhiÒu thÊt b¹i khi thùc hiÖn, kh«ng ®¶m b¶o ®­îc môc tiªu cña qu¶n lý rñi ro. Ngay ViÖt Nam còng ®· thÊt b¹i ®èi víi c«ng cô nµy vµo n¨m 2003 khi ¸p dông ®èi víi mÆt hµng g¹o xuÊt khÈu. Hîp ®ång ®­îc ký vµ n¨m 2003 lÊy gi¸ cña n¨m nµy lµm c¨n cø, sang ®Çu n¨m 2004 gi¸ g¹o thÕ giíi t¨ng cao gi¸ thu mua g¹o trong n­íc còng cao lµm c¸c c«ng ty xuÊt khÈu bÞ thua lç khi thùc hiÖn hîp ®ång. + Hîp ®ång quyÒn chän VÒ c¬ b¶n trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh cã hai lo¹i hîp ®ång quyÒn chän lµ hîp ®ång quyÒn chän mua (call option) vµ hîp ®ång quyÒn chän b¸n (put option) QuyÒn chän mua lµ mét tµi s¶n tµi chÝnh cho phÐp ng­êi mua nã cã quyÒn, nh­ng kh«ng b¾t buéc, ®­îc mua mét sè tµi s¶n theo mét gi¸ cè ®Þnh biÕt tr­íc trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh, QuyÒn chän b¸n lµ mét tµi s¶n cho phÐp ng­êi mua nã cã quyÒn nh­ng kh«ng b¾t buéc ®­îc b¸n mét l­îng tµi s¶n theo mét gi¸ cè ®Þnh biÕt tr­íc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Gi¸ biÕt tr­íc ®­îc gäi lµ gi¸ thùc hiÖn, tøc lµ gi¸ ¸p dông nÕu ng­êi mua quyÒn chän thùc hiÖn lÖnh cña hä. Thêi gian tõ lóc mua quyÒn chän ®Õn khi nã hÕt h¹n lµ thêi gian cña quyÒn chän. §Ó cã quyÒn chän ng­êi ta ph¶i mua. Sè tiÒn ph¶i bá ra ®Ó mua quyÒn chän ®­îc gäi lµ phÝ mua quyÒn chän. Hîp ®ång quyÒn chän còng nh­ c¸c c«ng cô kÓ trªn ®­îc sö dông rÊt nhiÒu trong thÞ tr­êng tµi chÝnh ®Æc biÖt lµ trong giao dÞch chøng kho¸n, nh­ng nã còng ®­îc øng dông kh¸ réng r·i trong kinh doanh n«ng s¶n. T¹i Mexico ®· ¸p dông rÊt thµnh c«ng c«ng cô nµy ®Ó b¶o hiÓm cho ng­êi trång b«ng trong n­íc. Còng cÇn ph¶i nhËn ®Þnh r»ng c«ng cô nµy chØ ®­îc thùc hiÖn trªn nh÷ng thÞ tr­êng tµi chÝnh ®· ph¸t triÓn vµ ng­êi n«ng d©n ngay c¶ ë c¸c n­íc ph¸t triÓn còng kh«ng trùc tiÕp sö dông ®­îc mµ ph¶i th«ng qua c¸c c«ng ty hoÆc c¸c tæ chøc. + C¸c c«ng cô phi thÞ tr­êng trong qu¶n lý rñi ro gi¸ c¶ C«ng cô nµy ®· ®­îc ¸p dông kh¸ phæ biÕn trªn thÕ giíi, cã ba h×nh thøc chÝnh sau ®©y B×nh æn gi¸ c¶ quèc tÕ B×nh æn gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng quèc tÕ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c tho¶ thuËn quèc tÕ vÒ viÖc mua b¸n hµng ho¸ ë c¸c møc gi¸ æn ®Þnh gi÷a ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi mua hoÆc gi÷a c¸c nhµ s¶n xuÊt víi nhau. C¸c chøc n¨ng æn ®Þnh gi¸ c¶ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua mét sè biÖn ph¸p nh­ kho ®Öm, quü dù phßng, c« ta xuÊt nhËp khÈu, c« ta vÒ møc s¶n xuÊt hoÆc tiªu dïng. B×nh æn gi¸ c¶ trong n­íc §èi víi gi¸ c¶ trong n­íc cã rÊt nhiÒu biÖn ph¸p ®­îc ¸p dông nh­ c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« (tµi kho¶n, tiÒn tÖ) sö dông dù tr÷ ngo¹i tÖ, ng©n s¸ch chÝnh phñ hoÆc kho ®Öm. ViÖc ®iÒu chØnh vÜ m« chñ yÕu nh»m kh¾c phôc nh÷ng có sèc gi¸ c¶ cã ¶nh h­ëng lín ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ nh­ gi¸ ®Çu vµo c¬ b¶n t¨ng cao. VÝ dô n¨m 2004 gi¸ ®Çu vµo trong n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp ®Òu t¨ng rÊt cao (x¨ng dÇu, ph©n ®¹m...) Nhµ n­íc ®· ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch miÔn thuÕ nhËp khÈu. Tuy nhiªn viÖc ®iÒu chØnh nµy còng chØ lµ biÖn ph¸p tøc thêi vµ g©y thiÖt h¹i cho nÒn kinh tÕ, do vËy nã thiÕu tÝnh bÒn v÷ng. V× thÕ chÝnh s¸ch vÜ m« th­êng kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò rñi ro gi¸ c¶. ViÖc lùa chän c¸c h×nh thøc æn ®Þnh gi¸ c¶ phô thuéc vµ hµng ho¸ cÇn æn ®Þnh gi¸ lµ lo¹i hµng ho¸ nµo: hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hay kh«ng tham gia th­¬ng m¹i, cã thÓ dù tr÷ ®­îc hay kh«ng, hoÆc kh¶ n¨ng ¶nh h­ëng cña mét quèc gia ®èi víi gi¸ c¶ hµng ho¸ ®ã trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. C¸c h×nh thøc ®· vµ ®ang ®ùc ¸p dông bao gåm kho ®Öm, quü dù phßng, thay ®æi thuÕ nhËp khÈu, trî gi¸, quy ®Þnh hµnh lang gi¸ hoÆc gi¸ sµn, kiÓm so¸t vÒ sè l­îng vµ c¸c hµnh ®éng can thiÖp trùc tiÕp. Tuy nhiªn ®èi víi phÇn lín c«ng cô æn ®Þnh gi¸ nµy, môc ®Ých thùc sù kh«ng chØ giíi h¹n ë ph¹m vi h¹n chÕ biÕn ®éng gi¸ c¶ mµ bao gåm c¶ môc tiªu t¸i ph©n phèi thu nhËp vµ qu¶n lý nhu cÇu. H¬n n÷a kinh nghiÖm qu¸ khø cho thÊy viÖc ¸p dông c¬ chÕ æn ®Þnh gi¸ c¶ sÏ gÆp ph¶i vÊn ®Ò trong ®Çu t­ vµ ph©n phèi nguån lùc. C¸c nç lùc b×nh æn gi¸ c¶ thÞ tr­êng cã thÓ g©y ra t×nh tr¹ng gi¸ c¶ kh«ng ph¶n ¸nh thùc chÊt c¸c ®iÒu kiÖn cung cÇu trong dµi h¹n. Quü dù phßng ph¸i sinh Quü hç trî tµi chÝnh ®­îc h×nh thµnh trong thêi gian thuËn lîi vÒ gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ ®­îc sö dông bï ®¾p khi gi¸ c¶ xuèng thÊp. H×nh thøc nµy ®· ®­îc ¸p dông ë mét sè n­íc nh­ Chi Lª vµ mét sè n­íc ch©u Mü La Tinh. Tuy nhiªn, h×nh thøc nµy còng gÆp ph¶i mét sè vÉn ®Ò v­íng m¾c nh­ chi phÝ c¬ héi cao, h¹n chÕ trong viÖc bï ®¾p vµ rÊt khã cã thÓ thiÕt kÕ ®­îc mét c¬ chÕ cã hiÖu qu¶. Tãm l¹i: nh÷ng c«ng cô truyÒn thèng nµy th­êng thiÕu tÝnh bÒn v÷ng nªn nã chØ ®­îc sö dông trong nh÷ng tr­êng hîp nhÊt ®Þnh vµ trong thêi gian nhÊt ®Þnh. NhiÒu n­íc ®· rêi bá quü b×nh æn gi¸ c¶ vµ c¸c c«ng cô truyÒn thèng sau nhiÒu n¨m ¸p dông chóng: Nigeria ®· th«i kh«ng sö dông c«ng cô nµy ®èi víi Cacao vµo n¨m1986; Madagasca, Burundi vµ Uganda th«i kh«ng ¸p dông ®èi víi cµ phª t­¬ng øng vµ c¸c n¨m 1989, 1990 vµ 1992; Cameroon ®· th«i kh«ng ¸p dông ®èi víi cacao vµ n¨m 1994: c¸c tho¶ thuËn quèc tÕ còng thùc hiÖn kh«ng cã hiÖu qu¶. ë ViÖt Nam mét sè c«ng cô ®· ®­îc ¸p dông nh­ gi¸ sµn, b×nh æn gi¸ ®Çu vµo, hîp ®ång quèc tÕ nh­ng ®Òu gÆp ph¶i thÊt b¹i do n¨ng lùc qu¶n lý vµ ch­a hiÓu hÕt ®­îc nh÷ng mÆt tr¸i cña c¸c c«ng cô hoÆc thiÕu tÝnh phï hîp víi ®Æc ®iÓm hiÖn t¹i cña n«ng nghiÖp n«ng th«n trong n­íc. Do ®ã viÖc tiÕp cËn ®èi víi nh÷ng c«ng cô qu¶n lý rñi ro míi