Tiền và tình trong tiểu thuyết của Hônôrê Đơ Ban - Dắc

1 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH VUÕ THÒ XOAN Chuyeân ngaønh : Vaên hoïc nöôùc ngoaøi Maõ soá : 60 22 30 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ VAÊN HOÏC Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc : PGS. LÖÔNG DUY TRUNG Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2007 2 MỞ ĐẦU 1. Lí do choïn ñeà taøi Noùi ñeán neàn vaên hoïc Phaùp nöûa ñaàu theá kæ XIX, ngöôøi ñoïc chuùng ta khoâng theå khoâng nhaéc ñeán Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc, baäc thaày cuûa chuû nghóa hieän thöïc. Tuy khoâng ñoaït giaûi Nobel vaø chöa moät laàn vöôït quaù hai laù phieáu bình baàu vaøo vieän haøn laâm vaên hoïc Phaùp, nhöng neàn vaên hoïc nhaân loaïi khoâng theå phuû nhaän taøi naêng cuûa oâng. Khi Ban- dace xuaát hieän treân vaên ñaøn, nhieàu ngoâi sao cuûa theá kæ ñang ñoä toaû saùng röïc rôõ: Sau Xcoât, Satoâbriaêng laø Bairôn, Huygoâ, Muyxeâ,Vinhi, Xtaêngñan… Theá nhöng söï nghieäp ñoà soä cuûa nhaø vaên, keå caû ôû nhöõng chaëng ñöôøng khoù khaên traéc trôû cuûa noù, laïi chöùa ñöïng trong mình moät söï toång keát caû moät thôøi kì ñaõ qua vaø heù môû ra moät vieãn caûnh môùi cuûa vaên hoïc thôøi aáy. Maø cho ñeán ngaøy nay, khi baøn veà vaán ñeà cuûa tieåu thuyeát, chuùng ta vaãn phaûi laáy Ban- daéc laøm moác ñeå ñoái chieáu vaø laøm chuaån möïc. Taùc phaåm cuûa Ban - daùêc phaûn aùnh chaân thöïc xaõ hoäi Phaùp theá kæ XIX. Baèng oùc phaùn ñoùan nhaïy beùn vaø quan saùt tæ mæ, oâng veõ ra tröôùc maét ngöôøi ñoïc moät caùch toaøn dieän veà xaõ hoäi tö baûn, ñoàng thôiø laøm soáng laïi caû moät giai ñoaïn lòch söû nöôùc Phaùp vôùi nhieàu bieán thieân cuûa thôøi ñaïi. Trong haàu heát caùc tieåu thuyeát cuûa mình, oâng ñaõ coâng kích toaøn boä giai caáp tö saûn, moät giai caáp môùi phaát leân sau caùch maïng 1789. Chuùng ñang chi phoái xaõ hoäi bôûi caùi loái laøm aên chuïp giaät vaø cô hoäi. Nhöõng gaõ tö saûn xuaát hieän vôùi ñaày ñuû nhöõng thoùi hö taät xaáu nhö haùm danh lôïi, buûn xæn, keo kieät, tính toaùn möu moâ xaûo traù. Taát caû ñeàu laàn löôït xuaát hieän treân saân khaáu Taán Troø Ñôøi . 3 Trong khi ñi vaøo phaûn aùnh thöïc traïng cuoäc soáng, oâng ñaõ phaùt hieän ra maâu thuaãn giöõa caùc giai caáp trong xaõ hoäi Phaùp luùc baáy giôø: Giöõa giai caáp tö saûn vaø voâ saûn; tö saûn vaø quùi toäc; voâ saûn vaø quyù toäc. Caùi ñoäng cô thoâi thuùc vaø laøm cho maâu thuaãn aáy trôû neân gay gaét khoâng gì khaùc chính laø ñoàng tieàn. Noù trôû thaønh maáu choát cuûa caùc moái quan heä xaõ hoäi. Song khoâng phaûi ñôïi ñeán khi chuû nghóa tö baûn ra ñôøi, maø coù theå noùi ngay töø khi xaõ hoäi xuaát hieän cheá ñoä tö höõu (Chieám Höõu Noâ Leä, Phong Kieán ) vaán ñeà ñoàng tieàn ñaõ trôû neân quan troïng. Nhöng noù thöïc söï bieán töôùng vaø ñöôïc toân thôø nhö laø thöôùc ño cuûa moïi giaù trò, từ khi neàn kinh teá thò tröôøng caïnh tranh khoác lieät cuûa xaõ hoäi tö baûn ra ñôøi. Ñoàng tieàn khoâng phaán khoâng son aáy ñaõ chi phoái moïi hoïat ñoäng cuûa con ngöôøi ñöông thôøi. Nhö vaäy, khi ñi vaøo nghieân cöùu xaõ hoäi tö saûn Phaùp, Ban- daéc ñaõ khoâng queân xem xeùt tính hai maët cuûa ñoàng tieàn trong cuoäc soáng. Ñaëc bieät laø maët traùi cuûa ñoàng tieàn vôùi moái quan heä giöõa Tieàn vaø Tình trong xaõ hoäi tö baûn. Coù theå noùi ñaây laø moät chuû ñeà cô baûn trong raát nhieàu vaán ñeà khaùc maø oâng ñaõ phaûn aùnh ôû nhöõng saùng taùc cuûa mình. Moät trong nhöõng coâng trình ñoà soä theå hieän roõ ñeà taøi naøy, ñoàng thôøi ñöa teân tuoåi cuûa oâng vang doäi boán bieån, ñeán vôùi ngöôøi ñoïc ñoù chính laø boä tieåu thuyeát “Taán Troø Ñôøi”. Nhaø nghieân cöùu Ñoã Ñöùc Duïc trong khi ñaùnh giaù veà taùc phaåm “Vôõ Moäng” cho raèng: (“Taán Troø Ñôøi” laø moät ñænh cao veà tieåu thuyeát hieän thöïc cuûa Ban- daéc). Noù ñöôïc ví nhö “Toaø nhaø thôø” ñoà soä tieâu bieåu cho tinh thaàn caû moät thôøi kyø lòch söû nöôùc Phaùp töø 1815- 1848). [13,tr.1] Ngaøy nay, khi laàn giôû nhöõng cuoán tieåu thuyeát trong boä “Taán Troø Ñôøi” cuûa Ban-daéc, chuùng ta boãng nhaän ra taán haøi kòch Ban- daéc xaây döïng thöïc söï 4 laø taán haøi kòch nhaân gian, laø taám göông trung thöïc phaûn chieáu roõ nhöõng goùc caïnh cuûa cuoäc soáng. Vaø noù ñöôïc xem nhö laø moät phoøng trieån laõm roäng lôùn, bao goàm nhöõng böùc tranh coù baûng maøu ña daïng vaø ñoäc ñaùo veà nhöõng hoïat ñoäng cuûa xaõ hoäi. Boä haøi kòch nhaân gian naøy xuaát hieän ñuû moïi hình töôïng, töø taàng lôùp thaáp ñeán vò chuùa teå quyeàn löïc vôùi taát caû thoùi hö taät xaáu. Chuùng laàn löôït böôùc leân saøn dieãn phoâ baøy nhöõng duïc voïng cuûa mình. Ngöôøi ta khoâng khoûi kinh ngaïc veà möùc ñoä hoaønh traùng, veà nhöõng caûnh ñôøi. ÔÛ ñoù, nhöõng duïc voïng soáng quaán quyùt, lan toaû nhö moät thöïc theå höõu cô vöøa quaùi ñaûn vöøa vaên minh, maø ngöôøi ñoïc tröôùc nay thöôøng môùi chæ caûm nhaän ñôn leû. Chuùng ta baét gaëp raát nhieàu lôøi bình veà boä taán troø ñôøi. Heát thaûy ñeàu noùi tôùi vaán ñeà ñoàng tieàn vôùi söï ngoi leân cuûa nhöõng gaõ tö saûn haõnh tieán vaø nhöõng con ngöôøi ñau khoå vì möu sinh. Ñoàng tieàn ñaõ trôû thaønh chuû ñeà khoâng theå thieáu khi ngöôøi ta nghieân cöùu veà Ban- daéc. Ñaëc bieät laø moái quan heä cuõng nhö söùc maïnh huyû dieät cuûa ñoàng tieàn ñoái vôùi tình caûm con ngöôøi. Söï thaéng theá giöõa giaù trò vaät chaát ñoái vôùi giaù trò tinh thaàn trong xaõ hoäi kim tieàn laø moät vaán ñeà coù theå baøn luaän tieáp vaø thoâi thuùc chuùng toâi choïn ñeà taøi “Tieàn vaø Tình trong moät soá tieåu thuyeát cuûa nhaø vaên Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc ( Ñaïi taù Sabe, Ô-gieâ-ni Graêng –ñeâ, Laõo Goârioâ,Vôõ moäng, Goáp - Xeách, Noâng daân )”. Vôùi chuyeân luaän naøy, chuùng toâi muoán “oân coá tri taân” ñeå thaáy roõ hôn vaán ñeà ñoàng tieàn trong xaõ hoäi tö baûn Phaùp nöûa ñaàu theá kyû XIX, maø Ban- daéc ñaõ ñöa ra trong boä Taán Troø Ñôøi. Qua ñoù, chuùng toâi coù caùi nhìn xaùc thöïc veà ma löïc cuûa ñoàng tieàn ñoái vôùi ñôøi soáng tình caûm cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi ngaøy nay nhö theá naøo? Ñaëc bieät laø ôû Vieät Nam, khi neàn kinh teá hoäi nhaäp theá giôùi, cô cheá thò tröôøng xuaát hieän ñaõ ñaåy vai troø cuûa ñoàng tieàn leân 5 vò trí haøng ñaàu vaø khieán con ngöôøi quan taâm tôùi noù hôn bao giôø heát. Ñieàu ñoù ñaõ ñem laïi nhöõng ñieàu tích cöïc. Nhöng beân caïnh ñoù, xaõ hoäi laïi naûy sinh raát nhieàu vaán ñeà tieâu cöïc, aûnh höôûng ñeán truyeàn thoáng ñaïo lí cuûa daân toäc. Trong khi ñoàng tieàn laøm cho xaõ hoäi giaøu coù, cuoäc soáng vaät chaát cuûa con ngöôøi ñöôïc baûo ñaûm, thì ñôøi soáng tinh thaàn lại bò ñe doïa, neàn taûng ñaïo ñöùc xaõ hoäi daàn suy ñoài. Nhöõng dieãn bieán trong xaõ hoäi aáy ñaõ theå hieän roõ tính hai maët cuûa ñoàng tieàn maø Ban- daéc laø ngöôøi thaáy roõ maët traùi cuaû noù. Do ñoù, chuùng toâi ñi vaøo tìm hieåu vaán ñeà naøy qua moät soá taùc phaåm cuûa oâng, vôùi mong muoán ñöôïc chia seû nhöõng suy nghó cuûa mình veà vaán ñeà ñoàng tieàn ôû nöôùc ta ngaøy nay. 2. Muïc ñích nghieân cöùu Töø vieäc nghieân cöùu ñeà taøi “Tieàn vaø Tình trong tieåu thuyeát cuûa Ban- daéc”, chuùng toâi hieåu ñöôïc ma löïc cuûa ñoàng tieàn trong ñôøi soáng tình caûm con ngöôøi, cuï theå höôùng ñeán caùc muïc tieâu sau: - Xaùc ñònh roõ vai troø cuûa ñoàng tieàn ñoái vôùi tình caûm trong nhöõng taùc phaåm: Ñaïi taù Sabe, Ôgieâni Graêngñeâ, laõo Goârioâ, Vôõ Moäng, Goáb-Xeách, Noâng Daân. - Phôi baøy baûn chaát xaõ hoäi tö baûn cuøng vôùi quy luaät phaùt trieån cuûa neàn kinh teá thò tröôøng vaø quyeàn naêng của ñoàng tieàn laøm tha hoaù löông taâm con ngöôøi. – Neâu roõ thuû phaùp ngheä thuaät maø Ban- daéc vaän duïng ñeå xaây döïng coát truyeän, maø qua ñoù vaán ñeà ñoàng tieàn vaø tình ngöôøi ñöôïc phôi baøy. 3. Lòch söû vaán ñeà 6 Khi tìm hieåu veà Hoânoâreâ Ñôø Ban- daéc, giôùi nghieân cöùu, pheâ bình vaên hoïc ôû Phaùp vaø caùc nöôùc khaùc ñaõ ñöùng ôû nhöõng goùc ñoä rieâng ñeå ñaùnh giaù veà taùc giaû. Coù ngöôøi cho raèng Hoânoâreâ Ñôø Ban- daéc laø moät nhaø vaên thieân taøi, hay Ban- daéc chæ ñôn thuaàn laø nhaø vaên vieát truyeän ñeå traû nôï - ñöùa con hö cuûa giai caáp tö saûn. Nhöng noåi baät hôn vaãn laø caùi teân maø AÊng –ghen nhaän ñònh veà taøi naêng cuûa oâng: ñoù laø Hoânoâreâ Ñôø Ban- daéc, baäc thaày cuûa chuû nghóa hieän thöïc. ÔÛ Phaùp, queâ höông cuûa Ban- daéc, khi oâng môùi vieát baøi töïa cho boä “Taán Troø Ñôøi”, moät soá nhaø pheâ bình ñaày aùc yù vaø caêm gheùt ra maët nhö Xanhtô Bôv - ngöôøi coù uy theá cuûa theá kyû XIX thöøa nhaän: “Moãi nhaø pheâ bình öa saên moät loaøi thuù rieâng, ñeå xoâng vaøo maø baêm vaèm. Vôùi toâi, ñoù laø Ban- daéc”[30,tr.294]. Tôø baùo Fi- ga- roâ töøng caàu nguyeän cho Ban- daéc “caùi ñaàu oùc ñaõ moøn, caùi trí töôûng töôïng ñaõ caïn, caùi buùt phaùp khoâng ra hoàn buùt phaùp cheát ñi cho roài”[30,tr.296]. Caùc nhaø thô danh tieáng ñöông thôøi nhö “La- mac- tin thì ngaïc nhieân,Vi- nhi thì khinh thò, Muyùt- xeâ thì gieãu côït”.[30,tr.3] Noùi chung, khi vöøa xuaát hieän treân vaên ñaøn, caùc taùc phaåm cuûa oâng khoâng ñöôïc ñoùn chaøo. Vì theo caùc nhaø vaên laõng maïn thì vaên cuûa oâng thoâ laäu, dung tuïc. Ñöông thôøi, Ban- daéc chæ nhaän ñöôïc söï ñoàng tình cuûa: Vich- to Huy- goâ, Giooùc- giô- Xaêng, Hen- rich Hainô. Môû ñaàu cho vieäc nghieân cöùu veà Ban- daéc sau khi oâng qua ñôøi ñaõ taùm naêm, nhaø pheâ bình, nhaø trieát hoïc thöïc chöùng Hipoâlít-Ten nghieân cöùu Ban- daéc moät caùch khaùch quan. OÂng ñaõ ñaùnh giaù cao tính saùng taïo cuûa Ban- daéc, nhöng laïi cho raèng: Caùi maø Ban- daéc phaûn aùnh chaân thöïc xaõ hoäi ñoù “thieáu chaát cao quyù thöïc söï, khoâng naém baét nhöõng ñieàu teá nhò”[30,tr.5]. Coøn Guy- 7 xta-vô Laêng- Xoâng trong “Lòch söû vaên hoïc Phaùp” ñaùnh giaù cao söùc saùng taïo maõnh lieät cuûa Ban- daéc “Moät taøi naêng löïc löôõng vaø taàm thöôøng”[30,tr.297]. Nhaø nghieân cöùu cho raèng Ban- daéc ñaõ vaïch ra söï baån thæu, mieâu taû söï thaät, khía caïnh xaáu cuûa xaõ hoäi, vôùi ñeà taøi laø nhöõng aâm möu aùm muoäi, vôùi nhaân vaät chính laø nhöõng keû tham lam, laøm noâ leä cho duïc voïng thaáp heøn. Ngöôïc laïi, caùc nhaø saùng laäp Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laïi cöïc kyø traân troïng nhöõng gì maø Ban– daéc ñaõ coáng hieán. Trong böùc thö noåi tieáng göûi nöõ vaên só Ha-kô-nex, AÊng- ghen noùi oâng ñaõ hoïc taäp ñöôïc ôû Ban- daéc “nhieàu hôn laø trong taát caû caùc saùch cuûa caùc nhaø söû gia, caùc nhaø kinh teá hoïc, caùc nhaø thoáng keâ chuyeân nghieäp thôøi ñoù goäp laïi” [11,tr.3]. Trong boä Tö baûn, Maùc ñaõ vieän daãn nhaân vaät Goáp- xeách vaø taùc phaåm “Noâng daân” cuûa Ban- daéc. Vaø theo Poân- La - pac- gô, Maùc khaâm phuïc Ban- daéc ñeán möùc muoán sau khi hoaøn thaønh coâng trình nghieân cöùu kinh teá khoa hoïc seõ vieát moät taùc phaåm nghieân cöùu veà boä “Taán Troø Ñôøi”. Coøn Gooùc- ki coi “Ban- daéc laø moät ñeà taøi voâ taän vaø treân söùc mình”. Theo Gooùc- ki “chieàu roäng cuûa taàm maét, söï taùo baïo cuûa tö töôûng, tính chích xaùc cuûa ngoân töø vaø nhöõng ñieàu tieân ñoaùn veà töông lai maø trong ñoù coù nhieàu ñieàu ngaøy nay ñaõ ñöôïc xaùc nhaän khieán Ban- daéc trôû thaønh