Thương mại điện tử và thực trạng, giải pháp ở Việt Nam

Ch­¬ng I Giíi thiÖu chung vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö I. Kh¸i niÖm vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Sù ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn cña kü thuËt sè ®· ®­a tíi cuéc “c¸ch m¹ng sè ho¸”, thóc ®Èy sù ra ®êi cña “kinh tÕ sè ho¸”, vµ “x· héi th«ng tin” mµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét bé phËn hîp thµnh. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ viÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p ®iÖn tö ®Ó lµm th­¬ng m¹i, trong ®ã “th­¬ng m¹i” (commerce) kh«ng ph¶i chØ lµ bu«n b¸n hµng ho¸ dÞch vô (trade), mµ - nh­ ®­îc c¸c n­íc thµnh viªn Liªn hîp quèc tho¶ thuËn- bao gåm hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c d¹ng ho¹t ®éng kinh tÕ, vµ viÖc chÊp nhËn vµ ¸p dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ lµm thay ®æi toµn bé h×nh th¸i ho¹t ®éng cña x· héi. 1. Sè ho¸ vµ nÒn kinh tÕ sè ho¸. Cho tíi ®Çu thÕ kû nµy, ®Ó liªn l¹c víi nhau, ng­êi ta sö dông c¸c hÖ thèng ký hiÖu nh­ ©m thanh, h×nh ¶nh, vµ ch÷ viÕt. Trong nöa ®Çu thÕ kû, kü thuËt sè (digital technique) trªn c¬ së hÖ nhÞ ph©n ( binary system, dïng hai ch÷ sè, 0 vµ 1; mçi sè ®ã gäi lµ 1 bit, 8 bit gäi lµ mét byte, biÓu diÔn ®iÖn tö t­¬ng øng cña hai Êy lµ “m¹ch më” vµ “m¹ch ®ãng”) b¾t ®Çu ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn dÇn. H×nh ¶nh (kÓ c¶ ch÷ viÕt, con sè, c¸c ký hiÖu kh¸c), vµ ©m thanh ®Òu ®­îc sè ho¸ thµnh c¸c nhãm bit ®iÖn tö, ®Ó ghi l¹i, l­u gi÷ trong m«i tr­êng tõ, truyÒn ®i vµ ®äc b»ng ®iÖn tö, tÊt c¶ ®Òu víi tèc ®é ¸nh s¸ng (300 ngh×n km/gi©y). Kü thuËt sè ®­îc ¸p dông tr­íc hÕt vµo m¸y tÝnh ®iÖn tö, tiÕp ®ã sang c¸c lÜnh vùc kh¸c (cho tíi ®iÖn tho¹i di ®éng, thÎ tÝn dông v.v.). ViÖc ¸p dông c¸c kü thuËt sè cã thÓ ®­îc gäi lµ mét cuéc C¸ch m¹ng vÜ ®¹i trong lÞch sö nh©n lo¹i, gäi lµ cuéc c¸ch m¹ng sè ho¸ ( digital revolution), më ra “kû nguyªn sè ho¸” (Digital Age). C¸ch m¹ng sè ho¸ diÔn ra víi tèc ®é rÊt cao. Trong bèi c¶nh Êy, ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung vµ th­¬ng m¹i nãi riªng (kÓ c¶ kh©u qu¶n lý) còng chuyÓn sang d¹ng “sè ho¸”, “®iÖn tö ho¸”; kh¸i niÖm “th­¬ng m¹i ®iÖn tö” dÇn dÇn h×nh thµnh, vµ øng dông “th­¬ng m¹i ®iÖn tö” ngµy cµng më réng. 2. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ g×? Th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc t­¬ng ®èi míi, ngay tªn gäi còng cã nhiÒu: cã thÓ gäi lµ “th­¬ng m¹i trùc tuyÕn” (online trade) (cßn gäi lµ “th­¬ng m¹i t¹i tuyÕn”), “th­¬ng m¹i ®iÒu khiÓn häc” (cybertrade), “kinh doanh ®iÖn tö” (electronic business), “th­¬ng m¹i kh«ng cã giÊy tê” (paperless commerce hoÆc paperless trade) v..v; gÇn ®©y “th­¬ng m¹i ®iÖn tö” (electronic commerce) ®­îc sö dông nhiÒu vµ trë thµnh quy ­íc chung, ®­a vµo v¨n b¶n ph¸p luËt quèc tÕ, dï r»ng c¸c tªn gäi kh¸c vÉn cã thÓ ®­îc dïng vµ ®­îc hiÓu víi cïng mét néi dung. Theo ®Þnh nghÜa réng