vµ cã hiÖu qu¶ h¬n trong viÖc qu¶n lý rñi ro gi¸ c¶ lµ rÊt cÇn thiÕt, ®ã lµ nh÷ng c«ng cô qu¶n lý rñi ro mang tÝnh thÞ tr­êng. - Liªn kÕt c¸c ngµnh s¶n xuÊt §©y lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó ph©n t¸n rñi ro chuyÓn rñi ro cña ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c, lÊy ngµnh ®­îc bï ngµnh mÊt lÊy kh©u ®­îc bï kh©u mÊt. VÝ dô liªn kÕt gi÷a s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn, lªn kÕt gi÷a trång trät vµ ch¨n nu«i, gi÷a n«ng nghiÖp vµ nghÒ phô... ®©y lµ mét c«ng cô truyÒn thèng rÊt hîp víi n«ng nghiÖp n«ng th«n n­íc ta, ®· ®­îc n«ng d©n øng dông tõ l©u nh­ng vÉn mang tÝnh manh món thiÕu sù ®Þnh h­íng vµ quy ho¹ch khoa häc. NhËn xÐt chung: C¸c c«ng cô truyÒn thèng vµ c¸c c«ng cô míi khi sö dông ®Òu gÆp ph¶i nh÷ng mÆt tr¸i nhÊt ®Þnh, do ®ã viÖc øng dông nã vµo qu¶n lý rñi ro cÇn ph¶i hÕt søc linh ho¹t vµ ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. C¸c c«ng cô trªn còng ®· ®­îc chóng ta sö dông vµ ®Òu gÆp ph¶i nh÷ng thÊt b¹i. Do ®ã viÖc t×m ra nh÷ng c«ng cô phï hîp còng nh­ ph­¬ng ph¸p ¸p dông nh÷ng c«ng cô ®ã cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ thùc nghiÖm kü cµng. Nghiªn cøu nµy còng mong muèn t×m ra ®­îc nh÷ng c¬ së thùc tÕ cho viÖc ¸p dông c¸c c«ng cô hîp lý trong qu¶n lý rñi ro vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung xuÊt ph¸t tõ kinh tÕ hé n«ng d©n. b. C¸c c«ng cô trong qu¶n lý ®Çu vµo cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp Hai yÕu tè ®Çu vµo c¬ b¶n trong rñi ro do ®Çu vµo ®em l¹i lµ chÊt l­îng ®Çu vµo vµ gi¸ c¶ ®Çu vµo. Do vËy c¸c c«ng cô qu¶n lý rñi ro ®Çu vµo còng ®­îc ph©n chia thµnh hai nhãm lµ qu¶n lý rñi ro gi¸ c¶ vµ qu¶n lý rñi ro chÊt l­îng. Qu¶n lý rñi ro gi¸ c¶ ®Çu vµo nh»m c¸c môc ®Ých h¹n chÕ sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ vµ chñ ®éng tr­íc sù biÕn ®éng cña gi¸. Dù tr÷ ®Çu vµo khi gi¸ c¶ æn ®Þnh ®Ó sö dông khi gi¸ t¨ng cao, ®©y lµ biÖn ph¸p th­êng ®­îc nh÷ng ng­êi n«ng d©n tiªn tiÕn sö dông ®èi víi c¸c ®Çu vµo cã sù dao ®éng theo chu kú. Ngoµi ra nã còng ®­îc nhµ n­íc vµ c¸c tæng c«ng ty sö dông nh­ nh÷ng c«ng cô ®¾c lùc chèng l¹i nh÷ng có sèc vÒ gi¸. C«ng cô nµy sÏ cã hiÖu qu¶ h¬n khi cã nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c vÒ t×nh h×nh còng cÇu trong t­¬ng lai. Nh­ng c«ng cô nµy còng cã nh÷ng h¹n chÕ nh­ tèn kÐm vÒ tµi chÝnh nªn nhiÒu hé n«ng d©n kh«ng thÓ ¸p dông, b¶n th©n nã còng chøa ®ùng nh÷ng rñi ro nÕu gi¸ gi¶m xuèng. §a d¹ng ho¸ ®Çu vµo, c«ng cô nµy v« cïng h÷u Ých víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nã lµm t¨ng thªm sù lùa chän cña n«ng d©n víi c¸c ®Çu vµo ®Ó t×m ra c¸c ph­¬ng ¸n tèi ­u nhÊt. VÝ dô khi gi¸ ph©n ®¹m t¨ng m¹nh ng­êi n«ng d©n ë khu vùc miÒn nói tØnh B¾c Giang ®· ph¸t triÓn ch¨n nu«i ®Ó lÊy ph©n bãn cho c©y v¶i vµ nu«i c¸. C«ng cô qu¶n lý rñi ro vÒ chÊt l­îng chñ yÕu dùa vµo hÖ thèng luËt ph¸p vµ sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, nh­ng t×nh tr¹ng th¶ næi vÒ chÊt l­îng hµng ho¸ vÉn ch­a ®­îc kh¾c phôc, ®iÒu nµy kh«ng chØ ¶nh h­ëng ®Õn ng­êi n«ng d©n mµ rñi ro cña nã cßn chuyÓn tíi toµn x· héi. VÝ dô viÖc sö dông thøc ¨n ch¨n n­«i cã chøa hooc m«n t¨ng tr­ëng, c¸c lo¹i ph©n ®¹m kh«ng ®ñ hµm l­îng dinh d­ìng. 2.3. c¬ së thùc tiÔn vÒ qu¶n lý rñi ro cña n«ng d©n trªn thÕ giíi vµ viÖt nam Lu«n lu«n ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro, ng­êi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kh¾p n¬i trªn thÕ giíi ®· biÕt tù phßng vÖ b»ng rÊt nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau nh­ng phæ biÕn nhÊt ®ã lµ ®a d¹ng ho¸ trong s¶n xuÊt. §a d¹ng ho¸ lµ c«ng cô chèng l¹i rñi ro cña nhiÒu ngµnh kh¸c nhau nh­ng nã ®Æc biÖt h÷u dông trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Khi s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn th× tÝnh ®Þnh h­íng cña ®a d¹ng ho¸ cµng râ nÐt. §iÓn h×nh lµ ch©u Phi, theo nghiªn cøu cña Delgao vµ Siamwalla, c¸c hé n«ng d©n ®· chuyÓn tõ s¶n xuÊt c©y l­¬ng thùc tù cung tù cÊp sang s¶n xuÊt hµng ho¸. ë ®©y ®a d¹ng ho¸ l¹i mang mét ý nghÜa rÊt lín ®ã lµ sù tËp trung vµo s¶n xuÊt mét nhãm hµng ®Ó b¸n vµ trao ®æi thay v× s¶n xuÊt rÊt nhiÒu s¶n phÈm ®Ó tù tiªu dïng. Theo c¸ch nµy ng­êi n«ng d©n ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng mÆt yÕu cña ®a d¹ng ho¸ lµ tÝnh manh món, thiÕu thiÕu tËp trung lµm gi¶m thu nhËp trung b×nh. Nh­ vËy khi tËp trung vµo s¶n xuÊt mét sè mÆt hµng thÕ m¹nh cña m×nh c¸c hé sÏ tù n©ng cao ®­îc n¨ng lùc s¶n xuÊt cña m×nh lªn rÊt nhiÒu, ®ã lµ c¬ së ®Ó n©ng cao chÊt l­îng hµng ho¸ b»ng nh÷ng kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc do s¶n xuÊt mang tÝnh chuyªn m«n ho¸ ®em l¹i. §ã còng lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ¸p dông khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt vµ chuÈn ho¸ chÊt l­îng s¶n phÈm mét yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn tÝnh c¹nh tranh cña hµng ho¸. §a d¹ng ho¸ T¹i §«ng ¸, trong khi c©y lóa ®ang trë nªn mét phÇn ngµy cµng nhá h¬n trong toµn bé nÒn kinh tÕ, ®èi víi c¸c n«ng d©n trång lóa, c©y lóa còng trë thµnh mét phÇn nhá h¬n trong thu nhËp hé gia ®×nh. Nghiªn cøu cña Hayami vµ Kikuchi (2000) vÒ lµng Laguna, Philippine trong h¬n ba thËp kû ®· chøng minh ph­¬ng h­íng cña nh÷ng thay ®æi nµy. Tû phÇn thu nhËp tõ c©y lóa ®· gi¶m tõ 50% vµo thËp niªn 70 xuèng cßn 15% vµo thËp niªn 90. Tû phÇn thu nhËp cña c¸c ho¹t ®«ng n«ng tr¹i kh¸c còng ®· gi¶m sót, nh­ng vµo thËp niªn 80, ®· v­ît thu nhËp tõ c©y lóa. Thu nhËp tõ c¸c ho¹t ®éng phi n«ng tr¹i t¨ng tõ 10% lªn h¬n 60%. C¸c ®iÒu tra x¸c ®Þnh c¸c nguån thu nhËp hé gia ®×nh ®· ®­îc tiÕn hµnh ë 6 lµng ë hai ®Þa ®iÓm t¹i Th¸i Lan vµo n¨m 1987 vµ 