Tiếng cười trong thơ ngụ ngôn La Fontaine

BOÄ G IA ÙO DUÏC VAØ Ñ AØO TA ÏO TR ÖÔØNG Ñ AÏI HOÏC SÖ PH AÏM TH AØNH PHOÁ H OÀ CHÍ MINH NGUYEÃN THÒ MYÕ NHAÂN TIEÁNG CÖÔØI TRONG THÔ NGUÏ NGOÂN LA FONTAINE Chuyeân ngaønh: Vaên hoïc nöôùc ngoaøi Maõ soá: 602230 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN NG ÖÔØI HÖÔÙNG DA ÃN K HOA HOÏC: PGS. LÖÔNG DUY TRUNG Thaønh phoá Hoà Chí Minh, naêm 2006 LÔØI CAÛM ÔN Toâi xin chaân thaønh caûm ôn söï nhieät tình giuùp ñôõ cuûa Ban Giaùm Hieäu Tröôøng ÑHSPTPHCM, Phoøng KHCN – SÑH, taäp theå Thaày, Coâ khoa Ngöõ Vaên, cuøng taát caû caùc baïn ñoàng hoïc ñaõ nhieät tình giuùp ñôõ toâi hoaøn taát luaän vaên. Toâi xin ñaëc bieät toû loøng bieát ôn saâu saéc ñoái vôùi PGS. Löông Duy Trung – ngöôøi Thaày ñaõ taän tuïy, khoâng quaûn nhoïc nhaèn höôùng daãn toâi trong quaù trình nghieân cöùu, hoïc taäp vaø hoaøn thaønh luaän vaên. Toâi cuõng xin traân troïng caûm ôn söï khích leä, ñoäng vieân cuûa gia ñình toâi vaø baïn beø trong suoát quaù trình hoïc taäp, nghieân cöùu. Xin chaân thaønh caûm ôn! Thaùng 6 / 2006 Nguyeãn Thò Myõ Nhaân MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN Ñ EÀ TAØI Traûi hôn ba traêm naêm, nhöõng gì maø nhaø thô Phaùp theá kæ XVII – Jean de La Fontaine mang ñeán cho chuùng ta vaãn coøn nguyeân giaù trò. Voán sinh ra khoâng phaûi ñeå laøm thi só, nhöng Naøng Thô ñaõ caùm doã vaø bieán oâng thaønh moät thieân taøi vó ñaïi. La Fontaine ñaõ thöû buùt ôû raát nhieàu theå loaïi: truyeän keå, kòch, thô, tieåu thuyeát… ÔÛ moãi theå loaïi, oâng ñeàu döøng laïi “nhaám nhaùp” chuùt ít roài laïi “bay ñi”. Trong khu vöôøn ñaày hoa aáy, La Fontaine tham lam khoâng muoán döøng laïi coá ñònh ôû moät nuï hoa naøo. Theá nhöng ñeán vôùi nguï ngoân, teân tuoåi oâng ñaõ ñöôïc ñònh vò. Vôùi 238 baøi thô vieát trong hai möôi saùu naêm (1668 – 1694) ñöôïc chia thaønh möôøi hai quyeån in trong ba taäp, La Fontaine ñaõ tìm ñöôïc moät choã ñöùng vöõng chaéc trong neàn vaên hoïc Phaùp theá kæ XVII noùi rieâng vaø vaên hoïc nhaân loaïi noùi chung. OÂng laø moät tröôøng hôïp khaù ñaëc bieät vì haàu nhö trong saùng taùc cuûa mình, khoâng coù ñeà taøi naøo laø do oâng töï saùng taïo. Thô nguï ngoân cuûa oâng laø söï keá tuïc nhöõng ñeà taøi coù saün cuûa Hy Laïp, La Maõ, AÁn Ñoä, hay truyeän coå Phaùp… Vaø baèng taøi naêng cuûa mình, oâng ñaõ mang laïi cho nguï ngoân nhöõng neùt ñaëc saéc môùi. OÂng ñaõ laøm môø nhöõng ngöôøi ñi tröôùc mình. Baây giôø chæ coøn “nguï ngoân” – “ñoù laø La Fontaine”. (La Bruyeøre) Cho ñeán ngaøy nay, khi laàn giôû nhöõng baøi nguï ngoân cuûa oâng, treû con vaãn thích thuù vì söï môùi laï, ngoä nghónh; ngöôøi lôùn thì tìm thaáy ñaâu ñoù boùng daùng cuûa chính mình vaø caùc hieän töôïng xaõ hoäi quanh mình. Nguï ngoân La Fontaine, ñoù thöïc söï laø taám göông trung thöïc ñeå chuùng ta loaïi boû nhöõng thoùi xaáu, phaùt huy nhöõng tính toát treân con ñöôøng vöôn tôùi caùi toaøn thieän toaøn mó. Theâm nöõa, beân caïnh nhöõng baøi hoïc luaân lyù nheï nhaøng maø saâu saéc, ta coøn hieåu ñöôïc raát nhieàu veà xaõ hoäi Phaùp thôøi “Ñaïi theá kæ”. Bôûi vì nguï ngoân cuûa oâng laø “caû moät phoøng trieån laõm theânh thang goàm nhöõng böùc tranh cuûa xaõ hoäi Phaùp theá kæ XVII” [21, 159]. Ñuû moïi loaïi ngöôøi töø taàng lôùp thaáp nhaát (nhaân daân) ñeán vò chuùa teå quyeàn löïc nhaát (nhaø vua) vôùi taát caû thoùi taät cuûa mình ñeàu laàn löôït böôùc leân saøn dieãn. Söï ñoà soä vaø phong phuù aáy laø moät trong nhieàu nguyeân nhaân giaûi thích cho söùc thanh xuaân cuûa nguï ngoân La Fontaine. Theá nhöng, chuùng ta coù theå ñoïc ôû baát cöù ñaâu nhöõng baøi hoïc ñaïo ñöùc, nhöõng loái xöû theá ôû ñôøi. Tuïc ngöõ, ca dao, truyeän coå tích… ñeàu coù theå ñaûm traùch coâng vieäc naøy. Neáu chæ coù theá (baøi hoïc kinh nghieäm) nguï ngoân La Fontaine chöa chaéc ñaõ ñöùng vöõng. Vaäy, thöïc chaát söï tröôøng toàn maø ta khoâng theå phuû nhaän cuûa nhöõng baøi thô naøy laø do ñaâu? Theo chuùng toâi, ñoù laø tieáng cöôøi. Ñöông nhieân, tieáng cöôøi gaén lieàn vôùi theå loaïi nguï ngoân xöa nay khoâng coù gì laï. Nhöng tieáng cöôøi trong thô nguï ngoân La Fontaine coøn laø caùi chìa khoùa, caùi baûn chaát nhaát chi phoái caùc maët coøn laïi. Duø xeùt ôû phöông dieän naøo, boä phaän naøo cuûa nguï ngoân, tieáng cöôøi ñeàu coù taùc ñoäng raát lôùn. Vì vaäy, choïn ñeà taøi “TIEÁNG CÖÔØ I TRO NG THÔ NG UÏ NGOÂN LA FONTAINE”, chuùng toâi muoán ñi tìm coäi nguoàn, ñoái töôïng vaø caùc saéc thaùi cuûa tieáng cöôøi La Fontaine laø gì, ñeå töø ñoù coù moät caùch ñaùnh giaù chính xaùc hôn veà nhöõng baøi nguï ngoân töôûng chöøng ñôn giaûn nhöng laïi khaù phöùc taïp cuûa oâng. Ñoàng thôøi chuùng toâi cuõng muoán traû lôøi caâu hoûi ra ñôøi caùch nay hôn ba theá kæ, lieäu nhöõng baøi hoïc maø La Fontaine ñöa ra coù coøn phuø hôïp? Vaø neân hieåu nhöõng baøi hoïc luaân lyù aáy theá naøo cho ñuùng. ÔÛ nöôùc ta, nguï ngoân La Fontaine ñaõ khoâng coøn xa laï. Ngay nhöõng naêm ñaàu theá kæ XX, ta ñaõ ñöôïc laøm quen vôùi chuùng qua caùc baûn dòch cuûa Nguyeãn Vaên Vónh, Ñoã Thaän, Hoaøng Caûnh Tuaán… Sau naøy, nhieàu dòch giaû cuõng ñaõ höùng thuù vaø dòch ra tieáng Vieät khaù thaønh coâng nhö Nguyeãn Ñình, Huyønh Lyù, Tuù Môõ, Xuaân Dieäu, Nguyeãn Trinh Vöïc… Moät soá baøi nhö: Ve va ø k ieán, T hoû vaø ruøa, La õo noâng v aø caùc con, Quaï vaø ca ùo, EÁch m uoán to baèng boø… ñaõ trôû neân khaù quen thuoäc. Khoâng chæ ôû Phaùp, nguï ngoân môùi ñöôïc ñöa vaøo chöông trình hoïc cho treû em. Trong saùch giaùo khoa Vaên hoïc 7 (chöông trình chöa caûi caùch) vaø Tö lieäu vaên h oïc 7 cuûa chuùng ta cuõng coù caùc baøi Thoû v aø ruøa, Laõo noâng va ø caùc con… ñöôïc ñöa vaøo giaûng daïy. Saùch caûi caùch Ngöõ va ên 9, taäp 2, thì laïi ñeà caäp ñeán baøi Choù soùi va ø cöøu n on thoâng qua baøi phaân tích cuûa Hippolyte Taine… Nhö vaäy, vôùi chuyeân luaän naøy, chuùng toâi hy voïng seõ goùp moät phaàn nhoû vaøo vieäc hieåu vaø ñaùnh giaù ñuùng giaù trò cuûa nguï ngoân La Fontaine. Qua ñoù, chuùng toâi coù theå ruùt ra ñöôïc nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm boå ích cho baûn thaân noùi rieâng vaø moïi ngöôøi noùi chung khi thaâm nhaäp vaøo theá giôùi muoân maøu muoân veû cuûa caùc baøi nguï ngoân. Khi chuyeân luaän thaønh coâng, chuùng ta seõ coù ñöôïc moät caùi nhìn ñaày ñuû hôn veà nhaø nguï ngoân ñaïi taøi theá kæ XVII. Vaø trong moät chöøng möïc naøo ñoù, ngöôøi vieát cuõng muoán möôïn nhöõng thoùi hö taät xaáu, nhöõng “thöïc traïng” cuûa xaõ hoäi Phaùp theá kæ XVII ñeå laøm baøi hoïc cho chuùng ta hoâm nay khaéc phuïc baûn thaân, xaây döïng xaõ hoäi ngaøy caøng toát ñeïp hôn. Noùi nhö nhaø vaên Trung Quoác Loã Taán: loâi heát beänh taät ra aùnh saùng khoâng phaûi ñeå mæa mai, cheá gieãu, bi quan veà xaõ hoäi; loâi heát ra ñeå moãi ngöôøi ñeàu thaáy ñöôïc maø coù caùch chöõa trò, laøm cho noù toát hôn. 2. MUÏC ÑÍCH NGH IEÂN C ÖÙU Choïn ñeà taøi laø tieáng cöôøi trong thô nguï ngoân La Fontaine chuùng toâi höôùng ñeán caùc muïc tieâu sau: Chæ ra ñöôïc caùi gì ñaõ laøm neân tieáng cöôøi La Fontaine, hay coäi nguoàn cuûa tieáng cöôøi aáy laø gì. Nhaø thô ñaõ cöôøi ai? Cöôøi gì? Vaø cöôøi nhö theá naøo? Giaù trò vaø yù nghóa thöïc tieãn cuûa tieáng cöôøi La Fontaine trong thôøi ñaïi chuùng ta. 3. LÒCH S ÖÛ VAÁN ÑEÀ Thô nguï ngoân La Fontaine khoâng coøn xa laï ñoái vôùi ñoäc giaû Vieät Nam nhöng vieäc nghieân cöùu noù vaãn coøn laø moät “aån soá”. Vì vaäy, trong caùc taøi lieäu nghieân cöùu La Fontaine ôû Vieät Nam, chuùng toâi chöa thaáy coù moät cuoán saùch hay moät coâng trình nghieân cöùu chuyeân bieät naøo (tröø Luaän vaên Thaïc só khoa hoïc Ngöõ vaên: Theá giôùi loaøi vaät trong thô n guï ngoân L a Fontai ne cuûa Caàm Thò Phöôïng, ÑHSPHN, 2004). Phaàn lôùn nhöõng baøi vieát veà La Fontaine vaø thô nguï ngoân cuûa oâng ñöôïc taäp hôïp choïn loïc trong moät soá cuoán giaùo trình nhö: Vaên hoïc Phöông Taây, Lòc h söû vaên hoïc Phöông Taây, Vaên hoïc Phaùp, Hôïp tuyeån vaên hoïc Chaâu AÂu… Nhöõng taøi lieäu naøy chuû yeáu nghieân cöùu thô nguï ngoân La Fontaine trong lòch söû phaùt trieån cuûa noù… Hoaëc taäp hôïp trong moät soá baøi giôùi thieäu ôû ñaàu caùc taäp nguï ngoân, hoaëc ôû moät soá cuoán töø ñieån nhö Töø ñieån va ên h oïc, Töø ñieån taùc gia v aên hoïc va ø saân khaáu nöôùc ngoaøi… Ñieàu ñaùng chuù yù laø maëc duø coù nhieàu yù kieán khaùc nhau nhöng haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu thöøa nhaän nhöõng neùt môùi vaø saùng taïo cuûa oâng so vôùi caùc nhaø nguï ngoân tröôùc ñoù. Vaø phaàn lôùn nhöõng yù kieán maø chuùng toâi taäp hôïp ñöôïc (caû ôû Vieät Nam vaø nöôùc ngoaøi) ñeàu nhaän xeùt chung chung veà thô nguï ngoân La Fontaine chöù chöa coù söï ñi saâu ñi saùt vaøo vaán ñeà. Rieâng vieäc tìm hieåu tieáng cöôøi trong thô nguï ngoân cuûa oâng cuõng ñaõ coù moät soá nhaø nghieân cöùu ñeà caäp ñeán. Chuùng toâi cuõng ñaõ tieáp thu ñöôïc nhöõng nhaän xeùt, ñaùnh giaù heát söùc quyù baùu. Tröôùc heát, ñoái vôùi nhaän xeùt cuûa caùc hoïc giaû Phöông Taây, chuùng toâi thaáy J.J.Rousseau vaø Lamartine khoâng maáy thieän caûm vôùi La Fontaine. Lamartine cho raèng thô cuûa La Fontaine khoâng phaûi laø thô, noù röôøm raø, teû nhaït nhö loái ghi bieân baûn. Coøn Rousseau thì khaúng ñònh nguï ngoân La Fontaine chæ “khuyeán khích moät thöù trieát lyù khaéc nghieät, laïnh luøng, vò kæ”. Nhöng ña phaàn caùc hoïc giaû khaùc ñeàu ñaùnh giaù cao oâng. Sainte Beuve – nhaø pheâ bình vaên hoïc theá kæ XIX – ca ngôïi La Fontaine ôû choã oâng vaãn giöõ ñöôïc coát caùch chính cuûa nguyeân baûn goác duø ñaõ saùng taïo raát nhieàu. Traùi vôùi Lamartine, oâng cho raèng La Fontaine ñaõ “vieát baèng traùi tim chaân thaønh, coù nhöõng nhaän xeùt tinh teá, vui, dí doûm, duøng caùc ngoân ngöõ daân gian gioûi, kheùo choïn, haøm suùc vaø coù vaàn ñieäu” [4, 21]. Nizard – nhaø vaên theá kæ XVIII - laïi chuù yù ñeán “nhöõng tình huoáng baát ngôø gioáng nhö nhöõng kòch tính trong kòch baûn saân khaáu” trong thô nguï ngoân La Fontaine taïo söï haøo höùng, say meâ nôi ngöôøi ñoïc. OÂng cuõng quan taâm ñeán vaán ñeà ñoäc giaû cuûa nhöõng baøi nguï ngoân naøy. Vaø Nizard ñaõ khaúng ñònh raèng: “ñoäc giaû moïi löùa tuoåi ñeàu ñoïc truyeän nguï ngoân La Fontaine”. Cuøng moät truyeän nhöng tuøy theo tuoåi taùc maø ngöôøi ñoïc “seõ ruùt ra töø taùc phaåm söï thích thuù, nhöõng hieåu bieát boå ích, kinh nghieäm soáng, caùch xöû theá phuø hôïp vôùi taâm lyù vaø tuoåi taùc cuûa mình”. Ñaëc bieät, Hippolyte Taine – trieát gia, nhaø pheâ bình vaên hoïc theá kæ XIX – coù caû moät chuyeân luaän veà thô nguï ngoân La Fontaine. Trong coâng trình “La Fontaine vaø nguï n goân cu ûa oâng”, nhaø xuaát baûn Hachette, Paris (baûn in laàn thöù 26), oâng ñaõ coù nhöõng keát luaän khaù saâu saéc. Baèng caùch so saùnh La Fontaine vôùi nhaø vaïn vaät hoïc Bouffon trong vieäc mieâu taû theá giôùi loaøi vaät, oâng cho raèng La Fontaine ñaõ “ñeå cho Bouffon döïng moät vôû bi kòch veà söï ñoäc aùc, coøn oâng döïng moät vôû haøi kòch veà söï ngu ngoác”. Taine cuõng ñaùnh giaù cao La Fontaine ôû vieäc khaéc hoïa chaân dung nhaân vaät. Moãi loaïi ngöôøi ñeàu coù nhöõng neùt tính caùch, ngoân ngöõ rieâng khoâng laãn vaøo ñaâu ñöôïc. Quaû thaät “oâng ñaõ hieåu con ngöôøi nhö Molieøre, hieåu xaõ hoäi nhö St.Simon”. Ñoái vôùi caùc nhaø nghieân cöùu Vieät Nam , phaàn lôùn caùc yù kieán ñeàu neâu baät ñöôïc vò trí cuõng nhö taàm quan troïng cuûa thô nguï ngoân La Fontaine. Trong quyeån Lòch söû vaên hoïc Phöông Taây, taäp 1 (Traàn Duy Chaâu chuû bieân, Nxb Giaùo Duïc, Haø Noäi, 1979), phaàn vaên hoïc Phaùp theá kæ XVII, Nguyeãn Trung Hieáu ñaõ coù nhöõng ñaùnh giaù chung veà caùc taäp nguï ngoân La Fontaine. Taùc giaû baøi vieát ñaõ xem xeùt noù trong quaù trình phaùt trieån toaøn dieän qua caû ba taäp. Sau khi neâu caùc noäi dung lôùn, ngöôøi vieát keát luaän: “La Fontaine ñaõ duøng chuyeän cuûa caùc gioáng vaät maø khaúng ñònh raèng xaõ hoäi Phaùp baáy giôø ñaõ ñaët treân cô sôû cuûa söï baát bình ñaúng vaø ñoäc ñoaùn, raèng quaûng ñaïi quaàn chuùng bò trò thì reân xieát döôùi aùch keû lôùn, coøng löng ra cho boïn thoáng trò boùc loät, laáy moà hoâi mình ñoåi laáy toäi aùc vaø söï truïy laïc cuûa chuùng. Coøn tình caûm chaân thaønh, taâm hoàn trong saïch cao caû chæ coù theå tìm thaáy trong nhaân daân lao ñoäng maø thoâi” [21, 161]. Taùc giaû cuõng ñaëc bieät quan taâm ñeán buùt phaùp ngheä thuaät ñaëc saéc cuûa La Fontaine. Ñoù laø söï quan saùt tæ mæ con ngöôøi vaø cuoäc soáng; coù nhieàu kòch tính sinh ñoäng, haáp daãn. La Fontaine cuõng raát ñaït trong loái vaên chaâm bieám, tröõ tình. Phuøng Vaên Töûu trong G iaùo trình va ên hoïc Phöông Taây (Nxb Giaùo Duïc). Sau khi xem xeùt nhöõng ñieåm cô baûn trong thô nguï ngoân La Fontaine, oâng cho raèng: “Moãi baøi nguï ngoân cuûa oâng thöôøng goàm hai phaàn taùch bieät: phaàn chính gioáng nhö moät maøn kòch nhoû, coù xung ñoät, coù cao traøo, coù thaét nuùt, môû nuùt, vaø phaàn ruùt ra baøi hoïc thöôøng chæ moät vaøi caâu ngaén goïn boá trí ôû ñaàu hoaëc cuoái baøi” [55, 94]. Khi xem xeùt theá giôùi nhaân vaät oâng cho raèng “ñaïi boä phaän caùc nhaân vaät trong thô nguï ngoân cuûa oâng laø loaøi vaät”. La Fontaine ñaõ möôïn theá giôùi loaøi vaät ñeå noùi ñeán xaõ hoäi loaøi ngöôøi maø cuï theå laø xaõ hoäi Phaùp theá kæ XVII. OÂng cuõng chuù yù ñeán söï “am hieåu tính caùch ñaëc thuø moãi loaøi” cuûa La Fontaine vaø nhöõng baøi hoïc luaân lyù saâu saéc ñöôïc ruùt ra sau moãi baøi. Trong cuoán Vaên hoïc Phaùp, taäp 1 (Hoaøng Nhaân chuû bieân, Nxb Treû TpHCM, 1997), phaàn vieát veà La Fontaine, taùc giaû nhaän ñònh “nguï ngoân chæ laø moät phaàn nhoû trong toaøn boä saùng taùc cuûa nhaø thô. Nhöng noù laïi laøm cho teân tuoåi oâng löu danh muoân thuôû”. Trong baøi vieát naøy, taùc giaû khoâng ñaët vaán ñeà nhö nhöõng nhaø nghieân cöùu khaùc vaãn laøm maø oâng ñi tìm söï phaùt trieån, söï saùng taïo cuûa La Fontaine so vôùi nhöõng nhaø nguï ngoân tröôùc ñoù nhö Esope, Pheødre… OÂng vieát: “La Fontaine – moät con ngöôøi ñoïc taát caû – laáy khaép nôi, keå caû nhöõng nhaø thô ít tieáng taêm laøm voán lieáng cho mình. La Fontaine hieåu roõ söï saùng taïo khoâng phaûi naèm trong chaát lieäu maø trong caùch bieåu hieän”. Do vaäy, nhaø nghieân cöùu ñaõ tìm ñöôïc söï khaùc bieät cuûa La Fontaine so vôùi nhöõng ngöôøi ñi tröôùc. Nhaø thô quan nieäm: “Toâi coá gaéng bieán caùi xaáu thaønh caùi loá bòch Vì khoâng theå taán coâng noù baèng caùnh tay cuûa Hercule…” “Ñoâi khi toâi ñoái laäp baèng hình aûnh soùng ñoâi Caùi xaáu vaø ñöùc haïnh, söï ngoác ngheách vôùi löông tri”. Nhaø nghieân cöùu ñaõ phaùt hieän ra La Fontaine raát chuù yù ñeán lôïi ích, höùng thuù cuûa caâu chuyeän keå, töùc phaàn xaùc cuûa baøi nguï ngoân ñeå noù phuïc vuï toát yù ñoà ñaïo ñöùc cuûa baøi thô. Theo oâng, maëc daàu La Fontaine khai thaùc chaát lieäu cuûa Esope, Pheødre hay Pilpai… nhöng raát ít baøi hoaøn toaøn trung thaønh vôùi nguyeân baûn. Nhaø thô khoâng theå vaø khoâng muoán ñua taøi veà söï khuùc chieát ngaén goïn cuûa caùc nhaø nguï ngoân treân. Buø vaøo ñoù, oâng coá gaéng laøm cho caâu chuyeän phong phuù leân, “duyeân daùng vaø deã chòu” ñeå tieáp thu nhöõng vaán ñeà ñoâi luùc nghieâm tuùc vaø khoâ khan nhaát”. [41, 376] Vaø trong cuoán Vaên hoïc Phöông Taây (Ñaëng Anh Ñaøo, Hoaøng Nhaân, Löông Duy Trung…, Nxb Giaùo Duïc, 1999) phaàn vieát veà La Fontaine, Nguyeãn Vaên Chính ñaõ chæ ra nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa thô nguï ngoân La Fontaine. Theo oâng, “thô nguï ngoân La Fontaine laø söï toång hôïp caùc yeáu toá töï söï, tröõ tình, kòch trong moät theå loaïi thô roäng raõi, nhieàu khaû naêng bieåu hieän thô töï do”. [26, 254] Ñieàu naøy ñöôïc nhaø nghieân cöùu Leâ Nguyeân Caån khaúng ñònh laàn nöõa trong H ôïp tuy eån va ên hoïc Chaâu AÂu (Nxb Ñaïi hoïc quoác gia Haø Noäi, 2002). Theo oâng, “nguï ngoân laø taùc phaåm lôùn nhaát, tieâu bieåu nhaát cuûa La Fontaine. Nhôø noù maø oâng trôû thaønh baát töû vôùi thôøi gian vaø ñöôïc xeáp vaøo haøng caùc nhaø nguï ngoân noåi tieáng theá giôùi”. Sau khi giôùi thieäu sô löôïc veà nhöõng baøi nguï ngoân cuûa La Fontaine, nhaø nghieân cöùu cuõng ñeà caäp ñeán söï phaùt trieån cuûa chuùng. Theo oâng, “La Fontaine khoâng chæ laøm môùi hoùa chaát lieäu cuõ maø coøn taïo ra moät gioïng ñieäu rieâng, taïo cho caâu chuyeän nguï ngoân moät cuoäc soáng môùi vaø nhôø vaäy oâng ñaõ vöôït qua caùc nhaø nguï ngoân tröôùc ñaây”. [20, 609] Trong moät coâng trình nghieân cöùu chung: Truyeän ngu ï ngoân Vieät Nam va ø theá giôùi (Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 1993), Phaïm Minh Haïnh ñaõ ñaùnh giaù raát cao nguï ngoân La Fontaine, ñaëc bieät veà maët keát caáu chaët cheõ. Nhaø nghieân cöùu khaúng ñònh “La Fontaine ñaõ chieám lónh theå loaïi nguï ngoân vaø laøm raïng rôõ cho theå loaïi naøy. (…) OÂng ñaõ taïo cho caâu chuyeän nguï ngoân nhö laø moät maøn kòch vôùi haønh ñoäng chaët cheõ, moät saân khaáu vôùi ñaày ñuû phoâng maøn, caûnh vaät trang trí maø ngöôøi ñaïo dieãn daøn döïng laø moät ngheä só taøi hoa ñaõ laøm noåi baät yù nghóa cuûa caâu chuyeän keå, ñoàng thôøi neâu leân baøi hoïc thaâm traàm, aån kín trong caâu chuyeän”. [32, 82] Ngoaøi caùc yù kieán treân, raûi raùc ñaây ñoù trong caùc lôøi töïa, lôøi giôùi thieäu caùc taäp nguï ngoân, trong töø ñieån… chuùng toâi cuõng tìm thaáy nhieàu yù kieán xaùc ñaùng veà thô nguï ngoân La Fontaine. Trong Töø ñieån taùc gia va ên hoïc va ø saân kh aáu nöôùc ngoaøi (Höõu Ngoïc chuû bieân, Nxb Vaên hoùa, Haø Noäi, 1982) muïc töø La Fontaine, taùc giaû ñaõ coù nhöõng nhaän ñònh chung veà cuoäc ñôøi vaø saùng taùc cuûa La Fontaine vaø khaúng ñònh söï thaønh coâng ôû theå loaïi nguï ngoân. Nhaø nghieân cöùu ñaëc bieät chuù yù ñeán caùc khía caïnh: ñeà taøi, theå thô, ngoân ngöõ vaø caùch La Fontaine “xaây döïng nhöõng ñoaûn kòch phaûn aùnh moät caùch traøo phuùng xaõ hoäi Phaùp vôùi nhöõng söï baát coâng, thoùi chuyeân quyeàn, aùp böùc” [40, 236]. Vieát nguï ngoân, La Fontaine ñaõ “keát hôïp ñöôïc nhieàu theå loaïi (bi kòch, haøi kòch, huøng ca, tröõ tình, nghò luaän, trieát lyù) ñeå taïo thaønh nhöõng baøi thô ngaén goïn, chính xaùc, coù hieäu quaû giaùo duïc cao”. ÔÛ muïc töø La Fontaine trong Töø ñieån v aên hoïc, taäp 1 (Nxb KHXH, 1983), nhaø nghieân cöùu Ñoã Ñöùc Hieåu sau khi giôùi thieäu khaùi quaùt vaøi neùt veà tieåu söû La Fontaine ñaõ keát luaän: “La Fontaine baét chöôùc coå ñaïi nhöng “khoâng phaûi laø noâ leä”, oâng coi muïc ñích cuûa vaên hoïc laø raên daïy ngöôøi ñôøi baèng ngheä thuaät ngoân ngöõ”. [34, 370] Trong taäp Nguï ngoân ch oïn loïc (Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, 1985) caùc dòch giaû cuõng vieát: “La Fontaine coù bieät taøi khoù coù theå baét chöôùc ñöôïc khi taû caûnh vaø taû nhaân vaät trong khuoân khoå raát giôùi haïn cuûa moät baøi thô nguï ngoân ñeå bieán noù thaønh moät vôû kòch cöôøi vôùi ñaày ñuû nhöõng tính caùch, nhöõng xung ñoät kòch tính”. [3, 6] Hoaøng Höõu Ñaûn trong lôøi noùi ñaàu taäp Nguï ngoân L a Fontaine (song ngöõ Phaùp – Vieät, Nxb Treû, 1996) khoâng ñoàng tình vôùi quan nieäm laâu nay trong giôùi nghieân cöùu raèng taát caû moïi nguï ngoân cuûa La Fontaine ñeàu laø nhöõng trang chaâm bieám ñaùnh thaúng vaøo xaõ hoäi ñöông thôøi. Nhaø nghieân cöùu cho raèng ñieàu naøy khoâng ñuùng vôùi saùu quyeån ñaàu vì ñoù chæ laø söï sao cheùp töø Esope. OÂng khaúng ñònh La Fontaine coù theå ñaõ nghó ñeán nhöõng vaán ñeà ñoù cuûa xaõ hoäi nhöng chöa coù yù thöùc ñöa vaøo. Töø quyeån baûy trôû ñi, chaát pheâ phaùn môùi ñöôïc bieåu hieän. OÂng cuõng nhaán maïnh taùc duïng giaùo duïc cuûa thô nguï ngoân La Fontaine: “Noù vöøa laø thöù vaên chöông daønh cho treû con, mang tính chaát giaùo duïc vaø giaûng daïy; vöøa laø vaên chöông chaâm bieám cho taát caû moïi ngöôøi, vaø laø moät böùc tranh trung thöïc cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi noùi chung vaø rieâng cuûa xaõ hoäi Phaùp ñöông thôøi”. [1, 41] Trong phaàn môû ñaàu Truyeän nguï ngoân La Fontaine (Nxb Vaên hoùa thoâng tin), Nguyeãn Vaên Qua cuõng ñaõ ñöa ra nhieàu nhaän xeùt xaùc ñaùng. Nhö nhieàu nhaø nghieân cöùu khaùc, taùc giaû baøi vieát khaúng ñònh nguï ngoân La Fontaine laø söï baét chöôùc nhöng baét chöôùc khoâng leä thuoäc maø ñaày saùng taïo. Treân cô sôû nhöõng nguoàn xa xöa, La Fontaine ñaõ döïng neân moät taùc phaåm lôùn mang tính ñoäc ñaùo cuûa rieâng mình, vöøa laø chaân lyù, vöøa laø thô ca. Ñaëc bieät, oâng chuù yù tôùi “gioïng ñieäu cheá gieãu, chaâm bieám, haøi höôùc mua vui, ñaû kích saâu cay… giaùn tieáp hoaëc tröïc tieáp neâu leân nhöõng nhaän xeùt tinh teá veà moät yù nghóa luaân lyù naøo ñoù” maø baøi thô ñeà caäp. Beân caïnh nhöõng taøi lieäu treân, trong quaù trình nghieân cöùu, chuùng toâi coøn tìm thaáy moät soá baøi phaân tích cuï theå töøng taùc phaåm thô nguï ngoân La Fontaine. Nhö trong Tuû saùch v aên hoïc nhaø t röôøng (Vuõ Tieán Quyønh bieân soaïn, Nxb Vaên ngheä TpHCM, 1999) coù phaân tích caùc baøi Thoû v aø ruøa, Laõo noâng v aø caùc c on… Ñaëc bieät, chuùng toâi hieän coù trong tay moät coâng trình nghieân cöùu chuyeân bieät Theá giôùi loaøi v aät trong thô nguï ngoân cuûa La Fontaine (Luaän vaên Thaïc só khoa hoïc Ngöõ vaên cuûa Caàm Thò Phöôïng, ÑHSPHN, 2004). Trong coâng trình naøy, taùc giaû ñaõ ñi saâu khaùm phaù theá giôùi loaøi vaät – moät trong nhöõng yeáu toá chieám vò trí quan troïng laøm neân thô nguï ngoân La Fontaine – vaø chæ ra ñöôïc ñoä leäch pha giöõa nguyeân maãu nhöõng con vaät trong cuoäc soáng vôùi hình töôïng ngheä thuaät trong taùc phaåm. Taùc giaû cuõng ñaõ coù nhieàu daãn chöùng saâu saùt, hôïp lyù, chöùng minh “moãi con vaät ñaëc tröng cho moät neùt tính caùch cuûa con ngöôøi”. [45, 50] Caùc con vaät trong töï nhieân coù nhieàu ñaëc ñieåm khaùc nhau, nhaø thô ñaõ tìm ra neùt ñaëc tröng cuûa chuùng ñeå döïng neân nhaân vaät. “Vì theá, nhaân vaät loaøi vaät trong thô nguï ngoân cuûa La Fontaine hieän leân laø nhöõng con vaät nhöng mang taâm tính vaø tính neát cuûa con ngöôøi”. Toùm laïi, nhöõng yù kieán ñaùnh giaù veà thô nguï ngoân La Fontaine taûn maùt khaù nhieàu. Qua quaù trình nghieân cöùu, chuùng toâi thaáy raèng duø caùc nhaø nghieân cöùu luùc chuù yù ñeán maët naøy, khi quan taâm ñeán maët kia nhöng töïu trung laïi caùc yù kieán xoay quanh nhöõng vaán ñeà chuû yeáu sau: 1. Haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu thoáng nhaát ôû ñieåm La Fontaine laø moät “boâng hoa laï” trong vöôøn hoa vaên hoïc Phaùp theá kæ XVII. Ñeán oâng, theå loaïi nguï ngoân môùi ñaït ñöôïc thaønh töïu röïc rôõ nhaát. Vaø cuõng chæ coù La Fontaine laøm cho theå loaïi naøy “thoaùt khoûi vò trí haï ñaúng” trôû thaønh moät theå loaïi xöùng taàm vôùi caùc theå loaïi khaùc. So vôùi ngöôøi ñi tröôùc, nhaø thô ñaõ taïo ñöôïc moät böôùc ngoaëc ñaùng keå, vöôït haún hoï veà söï ñoäc ñaùo vaø saùng taïo. 2. Noäi dung thô nguï ngoân La Fontaine laø böùc tranh sinh ñoäng veà xaõ hoäi loaøi ngöôøi maø cuï theå laø xaõ hoäi Phaùp thôøi “Ñaïi theá kæ”. Vôùi phöông chaâm “Toâi duøng loaøi vaät ñeå taû ngöôøi”, nhaø thô ñaõ khaéc hoïa taát caû moïi haïng ngöôøi trong xaõ hoäi vôùi ñaày ñuû caùc tính caùch ñaëc tröng. Baøi hoïc luaân lyù ngaén goïn ñöôïc ruùt ra sau moãi caâu chuyeän dí doûm laø phöông phaùp giaùo duïc hieäu quaû ñoái vôùi chuùng ta, nhaát laø treû con. La Fontaine khoâng chæ nhìn thaáy nhöõng maët xaáu xa, ñaùng pheâ phaùn cuûa xaõ hoäi, oâng coøn tích cöïc ca ngôïi loái soáng cao ñeïp, nhöõng phaåm chaát ñaùng quyù cuûa con ngöôøi. 