moät trong nhöõng ngöôøi thaày vó ñaïi nhaát cuûa nhaân loaïi”. Gaàn ñaây, söï quan taâm tôùi boä “Taán Troø Ñôøi” ngaøy caøng giuùp chuùng ta hieåu hôn veà con ngöôøi vaø taùc phaåm cuûa Ban- daéc. Ñaàu naêm 1963, Roâ-gieâ Pi-e-roâ, ngöôøi taäp hôïp, saép xeáp vaø chuù thích toång hôïp thö töø môùi xuaát baûn cuûa Ban- daéc cho raèng: “Ban- daéc laø ngöôøi ñöôïc nghieân cöùu nhieàu nhaát”. Nhaân kyû nieäm 100 naêm ngaøy maát cuûa oâng, caùc nhaø baùc hoïc, giaùo sö, vieän só 8 haøn laâm vieát veà cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp cuûa oâng raát nhieàu. Nhöng nhaän xeùt chung Taán Troø Ñôøi laø xem noù nhö moät “huyeàn thoaïi” cuûa vaøng. Pi-e Baùc-beâ-rix trong cuoán: “Ban- daéc vaø neàn daân chuû”, cho raèng “baûn chaát vaø söï vaän ñoäng cuûa caùi xaõ hoäi aáy haõy coøn laø xaõ hoäi cuûa chuùng toâi”[30,tr.304]. Vaø Pi-e A-bra-ham thì traân troïng “caùm ôn Ban- daéc, ngöôøi ñaàu tieân ôû Phaùp ñaõ xaùc ñònh ñöôïc vôùi nhieàu chi tieát cöïc kyø chính xaùc, vôùi söï minh maãn cöïc kyø saéc saûo, caên beänh chuùng ta vaãn ñang ñau bôûi vì boä maùy xaõ hoäi, ñaëc bieät laø boä maùy tieàn taøi khoâng heà thay ñoåi ôû Phaùp töø thôøi kì Ban- daéc ñeán ngaøy nay”[30,tr.304]. Rieâng ôû Vieät Nam, tieåu thuyeát Ban-daéc khoâng coøn xa laï ñoái vôùi ñoäc giaû Vieät Nam. Ngay töø nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kæ XIX, qua baûn dòch cuoán “Mieáng Da Löøa” cuûa Nguyeãn Vaên Vónh naêm 1917, noù ñaõ ñöôïc nhieàu theá heä nhaø vaên quan taâm tìm ñoïc vaø yeâu quí taøi saûn voâ giaù naøy. Minh chöùng cho ñieàu ñoù laø vieäc xuaát hieän ôû Vieät Nam boä saùch Taán Troø Ñôøi ñoà soä cuûa Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc. Noù goàm 16 taäp hôn 7000 trang saùch khoå 14,5x22cm ñöôïc in taïi nhaø xuaát baûn theá giôùi. Laàn ñaàu tieân ôû nöôùc ta, Ban- daéc ñöôïc giôùi thieäu ñaày ñuû nhaát qua baûn dòch sang tieáng Vieät. Boä Taán Troø Ñôøi nguyeân baûn tieáng Phaùp goàm 10540 trang, trong ñoù 4838 trang( 29 taùc phaåm ) ñöôïc dòch nguyeân vaên sang tieáng vieät. Ñaây laø moät “ Coâng trình theá kyû”. Bôûi noù ñöôïc thöïc hieän qua nhieàu naêm vaø ñöôïc in noái tieáp trong 3 naêm,1919 ñeán 1921, goàm caùc nhaø nghieân cöùu vaên hoïc Phaùp: Ñaëng Anh Ñaøo, Ñaëng Thò Haïnh, Ñoã Ñöùc Hieåu, Leâ Hoàng Saâm, Phuøng Vaên Töûu. Tieåu thuyeát cuûa Ban- daéc coøn ñöôïc ñöa vaøo chöông trình phoå thoâng taùc phaåm Laõo Goârioâ vôùi 9 ñoaïn trích “Ñaùm tang laõo Goârio”. Vaø ñaùnh giaù veà taùc phaåm cuûa oâng coù raát nhieàu coâng trình nghieân cöùu. 3.1. Nhöõng baøi nghieân cöùu vaø giôùi thieäu treân saùch Ñoã Ñöùc Duïc, ngöôøi ñaõ dòch nhieàu taùc phaåm cuûa Ban- daéc. Trong cuoán “Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc, moät baäc thaày cuûa chuû nghóa hieän thöïc”, oâng ñaõ nhaän xeùt: Ban- daéc ñaõ phaûn aùnh moät ñeà taøi raát quan troïng, ñoù laø tìm ra nguyeân lyù laøm giaøu cuûa nhöõng teân tö saûn, nhöõng con ngöôøi saün saøng ñaïp ñoå chöôùng ngaïi vaät tröôùc maét ñeå chaïy theo ñoàng tieàn”. Ñieàu naøy coøn ñöôïc noùi tôùi trong cuoán “Vaên hoïc Phöông Taây theá kyû XIX”. Caùc taùc giaû Hoaøng Nhaân, Nguyeãn Ngoïc Ban ñaõ chæ ra chuû ñeà chính trong boä Taán Troø ñôøi laø chaân dung thöïc cuûa xaõ hoäi tö baûn. Töø choã tìm hieåu nhöõng nhaân vaät ñieån hình, ñi ñeán phaân tích vai troø cuûa ñoàng tieàn trong cuoäc soáng taâm linh cuûa con ngöôøi ôû ba taùc phaåm (Ôgieâni Graêngñeâ, AÛo moäng tieâu tan, Laõo Goârioâ). Trong “Giaùo trình Vaên hoïc Phöông Taây theá kyû XIX”, taùc giaû Hoaøng Nhaân moät laàn nöõa tìm hieåu buùt phaùp ngheä thuaät xaây döïng truyeän. Ñoù laø ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät ñieån hình haùm lôïi queân tình. Qua ñoù laøm roõ quaù trình laøm giaøu cuûa giai caáp tö saûn sau caùch maïng. Haäu quaû laø haøng loaït taán bi kòch gia ñình xaûy ra bôûi söï löøa doái cuûa con ngöôøi trong tình caûm. Nguyeân nhaân xuaát phaùt töø ñoàng tieàn. Nhö vaäy, vaán ñeà ñoàng tieàn laø sôïi chæ ñoû xuyeân suoát caùc taùc phaåm cuûa Ban- daéc. Boä saùch “Vaên hoïc phöông taây”, trong phaàn vieát veà taùc phaåm Ban-daéc, Ñaëng Anh Ñaøo ñeà caäp tôùi nhaân vaät Ôgieâni vôùi töïa ñeà “Ôgieâni ngoaïi leä vaø ñieån hình ñoä leäch thôøi gian vaø nhòp ñoä keå chuyeän”. Baø cho raèng Ôgieâni laø moät ngoaïi leä kyø khoâi. Coâ laø vò thieân söù coù taâm hoàn cao thöôïng, ñi ngöôïc laïi 10 vôùi quy luaät cuûa xaõ hoäi tö baûn luùc baáy giôø. Coâ khoâng coi troïng ñoàng tieàn. Nhöng cuoái cuoäc ñôøi Ôgieâni laïi laø moät coâ gaùi gioáng cha mình, soáng tính toaùn vaø tích luõy vaøng. Nhö vaäy ñoàng tieàn trong xaõ hoäi tö baûn ít nhieàu cuõng ngaám ngaàm aûnh höôûng tôùi tính caùch cuûa naøng Ôgieâni. Taùc giaû khoâng chæ noùi veà nhaân vaät maø coøn noùi ñeán nhöõng duïc voïng cuûa nhöõng gaõ tö saûn haõnh tieán trong “Vôõ moäng” vaø “Nhöõng ngöôøi noâng daân”. Beân caïnh ñoù, trong cuoán “Ban-daéc vaø cuoäc saên tìm nhaân vaät chính dieän trong Taán Troø Ñôøi’, baø coøn ñi tìm nhaân vaät chính dieän- ñaïi dieän cho caùi thieän, löông taâm vaø nghóa tình cao ñeïp cuûa con ngöôøi. Trong khi ñoù, ôû cuoán “Caùc taùc giaû lôùn cuûa vaên hoïc Phaùp theá kyû XIX”, taùc giaû Thaùi Thu Lan tìm hieåu cuoäc ñôøi vaø theá giôùi ngheä thuaät cuûa Ban- daéc, ñoàng thôøi phaân tích taùc phaåm Ôgieâni Graêngñeâ ñeå thaáy ñöôïc söï suy ñoài ñaïo ñöùc cuûa con ngöôøi do ñoàng tieàn daãn loái. Cuøng moät chuû ñeà tìm hieåu veà söï baêng hoaïi tình caûm con ngöôøi do ñoàng tieàn mang laïi, taùc giaû Huy Baéc trong cuoán “Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc, laõo Goârioâ”, noùi tôùi bi kòch cuûa ngöôøi boá. Nguyeân nhaân do ñoàng tieàn laøm xoùi moøn löông taâm, coù haønh ñoäng boäi baïc cuûa nhöõng ñöùa con gaùi maø laõo ñaõ yeâu thöông heát möïc ngaøy naøo. Cuoán “Caùi kyø aûo trong taùc phaåm Ban- daéc” cuûa Leâ Nguyeân Caån thì cho raèng tieåu thuyeát Ban- daéc theå hieän chuû ñeà ñoàng tieàn vaïn naêng . Ngoaøi ra trong “Töø ñieån vaên hoïc”, “Sô löôïc vaên hoïc Phaùp theá kyû XIX” cuõng nhaéc ñeán Ban- daéc vôùi cöông vò laø moät nhaø tö töôûng lôùn cuûa vaên hoïc hieän thöïc. 3.2. Nhöõng baøi vieát treân baùo Ñoù laø nhöõng baøi giôùi thieäu veà taùc giaû, taùc phaåm hay coøn baøn veà caáu truùc, quan nieäm ñam meâ, tö töôûng taùc phaåm mang tính hieän thöïc, buùt phaùp 11 ngheä thuaät xaây döïng truyeän … hay nhöõng baøi vieát taûn maïn khaùc vôùi caûm nhaän veà Ban- daéc . Nhöng ôû ñaây, chuùng toâi chæ noùi ñeán nhöõng baøi vieát lieân quan ñeán vaán ñeà ñoàng tieàn. Ñaàu tieân laø taùc giaû Ñoã Ñöùc Duïc.Vôùi ñeà taøi: “Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc vaø chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn”, oâng ñaõ giôùi thieäu phong caùch saùng taùc theo khuynh höôùng chuû nghóa hieän thöïc cuûa Ban- daéc. ÔÛ maët naøo ñoù, Ñoã Ñöùc Duïc ñaõ ñeà caäp tôùi vaán ñeà maø coù theå noùi ñaõ trôû thaønh chuû ñeà trong tieåu thuyeát Ban- daéc. Ñoù laø moái quan heä giöõa tieàn vaø tình vôùi loái traû tieàn ngay, coù tieàn thì coù tình luoân luoân ñi ñoâi vôùi nhau. Bieän phaùp ngheä thuaät ñieån hình hoaù ñaõ theå hieän moät caùch coù hieäu quaû moái quan heä ñoù. Coøn trong baøi vieát: “Tieåu thuyeát hieän thöïc pheâ phaùn phöông taây theá kyû XIX”, taùc giaû baøn luaän veà traøo löu vaên hoïc hieän thöïc pheâ phaùn treân theá giôùi ôû Anh, Nga vaø Phaùp. OÂng cho raèng thaønh töïu lôùn nhaát cuûa tö töôûng hieän thöïc pheâ phaùn Phöông Taây theá kyû XIX laø ôû choã noù ñaõ vaïch traàn nhöõng tieâu cöïc cuûa giôùi quyù toäc vaø tö saûn. Nhaát laø baøi vieát ñaõ neâu leân ñöôïc caùi ñoäng löïc chuû yeáu, duy nhaát chi phoái xaõ hoäi tö saûn khoâng gì khaùc laø ñoàng tieàn. Noù xeù toaïc löông taâm con ngöôøi, laøm bieán töôùng moïi tình caûm cao quyù: tình cha con, vôï choàng, anh em, beø baïn … (Ôgieâni Giaêng Ñeâ, laõo Goârioâ cuûa Ban- daéc, thôøi gian khoå cuûa Ñich-Ken …) hay noù coøn luõng ñoaïn moïi toå chöùc, thieát cheá chính trò, xaõ hoäi. Noù laøm suy thoaùi töø boä maùy nhaø nöôùc, cô quan luaät phaùp cho ñeán toân giaùo, ñaïo ñöùc, hoân nhaân, gia ñình vaø caû giaùo duïc, vaên hoaù, ngheä thuaät, baùo chí, xuaát baûn …v…v. Ban-daéc ñöôïc noùi ñeán nhö moät ñaïi dieän tieâu bieåu cho doøng vaên hoïc hieän thöïc pheâ phaùn Phaùp. 12 Taùc giaû Ñinh Thò Reo “Moät soá quan nieäm veà ñam meâ trong vaên hoïc Phaùp töø thôøi trung coå ñeán Ban- daéc” ñi vaøo tìm hieåu maët traùi cuûa ñam meâ trong moät soá saùng taùc cuûa Ban- daéc ôû giai ñoaïn ñaàu nhöõng naêm 30 theá kyû XIX. Sau khi ñaõ ñieåm qua caùc thôøi kyø Coå - Trung - Caän ñaïi vôùi caùc taùc giaû tieâu bieåu nhö (Ñoát- toâi- eùp -ki, Moâlie v.v…). Baø cho raèng Ban- daéc coù söï keá thöøa khaùc bieät. Caùc nhaân vaät cuûa oâng bò côn loác tham voïng cuûa thôøi ñaïi cuoán huùt vaøo moät cuoäc ñaáu tranh khuûng khieáp nhaát. Chính vì vaäy, ñam meâ nhö moät ñeà taøi chuû ñaïo, moät neùt ñaëc thuø cuûa Ban- daéc maø oâng cho raèng noù coù theå laø söùc maïnh giuùp con ngöôøi laäp neân chieán coâng. Nhöng ñam meâ ñeán cuoàng si thì noù bieán thaønh moät söùc maïnh huûy dieät, phaù huyû cuoäc soáng con ngöôøi, caét ñöùt moïi tình caûm. Moät taùc giaû khaùc cuõng noùi veà chuû nghóa hieän thöïc cuûa Ban- daéc trong “Xung quanh chuû nghóa hieän thöïc cuûa Ban-daéc” laø Leâ Hoàng Saâm. Baøø xaùc ñònh chuû nghóa hieän thöïc cuûa Ban- daéc chæ ñöôïc xaùc nhaän vaøo naêm 1850, 1856, 1857. khi Ban- daùêc ñaõ qua ñôøi, moät soá nhaø vaên ñöùng ñaàu laø Champfleury xaây döïng moät lyù thuyeát hieän thöïc töø hoäi hoaï roài môû sang vaên hoïc. Caùc nhaø nghieân cöùu ôû caùc tröôøng phaùi khaùc nhau ñeàu cho raèng Ban- daéc laø oâng chuû cuûa doøng vaên hoïc hieän thöïc. Ngoaøi ra ôû “Nhöõng maâu thuaãn cuûa Ban- daéc vaø vaán ñeà xaây döïng hình töôïng nhaân vaät chính dieän trong boä Taán Troø Ñôøi”, taùc giaû Ñaëng Anh Ñaøo cho raèng trong saùng taùc cuûa nhaø vaên coù maâu thuaãn khoâng phaûi giöõa hình töôïng vôùi theá giôùi quan hoaëc maâu thuaãn trong noäi boä theá giôùi quan, maâu thuaãn phöông phaùp hieän thöïc chuû nghóa vôùi tö töôûng cuûa nhaø vaên maø laø maâu thuaãn trong noäi boä nhaân vaät. Beân caïnh ñoù, Ban- daéc ñi tìm nhaân vaät chính dieän. OÂng hieåu vaø bieát raèng khoâng phaûi 13 trong xaõ hoäi ñoù, ai cuõng gioáng nhau laø khao khaùt tieàn, maø vaãn coøn nhöõng con ngöôøi saün saøng hi sinh lôïi ích caù nhaân ñeå ñem laïi haïnh phuùc cho ngöôøi khaùc nhö baùc só Biaêngsoâng, Ñavít...