r·i nhÊt, gi¶n dÞ nhÊt vµ ®· ®­îc chÊp nhËn phæ biÕn, th× th­¬ng m¹i ®iÓn tö lµ viÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p ®iÖn tö ®Ó lµm th­¬ng m¹i. Nãi chÝnh x¸c h¬n, th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ viÖc trao ®æi th«ng tin th­¬ng m¹i th«ng qua c¸c c«ng nghÖ ®iÖn tö, mµ nãi chung lµ kh«ng cÇn in ra giÊy trong bÊt kú c«ng ®o¹n nµo cña toµn bé qu¸ tr×nh giao dÞch. Trong ®Þnh nghÜa trªn ®©y, “th«ng tin” (information) kh«ng ®­îc hiÓu theo nghÜa hÑp lµ “tin tøc”, mµ lµ bÊt cø g× cã thÓ truyÒn t¶i b»ng kü thuËt ®iÖn tö, bao gåm c¶ th­ tõ, c¸c tÖp v¨n b¶n (text-based file), c¸c c¬ së d÷ liÖu (database), c¸c b¶n tÝnh (spreadsheet), c¸c b¶n vÏ thiÕt kÕ b»ng m¸y tÝnh ®iÖn tö (computer-aid design: CAD), c¸c h×nh ®å ho¹ (graphical image), qu¶ng c¸o, hái hµng, ®¬n hµng, ho¸ ®¬n, biÓu gi¸, hîp ®ång, h×nh ¶nh ®éng (video image), ©m thanh v.v. CÇn chó ý r»ng, ch÷ “th­¬ng m¹i” (commerce) trong “th­¬ng m¹i ®iÖn tö” (electronic commerce) cÇn ®­îc hiÓu nh­ c¸ch diÔn ®¹t sau ®©y cña Uû ban Liªn hiÖp quèc vÒ luËt th­¬ng m¹i quèc tÕ, ®· ®­îc ghi trong §¹o luËt mÉu vÇ th­¬ng m¹i ®iÖn tö do Uû ban nµy th¶o ra vµ ®· ®­îc Liªn hiÖp quèc th«ng qua: ThuËt ng÷ th­¬ng m¹i cÇn ®­îc diÔn gi¶i theo nghÜa réng ®Ó bao qu¸t c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh ra tõ mäi mèi quan hÖ mang tÝnh chÊt th­¬ng m¹i, dï cã hay kh«ng cã hîp ®ång. C¸c mèi quan hÖ mang tÝnh th­¬ng m¹i bao gåm, nh­ng kh«ng ph¶i chØ bao gåm, c¸c giao dÞch sau ®©y: bÊt cø giao dÞch th­¬ng m¹i nµo vÒ cung cÊp hoÆc trao ®æi hµng ho¸ hoÆc dÞch vô; tho¶ thuËn ph©n phèi; ®¹i diÖn hoÆc ®¹i lý th­¬ng m¹i; uû th¸c hoa hång (factoring), cho thuª dµi h¹n (leasing); x©y dùng c¸c c«ng tr×nh; t­ vÊn; kü thuËt c«ng tr×nh (engineering); ®Çu t­; cÊp vèn; ng©n hµng; tho¶ thuËn khai th¸c; b¶o hiÓm; tho¶ thuËn khai th¸c hoÆc t« nh­îng; liªn doanh vµ c¸c h×nh thøc kh¸c vÒ hîp t¸c c«ng nghiÖp hoÆc kinh doanh; chuyªn chë hµng ho¸ hay hµnh kh¸ch b»ng ®­êng biÓn, ®­êng kh«ng, ®­êng s¾t hoÆc ®­êng bé. Nh­ vËy, “th­¬ng m¹i” (commerce) trong “th­¬ng m¹i ®iÖn tö” (electronic commerce) kh«ng chØ lµ bu«n b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô (trade) theo c¸ch hiÓu th«ng th­êng, mµ bao qu¸t mét ph¹m vi réng h¬n nhiÒu, do ®ã viÖc ¸p dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ lµm thay ®æi h×nh th¸i ho¹t ®éng cña gÇn nh­ tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Theo ­íc tÝnh ®Õn nay, th­¬ng m¹i ®iÖn tö cã tíi trªn 1300 lÜnh vùc øng dông, trong ®ã, bu«n b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô (trade) chØ lµ mét lÜnh vùc øng dông. 3. C¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö. - §iÖn tho¹i: §iÖn tho¹i lµ mét ph­¬ng tiÖn phæ th«ng, dÔ sö dông, vµ th­êng më ®Çu cho c¸c cuéc giao dÞch th­¬ng m¹i. Mét sè lo¹i dÞch vô cã thÓ cung cÊp trùc tiÕp cña ®iÖn tho¹i (nh­ dÞch vô b­u ®iÖn, ng©n hµng, hái ®¸p, t­ vÊn, gi¶i trÝ); víi sù ph¸t triÓn cña ®iÖn tho¹i di ®éng, liªn l¹c