1994 vµ ë bèn lµng t¹i Philippine vµo n¨m 1985 vµ 1997. C¸c lµng nµy ®¹i diÖn cho ba hÖ sinh th¸i trång lóa - cã thuû lîi, t­íi tiªu nhê n­íc m­a vµ ®Êt cao. MÆc dï thêi gian nghiªn cøu cã ng¾n h¬n, m« thøc nµy hÇu nh­ gièng víi m« thøc cña lµng Laguna. TÇm quan träng cña c©y lóa nh­ mét nguån thu nhËp hé gia ®×nh ®· gi¶m sót vµ thu phi n«ng tr¹i t¨ng ë c¶ ba m«i tr­êng trång lóa. Nh×n chung ë Ch©u ¸, sù ®a d¹ng ho¸ tõ c¸c n«ng tr¹i trång lóa sang c¸c c©y trång kh¸c lµ khã kh¨n do hÖ thèng thñy lîi ®· ®­îc thiÕt kÕ ®Ó phôc vô trång lóa. Nh­ng mét ngo¹i lÖ ®¸ng l­u ý ë §µi Loan lµ khu vùc ®­îc t­íi tiªu vÉn gi÷ nguyªn kh«ng thay ®æi tõ gi÷a thËp niªn 60 ®Õn gi÷a thËp niªn 80. Nh­ng suèt thêi kú nµy diÖn tÝch trång lóa vµ mÝa ®· gi¶m gÇn 50% vµ ®­îc thay thÕ b»ng c©y ¨n tr¸i, vµ h¹t lµm thøc ¨n cho vËt nu«i cho phÐp gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tiÕp tôc t¨ng. T¹i ViÖt Nam t×nh tr¹ng ®éc canh c©y lóa vÉn lµ phæ biÕn, trong khi c¸c c©y trång cã gi¸ trÞ cao nh­ c©y ¨n tr¸i, c©y lÊy h¹t lµm thøc ¨n ch¨n nu«i, c©y lÊy dÇu hµng n¨m vÉn ph¶i nhËp khÈu mét l­îng lín. Trong nh÷ng thËp kû qua ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu rÊt lín trong viÖc ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §a d¹ng ho¸ ®· mang tÝnh chän läc vµ ®Þnh h­íng râ rµng h¬n, ®Æc biÖt lµ ë c¸c khu cùc c¸c tØnh phÝa Nam. Nh­ng còng nh­ c¸c n­íc §«ng ¸ kh¸c c©y lóa vÉn lµ c©y l­¬ng thùc chÝnh trong canh t¸c n«ng nghiÖp cña n«ng d©n ®Æc biÖt lµ c¸c khu vùc miÒn nói phÝa b¾c. ë ®©y ®a d¹ng ho¸ theo h­íng chän läc vµ tËp trung ®· trë thµnh mét bµi to¸n cùc kú khã mµ ®a sè c¸c hé ®a d¹ng ho¸ theo h­íng phôc vô tiªu dïng trong gia ®×nh. Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n song t¸c ®éng ®Õn quyÕt ®Þnh cña hä vÉn lµ t©m lý sî rñi ro, do vËy muèn gi¶i quyÕt ®­._.h h­ëng ®Õn tû träng s¶n phÈm, mÉu m·, mét ®iÒu rÊt quan träng trong tiªu thô s¶n phÈm vµ do ®ã nã còng ¶nh h­ëng ®Õn thu nhËp ng­êi trång rau. Ngoµi nh÷ng rñi ro trªn vÒ s¶n l­îng c©y rau cßn chÞu nh÷ng t¸c ®éng rÊt lín vÒ thÞ tr­êng, v× hÇu hÕt c¸c hé s¶n xuÊt rau trªn ®Þa bµn chñ yÕu cung cÊp cho thÞ tr­êng. Gi¸ c¶ rau xanh lu«n lu«n biÕn ®éng, ®iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn qua b¶ng d­íi ®©y chóng t«i ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò rñi ro gi¸ c¶ vµ møc ®é ¶nh h­ëng cña nã. Trong b¶ng nµy chóng t«i tÝnh to¸n c¸c sè liÖu theo hai h­íng ®ã lµ thêi gian biÕn ®éng trong 3 n¨m vµ sù biÕn ®éng trong 1 n¨m. B¶ng 4.16: Rñi ro gi¸ c¶ s¶n phÈm DiÔn Gi¶i Bq 1n¨m (®/kg) §é lÖch chuÈn (®/kg) HÖ sè biÕn ®éng BQ 3 N¨m (®/kg) §é lÖch chuÈn (®/kg) HÖ sè biÕn ®éng Rau muèng 2890 110 3.81 2680 140 5.2 C¶I b¾p 2310 326 14.1 2100 450 21.4 Da chuét 1840 127 6.9 1760 210 11.9 C¶i 2675 372 13.9 2530 420 16.6 Xu hµo 2500 520 20.8 2470 510 20.6 Khoai t©y 2150 250 11.6 2000 260 13.0 BÝ xanh 1780 210 11.8 1710 250 14.6 Cµ chua 4260 982 23.1 4500 1200 26.7 Cà 2110 240 11.4 2050 275 13.4 §Ëu 2789 273 9.79 2540 280 11.0 Nguån: Tæng hîp tõ sè liÖu ®iÒu tra Khi s¶n xuÊt hµng ho¸ c¸c hé bao giê còng quan t©m ®Õn gi¸ c¶, quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt cña hä còng thÓ hiÖn ®­îc dù ®o¸n vÒ gi¸ c¶ hµng ho¸ trong t­¬ng lai. Khi hä cho r»ng gi¸ mét s¶n phÈm hµng ho¸ nµo ®ã sÏ t¨ng lªn th× ®­¬ng nhiªn hä sÏ cè g¾ng t¨ng diÖn tÝch dµnh cho c©y trång ®ã. Trong sù biÕn ®éng cña thÞ tr­êng mét sè n¨m qua ta thÊy sù biÕn ®éng gi¸ c¶ cña mét sè lo¹i rau cã gi¸ trÞ dinh d­ìng lµ lín nhÊt, ë b¶ng trªn ta thÊy c©y cµ chua lµ cã sù biÕn ®éng lín nhÊt, c©y xu hµo, c©y c¶i b¾p còng cã sù biÕn ®éng lín, trong khi ®ã cã c©y rau muèng l¹i Ýt biÕn ®éng. Ngoµi ra cßn thÊy ngay trong cïng mét vô còng cã nh÷ng chªnh lÖch, s¶n phÈm rau nãi riªng s¶n phÈm n«ng nghiÖp nãi chung th­êng cao khi míi vµo vô vµ cuèi vô, gi¸ th­êng xuèng thÊp khi chÝnh vô, do vËy chØ cÇn thu hoÆch vµo thêi ®iÓm kh«ng thuËn lîi hé s¶n xuÊt sÏ bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ. Khi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c¸c ®iÒu kiÖn cho s¶n xuÊt kh«ng ®¶m b¶o ®óng ®ñ, kÞp thêi hé rÊt dÔ kh«ng s¶n xuÊt kÞp thêi vô, khi ®ã hé kh«ng nh÷ng thiÖt h¹i vÒ s¶n l­îng hé cßn bÞ thiÖt h¹i trong tiªu thô. Tr­êng hîp nµy hé gÆp ph¶i rñi ro tiªu thô cã nguyªn nh©n b¾t nguån tõ mét rñi ro trong s¶n xuÊt. Còng cã thÓ s¶n phÈm cña hé khi thu ho¹ch l¹i vµo ®óng lóc gi¸ cña s¶n phÈm ®ã lªn cao do lÖch vô. Thùc tÕ cã hé cã th¸i ®é ­a thÝch rñi ro ®· lùa trän s¶n xuÊt tr¸i vô khi cã kú väng vÒ gi¸ c¶ cña s¶n phÈm ®ã cao, vÒ c¬ b¶n hä th­êng so s¸nh gi÷a lîi nhuËn thu ®­îc so víi chi phÝ hä bá ra vµ kho¶n lîi nhuËn t¨ng thªm so víi gi¸ trÞ s¶n l­îng mµ hä bÞ thiÖt h¹i khi kh«ng s¶n xuÊt ®óng vô. Tuy nhiªn ®Ó ®¸nh gi¸ ®­îc chÝnh x¸c møc ®é ¶nh h­ëng cña nh÷ng rñi ro trªn lµ bao nhiªu sÏ rÊt khã kh¨n ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu chuyªn s©u h¬n n÷a. §èi víi c©y rau nh­ ®· t×m hiÓu ë trªn, nÕu ta nh©n cét kú väng cña n¨ng suÊt víi cét kú väng cña gi¸ c¶ sÏ cho møc doanh thu kú väng. ë c©y cµ chua choa doanh thu cao nhÊt 4,136 triÖu ®ång, c©y c¶i b¾p cho doanh thu kú väng lµ 1,942 triÖu ®ång, c©y xu hµo cho doanh thu kú väng lµ 1,522 triÖu ®ång…C©y rau muèng cã thÓ xem lµ c©y cã Ýt biÕn ®éng nhÊt vÒ c¶ gi¸ c¶ lÉn s¶n l­îng. Nh­ ®· tr×nh bµy ë phÇn tiªu thô rau, th× hiÖn nay phÇn lín RAT trªn ®Þa bµn hé s¶n xuÊt ph¶i tù t×m ®Çu ra cho s¶n phÈm cña m×nh. T×nh h×nh nµy lµm cho c¸c hé gÆp ph¶i rñi ro trong tiªu thô. Hé ®i tËp huÊn, cã chøng chØ s¶n xuÊt RAT, ®Çu t­ cho s¶n xuÊt RAT (qu¸ tr×nh ®Çu t­ bao gåm c¶ viÖc bá tµi s¶n ra s¶n xuÊt vµ bá c«ng søc cña chÝnh b¶n th©n)…trong khi viÖc tiªu thô s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng phÇn lín c¸c hé l¹i kh«ng cã giÊy chøng nhËn RAT. ViÖc t¹o uy tÝn cho s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ tr­êng lµ rÊt khã kh¨n. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n lµ nh­ vËy, ®Æc biÖt trong t×nh h×nh hiÖn nay khi mµ c¸c th«ng tin ®¹i chóng ®­a tin vÒ nh÷ng gian dçi trong s¶n xuÊt nh­: S÷a nhiÔm ®éc; kÑo cho bét ®·; §Æc biÖt lµ th«ng tin cho r»ng rau phun thuèc kÝch thÝch lµm cho qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng cña c©y trång (chØ tu©n theo chu kú sinh häc) t¨ng lªn nhanh chãng trong mét thêi gian r©t ng¾n lµm x«n xao d­ luËn (ng­êi ta ph¶i xem l¹i kh¸i niÖm ®¹o ®øc kinh doanh hiÖn nay)… ®· lµm cho ng­êi tiªu dïng kh«ng cßn tin vµo ng­êi s¶n xuÊt n÷a. S¶n phÈm rau l¹i cßn khã kh¨n h¬n v× chÊt l­îng rau, s¹ch hay bÈn l¹i rÊt khã kiÓm tra, mÊt nhiÒu c«ng søc, thêi gian. Ng­êi tiªu dïng hiÖn t¹i vÉn ®¸nh gi¸ cao vµo giÊy chøng nhËn RAT. Rñi ro trong tiªu thô rau, ®Æc biÖt lµ rñi ro do tiªu thô RAT kh«ng cã giÊy chøng nhËn lµm cho trªn ®Þa bµn hiÖn nay xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng khi RAT ngµy cµng trë nªn lµ xu thÕ cña t­¬ng lai vµ ®ang dÇn kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ kinh tÕ mang l¹i cho hé s¶n xuÊt th× vÉn cßn nhiÒu hé tiÕn hµnh s¶n xuÊt tiªu thô rau th­êng. Trong 3 x· ®iÒu tra th× cã x· V¨n §øc lµ tiÒu thô RAT tèt h¬n hai x· cßn l¹i, do x· nµy ®· x©y dùng xong th­¬ng hiÖu s¶n xuÊt RAT, vµ vai trß cña HTX trong viÖc tiªu thô RAT cho c¸c x· viªn, tæ ®éi, hé s¶n xuÊt. X· §Æng X¸ th× viÖc tiªu thô RAT chñ yÕu dùa vµo kªnh th«ng qua uy tÝn cña HTX, hiÖn t¹i HTX cã n¨m cöa hµng tiªu thô RAT cho c¸c hé s¶n xuÊt, x· viªn, x· nµy ®ang thùc hiÖn x©y dùng th­¬ng hiÖu cho RAT. Cßn x· Yªn Th­êng th× viÖc tiªu thô chñ yÕu dùa trªn mçi quan hÖ cña hé s¶n xuÊt. Nãi ®Õn tiªu thô RAT trªn ®Þa bµn huyÖn th× kh«ng thÓ nãi ®Õn x· §«ng D­, §«ng D­ cã thÓ coi lµ x· ®i ®Çu trong viÖc thùc hiÖn s¶n xuÊt RAT vµ hiÖn nay x· cã s¶n l­îng tiªu thô rau an toµn ®­îc xem lµ lín nhÊt trong huyÖn, x· §«ng D­ chñ yÕu s¶n xuÊt rau gia vÞ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. Qua ®iÒu tra cho thÊy gi¸ b¸n RAT cao h¬n gi¸ rau th­êng tõ 1500 – 3000ngh×n/kg. MÆt kh¸c, ta l¹i thÊy trªn ®Þa bµn viÖc tiªu thô RAT ®­îc dùa vµo c¸c cöa hµng cña HTX (tiªu thô ®­îc qua h×nh thøc nµy lµ nhê vµo uy tÝn cña HTX), gi¸ qua h×nh thøc nµy vµ RAT cã giÊy chøng nhËn lµ cao nhÊt. S¶n l­îng tiªu thô qua h×nh thøc nµy chiÕm kho¶ng 20% cña huyÖn. PhÇn lín RAT ®­îc tiªu thô qua kªnh thu gom, kªnh nµy chñ yÕu lµ dùa vµo uy tÝn cña nhau (thu gom th× tin t­ëng vµo ng­êi s¶n xuÊt, ng­êi s¶n xuÊt th× ph¶i ®¶m b¶o chÊt l­îng s¶n phÈm cña m×nh v× ®©y lµ ®Çu ra c¬ b¶n cho hé) mçi quan hÖ nµy do hä tù x©y dùng lÊy qua thêi gian. Gi¸ RAT tiªu thô qua kªnh nµy th­êng thÊp h¬n ®èi víi gi¸ RAT cã giÊy chøng nhËn vµ RAT qua kªnh HTX, nh­ng l¹i cao h¬n rau th­êng. Sè liÖu pháng vÉn sÏ cho ta thÊy møc thiÖt h¹i, chªnh lÖch khi RAT tiªu thô mµ kh«ng cã giÊy chøng nhËn. Së dÜ cã rñi ro nµy mét phÇn lµ do mét sè bé phËn hé kh«ng s¶n xuÊt RAT, hay hé kh«ng thùc hiÖn ®óng quy tr×nh nh­ng khi tiªu thô l¹i cø cho r»ng s¶n phÈm cña hä lµ RAT. Theo kªnh nµy s¶n l­îng tiªu thô lµ 60%. Khi mµ hé kh«ng t¹o dùng ®­îc mçi quan hÖ, kh«ng chiÕm ®­îc lßng tin cña ng­êi mua hµng th× gi¸ c¶ khi ®ã b»ng víi gi¸ rau th­êng, cã khi cßn thÊp h¬n v× nh÷ng s¶n phÈm nµy th­êng h×nh thøc, mÉu m· sÊu. H×nh thøc nµy chiÕm 20% s¶n l­îng, hé th­êng b¸n s¶n phÈm trùc tiÕp cho ng­êi tiªu dïng. B¶ng 4.17: Møc ®é xuÊt hiÖn rñi ro trong tiªu thô cña c¸c hé ®iÒu tra TT DiÔn gi¶i X· V¨n §øc X· §Æng X¸ X· Yªn Th­êng Sè hé % Sè hé % Sè hé % 1 - Rñi ro do gi¸ c¶ ®Çu ra xuèng thÊp 19 63 21 70 18 60 2 - Rñi ro do tiªu thô RAT kh«ng cã giÊy chøng nhËn 13 62 12 66.7 3 42.8 3 - Rñi ro do tû lÖ s¶n phÈm xÊu cao 10 33.3 13 43.3 22 73 4 - Rñi ro do h×nh thøc tiªu thô (Chªnh lÖch gi¸ gi÷a b¸n lÎ, b¸n cho thu gom, b¸n theo HTX) 14 46.6 15 50 9 30 5 - Rñi ro do t©m lý ng­êi tiªu dïng 6 20 5 17 2 7 Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra Sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy møc ®é xuÊt hiÖn cña rñi ro do biÕn ®éng gi¸ xuÊt hiÖn phÇn lín trong c¸c hé ®iÒu tra trªn ®Þa bµn cña ba x·. §iÒu ®ã cho thÊy gi¸ c¶ lu«n lu«n biÕn ®éng vµ kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c hé. §èi víi rñi ro do tiªu thô RAT kh«ng cã giÊy chøng nhËn th× t¹i hai x· V¨n §øc vµ §Æng X¸ sè hé bÞ trong tæng sè hé s¶n xuÊt RAT chiÕm tõ 60 ®Õn 70% do s¶n xuÊt RAT ®­îc phæ biÕn réng, s¶n xuÊt ®¹i trµ trong khi viÖc gi¸m s¸t, cÊp giÊy chøng nhËn Ýt nªn c¸c hé s¶n xuÊt rÊt dÔ gÆp rñi ro nµy. Rñi ro do chÊt l­îng s¶n phÈm th«ng qua h×nh thøc mÉu m· th× x· Yªn Th­êng chiÕm tû träng cao 73%. §ã lµ tû lÖ s¶n phÈm xÊu trong tæng s¶n phÈm cao h¬n b×nh th­êng. Do sù chªnh lÖch nhau nhiÒu vÒ gi¸ trÞ s¶n phÈm nªn trong tiªu thô c¸c hé còng gÆp ph¶i rñi ro nµy. C¸c rñi ro nµy xÈy ra ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi thu nhËp cña hé. Møc ®é thiÖt h¹i cña rñi ro nµy ®­îc thÓ hiÖn d­íi b¶ng sau: B¶ng 4.18: Møc ®é thiÖt h¹i cña rñi ro trong tiªu thô cña c¸c hé ®iÒu tra TT DiÔn gi¶i X· V¨n §øc X· §Æng X¸ X· Yªn Th­êng Sè l­îng (1000®) CC (%) Sè l­îng (1000®) CC (%) Sè l­îng (1000®) CC (%) 1 - Rñi ro do gi¸ c¶ ®Çu ra xuèng thÊp 6460 32 7320 34.7 5670 50.3 2 - Rñi ro do tiªu thô RAT kh«ng cã giÊy chøng nhËn 8750 43.3 8100 38.4 670 5.9 3 - Rñi ro do tû lÖ s¶n phÈm xÊu cao 1200 5.9 1450 6.8 3510 31.1 4 - Rñi ro do h×nh thøc tiªu thô (Chªnh lÖch gi¸ gi÷a b¸n lÎ, b¸n cho thu gom, b¸n theo HTX) 3500 17.3 3800 18 1300 11.5 5 - Rñi ro do t©m lý ng­êi tiªu dïng 280 1.4 