Ñoù laø nhöõng taám loøng vaøng ñaùng ñöôïc traân troïng vaø yeâu meán . Vôùi baøi nghieân cöùu “Caáu truùc beân trong bi kòch moâi tröôøng vaø nhaân vaät trong laõo Goârioâ cuûa Ban- daéc”, taùc giaû Ñaøo Duy Hieäp ñaùnh giaù cao oùc saùng taïo cuûa Ban- daéc khi xaây döïng moâi tröôøng maø cuï theå laø quaùn troï baø Voâke, nôi maø caùc nhaân vaät soáng vaø boäc loä tính caùch cuûa mình. Nôi ñoù, duïc voïng laø yeáu toá chi phoái caùc nhaân vaät cuûa Ban- daéc vaø oâng seõ laøm nhieäm vuï vieát veà lòch söû cuûa noù, lòch söû cuûa caùc duïc voïng va chaïm nhau, ñaáu tranh vôùi nhau quyeát lieät, quy luaät cuûa söï khoâng khoan nhöôïng chæ coù keû maïnh laø coù lyù. Nhö vaäy, taùc giaû thaáy roõ caáu truùc noäi thaát beân trong cuûa caên phoøng. Noù taâïp trung nhöõng soá phaän gôïi ra nhöõng bi kòch khoâng löu huyeát. Neáu nhaân vaät trong vaên hoïc laõng maïn choáng laïi thöïc taïi, thì nhöõng nhaân vaät cuûa Ban –daéc luoân choáng laïi soá phaän, ñöông ñaàu vôùi xaõ hoäi ñeå tieán leân laøm laønh vôùi noù hoaëc bò noù nghieàn naùt. Caùc nhaân vaät taäp trung toøan boä trí löïc cuûa mình vaøo moät duïc voïng duy nhaát. Ñoù laø tình yeâu, söï keo kieät, tham voïng ñòa vò, tieàn baïc … Ví nhö ôû laõo Goârioâ, duïc voïng ñoù laø tình phuï töû. OÂng ñöôïc goïi laø “Löïc só cuûa moät tình caûm ñoäc nhaát”. Trong “Nhöõng ñieåm döøng khoâng gian- thôøi gian treân haønh trình tieán thaân cuûa Raêctinhaêc”, Leâ Nguyeân Caån laïi ñaët nghieân cöùu cuûa mình vaøo nhaân vaät Raêctinhaêc. Ñaây laø nhaân vaät taùi xuaát hieän nhieàu nhaát trong Taán troø ñôøi. Anh ta hieän ra 23 laàn trong 23 taùc phaåm khaùc nhau, moãi laàn xuaát hieän nhaân vaät ñeàu coù söï bieán ñoäng. Ñeå coù cuoäc soáng vinh hoa phuù quyù, 14 Raêctinhaéc saün loøng thaùch ñaáu vaø coù theå traû baèng caû maïng soángcuûa mình. Trong khoâng gian - thôøi gian cuï theå, anh ta seõ töï boäc loä tính caùch .Vaø ôû caùc khoâng gian, thôøi gian cuï theå, taùc giaû taïo ra moät ñieåm nuùt giao thoâng maø ôû ñoù nhaân vaät baét buoäc phaûi choïn löïa ñöôøng ñi, khoâng ñöôïc döøng laïi. Caùch thöùc haønh ñoäng maø nhaân vaät thöôøng choïn löïa laø chaáp nhaän daán thaân vaøo hoaøn caûnh, daãn tôùi söï leânh ñeânh chìm noåi cuûa con ñöôøng laäp nghieäp. Toùm laïi, taùc giaû ñaõ coù ñaùnh giaù chung veà caùc ñieåm döøng khoâng gian - thôøi gian. Ñoù laø nôi dieãn ra söï tha hoaù nhaân caùch con ngöôøi, coù nhöõng caâu chuyeän tieàn- tình ñan caøi taïo ra nhòp ñoä bon chen hoái haû khoâng theå cöôõng laïi ñöôïc. Taát caû bò cuoán huùt vaøo ñoàng tieàn, ñoàng thanh xöôùng ca aâm höôûng quen thuoäc “Tieàn”. Raêctinhaéc ñöôïc boá trí xeáp ñaët trong caùc ñieåm döøng khoâng gian - thôøi gian haøm chöùa söï vò kæ. Anh ta chöùng kieán bi kòch cuûa ngöôøi boá, bi kòch cuûa Voâtôranh khoâng phaûi ñeå laøm trieát gia pheâ phaùn maø trôû thaønh moät keû daán thaân nhaäp cuoäc vaøo xaõ hoäi ñoàng tieàn. Nôi ñoù, anh ta bieán thaønh naïn nhaân, hay cuõng coù khi laø ñao phuû. Anh ta ñaõ kí giao keøo vôùi quûy döõ. Ñoã Ñöùc Hieåu vôùi baøi vieát caûm nhaän “ Ban- daéc … Ñoù … Ñaây” ñaõ giôùi thieäu veà boä Taán Troø Ñôøi vaø phong caùch saùng taùc cuûa Ban- daéc, ñoàâng thôøi giôùi thieäu noäi dung tieåu thuyeát vôùi cuoäc soáng hieän thöïc. ÔÛ moãi caâu chuyeän, moïi khuoân maët xaõ hoäi ñeàu xuaát hieän vôùi nhöõng duïc voïng khaùc nhau. Trong “Taûn maïn veà theá giôùi ngheä thuaät cuûa Ban- daéc”, oâng ñaõ giôùi thieäu phöông chaâm saùng taùc, phong caùch tö duy ngheä thuaät, caùc kieåu nhaân vaät. OÂng cuõng tìm hieåu ñoâi neùt veà quan heä tình - tieàn trong nhaân vaät Augustine (Meøo chôi boùng). 15 Leâ Nguyeân Caån vôùi baøi vieát “Caùi kyø aûo trong tieåu thuyeát Ban- daéc” ñeà caäp tôùi ngheä thuaät xaây döïng truyeän – phöông thöùc kyø aûo trong “Mieáng Da Löøa”. Taùc giaû neâu roõ nguyeân nhaân laøm cho nhaân vaät trôû neân tha hoaù, taâm hoàn tình caûm bò baøo moøn khoâng gì khaùc chính laø duïc voïng. Ñoã Ñöùc Duïc, “Vôõ moäng, moät ñænh cao veà tieåu thuyeát hieän thöïc cuûa Ban- daéc”, nghieân cöùu veà ngheä thuaät ñieån hình. OÂng xem “Vôõ Moäng” laø cuoán tieåu thuyeát xaây döïng ñöôïc nhaân vaät ñieån hình toaøn dieän nhaát. Taùc giaû khoâng queân neâu vaán ñeà chuû yeáu cuûa thôøi ñaïi laø “Toân thôø con beâ vaøng”. Ñoàng tieàn vaøng laø ñoäng cô chuû yeáu vaän haønh boä maùy nhaø nöôùc trong xaõ hoäi ñöông thôøi. Noù coøn laø then choát thuùc ñaåy moïi quan heä trong xaõ hoäi tö saûn. Noù ñöôïc theå hieän roõ qua hai nhaân vaät Ña–vít Xeâ–Sa vaø Luyxieâng Saùc– Ñoâng. Ban- daéc ñaõ laáy ñoàng tieàn laøm chuû ñeà trung taâm cho caû pho Taán Troø Ñôøi. Nhöng vôùi phaïm vi laø moät baøi baùo, vì chuû yeáu chæ phaân tích ngheä thuaät ñieån hình, neân ôû vaán ñeà quan heä tieàn vaø tình, taùc giaû chæ döøng laïi ôû möùc ñoä naøo ñoù chöù chöa ñi saâu khai thaùc cuï theå. Leâ Hoàng Saâm trong “Ban- daéc vaø boä Taán Troø Ñôøi” giôùi thieäu veà cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp saùng taùc cuûa oâng. Taùc giaû cho raèng nhöõng traûi nghieäm trong cuoäc ñôøi Ban- daéc laø nhöõng kinh nghieäm soáng quyù baùu, laø chaát lieäu sinh ñoäng vaø xaùc thöïc nhaát ñeå taùc phaåm cuûa oâng trôû neân chaân thöïc vaø loâi cuoán ngöôøi ñoïc hôn bao giôø heát. Nhaân kyû nieäm 200 naêm sinh Hoânoâreâ Ñô Ban-daéc vôùi töïa baøi “Nhöõng Taán Troø Ñôøi vaãn toàn taïi?”, Hoaøng Nhaân xem troïng tính hieän thöïc trong taùc phaåm Ban- daéc. OÂng cho raèng coù theå ruùt ra baøi hoïc ôû thôøi ñaïi ta trong thôøi kyø quaù ñoä töø chuû nghóa tö baûn leân chuû nghóa 16 xaõõ hoäi. ÔÛ nhöõng nöôùc chaäm tieán phaûi traûi qua giai ñoaïn taát yeáu laø söï toàn taïi caùc thaønh phaàn kinh teá tö nhaân. Moät trong nhöõng baøi nghieân cöùu saâu saéc vaø toaøn dieän nhaát veà cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp saùng taùc cuûa Ban- daéc, thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán laø “Chaân dung vaên hoïc” cuûa Stefan Zweig. OÂng ñaõ xem xeùt chuû ñeà ñoàng tieàn trong taùc phaåm cuûa Ban- daéc. OÂng cho raèng giaù trò cuûa noù mang tính tuyeät ñoái vaø ñoàng tieàn ñaõ trôû thaønh huyeát maïch trong cô theå con ngöôøi, trôû thaønh söùc maïnh thuùc ñaåy, chi phoái xaõ hoäi. Coøn trong “Lôøi noùi ñaàu” (Boä Taán Troø Ñôøi do Ban- daéc vieát) do Ñoã Ñöùc Hieåu dòch töø tieáng Phaùp sang tieáng Vieät. Ban- daéc ñaõ giôùi thieäu noäi dung Taán Troø Ñôøi. OÂng neâu quan nieäm saùng taùc, giôùi thieäu caùc kieåu loaïi nhaân vaät vaø moái quan heä trong caùc nhaân vaät. Ñieàu ñaëc bieät laø taùc giaû töï cho mình laø thö kyù coøn xaõ hoäi Phaùp laø söû gia. Ngoaøi ra, vieäc giôùi thieäu nhöõng giai thoaïi veà Ban- daéc, vôùi nhöõng caâu chuyeän “Coâ gaùi Trung Hoa”, “Ban- daéc vaø truyeän keå”, “Vaøi ñieàu theå nghieäm veà dòch Ban- daéc ôû Vieät Nam”…, taát caû ñaõ laøm cho quaù trình nghieân cöùu vaø giôùi thieäu Ban- daéc ôû Vieät Nam theâm phaàn phong phuù hôn. 3.4. Nhöõng chuyeân luaän Ñoã Ñöùc Duïc: “Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc, moät baäc thaày cuûa Chuû Nghóa Hieän Thöïc”- chuyeân luaän nghieân cöùu mang tính khaùi quaùt veà Ban- daéc. Ñaëc bieät laø phong caùch saùng taùc theo khuynh höôùng chuû nghóa hieän thöïc cuûa oâng Leâ Nguyeân Caån trong “Phöông thöùc kì aûo trong tieåu thuyeát Ban- daéc” ñaõ nghieân cöùu veà ngheä thuaät xaây döïng truyeän trong vieäc theå hieän duïc voïng caù nhaân cuûa nhaân vaät trong taán haøi kòch “La comeùdie humaine”. Coøn vôùi chuyeân luaän“Nhaân vaät cuoàng si cuûa tieåu thuyeát Ban- daéc”, taùc giaû Ñan 17 Duy ñi tìm hieåu caùc kieåu cuoàng si, ñam meâ cuûa nhaân vaät trong boä Taán Troø Ñôøi . Nhìn chung coù theå noùi, caùc taùc giaû ñaõ ñöa ra nhieàu caùch nhìn nhaän vaø quan ñieåm veà Ban- daéc vaø caùc taùc phaåm cuûa oâng. Ñieàu ñoù ñaõ mang ñeán cho vöôøn hoa nghieân cöùu vaø giôùi thieäu veà taùc giaû nhieàu maøu saéc vaø höông thôm traùi ngoït. Sau khi khaûo saùt moät soá yù kieán ñaùnh giaù veà tieåu thuyeát Ban- daéc. Chuùng toâi thaáy raèng caùc nhaø nghieân cöùu luùc chuù yù ñeán maët naøy, khi laïi quan taâm ñeán maët kia. Nhưng töïu chung laïi caùc yù kieán xoay quanh nhöõng vaán ñeà chuû yeáu sau : • Haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu thoáng nhaát ôû ñieåm: Ban- daéc laø moät nhaø caùch maïng cuûa tiểu thuyết trong laøng vaên hoïc Phaùp theá kyû XIX. Khi oâng xuaát hieän, tiểu thuyết hiện thực pheâ phaùn môùi thöïc söï ra ñôøi vaø ñaït ñöôïc thaønh töïu röïc rôõ. Vôùi 97 taùc phaåm trong thieân tiểu thuyết ñoà soä “Taán Troø Ñôøi”, so vôùi nhöõng ngöôøi ñi tröôùc, Ban- daéc ñaõ taïo ra con ñöôøng môùi raát ñoäc ñaùo vaø heát söùc taùo baïo cho vaên hoïc hieän thöïc Phaùp noùi rieâng vaø theá giôùi noùi chung. • Noäi dung tiểu thuyết Ban- daéc laø phoøng trieån laõm roäng lôùn nhöõng böùc tranh veà xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Cuï theå laø xaõ ho._.äi Phaùp thôøi kì suy vong cuûa quí toäc vaø söï leân ngoâi cuûa giai caáp tö saûn. Vôùi phöông chaâm “xaõ hoäi Phaùp laø sử gia coøn toâi laø thö kí”, nhaø vaên ñaõ khaéc hoïa chaân dung gần như laø taát caû loại ngöôøi trong xaõ hoäi vôùi ñaày ñuû caùc tính caùch ñaëc tröng. Sau moãi thieân truyeän, nhöõng bi kòch laïi xuaát hieän. Caû một theá heä vôõ moäng rôi vaøo noãi ñau baát haïnh do chính nhöõng duïc voïng cuûa hoï ñem laïi. Ban- daéc khoâng chæ nhìn 18 thaáy nhöõng thoùi hö taät xaáu cuûa nhaân vaät maø coøn bieát tröôùc töông lai cuûa nhöõng ñam meâ cuoàng si danh lôïi vaø tieàn taøi seõ ñi veà ñaâu • Chuùng ta bieát vaán ñeà ñoàng tieàn ñaõ ñöôïc nhaéc ñeán trong kòch cuûa Moâlie nhö “Laõo Haø Tieän” hay dục vọng ñieân cuoàng ñeán möùc laøm cho ngöôøi ta queân caû tình maùu muû ruoät thòt trong vở kịch “HAMLET” của Shakespeare… Giôø vaán ñeà ñoù laïi ñöôïc nhaéc ñeán trong nhöõng saùng taùc cuûa Ban- daéc. Nhö vaäy, phaûi chaêng caùc taùc phaåm cuûa oâng coù söï keá thöøa chuû ñeà saùng taùc cuûa caùc baäc ñaøn anh khaùc? Noùi nhö Ñoã Ñöùc Duïc thì Ban- daéc nhö moät “chieác pheãu lôùn” tieáp thu khoûe laï luøng moïi thaønh töïu vaên hoïc töø coå ñeán kim trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc. Taát caû taïo neân nguoàn caûm höùng cuûa nhaø vaên, toång hoøa trong baäc thaày cuûa neàn vaên hoïc hieän thöïc pheâ phaùn naøy. Nhö vaäy, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ coù moät caùi nhìn bao quaùt veà cuoäc ñôøi, taùc phaåm cuûa Ban- daéc. Ñaëc bieät laø ngheä thuaät, tính hieän thöïc cuûa taùc phaåm, nhöõng nhaän ñònh ñaùnh giaù cuûa hoï ñaõ giôùi thieäu cho ñoäc giaû Vieät Nam hieåu roõ hôn veà nhaø vaên. Nhöng coù leõ ñi chuyeân saâu vaøo vaán ñeà söùc maïnh cuûa ñoàng tieàn ñoái vôùi tình caûm phong phuù cuûa con ngöôøi thì chöa coù moät chuyeân luaän naøo cuï theå roõ raøng. Maø theo toâi ñaây laø moät trong nhöõng vaán ñeà coát loõi xuyeân suoát thieân truyeän maø Ban- daéc muoán theå hieän ôû Taán Troø Ñôøi . 4. Phaïm vi nghieân cöùu Do voán hieåu bieát tieáng Phaùp coù haïn, chuùng toâi nghieân cöùu vaán ñeà naøy qua caùc baûn dòch Tieáng Vieät. Khi tieán haønh ñeà taøi, chuùng toâi chuû yeáu taäp trung vaøo caùc vaán ñeà sau : 19 o Tìm hieåu moái quan heä Tieàn vaø Tình trong tieåu thuyeát Ban-daéc qua moät soá taùc phaåm (Ñaïi taù Sabe, Ôgieâni Graêngñeâ, Laõo Goârioâ, Vôõ moäng, Goáp – xeách, Noâng daân). Qua ñoù, chuùng toâi muoán chöùng minh raèng “Tieàn vaø tình” laø moät ñeà taøi chuû yeáu maø Ban-daéc quan taâm. 5. Phöông phaùp nghieân cöùu * Phöông phaùp phaân tích loaïi hình. * Phöông phaùp tieáp caän heä thoáng. * Phöông phaùp so saùnh ñoái chieáu. 