3. Maëc duø ñeà taøi ñöôïc laáy töø quaù khöù nhöng La Fontaine ñaõ saùng taïo laïi thaønh caùi cuûa rieâng mình. Nhôø loøng yeâu thieân nhieân vaø söï quan saùt tinh teá, nhaø nguï ngoân ñaõ coù ñöôïc nhöõng trang thô sinh ñoäng, haáp daãn, giaøu söùc soáng. Ngoân ngöõ bình dò, gaàn guõi vôùi nhaân daân keát hôïp vôùi loái thô töï do cuõng laø moät trong nhöõng thaønh coâng veà maët ngheä thuaät trong thô oâng. Nhö vaäy, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ coù moät caùi nhìn bao quaùt veà thô nguï ngoân La Fontaine. Nhöõng nhaän ñònh, ñaùnh giaù cuûa hoï ñaõ neâu ñöôïc nhöõng vaán ñeà troïng yeáu. Rieâng theo chuùng toâi, yeáu toá quyeát ñònh nhaát, baûn chaát nhaát laøm neân theå nguï ngoân laø tieáng cöôøi, chaát haøi höôùc thì laïi chöa ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu quan taâm ñuùng möùc. Thöïc chaát, tieáng cöôøi laø xuaát phaùt ñieåm, laø coäi nguoàn caùc vaán ñeà trong thô nguï ngoân La Fontaine. Do ñoù, ñeå hieåu roõ hôn veà nhöõng baøi thô naøy, chuùng toâi thieát nghó neân nghieân cöùu töø khôûi nguyeân cuûa noù. Chính vì theá, ñeà taøi Tieáng cöôøi trong thô nguï ngoân La Fontaine ñöôïc tieán haønh. Chuùng toâi hy voïng vieäc giaûi quyeát ñeà taøi naøy seõ goùp theâm moät caùi nhìn trong vieäc thaåm ñònh caùc baøi thô nguï ngoân ñöôïc chính xaùc hôn. 4. PH AÏM VI NGHIEÂN CÖÙU Do voán hieåu bieát tieáng Phaùp haïn cheá, chuùng toâi chæ caûm nhaän thô nguï ngoân La Fontaine qua caùc baûn dòch tieáng Vieät. Khi tieán haønh ñeà taøi naøy, chuùng toâi chuû yeáu taäp trung vaøo caùc vaán ñeà sau: a) Coäi nguoàn vaø ñoái töôïng cuûa tieáng cöôøi trong thô nguï ngoân La Fontaine. b) Caùc saéc thaùi cuûa tieáng cöôøi vaø yù nghóa thöïc tieãn cuûa noù. 5. PH ÖÔNG PHA ÙP NGHIEÂN C ÖÙU Ñeå thöïc hieän ñeà taøi chuùng toâi söû duïng caùc phöông phaùp sau: * Phöông phaùp phaân tích loaïi hình. * Phöông phaùp tieáp caän heä thoáng. * Phöông phaùp so saùnh ñoái chieáu. CHÖÔNG 1 MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN CHUNG 1.1. NG UÏ NGOÂN – MOÄT TH EÅ LOA ÏI GIAØU S ÖÙC S OÁNG 1.1.1. Khaùi nieäm Ngaøy nay, do nhieàu nguyeân nhaân maø ngöôøi ta thöôøng duøng caùc thuaät ngöõ moät caùch voâ toäi vaï, khoâng caàn bieát thaät söï noù bao haøm nhöõng yù nghóa gì. Ñeå traùnh tình traïng treân, tröôùc khi ñi vaøo tìm hieåu caùc vaán ñeà trong thô nguï ngoân La Fontaine, chuùng toâi muoán ñöôïc ñònh danh khaùi nieäm nguï ngoân moät caùch minh baïch hôn ñeå quaù trình nghieân cöùu ñöôïc thuaän lôïi. Baûn thaân töø nguyeân cuûa töø “nguï ngoân” ñaõ noùi leân yù nghóa cuûa noù. “Bha” töø nguoàn goác AÁn Ñoä coù nghóa laø noùi; “Fari” hay “Fabula” tieáng Latinh coù nghóa laø lôøi keå ngaén; “Fable” tieáng Phaùp laø truyeän keå coù baøi hoïc luaân lyù; “Nguï ngoân” theo tieáng Vieät vaø tieáng Haùn laø lôøi keå coù nguï yù beân trong… Vaø laâu nay, ngöôøi ta vaãn quen vôùi caùch hieåu: “nguï ngoân laø caâu chuyeän keå coù mang moät giaùo lyù, moät quan nieäm ñaïo ñöùc ñeå raên daïy ngöôøi ñôøi aån döôùi caùi hình thöùc aån duï” [32, 18]. Trong lôøi töïa cuoán Ñ oâng T aây nguï ngoân (1927), Nguyeãn Vaên Ngoïc ñaõ ñöa ra moät ñònh nghóa ñöôïc khaù nhieàu ngöôøi chaáp nhaän. “Chöõ nguï nghóa laø gaù göûi; chöõ ngoân nghóa laø nhôøi noùi. Ta duøng hai chöõ nguï ngoân ñeå chæ caùi loái vaên, hoaëc vaên xuoâi, hoaëc vaên vaàn, thöôøng ñaët thaønh caâu chuyeän ñem keå, roài nhaân caâu chuyeän ñoù maø daãn nhöõng nhôøi quy chaâm veà luaân thöôøng ñaïo lyù ñeå caûm hoùa loøng ngöôøi”. Vaäy trong nguï ngoân, caâu chuyeän chæ laø khaùch, “nhôøi quy taâm” môùi thöïc laø chuû. Töùc nhö chính moät nhaø thô nguï ngoân xöa ñaõ noùi: caâu chuyeän keå chæ laø caùi phaàn hình haøi beà ngoaøi, lôøi quy taâm môùi thöïc söï laø caùi linh hoàn beân trong. Ñònh nghóa naøy ñaõ khaùi quaùt khaù ñaày ñuû veà danh töø “nguï ngoân”. Noù phuø hôïp vôùi nhieàu quan nieäm sau naøy, nhö quan nieäm veà nguï ngoân trong Töø ñieån thuaät ngöõ v aên hoïc: “Nguï ngoân laø lôøi noùi, maãu chuyeän coù nguï yù (nguï laø göûi) xa xoâi boùng gioù ñöôïc söû duïng roäng raõi trong nhieàu theå loaïi vaên hoïc daân gian keå caû vaên hoïc thaønh vaên (nhö thô nguï ngoân, truyeän nguï ngoân, ca dao, tuïc ngöõ…). Truyeän nguï ngoân thöôøng duøng loaøi vaät, ñoà vaät ñeå giaùn tieáp noùi chuyeän loaøi ngöôøi, neâu leân nhöõng baøi hoïc luaân lyù hoaëc trieát lyù döôùi moät hình thöùc kín ñaùo” [29, 186]. Nhö vaäy, khaùi nieäm nguï ngoân ñöôïc hieåu theo hai neùt nghóa. Nghóa heïp: theå loaïi nguï ngoân (truyeän hoaëc thô); nghóa roäng: chaát nguï ngoân lan traøn trong nhieàu theå loaïi vaên hoïc khaùc. Khaùi nieäm nguï ngoân chuùng toâi duøng trong baøi vieát naøy naèm ôû neùt nghóa thöù nhaát. Ñoù laø moät theå loaïi vaên hoïc: thô nguï ngoân. 1.1.2. Nguoàn goác vaø söï phaùt trieån Cuõng theo Nguyeãn Vaên Ngoïc trong cuoán Ñ oâng Taây nguï ngoân thì “Goác tích nguï ngoân baét ñaàu töø khi trí con ngöôøi bieát möôïn lôøi boùng baåy ñeå dieãn taû tö töôûng mình”. Nghóa laø noù cuõng coå xöa nhö nhieàu theå loaïi vaên hoïc daân gian khaùc. Vaø töø tröôùc ñeán nay, khi noùi ñeán nguï ngoân ngöôøi ta thöôøng hay nghó ñeán Esope vaø trong thaâm taâm thaàm chaáp nhaän oâng laø thuûy toå cuûa theå loaïi naøy. Nhöng treân thöïc teá, taùc phaåm mang daùng daáp nguï ngoân coù nguoàn goác xa xöa nhaát maø ta coøn löu giöõ ñöôïc laïi coù ñieåm xuaát phaùt töø Trung Quoác. Ñoù laø baøi Quaï kia cuûa oâng Chaâu Coâng soáng tröôùc coâng nguyeân öôùc hôn moät ngaøn naêm. Chaâu Coâng ñaõ möôïn lôøi con chim meï noùi vôùi con quaï gian aùc ñeå baøy toû noãi loøng mình vôùi vua Thaønh Vöông. Cuõng nhö nhieàu theå loaïi vaên hoïc khaùc, nguï ngoân phoå bieán khaép nôi treân theá giôùi. Tuy moãi nôi, nguï ngoân xuaát hieän sôùm muoän coù khaùc nhau, nhöng noù vaãn coù ñaëc ñieåm chung laø caáu taïo ngaén goïn vaø aån taøng baøi hoïc raên ñôøi, khuyeân ngöôøi. ÔÛ phöông Ñoâng, ta seõ chuù yù ñeán nguoàn goác nguï ngoân cuûa hai neàn vaên minh lôùn: Trung Quoác, AÁn Ñoä vaø caû Vieät Nam ta. Nhö ñaõ noùi ôû treân, baøi nguï ngoân coå nhaát cuûa Trung Quoác laø Quaï kia, xuaát hieän thôøi nhaø Chaâu khoaûng theá kæ X tröôùc coâng nguyeân. Sau ñoù ñeán thôøi Ñoâng Chaâu, töùc töø Xuaân Thu ñeán Chieán Quoác, traûi hôn boán traêm naêm thôøi cuïc xoay daàn ra theá lieät quoác phaân tranh, hoïc thuaät töï do, tö töôûng töï do… Vì vaäy maø vaên hoïc ngheä thuaät coù ñieàu kieän phaùt trieån maïnh. Loái vaên nguï ngoân thaät söï phoàn thònh trong giai ñoaïn naøy vôùi hai hoïc giaû tieâu bieåu: Trang Töû vaø Maïnh Töû. ÔÛ AÁn Ñoä, nguï ngoân ñaõ coù maàm moáng töø Kinh Phaät. Nhöng coù leõ nguoàn goác coå nhaát cuûa theå loaïi naøy laø taäp coå thö vieát baèng tieáng Phaïn Panchatantra (Nguõ thö). Keát caáu cuûa nhöõng truyeän nguï ngoân naøy thöôøng daøi vaø ñan deät vaøo nhau nhö kieåu truyeän trong Nghìn leû m oät ñeâm. Noäi dung mang naëng maøu saéc hieàn trieát hôn laø caùi nhìn dí doûm veà nhaân sinh. Cuõng töø nhöõng baøi nguï ngoân tro._.ng Panc hatantra , baûn dòch tieáng AÛ Raäp coù nhan ñeà Nguï ngoân c uûa Pilpai. Pilpai ñöôïc xem nhö oâng toå cuûa nguï ngoân AÁn Ñoä. Tieåu söû cuûa oâng khoâng roõ raøng. Ngöôøi ta chaúng bieát oâng soáng vaøo thôøi naøo vaø ôû ñaâu treân ñaát nöôùc AÁn Ñoä, chæ bieát raèng oâng laø moät nhaø tu haønh vaø töøng phoø taù vua Dabcheùlim. Ñoái vôùi Vieät Nam ta, nguï ngoân cuõng ñaõ xuaát hieän khaù sôùm. Nguyeãn Troïng Thuaät trong baøi Khaûo v eà loái v aên nguï ngoân (Nam Phong soá 116, thaùng 4 – 1927, trang 332 – 339) ñaõ cho raèng vaên nguï ngoân nöôùc ta coù ñuû hai theå vaên vaàn vaø vaên xuoâi. Caùc truyeän Treâ coùc, Trinh thöû, L uïc suùc tranh c oâng, Long hoå ñaáu ky ø… ñeàu coù lôøi vaên thuaàn thuïc, töï nhieân, vôùi nhöõng caùch ngoân, thaønh ngöõ quen thuoäc haøng ngaøy cuûa ngöôøi bình daân. Beân caïnh ñoù, caû Nguyeãn Troïng Thuaät, Nguyeãn Vaên Ngoïc roài Hoa Baèng vaø sau naøy laø Cao Huy Ñænh vaø nhieàu nhaø folklore hoïc ñeàu cho raèng nhieàu baøi ca dao coå, nhieàu caâu tuïc ngöõ thöïc chaát laø nhöõng baøi thuoäc theå thô nguï ngoân hoaëc coù yeáu toá nguï ngoân. Noäi dung chöùa ñöïng chaân lyù muoân ñôøi. Chuùng ta seõ thaáy roõ ñieàu naøy qua moät soá baøi ca dao sau: Toø voø maøy nuoâi con nheän Ngaøy sau noù lôùn, noù quyeän nhau ñi Toø voø ngoài khoùc tæ ti Nheän ôi! Nheän hôõi! Nheän ñi ñaèng naøo? Hay: Con vaïc baùn ruoäng cho coø Cho neân vaïc phaûi aên moø caû ñeâm Vaïc sao vaïc chaúng bieát lo Baùn ruoäng cho coø, vaïc phaûi aên ñeâm. Roõ raøng trong nhöõng caâu ca dao ñoù tieàm aån moät khoái löôïng khoâng nhoû söï thaät cuoäc ñôøi. Nhöõng con vaät, söï vaät vôùi ñaëc tröng cuûa mình theå hieän cho moät tính caùch, moät bieåu hieän naøo ñoù cuûa con ngöôøi. Moãi baøi thô chöùa ñöïng moät coát truyeän cöïc ngaén mang moät chuû ñeà noåi baät. Ñoù chính laø nguï ngoân. Coäi nguoàn nguï ngoân phöông Ñoâng laø theá! Coøn vôùi phöông Taây, chuùng toâi chæ xin löu yù ñeán nguoàn goác nguï ngoân cuûa hai quoác gia coù lieân quan tröïc tieáp ñeán caùc saùng taùc cuûa La Fontaine: Hi Laïp vaø Phaùp. Nhieàu nhaø nghieân cöùu ñeàu thoáng nhaát raèng Esope laø oâng toå cuûa nguï ngoân phöông Taây. Theo Planude, nhaø baùc hoïc ngöôøi Byzance (Constantinople), thì Esope laø ngöôøi Phrygie (Tieåu AÙ), soáng ôû thò traán Amorium. OÂng sinh khoaûng thôøi gian Theá vaän hoäi thöù 57 (coå Hi Laïp), chöøng hai traêm naêm sau ngaøy taïo döïng thaønh La Maõ, töùc khoaûng naêm 553 tröôùc coâng nguyeân. Con ngöôøi Phrygie noåi tieáng aáy quaû laø nghòch lyù lôùn nhaát maø taïo hoùa ñaõ daønh cho loaøi ngöôøi: moät trí tueä cöïc kyø phong phuù trong moät hình haøi xaáu xí ñeán ma cheâ quyû hôøn. Cuoäc ñôøi Esope nhö moät huyeàn thoaïi maø ngaøy nay chuùng ta khoù coù theå xaùc ñònh ñöôïc ñaâu laø thöïc ñaâu laø hö. Do taàm voùc vó ñaïi cuûa oâng maø haàu heát caùc truyeän nguï ngoân ñöôïc truyeàn tuïng luùc baáy giôø ngöôøi ta ñeàu gaùn cho oâng. Sau ñoù,Pheødre (thi só La Maõ, soáng khoaûng theá kæ thöù I sau coâng nguyeân), Babrius (nhaø thô Hi Laïp, soáng ôû theá kæ thöù III sau coâng nguyeân)… ñaõ söu taàm vaø vieát laïi nguï ngoân Esope döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau. Vaø cho ñeán ngaøy nay, söùc haáp daãn cuûa