410 1.9 120 1 Tæng 20190 100 21080 100 11270 100 Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra Theo ®iÒu tra cho thÊy rñi ro do biÕn ®éng gi¸ c¶ lµ rñi ro c¬ b¶n trong tiªu thô vµ khã l­êng nhÊt ®èi víi hé s¶n xuÊt. Rñi ro do tiªu thô RAT kh«ng cã giÊy chøng nhËn ph¶n ¸nh ®óng thùc tr¹ng tiªu thô rau trªn ®Þa bµn hiÖn nay, do biÖn ph¸p qu¶n lý s¶n xuÊt RAT ch­a thùc sù s¸t víi c¸c hé s¶n xuÊt nªn viÖc cÊp giÊy chøng nhËn hiÖn nay lµ bÊt cËp, trong khi ®ã hé s¶n xuÊt rau th­êng lîi dông ®Ó b¸n s¶n phÈm cña m×nh theo gi¸ rau an toµn nh»m thu lîi nhuËn cao. Ngoµi ra trong qu¸ tr×nh tiªu thô ®èi víi hé s¶n xuÊt th× tû lÖ chÊt l­îng s¶n phÈm th«ng qua h×nh thøc mÉu m·, vµ h×nh thøc tiªu thô còng lµm gi¶m gi¸ s¶n phÈm. HiÖn nay trªn ®Þa bµn h×nh thøc tiªu thô th«ng qua HTX, tæ ®éi s¶n xuÊt cho gi¸ c¶ cao nhÊt, nh­ng tèn kÐm c«ng søc. Tiªu thô theo h×nh thøc b¸n cho thu gom th× gi¸ c¶ thÊp h¬n nh­ng hé tiªu thô ®­îc nhanh gän. Cßn ®èi víi hé b¸n lÎ trùc tiÕp th× gi¸ c¶ cao song hé dÔ gÆp ph¶i rñi ro khi kh«ng tiªu thô hÕt ®­îc s¶n phÈm cña m×nh. Rñi ro nµy xÈy ra lµm cho gi¸ c¶ thÊp h¬n so víi gi¸ c¶ thùc tÕ trªn thÞ tr­êng lµ gi¶m thu nhËp cña hé. Mét rñi ro kh¸c ®ã lµ rñi ro do t©m lý ng­êi tiªu dïng. HiÖn nay ng­êi tiªu dïng rÊt kh«ng yªn t©m ®èi víi s¶n phÈm hä tiªu dïng, cã thÓ thÊy râ xu h­íng sau: c©y nh­ khoai t©y, su hµo, nh÷ng c©y cã líp vá cøng hoÆc cñ ch×m s©u trong lßng ®Êt th× thÊy xu h­íng biÕn ®éng Ýt, nãi c¸ch kh¸c nh÷ng c©y ®ã kh¸ an toµn cho ng­êi tiªu dïng nªn gi¸ c¶ cña s¶n phÈm ®ã Ýt biÕn ®éng, ng­îc l¹i ®èi víi nh÷ng c©y, cã s¶n phÈm vá máng, rau dïng ®Ó ¨n sèng, c©y mµ ng­êi s¶n xuÊt hay phun thuèc trõ s©u (nh­ d­a chuét, rau c¶i...) th× t¹o t©m lý kh«ng an toµn cho ng­êi cho ng­êi tiªu dïng. §iÒu nµy còng lµm cho hé gÆp rñi ro. Theo ®iÒu tra vÒ møc ®é thiÖt h¹i do rñi ro trong tiªu thô g©y ra cho hé th× rñi ro do biÕn ®éng gi¸ vµ rñi ro do kh«ng cã giÊy chøng nhËn RAT cã møc ®é thiÖt h¹i lµ lín nhÊt, x· V¨n §øc rñi ro do biÕn ®éng gi¸ møc thiÖt h¹i chiÕm 32% tæng thiÖt h¹i do rñi ro trong tiªu thô g©y ra, rñi ro do tiªu thô RAT kh«ng cã giÊy chøng nhËn chiÕm 43,3% t­¬ng tù x· §Æng X¸ lµ 34,7% vµ 38,4%; x· Yªn Th­êng lµ 50,3% vµ 5,9% (do s¶n xuÊt RAT Ýt nªn tû lÖ gÆp rñi ro nµy Ýt). Nh­ vËy qua qu¸ tr×nh t×m hiÓu c¸c rñi ro còng nªu lªn ®­îc t×nh h×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt tiªu thô rau trªn ®Þa bµn. C¸c rñi ro xÈy ra g©y khã kh¨n cho s¶n xuÊt cña hé, t¹o cho hé c¸c ph¶n øng kh¸c nhau trong s¶n xuÊt. Mét sè hé s¶n xuÊt rau th­êng muèn ®Çu t­ thªm ®Ó chuyÓn sang s¶n xuÊt RAT nh­ng rñi ro do tiªu thô RAT kh«ng cã giÊy chøng nhËn ®· khiÕn hé khã kh¨n ttrong quyÕt ®Þnh. 4.3. Mét sè biÖn ph¸p h¹n chÕ rñi ro cho hé s¶n xuÊt rau MÆc dï ®· cã nhiÒu ph¸t triÓn ®¸ng kÓ trong viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt, tiªu thô rau, song nh×n chung nh÷ng ®iÒu ®ã ch­a ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy hÕt nh÷ng lîi thÕ cña ®Þa bµn, ch­a thÓ hiÖn ®­îc tÝnh chuyªn nghiÖp. Tån t¹i vÉn ®Ò trªn mét phÇn do t¸c ®éng cña rñi ro vµ c¸ch thøc hé qu¶n lý rñi ro còng nh­ sù hç trî cña c¸c tæ chøc trong vÉn ®Ò nµy. ViÖc tiªu thô rau gÆp rñi ro cao ®· g©y c¶n trë hé ®Çu t­ vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh»m lµm gi¶m rñi ro trong s¶n xuÊt. Rñi ro xÈy ra ¶nh h­ëng kh«ng chØ tíi tõng c¸ nh©n mµ cßn ¶nh h­ëng tíi chñ tr­¬ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt trªn ®Þa bµn, ¶nh h­ëng tíi tiÕn ®é x©y dùng th­¬ng hiÖu rau s¹ch, a toµn. ¶nh h­ëng tíi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vïng chuyªn canh rau cung cÊp cho thñ ®«. Do ®ã b¶n th©n tõng hé vµ c¶ c¸c c¬ quan ®oµn thÓ trªn ®Þa bµn ph¶i cïng nhau gãp phÇn gi¶m rñi ro c¶i thiÖn ®êi sèng kinh tÕ hé, trªn c¬ së ®ã ph¸t triÓn vïng s¶n xuÊt cung cÊp rau s¹ch cho thñ ®«. Cã thÓ thÊy mét sè biÖn ph¸p h¹n chÕ rñi ro cho hé s¶n xuÊt rau sau. 4.3.1. Nâng cao nhận thức của hộ về kỹ thuật, thị trường, rủi ro Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt chÝnh lµ qu¸ tr×nh tiÕp cËn víi rñi ro. ViÖc n©ng cao nhËn thøc cña hé vÒ kü thuËt, thÞ tr­êng, rñi ro lµ viÖc gióp cho hé thÝch øng víi rñi ro, nh»m t¹o sù chñ ®éng cho hä tr­íc rñi ro vµ cã mét ph­¬ng ph¸p qu¶n lý rñi ro hîp lý nhÊt, hiÖu qu¶ nhÊt. TiÕp cËn ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin kü thuËt, thÞ tr­êng, vÒ c¸c ®iÒu kiÖn h×nh thµnh rñi ro còng nh­ c¸c biÖn ph¸p gi¶m thiÓu vµ khèng chÕ rñi ro. Cã nh­ vËy hé míi thÝch øng ®­îc víi rñi ro, sèng chung víi rñi ro v× kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n b¾t chóng ta sèng trong mét tr¹ng th¸i ®éng, mäi thø ®Òu biÕn ®éng do vËy chñ ®éng tiÕp cËn víi rñi ro mét c¸ch ®Çy ®ñ lµ ph­¬ng ph¸p t¹o nªn sù bÒn v÷ng nhÊt trong tr¹ng th¸i kh«ng ®øng yªn. Trong n«ng nghiÖp qu¸ tr×nh nµy rÊt dµi, ®Ó cã ®­îc kinh nghiÖm c¸c hé ®Òu ph¶i tr¶i qua nhiÒu chu kú s¶n xuÊt bëi cã nh÷ng lo¹i rñi ro Ýt khi xuÊt hiÖn nh­ng nÕu xuÊt hiÖn l¹i ¶nh h­ëng rÊt lín. V× vËy c¸c hé nªn häc hái kinh nghiÖm cña nh÷ng ng­êi ®i tr­íc. Nh÷ng hé s¶n xuÊt giái lµ nh÷ng hé cã nh÷ng kinh nghiÖm v« cïng quý gi¸ nÕu häc hái ®­îc nh÷ng kinh nghiÖm ®ã cña hä th× con ®­êng tiÕp cËn víi rñi ro cña hé sÏ ng¾n ®i rÊt nhiÒu. Häc kinh nghiÖm cña nhiÒu ng­êi sÏ cã sù tæng hîp, so s¸nh vµ bæ xung cho nhau. TiÕp cËn khoa häc kü thuËt mét c¸ch ®Çy ®ñ, th«ng qua c¸c líp tËp huÊn kü thuËt, c¸c héi th¶o ®Çu bê, c¸c ch­¬ng tr×nh phæ biÕn kiÕn thøc trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng nh­ truyÒn h×nh, ®µi ph¸t thanh, b¸o t¹p chÝ, tê r¬i. Mçi mét sù thiÕu sãt, hoÆc hiÓu sai vÒ khoa häc kü thuËt cña s¶n xuÊt sÏ lµ nguyªn nh©n t¹o ra nh÷ng rñi ro trong t­¬ng