20 6. Caáu truùc cuûa luaän vaên MÔÛ ÑAÀU 1. Lí do choïn ñeà taøi 2. Muïc ñích nghieân cöùu 3. Lòch söû vaán ñeà 4. Phaïm vi nghieân cöùu 5. Phöông phaùp nghieân cöùu 6. Caáu truùc luaän vaên Chöông 1 : Taùc giaû vaø thôøi ñaïi kim tieàn Chöông 2 : Tieàn vaø Tình trong taùc phaåm cuûa Ban-daéc Chöông 3 : Ngheä thuaät phôi baøy söùc taøn phaù cuûa Tieàn KEÁT LUAÄN 21 CHƯƠNG 1: TÁC GIẢ VÀ THỜI ĐẠI KIM TIỀN Chuû nghóa hieän thöïc xuaát hieän ôû Chaâu AÂu vaøo luùc cuoäc ñaáu tranh xaõ hoäi veà cô baûn chuyeån töø ñaáu tranh giöõa giai caáp quí toäc vôùi giai caáp tö saûn sang ñaáu tranh giöõa giai caáp tö saûn vôùi giai caáp voâ saûn. Giai caáp naøy baét ñaàu trôû thaønh moät löïc löôïng chính trò ñoäc laäp vaø chuû yeáu cuûa xaõ hoäi caän ñaïi. Yeâu caàu cuûa vaên hoïc phaûi phaûn aùnh cuoäc ñaáùu tranh giai caáp ñang trôû neân saâu saéc, quyeát lieät chöa töøng thaáy giöõa ba giai caáp lôùn treân ñaây maø “söï xung ñoät vì lôïi ích cuûa hoï laø ñoäng löïc cuûa toaøn boä lòch söû caän ñaïi”. Vôùi nhieäm vuï xaõ hoäi ñoù, cuøng khaû naêng phong phuù maø nhieàu theá kyû phaùt trieån vaên hoïc ñaõ vun ñaép cho noù, theå loïai tieåu thuyeát hieän thöïc thích hôïp hôn caû. Noù veõ leân nhöõng böùc tranh khaùi quaùt veà xaõ hoäi, xaây döïng nhöõng con ngöôøi ñieån hình cuï theå vaø sinh ñoäng. Noù nhaèm vaïch traàn vaø pheâ phaùn nhöõng teä naïn cô baûn cuûa xaõ hoäi quyù toäc vaø nhaát laø cuûa xaõ hoäi tö baûn. Vì vaäy chuû nghóa hieän thöïc ñaõ saûn sinh ra haøng loïat nhöõng tieåu thuyeát gia lôùn nhö : Ñic-Ken, Thac-Kô-Reâ (Anh), Xtaêng-ñan, Floâbe, ñaëc bieät laø Ban- daéc, moät trong caùc ñaïi dieän tieâu bieåu cuûa neàn vaên hoïc Phaùp theá kæ XIX. Cuoäc ñôøi oâng tuy ngaén nguûi nhöng ñaày kieâu haõnh vaø vinh quang. Vò trí haøng ñaàu trong vaên hoïc Phaùp ôû giai ñoïan naøy thuoäc veà oâng, ngöôøi ñaõ taïo neân Taán Troø Ñôøi baát huû, “thieân lòch söû phong tuïc” vaø ñoàng thôøi laø “lòch söû traùi tim con ngöôøi”. OÂng khoâng boû soùt “moät hoøan caûnh naøo, moät göông maët naøo, moät tính caùch naøo cuûa ñaøn oâng hay ñaøn baø, moät ngheà nghieäp naøo, moät giôùi xaõ hoäi naøo” cuûa thôøi ñaïi oâng. 1.1. Thôøi ñaïi 22 Chuùng ta ñaõ ñöôïc nghe phaùt bieåu cuûa Ban- daéc trong lôøi giôùi thieäu “Taán Troø Ñôøi” veà phöông chaâm saùng taùc cuûa mình: “xaõ hoäi Phaùp seõ laø nhaø söû hoïc, coøn toâi chæ laø ngöôøi thö kyù laäp baûng lieät keâ nhöõng thoùi hö vaø ñöùc haïnh, taäp hôïp nhöõng söï kieän, caùc ñam meâ, veõ neân caùc tính caùch, löïa choïn nhöõng bieán coá chính yeáu cuûa xaõ hoäi” [17,tr.17]. Khi phaùt bieåu nhö vaäy, nhaø vaên ñaõ cho thaáy, oâng coù yù thöùc saâu saéc veà nhieäm vuï cuûa mình laø phaûn aùnh hieän thöïc vaø laøm roõ baûn chaát xaõ hoäi ñöông thôøi trong nhöõng saùng taùc cuûa mình. Do ñoù, baát cöù ai muoán hieåu ñöôïc yù nghóa vó ñaïi veà söï nghieäp saùng taùc cuûa Ban- daéc, ñoàng thôøi muoán ñaùnh giaù moät caùch ñuùng ñaén “Thieân lòch söû phong tuïc”- Taán Troø Ñôøi ñoà soä vaø baát huû cuûa oâng, thì nhaát thieát phaûi naém ñöôïc lòch söû xaõ hoäi Phaùp nöûa ñaàu theá kæ XIX. Treân thöïc teá, nhöõng bieán chuyeån lòch söû lôùn lao cuûa thôøi ñaïi Ban- daéc ñaõ taùc ñoäng saâu saéc tôùi tö töôûng saùng taùc cuûa oâng. Nhöõng söï kieän chính trò aáy ñaõ laøm cho taùc phaåm cuûa oâng trôû thaønh taám göông phaûn chieáu chaân thöïc caû moät thôøi ñaïi lòch söû nöôùc Phaùp. Hoânoâreâ Ñôø Ban- daéc sinh naêm 1799 vaø maát naêm 1850. Cuoäc ñôøi cuûa oâng ñaõ truøm kín suoát nöûa ñaàu theá kæ XIX. Ñaây laø thôøi kì ñaáu tranh chính trò, xaõ hoäi quyeát lieät ôû Phaùp vaø caû ôû Chaâu AÂu. Heä quaû tröïc tieáp cuûa cuoäc ñaïi caùch maïng tö saûn naêm 1789 -1794 laø ñöa giai caáp tö saûn leân naém chính quyeàn. Ban- daéc ra ñôøi chöùng kieán luùc Napoâleâoâng giaønh ñöôïc nhöõng chieán thaéng oanh lieät treân chieán tröôøng Chaâu AÂu ñeå böôùc leân ñòa vò thoáng trò vaø caû khi ñeá cheá Napoâleâoâng bò suïp ñoå. Sau ñoù, doøng hoï Buoác Boâng theo goùt boïn phong kieán Chaâu AÂu trôû veà nöôùc thieát laäp neàn Truøng Höng (1815 - 1830) phaûn ñoäng, khieán cho nhaân daân Phaùp phaûi soáng trong nhuïc nhaõ. Thôøi 23 kì Truøng Höng heøn keùm ñaõ xoùa boû moïi thaønh quaû caùch maïng (1789 - 1794). Thôøi kì naøy ñaõ taïo ra taâm traïng baát maõn,“Vôõ Moäng” cuûa caû moät theá heä thanh nieân Phaùp cuõng nhö moái caêm phaãn chung cuûa nhaân daân Phaùp. Tình hình aáy ñaõ ñi vaøo nhieàu taùc phaåm vaên hoïc ñöông thôøi. Cuoäc giao tranh quyeát lieät giöõa giai caáp tö saûn Phaùp vaø giai caáp quyù toäc (nhôø phong kieán nöôùc ngoøai maø ñöôïc phuïc hoài) keát thuùc baèng thaéng lôïi cuûa giai caáp tö saûn, ñöôïc Ban- daéc phaûn aùnh ñaày ñuû, soáng ñoäng trong “Taán Troø Ñôøi”. Nhöng söï thöïc laø töø naêm 1830 - 1848 môùi chæ boä phaän giaøu coù cuûa giai caáp tö saûn leân naém chính quyeàn. Noù thieát laäp neàn quaân chuû thaùng baûy ñöùng ñaàu laø Lu-I Philip, “OÂng vua cuûa boïn con buoân”. Tay chuû ngaân haøng Laphit ñaõ hoâ vang khaåu hieäu “Haõy laøm giaøu” vaø tuyeân boá ñaây laø “Trieàu ñaïi cuûa caùc nhaø ngaân haøng”. Chính vì vaäy, Ban- daéc ñaõ mæa mai khi oâng noùi: Chính ngay Lu–I Philip cuõng thöøa nhaän beân treân baûn hieán chöông cuûa oâng ta coøn coù “ñoàng tieàn thaàn thaùnh, toân kính, kieân coá, khaû aùi, duyeân daùng, xinh ñeïp, cao quyù, treû trung, ñoàng moät traêm xu vaïn naêng”[30,tr,316]. Giai caáp tö saûn sau khi leân naém chính quyeàn thì quay löng laïi phaûn boäi nhaân daân lao ñoäng. Chuùng thaúng tay ñaøn aùp giai caáp coâng nhaân khoâng thöông tieác. Tröôùc haønh ñoäng traéng trôïn ñoù, nhaân daân ñaõ ñöùng leân ñaáu tranh baûo veä quyeàn lôïi cuûa mình. Vì vaäy coù phong traøo ñaáu tranh giöõa giai caáp tö saûn vaø giai caáp voâ saûn. Giai caáp coâng nhaân Phaùp ñaõ lôùn leân trong khoûang nhöõng naêm 30 cuûa theá kæ XIX. Ñaây laø nhöõng naêm coâng cuoäc coâng nghieäp hoùa tö baûn chuû nghóa ôû Phaùp thuùc ñaåy neàn kinh teá phaùt trieån maïnh. Boä maët nöôùc Phaùp ñang coù nhöõng chuyeån bieán lôùn. Ñoù laø xaõ hoäi chòu söï chi phoái cuûa moät boä phaän tö saûn maø Maùc goïi laø “Boïn quyù toäc taøi chính”. Töùc 24 boïn chuû ngaân haøng, boïn con buoân, chuû moû, chuû ñaát, ñaàu cô cho vay naëng laõi, ñuû caùc haïng ngöôøi. Noù ñaõ hieän leân trong bao thieân tieåu thuyeát cuûa Ban- daéc, nhö Goáp-Xeách hay Rigu, Graêngñeâ….Giôø ñaây, ñoàng tieàn böôùc leân ngai vaøng vaø phaùt huy heát quyeàn uy cuûa mình. Noù laøm cho boïn quyù toäc thaát theá kieät queä coøn tö saûn thì giaøu suï, coâng nhaân thì phuï thuoäc, ñoùi khoå. Ñoàng tieàn leân ngoâi taïo ra xung quanh noù moät ñaïo quaân huøng haäu trung thaønh. Moät ñaïo quaân tín duïng hoái ñoùai laøm cho xaõ hoäi thay ñoåi. Ñoù laø söï caïnh tranh raùo rieát giöõa caùc nhaø tö baûn. Ñieàu naøy, phaàn naøo ñoù ñaõ ñöa neàn kinh teá xaõ hoäi ñi leân, nhöng noù laïi naûy sinh nhöõng teä naïn xaõ hoäi laøm suy ñoài ñaïo ñöùc nhaân caùch con ngöôøi . Ñeå tieán tôùi chuû nghóa hieän thöïc, Ban- daéc khoâng chæ chòu söï taùc ñoäng maïnh meõ bôûi tình hình chính trò xaõ hoäi maø coøn aûnh höôûng nhieàu töø thaønh töïu khoa hoïc xaõ hoäi. Giai ñoïan naøy coù nhieàu phaùt hieän veà cô hoïc, hoùa hoïc, sinh ñoäng vaät hoïc. Vôùi söï phaùt trieån aáy, xaõ hoäi ñaët ra cho vaên hoïc nhöõng vaán ñeà môùi nhö lyù giaûi moái quan heä giöõa caùc hieän traïng sinh lyù vaø taâm lyù. AÙp duïng phöông phaùp khoa hoïc vaøo saùng taùc vaên hoïc, Ban- daéc quan taâm tôùi nhieàu hoïc thuyeát vaø oâng ñaõ tieáp thu moät soá quan ñieåm cuûa Xanhximoâng vaø aûnh höôûng loái trieát hoïc duy taân coå ñieån Ñöùc cuûa Victo Coâranh, thaàn bí hoïc cuûa Xanh Martanh vaø Xuôñenorg. Beân caïnh ñoù, cuoäc ñaáu tranh vaên hoïc vaø ngheä thuaät cuõng khoâng keùm phaàn quyeát lieät vaø phöùc taïp. Luùc naøy, ñaáu tranh vaên hoïc gaén chaët vôùi ñaáu tranh chính trò. Tröôùc sau caùch maïng 1830, Ban- daéc nhaän roõ raèng “Söï khaùc nhau veà tö töôûng chính trò gaén vôùi söï khaùc nhau veà tö töôûng vaên hoïc” [9,tr.2]. Töø cuoái theá kæ XVIII ñeán ñaàu theá kæ XIX, söï ñaáu tranh cuûa caùc doøng 25 vaên hoïc cuõng gay gaét hôn. Trong cuoäc ñaáu tranh choáng chuû nghóa coå ñieån môùi, caùc nhaø vaên laõng maïn chuû nghóa tieán boä, moät soá chuû töôùng cuûa chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn ñang trong thôøi kì phoâi thai ñeàu coù chung moái baát maõn vôùi keát quaû cuoäc caùch maïng 1830. Vôùi söï thaát theá cuûa giai caáp quí toäc vaø söï leân ngoâi cuûa giai caáp tö saûn, maâu thuaãn cuûa xaõ hoäi tö saûn ngaøy caøng gay gaét. Vaên hoïc chuû nghóa hieän thöïc baét ñaàu lôùn daàn vaø cuoäc chieán cuûa vaên hoïc cuõng xaûy ra. Nhöng luùc naøy, phaàn lôùn cuoäc ñaáu tranh vaên hoïc chuyeån thaønh ñaáu tranh giöõa chuû nghóa laõng maïn vaø chuû nghóa hieän thöïc. Trong ñieàu kieän xaõ hoäi môùi, chuû nghóa laõng maïn quay löng laïi vôùi thöïc taïi xaõ hoäi tö saûn. Noù ngaøy caøng toû roõ khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu xaõ hoäi. Chính vì vaäy phaûi coù moät doøng vaên hoïc khaùc thay theá. Vaên hoïc hieän thöïc pheâ phaùn theå hieän roõ khaû naêng ñaùp öùng nguyeän voïng cuûa xaõ hoäi. Ñaây cuõng laø quy luaät taát yeáu cuûa söï vaän haønh, trong quaù trình ñaáu tranh caùi naøo maïnh seõ thaéng theá vaø toàn taïi. Trong cuoäc ñaáu tranh naøy, chuû nghóa hieän thöïc ñaõ leân ngoâi chieám vò theá. Noù baùm saùt thöïc teá vaø vaïch traàn boä maët cuûa nhöõng gaõ tö saûn haõnh tieán toân thôø chuû nghóa “Con beâ vaøng”. Vaø ñaây laø giai ñoïan ñaõ xuaát hieän moät caây buùt xuaát saéc, sau naøy trôû thaønh“baäc thaày cuûa chuû nghóa hieän thöïc” khoâng ai khaùc ñoù laø Ban- daéc. OÂng ñaõ chieám lónh vaên ñaøn vôùi caû pho Taán Troø Ñôøi uy nghi, loäng laãy vaø ñoà soä. Nhö vaäy, Ban- daéc ñaõ sinh ra vaø lôùn leân trong thôøi ñaïi chuû nghóa laõng maïn ñang thaéng theá. Baûn thaân oâng buoåi ñaàu cuõng ñöùng trong haøng nguõ aáy vaø sau naøy khi nhìn laïi oâng khoâng ngaàn ngaïi goïi thaúng ñoù laø thöù “vaên chöông con lôïn” ??... Tuy nhieân treân thöïc teá, chuùng ta nhaän thaáy saùng taùc cuûa oâng coøn chòu aûnh höôûng cuûa chuû nghóa laõng maïn nhö “Nhöõng ngöôøi 26 Suaêng (1829), Mieáng da löøa (1830-1831)”. Nhö vaäy chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn ñaõ hình thaønh trong cuoäc ñaáu tranh choáng chuû nghóa laõng maïn. Noù keá thöøa tröïc tieáp nhöõng thaønh töïu cuûa chuû nghóa laõng maïn. Trong söï nghieäp saùng taùc cuûa Ban- daéc, Taán Troø Ñôøi ñöôïc xem laø moät trong nhöõng coâng trình tieâu bieåu, toång hoøa cuûa nhieàu phöông phaùp vaø phong caùch. 