qua vÖ tinh, øng dông cña ®iÖn tho¹i ®ang vµ sÏ trë nªn réng r·i h¬n. Tuy nhiªn, trªn quan ®iÓm kinh doanh, c«ng cô ®iÖn tho¹i cã mÆt h¹n chÕ lµ chØ truyÒn t¶i ®­îc mäi cuéc giao dÞch cuèi cïng còng ph¶i kÕt thóc b»ng giÊy tê. Ngoµi ra, chi phÝ giao dÞch ®iÖn tho¹i, nhÊt lµ ®iÖn tho¹i ®­êng dµi vµ ®iÖn tho¹i ngoµi n­íc vÉn cßn cao. - M¸y ®iÖn b¸o (Telex) vµ m¸y Fax: M¸y fax cã thÓ thay thÕ dÞch vô ®­a th­ vµ göi c«ng v¨n truyÒn thèng, ngµy nay nã gÇn nh­ ®· thay thÕ h¼n m¸y Telex chØ truyÒn ®­îc lêi v¨n. Nh­ng m¸y Fax cã mét sè mÆt h¹n chÕ nh­: kh«ng thÓ truyÒn t¶i ®­îc ©m thanh, ch­a truyÒn t¶i ®­îc c¸c h×nh ¶nh phøc t¹p, ngoµi ra gi¸ m¸y vµ chi phÝ sö dông cßn cao. - TruyÒn h×nh: Sè ng­êi sö dông m¸y thu h×nh trªn toµn thÕ giíi hiÖn nay lµ rÊt lín ®· khiÕn cho truyÒn h×nh trë thµnh mét trong nh÷ng c«ng cô ®iÖn tö phæ th«ng nhÊt ngµy nay. TruyÒn h×nh ®ãng vai trß quan träng trong th­¬ng m¹i, nhÊt lµ trong qu¶ng c¸o hµng ho¸, ngµy cµng cã nhiÒu ng­êi mua hµng nhê qu¶ng c¸o trªn truyÒn h×nh, mét sè dÞch vô ®· ®­îc cung cÊp qua truyÒn h×nh (nh­ c¸c ch­¬ng tr×nh ®Æt tr­íc.v.v.) . Song truyÒn h×nh chØ lµ mét c«ng cô viÔn th«ng “mét chiÒu”; qua truyÒn h×nh kh¸ch hµng kh«ng thÓ t×m kiÕm ®­îc c¸c chµo hµng, kh«ng thÓ ®µm ph¸n víi ng­êi b¸n vÒ c¸c ®iÒu kho¶n mua b¸n cô thÓ. Nay m¸y thu h×nh ®­îc nãi kÕt víi m¸y tÝnh ®iÖn tö, th× c«ng cô cña nã ®­îc më réng h¬n. - ThiÕt bÞ kü thuËt thanh to¸n ®iÖn tö: Môc tiªu cuèi cïng cña mäi cuéc mua b¸n lµ ng­êi mua nhËn ®­îc hµng vµ ng­êi b¸n nhËn ®­îc tiÒn tr¶ cho sè hµng ®ã. Thanh to¸n, v× thÕ, lµ kh©u quan träng bËc nhÊt cña th­¬ng m¹i, vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö kh«ng thÓ thiÕu ®­îc c«ng cô thanh to¸n ®iÖn tö th«ng qua c¸c hÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö vµ chuyÓn tiÒn ®iÖn tö mµ b¶n chÊt lµ c¸c ph­¬ng tiÖn tù ®éng chuyÓn tiÒn tõ tµi kho¶n nµy sang tµi kho¶n kh¸c (nay xuÊt hiÖn c¶ h×nh thøc tù ®éng chuyÓn tiÒn mÆt th«ng qua c¸c “tói tiÒn ®iÖn tö”: electronic purse). Thanh to¸n ®iÖn tö sö dông réng r·i c¸c m¸y rót tiÒn tù ®éng (ATM: Automatic Teller Machine), thÎ tÝn dông (credit card) c¸c lo¹i, thÎ mua hµng (purchasing card), thÎ th«ng minh (smart card: thÎ tõ cã g¾n vi chip ®iÖn tö mµ thùc chÊt lµ mét m¸y tÝnh ®iÖn tö rÊt nhá) v.v. - M¹ng néi bé vµ liªn m¹ng néi bé: Theo nghÜa réng, m¹ng néi bé lµ toµn bé m¹ng th«ng tin cña mét xÝ nghiÖp vµ c¸c liªn l¹c ®ñ kiÓu gi÷a c¸c m¸y tÝnh ®iÖn tö trong c¬ quan xÝ nghiÖp ®ã, céng víi liªn l¹c di ®éng. Theo nghÜa hÑp, ®ã lµ m¹ng kÕt nèi nhiÒu m¸y tÝnh ë gÇn nhau (gäi lµ m¹ng côc bé: Local Area Network - LAN); hoÆc nèi kÕt c¸c m¸y tÝnh trong mét khu vùc réng lín h¬n (gäi lµ m¹ng miÒn réng: Wide Area Network - WAN). Hai hay nhiÒu m¹ng néi bé liªn kÕt víi nhau sÏ t¹o thµnh liªn m¹ng néi bé (còng cã thÓ gäi lµ “m¹ng ngo¹i bé” - extranet) vµ t¹o ra mét céng ®ång ®iÖn tö liªn xÝ nghiÖp (inter-enterprise electronic community). - Internet vµ Web: N¨m 1969, C¬ quan c¸c dù ¸n