lai. TÝch cùc theo dâi t×nh h×nh biÕn ®éng cña gi¸ c¶ vËt t­ n«ng s¶n trªn thÞ tr­êng, n¾m th«ng tin gi÷a c¸c hé s¶n xuÊt víi nhau, thu thËp th«ng tin tõ nh÷ng ng­êi mua s¶n phÈm cña m×nh, g¾n kÕt gi÷a s¶n xuÊt víi thÞ tr­êng. Cã nh­ vËy míi cã thÓ cã nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô. N¾m th«ng tin kh«ng ch¾c ch¾n, kh«ng râ rµng hé sÏ ®¸nh mÊt c¬ héi s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm mµ thÞ tr­êng ®ang cÇn, ®¸nh mÊt c¬ héi tiªu thô s¶n phÈm cña m×nh. Thùc tÕ ®iÒu tra chóng t«i thÊy c¸c hé còng ®· cè g¾ng nhËn thøc vÉn ®Ò trªn phôc vô cho sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña mçi hé song qu¸ tr×nh nhËn thøc ®ã cßn mang tÝnh tù ph¸t vµ kh«ng ®ång ®Òu trong quan niÖm cña mçi hé. Thùc tÕ nµy quy ®Þnh ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña mçi hé, tæng hîp l¹i t¹o nªn thùc tÕ ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña ®Þa bµn. Trong phiÕu ®iÒu tra t«i cã x©y dùng mét sè c©u hái s½n ®Ó phôc vô cho viÖc t×m hiÓu trªn. Tæng hîp l¹i ®­îc b¶ng sau: B¶ng 4.19: NhËn thøc cña hé vÒ kü thuËt, thÞ tr­êng, rñi ro TT DiÔn gi¶i X· V¨n §øc X· §Æng X¸ X· Yªn Th­êng Sè hé CC (%) Sè hé CC (%) Sè hé CC (%) 1 - Sè hé kh«ng hiÓu râ vÒ thÞ tr­êng, kh«ng quan t©m tíi thÞ tr­êng 8 26,7 9 30 12 40 2 - Sè hé s¶n xuÊt vµ tiªu thô theo kinh nghiÖm, lµm theo ng­êi kh¸c, kh«ng cã c¬ së khoa häc 8 26,7 8 26,7 9 30 4 - Sè hé kh«ng hiÓu vÒ rñi ro vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng 7 23,3 9 30 14 46,7 5 - Sè hé ®­îc tËp huÊn vµ kü thuËt canh t¸c 26 86,7 23 76,7 5 16,7 Tæng sè hé ®­îc hái 30 30 30 Nguån: Tæng hîp tõ sè liÖu ®iÒu tra Sè liÖu thùc tÕ trªn cho thÊy tû lÖ hé s¶n xuÊt rau theo c¶m tÝnh chñ quan cña hé t¹i x· Yªn Th­êng lµ lín nhÊt. Trong khi ®ã sè hé ®­îc tËp huÊn kü thuËt canh t¸c chØ cã 5 hé trong tæng sè 30 hé ®iÒu tra (chiÕm 16,7%), hai x· V¨n §øc, §Æng X¸ con sè nµy lµ: 86,7% vµ 76,7%. Hai x· V¨n §øc vµ §Æng X¸ lµ hai x· ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ kh¼ng ®Þnh th­¬ng hiÖu rau an toµn, ®i liÒn víi chñ tr­¬ng ®ã lµ viÖc më c¸c líp tËp huÊn cho c¸c hé s¶n xuÊt rau. Tuy nhiªn vÉn cßn nhiÒu hé s¶n xuÊt kh«ng quan t©m tíi thÞ tr­êng, s¶n xuÊt theo kinh nghiÖm vµ lµm theo ng­êi kh¸c, kh«ng hiÓu vÒ rñi ro vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng. §iÒu nµy rÊt nguy hiÓm cho hé khi rñi ro xÈy ra. 4.3.2. Tự bảo hiểm trong sản xuất Tù b¶o hiÓm trong s¶n xuÊt lµ ph­¬ng ¸n th­êng ®­îc c¸c hé sö dông trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Khi c¸c rui ro xÈy ra nhiÒu ®èi víi hé, hé cã xu h­íng lùa chän nh÷ng c©y trång cho thu nhËp mang tÝnh æn ®Þnh, nh÷ng c©y trång quen thuéc tõ ®ã kh¶ n¨ng qu¶n lý rñi ro cña hé sÏ tèt h¬n. Trong khi c¸c c©y trång trªn ®Þa bµn mang tÝnh hµng ho¸ cao th× viÖc tù b¶o hiÓm lµ qu¸ tr×nh tõ bá nh÷ng cÊy trång cã thu nhËp kú väng cao nh­ng cã møc ®é m¹o hiÓm lín sang c©y trång cã thu nhËp mang tÝnh ch¾c ch¾n nh­ng thÊp h¬n. PhÇn chªnh lÖch cña thu nhËp kú väng cña c©y trång cã thu nhËp cao nh­ng rñi ro còng cao sang c©y trång cho thu nhËp thÊp nh­ng ch¾c ch¾n chÝnh lµ chi phÝ cho viÖc tù b¶o hiÓm. §iÒu tra thùc tÕ cho thÊy viÖc tù b¶o hiÓm trong s¶n xuÊt ngµnh hµng rau xanh nghÜa lµ lùa chän c©y rau Ýt rñi ro, cho thu nhËp ch¾c ch¾n lµ rÊt Ýt mµ hé chän tù b¶o hiÓm b»ng c¸ch chuyÓn ®æi c©y trång kh¸c, ngõng s¶n xuÊt ®Çu t­ vµo lÜnh vùc kh¸c... Trªn thùc tÕ mçi khi quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt ng­êi n«ng d©n vÉn c¨n cø vµo x¸c suÊt chñ quan cña m×nh, do vËy viÖc x¸c ®Þnh ®­îc x¸c suÊt chñ quan nµy lµ cÇn thiÕt ®Ó tÝnh chi phÝ tù b¶o hiÓm. ChÝnh v× x¸c suÊt chñ quan cña tõng ng­êi lµ kh¸c nhau nªn chi phÝ tù b¶o hiÓm cña mçi ng­êi còng kh¸c nhau t¹o nªn sù phøc t¹p trong c¬ cÊu tù b¶o hiÓm cña c¸c hé. ViÖc h×nh thµnh x¸c suÊt chñ quan trong c¸c hé còng rÊt kh¸c nhau phô thuéc vµo th«ng tin, kiÕn thøc, kinh nghiÖm mµ hé ®ã cã ®­îc. ViÖc h×nh thµnh x¸c suÊt nµy cho ta mét chØ tiªu ®Ó ph©n biÖt gi÷a hai kh¸i niÖm "rñi ro" vµ "kh«ng ch¾c ch¾n" nh­ phÇn c¬ së lý luËn chóng t«i ®· nãi ®Õn. Nh÷ng n«ng d©n cã x¸c suÊt chñ quan gÇn s¸t víi ®iÒu kiÖn h×nh thµnh x¸c suÊt thùc tÕ th× cã thÓ nãi ng­êi ®ã ®· tiÕp tiÕp cËn ®­îc víi rñi ro trong s¶n xuÊt. Nh÷ng n«ng d©n cã dù ®o¸n nh­ng kh«ng cã c¬ së th× quyÕt ®Þnh ®ã lµ quyÕt ®Þnh kh«ng ch¾c ch¾n. §Ó tiÕp cËn ®­îc rñi ro trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Æc biÖt lµ s¶n xuÊt hµng ho¸, ng­êi n«ng d©n ph¶i tr¶i qua mét thêi gian s¶n xuÊt t­¬ng ®èi dµi. Rñi ro do thiªn nhiªn g©y ra lµ rñi ro th­êng xuyªn nh­ng mét trËn m­a lín, kÐo dµi g©y ngËp lôt trªn diÖn réng, hµng tr¨m ha hoa mµu bÞ mÊt tr¾ng th× hé l¹i Ýt gÆp. Râ rµng trong qu¸ tr×nh tiÕp cËn rñi ro hä ®· kh«ng tÝnh ®Õn x¸c xuÊt cña lo¹i rñi ro nµy. Nh­ vËy ranh giíi gi÷a rñi ro vµ kh«ng ch¾c ch¾n lµ khã x¸c ®Þnh vµ phô thuéc vµo ý thøc chñ quan cña ng­êi ra quyÕt ®Þnh. Trªn thùc tÕ kh«ng thÓ cã mét c¸ nh©n nµo cã thÓ tiÕp cËn ®Çy ®ñ víi x¸c suÊt rñi ro thùc tÕ. Qu¸ tr×nh tiÕp cËn víi rñi ro còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh ng­êi n«ng d©n ph¶i tr¶ gi¸. Sù tr¶ gi¸ cña mçi c¸ nh©n céng l¹i lµ sù tr¶ gi¸ cña toµn ngµnh trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo h­íng s¶n xuÊt hµng ho¸. Nh÷ng mÊt m¸t ®ã cã thÓ c¶n trë sù ph¸t triÓn cña ngµnh, nhiÒu hé gÆp rñi ro mÊt m¸t ®· ph¶i chuyÓn h­íng s¶n xuÊt, vµ cã hé tiÕp cËn víi rñi ro tèt cïng víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn ­u ®·i ®· vµ ®ang h×nh thµnh nh÷ng vïng chuyªn canh trång rau, trªn ®Þa bµn nh­ x· §«ng D­, V¨n §øc, §Æng X¸, LÖ Chi... 4.3.3. Đa dạng hóa trong sản xuất §a d¹ng ho¸ trong trång trät lµ biÖn ph¸p mµ ng­êi