1.2. Taùc giaû AÊng-ghen cho raèng: “Thaéng lôïi vó ñaïi nhaát cuûa chuû nghóa hieän thöïc vaø laø moät trong nhöõng neùt vó ñaïi nhaát cuûa oâng giaø Ban- daéc chính laø söï trung thaønh vôùi ñôøi soáng. Noù giuùp Ban- daéc coù caùi nhìn saâu saéc, tinh teá veà baûn chaát cuoäc soáng, xaõ hoäi ñoù vôùi nhöõng quan heä xaõ hoäi hieän thöïc, pheâ phaùn nhöõng gì ñaùng chuù yù vaø khaúng ñònh nhöõng gì ñaùng khaúng ñònh”[59]. Ban- daéc sinh ngaøy 20 thaùng 5 naêm 1799 taïi tænh Tua thuoäc vuøng Touraine noåi tieáng giaøu ñeïp ôû giöõa nöôùc Phaùp. Nôi naøy saûn sinh ra vaên haøo Rabôle maø oâng raát haõnh dieän vaø xem ñoù nhö laø moät taám göông ñeå mình hoïc taäp. Cha oâng laø Bernard Francois Balssa. Ñaây laø moät ngöôøi noâng daân thaønh ñaït sau caùch maïng tö saûn. OÂng ñaõ ñoåi hoï Balssa thaønh Ban- daéc vaø coù luùc theâm chöõ Ñô Ban- daéc. Luùc coøn treû, Ban- daéc khoâng nhaän caùi tieåu töø “De” quyù phaùi cuûa taàng lôùp quyù toäc. Nhöng khi ñaõ khaù noåi tieáng, khoâng hieåu sao oâng cuõng kí teân laø “Hoânoâreâ Ñôø Ban- daéc ”. Meï Ban- daéc , xuaát thaân trong gia ñình thöông nhaân, treû hôn choàng raát nhieàu (naêm 1797 khi keát hoân baø chæ 18 tuoåi, coøn khi ñoù Bernard troøn 50 ). Hoï coù boán con, sau Hoânoâreâ laø hai con gaùi, moät con trai . Ngöôøi ta cho raèng ñoù laø con ngoïai tình cuûa baø meï vôùi moät nhaø quí toäc. Do vaäy baø ñoái xöû laïnh nhaït vôùi hai con lôùn, chieàu chuoäng hai con nhoû, nhaát laø caäu beù Henri. Söï thieân vò aáy ñaõ khieán caäu con Hoânoâreâ chòu 27 nhieàu thieät thoøi vaø sau naøy Ban- daéc ñaõ nhieàu laàn than phieàn chua xoùt veà ñieàu ñoù. Töø 8 ñeán 14 tuoåi, Hoânoâreâ hoïc taïi tröôøng doøng Vendoâme. Ban - daéc khoâng gioáng Xtaêng- ñan gioûi toaùn hay Vích-To Huy- Goâ laø caäu beù traùc vieät, coù thi taøi töø tuoåi 15, 16 maø chæ laø moät caäu hoïc sinh bình thöôøng ham ñoïc saùch. Do ñoù, oâng tích luõy ñöôïc nhieàu kieán thöùc. Voán hieåu bieát cuûa oâng trôû neân phong phuù vaø ña daïng phuïc vu ïïcho ngoøi buùt cuûa mình. Möôøi laêm tuoåi, oâng theo gia ñình chuyeån leân Paris. Ñeán naêm 1816, heát baäc trung hoïc vaøo ngaønh luaät theo yù gia ñình. Hoïc xong tröôøng luaät naêm 1819, vì yeâu vaên chöông neân oâng quyeát ñònh töø boû ngheà mang tính thôøi thöôïng “haùi ra tieàn” ñeå theo ñuoåi söï nghieäp saùng taùc. OÂng ñaõ khoâng ñöôïc söï uûng hoä cuûa gia ñình maø coøn bò tröøng phaït baèng caùch caét vieän trôï. Khôûi ñaàu cho söï nghieäp cuûa mình, oâng ñaõ thueâ moät gaùc xeùp ñeå mieät maøi lao ñoäng. Neáu ai ñaõ ñoïc “Mieáng da löøa”, hình dung ra choã ôû cuûa Raphael thì coù theå möôøng töôïng ñöôïc caùi theá giôùi cuûa söï lao ñoäng vaø yeân laëng cuûa nhaø vaên. Ñieàu gì ñaõ khieán Ban- daéc vöôït qua taát caû ñeå lao ñoäng mieät maøi 24 giôø khoâng ngöøng nghæ, phaûi chaêng ñoù laø nieàm laïc quan, loøng say meâ khieán cho oâng coù nghò löïc vöôn tôùi taàm cao vaên hoïc. Nieàm laïc quan aáy ñaõ bò thöû thaùch. Naêm 1820, vôû bi kòch Cromwell ñöôïc gia ñình nhôø vieän só Haøn Laâm Anelrieux ñaùnh giaù. Theo lôøi coâ em Laure, söï phaùn quyeát cuûa hoäi ñoàng giaùm khaûo thaät naëng neà vaø thaát voïng. Anelrieux khuyeân: “Taùc giaû caàn laøm baát cöù vieäc gì, ngoøai vaên hoïc” [29,tr.1]. Nhöng vôùi tình yeâu maõnh lieät daønh cho con ñöôøng mình ñaõ choïn, oâng ñaõ khoâng chaáp nhaän söï thaát baïi. Theo lôøi Laure: “Anh baûo bi kòch khoâng hôïp vôùi anh, coù theá thoâi vaø anh laïi 28 caàm buùt”[29,tr.2]. Töø 1822 ñeán 1825, Ban- daéc tieáp tuïc vieát truyeän, vôùi caùc teân khaùc nhau. Nhöõng saùng taùc mang tính taäp döôït naøy khoâng laøm cho Ban- daéc noåi tieáng vaø cuõng khoâng giuùp oâng kieám soáng. Tröôùc tình hình ñoù, oâng chuyeån sang kinh doanh cuõng khoâng laáy laøm thaønh coâng. Töø 1825 ñeán cuoái 1828, oâng chuyeån sang ngheà khaùc nhö laø xuaát baûn saùch, môû nhaø in ñuùc chöõ song cuoái cuøng bò phaù saûn vaø mang nôï choàng chaát. Ban- daéc ñaõ bieän hoä cho mình: “khi ngaøy ñeâm toâi phaûi doàn taøi naêng vaø coâng söùc ñeå vieát ñeå caáu töù, theå hieän, mieâu taû, hoài töôûng. Khi toâi phaûi löôùt treân chieán tröôøng saùng taïo vôùi ñoâi caùnh thöôøng mang thöông tích, laøm sao toâi coøn ñöùng ñöôïc treân maûnh ñaát cuûa nhöõng thöïc theå vaät chaát” (Thö göûi Hanska)[29,tr.3]. Nhöng treân thöïc teá, oâng khoâng maát maø coøn ñöôïc moät voán soáng giaøu coù. Taát caû nhöõng gì traûi nghieäm ñaõ trôû thaønh moät kho tö lieäu phong phuù maø oâng seõ vaän duïng trong nhöõng saùng taùc cuûa mình. Taùc phaåm ñaàu tay cuûa oâng thaát baïi. Song voán laø ngöôøi khoâng chòu ñaàu haøng thöû thaùch, taùc phaåm thöù hai “Nhöõng ngöôøi Suaêng” – 3 / 1829 ñaõ giaønh ñöôïc söï meán moä cuûa ngöôøi ñoïc. Ñaây laø cuoán tieåu thuyeát ñaàu tieân ñöôïc kyù teân thaät. Taùc phaåm mieâu taû nhöõng bieán coá ôû Bretagne naêm 1799. Cuoäc noåi loïan naøy cuûa ngöôøi baûo hoøang choáng laïi caùch maïng vaø söï chieán thaéng cuûa caùc löïc löôïng coäng hoøa. Beân trong theå loaïi lòch söû thònh haønh luùc ñoù, Ban- daéc choïn moät quaù khöù raát gaàn. Moät soá nhaân vaät haún coøn soáng, nhöng caùc söï kieän ñaõ luøi vaøo dó vaõng, song noù coøn ñeå laïi daáu veát trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Pho söû thi veà nöôùc Phaùp nöûa ñaàu theá kyû XIX – hôn möôøi naêm sau ñöôïc ñaët teân laø (La Comeùdie Humaine -Taán Troø Ñôøi) ñaõ coù cuoán thöù nhaát. Cuoái naêm 1829, cuoán sinh lí hoân nhaân ñöôïc xuaát baûn. Ñaàu naêm 1830, nhöõng caûnh ñôøi 29 tö goàm saùu truyeän vöøa, noù ñaõ ñöôïc baùo chí noùi ñeán raát nhieàu.Vôùi söï thaønh coâng ban ñaàu naøy, Ban- daéc ñaõ ñöôïc caùc phoøng khaùch thôøi thöôïng tieáp ñoùn noàng haäu. Naêm 1835, taïi Vienne, Ban- daéc ñöôïc Metternich tieáp. Caùc naêm 1835, 1837, 1838, taïi Italia moïi phoøng khaùch ôû Turin, Venise, Geùnes, Florence, ñaêc bieät ôû Milan ñeàu ngheânh ñoùn oâng. Töø 1829 ñeán 1847, oâng ñaõ vieát hôn 90 taùc phaåm, gaàn hoøan thaønh boä Taán Troø Ñôøi cuøng vôùi moät soá vôû kòch vaø nhieàu baøi vieát pheâ bình, nghò luaän. Nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaõ ñaët vaán ñeà nghi ngôø boä Taán Troø Ñôøi khoâng theå laø coâng trình saùng taùc cuûa moät nhaø vaên maø laïi ñoïc vaø vieát ñöôïc nhieàu nhö vaäy. Nhieàu ngöôøi neâu leân söï thuùc baùch cuûa tieàn nong, nhöõng taùc phaåm chöa vieát ñaõ baùn cho nhaø xuaát baûn – chuû nôï, ba boán cuoán tieåu thuyeát cuøng phaûi hoaøn thaønh song song, cuõng khoâng ít daãn chöùng veà cuoäc soáng xa hoa thôøi thöôïng cuûa Ban- daéc . Taát nhieân chuùng ta khoâng theå giaûi thích söï hình thaønh Taán Troø Ñôøi baèng nhöõng moùn nôï hay söï tieâu hoang, maø phaûi tìm ôû yù chí vaø söï lao ñoäng mieät maøi cuûa vaên haøo. Nhieàu nhaø vieát söû cuõng noùi ñeán nhöõng ngaøy laøm vieäc möôøi saùu giôø, nhöõng coác caø pheâ ñaëc cuûa Ban- daéc . Baûn thaân oâng thaáy mình “mang caû xaõ hoäi trong ñaàu”. Nhöõng nhòp ñieäu lao ñoäng caêng thaúng keùo daøi, oâng töøng noùi: “toâi muoán coù hai boä oùc vaø vieát baèng hai tay”[29,tr.3]. Ñieàu naøy ñaõ phaù huûy söùc löïc cöôøng traùng cuûa Ban- daéc. Cuoái naêm 1843, oâng bò vieâm maøng naõo maõn tính, töø naêm 1848 beänh tim baét ñaàu naëng. Nhaø vaên caûm thaáy chua chaùt khi thaáy mình chöa ñaït ñænh vinh quang. Neân oâng ñaõ vieát thö cho em gaùi teân laø Laure vaøo naêm 1849: “Em haõy nghó raèng chaúng coù ngöôøi naøo trong gia ñình 30 ta laøm neân”[29,tr.3]. Lôøi taâm söï thaät buoàn! Trong khi ñoù, nhöõng caây buùt khoâng coù thieän caûm vôùi oâng laïi thöøa nhaän Ban- daéc ñaõ vöôït leân baát chaáp giôùi pheâ bình”[29,tr.4]. OÂng ñang thaát voïng thì nhaän ñöôïc laù thö cuûa ngöôøi phuï nöõ Balan kí teân “ngöôøi ñaøn baø phöông xa” vaøo naêm 1832. Noù laø khôûi ñaàu moät quan heä yeâu ñöông xa xoâi caùch trôû. Naêm 1833, Ban- daéc ñaõ hai laàn sang Thuïy Só ñeå gaëp baø Hanska. Naêm 1835, hai ngöôøi gaëp nhau ôû nöôùc AÙo. Sau baûy naêm khoâng gaëp laïi, thaùng 1/ 1842, Ban- daéc nhaän thö baùo choàng baø qua ñôøi. Luùc naøy, yù ñònh hoân nhaân ñaõ naûy sinh trong oâng. Sau nhieàu do döï, thaùng 7/1843, baø Hanska thuaän ñeå Ban- daéc ñeán Saint – Peùtersbourg maáy thaùng. Thaùng 5/1845 roài trong caùc naêm 1846, 1847, nhaø vaên thöïc hieän nhöõng cuoäc du haønh daøi ôû Chaâu AÂu cuøng vôùi baø Hanska vaø con gaùi baø vaø vò hoân phu cuûa coâ ta. Caùc chuyeán ñi chieám nhieàu thôøi gian, tuoåi taùc, beänh taät khieán nhòp ñoä saùng taùc chaäm laïi. Hoân nhaân nhieàu laàn bò trì hoaõn bôûi nhieàu lí do, nhöng cuoái cuøng Ban- daéc cuõng laáy ñöôïc ngöôøi mình yeâu. Ngaøy 14/4/1850, oâng cuøng vôï leân ñöôøng veà Paris, thaùng naêm tôùi nôi, vaø ñeâm 18/8, oâng qua ñôøi. Luùc aáy oâng môùi ñöôïc 51 tuoåi- maát vì laøm vieäc quaù söùc. Moät ngoâi sao treân baàu trôøi vaên hoïc chôït taét ñeå laïi trong loøng ngöôøi thaân, baïn beø vaø ñoäc giaû bao nieàm nuoái tieác. Ban- daéc ra ñi ñeå laïi moät söï nghieäp vó ñaïi vaø ñaõ noùi leân raèng “Vaán ñeà cuoäc soáng chaúng phaûi laø ôû thôøi gian daøi hay ngaén cuûa noù maø laø ôû chaát löôïng, ôû tính ña daïng, ôû soá löôïng nhöõng caûm xuùc cuûa noù”. Tieåu thuyeát gia Ban- daéc ñaõ phaàn naøo thöïc hieän ñöôïc ñuùng lôøi phaùt bieåu cuûa mình: “Neáu nhö Napoâleâoâng ñaõ chinh phuïc Chaâu AÂu baèng thanh kieám cuûa mình thì toâi, toâi seõ chinh phuïc Chaâu AÂu baèng 31 ngoøi buùt cuûa mình”. Quûa ñuùng nhö vaäy, Ban- daéc ñaõ thöïc hieän ñöôïc giaác mô maø oâng aáp uû. Vôùi söï nghieäp saùng taùc vó ñaïi, cuoäc ñôøi lao ñoäng beàn bæ, oâng ñaõ goùp söùc cho ñôøi nhöõng höông thôm traùi ngoït vaø ñöa chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn ñeán thôøi ñaïi hoøang kim. Trong suoát hai möôi naêm töø 1828-1848, Ban- daéc ñaõ laøm vieäc khoâng meät moûi. OÂng ñaõ ñeå laïi cho nhaân loïai aùng vaên xuoâi baát huû, moät pho söû thi hoaønh traùng mang trong mình nhieäm vuï cuûa thôøi ñaïi. Ñoù laø phaûn aùnh baûn chaát xaáu xa cuûa taát caû caùc giai caáp, taàng lôùp xaõ hoäi Phaùp ñöông thôøi. Ngoaøi ra töø tröôùc tuoåi hai möôi, moät soá tieåu luaän vaø ghi cheùp cuûa Ban- daéc coøn cho thaáy moät khaùt khao hieåu bieát raát maïnh meõ ñoái vôùi trieát hoïc vaø khoa hoïc. Baûn thaân taùc giaû ñaõ töøng muoán trôû thaønh nhaø trieát gia, tröôùc khi coù duyeân ngaàm vôùi vaên hoïc laøm tieåu thuyeát gia. Theo Pierre Georges Castex thì boä tieåu thuyeát cuûa nhaø vaên mang daáu aán moái kì voïng “bao quaùt heát thaûy, cheá ngöï heát thaûy, lí giaûi heát thaûy” moïi lónh vöïc xaõ hoäi. Naêm 1830, nhöõng caûnh ñôøi tö goàm saùu truyeän vöøa ra ñôøi. Noù trôû thaønh cô sôû cho pho Taán Troø Ñôøi. Naêm 1833, oâng ñaõ xuaát baûn treân hai möôi tieåu thuyeát, truyeän vöøa, truyeän ngaén. Ban – Daêc coù yù ñònh taäp hôïp caùc taùc phaåm taûn maïn vaøo moät toång theå roäng lôùn. Nhö vaäy boä tieåu thuyeát ñaõ hình thaønh roõ neùt ôû Ban- daéc . OÂng phaùc hoïa taát caû caùc yù töôûng aáy thaønh moät daøn yù toång theå roõ raøng. Khaûo luaän phong tuïc theá kyû XIX ñöôïc chia ra nhöõng caûnh ñôøi Paris. Noù laø neàn moùng ñaàu tieân cuûa boä tieåu thuyeát. Naêm 1834, ta ñaõ thaáy moät ñeà cöông raønh maïch maø nhaø vaên khi soïan thaûo ñaõ yù thöùc ñöôïc tính thoáng nhaát cuûa coâng trình mình ñang thöïc hieän. Noù bao goàm ba boä phaän lôùn. Trong ñoù, oâng döï ñònh khaûo luaän phong tuïc seõ 32 trình baøy caùc hieän töôïng xaõ hoäi:“khoâng boû soùt moät hoaøn caûnh naøo, moät göông maët naøo, moät tính caùch naøo..”