nghiªn cøu cao cÊp thuéc Bé Quèc phßng Mü b¾t ®Çu nghiªn cøu c¸c tiªu chuÈn vµ c«ng nghÖ - thiÕt bÞ truyÒn göi d÷ liÖu cho phÐp lËp mét m¹ng toµn quèc, nèi ghÐp c¸c m¹ng côc bé vµ miÒn réng sö dông c¸c chuÈn c«ng nghÖ kh¸c nhau thµnh mét m¹ng chung ®Ó trao ®æi th«ng tin nhanh chãng vµ kÞp thêi. N¨m 1983 dù ¸n nµy thµnh c«ng, mét m¹ng toµn côc ra ®êi, sau ®ã t¸ch thµnh hai m¹ng: MILnet chuyªn dïng cho qu©n ®éi vµ ARPAnet dïng cho nghiªn cøu vµ gi¸o dôc. C¸c m¹ng m¸y tÝnh ®Òu cã thÓ kÕt nèi víi ARPAnet, v× thÕ nã ®­îc ®Æt tªn lµ Internet (tøc “liªn m¹ng”). N¨m 1994 toµn thÕ giíi cã kho¶ng 3 triÖu ng­êi kÕt nèi Internet; n¨m 1996 con sè ®· lªn trªn 67 triÖu ng­êi, n¨m 1997 ®· cã 110 quèc gia kÕt nèi vµo m¹ng Internet; n¨m 1998, toµn thÕ giíi cã kho¶ng 100 triÖu ng­êi sö dung Internet/Web. Tõ n¨m 1995, Internet ®­îc chÝnh thøc c«ng nhËn lµ m¹ng toµn cÇu, nã lµ “m¹ng cña c¸c m¹ng” (the network of the networks) mét m¸y tÝnh cã ®Þa chØ Internet tho¹t tiªn ®­îc nèi vµo m¹ng LAN, råi tíi m¹ng WAN, råi vµo Internet. Nhê ®ã c¸c m¹ng vµ c¸c m¸y tÝnh cã ®Þa chØ Internet cã thÓ giao tiÕp víi nhau, truyÒn göi cho nhau c¸c th«ng ®iÖp (gäi lµ th­ ®iÖn tö: electronic mail, tøc e-mail), vµ c¸c d÷ liÖu thuéc hµng tr¨m øng dông kh¸c nhau. ViÖc kÕt nèi c¸c m¹ng nh­ trªn ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c tiªu chuÈn truyÒn dÉn d÷ liÖu trong m«i tr­êng Internet (Internet Standards), chñ yÕu lµ giao thøc chuÈn TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) do Bé Quèc phßng Mü (DOD: Department Of Defense) khëi th¶o vµ ph¸t triÓn (nh­ ®· nãi ë trªn). Trong ®ã TCP chÞu tr¸ch nhiÖm ®¶m b¶o viÖc truyÒn göi chÝnh x¸c d÷ liÖu tõ ng­êi sö dông tíi m¸y chñ (server) ë nót m¹ng, cßn IP cã tr¸ch nhiÖm chuyÓn c¸c gãi d÷ liÖu (packet of data) tõ nót m¹ng nµy sang nót m¹ng kh¸c theo ®Þa chØ Internet. Khi nãi Internet, ta nãi tíi mét ph­¬ng tiÖn liªn kÕt c¸c m¹ng víi nhau trªn ph¹m vi toµn cÇu trªn c¬ së giao thøc chuÈn quèc tÕ TCP/IP. C«ng nghÖ Internet thùc sù trë thµnh c«ng cô ®¾c lùc khi ¸p dông thªm giao thøc chuÈn quèc tÕ HTML (HyperText Transfer Protocol: Giao thøc chuÈn truyÒn siªu v¨n b¶n) víi c¸c trang siªu v¨n b¶n viÕt b»ng ng«n ng÷ HTML (HyberText Markup Language), t¹o ra nhiÒu dÞch vô kh¸c nhau, mµ tíi nay næi bËt nhÊt lµ dÞch vô Word Wide Web ra ®êi n¨m 1991 (th­êng gäi t¾t lµ Web, vµ viÕt t¾t lµ WWW hoÆc W3) lµ c«ng nghÖ sö dông c¸c siªu liªn kÕt v¨n b¶n (hyberlink, hybertext) t¹o ra c¸c v¨n b¶n cã chøa nhiÒu tham chiÕu tíi c¸c v¨n b¶n kh¸c, cho phÐp ng­êi sö dông tù ®éng chuyÓn tõ mét c¬ së d÷ liÖu nµy sang mét c¬ së d÷ liÖu kia, b»ng c¸ch ®ã mµ truy cËp c¸c th«ng tin thuéc c¸c chñ ®Ò kh¸c nhau vµ d­íi c¸c h×nh th¸i kh¸c nhau (v¨n b¶n, ®å ho¹, ©m thanh), võa phong phó vÒ néi dung, võa hÊp dÉn vÒ h×nh thøc. B»ng dÞch vô Web, ng­êi sö dông ®äc ®­îc c¸c th«ng tin viÕt b»ng ng«n ng÷ HTML, vµ truyÒn tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c trªn c¬ së giao thøc chuÈn quèc tÕ FTP (File Transfer Protocol: giao thøc chuÈn truyÒn tÖp), POP (Post office Protocol: giao thøc chuÈn truyÒn th«ng ®iÖp ®¬n gi¶n), NNTP (Net News Transfer Protocol: giao thøc chuÈn truyÒn tin qua m¹ng; cho phÐp nh÷ng ng­êi sö dông m¹ng th¶o luËn xung quanh mét hoÆc nhiÒu vÊn ®Ò cïng quan t©m). Web gièng nh­ mét th­ viÖn khæng lå cã nhiÒu triÖu cuèn s¸ch, hay nh­ mét cuèn tõ ®iÓn khæng lå cã nhiÒu triÖu trang, mçi trang (gäi lµ “trang web”- Web page) chøa mét gãi th«ng tin cã néi dung nhÊt ®Þnh: mét trang qu¶ng c¸o, mét bµi viÕt v.v. mµ sè trang kh«ng ngõng t¨ng lªn, vµ kh«ng theo mét trËt tù nµo c¶. TÝnh phøc t¹p vµ hçn ®én ®ã cña Web dÉn tíi viÖc nghiªn cøu vµ cho ra ®êi c¸c phÇn mÒm c«ng cô t×m kiÕm (search engine) chØ dÉn ng­êi sö dông t×m ra ®Þa chØ cña th«ng tin theo chñ ®Ò trong “biÓn th«ng tin” mªnh m«ng cña Web. C¸c “tr×nh duyÖt Web” ®­îc dïng phæ biÕn nhÊt hiÖn nay lµ Netscape Navigator (chiÕm trªn 50% thÞ tr­êng), Microsoft Internet Explorer (chiÕm gÇn 23% thÞ tr­êng), vµ American Online (AOL: chiÕm trªn 16% thÞ tr­êng). Ngµy nay, do c«ng nghÖ Internet ®­îc ¸p dông réng r·i vµo viÖc x©y dùng c¸c m¹ng néi bé vµ m¹ng ngo¹i bé, nªn ngµy nay ng­êi ta cµng hiÓu m¹ng néi bé vµ m¹ng ngo¹i bé lµ c¸c “ph©n m¹ng” (subnet) cña Internet. Vµ sau nµy, khi ®· chÊp nhËn Internet nh­ mét c«ng cô giao tiÕp chung, ta sÏ hiÓu Internet nh­ bao gåm c¶ c¸c ph©n m¹ng Êy. Internet ra ®êi vµ ph¸t triÓn ®· t¹o ®µ thóc ®Èy m¹nh mÏ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. Internet víi tíi mäi n¬i trªn thÕ giíi, nªn nã mang ý nghÜa toµn cÇu râ rÖt. C¸c xu h­íng héi tô (convergence), t­¬ng t¸c (interactivity), vµ di ®éng (mobility) ®­îc thóc ®Èy m¹nh mÏ sÏ lµm thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n tÝnh chÊt vµ phÈm chÊt ho¹t ®éng cña tõng ng­êi, quan hÖ ng­êi-víi-ng­êi, ng­êi-víi-vËt thÓ trong nh÷ng n¨m s¾p tíi. Kh¸i niÖm nÒn “kinh tÕ trùc tuyÕn” (Online Economy, còng gäi nÒn “kinh tÕ t¹i tuyÕn”) trong tõng quèc gia, tõng khu vùc, vµ toµn thÕ giíi ngµy nay g¾n liÒn víi Internet. Gäi lµ “trùc tuyÕn” (hay “t¹i tuyÕn”) v× tÊt c¶ c¸c tÕ bµo x· héi, con ng­êi còng nh­ ph­¬ng tiÖn s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm hµng ho¸ ®Òu cã thÓ liªn l¹c trùc tiÕp víi nhau, vµ liªn tôc th«ng qua Internet víi thêi gian liªn l¹c gÇn nh­ b»ng kh«ng, kh«ng cÇn ®Õn giÊy tê, cµng kh«ng cÇn ®èi mÆt trùc thÓ. Mäi th«ng tin giao tiÕp ®Òu th«ng qua Internet/Web, vµ c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng hiÖn ®¹i kh¸c. V× thÕ, “kinh tÕ trùc tuyÕn” cßn cã c¸c tªn gäi kh¸c lµ “kinh tÕ ¶o” (virtual economy), “kinh tÕ ®iÒu khiÓn” (cybereconomy). Internet t¹o ra b­íc chuyÓn míi cña ngµnh truyÒn th«ng, chuyÓn tõ thÕ giíi “mét m¹ng, mét dÞch vô” sang thÕ giíi “mét m¹ng, nhiÒu dÞch vô” vµ ®· trë thµnh c«ng cô quan träng nhÊt cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Dï r»ng kh«ng dïng Internet/Web vÉn cã thÓ lµm th­¬ng m¹i ®iÖn tö (qua c¸c ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö kh¸c, qua c¸c m¹ng néi bé vµ liªn m¹ng néi bé). Song ngµy nay, nãi tíi th­¬ng m¹i ®iÖn tö th­êng cã nghÜa lµ nãi tíi Internet vµ Web, v× th­¬ng m¹i ®· vµ ®ang trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ hiÖu qu¶ ho¸, vµ c¸c xu h­íng Êy ®Òu ®ßi hái ph¶i sö dông triÖt ®Ó Internet vµ Web nh­ c¸c ph­¬ng tiÖn ®· ®­îc quèc tÕ ho¸ cao ®é vµ cã hiÖu qu¶ sö dông cao. 4. C¸c h×nh thøc ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö. - Th­ tÝn ®iÖn tö: C¸c ®èi t¸c (ng­êi tiªu thô, doanh nghiÖp, c¸c c¬ quan chÝnh phñ) sö dông hßm th­ ®iÖn tö ®Ó göi th­ cho nhau mét c¸ch “trùc tuyÕn” th«ng qua m¹ng, gäi lµ th­ tÝn ®iÖn tö (electronic mail, gäi t¾t lµ e-mail). §©y lµ mét thø th«ng tin d­íi d¹ng “phi cÊu tróc” (unstructured form), nghÜa lµ th«ng tin kh«ng ph¶i tu©n thñ mét cÊu tróc ®· tho¶ thuËn (lµ ®iÒu kh¸c víi “trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö” sÏ nãi d­íi ®©y). - Thanh to¸n ®iÖn tö: Thanh to¸n ®iÖn tö (electronic payment) lµ viÖc thanh to¸n tiÒn th«ng qua th«ng ®iÖp ®iÖn tö (electronic message) thay cho viÖc trao tay tiÒn mÆt, viÖc tr¶ l­¬ng b»ng c¸ch chuyÓn tiÒn trùc tiÕp vµo tµi kho¶n, tr¶ tiÒn mua hµng b»ng thÎ mua hµng, thÎ tÝn dông v.v. ®· quen thuéc l©u nay thùc chÊt ®Òu lµ c¸c d¹ng thanh to¸n ®iÖn tö. + Trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö tµi chÝnh (Financial Electronic Data Interchange, gäi t¾t lµ FEDI) chuyªn phôc vô cho viÖc thanh to¸n ®iÖn tö gi÷a c¸c c«ng ty giao dÞch víi nhau b»ng ®iÖn tö. + TiÒn mÆt Internet (Internet Cash) lµ tiÒn mÆt ®­îc mua tõ mét n¬i ph¸t hµnh (ng©n hµng hoÆc tæ chøc tÝn dông), sau ®ã ®­îc chuyÓn ®æi tù do sang c¸c ®ång tiÒn kh¸c th«ng qua Internet, ¸p dông trong ph¹m vi c¶ mét n­íc còng nh­ gi÷a c¸c quèc gia. TÊt c¶ ®Òu ®­îc thùc hiÖn b»ng kü thuËt sè ho¸, v× thÕ tiÒn mÆt nµy cßn cã tªn gäi lµ “tiÒn mÆt sè ho¸” (digital cash). C«ng nghÖ ®Æc thï chuyªn phôc vô môc ®Ých nµy cã tªn gäi lµ “m· ho¸ kho¸ c«ng khai/bÝ mËt” (Public/Private Key Cryptography). TiÒn mÆt Internet ®­îc ng­êi mua hµng mua b»ng ®ång néi tÖ, råi dïng Internet ®Ó chuyÓn cho ng­êi b¸n hµng. + Tói tiÒn ®iÖn tö (electronic purse; cßn gäi t¾t lµ “vÝ ®iÖn tö”) nãi ®¬n gi¶n lµ n¬i ®Ó tiÒn mÆt Internet mµ chñ yÕu lµ thÎ kh«n minh (smart card, cßn cã tªn gäi lµ thÎ gi÷ tiÒn: stored value card). TiÒn ®­îc tr¶ cho bÊt cø ai ®äc ®­îc thÎ ®ã. Kü thuËt cña tói tiÒn ®iÖn tö vÒ c¬ b¶n lµ kü thuËt “m· ho¸ kho¸ c«ng khai/bÝ mËt” t­¬ng tù nh­ kü thuËt ¸p dông cho “tiÒn mÆt Internet”. + ThÎ kh«n minh (smart card, cßn gäi lµ “thÎ th«ng minh”) nh×n bÒ ngoµi t­¬ng tù nh­ thÎ tÝn dông, nh­ng ë mÆt sau cña thÎ, thay v× cho d¶i tõ, l¹i lµ mét chip m¸y tÝnh ®iÖn tö cã mét bé nhí nhá ®Ó l­u tr÷ tiÒn sè ho¸. TiÒn Êy chØ ®­îc “chi tr¶” khi ng­êi sö dông vµ th«ng ®iÖp (vÝ dô nh­ x¸c nhËn thanh to¸n ho¸ ®¬n) ®­îc x¸c thùc lµ “®óng”. + Giao dÞch ng©n hµng sè ho¸ (digital banking), vµ giao dÞch chøng kho¸n sè ho¸ (digital securities