n«ng d©n ®· sö dông tõ xa x­a, ®a d¹ng ho¸ ®Ó ®èi phã víi rñi ro b»ng viÖc phèi hîp c¸c c©y trång cã t­¬ng quan thuËn thÊp hoÆc t­¬ng quan nghÞch víi nhau, còng nh­ phèi hîp thu nhËp cña chóng víi nhau. Sù ®a d¹ng ho¸ c©y trång môc ®Ých chÝnh lµ ®Ó ph©n t¸n rñi ro s¶n l­îng vµ gi¸ c¶ theo nguyªn t¾c kh«ng ®Ó tÊt c¶ trøng vµo mét giá. Sù ®a d¹ng nµy thÓ hiÖn râ nhÊt ë c¸c hé thuéc x· V¨n §øc vµ x· §Æng X¸, mçi hé trung b×nh mçi vô trång tõ 3 ®Õn 4 c©y trång kh¸c nhau, do vËy trong danh môc ®Çu t­ cña hä cã thÓ tr¸nh ®­îc rñi ro c¸ thÓ. Tuy nhiªn, sù ®a d¹ng ho¸ cña c¸c hé ®iÒu tra ë ®©y lµ sù ®a d¹ng ho¸ mang tÝnh chän läc nghÜa lµ c¸c hé tËp trung vµo mét sè c©y rau chñ lùc, dùa vµo thÕ m¹nh cña hé vµ cña vïng s¶n xuÊt, v× c¸c s¶n phÈm ë ®©y chñ yÕu lµ cung cÊp cho thÞ tr­êng. Trªn ®Þa bµn Gia L©m chóng ta còng thÊy râ sù ®a d¹ng ho¸ cã chän läc nµy, ngoµi c¸c c©y rau kh¸c th× x· §«ng D­ chñ yÕu tËp trung s¶n xuÊt c©y rau gia vÞ, c¸c x· LÖ Chi, V¨n §øc, §Æng X¸... l¹i tËp chung s¶n xuÊt c©y rau ¨n l¸, cñ. Ph­¬ng ph¸p nµy ®· ®em l¹i sù bÒn v÷ng vµ æn ®Þnh trong thu nhËp cña c¸c hé lÊy mÆt hµng ®­îc bï mÆt hµng mÊt. 4.3.4. Liên kết trong sản xuất-tiêu thụ Sù g¾n kÕt gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu thô th«ng qua c¸c giao kÌo, hîp ®ång lµ ®iÒu quan träng ®Ó diÒu phèi s¶n xuÊt, ph©n phèi s¶n phÈm. Víi biÖn ph¸p liªn kÕt trong s¶n xuÊt-tiªu nµy rÊt cã t¸c dông h¹n chÕ nh÷ng rñi ro trong tiªu thô mang l¹i ®ång thêi gióp hé yªn t©m ®Çu t­ cho s¶n xuÊt, viÖc ®Çu t­ cho s¶n xuÊt ®Õn l­ît nã l¹i h¹n chÕ ®­îc rñi ro trong s¶n xuÊt. §iÒu tra cho thÊy rñi ro do biÕn ®éng gi¸ lµ rñi ro rÊt khã kiÓm so¸t vµ xuÊt hiÖn ë nhiÒu hé. Víi c¸c c«ng cô nh­ lµ hîp ®ång, tho¶ thuËn miÖng, céng víi lµm viÖc qua hÖ víi nhau l©u n¨m gi÷ uy tÝn sÏ gióp cho hé s¶n xuÊt h¹n chÕ ®­îc rñi ro do biÕn ®éng gi¸ ®Çu ra. HiÖn nay mçi quan hÖ gi÷a ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi thu gom tuy kh«ng chÆt nh­ng c¸c hé ë hai x· V¨n §øc vµ §Æng X¸ còng ®· cè g¾ng x©y dùng mçi quan hÖ l©u dµi víi ng­êi thu gom trªn h×nh thøc tho¶ thuËn miÖng víi nhau, coi ng­êi thu gom lµ ®èi t¸c trong kinh doanh, ®ång thêi cã tr¸ch nhiÖm, gi÷ uy tÝn ®èi víi s¶n phÈm cña m×nh bëi v× ®©y lµ ®Çu ra ®èi víi phÇn lín s¶n phÈm cña hä. Th­¬ng hiÖu RAT hiÖn nay míi ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng, h¬n n÷a viÖc liªn kÕt víi ®¹i diÖn víi hîp t¸c x·, tæ hîp t¸c lµ khã kh¨n ®èi víi hé. Trong qu¸ tr×nh hîp t¸c ®¶m b¶o lîi Ých l©u dµi cho c¶ ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu thô, bëi lîi Ých l©u dµi cña hai phÝa sÏ t¹o ra sù trung thµnh trong tho¶ thuËn, cung cÊp cho ng­êi thu gom nh÷ng s¶n phÈm ®óng, ®ñ chÊt l­îng, ®ång thêi ng­êi thu gom còng thanh to¸n ®óng thêi h¹n cho ng­êi s¶n xuÊt. Tho¶ thuËn vµ ®Þnh gi¸ tr­íc mïa vô, gi¸ c¶ æn ®Þnh vµ cã lîi cho hé s¶n xuÊt. Ngoµi ra c¸c hé cßn liªn kÕt víi nhau thµnh lËp tæ ®éi s¶n xuÊt vµ tù gi¸m s¸t lÉn nhau trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, thùc hiÖn víi khÈu hiÖu mçi ng­êi s¶n xuÊt còng ®ång thêi lµ ng­êi gi¸m s¸t, ®¶m b¶o qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra ®óng quy tr×nh ®óng chÊt l­îng RAT. Tæ ®éi cã chøc n¨ng t×m kiÕm ®Çu ra cho s¶n phÈm cña c¸c hé thµnh viªn Liªn kÕt gi÷a hé s¶n xuÊt, tæ ®éi s¶n xuÊt víi HTX n«ng nghiÖp. Víi liªn kÕt nµy hé s¶n xuÊt tiªu thô ®­îc s¶n phÈm cña m×nh ®óng víi chÊt l­îng cña rau vµ gi¸ c¶ hîp lÖ ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt. 4.3.5. Bảo hiểm cho người sản xuất Nh×n chung b¶o hiÓm n«ng nghiÖp n­íc ta cßn nhiÒu khã kh¨n nh­ n«ng d©n ch­a cã thãi quen tham gia b¶o hiÓm, nhiÒu ng­êi ch­a tin t­ëng, ch­a cã nhËn thøc ®Çy dñ vÒ lîi Ých vµ vai trß cña b¶o hiÓm trong viÖc duy tr× ph¸t triÓn s¶n xuÊt, h¬n n÷a nhiÒu hé kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó tham gia b¶o hiÓm, chi phÝ cho b¶o hiÓm lín, khã kh¨n trong viÖc kiÓm tra, gi¸m ®Þnh tæn thÊt, thñ tôc phiÒn hµ. §Æc biÖt lÜnh vùc n«ng nghiÖp kh«ng hÊp dÉn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp lµm b¶o hiÓm. Nh­ vËy viÖc b¶o hiÓm cho c¸c hé s¶n xuÊt rau trªn ®Þa bµn lµ rÊt khã kh¨n. Thùc tÕ cã thÓ th«ng qua mét sè c¸ch thøc b¶o hiÓm côc bé sau: - ¸p dông h×nh thøc b¶o hiÓm cho nh÷ng hé ¸p dông gièng míi, tiÕn bé kho¸ häc kü thuËt vµ nh÷ng gièng rau cao cÊp vµ s¶n xuÊt ®Ó tõ ®ã ng­êi d©n sÏ tiÕp cËn víi nh÷ng tiÕn bé kü thuËt míi. - Cã nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî ®Çu ra cho ng­êi s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ ®èi víi hé s¶n xuÊt RAT. Dïng chÝnh s¸ch gi¸ trÇn, gi¸ sµn ®Ó t¹o ra sù æn ®Þnh trong thÞ tr­êng s¶n xuÊt, t¹o t©m lý yªn t©m cho c¶ ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng rau an toµn. - Gi¸m s¸t vµ cÊp giÊy chøng nhËn cho hé s¶n xuÊt RAT 4.3.6. Luân canh rau, rải vụ §Ó phßng trõ s©u bÖnh, h¹n chÕ sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt, bªn c¹nh viÖc sö dông c¸c lo¹i gièng cã kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh, vÖ sinh s¹ch sÏ ®ång ruéng, trång rau trong c¸c nhµ l­íi, th× biÖn ph¸p lu©n canh tèt nhÊt lµ lu©n canh c©y trång c¹n víi c©y trång n­íc. Thùc tÕ trªn ®Þa bµn hai x· V¨n §øc vµ §Æng X¸ lµ hai vïng chuyªn canh c©y rau nªn kh«ng thÓ ®­a c«ng thøc lu©n canh c©y trång c¹n víi c©y trång n­íc, biÖn ph¸p lu©n canh kh¶ thi cao mµ hai x· trªn sö dông lµ lu©n canh víi c©y trång kh¸c hä. TÝch cùc häc hái, tiÕp nhËn c«ng nghÖ, kü thuËt tiªn tiÕn ®Ó ¸p dông vµo s¶n xuÊt gåm: tiÕp nhËn gièng míi chènh chÞu s©u h¹i, bè trÝ c¬ cÊu gièng hîp lý, lu©n canh, lu©n phiªn tèt sÏ h¹n chÕ sù tËp trung cña s©u h¹i. C¬ cÊu rau quanh n¨m vµo s¶n xuÊt ®¶m b¶o r¶i vô quanh n¨m, gi¶m bít tÝnh thêi vô cña s¶n phÈm, ®­a vµo sö dông réng r·i c¸c lo¹i ph©n bãn h÷u c¬ vi sinh, thuèc b¶o vÖ thùc vËt sinh häc. T¨ng c­êng tËp huÊn s¶n xuÊt theo quy tr×nh s¶n xuÊt rau an toµn, ¸p dông ph­¬ng ph¸p phßng trõ dÞch h¹i tæng hîp. 