[17,tr.3]. Noùi chung nhöõng hieän töôïng trong xaõ hoäi Phaùp luùc baáy giôø muoân maøu, muoân veû. Taát caû ñöôïc theå hieän roõ qua caùc caûnh ñôøi trong taùc phaåm keát luaän phong tuïc cuûa oâng. Treân cô sôû khaûo luaän trieát hoïc, noù lí giaûi nguyeân nhaân vaø cuoái cuøng khaûo luaän phaân tích ñeà xuaát nguyeân lí. Caáu truùc toång quaùt ñaõ ñöôïc taïo döïng, nhöng tieâu ñeà cuûa caáu truùc ñoù coøn chöa coù. Noù cuõng laïi laø moät vaán ñeà maø Ban- daéc caàn phaûi nghieân cöùu, choïn löïa. Ban ñaàu oâng ñònh laáy teân laø khaûo luaän xaõ hoäi nhöng sau ñoù, cuoái 1840, caùi teân saâu saéc chính xaùc nhaát ñöôïc ra ñôøi “Taán Troø Ñôøi”. Noù ñöôïc quyeát ñònh, bieåu loä roõ yù ñònh theå hieän troïn veïn moät thöïc teá ñang hoïat ñoäng, ñang dieãn tieán. Kieät taùc haøi kòch thaàn thaùnh haún coù gôïi yù cho Ban- daéc . Naêm 1835, môû ñaàu truyeän coâ gaùi maét vaøng oâng vieát raèng “ñòa nguïc Paris moät ngaøy kia coù leõ seõ coù Dante cuûa noù”. Nhöng töø 1834, oâng ñaõ nhaéc tôùi Shakespeare ôû baøi giôùi thieäu khaûo luaän trieát hoïc, phaùt bieåu tham voïng trình baøy vôùi ngöôøi ñöông thôøi taám göông soi theá gian. Ngöôøi ta baûo raèng xöa kia, trong caùc vôû kòch cuûa Shakespeare, oâng töøng töï ñeà ra moät muïc ñích töông töï. Vaø gaàn guõi hôn, tröïc tieáp hôn, laø nhaø haøi kòch Phaùp Moâlie theá kæ XVII. Ban- daéc noùi khi ñaõ gaàn hoaøn thaønh coâng trình : “Neáu nhö Moâlie soáng ôû thôøi chuùng ta, haún oâng seõ vieát Taán Troø Ñôøi”[17,tr.11]. Vaø cuoái cuøng thì lôøi noùi ñaàu cho caû moät coâng trình ñoà soä ñaõ ñöôïc taùc giaû vieát vaøo naêm 1842. Noù nhö baûn tuyeân ngoân theå hieän nhieàu quan ñieåm myõ hoïc, trieát hoïc, chính trò vôùi keát luaän : “Moät ñeà aùn meânh moâng bao truøm caû lòch söû laãn pheâ phaùn xaõ hoäi. Phaân tích nhöõng beänh taät vaø söï baøn baïc 33 nhöõng caên nguyeân, thieát töôûng cho pheùp toâi ñaët tieâu ñeà taùc phaåm cuûa toâi xuaát baûn ngaøy hoâm nay laø Taán Troø Ñôøi”[12]. Ban- daéc laäp danh muïc toaøn boä Taán Troø Ñôøi bao goàm 137 ñaàu saùch . Trong soá naøy, 87 cuoán ñöôïc thöïc hieän, ngoøai ra coøn 5 cuoán vieát sau 1845 chöa ghi teân danh muïc, coù nhöõng kieät taùc: chò hoï Bette (1846), Anh hoï Pons (1847) hay Noâng daân, taùc phaåm lôùn xuaát baûn khi oâng qua ñôøi. Trong khi ñoù, ôû nhöõng caûnh ñôøi binh nghieäp trong 23 taùc phaåm döï kieán, chæ coù hai taùc phaåm ñöôïc hoøan thaønh. Neáu nhìn toång theå phaàn khaûo luaän phaân tích thì coâng trình ñoà soä naøy khoâng töông xöùng vôùi moät con ngöôøi beù nhoû nhö Ban- daéc . OÂng ñaõ ñôn ñoäc caáu töù khieán chuùng ta khoâng khoûi kinh ngaïc. Taøi naêng cuûa Ban -daêc ñang ôû thôøi kyø nôû roä thì oâng ñoät ngoät qua ñôøi. Ban- daéc boû laïi sau löng moät coâng trình dang dôû vaø söï nuoái tieác trong loøng nhöõng ngöôøi yeâu meán. Nhaø vaên Barbey d’ Aureùvilly vieát trong ngaøy ñöa tang oâng “Caùi cheát aáy laø moät tai hoïa tinh thaàn thöïc söï, chæ coù caùi cheát cuûa Byron môùi so saùnh ñöôïc” [34]. Söï ra ñi cuûa oâng laø moät toån thaát lôùn cho neàn vaên hoïc theá giôùi. Nhaân loaïi nghieâng mình thöông tieác moät taøi naêng, moät ngöôøi con öu tuù nhaát cuûa mình. Vaø chính vì vaäy, maëc duø Ban- daéc ñaõ maát nhöng caùi ñeá cheá maø oâng trò vì – theá giôùi cuûa Taán Troø Ñôøi coøn toàn taïi maõi tôùi ngaøy nay. 34 CHƯƠNG 2 : BAN-DẮC VÀ VẤN ĐỀ TIỀN –ĐÌNH Haøng ngaøy trong giao dòch buoân baùn, chuùng ta vaãn tieáp xuùc vôùi ñoàng tieàn. Qua noù, chuùng ta môû roäng caùc moái quan heä xaõ hoäi. Vaäy tieàn laø gì? Noù laø ñôn vò bieåu ñaït vaät chaát, tuøy theo moãi quoác gia coù caùc ñôn vò tieàn teä vôùi nhöõng meänh giaù khaùc nhau. Ñoàng tieàn coù vai troø to lôùn trong vieäc phaùt trieån kinh teá. Döôùi hình thöùc nhoû goïn, deã mang maø laïi coù moät giaù trò cao neáu tính ra haøng hoùa. Ñoàng tieàn xuaát hieän vaø vaän haønh, phaùt trieån qua caùc thôøi ñaïi coù söï bieán ñoåi. Giaù trò cuûa noù ngaøy caøng khaùc vôùi chöùc naêng ban ñaàu. Noù khoâng chæ quyeát ñònh söï thònh hay suy neàn kinh teá trong moät nöôùc maø treân toøan theá giôùi. Trong xaõ hoäi tö baûn, cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, giaù trò ñoàng tieàn coù sö ïbieán töôùng. Töø vai troø giao dòch ôû moïi lónh vöïc thuoäc xaõ hoäi, chính trò, khoa hoïc, kinh teá vaên hoùa, ñoàng tieàn coøn chi phoái caû tình caûm con ngöôøi, caùc moái quan heä xaõ hoäi. Ñoàng tieàn laøm thay ñoåi vaän meänh con ngöôøi. Quyeàn naêng cuûa noù laø toân giaùo cuûa moïi toân giaùo. Con ngöôøi phaûi chòu söï ñieàu khieån cuûa noù. Nhö vaäy, tình caûm trong xaõ hoäi tö baûn coù coøn ñöôïc trong saùng voâ tö hay khoâng laø moät caâu hoûi mang tính thôøi ñaïi? Trong xaõ hoäi aáy, ta thaáy haøng loaït nhöõng con ngöôøi saün saøng ñaïp ñoå nhöõng tình caûm cao ñeïpï ñeå chaïy theo duïc voïng vaät chaát taàm thöôøng maø ñoàng tieàn veõ ra tröôùc maét. Ñaây laø vaán ñeà noùng boûng cuûa xaõ hoäi, ñöôïc Ban- daéc phaûn aùnh trong thieân tieåu th._.oâng (ña soá) trong quaù trình phaûn dieän hoaù. Quaù trình phaûn dieän hoùa nhaân vaät laø söï thaønh coâng lôùn cuûa nhaø vaên. Nhöõng nhaân vaät naøy ñeàu laø ñieån hình xuaát saéc. Vaø noù coù taùc duïng xaây döïng böùc tranh sinh ñoäng vöøa cuï theå vöøa khaùi quaùt nhaát cuûa xaõ hoäi Phaùp theá kyû XIX. Thôøi gian saùng taùc cuûa taùc giaû, möùc ñoä phaûn aùnh caøng roäng lôùn thì nhaân vaät ñieån hình nhieàu hôn veà soá löôïng vaø chaát löôïng. Naêm 1843, laø “nhöõng caûnh ñôøi tö” vaø töø naêm 1933 ñeán 1938 môû roäng ra “ nhöõng caûnh ñôøi Paris ” ôû taùc phaåm “ Vôõ moäng ”. Taùc giaû khai thaùc nhieàu caûnh ñôøi khaùc nhau, ñaët nhaân vaät ñieån hình trong hoaøn caûnh ñieån hình khaùc nhau (cho duø trong moät taùc phaåm). Ví duï nhö Graêngñeâ ôû Xoâmuya, Saùclô ôû Paris, Raêxtinhaéc ôû Aêngguleâm tôùi Paris…. Caùc nhaân vaät ñieån hình coù chung ñaëc ñieåm laø vaän ñoäng trong thôøi ñaïi caùch maïng tö saûn Phaùp theá kæ XIX naûy sinh quaù trình laøm giaøu baèng thuû ñoaïn vaø söï tieán thaân traùo trôû ñaõ laøm tình caûm con ngöôøi bò thui choät. Nhö Graêngñeâ coù tính caùch ñieån hình laø keo kieät, cô hoäi vaø xem thöôøng tình caûm, coi troïng vaøng, xem thöôøng vôï, con chaùu vaø laøm khoå ngay chính baûn thaân mình baèng caùi thoùi keo kieät cuûa mình. Hay chính baûn thaân chaøng coâng töû saùclô ngaøy naøo, traùi tim coøn traøn ngaäp yeâu thöông, ñau ñôùn tröôùc söï ra ñi cuûa ngöôøi thaân, giôø ñaây laïi baùn reû löông tri con ngöôøi ñeå ñuoåi theo danh voïng. Khuoân maët laõng töû ngaøy naøo, vì muïc ñích cuûa ñoàng tieàn baát löông ñaõ thaønh keû giang hoà. Traùi tim khoâ caèn 100 tình yeâu, phuï baïc vaø phuõ phaøng huûy hoaïi tuoåi xuaân cuûa ngöôøi con gaùi saün saøng hi sinh vì haén. Nhö vaäy ñoàng tieàn khoâng phaán khoâng son kia ñaõ khieán con ngöôøi trôû neân baïc beõo …. Thoâng qua ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät ñieån hình, ngoøi buùt cuûa Ban- daéc ñöôïc dòp reøn luyeän. Vôùi vieäc xaây döïng nhaân vaät ñieån hình vaø taùi xuaát hieän, Ban-daéc xöùng ñaùng ôû vò trí cao nhaát trong ba töôïng ñaøi ( Shakespeare, Ban- daéc, Tonstoi) cuûa neàn vaên hoïc nhaân loaïi vaø vôùi nhöõng nhaân vaät ñieån hình nhö Graêngñeâ, Luyxieâng Saùcñoâng, Voâtôranh … Chuùng ta coù theå khaùi quaùt ñöôïc moät böùc tranh hoaønh traùng, moät lòch söû phong tuïc vaø moät saân khaáu cuoäc ñôøi. Buùt phaùp ngheä thuaät thöù hai maø ta phaûi nhaéc ñeán laø chi tieát ñieån hình. Noù ñöôïc theå hieän raát sinh ñoäng. Ban-daéc duïng coâng trong vieäc mieâu taû hoaøn caûnh, khoâng gian maø nhaân vaät seõ haønh ñoäng vaø boâïc loä tính caùch. Ví duï trong Ôgieâni, caên nhaø Xoâmuya ñöïôc mieâu taû tæ mæ töø ngoaøi vaøo trong, töø böùc töôøng cho ñeán chieác caàu thang. Caên nhaø luùc naøo cuõng thieáu aùnh saùng, caàu thang thì oïp eïp, töôøng thì loang noå nhöõng baûng maøu. Taát caû ñaõ theå hieän tính caùch keo baån cuûa chuû nhaân. Hay ñeå noùi ñeán nieàm ñam meâ vaøng cuûa laõo Graêngñeâ, coù moät chi tieát ñaét giaù khaéc hoïa tính caùch nhaân vaät moät caùch ñaäm neùt. Ñoù laø laõo yeâu vaøng cuoàng nhieät ñeán möùc thaáy vaät gì maøu vaøng laõo cuõng thích thuù. Cuï theå maøu vaøng beänh treân da vôï cuõng laøm laõo yeâu vôï hôn. Chi tieát ñieån hình coøn theå hieän söï laïnh luøng baêng giaù cuûa laõo ñoái vôùi tình ngöôøi, khoâng gì ñaét giaù hôn laø chi tieát laõo tính toaùn soá tieàn thu ñöôïc trong muøa nho ngay treân tôø baùo vieát veà caùi cheát ñau ñôùn, tuûi nhuïc cuûa ngöôøi em trai maø khoâng xuùc ñoäng gì. Töø vieäc xaây döïng chi tieát ñieån hình, ta thaáy Ban-daéc ñaõ söû duïng ngheä thuaät phoùng ñaïi taïo tieáng cöôøi chua chaùt veà tình ngöôøi. Hình aûnh moãi saùng 101 Graêngñeâ chia baùnh mì vaø ñöôøng cho moïi ngöôøi; hai boá con giaèng nhau mieáng ñöôøng khi Ôgieâni daùm caû gan laáy cho Saùclô khieán laõo töùc giaän. Vì laõo cho nhö vaäy laø phí phaïm. Ngöôøi ta phaûi phì cöôøi veà söï buûn xæn keo kieät cuûa Graêngñeâ, hay chi tieát laõo loàng loän nhö con boø caét tieát, khi thaáy caùi hoäp ñöïng di aûnh cuûa meï Saùclô coù daùt vaøng. Laõo duøng dao hì huïc caäy vaøng xung quanh böùc aûnh, khieán Graêngñeâ hieän hình laø moät keû khaùt vaøng. ÔÛ ñaây, ta coøn thaáy Ban- daéc coù söû duïng ngheä thuaät haøi trong kòch cuûa Moâlie. Ví duï trong moät caûnh buoåi saùng thöôøng laëp ñi laëp laïi giöõa laõo Graêngñeâ vaø muï Nanoâng: -“Baùnh aên buoåi chieàu qua coøn khoâng? - Khoâng coøn maåu naøo ñaâu aï, thöa oâng, hoâm nay nhaø mình coù ñeán naêm ngöôøi aên cô maø. -Phaûi, nhöng baùnh cuûa muï naëng nhöõng 6 liô, phaûi coøn ít naøo chöù”. Ta nhôù laïi moät caûnh töôïng töông töï trong Moâlie, khi AÙcpagoâng baûo ngöôøi ñaàu beáp chuaån bò laøm côm ñaõi khaùch, ngöôøi ñaàu beáp: -“ Thöa oâng, oâng môøi bao nhieâu ngöôøi aên taát caû? - Taùm hoaëc möôøi nhöng chæ naáu cho taùm, nhö theá cuõng ñuû cho 10 ngöôøi aên” (Laõo “haø tieän”- Moâlie) GraêngÑeâ coù moät loái soáng vaø caùch haønh xöû nhö moät con buoân. Laõo giaøu coù vaø laõo kieân quyeát baûo veä caùi giaøu cho rieâng mình. Ñoïc laõo ngöôøi ta thaáy sôï, thaáy kinh haõi laõo. Nhöng ñoâi khi ngöôøi ta coøn phaûi phì cöôøi. Vì leõ, laõo ñuùng laø moät anh heà treân saân khaáu ñôøi thöôøng, aâm thaàm moät chieàu. Laõo ngheøo maø khoâng bieát laø mình ngheøo. Caû ñôøi laõo coù bieát gì ngoaøi ñoáng vaøng 102 maø laõo tích luõy ngaøy caøng cao nhöng khoâng ñeå laøm gì. Laõo coù hieåu bieát gì ñaâu, coù khoùai caûm tinh thaàn naøo ngoøai khoùai caûm tieàn baïc. Ngheä thuaät traøo loâïng ñaõ ñöôïc Ban- daéc söû duïng nhaèm toâ ñaäm theâm tính caùch cuûa nhaân vaät taïo leân tieáng cöôøi chua chaùt veà con ngöôøi hieän ñaïi ôû ñoù ñaõ in moät daáu aán khoâng theå phai môø: ñoù laø ñam meâ, laø duïc voïng. Ñam meâ gaén lieàn vôùi ñoàng tieàn- ñoù laø ñoäng löïc kích thích con ngöôøi haønh ñoäng. Ñaõ qua roài caùi thôøi day döùt veà lyù töôûng cuûa Hamlet “toàn taïi hay khoâng toàn taïi ”. Nay laø thôøi cuûa moät thieân ñoäc thoaïi môùi “coù tieàn hay khoâng coù tieàn”. Vôùi nhöõng taùc phaåm treân, chuùng ta thaáy ñoàng tieàn ñaõ trôû thaønh nhaân vaät chính taïo neân taán bi haøi kòch. Beân caïnh nhöõng bieän phaùp ngheä thuaät treân, Ban- daéc coøn duïng coâng xaây döïng caùc lôùp lang coát truyeän. Noù khoâng phaûi laø ñôn tuyeán maø laø ña tuyeán. Coù nghóa laø taùc phaåm aáy khoâng phaûi chæ ñöôïc taïo ra bôûi moät tuyeán truyeän nhaân vaät duy nhaát maø laø moät söï phoái keát cuûa nhieàu tuyeán truyeän, nhieàu tuyeán nhaân vaät. Neáu caùc tuyeán truyeän aáy taùch ra thì chuùng vaãn toàn taïi ñoäc laäp, rieâng bieät vaø ñöùng vöõng ñöôïc trong moïi hoaøn caûnh. Moät quan nieäm nhö vaäy cho thaáy roõ hôn taøi naêng saùng taïo cuûa Ban- daéc, khi oâng taïo ra moät xaõ hoäi boän beà, moät xaõ hoäi ñang vaän ñoäng, ñang sinh thaønh cuõng nhö ñang tan huûy. Song teân cuûa caùc taùc phaåm naøy taïo ra söï ñònh höôùng taäp trung vaøo moät tuyeán truyeän tieâu bieåu, vaøo moät soá nhaân vaät tieåu thuyeát khaùc ñöông thôøi. Söï chæ daãn ñoù chæ ra moät tuyeán truyeän chính yeáu cuoán ñoäc giaû vaøo voøng quay cuûa Taán Troø Ñôøi. Song khi ñoïc laïi, ta coù theå khaùm phaù taùc phaåm khaùc töø nhöõng nhaân vaät khaùc, söï ña choàng caùc tuyeán truyeän taïo ra moät coát truyeän ña tuyeán ôû moãi moät thieân tieåu thuyeát, töø ñoù taïo ra voâ soá neûo vaøo 103 trong Taán Troø Ñôøi. Caùc tuyeán truyeän ñeàu coù traät töï : môû ñaàu, thaét nuùt – cao traøo vaø côûi nuùt. Coù theå thaáy roõ hôn khi ñi vaøo moät taùc phaåm cuï theå. Ví duï nhö laõo Goârioâ: - Tuyeán truyeän 1: caâu chuyeän veà laõo Goârioâ - Tuyeán truyeän 2: caâu chuyeän tìm ñöôøng laäp thaân cuûa Raéctinhaéc - Tuyeán truyeän 3: caâu chuyeän veà Voâtôranh - Tuyeán truyeän 4: caâu chuyeän veà cuoäc ñôøi Víchtorin - Tuyeán truyeän 5: caâu chuyeän veà baø Ñô Boâ- xeâaêng Caùc tuyeán truyeän ñan nhau, taïo ra caùi phöùc hôïp ñeå töø ñoù tröøu töôïng xuaát hieän moät xaõ hoäi. Theá nhöng baûn thaân caùc tuyeán truyeänñeàu rieâng leû, bieät laäp khi taùch rôøi ra. Nhöng ôû nay tính chaát phaân laäp tuyeán truyeän ñöôïc keå theo trình töï nhaát ñònh. Caâu chuyeän ñoù coù ñaàu coù cuoái vaø coù theå keå ñöôïc, ñoàng thôøi coù moái quan heä maät thieát vôùi caùc tuyeán truyeän khaùc. Ví duï tuyeán truyeän cuûa Víchtorin coù lieân quan ñeán caâu truyeän vaø öôùc mô ñoåi ñôøi cuûa Voâtôranh. Chính nhôø öôùc mô aáy maø coâ gaùi bò cha boû rôi ñaõ ñoåi ñôøi. Toùm laïi, chuùng ta coù theå thaáy Ban- daéc laø moät trong nhöõng ñaïi vaên haøo coù taøi naêng bieán hoùa ngoân töø ñeå taïo döïng neân moät böùc tranh cuoäc soáng phong phuù ña daïng maø laïi raát cuï theå vaø aán töôïng. 