nhöõng caâu chuyeän nguï ngoân naøy vaãn thu huùt ñöôïc nhieàu ñoäc giaû. Hôn theá nöõa, noù coøn laø ñeà taøi gôïi höùng cho nhieàu taùc giaû khaùc, trong ñoù coù Jean de La Fontaine – nhaø nguï ngoân Phaùp theá kæ XVII. Truyeän nguï ngoân Phaùp hay ñöôïc truyeàn tuïng laø Rom an de Renard (Con choàn xaûo quyeät) voán ban ñaàu chæ laø moät truyeän keå cho vui chöù khoâng haøm yù gì. Nhöng daàn daàn, noù ñöôïc saùng taïo laïi vaø theâm vaøo ñoù laø nhöõng phong tuïc taäp quaùn kyø dò, nhöõng taïo laäp veà chính trò xaõ hoäi ñang daàn hình thaønh luùc baáy giôø thoâng qua hình aûnh cuoäc ñaáu trí naûy löûa giöõa con caùo ranh ma vaø con soùi Ysengrin. Nhö vaäy, töø coäi nguoàn ban ñaàu cuûa mình, nguï ngoân daàn coù söï phaùt trieån vaø ñaït ñeán ñænh cao vaøo theá kæ XVII vôùi thieân taøi La Fontaine. ** ***** **** ** Nhö ñaõ noùi ôû treân, ban ñaàu nguï ngoân xuaát hieän chæ laø moät hình thöùc vaên hoïc truyeàn mieäng nhö bao theå loaïi vaên hoïc daân gian khaùc. Ñoù laø nhöõng baøi ca dao, nhöõng truyeän keå nhö Truyeän treâ coùc, Luïc suùc tranh coâng cuûa Vieät Nam hay Truyeän hoà lang cuûa Phaùp. Ñaây môùi chæ laø nhöõng caâu chuyeän ñôn giaûn neâu leân moät khía caïnh naøo ñoù cuûa ñôøi soáng hay moät baøi hoïc ñaïo lyù nheï nhaøng… Daàn daàn, nguï ngoân coù söï phaùt trieån caû veà noäi dung laãn hình thöùc. Caøng veà sau, noäi dung cuûa nguï ngoân caøng phong phuù vaø ña daïng hôn. Nhöõng ngöôøi ñi sau ñaõ möôïn nhöõng noäi dung coát loõi cuûa ngöôøi ñi tröôùc ñeå töø ñoù phaùt trieån, thay ñoåi cho noù phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh xaõ hoäi mình ñang soáng. Nhöõng noäi dung môùi cuõng ñöôïc saùng taïo theâm. Tuy nhieân, veà maët hình thöùc, söï phaùt trieån laïi theå hieän raát roõ reät. Nguï ngoân trong vaên hoïc daân gian ñöôïc löu truyeàn töø ngöôøi naøy sang ngöôøi khaùc. Hình thöùc caâu chuyeän phuï thuoäc khaù nhieàu vaøo naêng löïc cuûa ngöôøi keå chuyeän. Khi chuyeån sang vaên hoïc thaønh vaên, nhöõng caâu chuyeän naøy coù keát caáu chaët cheõ hôn. Vaøo theá kæ I sau coâng nguyeân, nguï ngoân xuaát hieän khoâng chæ ñôn thuaàn laø nhöõng baøi vaên xuoâi, noù ñaõ ñöôïc Pheødre – moät thi só La Maõ – vieát thaønh thô. Ñeán theá kæ XVII, nguï ngoân ñaõ thöïc söï böôùc leân ñænh vinh quang cuøng nhaø nguï ngoân taøi ba Jean de La Fontaine. Ñeán ñaây, döôøng nhö caùc teân tuoåi khaùc ñeàu bò lu môø tröôùc oâng. Noùi ñeán nguï ngoân ngöôøi ta chæ coøn bieát ñeán La Fontaine (La Bruyeøre). Vaøo tay oâng, nguï ngoân ñaõ thaät söï ñaït ñeán ñoä hoaøn thieän. Moãi baøi thô ngaén nhö moät vôû kòch nhoû, coù môû ñaàu, coù phaùt trieån, coù keát thuùc, coù maâu thuaãn vaø xung ñoät kòch taïo neân söùc haáp daãn môùi cho ngöôøi ñoïc. Chuùng ta coù theå maïnh daïn khaúng ñònh raèng: vôùi La Fontaine theå loaïi nguï ngoân ñaõ vöôn tôùi ñieåm son röïc rôõ nhaát. Ngaøy nay, trong thôøi ñaïi cuûa vi tính, ñieän töû, internet… nhieàu ngöôøi nghi ngôø raèng lieäu theå loaïi nguï ngoân coù toàn taïi ñöôïc hay khoâng? Theo chuùng toâi, baát kyø thôøi ñaïi naøo, giai ñoaïn naøo gaén lieàn vôùi lòch söû phaùt trieån cuûa xaõ hoäi thì nhöõng baøi hoïc luaân lyù giuùp con ngöôøi traùnh xa ñieàu xaáu, ñeán gaàn vôùi ñieàu thieän ñeàu caàn thieát. Nhaân loaïi caøng tieán boä caøng muoán töï hoaøn thieän mình hôn. Theâm nöõa, caên cöù vaøo tình hình thöïc teá phaùt trieån cuûa theå loaïi naøy, chuùng toâi cho raèng ôû baát kyø thôøi ñaïi naøo, xaõ hoäi naøo, nguï ngoân cuõng coù ñaát ñeå toàn taïi. Tuy nhieân, tuøy theo töøng hoaøn caûnh xaõ hoäi lòch söû cuï theå maø nhöõng vaán ñeà theå loaïi naøy ñeà caäp coù khaùc nhau. Noù mang ñaäm daáu aán thôøi ñaïi. Baèng chöùng cho söï toàn taïi cuûa theå nguï ngoân trong xaõ hoäi hieän ñaïi laø coù khaù nhieàu taùc giaû taùc phaåm nguï ngoân ñöôïc bieát tôùi khoâng chæ cuûa Vieät Nam maø caû theá giôùi. Nhöõng teân tuoåi nhö: Hoaøng Thuïy Vaân, Thaïch Phi, Söû Phaùt Ñieàn… cuûa Trung Quoác; hay Thieän Ngoân, Quoác AÂn… cuûa Vieät Nam khoâng maáy xa laï vôùi ngöôøi ñoïc. Khoâng naèm ngoaøi quy luaät vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa vaïn vaät, theå loaïi nguï ngoân ñaõ phaùt trieån treân cô sôû keá thöøa nhöõng maët öu cuûa truyeàn thoáng; ñoàng thôøi baûn thaân noù cuõng khoâng ngöøng bieán chuyeån, ñoåi môùi cho phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa thôøi ñaïi. La Fontaine laø moät ñieån hình cho quy luaät keá thöøa vaø phaùt trieån aáy. Treân caùi neàn cuûa truyeàn thoáng, oâng ñaõ xaây neân nhöõng “ngoâi nhaø” theo kieåu caùch cuûa thôøi ñaïi mình, mang linh hoàn xaõ hoäi Phaùp theá kæ XVII. 1.1.3. Thô nguï ngoân Jean de La Fontaine Chuùng ta ñeàu bieát La Fontaine khoâng chæ saùng taùc nguï ngoân, nhöng ñeán theå loaïi naøy, teân tuoåi oâng môùi ñöôïc ñònh vò. AÁn töôïng saâu saéc maø ñoäc giaû coøn nhôù maõi veà La Fontaine laø ôû nguï ngoân. Vaø cuõng töø La Fontaine, nguï ngoân ñaõ thoaùt khoûi vò trí “haï ñaúng” vöôn leân thaønh moät loaïi thô coù giaù trò, coù söùc maïnh ngang vôùi baát kyø theå loaïi naøo. Caùc saùng taùc cuûa La Fontaine rôi vaøo giai ñoaïn hai cuûa chuû nghóa coå ñieån (sau naêm 1660). Ñaây laø thôøi kyø cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá ñaït ñeán ñænh cao vaø cuõng baét ñaàu boäc loä baûn chaát phaûn ñoäng. Quaàn chuùng nhaân daân reân xieát döôùi aùch ñoäc ñoaùn cuûa nhaø vua. Maâu thuaãn xaõ hoäi gay gaét. Nguï ngoân cuõng chuyeån bieán daàn theo böôùc ñi cuûa lòch söû vaø söï tröôûng thaønh cuûa baûn thaân nhaø thô. Quaù trình aáy theå hieän ôû söï khaùc bieät giöõa caùc taäp nguï ngoân cuûa oâng. ÔÛ nhöõng quyeån ñaàu, tính chaát pheâ phaùn xaõ hoäi chöa gay gaét laém. Nhöng veà sau, La Fontaine ñaõ coá vöôït khoûi nhöõng raøng buoäc chi phoái caùch nhìn vaøo hieän thöïc ñeå phaùt huy söùc maïnh chieán ñaáu cuûa nguï ngoân. Döôùi hình thöùc mieâu taû vaø keå chuyeän linh hoaït, söï mæa mai kín ñaùo, nguï ngoân La Fontaine ñaõ “taùi hieän ñöôïc böùc tranh roäng lôùn, chaân thaät veà xaõ hoäi Phaùp cuoái theá kæ XVII” [26, 252]. Qua ñoù, chuùng vöøa toá caùo thoùi chuyeân quyeàn ñoäc ñoaùn cuûa “vua – Maët trôøi” Louis XIV, vöøa phaùt huy nheï nhaøng taùc duïng giaùo duïc quaàn chuùng nhaân daân. Nguï ngoân La Fontaine haàu nhö ñaõ bao quaùt ñöôïc taát caû caùc vaán ñeà lôùn cuûa xaõ hoäi luùc baáy giôø. Töø nhöõng vaán ñeà mang taàm voùc thôøi ñaïi nhö caùc Lieân minh Chaâu AÂu choáng laïi Phaùp naêm 1672 (Hoäi ñoàng ch uoät, quyeån II, baøi 2) ñeán nhöõng vieäc nhoû nhaët trong ñôøi soáng thöôøng nhaät (Coâ haøng söõa vaø huû söõa, quyeån VII, baøi 9; Ngöôøi quaû phuï treû, quyeån VI, baøi 21… ) ñeàu ñöôïc theå hieän sinh ñoäng. Nhöng töïu trung laïi coù ba vaán ñeà coát yeáu nhaát maø töø caùi goác aáy, nguï ngoân La Fontaine naûy loäc ñaâm choài. Ñoù laø: boä maët thaät cuûa “Ñaïi theá kæ” (hay maët traùi cuûa xaõ hoäi); thoùi hö taät xaáu cuûa con ngöôøi; vaø nhöõng phaåm chaát ñaùng traân troïng cuûa ngöôøi bình daân. Nhö vaäy, nhìn qua nhöõng neùt lôùn ta thaáy raèng khi veõ böùc tranh xaõ hoäi, La Fontaine khoâng heà phieán dieän, moät chieàu. Trieát hoïc duy vaät Gassendi giuùp oâng nhìn roõ thöïc teá cuoäc soáng – caùi thöïc teá phuû phaøng vôùi bao aùp böùc baát coâng. Vaø noù cuõng giuùp oâng nhaän ra nhöõng maët toát, maët tích cöïc ñaùng ñöôïc ca ngôïi. Coù leõ vì theá maø nguï ngoân La Fontaine ñöùng vöõng cho ñeán ngaøy nay. Moät ñieàu khaù ñaëc bieät ôû La Fontaine laø oâng ít khi töï nghó ra maø duøng nhöõng ñeà taøi ñaõ coù saün. Trong böùc thö göûi baø De La Sablieøre, oâng ñaõ töï hoïa baûn thaân mình: Toâi laø vaät nheï teânh, chaäp chôøn bay khaép moïi ñeà taøi Chuyeàn töø hoa naøy ñeán hoa khaùc, vaät naøy ñeán vaät kia Toâi troän laãn moät ít vinh quang vaøo bao nhieâu ñieàu laïc thuù ÔÛ ñaây toâi chæ muoán noùi ra moät caùch ngaây thô Taùc duïng toát hay xaáu trong tính caùch cuûa toâi OÂng laø moät ñieån hình cho söï saùng taïo trong vieäc tieáp thu caùi coù saün. Nguyeãn Du cuûa chuùng ta cuõng ñaõ raát thaønh coâng vôùi coát truyeän cuûa Thanh Taâm Taøi Nhaân ñoù laø gì? Noùi nhö La Bruyeøre, maëc duø boä xöông laø cuûa ngöôøi khaùc nhöng khi ñaõ thaønh hình haøi thì ngöôøi ta chæ coøn bieát ñeán nguï ngoân – “ñoù laø La Fontaine”. Khoâng keå nguoàn goác ñoù laø AÁn Ñoä hay Hi Laïp, La Fontaine ñeàu bieán hoùa caùc caâu chuyeän thaønh saûn phaåm cuûa rieâng mình, mang “nhaõn hieäu” La Fontaine khoâng laãn vaøo ñaâu ñöôïc. Chuùng ta haõy xem caâu chuyeän Quaï v aø c aùo (quyeån I, baøi 2) ñeå thaáy roõ ñieàu naøy. Trong truyeän goác Choù röøng va ø q uaï cuûa Panc hatantra, caâu chuyeän laø hai con: choù röøng vaø quaï laø nhöõng con vaät xaáu xa, baån thæu, aên xaùc thoái maø laïi ba hoa, taâng boác nhau nhö phöôøng cao sang. Nhaø hieàn trieát nghe ñöôïc beøn vaïch roõ boä maët thaät cuûa chuùng. Vieát laïi caâu chuyeän naøy, cuõng nhaèm pheâ phaùn thoùi ba hoa khoaùc laùc nhöng La Fontaine ñaõ thieát keá laïi: chæ coù hai nhaân vaät laø quaï vaø caùo trong theá ñoái laäp nhau, ñoái ñaùp vôùi nhau. Muïc ñích cuûa caùo laø chieám mieáng pho maùt ngon laønh cuûa quaï. Baøi hoïc ruùt ra khoâng coøn ñôn giaûn laø thoùi ba hoa khoaùc laùc, hôïm mình, maø La Fontaine coøn ñeà caäp ñeán caû haäu quaû cuûa tính xaáu naøy. Neáu nhöõng keû ranh ma bieát taän duïng, aét seõ löøa ñöôïc ngöôøi nheï daï caû tin. Phaøm keû nònh hoùt xaèng Chæ soáng baùm vaøo thaèng Caû nghe lôøi taùn tænh. Tuù Môõ dòch Nguï ngoân La Fontaine cuõng ñaëc bieät thaønh coâng veà maët keát caáu. Töø nhöõng caâu chuyeän ñôn giaûn cuûa Esope hay nhöõng baøi hoïc luaân lyù röôøm raø cuûa Pilpai, La Fontaine ñaõ döïng leân : “Moät taán haøi kòch vôùi quy moâ haøng traêm hoài khaùc nhau Maø saân khaáu laø caû theá giôùi”. [26, 254] Trong ñoù moãi caâu chuyeän laø moät vôû kòch ngaén coù keát caáu chaët cheõ, coù thaét nuùt, môû nuùt, giaûi quyeát xung ñoät. Moät baøi nguï ngoân cuûa oâng thöôøng goàm hai phaàn: phaàn neâu noäi dung coát truyeän vaø phaàn ruùt ra baøi hoïc kinh nghieäm thöôøng chæ vaøi caâu ngaén boá trí ôû ñaàu hoaëc cuoái baøi. Chuùng toâi ñaõ laøm moät cuoäc thoáng keâ nhoû veà caùch boá trí baøi hoïc kinh nghieäm cuûa La Fontaine vaø ruùt ra ñöôïc nhieàu ñieàu thuù vò. Nhaø thô khoâng phaûi luùc naøo cuõng tröïc tieáp neâu leân baøi hoïc luaân lyù maø coù khi giaùn tieáp qua caâu chuyeän, oâng ñeå cho nhaân vaät thay lôøi phaùt ngoân hoaëc ngöôøi ñoïc seõ töï ngaàm hieåu. Trong ñoù, phaàn baøi hoïc ñaïo ñöùc ñöôïc neâu leân tröïc tieáp ñaët ôû cuoái baøi chieám tæ leä cao nhaát 98/160 baøi. Kieåu baøi aån sau caâu chuyeän maø nhaø thô giaùn tieáp muoán ñoäc giaû töï luaän ra cuõng chieám moät tæ leä khaù baát ngôø 36/160 baøi. Coøn laïi, caùch ñaët baøi hoïc ôû ñaàu moãi baøi thô vaø loàng gheùp vaøo lôøi nhaân vaät coù tæ leä nhö nhau 13/160 baøi. Töø nhöõng con soá treân cho thaáy La Fontaine raát coù yù thöùc trong caùch saép xeáp boá cuïc baøi thô. Chuùng toâi cuõng phaùt hieän ra raèng phaàn lôùn nhöõng baøi thô La Fontaine neâu leân baøi hoïc giaùn tieáp thöôøng noùi veà caùc vaán ñeà khaù teá nhò, ñuïng chaïm ñeán nhaø vua hay caùc vò chöùc troïng quyeàn cao maø nhaø thô goïi chung laø “keû maïnh” (Boø, deâ, c öøu laäp hoäi vôùi sö töû, quyeån I, baøi 