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 5.1. KẾT LUẬN 1. Trong s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lu«n chøa ®ùng yÕu tè rñi ro. Rñi ro g©y nhiÒu t¸c ®éng xÊu cho ng­êi s¶n xuÊt, nhÊt lµ khi nhËn thøc cña ng­êi s¶n xuÊt vÒ rñi ro cßn h¹n chÕ. 2. Nghiªn cøu vÒ rui ro trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô cña c¸c hé ë Gia L©m cho thÊy ng­êi s¶n xuÊt gÆp rÊt nhiÒu rñi ro. C¸c rñi ro nµy bao gåm rñi ro do thiªn nhiªn kh«ng thuËn lîi; do sù biÕn ®éng bÊt lîi cña thÞ tr­êng; do m«i tr­êng, th«ng tin vµ do viÖc ¸p dông kh«ng ®óng c¸c kü thuËt trong s¶n xuÊt... 3. Trong s¶n xuÊt rñi ro do thiªn nhiªn g©y ra chiÕm tû träng lín tõ 40 ®Õn 50% tæng tæn thÊt do c¸c rñi ro kh¸c g©y ra. Nh­ng nh×n chung c¸c hé s¶n xuÊt theo m« h×nh lµ nh÷ng hé cã ®Çu t­ vµo h¹ tÇng s¶n xuÊt nªn h¹n chÕ ®­îc phÇn nµo vµ møc ®é thiÖt h¹i lµ thÊp h¬n so víi hé s¶n xuÊt rau kh«ng theo m« h×nh-s¶n xuÊt rau th­êng. 4. Trong tiªu thô rñi ro do biÕn ®éng gi¸ vµ rñi ro do tiªu thô RAT kh«ng cã giÊy chøng nhËn chiÕm tû lÖ cao vÒ møc ®é thiÖt h¹i. §iÒu ®ã cho thÊy s¶n xuÊt hµng ho¸ chÞu rñi ro rÊt lín vÒ thÞ tr­êng vµ ng­êi s¶n xuÊt rau ch¹y theo lîi nhuËn. Hai rñi ro nµy g©y c¶n trë hé ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt RAT. 5. C¸c hé s¶n xuÊt rau còng ®· thÓ hiÖn ®­îc mét sè biÖn ph¸p qu¶n lý rñi ro. Cô thÓ c¸c nhãm biÖn ph¸p gåm: ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt, tù b¶o hiÓm trong s¶n xuÊt, lùa chän c¸c biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c hîp lý, liªn kÕt trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô 5.2. KIẾN NGHỊ Tuy nhiªn, qu¶n lý rñi ro kh«ng chØ ®ßi hái tõ phÝa hé mµ cßn ®ßi hái vÒ phÝa chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng. Qua viÖc thùc hiÖn ®Ò tµi chóng t«i m¹nh d¹n ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ sau: 1. VÒ phÝa c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng còng ph¶i cã sù hç trî cho c¸c hé n«ng d©n trong c«ng t¸c qu¶n lý rñi ro nh­: +) T¹o ®iÒu kiÖn cho x· cã ®iÒu kiÖn x©y dùng th­¬ng hiÖu RAT vµ viÖc cÊp giÊy chøng nhËn RAT cho hé s¶n xuÊt RAT, x©y dùng c¸c c¬ së chÕ biÕn RAT ngay t¹i x· ®Ó cã thÓ thu mua s¶n phÈm cho hé s¶n xuÊt, sau ®ã s¬ chÕ ®ãng gãi vµ cã nh· m¸c cho s¶n ph¶m. +) Hç trî vµ ®éng viªn hé x©y dùng c¸c c«ng tr×nh phôc vô s¶n xuÊt. +) Ra c¸c chÕ tµi ®Ó hé s¶n xuÊt nghiªm chØnh thùc hiÖn s¶n xuÊt RAT, ®ång thêi sö ph¹t nh÷ng hé vi ph¹m s¶n xuÊt vµ tiªu thô ¶nh h­ëng tíi th­¬ng hiÖu rau. +) Båi d­ìng vµ ®µo t¹o kiÕn thøc cho c¸c hé, t¨ng c­êng c«ng t¸c khuyÕn n«ng. +) Nhµ n­íc cÇn qu¶n lý, kiÓm tra viÖc th«ng tin, qu¶ng c¸o gióp hé tr¸nh rñi ro do th«ng tin ®ång thêi lµm gi¶m bít sù nhiÔu th«ng tin ®Ó hé cã ®­îc nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c. +) TriÓn khai viÖc b¶o hiÓm cho hé. 2. VÒ phÝa hé: +) CÇn n©ng cao nhËn thøc vÒ rñi ro vµ tÝch cùc häc hái kinh nghiÖm cña nhiÒu ng­êi ®i tr­íc. +) TiÕp cËn khoa häc kü thuËt mét c¸ch ®Çy ®ñ. +) §a d¹ng ho¸ cã chän läc. +) T¨ng c­êng liªn kÕt trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô. +) Chñ ®éng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý rñi ro tèt h¬n n÷a. tµi liÖu tham kh¶o 1. Ph¹m ThÞ Mü Dung (1994), "Rñi ro trong n«ng nghiÖp vµ mét sè biÖn ph¸p kh¾c phôc", T¹p chÝ Lao ®éng vµ X· héi, sè 04/1994, tr. 28. 2. Ph¹m ThÞ Mü Dung (1996), Gi¸o tr×nh ph©n tÝch kinh tÕ n«ng nghiÖp, Tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp 1, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 3. NguyÔn V¨n §Þnh (2004), Gi¸o tr×nh b¶o hiÓm, Tr­êng §¹i häc kinh tÕ quèc d©n, NXB Thèng kª, Hµ Néi. 4. Hazell P.B., W.R Mark (1999), ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp (Kim Chi dÞch), Tµi liÖu ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y kinh tÕ fulbright, 5. Chö V¨n L©m, NguyÔn V¨n Hu©n ( 2002), "Rñi ro vµ qu¶n lý rñi ro trong n«ng nghiÖp", T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ, Sè 07/2002, tr. 17-28. 6. Ts. Bïi ThÞ Gia-Ths. TrÇn H÷u C­êng (2005), Gi¸o tr×nh “Qu¶n trÞ rñi ro trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh n«ng nghiÖp”, Tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp I, NXB N«ng nghiÖp. 7. Mertens J.B (2004), Lùa chän trong ®iÒu kiÖn kh«ng ch¾c ch¾n (B¨ng T©m dÞch), Tµi liÖu ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y kinh tÕ fulbright, 8. Ph¹m ThÞ Minh NguyÖt (2004), Nghiªn cøu rñi ro vµ qu¶n lý rñi ro trong kinh tÕ hé n«ng d©n huyÖn L­¬ng S¬n TØnh Hoµ B×nh, LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ, tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp 1, Hµ Néi. 9. Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt (1995), NXB tõ ®iÓn häc Hµ Néi. 10. §oµn ThÞ Hång V©n (2002), Qu¶n trÞ rñi ro vµ khñng ho¶ng, NXB thèng kª, Hµ Néi. 12. Chu V¨n Vò (1995), Kinh tÕ hé trong n«ng th«n ViÖt Nam. NXB Khoa häc vµ x· héi, Hµ Néi. 12. NguyÔn Kh¶i Hoµn (2005), Thùc tr¹ng rñi ro cña hé n«ng d©n huyÖn L¹ng Giang- tØnh B¾c Giang, LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ, tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp I, Hµ Néi. 13. Hardaker J.B (1997), Coping with risk in agriculture. 14. Tèng V¨n Chung (2000), X· héi häc n«ng th«n, NXB §¹i häc quèc gia, Hµ Néi. 15. Tõ TiÕn Mü (1994), “B¶o hiÓm mïa mµng – mét biÖn ph¸p tÝch cùc gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë n«ng th«n”, T¹p chÝ Lao ®éng vµ X· héi, sè 04, trang 26. ._.