104 KẾT LUẬN Ñaõ hôn moät theá kyû troâi qua, xaõ hoäi loaøi ngöôøi coù bieát bao bieán ñoäng. Theá nhöng nhöõng giaù trò maø vaên hoïc hieän thöïc ñeå laïi vaãn coøn nguyeân veïn. Vaên hoïc hieän thöïc laø tieáng noùi leân aùn pheâ phaùn nhöõng hoaït ñoäng phi nhaân ñaïo, nhöõng theá löïc chaø ñaïp leân quyeàn soáng vaø haïnh phuùc cuûa con ngöôøi. Töø Thaùc-kô–reâ cuûa Anh, Leùp- Toânxtoâi cuûa Nga ñeán Xtaêng- ñan, Ban- daéc ôû Phaùp, taát caû ñeàu theå hieän moät caùch saâu saéc chaân lyù cuûa cuoäc soáng, thaáu hieåu tính quy luaät vaø nhöõng quaù trình phaùt trieån lòch söû, thaäm chí troâng thaáy ñöôïc xaõ hoäi “töï boäc loä” qua nhöõng maâu thuaãn, qua ñaáu tranh giai caáp. Do ñoù, caùc saùng taùc cuûa caùc nhaø vaên hieän thöïc ñaõ coù nhöõng aûnh höôûng tôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Trong soá ñoù, Ban- daéc laø ngöôøi ñaït ñeán ñoä “chín” cuûa chuû nghóa hieän thöïc. Nhöõng taùc phaåm cuûa oâng gaàn nhö khoâng coù nhöôïc ñieåm. OÂng naém baét ñöôïc nhöõng duïc voïng cuûa xaõ hoäi tö saûn ôû thôøi ñaïi mình. Vôùi söï chuù yù cuûa nhaø baùc hoïc khoa hoïc xaõ hoäi, oâng ñaõ quan saùt chuùng phaùt trieån vaø dieãn bieán nhö theá naøo trong moät hoøan caûnh xaõ hoäi nhaát ñònh. Nhôø ñoù, oâng trôû thaønh moät nhaø hieän thöïc chuû nghóa theo caùi nghóa saâu xa nhaát. Taùc phaåm cuûa Ban- daéc laø nhöõng gì khoâng theå thay theá ñöôïc khi ñi vaøo nghieân cöùu taâm lyù xaõ hoäi Phaùp trong caùc thôøi kyø Truøng Höng vaø Lui Philíp. OÂng tìm ra nguoàn ñoäng löïc laøm cho xaõ hoäi aáy vaän haønh phaùt trieån, khoâng gì khaùc chính laø ñoàng tieàn. Ban- daéc ñaõ nuoâi döôõng taùc phaåm cuûa mình baèng nguoàn nhieân lieäu thöïc teá ñoù. OÂng laø ngöôøi khoâng thöøa nhaän caùc giaù trò tuyeät ñoái. Vôùi tö caùch laø thö kyù cuûa nhöõng ngöôøi ñöông thôøi, nhaø thoáng keâ veà söï 105 töông ñoái, oâng ñoøi hoûi phaûi quan saùt caùc giaù trò beân ngoaøi, luaân lí, chính trò, thaåm mó. Vaø tröôùc heát, caùi giaù trò khaùch quan coù tính öùng duïng phoå bieán maø ôû thôøi ñaïi chuùng ta ñoái vôùi moïi vaät coù tính tuyeät ñoái: Ñoù laø giaù trò tieàn baïc. Töø khi caùc ñaëc quyeàn cuûa taàng lôùp quyù toäc bò xoaù boû, tieàn baïc ñaõ trôû thaønh moät luoàng söùc maïnh voâ bieân thuùc ñaåy hoaït ñoäng cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Moïi thöù ñeàu do giaù trò cuûa noù quyeát ñònh, moãi tình caûm laø do nhöõng hi sinh vaät chaát maø noù ñoøi hoûi, moãi caù nhaân laø do lôïi töùc ñeán töø beân ngoaøi. Caùc con soá laø chieác phong vuõ bieåu moät khí quyeån cuûa löông taâm maø Ban- daéc töï ñaët cho mình caùc nhieäm vuï phaûi nghieân cöùu, cho neân tieàn baïc bao truøm taát caû phaïm vi tieåu thuyeát cuûa oâng. Ban- daéc khoâng nhöõng mieâu taû trong ñoù söï hình thaønh vaø suïp ñoå caùc gia saûn lôùn, caùc thuû ñoaïn daõ man cuûa ngaân haøng, maø coøn thuaät laïi caùc traän ñaùnh lôùn cuûa ñoàng tieàn. OÂng döïng neân nhöõng kieåu nhaân vaät ham tieàn. Boïn naøy do maùu bieån laän, boïn kia do haän thuø, boïn khaùc do thoùi aên chôi boác trôøi hoaëc do caùc tham voïng. Nhöõng con ngöôøi chæ vì tieàn maø thích tieàn, vaø nhöõng keû meâ tieàn coi noù laø lí töôûng soáng. Nhöng ngöôïc laïi coù nhöõng ngöôøi xem tieàn chæ laø moät phöông tieän vöôn tôùi nhöõng caùi ñích maø hoï ñeo ñuoåi. Nhöng noùi chung, muïc ñích naøo thì taát caû caùc nhaân vaät ñeàu vì tieàn, traùi tim ho ïtrôû neân baêng giaù. Moïi tình caûm trong hoï ñeàu tan bieán. Nhö Graêngñeâ, vì meâ vaøng maø ñoái xöû vôùi vôï vaø con moät caùch buûn xæn, keo kieät, vôùi chaùu thì caïn taøu raùo maùng; Luyxieâng Sacñoâng thì nhö con thieâu thaân lao vaøo con ñöôøng danh voïng ñaày taêm toái, ñeå laïi sau löng bao taám chaân tình daønh cho anh ta .v.v…. Toùm laïi, trong söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi cuøng vôùi moïi quy luaät khaùch quan cuûa noù, caùc nhaân vaät cuûa Ban- daéc ña soá ñeàu mang trong mình moät doøng maùu ñam meâ tieàn. Chính vì vaäy, noù bò côn 106 loác tham voïng cuûa thôøi ñaïi cuoán huùt vaøo moät cuoäc ñaáu tranh khuûng khieáp nhaát trong söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi tö baûn. Tình ngöôøi vaéng boùng vaø moïi giao tieáp bieán thaønh kieåu quan heä “traû tieàn ngay”, “tieàn trao chaùo muùc”. Taùc phaåm cuûa Ban- daéc laø moät baûn tuyeân aùn ñoái vôùi nhöõng tieâu cöïc cuûa xaõ hoäi tö saûn, moät lôøi buoäc toäi khoâng theå baøo chöõa. Ban- daéc hôn ai heát ñaõ moå xeû con ngöôøi cuûa caùi xaõ hoäi toân suøng ñoàng tieàn vaøng ñeán laø tinh vi vaø hieåu thaáu ñöôïc baûn chaát toäi aùc cuûa giai caáp tö saûn. ÔÛ theá kæ XXI, khi ñoïc cuoán bieân nieân söû “Taán Troø Ñôøi”, chuùng ta khoâng khoûi ngôõ ngaøng tröôùc khaû naêng tieân tri cuûa nhaø vaên veà söùc maïnh huûy dieät cuûa ñoàng tieàn ñoái vôùi tình caûm con ngöôøi. Vaán ñeà oâng ñaët ra ôû theá kæ XIX cuõng khoâng laï so vôùi theá kyû XX, XXI naøy. Nhöõng con ngöôøi nhö Graêngñeâ, Ñenphin, Raéctinhaéc, Luyxieâng, … soáng trong xaõ hoäi cuûa chuùng ta khoâng phaûi laø hieám maø coù nhieàu vaø ranh maõnh hôn, nhieàu thuû ñoaïn hôn ta töôûng, khoâng theå noùi heát ñöôïc söï ña daïng cuûa noù. Vaäy chuùng ta coù theå ruùt ra baøi hoïc gì ôû thôøi ñieåm nöôùc ta hieän nay qua taùc phaåm cuûa Ban-daéc? Theo nhaø thô Toá Höõu: “caùch maïng tö saûn xoaù boû ñaëc quyeàn phong kieán, thöïc chaát coâng boá quyeàn bình ñaúng cuûa moïi coâng daân trong caïnh tranh, chaïy ñua laøm giaøu. Thôøi kyø quaù ñoä töø chuû nghóa tö baûn leân chuû nghóa xaõ hoäi ôû nhöõng nöôùc chaäm phaùt trieån phaûi traûi qua moät giai ñoaïn tất yeáu laø söï toàn taïi caùc thaønh phaàn kinh teá tö nhaân. Nhaø vaên Ban- daéc giuùp chuùng ta hieåu saâu saéc ñoäng löïc ñoàng tieàn vaø tham voïng caù nhaân, cho chuùng ta baøi hoïc caàn pheâ phaùn, ñaáu tranh coâng khai vaø ngaên chaën kòp thôøi caùc maët traùi cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá tö nhaân, hieän töôïng phoå bieán “tham nhuõng leo thang baäc cöûa quyeàn” hieän nay. 107 Vieät Nam töø xöa ñeán nay voán laø moät daân toäc coù truyeàn thoáng vaên hoùa toát ñeïp, coù loái soáng nghóa tình töông thaân töông aùi, laù laønh ñuøm laù raùch. Traûi qua bao cuoäc ñaáu tranh, nhaân daân ta luoân höôùng tôùi xaây döïng moät xaõ hoäi coâng baèng, daân chuû, vaên minh. Caùc phong traøo töø thieän, caùc cuoäc vaän ñoäng moïi ngöôøi haønh ñoäng vì ngöôøi ngheøo.v.v. ñaõ ñöôïc caùc cô quan, toå chöùc quan taâm nhö : caùc chöông trình xaây döïng nhaø tình nghóa, quyeân goùp giuùp ñoàng baøo bò thieân tai, giuùp nhöõng ngöôøi coù hoaøn caûnh khoù khaên vöôït leân chính mình.v.v. Taát caû ñeàu theå hieän moät taám loøng, moät tinh thaàn ñoaøn keát, yeâu thöông vaø chia seû. Nhöng beân caïnh nhöõng ñieàu tích cöïc ñaùng traân troïng, xaõ hoäi coøn toàn taïi nhieàu vaán ñeà tieâu cöïc caàn phaûi xem xeùt. Ñaëc bieät khi ñaát nöôùc ta gia nhaäp WTO, noù taïo neân moät söùc eùp caïnh tranh trong kinh doanh moät caùch khoác lieät giöõa caùc taäp theå vaø caù nhaân vôùi nhau. Söï caïnh tranh aáy moät maët ñaõ thuùc ñaåy neàn kinh teá thò tröôøng phaùt trieån, moät maët ñaõ ñaåy ñoàng tieàn leân vò trí toái cao vaø coù söï bieán töôùng. Noù khoâng chæ taùc ñoäng ñeán neàn kinh teá nöôùc nha,ø maø coøn xaâm nhaäp vaøo ñôøi soáng tình caûm cuûa chuùng ta. Ñoàng tieàn laøm bieán ñoåi moät soá giaù trò tinh thaàn, bôûi xaõ hoäi xuaát hieän nhöõng loaïi ngöôøi baát chaáp taát caû löông taâm, danh döï ñeå kieám tieàn. Caùc moái quan heä gia ñình, beø baïn... coù nguy cô tan vôõ bôûi ma löïc cuûa noù. Vôùi nhöõng gì ñang dieãn ra trong cuoäc soáng, chuùng ta caàn nhìn nhaän thaúng thaén vaán ñeà, baøn ñeán nhöõng maët traùi cuûa xaõ hoäi, ñeå töø ñoù xaây döïng moät xaõ hoäi töôi ñeïp hôn, xöùng ñaùng vôùi truyeàn thoáng cao quyù cuûa cha oâng ñeå laïi. 108 TÀI LIỆU THAM KHẢO TIEÁNG VIEÄT 1. Cao Vuõ Traân (1999), Balzaêc vaø truyeän keå, Taïp chí vaên hoïc, soá 6-trang 53-56 2. Ñaëng Thò Haïnh (1999), Nhöõng laëp laïi trong truyeän keå Ôgieâni Graêng ñeâ, Taïp chí vaên hoïc, soá 6-trang 29-34 3. Ñaøo Duy Hieäp (1999), caáu truùc beân trong bi kòch moâi tröôøng vaø nhaân vaät trong Laõo Goârioâ, soá 2-trang 225-234. 4. Ñaëng Anh Ñaøo (1999), Ñaïi Taù Sabe , Vaên hoïc nöôùc ngoaøi, soá 2, trang 74.133 5. Ñaëng Anh Ñaøo (1978), Nhöõng maâu thuaãn cuûa Balzaêc vaø vaán ñeà xaây döïng hình töôïng nhaân vaät chính dieän trong boä Taán Troø Ñôøi, Taïp chí vaên hoïc, soá 1- trang 124-132 6. Ñaëng Anh Ñaøo (1999), Vaøi ñieàu thöû nghieäm veà dòch Balzaêc ôû Vieät Nam, Taïp chí vaên hoïc, soá 6-trang 29-34 7. Ñaëng Anh Ñaøo (2000), Balzaêc vaø cuoäc saên tìm nhaân vaät chính dieän trong taán troø ñôøi, NXB Giaùo Duïc, Haø Noäi. 8. Ñaëng Anh Ñaøo- Hoaøng Nhaân-Löông Duy Trung (1999), Vaên hoïc phöông Taây, phaàn “ Honoreù De Balzac ” ( trang 523-554 ). 9. Ñoã Ñöùc Duïc (2001), Vôõ Moäng, NXB Vaên Ngheä Tp.HCM. 10. Ñoã Ñöùc Duïc (1964), Tìm hieåu chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn, Taïp chí vaên hoïc, soá 2- trang 55-72 109 11. Ñoã Ñöùc Duïc (1964), veà tieåu thuyeát hieän thöïc pheâ phaùn phöông Taây theá kyû XIX, Taïp chí vaên hoïc, soá 2 trang 55-72 12. Ñoã Ñöùc Duïc (1961), Hoâ-noâ-reâ Ñôø Balzaêc vaø chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn, Taïp chí vaên hoïc, soá 12- trang 66-81 13. Ñoã Ñöùc Duïc (1965), Vôõ Moäng moät ñænh cao veà tieåu thuyeát hieän thöïc cuûa Balzaêc, Taïp chí vaên hoïc, soá 3- trang 60-69-73 14. Ñoã Ñöùc Hieåu, Nguyeãn Hueä Chi, Phuøng Vaên Töûu, Traàn Höõu Taù (2005 ), töø ñieån vaên hoïc (boä môùi), NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi. 15. Ñoã Ñöùc Hieåu (1999) Balzaêc, Taïp chí vaên hoïc, số 6-trang 53-56 16. Đoã Đöùc Hieåu(1999), Taûn maïn veà moät theá giôùi ngheä thuaät cuûa Balzaêc, nghieân cöùu vaên hoùa ngheä thuaät, soá 4-trang 81-85. 