6; Soùi v aø coø, quyeån III, baøi 9; Tai tho û, quyeån V, baøi 4…). Ñieàu naøy cuõng deã hieåu, vì ngay trong caâu chuyeän Ngöôøi vaø raén ñoäc, nhaø thô ñaõ ngaàm theå hieän quan ñieåm cuûa mình: Chöûi keû maïnh phaûi xa xoâi boùng gioù Hoaëc neáu khoâng, phaûi bieát laëng im ñi, Chôù treâu ngöôi, choïc töùc noù laøm gì Noù thuø, noù daäp, khoán nguy caû ñôøi. Nguyeãn Vaên Qua dòch Moät ñieåm nöõa coù aûnh höôûng khaù lôùn ñeán caùc baøi thô nguï ngoân laø La Fontaine raát yeâu thieân nhieân. Ngay töø nhoû, oâng ñaõ thích soáng gaàn guõi vôùi mieàn queâ Champagne cuûa mình. Caäu beù La Fontaine coù theå boû haøng giôø ñeå quan saùt moät chuù böôùm hay ñi theo moät con thoû röøng maø khoâng bieát chaùn. Chính ñieàu naøy ñaõ laø voán soáng phong phuù cho oâng vieát nguï ngoân. La Fontaine raát coù bieät taøi trong khaâu quan saùt tæ mæ vaø mieâu taû chính xaùc. Taine cho raèng “oâng coù ñöôïc tröïc giaùc taâm lyù raát chuaån, coù nhöõng giaùc quan nhaïy beùn veà thöïc tieãn” [4, 19]. Trong nguï ngoân cuûa oâng ta thaáy coù raát nhieàu chaân dung vôùi nhöõng neùt caù tính rieâng bieät. Vua chuùa, thöôøng daân, keû nhaùt gan, ñaïo ñöùc giaû, hieáu kyø… moãi ngöôøi ñeàu coù moät thaùi ñoä, moät tính caùch, moät ngoân ngöõ phuø hôïp. Toùm laïi, baèng taøi naêng hieám coù, La Fontaine ñaõ naâng nguï ngoân töø vò trí haï ñaúng leân taàm cao xöùng ñaùng. Sau nhöõng thaønh coâng cuûa oâng, khoâng ai daùm xem ñaây laø moät theå loaïi thaáp keùm nöõa. Vôùi nhöõng baøi nguï ngoân coâ ñuùc, linh hoaït, uyeån chuyeån, giaøu söùc gôïi, La Fontaine ñaõ mang ñeán cho chuùng ta moät theá giôùi kyø dieäu. Theá giôùi aáy laø “moät böùc tranh trong ñoù moãi ngöôøi ñeàu töï thaáy boùng daùng cuûa mình” [1, 65] ñeå töï hoaøn thieän ngaøy moät toát hôn. 1.2.VA ÁN Ñ EÀ TIEÁNG CÖÔØI 1.2.1.Tieáng cöôøi trong cuoäc soáng Tieáng cöôøi laø moät trong nhöõng saûn phaåm voâ giaù cuûa loaøi ngöôøi. Noù khoâng toàn taïi beân ngoaøi xaõ hoäi maø ngöôïc laïi. Beân caïnh nhöõng gioït nöôùc maét thì tieáng cöôøi laø traïng thaùi tình caûm deã boäc loä nhaát. Vaø ñôøi soáng tình caûm cuûa con ngöôøi chuû yeáu dao ñoäng giöõa hai cung baäc aáy maø thoâi. Vì theá maø Byron – nhaø thô Anh theá kæ XIX – ñaõ ví von: “con ngöôøi laø quaû laéc ñung ñöa giöõa nuï cöôøi vaø nöôùc maét”. Moät caùch noùi khaù aán töôïng vaø ngaàm cho ta thaáy ñöôïc giaù trò cuûa nuï cöôøi trong cuoäc soáng. Tieáng cöôøi laø phaàn khoâng theå thieáu vaø ích lôïi nhaát ñoái vôùi con ngöôøi. Vaéng tieáng cöôøi, cuoäc soáng seõ trôû neân voâ vò! Vaéng tieáng cöôøi cuõng ñoàng nghóa vôùi moät cuoäc ñôøi buoàn thaûm, khoâng haïnh phuùc! Theá nhöng, tieáng cöôøi laø gì? Coù bao nhieâu cung baäc, bao nhieâu saéc thaùi? Laø caâu hoûi khoâng deã traû lôøi. Töø tröôùc ñeán nay, bieát bao nhaø hieàn trieát, nhaø khoa hoïc ñaõ baøn luaän ñeán nhöng chöa ai daùm noùi laø ñaõ thaáu moïi leõ veà noù. Trong quaù trình ñi tìm cho tieáng cöôøi moät noäi haøm coù theå chaáp nhaän ñöôïc, chuùng toâi thaáy trong Töø ñieån tieáng Vieät coù ñònh nghóa nhö sau: Cöôøi coù hai neùt nghóa: “thöù nhaát laø cöû ñoäng cuûa moâi hoaëc mieäng, coù theå ñoàng thôøi phaùt thaønh tieáng, bieåu loä söï thích thuù hoaëc thaùi ñoä, tình caûm naøo ñoù. Mæm cöôøi. Cöôøi mæa mai (…). Thöù hai laø toû yù cheâ bai baèng nhöõng lôøi coù keøm theo tieáng cöôøi hoaëc coù theå gaây cöôøi; cheá nhaïo”. [43, 24] Nhö vaäy tieáng cöôøi phaùt ra coù hai daïng: tieáng cöôøi sinh lyù vaø tieáng cöôøi taâm lyù. Tieáng cöôøi sinh lyù laø moät traïng thaùi taâm thaàn. Ngöôøi ta cöôøi chæ vì nhöõng ñoäng cô sinh hoïc. Ñoâi khi, söï co thaét cuûa mieäng vaø khuoân maët cuõng taïo ra moät hieän töôïng gioáng nhö cöôøi nhöng con ngöôøi coù theå khoâng caûm nhaän ñöôïc, khoâng yù thöùc ñöôïc. Chuùng toâi chæ löu yù ñeán loaïi tieáng cöôøi thöù hai: tieáng cöôøi taâm lyù. Ñaây laø loaïi phoå bieán trong cuoäc soáng. Tieáng cöôøi ñöôïc phaùt ra luoân keøm theo moät traïng thaùi vui veû hay thaùi ñoä, tình caûm naøo ñoù. Nghóa laø tieáng cöôøi naøy ñi ñoâi vôùi caûm xuùc cuûa chuùng ta: cöôøi ñeå bieåu loä nieàm vui (cöôøi khaø, cöôøi khì, cöôøi ngaát, cöôøi naéc neû, cöôøi nuï, cöôøi oà, cöôøi phaù…); cöôøi ñeå laøm duyeân (cöôøi duyeân, cöôøi mæm chi, cöôøi tình…). Vaø ñoâi khi, noù ñöôïc duøng ñeå mæa mai, cheá gieãu, bieåu hieän thaùi ñoä phaûn khaùng cuûa chuû theå cöôøi (cöôøi cheâ, cöôøi gaèn, cöôøi khaåy, cöôøi maùt, cöôøi nhaït, cöôøi ra nöôùc maét…) Haøng ngaøy, xung quanh chuùng ta, bieát bao tieáng cöôøi ñöôïc caát leân vôùi muoân vaøn yù nghóa. Coù theå noùi con ngöôøi coù bao nhieâu traïng thaùi caûm xuùc laø coù baáy nhieâu caùch ñeå boäc loä tieáng cöôøi. Nguyeãn Tuaân ñaõ laøm moät cuoäc thoáng keâ veà tieáng cöôøi vaø ñöa ra moät con soá ñaùng kinh ngaïc: coù ñeán 111 kieåu cöôøi. AÁy theá maø taùc giaû vaãn chöa bao quaùt heát ñöôïc caû moät röøng cöôøi voán raát phong phuù vaø ña daïng. Töï coå chí kim, tieáng cöôøi cuõng ñaõ ghi laïi daáu aán lòch söû cuûa noù. Söùc maïnh voâ song cuûa tieáng cöôøi laø ñieàu maø chuùng ta chöa löôøng heát ñöôïc. Tieáng cöôøi coù theå laøm nghieâng thaønh ñoå luõy, ñöa caû moät trieàu ñaïi vaøo con ñöôøng suy vong. Ñieån hình trong tröôøng hôïp naøy laø nuï cöôøi cuûa naøng Bao Töï. Vì tieáng cöôøi cuûa moät myõ nhaân, U vöông ñaõ phaûi ñaùnh ñoåi caû giang san. Tieáng cöôøi coøn coù söùc maïnh taùi sinh. Trong caâu chuyeän coå Vöông quoác va éng nhöõng tieáng cöôøi cho thaáy söùc soáng maõnh lieät maø tieáng cöôøi coù theå khôi gôïi ôû moãi con ngöôøi. Gaàn nhöõng ngöôøi luoân vui veû, ta seõ caûm thaáy phaán khích vaø yeâu cuoäc soáng hôn. Ñaëc bieät, tieáng cöôøi coøn laø moät vuõ khí lôïi haïi ñeå choáng laïi caùi aùc, caùi xaáu, caùi loãi thôøi. Ñieàu naøy chuùng toâi xin ñöôïc noùi roõ ôû phaàn sau: tieáng cöôøi ñi vaøo vaên chöông. Toùm laïi, chuùng ta khoâng theå soáng thieáu vaéng tieáng cöôøi. Neáu nhö luùa gaïo laø saûn phaåm quan troïng khoâng theå thieáu trong ñôøi soáng vaät chaát thì tieáng cöôøi cuõng coù moät yù nghóa töông töï ñoái vôùi ñôøi soáng tinh thaàn. Noù coù taùc duïng vöïc daäy nhöõng taâm hoàn uû ñoät, khôi gôïi saùng taïo vaø laø phöông tieän ñeå choáng laïi caùi xaáu xa. 1.1.2.Tieáng cöôøi ñi vaøo vaên chöông “Soùng gioù trong cuoäc ñôøi laø baõo taùp trong vaên hoïc”. Vì vaên hoïc noùi rieâng hay ngheä thuaät noùi chung ñeàu laø “söï moâ phoûng” (Aristote). Chuù yù ñeán ñieåm naøy chuùng toâi khoâng nhaèm khaúng ñònh saùng taùc ngheä thuaät chæ laø söï sao cheùp thoâ sô, y nguyeân cuoäc soáng maø chuùng toâi muoán höôùng ñeán chaát hieän thöïc trong saùng taùc ngheä thuaät. Chaát hieän thöïc aáy laø söï thaät cuoäc ñôøi. Tieáng cöôøi laø moät boä phaän cuûa ñôøi soáng neân tieáng cöôøi cuõng ñöôøng hoaøng böôùc vaøo ngheä thuaät. Ngay töø trong neàn vaên hoùa vaên hoïc daân gian thoâ moäc, tieáng cöôøi ñaõ taïo ñöôïc cho mình moät choã ñöùng khaù vöõng. Ñoái vôùi vaên hoùa Vieät Nam, tieáng cöôøi nhö caùi “gien” in ñaäm daáu veát ôû tranh Ñoâng Hoà, ñieâu khaéc ñình laøng, ca dao traøo phuùng, tieáng cöôøi thoaûi maùi maø gai goùc treân saân khaáu daân gian vôùi nhöõng vai heà moài, heà gaäy, heà tính caùch rung chuyeån chieáu cheøo, tieáng cöôøi tuoàng ñoà laøm töôi môùi saân khaáu öôùc leä; tieáng cöôøi noå tung trong caùc truyeän tieáu laâm, truyeän traïng, tieáng cöôøi roän raõ trong nhöõng hoäi heø ñình ñaùm daân gian maø ngöôøi ta vöøa laø khaùn giaû, vöøa laø dieãn vieân, taát caû cuøng cöôøi vui nhoän, saûng khoaùi. Tieáng cöôøi di döôõng ñôøi soáng tinh thaàn cho con ngöôøi luùc trong nhaø, ngoaøi laøng, treân ñoàng ruoäng, sau nhöõng giôø laøm vieäc caêng thaúng, vaát vaû… Ñoái vôùi vaên hoùa Phaùp, tieáng cöôøi caát leân töø caùc quaûng tröôøng roäng raõi. Tieáng cöôøi suoàng saû ôû caùc leã hoäi Carnaval vôùi nhöõng troø toân vinh vaø haï beä… Tieáng cöôøi folklore ñöôïc xem laø “söï hieàn minh daân gian”, “moät söï hieàn minh coù tính chaát thô ca”, mang tính töï nhieân, gaàn guõi thieân nhieân. Cuoäc soáng ñöôïc toå chöùc laïi, ñöôïc nhìn laïi ngoaøi caùi nhìn trang nghieâm laø caùi nhìn baèng tieáng cöôøi. Caùi cöôøi baät ra hoàn nhieân, thaám vaøo taän theá giôùi quan, vaøo ñaùy voâ thöùc, tieàm thöùc. Ñeán vôùi vaên hoïc thaønh vaên, tieáng cöôøi cuõng mau choùng tìm ñöôïc moät vò theá xöùng ñaùng. Luùc naøy, noù khoâng ñôn thuaàn laø ñoái töôïng höôùng ñeán cuûa moät soá theå loaïi vaên hoïc maø coøn trôû thaønh phöông tieän höõu ích ñeå caùc nhaø vaên boäc loä theá giôùi quan cuûa mình. Haøi kòch laø moät theå loaïi ñieån hình duøng tieáng cöôøi laøm coâng cuï. Tuy nhieân, trong coâng trình naøy, chuùng toâi khoâng höôùng ñeán haøi kòch maø laø nguï ngoân. Ñaây cuõng laø moät theå loaïi gaén lieàn vôùi tieáng cöôøi, duøng tieáng cöôøi ñeå giaùo duïc ngöôøi ñôøi. Khaùc vôùi haøi kòch, khoâng phaûi luùc naøo nguï ngoân cuõng gaây cöôøi tröïc tieáp, coù nhöõng haønh ñoäng, lôøi noùi, cöû chæ cuûa nhaân vaät… ñaùnh thaúng vaøo caûm xuùc cuûa ñoäc giaû buoäc hoï phaûi baät ra tieáng cöôøi. Nguï ngoân coù nhöõng caùch bieåu hieän kín ñaùo hôn. Noùi caùch khaùc, tieáng cöôøi caát leân trong caùc caâu chuyeän nguï ngoân thöôøng coù hai caáp ñoä. Thöù nhaát, ngöôøi ta coù ñöôïc caûm giaùc vui veû, buoàn cöôøi thaäm chí laø cöôøi ngay ñöôïc sau moãi caâu chuyeän. Roài sau khi suy ngaãm, tieáng cöôøi thöù hai môùi thöïc söï vang leân thaâm thuùy hôn. Ví nhö khi ñoïc baøi thô Ngöôøi laøm vöôøn vaø laõnh ch uùa cuûa m ình (quyeån IV, baøi 4), chuùng ta khoâng khoûi baät cöôøi vì haønh ñoäng ngôù ngaãn cuûa baùc laøm vöôøn: nhôø laõnh chuùa baét giuùp moät con thoû röøng troùt aên maát cuûa baùc vaøi ngoïn rau caûi. Chöa döøng laïi ôû ñoù, tieáng cöôøi caøng caát cao hôn khi ta thaáy ñaùp laïi lôøi thænh caàu aáy, vò laõnh chuùa ñaõ “chieâu binh maõi maõ” ñeå saên con thoû: “Ai naáy haêng haùi chuaån bò. Tuø vaø, keøn ñoàng noåi leân, taïo thaønh moät söï naùo ñoäng om soøm khuûng khieáp…”. Vaø keát quaû laø “caû boïn vöøa choù vöøa ngöôøi aáy chæ trong moät giôø maø gaây thieät haïi nhieàu hôn taát caû moïi con thoû trong caû tænh gaây thieät haïi trong moät traêm naêm”, coøn con thoû thì chaïy maát. Quaû laø phi lyù ñeán möùc khoâng chaáp nhaän ñöôïc! Ñeán ñaây tieáng cöôøi thöù hai môùi töø töø nhen leân: söï che chôû maø giai caáp thoáng trò daønh cho keû bò trò chæ laø moät danh töø hoa myõ. Noùi roõ ra, ñoù laø söï boùc loät, moät söï aên baùm xaáu xa. Khi noùi ñeán caùi cöôøi hay caùi haøi, caùc nhaø trieát hoïc, myõ hoïc thöôøng chuù yù ñeán nhöõng maâu thuaãn raát phong phuù cuûa phaïm truø myõ hoïc naøy. Neáu Aritote cho maâu thuaãn giöõa caùi ñeïp – caùi xaáu, Kant chuù yù maâu thuaãn giöõa caùi cao caû – caùi thaáp heøn, Tchernösepski xoaùy vaøo maâu thuaãn giöõa chaân thaønh vaø giaû taïo, giöõa caùi voû – caùi ruoät… laø caùi haøi thì ôû Pascal laø maâu thuaãn giöõa hieåu – thaáy, ôû Selling laø voâ haïn – höõu haïn, ôû Hatman laø trung bình – treân trung bình, ôû Schopenhauer laø voâ lyù – hôïp lyù… Nhöng moãi caùi haøi, duø ôû daïng xung ñoät naøo, cuõng coù moái quan heä giöõa chuû theå cöôøi vaø ñoái töôïng cöôøi. Nghóa laø caùi haøi phaûi coù moät moâi tröôøng ñeå “hoaït ñoäng”. Theo chuùng toâi, moâi tröôøng aáy chính laø xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Caùi cöôøi khoâng theå toàn taïi beân ngoaøi xaõ hoäi ñöôïc. Baûn thaân caùi cöôøi ñöôïc sinh ra töø söï maâu thuaãn giöõa noäi dung vaø hình thöùc phaûn aûnh: khi caùi ti tieän laøm ra veû vó ñaïi, caùi ngu ngoác töï laøm ra veû thoâng thaùi, caùi trì treä, ngöng ñoïng töï laøm ra veû ñaày söùc soáng vaø phaùt trieån. Caùi cöôøi ñaùnh guïc söï troáng roãng beân trong vaø söï heøn maït cuûa nhöõng keû nuoâi aûo voïng. Noù coù noäi dung phong phuù vaø coù yù nghóa hieän thöïc. Noùi caùch khaùc, caùi cöôøi laø phaûn öùng caûm xuùc cuûa con ngöôøi trong yù thöùc thaåm myõ cuûa noù khi nhìn nhaän caùc hieän töôïng thöïc taïi mang xung ñoät haøi kòch. “Moät hieän töôïng xaõ hoäi ñöôïc coi laø loãi thôøi theo quan ñieåm trieát hoïc, laø phaûn ñoäng theo quan ñieåm chính trò thì theo quan ñieåm myõ hoïc noù ñöôïc coi laø coù tính haøi”. Caùi haøi laø giaù trò khaùch quan cuûa moät hieän töôïng xaõ hoäi, laø caùi cöôøi cao, caùi cöôøi coù yù nghóa. Trong cuoäc soáng meânh moâng naøy, tieáng cöôøi nhaém vaøo ai? Vaøo caùi gì? Hay noùi caùch khaùc ñoái töôïng cuûa tieáng cöôøi laø gì? Nhö chuùng toâi ñaõ noùi ôû treân, tieáng cöôøi phaùt sinh treân cô sôû nhöõng caëp phaïm truø ñoái khaùng nhau: toát – xaáu, thieän – aùc, chaân thaønh – giaû taïo, voâ lyù – hôïp lyù… Do ñoù, ñoái töôïng maø noù chæa muõi duøi vaøo laø caùc hieän töôïng xaõ hoäi loãi thôøi bò leân aùn, bò pheâ phaùn, laø caùc teä naïn, caùc taäp tuïc huû laäu. Tieáng cöôøi coøn höôùng ñeán nhöõng caên beänh mang ñaët tính cuûa loaøi ngöôøi: beänh hình thöùc, thoùi rôûm ñôøi, taâm lyù aûo töôûng… Aristote cho raèng “haøi kòch thì mieâu taû nhöõng ngöôøi xaáu nhaát, coøn bi kòch laïi nhaèm mieâu taû nhöõng ngöôøi toát nhaát so vôùi nhöõng con ngöôøi trong thöïc teá”. Theo chuùng toâi, caùi cöôøi, caùi haøi khoâng chæ ñaùnh vaøo caùi xaáu nhaát. Noù laø moät tình caûm myõ hoïc coù giaù trò nhaân baûn vaø söùc caûm hoùa to lôùn. Caùi haøi cheá gieãu nhöõng gì ñaùng khinh gheùt, ñoàng thôøi noù cuõng laøm dòu ñi nhöõng tình caûm khinh gheùt laøm ngöôøi ta thaáy vui hôn, yeâu ñôøi hôn. Bôûi vì tieáng cöôøi khoâng chæ “tieâu dieät” maø coøn “taùi sinh”. Chæ ra nhöõng thoùi xaáu khoâng phaûi ñeå deø bæu, cheâ bai maø giuùp ñoái töôïng khaéc phuïc nhöõng thoùi xaáu aáy ñeå hoaøn thieän mình. Vaên chöông theá giôùi noùi chung vaø Phaùp noùi rieâng ñaõ coù bieát bao caây cöôøi ñoäc ñaùo goùp vaøo röøng cöôøi nhaân loaïi. Nhöng phaûi ñeán Rabelais (1494) tieáng cöôøi môùi thöïc söï chieán thaéng. Vôùi caùc taùc phaåm noåi tieáng Pantagruel (1532), Gargantua (1534)… oâng ñaõ laøm neân moät tieáng cöôøi vó ñaïi maø maõi ñeán ñaàu theá kæ XX, M. Bakhtin môùi thöïc söï khaùm phaù ñöôïc giaù trò cuûa noù. Baèng caùch chuyeån moät ñeà taøi nghieâm tuùc sang moät söï mieâu taû taàm thöôøng hay dung tuïc vôùi cuøng moät söùc haáp daãn, nhaø vaên ñaõ mang laïi cho tieáng cöôøi moät chöùc naêng roõ raøng: “leân aùn taát caû nhöõng gì ngaên caûn con ngöôøi phaùt trieån” [27, 19]. Hai ngöôøi khoång loà Gargantua vaø Pantagruel ñöôïc mieâu taû vôùi nhöõng kích thöôùc khoång loà, bieåu thò cho giaác mô lôùn cuûa chuû nghóa nhaân vaên. Töø nhöõng söï truyeàn ñaït raát hôïp leõ cuûa Gargantua, con trai Pantagruel cuûa oâng ñaõ tieáp thu vaø phaùt trieån thaønh moät con ngöôøi toaøn veïn – toân troïng töï nhieân, tìm söï trung dung trong moïi thöù. Ñeán theá kæ XVII, ta laïi baét gaëp moät caây cöôøi vó ñaïi thöù hai: nhaø soaïn kòch Molieøre (1622). Maëc duø khoâng ñöôïc giôùi nghieân cöùu cuøng thôøi (cuï theå laø Boileau) xeáp vaøo haøng nhöõng nhaø coå ñieån chaân chính, nhöng nhöõng coáng hieán maø oâng mang laïi cho neàn vaên hoïc nhaân loaïi laø ñieàu khoâng theå phuû nhaän. Neáu nhö Racine (1639), Corneille (1606) choïn caùi nhìn nghieâm tuùc ñeå phaân tích ñaùnh giaù xaõ hoäi thì Molieøre laïi nhìn nhaän söï vieäc qua laêng kính haøi. OÂng taäp trung toaøn boä söï chuù yù cuûa mình vaøo caùc söï kyø cuïc vaø thoùi loá laêng cuûa thôøi ñaïi oâng. Treân cô sôû nhöõng thoùi taät a._. vöông chöa laøm baän oùc ta baèng, Traùch phaän than thaân, noù töôûng chæ moät noù thoâi chaêng? Ta ñaâu phaûi chæ rieâng lo cho soá phaän noù? Thaàn meänh chí lyù thay! Con ngöôøi laø theá ñoù: Naøo coù ai vui vôùi soá phaän cuûa mình? Kieáp nhaát toài luoân laø kieáp hieän sinh! Ta cöù haønh toäi trôøi baèng ñôn tröông khieáu naïi, Trôøi maø xeùt ñôn töøng chò, anh trong nhaân loaïi Thì ñaàu trôøi seõ vôõ ra thoâi. Nguyeãn Ñình vaø Huyønh Lyù dòch ÔÛ ñôøi, khoâng ai baèng loøng vôùi soá phaän hieän taïi cuûa mình caû, ai cuõng mong muoán coù moät soá phaän toát hôn, nhöng thöôøng laïi xaáu hôn. YÙ thöùc ñöôïc ñieàu naøy, chuùng ta seõ bôùt phaøn naøn moät caùch voâ ích. Caøng veà sau, tieáng cöôøi La Fontaine caøng mang tính trieát lyù saâu saéc. OÂng ñaùnh ñoäng ñeán caû nhöõng vaán ñeà phöùc taïp cuûa con ngöôøi nhö baûn chaát khoù thay ñoåi. Ñuùng nhö daân gian ta coù caâu “non soâng coù theå ñoåi nhöng baûn tính khoù dôøi”. Caùi gì ñaõ laø baûn chaát beân trong thì ñöøng mong lay chuyeån. Caâu chuyeän Meøo caùi ho ùa ra ngöôøi ñaøn baø (quyeån II, baøi 18), Ñ aøn baø vôùi bí maät (quyeån VIII, baøi 6), Anh nghie än röôïu vaø chò v ôï (quyeån III, baøi 7) laø ví duï. Töø nhöõng söï vieäc cuï theå, taùc giaû ñaët ñoái töôïng vaøo nhöõng hoaøn caûnh khaùc nhau, thaäm chí thay ñoåi caû hình thöùc beân ngoaøi nhöng taâm tính theá naøo thì vaãn theá aáy. Caâu chuyeän dí doûm Meøo c aùi hoùa ra ngöôøi ñaøn baø keå raèng coù moät anh chaøng vì quaù say meâ con meøo caùi cuûa mình neân caàu trôøi cho noù ñöôïc hoùa thaønh ñaøn baø. Trôøi chieàu loøng vaø hoï soáng vui veû vôùi nhau. Theá nhöng, chuyeän gì ñeán cöù phaûi ñeán. Moät ñeâm ñang nguû, coù ñaøn chuoät len vaøo phoøng, naøng beøn “voït xuoáng giöôøng, rình ngay!” chaøng trai luùc naøy môùi ngôõ ngaøng: “naøng coøn theøm chuoät hay sao?” vaø taùc giaû keát luaän: Töï nhieân maïnh bieát chöøng naøo, ai ôi! Noù chaúng keå tuoåi ngöôøi ñaõ lôùn Bình thaám roài vaûi raïn ñöôøng nhaên. Maø coøn boû noù khaên khaên, Baûo ñi noù laïi laàn khaân trôû veà. Daãu laáy naïng xua ñi cuõng vaäy, Quay ñaàu nhìn ñaõ thaáy noù beân. Cöûa phoøng ñoùng ñuoåi töï nhieân Noù theo cöûa soå veà lieàn vôùi ta. Nguyeãn Trinh Vöïc dòch. Ñaõ laø baûn chaát thì khoù loøng, hôn nöõa khoâng theå naøo thay ñoåi. Ngöôøi ñaøn baø trong truyeän chæ laø moät söï bieán hoùa hình thöùc cuûa con meøo. Con meøo laø baûn chaát, thieáu phuï laø hieän töôïng, laø caùi voû beà ngoaøi. Ñaèng sau caâu chuyeän vui töôi aáy, taùc giaû cuõng ngaàm nhaéc chuùng ta haõy coi chöøng! Ñöøng ñeå cho caùi voû beà ngoaøi löøa doái. Baûn chaát töï nhieân môùi laø giaù trò thaät caàn phaûi nhaän ra. Cuøng moät moâ típ aáy, baøi Anh nghieän röôïu v aø ch ò vôï cuõng khoâi haøi khoâng keùm. Anh chaøng laø ñeä töû ma men luùc naøo cuõng xæn say khoâng döùt. Moät laàn, anh ta uoáng say, chò vôï beøn baøy keá giaû cheát ñem anh ta choân ñeå mong caûnh tænh. Khi thöùc daäy vaø yù thöùc ñöôïc hoaøn caûnh cuûa mình, anh ta raát ngôõ ngaøng. Nhöng ñeán luùc chò vôï giaû ma daâng chaùo luù baét anh ta aên, chaøng nghieän röôïu beøn yeâu saùch ngay “khoaûn uoáng”: … Ñaây chæ cho aên. Theá coøn khoaûn uoáng, nhòn chaêng? Thaät laø “trôøi ñaùnh cheát caùi neát khoâng chöøa”! Chöùng naøo taät aáy vaãn cöù trô trô khoù thay ñoåi neáu baûn thaân khoâng coá gaéng. Laø moät ngöôøi thieân veà töï nhieân, La Fontaine yù thöùc raát roõ vaán ñeà naøy. Ñeán ñaây chuùng toâi xin keát thuùc phaàn nghieân cöùu veà tieáng cöôøi khoâi haøi trong thô nguï ngoân La Fontaine baèng baøi hoïc nheï nhaøng daønh cho nhöõng ngöôøi vui quaù sôùm vôùi öôùc mô. Ñaõ laø con ngöôøi thì ai khoâng mô öôùc? Nhöõng öôùc mô chaùy boûng laø cöùu caùnh ñeå chuùng ta vöôn leân trong cuoäc soáng. Theá nhöng, mô öôùc khoâng coù nghóa laø queân caû hieän taïi. Caâu chuyeän Coâ haøng söõa v aø huû s öõa (quyeån VII, baøi 9) laø baøi hoïc ñaùng quyù maø chuùng ta caàn phaûi xem xeùt. Coâ Perrette mang moät huû söõa boø ra chôï baùn. Coâ ñaët huû söõa eâm aùi treân ñaàu roài vöøa böôùc ñi vöøa tính toaùn gaàn xa. Baùn huû söõa coâ seõ mua tröùng aáp moät ñaøn gaø, baùn gaø mua lôïn, baùn lôïn mua boø meï vaø caû moät chuù beâ con cho noù nhaûy nhoùt quanh nhaø: Ñeán ñaây Perrette höùng leân, Nhaûy rôn, huû söõa laên chieâng, ñoå nhaøo. Beâ! Boø! Lôïn! Gaø naøo! Tieâu taùn! Nhìn cuûa rôi leânh laùng boán beà Coâ toâi ngao ngaùn quay veà… Chuùng toâi ñoàng yù vôùi nhaø nghieân cöùu Hoaøng Höõu Ñaûn laø truyeän naøy khoâng nhaèm pheâ phaùn tính haùm lôïi cuûa Perrette. Coâ khoâng haùm lôïi maø laø moät coâ gaùi thoâng minh, keå ra cuõng bieát tính toaùn kinh teá; coù ñieàu taâm hoàn coâ giaøu aûo töôûng quaù. Coâ tính toaùn nhöng chæ trong töôûng töôïng, thieáu cô sôû thöïc teá, nhanh quaù, vaø khoâng bieát ñeà phoøng nhöõng khoù khaên trôû ngaïi – tröø vieäc döï truø caùo coù theå baét maát gaø. Thöïc ra, aûo töôûng cuõng chaúng sao nhöng Perrette laïi vui quaù sôùm vôùi nhöõng aûo töôûng cuûa mình, cho neân môùi coù tình traïng “coù giaû, maát thaät”. Chuyeän Baùc nhaø nghe øo vaø chai daàu trong nguï ngoân Panchatantra cuûa Pilpai cuõng theá. Baùc ngheøo ñöôïc taëng moät chai daàu beøn ñem caát treân keä cao. Moät buoåi chieàu, nhìn chai daàu, baùc lieàn toan tính: baùn daàu mua cöøu, roài seõ coù caû ñaøn cöøu; baùn cöøu cöôùi vôï vaø taát nhieân baùc seõ coù moät caäu con trai. Baùc seõ daïy noù ngoan ngoaõn. Neáu noù nghòch ngôïm khoâng vaâng lôøi, baùc seõ ñaùnh noù. Cao höùng, baùc vung caây gaäy saün caàm trong tay huô leân, chai daàu ñoå naùt… Noùi cho cuøng, ñaây khoâng laø khuyeát ñieåm rieâng cuûa Perrette hay baùc nhaø ngheøo trong truyeän. Ñoù laø thoùi xaáu cuûa taát caû moïi ngöôøi. Noù laø neùt ñaëc tröng cuûa baûn tính con ngöôøi. Keû mô moät saân ñaày gaø vòt; ngöôøi mô moät coâ vôï hieàn hay chöùc töôùc… ñeàu coù theå. Nhöng qua caâu chuyeän buoàn cöôøi cuûa hai nhaân vaät treân chuùng toâi nghó caùc nhaø nguï ngoân muoán khuyeân raèng: mô caøng cao, ngaõ caøng ñau. Thöïc teá thì: Haõo huyeàn ai chaû nhö coâ? Ai khoâng coù luùc ngoài mô xaây laàu? Keå ai cuõng gioáng nhau ñaáy chöù, Picrochole, Pyrrhus, coâ em, Ngöôøi hieàn trieát, keû cuoàng ñieân Mô trong khi thöùc laø tieân treân ñôøi. Hoàn phieâu laõng vaøo nôi aûo moäng: Caû hoaøn caàu oâm goïn tay ta, Veà ta taát caû vinh hoa, Veà ta phuï nöõ noõn naø traàn gian. Ngoài moät mình, thaùch trang caùi theá, Ñi laät ngai hoaøng ñeá nhö chôi. Daân yeâu toân phaét leân ngoâi, Ngaäp ñaàu muõ mieän nhö trôøi ñoå möa. Giaät mình tænh giaác tan mô, Boá cu mình laïi vaãn laø boá cu. Nguyeãn Ñình dòch 3.4. CÖÔØI THIEÄN CAÛM Ñaây laø cung baäc ñaëc bieät trong tieáng cöôøi La Fontaine. Noù hoaøn toaøn khoâng chöùa yeáu toá pheâ phaùn maø chæ nhaèm bieåu döông ñoái töôïng, khuyeán khích ñoái töôïng phaùt huy nhöõng tính toát mình coù ñöôïc. Tieáng cöôøi thieän caûm gioáng nhö moät quaûng laëng sau nhöõng cao traøo, theå hieän nieàm tin yeâu cuûa nhaø thô ñoái vôùi nhöõng giaù trò cuûa cuoäc soáng. Loaït tieáng cöôøi naøy thöôøng daønh cho ngöôøi bình daân nhieàu hôn, vì trong xaõ hoäi nhieãu nhöông: quyù toäc loãi thôøi, tö saûn bò tha hoùa bôûi ñoàng tieàn… chæ “ngöôøi bình daân môùi coù ñöôïc nhöõng tình caûm trong saùng, chaân thaønh”. Trong suy nghó cuûa nhieàu ngöôøi, ngöôøi bình daân laø nhöõng keû ngu si, ñaàn ñoän, deã bò löøa gaït. Nhöng thaät ra, ñaèng sau caùi lôùp ngoaøi thoâ keäch cuûa hoï laø moät trí tueä tuyeät vôøi. Trí tueä maø chuùng toâi muoán noùi ôû ñaây khoâng phaûi caùi gì lôùn lao maø chæ laø caùch cö xöû khoân kheùo, thoâng minh tröôùc nhöõng söï vieäc dieãn ra haøng ngaøy. Ngöôøi bình daân duøng trí tueä aáy ñeå nhaän chaân baûn chaát cuûa söï vaät hieän töôïng, choáng laïi caùi aùc vaø ñoâi khi coøn löøa ñöôïc boïn löøa ñaûo. Truyeän Gaø troáng v aø caùo (quyeån II, baøi 15) laø moät minh chöùng. Caùo giôû troø mon men ñeán goïi gaø troáng treân caây xuoáng cho noù baùo tin vui laø töø nay gaø vaø caùo seõ soáng hoøa bình. Noù muoán ñöôïc toû tình thaân aùi. Gaø troáng ñoàng yù nhöng laïi baûo noù raèng choù saên ñang chaïy ñeán neân haõy ñôïi hoï cuøng chia vui. Caùo lieàn thoaùi thaùc vaø leûn ñi maát. Chuù gaø troáng thaät ñoäc ñaùo! Noù thöøa bieát laø seõ khoâng bao giôø coù hoøa bình vôùi phöôøng traùo trôû ñoù; ñoàng thôøi noù cuõng bieát choù saên laø noãi aùm aûnh cuûa hoï nhaø caùo. Vì theá noù bòa chuyeän choù saên ñeán vaø ñaït ñöôïc muïc ñích. Roõ raøng, caùo ñaõ maéc möu gaø. Gaø troáng vöøa cöùu ñöôïc maïng mình, vöøa gaây cho keû thuø moät phen khieáp vía. Coøn gì sung söôùng baèng vieäc löøa ñöôïc keû löøa ñaûo? “Löøa quaân löøa ñaûo vui maø gaáp ñoâi”. Ñaëc bieät, trí tueä aáy ñöôïc khaúng ñònh qua nhaân vaät huyeàn thoaïi cuûa nguï ngoân: Esope trong taùc phaåm Baûn di chu ùc do Es ope lyù g iaûi (quyeån II, baøi 20). Chuyeän keå raèng ngaøy xöa ôû thaønh phoá Atheønes coù moät ngöôøi ñaøn oâng coù ba coâ con gaùi tính tình hoaøn toaøn traùi ngöôïc nhau. Theo luaät cuûa thaønh phoá, ngöôøi cha ñeå laïi di chuùc cho ba coâ gaùi nhö sau: taøi saûn seõ ñöôïc chia thaønh ba phaàn baèng nhau, moãi ngöôøi seõ ñöa cho baø meï moät soá tieàn khi naøo hoï khoâng coøn sôû höõu phaàn gia taøi chia cho mình nöõa. Sau khi oâng boá cheát, ngöôøi ta ñem di chuùc ra ñoïc nhöng vaãn khoâng hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa noù. Cuoái cuøng caû thaønh Atheønes chaáp nhaän caùch giaûi quyeát moãi coâ seõ nhaän phaàn gia taøi thích hôïp vôùi yù nguyeän cuûa mình. Duy moät ngöôøi khoâng ñoàng yù laø Esope. OÂng ñaõ ñöa ra caùch lyù giaûi traùi haún vôùi moïi ngöôøi vaø phuø hôïp vôùi baûn di chuùc. Caû thaønh phoá thaùn phuïc oâng. Ñeå cho Esope chieán thaéng caû Hoäi ñoàng thaønh phoá Atheønes, La Fontaine ñaõ baøy toû nieàm tin cuûa mình vaøo söï saùng suoát cuûa ngöôøi bình daân. Esope noùi rieâng hay nhaân daân noùi chung coù söï thoáng nhaát haøi hoøa giöõa moät trí tueä saâu saéc coù theå nhìn thaáu baûn chaát cuoäc soáng vôùi khaû naêng phaùn ñoaùn nhaïy beùn, chính xaùc, khoa hoïc. Beân caïnh vieäc ca ngôïi trí tueä, La Fontaine coøn höôùng ñeán tinh thaàn ñoaøn keát cuûa nhaân daân. Ñoaøn keát gaén boù taát seõ deã daøng vöôït qua khoù khaên. Coù nguy hieåm ñeán ñaâu maø chæ caàn ñoàng loøng thì moïi vieäc seõ trôû neân ñôn giaûn. Nhöõng caâu chuyeän ca ngôïi söùc maïnh ñoaøn keát trong thô nguï ngoân La Fontaine mang ñeán cho chuùng ta moät höông vò môùi cuûa nieàm tin yeâu cuoäc soáng. Töø Sö töû vaø chuo ät (quyeån II, baøi 11), Kieán v aø chim boà caâu (quyeån II, baøi 12), ñeán Quaï, ruøa, linh döông v aø ch uoät (quyeån XII, baøi 15)… ñeàu cho ta nhöõng baøi hoïc thaâm thuùy. Trong cuoäc soáng, neáu bieát giuùp ñôõ nhau vöôït qua khoù khaên hoaïn naïn, aét taát caû seõ coù ñöôïc moät cuoäc soáng thaùi bình. Ñoaøn keát ñoâi luùc chæ laø moät söï quan taâm, giuùp ñôõ nhau trong gian khoù. Tuy khoâng noùi, khoâng höùa heïn, theà thoát nhöng giöõa kieán vaø chim boà caâu ñaõ coù söï lieân keát vôùi nhau. Söï lieân keát aáy ñaõ cöùu chuùng thoaùt khoûi löôõi dao töû thaàn. Tình ñoaøn keát ñaõ mang laïi cuoäc soáng cho chuùng. Ñaëc bieät, neáu tình ñoaøn keát aáy ñöôïc naûy nôû töø tình baïn chaân thaønh, noù seõ raát beàn chaët vaø khoâng moät keû thuø naøo coù theå haõm haïi ñöôïc. Thaäm chí, noù coøn coù theå giuùp chuùng ta laøm nhöõng vieäc lôùn lao. Chöõ taâm quyù hoùa voâ cuøng Yeâu nhau, dôøi nuùi laáp soâng quaûn naøo. Coù theå noùi tieâu bieåu nhaát cho tieáng cöôøi ca ngôïi söùc maïnh cuûa ñoaøn keát laø truyeän Cuï giaø v aø caùc con (quyeån IV, baøi 8). Tröôùc luùc laâm chung, cuï giaø ñaõ laáy boù ñuõa ñeå daïy con phaûi ñoàng taâm hieäp löïc môùi coù theå toàn taïi. Chia reõ, maát loøng, soáng coâ laäp raát deã bò dieät vong. Cuï maát, caùc con khoâng nghe lôøi neân phaûi höùng laáy thaûm kòch. OÂng boá trong truyeän ñaõ saùng suoát khi baûo caùc con beû gaõy caû boù ñuûa roài laàn löôït beû töøng chieác moät. Töø hieän töôïng ñoù, oâng ñaõ giaûi thích yù nghóa cuûa chöõ “ñoàng”: ñoàng söùc ñoàng loøng thì khoù gì chuyeän laáp beå dôøi non. Söùc maïnh ñeán ñaâu cuõng yeáu, Neáu ta khoâng bieát hôïp quaàn ……………… Bieát hôïp quaàn thì maõnh lieät Neáu chia reõ taát yeáu heøn. Ñoaøn keát laø söùc maïnh taïo neân moïi thaéng lôïi; laø caàu noái tình caûm ñeå con ngöôøi gaàn nhau hôn. Khoâng chæ töø ngaøn xöa, maø hoâm nay, chuùng ta, nhöõng ngöôøi töï xöng laø hieän ñaïi, vaên minh, coù khoa hoïc coâng ngheä tieân tieán, vaãn caàn phaùt huy söùc maïnh ñoaøn keát ñeå cuøng xaây döïng moät theá giôùi hoøa bình, haïnh phuùc. Trí tueä tuyeät vôøi keát hôïp vôùi tinh thaàn ñoaøn keát laø ñoäng löïc thuùc ñaåy phaùt trieån lao ñoäng. Lao ñoäng laø neàn taûng cuûa moïi neàn vaên minh. Haõy yeâu lao ñoäng vaø yeâu cuoäc soáng laø ñieàu La Fontaine muoán gôûi gaém qua tieáng cöôøi dí doûm cuûa mình. Coù lao ñoäng caàn cuø, chuùng ta môùi coù theå an nhaøn höôûng thuï thaønh quaû. Lao ñoäng laø caùi voán doài daøo nhaát, voâ taän vaø voâ giaù vì noù ñöôïc caát giaáu trong baûn thaân moãi ngöôøi, trong taám loøng, trí tueä , trong hai baøn tay sieâng naêng. Qua caùc caâu chuyeän Ve vaø kieán (quyeån I, baøi 10), hay Ruoài vaø kieán maø chuùng toâi ñaõ coù dòp nhaéc ñeán ôû treân, chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc lôïi ích cuûa lao ñoäng. Cuûa caûi khoâng töï nhieân maø coù neân muoán höôûng thuï baét buoäc chuùng ta phaûi laøm vieäc, ñoù laø quy luaät! Lao ñoäng tæ leä thuaän vôùi thaønh quaû ñaït ñöôïc. Cho neân laøm nhieàu chuùng ta seõ ñöôïc höôûng nhieàu vaø ngöôïc laïi. Nhöõng keû löôøi bieáng hay soáng baùm vaøo moà hoâi nöôùc maét cuûa ngöôøi khaùc seõ khoâng coù ñöôïc keát quaû laâu daøi. Giaù trò lao ñoäng ñöôïc La Fontaine khaúng ñònh khaù roõ trong Laõo noâng vaø caùc c on (quyeån V, baøi 9). Moät oâng laõo tröôùc luùc laâm chung daën caùc con raèng trong thöûa ruoäng gia ñình coù kho baùu; ñeán thaùng taùm haõy caøy xôùi thaät kyõ aét seõ tìm thaáy. Cuï maát, nhöõng ngöôøi con beøn laøm theo lôøi daën. Hoï cuøng nhau ra söùc ñaøo xôùi töøng khoaûnh ñaát moät maø chaúng thaáy kho baùu ñaâu. Buø laïi, moät vuï muøa boäi thu ñaõ ñeán vôùi hoï. OÂng boá noï ñaõ khoân kheùo daïy con “lao ñoäng laø vaøng”. Ñuùng vaäy, ñoù laø kho taøng thaät söï maø ai cuõng coù theå sôû höõu. Vì lao ñoäng laø söùc maïnh tieàm aån trong baûn thaân moãi ngöôøi. Neáu bieát taän duïng noù, suoát ñôøi ta seõ coù moät cuoäc soáng sung tuùc, aám no: Haõy lao ñoäng caàn cuø gaén söùc AÁy chaân löng sung tuùc nhaát ñôøi. Ñoái vôùi con ngöôøi theá kæ XVII noùi chung vaø Jean de La Fontaine noùi rieâng, cuoäc soáng töï do laø ñieàu raát ñaùng quyù . Theá neân tieáng cöôøi thieän caûm cuûa nhaø thô ñaõ khoâng boû qua vieäc ca ngôïi noù. AÁy laø moät cuoäc soáng giaûn dò, khoâng cao löông myõ vò maø taâm hoàn ñöôïc thaûnh thôi, nhaøn haï ñoái laäp vôùi cuoäc soáng giaøu sang maø luùc naøo cuõng bò raøng buoäc, cuõng nôm nôùp lo aâu. Con soùi (Choù soùi v aø choù nhaø, quyeån I, baøi 5) hay con chuoät (Chuoät tænh, chuoät ñoàng, quyeån I, baøi 9) ñeàu löïa choïn cuoäc soáng thanh baàn maø thö thaû chöù khoâng chaáp nhaän aên sung maëc söôùng nhöng phaûi chòu xích xieàng. Phaûi chaêng ñoù cuõng laø söï löïa choïn cuûa nhaø thô – moät ngöôøi daùm ñaùnh ñoåi baát cöø ñieàu gì ñeå coù ñöôïc nhöõng phuùt giaây töï do mô moäng, suy tö? Khi vieát veà vaán ñeà naøy, La Fontaine ñaõ daønh cho ñoái töôïng moät söï thoâng caûm, seû chia. Quyeát ñònh cuûa caùc con vaät raát döùt khoaùt, khoâng moät chuùt do döï. Duø ñang ñoùi meo vaø nghe choù nhaø keå veà cuoäc soáng aám no khaù haáp daãn, nhöng khi nhìn thaáy veát daây xích treân coå choù nhaø, soùi lieàn boû ñi ngay. Chuoät ñoàng cuõng vaäy! Noù thaø nhaám nhaùp vaøi haït thoùc ñaïm baïc coøn hôn thöùc aên ngon maø luùc naøo cuõng khoâng yeân. AÊn maø cöù phaûi thaäp thoø chaïy troán thì coøn gì laø ngon? Haïnh phuùc lôùn nhaát aáy ñôøi töï do laø theá! Ngoaøi ra, chuùng toâi thaáy trong thô nguï ngoân La Fontaine coøn coù tieáng cöôøi ca ngôïi nhöõng con ngöôøi soáng coù ích cho ñôøi. Ñoù laø caâu chuyeän veà Laõo oâng vôùi ba gaõ thieáu nieân (quyeån XI, baøi 8). Thaáy moät cuï giaø tuoåi ñaõ taùm möôi troàng caây, ba gaõ beøn cheá nhaïo oâng laøm vieäc khoâng ñaâu. OÂng laõo bình tónh khuyeân giaûi chuùng: haïnh phuùc chính laø nhìn ngöôøi khaùc haïnh phuùc, soá phaän luoân ñuøa bôõn vôùi taát caû moïi ngöôøi, bieát ñaâu keû treû trai kia laïi laø ngöôøi cheát tröôùc? Caâu chuyeän keát thuùc ñuùng nhö lôøi oâng laõo: caû ba gaõ thieáu nieân kia ñeàu bò töû thaàn caét ngang doøng soá phaän vôùi nhöõng tai naïn khaùc nhau. Theá môùi bieát, soáng ôû ñôøi, ta khoâng chæ vì ta maø coøn vì ngöôøi khaùc. Cuoäc soáng chæ thaät söï coù yù nghóa khi ta bieát gieo maàm haïnh phuùc cho töông lai. Con ngöôøi khoâng theå chæ soáng coù quaù khöù hay hieän taïi. Thaùi ñoä uûng hoä cuûa nhaø thô vôùi oâng laõo cuõng laø lôøi nhaén göõi: haõy soáng coù ích! Haõy duøng nhöõng naêm thaùng cuûa ñôøi mình maø laøm vieäc coù yù nghóa, goùp phaàn xaây döïng töông lai; laáy ñoù laøm haïnh phuùc trong hieän taïi. Ñaây khoâng phaûi laø aûo töôûng maø laø kinh nghieäm soáng ñaõ ñöôïc toång keát vaø xaùc nhaän: nhaân loaïi toàn taïi ñöôïc laø nhôø ôû vieäc soáng vì mình nhöng ñoàng thôøi cuõng vì ngöôøi, soáng vì hieän taïi vaø caû töông lai. Noù baûo ñaûm cho söï phaùt trieån cuûa vaên minh, söï toàn taïi laâu daøi cuûa nhaân loaïi qua muoân vaøn theá heä tieáp noái nhau trong voâ taän thôøi gian. Cuï giaø laø moät taám göông saùng maø ngöôøi ñôøi caàn hoïc hoûi. KEÁT LUAÄN 1. Tieáp caän tieáng cöôøi La Fontaine töø caùi baûn leà “traùi töï nhieân”, chuùng ta quan saùt taùc phaåm ôû caáp ñoä chænh theå. Nhöõng gì ñi ngöôïc laïi quy luaät cuoäc soáng, söï vaän haønh cuûa vuõ truï ñeàu gaây neân tieáng cöôøi. Ñaây laø caùi goác, laø neàn taûng ñeå La Fontaine tung ra tieáng cöôøi ña ñieäu. Caùc vaán ñeà trong taùc phaåm ñöôïc ñaùnh giaù nhìn nhaän töø chieác chìa khoùa naøy. 2. Ña phaàn, nhaän vaät trong thô nguï ngoân La Fontaine laø loaøi vaät. Nhöng ñoù chæ laø söï nhaân caùch hoùa, loaøi vaät laø boùng daùng con ngöôøi. Cho neân ñoái töôïng cuûa tieáng cöôøi khoâng gì khaùc nhöõng con ngöôøi thôøi ñaïi oâng. Quyù toäc loãi thôøi, tö saûn haõnh tieán, taêng löõ ñaïo ñöùc giaû, ngöôøi bình daân chaân chaát… laàn löôït dieãu qua saân khaáu cuoäc ñôøi. Nhaø thô ñaõ bao quaùt haàu heát caùc loaïi