17. Ñoã Ñöùc Hieåu (1999), Honoreù De Balzaêc : Lôøi noùi ñaàu ( cuûa boä Taán Troø Ñôøi ),Vaên hoïc nöôùc ngoaøi, soá 2-trang 14-24 18. Ñinh Thò Reo (2004), Moät soá quan nieäm veà ñam meâ trong vaên hoïc Phaùp thôøi Trung Coå ñeán Balzaêc, nghieân cöùu vaên hoïc, soá 11- trang 85-97 19. Ñinh Thò Reo (2001), maët traùi cuûa ñam meâ trong moät soá saùng taùc cuûa Ban-zaéc giai ñoaïn ñaàu nhöõng naêm ba möôi theá kyû XIX, trang 50-55. 20. Hoaøng Nhaân (14/3/1999), Nhöõng “Taán Troø Ñôøi” vaãn toàn taïi? Kyû nieäm 200 naêm sinh Honoreù De Balzaêc, Saøi Goøn Giaûi Phoùng, trang 5. 21. Hoàng Saâm, (1999), Xung quanh chuû nghóa hieân thöïc cuûa Balzaêc, Taïp chí vaên hoïc, soá 6-trang 22-28 110 22. Huyønh Lyù (1960), Ôgieâni Graêngñeâ,NXB VH Haø Noäi. 23. Loäc Phöông Thuûy (2002), Veà boä saùch Taán Troø Ñôøi cuûa Honoreù De Balzaêc, Taïp chí vaên hoïc, soá 5-trang 67-71. 24. Löu Ñöùc Trung-Leâ Nguyeân Caån- Nguyeãn Ngoïc Thi (2001), Chaân dung caùc nhaø vaên theá giôùi (taäp 2), NXB Giaùo Duïc Haø Noäi, ( phaàn Balzac- Leâ Nguyeân Caån vieát ). 25. Leâ Nguyeân Caån (1999), Coát truyeän ña tuyeán trong tieåu thuyeát Balzaêc, Taïp chí vaên hoïc, soá 6- trang 47-52 26. Leâ Nguyeân Caån (1990), Phöông thöùc kì aûo vaø tính chaân thöïc lòch söû trong tieåu thuyeát “Mieáng Da Löøa” cuûa Hoânoâreâ De Balzaêc, Taïp chí vaên hoïc, soá 5-trang 68,72. 27. Leâ Nguyeân Caån (1999), Caùi kì aûo trong taùc phaåm Balzaêc, NXB Giaùo Duïc. 28. Leâ Nguyeân Caån, (2004), Nhöõng ñieåm döøng khoâng gian- thôøi gian treân haønh trình tieán thaân cuûa Ragtinaêc, nghieân cöùu vaên hoïc, soá 11-trang 128-134. 29. Leâ Hoàng Saâm (1999), Balzaêc vaø boä Taán Troø Ñôøi, Vaên hoïc nöôùc ngoaøi, soá 2-trang 5-13. 30. Leâ Hoàng Saâm, Ñaëng Thò Haïnh (1985), vaên hoïc laõng maïn vaø hieän thöïc phöông Taây theá kæ XIX, NXB Ñaïi Hoïc vaø Trung Hoïc Chuyeân Nghieäp, Haø Noäi. 31. Linh Giang (2004), “Lôøi giôùi thieäu”, Ôgieâni Graêngñeâ, NXB Vaên Hoïc. 32. Nguyeãn Vaên Ñoan, Goáp- xeách. 111 33. Nhieàu taùc giaû (2001), taùc giaû taùc phaåm vaên hoïc nöôùc ngoaøi trong nhaø tröôøng, NXB Giaùo Duïc, Haø Noäi (phaàn vaên hoïc phöông Taây- Leâ Nguyeân Caån vieát ). 34. Nhieàu taùc giaû (2001), Honoreù De Balzac- Laõo Goriot, NXB Ñaïi Hoïc vaø Trung Hoïc Chuyeân Nghieäp Haø Noäi. 35. Troïng Ñöùc vieát lôøi giôùi thieäu (1981), Noâng daân, NXB VH. 36. Troïng Ñöùc (1985), Mieáng da löøa, NXB VH Haø Noäi. 37. Thaùi Thu Lan (2002), caùc taùc gia lôùn cuûa vaên hoïc Phaùp theá kæ XIX, NXB Giaùo Duïc. 38. Troïng Ñöùc bieân soaïn (1980 ), Honoreù De Balzaêc, NXB Giaùo Duïc. 39. Xuaân Döông (2004), Laõo Goârioâ, NXB Hoäi Nhaø Vaên. TIEÁNG NÖÔÙC NGOAØI 40. C.de ligny-M.Rouseelot (1998), vaên hoïc Phaùp, (Trònh Thu Hoàng- Ñoã Phöông Mai dòch), NXB Giaùo Duïc Haø Noäi, (Phaàn theá kæ XIX ). 41. Bakhtin (1992), lyù luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát, tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi. 42. Boris Soutchkov (1980), Soá phaän lòch söû cuûa chuû nghóa hieän thöïc, Hoaøng Ngoïc Hieán, Laïi Nguyeân AÂn, Nguyeãn Haûi Haø dòch, NXB taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 43. Engels, chuû nghóa hieän thöïc cuûa Balzaêc, thö göûi coâ Hacônex. 44. F.Longaud (1969), Töø ñieån Balzac, NXBLarousse. 45. Hippolyte Tain (2002), Theá giôùi cuûa Balzaêc, (taøi lieäu Thaùi Thu Lan dòch töø Lagarde vaø Michard (1985),XIX Siecle, Bordas, Paris ). 112 46. K.Marx (1964), ñaáu tranh giai caáp ôû Phaùp, NXB söï thaät, Haø Noäi. 47. Lucette Vadal (2000), Vónh bieät Honoreù De Balzac, NXB Bordas vaø Taupin, Paris, (taøi lieäu Thaùi Thu Lan dòch ). 48. Laubriet (1961), Trí tueä vaø ngheä thuaät Balzaêc - veà quan ñieåm thaåm myõ cuûa Balzaêc, NXB Didier, Paris. 49. Manfred (1968), ñaïi caùch maïng Phaùp, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, Haø Noäi. 50. M.Mozet (1990) Balzac muoân maët, NXB Presses Universitaires De France. 51. Maùc-AÊngghen, (1958), Veà vaên hoïc ngheä thuaät, NXB Söï thaät Haø Noäi. 52. M.B.Khrapchenko (2002), nhöõng vaán ñeà veà lyù luaän vaø phöông phaùp luaän nghieân cöùu vaên hoïc, NXB Ñaïi Hoïc Quoác Gia, Haø Noäi. 53. Nhieàu taùc giaû (1998), Balzac vaø söï caùm doã cuûa caùi khoâng theå coù, NXB Sedes, Paris. 54. Nhieàu taùc giaû : Balzac vaø vaên phong, NXB Sedes, Paris, 1998. 55. Nicole Mozet, Leâ Hoàng Saâm (1999), “ Balzaêc vaø Taán Troø Ñôøi ”, Taán Troø Ñôøi, NXB Theá Giôùi, Haø Noäi. 56. Shakespeare - Vua Lia 57. Stefan Zweig (1998) ba baäc thaày Ñoát- toâi- eùp-xki, Balzaêc, Dickenx, NXB Giaùo Duïc, Haø Noäi. 58. Stegan Zweig (soá 5/2001-trang 131-137), Balzaêc (1799-1850), Chaân dung vaên hoïc, Huy Phöông dòch töø cuoán “Ba baäc thaày chuû nghóa hieän thöïc”, vaên hoïc nöôùc ngoaøi. 59. Standal - Ñoû vaø Ñen. 113 60. Saint-Paulien (1979), Napoâleâoâng, Balzac vaø Ñeá cheá cuûa “Taán Troø Ñôøi ”, NXB Albin Michel, Paris. 61. Taclie (1993), Napoleùon Bonaparte, Nguyeãn Vaên Nhaõ, Nguyeãn Höõu Ñaït dòch, NXB Quaân Ñoäi , Haø Noäi. 62. X.M.Peâtôroâp (1986), Chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn, NXB Ñaïi Hoïc vaø Trung Hoïc Chuyeân Nghieäp Haø Noäi. 114 PHUÏ LUÏC DANH MUÏC CAÙC TAÙC PHAÅM COÙ TRONG TAÁN TROØ ÑÔØI TRAÄT TÖÏ LAÄP NAÊM 1845 CHO COÂNG TRÌNH XUAÁT BAÛN TROÏN BOÄ 26 TAÄP Caùc taùc phaåm in chöõ nghieâng ñang coøn tieán haønh PHAÀN MOÄT: KHAÛO LUAÄN PHONG TUÏC PHAÀN HAI: KHAÛO LUAÄN TRIEÁT HOÏC PHAÀN BA: KHAÛO LUAÄN PHAÂN TÍCH PHAÀN MOÄT : KHAÛO LUAÄN PHONG TUÏC Saùu boä saùch: 1. Nhöõng caûnh ñôøi tö ; 2. Nhöõng caûnh ñôøi tænh leû ; 3. Nhöõng caûnh ñôøi Paris ; 4. Nhöõng caûnh ñôøi chính trò ; 5. Nhöõng caûnh ñôøi binh nghieäp ; 6. Nhöõng caûnh ñôøi noâng thoân. NHÖÕNG CAÛNH ÑÔØI TÖ. (Boán quyeån, töø taäp 1 ñeán 4) 63. Nhöõng ñöùa treû. — 2. Moät kí tuùc xaù nöõ. — 3. Beân trong tröôøng Trung Hoïc. — 4. Cöûa hieäu Meøo – chôi – boùng. — 5. Vuõ hoäi ôû Sceaux. — 6. Hoài kí cuûa hai ngöôøi vôï treû. — 7. Tuùi tieàn. — 8.Modeste Mignon. — 9. Moät böôùc khôûi ñaàu trong ñôøi. — 10. Albert Savarus. — 11. Thuø truyeàn kieáp. — 12. Moät gia ñình keùp. — 13. Yeân aám gia ñình. — 14. Baø Firmiani. — 15. Khaûo luaän veà phuï nöõ. — 16. Coâ nhaân tình hôø. — 17. Moät coâ con gaùi cuûa naøng Eâve. — 18. Ñaïi taù Chabert. — 19. Lôøi truyeàn ñaït. — 20. Thaïch löïu trang. — 21. Ngöôøi ñaøn baø bò boû rôi. — 22. Honorine. — 23. 115 Beùatrix hay Tình yeâu göôïng eùp. — 24. Gobseck. — 25. Ngöôøi ñaøn baø tuoåi ba möôi. — 26. Laõo Goriot. — 27. Pierre Grassou. — 28. Leã caàu hoàn cuûa ngöôøi voâ thaàn. — 29. Luaät ñình chæ. — 30.Kheá öôùc hoân nhaân. — 31. Chaøng reå vaø meï vôï. — 32. Khaûo luaän khaùc veà phuï nöõ. NHÖÕNG CAÛNH ÑÔØI TÆNH LEÛ (Boán quyeån, töø taäp 5 ñeán taäp 8.) — 33. Boâng hueä trong thung. — 34. Ursule Mirouet. — 35. Eugeùnie Grandet. — NHÖÕNG NGÖÔØI ÑOÄC THAÂN : 36. Pierrette. — 37. Cha xöù ôû Tours. — 38. Moät gia ñình trai chöa vôï ôû tænh leû. (*) — NGÖÔØI PARIS ÔÛ TÆNH LEÛ : 39. Gaudissart tröù danh. — 40. Nhöõng ngöôøi nhaên nheo. — 41. Naøng Thô cuûa quaän — 42. Moät nöõ dieãn vieân treân ñöôøng du haønh. — 43. Ngöôøi phuï nöõ öu vieät. — NHÖÕNG SÖÏ ÑOÁI ÑÒCH : 44. Keû ñoäc ñaùo. — 45. Nhöõng ngöôøi thöø keá hoï Boirouge. — 46. Coâ gaùi giaø. — NHÖÕNG NGÖÔØI TÆNH LEÛ ÔÛ PARIS : 47. Phoøng coå vaät. — 48. Jacques de metz. — 49. AÛO TÖÔÛNG TIEÂU TAN : phaàn 1. Hai chaøng thi só. — phaàn 2. Moät vó nhaân tænh nhoû ôû Paris. — phaàn 3. Nhöõng ñau khoå cuûa nhaø phaùt minh. NHÖÕNG CAÛNH ÑÔØI PARIS (Boán quyeån, töø taäp 9 ñeán taäp 12). — TRUYEÄN MÖÔØI BA NGÖÔØI : (ñoaïn thöù nhaát) 50. Ferragus. — (ñoaïn thöù hai) 51. Nöõ coâng töôùc De Langais. — (ñoaïn thöù ba) 52. Coâ gaùi maét vaøng. — 53. Nhöõng vieân chöùc. — 54. Sarrasine. — 55. Böôùc thaêng traàm cuûa Ceùsa Birotteau. — 56. Nhaø ngaân haøng Nucingen. — 57. Facino Cane. — 58. Bí 116 maät cuûa nöõ vöông töôùc De Cadignan. — 59. Vinh vaø nhuïc cuûa kó nöõ. — 60. Hoaù thaân cuoái cuøng cuûa Vautrin. — 61. Caùc baäc quyeàn quyù, beänh vieän vaø daân chuùng. — 62. Moät oâng hoaøng cuûa giôùi löu ñaõng. — 63. Dieãn vieân haøi nghieâm tuùc (1). — 64. Maãu troø chuyeän Phaùp. — 65. Caûnh toaø aùn. — 66. Nhöõng ngöôøi tieåu tö saûn. — 67. Giöõa caùc nhaø thoâng thaùi. — 68. Hieän trang kòch tröôøng. — 69. Hoäi ñoaøn An uûi (2). NHÖÕNG CAÛNH ÑÔØI CHÍNH TRÒ. (Ba quyeån, töø taäp 13 ñeán taäp 15). — 70. Moät chuyeän nhoû döôùi thôøi khuûng boá. — 71. Lòch söû vaø tieåu thuyeát. — 72. Moät vuï aâm möu. — 73. Hai keû tham voïng. — 74. Tuyø vieân söù quaùn. — 75. Taïo ra moät Noäi caùc nhö theá naøo. — 76. Ñaïi bieåu mieàn Arcis. — 77. Z. Marcas. NHÖÕNG CAÛNH ÑÔØI BINH NGHIEÄP. (Boán quyeån, töø taäp 16 ñeán taäp 19). — 78. Nhöõng ngöôøi lính cuûa neàn coäng hoøa(ba ñoaïn). — 79. Böôùc vaøo chieán dòch. — 80. Ngöôøi xöù Vendeùe. — 81. Nhöõng ngöôøi Chouans. — NGÖÔØI PHAÙP ÔÛ AI CAÄP (ñoaïn thöù hai) 82. Nhaø tieân tri. — (ñoaïn thöù hai) 83. Quan Toång ñoác. — (ñoaïn thöù ba) 84. Moät moái ñam meâ nôi sa maïc. — 85. Ñaïo quaân löu ñoäng. — 86. Toång taøi veä binh. — 87. THÔØI VIENE : phaàn thöù nhaát. Moät traän ñaùnh. — phaàn thöù hai. — Ñaïo quaân bò vaây. — phaàn thöù ba. Ñoàng baèng Wagram. — 88. Chuû quaùn. (*) Coâ gaùi xua caù. 89. Ngöôøi Anh ôû Taây Ban Nha. — 90. Maïc Tö Khoa. — 91. Giao chieán ôû Dresde. — 92. Nhöõng ngöôøi rôùt laïi phía sau. — 93. Nhöõng ngöôøi uûng hoä. 117 — 94. Moät chuyeán tuaàn tra. — 95. Caàu noåi. — 96. Chieán dòch Phaùp. — 97. Chieán tröôøng cuoái cuøng. — 98. Tuø tröôûng. — 99. Peùnissieøre. — 100. Teân cöôùp bieån ngöôøi Algeùrie. NHÖÕNG CAÛNH ÑÔØI NOÂNG THOÂN : (hai quyeån, töø taäp 20 ñeán taäp 21). — 101. Noâng daân. — 102. Thaày thuoác noâng daân. — 103. Thaåm phaùn hoaø giaûi. — 104. Cha xöù laøng queâ. — 105. Vuøng phuï caän Paris. PHAÀN HAI : KHAÛO LUAÄN TRIEÁT HOÏC(Ba quyeån, töø taäp 22 ñeán taäp 24). — 106 . Pheùdon thôøi nay. — 107. Mieáng da löøa. — 108. Jeùsus – Christ ôû Flandre. — 109. Melmoth quy thieän. — 110. Massimila Doni. — 111. Kieät taùc khoâng ngöôøi bieát. — 112. Gambara. — 113. Balthazar Claes hay laø Ñi tìm Tuyeät ñoái. — 114. Chuû tòch Fritot. — 115. Nhaø baùc aùi. — 116.Ñöùa con bò nguyeàn ruûa. — 117. Vónh bieät. — 118. Hoï Marana. — 119. Ngöôøi tröng binh. — 120. El Verdugo. — 121. Thaûm kòch beân bôø bieån. — 122. Tieân sinh Corneùlius. — 123. Quaùn ñoû. — 124. Ngöôøi tuaãn naïn thuoäc giaùo phaùi Calvin. — 125. Lôøi boäc baïch cuûa anh em Ruggieri. — 126. Hai giaác moäng. — 127. Chaøng Abeilard môùi. — 128. Thuoác tröôøng sinh. — (1) Dieãn vieân khoâng töï bieát. (2) Coát loõi cuûa Maët traùi cuûa lòch söû hieän ñaïi. 129. Cuoäc ñôøi vaø söï phieâu löu cuûa moät tö töôûng. — 130. Nhöõng keû bò löu ñaøy. — 131. Louis Lambert. — 132. Seùraphita. 118 PHAÀN BA : KHAÛO LUAÄN PHAÂN TÍCH (Hai quyeån, töø taäp 25 ñeán taäp 26) — 133. Giaûi phaãu hoïc giaùo giôùi. — 134. Sinh lí hoïc hoân nhaân. — 135. Beänh lí hoïc ñôøi soáng xaõ hoäi. — 136. Chuyeän luaän veà ñöùc haïnh. — 137. Ñaøm thoaïi trieát hoïc veà chính trò nhöõng ñieàu hoaøn thieän cuûa theá kæ XIX. Moãi taäp ít ra phaûi goàm boán möôi tôø giaáy khoå to (640 trang), côõ chöõ La Maõ nhoû, sao cho moãi trang chöùa ba nghìn chöõ.(1) (1) Chöõ (lettre) khaùc vôùi töø (mot) goàm nhieàu chöõ. (ND). ._.