ngöôøi trong xaõ hoäi. Cuoäc ñieåm danh thuù vò khoâng thieáu moät ai töø vua, quan laïi, thaày tu, thaày ñoà, nhaø taøi chính… cho ñeán anh thôï giaày, baùc noâng daân, coâ haøng söõa… Vôùi moãi loaïi ngöôøi vaø nhöõng öu, khuyeát cuûa hoï, La Fontaine coù caùch ñaùnh giaù hôïp lyù baèng tieáng cöôøi cuûa mình. 3. Cuoäc soáng muoân maøu, tình caûm muoân veû, neân tieáng cöôøi La Fontaine laø tieáng cöôøi giaøu aâm saéc. Tuøy theo töøng ñoái töôïng, töøng phaåm chaát cuï theå, töøng yù ñoà nhìn nhaän söï vieäc cuûa nhaø thô maø tieáng cöôøi coù nhöõng cung baäc khaùc nhau. Thaät khoù coù theå phaân chia moät caùch raïch roøi nhöng chuùng toâi cuõng ñaõ loïc ra boán cung baäc chính trong tieáng cöôøi La Fontaine: cöôøi ra nöôùc maét, cöôøi chaâm bieám, cöôøi khoâi haøi vaø cöôøi thieän caûm. Taát nhieân coøn nhieàu aâm ñieäu khaùc nöõa vaø söï phaân loaïi naøy chæ mang tính chaát töông ñoái bôûi vì nhö nhaø nghieân cöùu Höõu Ngoïc ñaõ noùi: nguï ngoân La Fontaine laø söï keát hôïp, ñan xen cuûa nhieàu theå loaïi: bi kòch , haøi kòch, anh huøng ca… Trong ñoù gioïng chuû aâm laø tieáng cöôøi khoâi haøi. Noù phuø hôïp vôùi quan ñieåm, muïc ñích saùng taùc cuûa nhaø thô: duøng nhöõng caâu chuyeän nheï nhaøng dí doûm, vui töôi ñeå raên ñôøi khuyeân ngöôøi. Moãi loaïi tieáng cöôøi höôùng ñeán nhöõng hieän töôïng xaõ hoäi khaùc nhau. Cöôøi ra nöôùc maét vaïch ra nhöõng hoaøn caûnh khoác lieät khieán ngöôøi ta dôõ cöôøi dôõ khoùc; hay xoùt xa, caêm giaän khi caùi aùc laán löôùt, ñem baát haïnh ñeán cho keû söùc yeáu theá coâ (Choù soùi vaø cö øu non). Cöôøi chaâm bieám laïi nhaèm ñaû phaù, tieâu dieät nhöõng hieän töôïng xaõ hoäi loãi thôøi, laïc haäu vaø höôùng ñeán nhöõng thoùi taät xaáu khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc cuûa con ngöôøi caàn phaûi bò toáng xuoáng moà. Trong khi ñoù, tieáng cöôøi khoâi haøi laïi mang saéc thaùi nheï nhaøng hôn. Noù chæ ra caùi sai nhöng khoâng tieâu dieät ñoái töôïng maø giuùp ñoái töôïng khaéc phuïc mình. Vaø cuoái cuøng, tieáng cöôøi thieän caûm laø moät neùt môùi trong tieáng cöôøi La Fontaine. OÂng khoâng chæ leân aùn, pheâ phaùn maø coøn ca ngôïi, khuyeán khích chuùng ta phaùt huy nhöõng öu ñieåm coù ñöôïc. Tieáng cöôøi naøy haàu nhö chæ daønh rieâng cho ngöôøi bình daân vì trong xaõ hoäi luùc baáy giôø chæ ngöôøi bình daân môùi coù ñöôïc tình caûm chaân thaønh, trong saùng. 4. Coù theå noùi, vôùi nhöõng gì La Fontaine theå hieän qua nguï ngoân, ta seõ thaáy ñoù laø böùc tranh thu nhoû cuûa xaõ hoäi Phaùp theá kæ XVII. Nhöõng böùc tranh sinh ñoäng, chaân thöïc baøy ra tröôùc maét ta qua nhöõng caâu chuyeän veà caùc con vaät. Noù khoâng chæ chöùa ñöïng caùi xaõ hoäi baát coâng, ñoùi khoå, caùi aùc luoân rình raäp cuoäc soáng con ngöôøi maø coøn theå hieän ñöôïc moïi cung baäc, moïi ngoùc ngaùch cuûa ñôøi soáng. Töø thöïc traïng phaùp luaät baát coâng, chaân lyù luoân thuoäc veà keû maïnh ñeán nhöõng lieân minh voâ tích söï noùi gioûi hôn laøm… goùp phaàn laøm cho böùc tranh xaõ hoäi theâm sinh ñoäng vaø ñaày ñuû hôn. Beân caïnh vieäc phaûn aùnh thöïc traïng xaõ hoäi, nguï ngoân La Fontaine vaãn laøm nhieäm vuï coá höõu cuûa noù laø neâu leân nhöõng baøi hoïc nhaân sinh nhaân theá. Nhaø thô pheâ phaùn nhöõng caùi thoái naùt cuûa xaõ hoäi, nhöõng thoùi hö taät xaáu cuûa con ngöôøi. OÂng vaïch maët chæ teân töøng ñoái töôïng cuï theå ñeå laøm göông cho moïi ngöôøi traùnh con ñöôøng xaáu. Maûng ñeà taøi pheâ phaùn cuûa oâng khaù nhieàu. Naøo laø nhöõng keû löôøi lao ñoäng maø muoán ñöôïc höôûng thuï; naøo nhöõng keû ngu ngô khoâng bieát töï löôøng söùc mình; nhöõng keû tham lam, voâ aân baïc nghóa, bao hoa khoaùc laùc… ñeàu bò oâng cho moät baøi hoïc ñích ñaùng… Tuy nhieân, nguï ngoân La Fontaine vaãn khoâng queân nhöõng veû ñeïp caàn ñöôïc ca ngôïi, tuyeân döông ñeå soi saùng cho ñôøi sau. Ñoù laø trí tueä cuûa ngöôøi bình daân, laø loøng haøo hieäp cuûa con ngöôøi, laø cuoäc soáng lao ñoäng töï do giaûn dò…. 5. Vôùi theá kæ XVII, nguï ngoân La Fontaine ñaõ ñaït ñöôïc giaù trò hieän thöïc saâu saéc. Nhöng nhöõng baøi nguï ngoân ra ñôøi caùch nay hôn ba traêm naêm lieäu coøn yù nghóa gì khoâng? Sau khi ñieåm duyeät laïi caùc vaán ñeà, chuùng toâi thaáy raèng xaõ hoäi ñaõ coù nhöõng thay ñoåi raát lôùn lao. Töø theá kæ XVII ñeán nay quaû laø moät quaûng thôøi gian daøi. Nhöng nhöõng gì maø La Fontaine ñaõ ñöa vaøo nguï ngoân cho ñeán nay vaãn töôi roøng tính thôøi söï. Trong cuoäc soáng chuùng ta hoâm nay, chuyeän æ maïnh hieáp yeáu vaãn dieãn ra haøng ngaøy. Cuï theå laø tö töôûng nöôùc lôùn, keû beà treân vaãn toàn taïi treân theá giôùi. Cuoäc ñaáu tranh ñoøi coâng baèng, töï do, bình ñaúng giöõa caùc daân toäc vaãn luoân dieãn ra. Theâm nöõa, chuyeän ñaáu ñaù, tranh giaønh, haát caúng nhau treân böôùc ñöôøng danh lôïi hoâm nay coù khaùc gì chuyeän Hai c on deâ cuûa La Fontaine ngaøy tröôùc? Ñaëc bieät, veà nhöõng vaán ñeà thoùi hö taät xaáu cuûa con ngöôøi thì ba hoa, khoaùc laùc, hoáng haùch, kieâu caêng, nheï daï caû tin, tham lam, ích kyû, æ laïi… con ngöôøi thôøi ñaïi naøo khoâng coù? Trong coâng cuoäc xaây döïng ñaát nöôùc hoâm nay, chuùng toâi nghó caàn phaûi loâi ra heát nhöõng caùi xaáu xa, loãi thôøi, nhöõng yeáu toá laïc haäu aáy ñeå chuùng ta coù ñöôïc moät xaõ hoäi toát ñeïp hôn. Vaø nguï ngoân La Fontaine vaãn laø baøi hoïc quyù trong haønh trang chuùng ta tieán vaøo thieân nieân kyû môùi. TAØI LIEÄU THA M KHAÛO A.TAØI LIEÄU TIEÁNG VIEÄT I.Taùc phaåm *Taùc p haåm thô nguï ng oân cuûa La Fontaine 1. Hoaøng Höõu Ñaûn (1996), Nguï ngoân La Fon taine, Nxb Treû TpHCM. 2. Huyønh Lyù (1996), Nguï ngoân La Fontaine (song ngöõ), Nxb Giaùo Duïc. 3. Tuù Môõ, Nguyeãn Ñình, Nguyeãn Vaên Vónh (1985), Nguï ngoân cho ïn loïc, Nxb Vaên hoïc. 4. Nguyeãn Vaên Qua (2005), Truyeän nguï ngoân La Fontain e, Nxb Vaên hoùa thoâng tin. 5. Nguyeãn Vaên Vónh (2000), Thô nguï ngoân La Fontaine, Nxb Vaên hoïc. 6. Nguyeãn Trinh Vöïc (1998), Thô nguï ngoân La Fontaine, taäp 2, Nxb Giaùo Duïc. *Taùc p haåm khaùc coù lieân quan ñeán ñe à taøi 7. Nguyeãn Troïng Baùu (1996), Truyeän nguï ngoân theá giôùi ch oïn loïc, Nxb Phuï nöõ, Haø Noäi. 8. Tröông Chính, Phong Chaâu (1993), Tieáng cöôøi daân gian Vieät Nam, Nxb KHXH. 9. Nguyeãn Ñöùc Daân (1989), Tieáng cö ôøi theá giôùi, taäp 2, Nxb KHXH. 10. Phaïm Khaûi Hoaøn (1998), Tuyeån taäp nguï ngoân Esope, Nxb Vaên hoïc. 11. Laõ Duy Lan (2001), Truyeän c oå AÁn Ñoä, taäp 2, Nxb Vaên hoùa daân toäc, Haø Noäi. 12. Nguyeãn Minh (1997), Nguï ngoân Trung Q uoác hieän ñaïi, Nxb Ñaø Naüng. 13. Nguyeãn Vaên Ngoïc (1970), Ñ oâng Taây nguï ngoân, Nxb Hoa Tieân. 14. Trieàu Nguyeân (2000), Ca dao nguï ngoân ngöôøi Vieät, Nxb Hueá: Thuaän Hoùa. 15. Höõu Tuaán (2002), Nguï ngoân c oå ñieån phöô ng Ñ oâng, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 16. Höõu Tuaán (2001), Nguï ngoân c oå ñieån phöô ng Taây, Nxb Vaên hoïc. II .Taøi lieäu nghieân cöùu 17. Aristote, Ng heä thuaät thô c a. 18. Henry Bergson (1974), Tieáng c öôøi hay l öôïc k haûo veà y ù nghóa c uûa haøi tính, Phaïm Xuaân Ñoâ dòch, Nxb Trung taâm hoïc hieäu. 19. Henry Bergson (1959), Tieáng cö ôøi, Phaïm Xuaân Ñoâ dòch, Nxb Boä quoác gia giaùo duïc. 20. Leâ Nguyeân Caån (2002), Hôïp tuyeån v aên hoïc Chaâu AÂu, taäp 2: Vaên hoïc Phaùp theá kæ XVII, Nxb ÑHQGHN. 21. Traàn Duy Chaâu (1979), Lòch söû vaên hoïc phöông Taây, taäp 1, Nxb Giaùo Duïc. 22. Minh Chính (2002), Vaên hoïc phöông Ta ây giaûn yeáu, Nxb ÑHQG TpHCM. 23. Tröông Chính (1998), Bình giaûi nguï ngoân Trung Quoác, Nxb Giaùo Duïc. 24. Nguyeãn Vaên Chính (1990), Vaên hoïc phöông Taây, Nxb Giaùo Duïc. 25. Xavier Darcos (1997), Lòch söû vaên hoïc Phaùp, Phan Quang Ñònh dòch, Nxb Vaên hoùa thoâng tin. 26. Ñaëng Anh Ñaøo (1997), Vaên hoïc phöông T aây, Nxb Giaùo Duïc. 27. C.Deligny, M.Rourseleau (1998), Vaên hoïc Phaùp, Trònh Thu Hoàng, Ñoã Phöông Mai dòch, Nxb Giaùo Duïc. 28. Cao Huy Ñænh (1974), Tìm hieåu tieán trình v aên hoïc daân gian, Nxb KHXH. 29. Leâ Baù Haùn, Traàn Ñình Söû, Nguyeãn Khaéc Phi (1997), Töø ñieån thuaät ngöõ v aên hoïc, Nxb ÑHQGHN. 30. Phaïm Minh Haïnh (1987), Thöû baøn v eà ñaëc tröng nguï ng oân, Taïp chí vaên hoùa daân gian soá 2. 31. Phaïm Minh Haïnh (1991), Tìm hieåu theå loaïi nguï ngoân ôû Vieät Nam, Luaän aùn PTS khoa hoïc Ngöõ vaên, Tröôøng Ñaïi hoïc toång hôïp. 32. Phaïm Minh Haïnh (1993), Truyeän nguï ngoân Vieät Nam v aø theá giôùi, Nxb KHXH. 33. Buøi Hieån (1998), Taâm lyù loaøi vaät trong nguï ngoân La Fontaine, Taïp chí vaên ngheä, soá 20. 34. Ñoã Ñöùc Hieåu (1983), Töø ñieån v aên hoïc, taäp 1, Nxb KHXH. 35. Hippolyte Taine, Choù soùi v aø cöøu trong nguï ngo ân La Fontaine, Ngöõ Vaên 9, taäp 2. 36. Nguyeãn Xuaân Kính (2003), Nhaän dieän theå loaïi truyeän nguï ngoân, Taïp chí vaên hoùa daân gian, soá 2. 37. Nguyeãn Tröôøng Lòch (1995), Thô La Fontaine v aø thô m ôùi, Taïp chí vaên hoïc soá 4. 38. Phöông Löïu (1997), Ly ù luaän v aên hoïc, taäp 1&2, Nxb Giaùo Duïc. 39. Toân Gia Ngaân (1974), Moät soá quan ñieåm veà haøi k òch Molieøre, Taïp chí vaên hoïc, soá 1. 40. Höõu Ngoïc (1982), Töø ñieån taùc gia v aên hoïc va ø saân k haáu nöôùc ngoaøi, Nxb Vaên hoùa. 41. Hoaøng Nhaân (1997), Vaên hoïc Ph aùp, taäp 1, Nxb Treû TpHCM. 42. Höõu Nhuaän (1994), “Lôøi giôùi thieäu”, Thô nguï ngoân L a Fontaine, Nxb Vaên hoïc. 43. Hoaøng Pheâ (chuû bieân) (1995), Töø ñieån tieáng Vieät, Nxb Ñaø Naüng vaø Trung taâm töø ñieån hoïc Haø Noäi – Ñaø Naüng. 44. Vuõ Ñöùc Phuùc (1971), Molieøre va ø v ieäc söû duïng haøi kòc h laøm v uõ kh í ñaáu t ranh treân m aët tra än vaên ngheä, baûo veä vaø phaùt huy chuû nghóa hieän thöïc, Taïp chí vaên hoïc, soá 1. 45. Caàm Thò Phöôïng (2004), Theá giôùi loaøi vaät trong thô nguï ngoân La Fontaine, Luaän vaên Thaïc só khoa hoïc Ngöõ vaên, tröôøng ÑHSPHN. 46. Vuõ Tieán Quyønh (1999), Tuû saùch va ên hoïc trong nhaø tr öôøng, Nxb Vaên ngheä TpHCM. 47. Doaõn Quoác Syõ, Nguï ngoân, Nxb Saùng Taïo. 48. Nguyeãn Troïng Thuaät (1927), Khaûo v eà loái v aên nguï ngoân, Nam Phong, soá 116. 49. Ñoã Bình Trò ((1998), Tö lieäu v aên hoïc 7, Nxb Giaùo Duïc. 50. Ñoã Bình Trò (2001), Vaên hoïc 7, taäp 2, Nxb Giaùo Duïc. 51. Hoaøng Trinh (1991), Vaên hoïc Phaùp ôû Vie ät Nam, Taïp chí vaên hoïc, soá 2. 52. Löông Duy Trung (1990), Vaên hoïc phöông Taây, Nxb Giaùo Duïc. 53. Löu Ñöùc Trung (1999), Taùc giaû va ø taùc phaåm vaên hoïc phöông Taây trong nhaø tröôøng phoå thoâng, Nxb Giaùo Duïc. 54. Nguyeãn Quang Trung (1997), Tieáng c öôøi Vuõ T roïng Phuïng qua m oät s oá taùc phaåm tieâu bieåu, Luaän aùn PTS Ngöõ vaên, tröôøng ÑHSPHN. 55. Phuøng Vaên Töûu (1997), Giaùo trình va ên hoïc phöông Taây, Nxb Giaùo Duïc. B.TAØI LIEÄU TIEÁNG NÖÔÙC NGOAØ I 56. Jean de La Fontaine, Fables Choisies, 1, 2, F.Librairie Larousse 1934. 57. La Fontaine, Fables Choi sies mises en ver, P.Garnier 1967. 58. Fable s et Oeuv res Choisies, Nouvelle eùdition (317 illustrations documentaires Par M.Mario Roustan) P.H.Didier 1935. 59. Analy ses litteùraires de Fables de La Fontaine, Morceaux choisis Par C.Rouseù eùdition P.Librairie classique Belin 1968. 60. Phaïm Ngoïc Nga, La Soc ieùteù Franc aise du XVII emeø sieøc le aø trav ers L es fables de Jean de La Fontaine: Meùmoire de fin d`eùtudes universitaires, 2002. ._.