trading). HÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö cña ng©n hµng lµ mét ®¹i hÖ thèng, gåm nhiÒu tiÓu hÖ thèng: (1) thanh to¸n gi÷a ng©n hµng víi kh¸ch hµng (qua ®iÖn tho¹i, c¸c ®iÓm b¸n lÎ, c¸c ki-èt, giao dÞch c¸ nh©n t¹i nhµ, giao dÞch t¹i trô së kh¸ch hµng, giao dÞch qua Internet, chuyÓn tiÒn ®iÖn tö, thÎ tÝn dông, vÊn tin...), (2) thanh to¸n gi÷a ng©n hµng víi c¸c ®¹i lý thanh to¸n (nhµ hµng, siªu thÞ...), (3) thanh to¸n trong néi bé mét hÖ thèng ng©n hµng, (4) thanh to¸n gi÷a hÖ thèng ng©n hµng nµy víi hÖ thèng ng©n hµng kh¸c. - Trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö Trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (electronic data interchange, gäi t¾t lµ EDI) lµ viÖc trao ®æi c¸c d÷ liÖu d­íi d¹ng “cã cÊu tróc” (structured form) tõ m¸y tÝnh ®iÖn tö nµy sang m¸y tÝnh ®iÖn tö kh¸c, gi÷a c¸c c«ng ty hay tæ chøc ®· tho¶ thuËn bu«n b¸n víi nhau theo c¸ch nµy mét c¸ch tù ®éng mµ kh«ng cÇn cã sù can thiÖp cña con ng­êi (gäi lµ d÷ liÖu cã cÊu tróc, v× c¸c bªn ®èi t¸c ph¶i tho¶ thuËn tõ tr­íc khu«n d¹ng cÊu tróc cña c¸c th«ng tin). EDI nµy cµng ®­îc sö dông réng r·i trªn b×nh diÖn toµn cÇu, chñ yÕu phôc vô cho mua vµ ph©n phèi hµng (göi ®¬n hµng, c¸c x¸c nhËn, c¸c tµi liÖu, ho¸ ®¬n v.v.), nh­ng còng dïng cho c¶ c¸c môc ®Ých kh¸c n÷a nh­ thanh to¸n tiÒn kh¸m bÖnh, trao ®æi c¸c kÕt qu¶ xÐt nghiÖm v.v. EDI chñ yÕu ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c m¹ng ngo¹i bé (extranet) vµ th­êng ®­îc gäi lµ “th­¬ng m¹i vâng m¹ng” (net-commerce). Còng cã c¶ h×nh thøc “EDI hçn hîp” (Hybrid EDI) dïng cho tr­êng hîp chØ cã mét bªn ®èi t¸c dïng EDI, cßn bªn kia vÉn dïng c¸c ph­¬ng thøc th«ng th­êng (nh­ fax, th­ tÝn qua b­u ®iÖn). EDI ®­îc ¸p dông tõ tr­íc khi cã Internet. Khi Êy, ng­êi ta dïng “m¹ng gi¸ trÞ gia t¨ng” (Value Added Network: VAN) ®Ó liªn kÕt c¸c ®èi t¸c EDI víi nhau; cèt lâi cña VAN lµ mét hÖ thèng th­ tÝn ®iÖn tö cho phÐp c¸c m¸y tÝnh ®iÖn tö liªn l¹c ®­îc víi nhau, vµ ho¹t ®éng nh­ mét ph­¬ng tiÖn l­u tr÷ vµ t×m gäi. Khi nèi vµo VAN, mét doanh nghiÖp cã thÓ liªn l¹c ®­îc víi nhiÒu ngh×n m¸y tÝnh ®iÖn tö n»m ë nhiÒu tr¨m thµnh phè trªn kh¾p thÕ giíi. Nay EDI chñ yÕu ®­îc thùc hiÖn th«ng qua Internet. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö qua biªn giíi (Cross-border electronic commerce) vÒ b¶n chÊt chÝnh lµ trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI) gi÷a c¸c doanh nghiÖp mµ ®­îc thùc hiÖn gi÷a c¸c ®èi t¸c ë c¸c quèc gia kh¸c nhau, víi c¸c néi dung: giao dÞch kÕt nèi ®Æt hµng giao dÞch göi hµng (shipping) thanh to¸n Trªn b×nh diÖn nµy, nhiÒu khÝa c¹nh cßn ph¶i tiÕp tôc xö lý, ®Æc biÖt lµ bu«n b¸n gi÷a c¸c n­íc cã chÝnh s¸ch, vµ luËt ph¸p th­¬ng m¹i kh¸c nhau vÒ c¨n b¶n, ®ßi hái ph¶i cã tõ tr­íc mét dµn xÕp ph¸p lý trªn nÒn t¶ng thèng nhÊt quan ®iÓm vÒ tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ tù do ho¸ viÖc sö dông Internet. ChØ nh­ vËy míi ®¶m b¶o ®­îc tÝnh kh¶ thi, tÝnh an toµn, vµ tÝnh cã hiÖu qu¶ cña trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI). - Giao göi sè ho¸ cña c¸c dung liÖu: (Dung liÖu (content) lµ c¸c hµng hãa mµ ng­êi ta cÇn ®Õn néi dung cña nã (chÝnh néi dung lµ hµng ho¸). C¸c ý kiÕn t­ vÊn, vÐ b¸n m¸y bay, vÐ xem phim, xem h¸t, hîp ®ång b¶o hiÓm v.v. nay còng ®­îc ®­a vµo danh môc c¸c dung liÖu). Tr­íc ®©y dung liÖu còng ®­îc trao ®æi d­íi d¹ng hiÖn vËt (physical form) b»ng c¸ch ®­a vµo ®Üa, vµo b¨ng, in thµnh s¸ch b¸o, thµnh v¨n b¶n, ®ãng gãi bao b× chuyÓn ®Õn tay ng­êi sö dông, hoÆc ®Õn ®iÓm ph©n phèi (nh­ cöa hµng, quÇy b¸o v.v.) ®Ó ng­êi sö dông ®Õn mua vµ nhËn trùc tiÕp. Ngµy nay, dung liÖu ®­îc sè ho¸ vµ truyÒn göi theo m¹ng, gäi lµ “giao göi sè ho¸” (digital delivery). ë Mü hiÖn nay 90% d©n sè dïng Web/ Internet ®Ó thu nhËn tin tøc vµ th«ng tin, kho¶ng 80,5% sö dông Web/ Internet lµm c«ng cô phôc vô cho nghiªn cøu. C¸c tê b¸o, c¸c t­ liÖu c«ng ty, cataloge s¶n phÈm lÇn l­ît ®­îc ®­a lªn Web (gäi chung lµ “xuÊt b¶n ®iÖn tö”). C¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh, truyÒn h×nh, gi¸o dôc, ca nh¹c, kÓ truyÖn v.v ®­îc sè ho¸, truyÒn qua Internet ®Ó ng­êi tiªu thô sö dông th«ng qua mµn h×nh vµ thiÕt bÞ ©m thanh cña m¸y tÝnh ®iÖn tö (hoÆc cña “s¸ch ®iÖn tö” chuyªn dông). C¸c ch­¬ng tr×nh phÇn mÒm ®­îc chuyÓn qua m¹ng, råi ®­îc ng­êi sö dông t¶i xuèng (download). §Æt chç trªn m¸y bay, r¹p h¸t qua Internet (gäi lµ vÐ ®iÖn tö: electronic ticket) ë Mü ®· chiÕm tû träng tíi 70%. Ng­êi tiªu thô dïng Internet ®Ó liªn l¹c trùc tuyÕn víi c¸c c¬ quan tÝn dông ng©n hµng ®Ó biÕt c¸c th«ng tin vÒ b¶o hiÓm vµ sè liÖu phót chãt vÒ tµi chÝnh cña m×nh (tiÒn tiÕt kiÖm, tiÒn göi, tiÒn s¾p ph¶i tr¶ v.v.). Trªn gi¸c ®é kinh tÕ th­¬ng m¹i, c¸c lo¹i th«ng tin kinh tÕ vµ kinh doanh trªn Internet ®Òu cã ë møc phong phó, vµ mét nhiÖm vô quan träng cña c«ng t¸c th«ng tin ngµy nay lµ khai th¸c Web vµ ph©n tÝch tæng hîp. - B¸n lÎ hµng ho¸ h÷u h×nh: Cho tíi n¨m 1994-1995, h×nh thøc b¸n hµng nµy cßn ch­a ph¸t triÓn, ngay ë Mü còng chØ cã vµi cöa hµng cã mÆt trªn Internet, chñ yÕu lµ c¸c cöa hµng b¸n ®å ch¬i, thiÕt bÞ tin häc, s¸ch, r­îu. Nay, danh s¸ch c¸c hµng ho¸ b¸n lÎ qua m¹ng ®· më réng ra, tõ hoa tíi quÇn ¸o, «t« vµ xuÊt hiÖn h¼n mét lo¹i ho¹t ®éng gäi lµ “mua hµng ®iÖn tö” (electronic shopping), hay “mua hµng trªn m¹ng”. ë mét sè n­íc Internet ®· b¾t ®Çu trë thµnh c«ng cô ®Ó c¹nh tranh b¸n lÎ hµng ho¸ h÷u h×nh (Retail of tangible goods). TËn dông tÝnh ®a n¨ng ph­¬ng tiÖn (multimedia) cña m«i tr­êng Web vµ Java, ng­êi b¸n hµng x©y dùng trªn m¹ng c¸c “cöa hµng ¶o” (virtual shop) ®Ó thùc hiÖn viÖc b¸n hµng. Ng­êi sö dông Internet/Web t×m trang Web cña cöa hµng, xem hµng ho¸ hiÓn thÞ trªn mµn h×nh, x¸c nhËn mua hµng, vµ tr¶ tiÒn b»ng thanh to¸n ®iÖn tö. Lóc ®Çu, viÖc mua b¸n nh­ vËy cßn ë d¹ng s¬ khai: ng­êi mua chän hµng råi ®Æt hµng th«ng qua mÉu ®¬n (form) còng ®Æt ngay trªn Web. Nh­ng cã tr­êng hîp muèn lùa chän gi÷a nhiÒu hµng ho¸ ë c¸c trang Web kh¸c nhau (cña cïng mét cöa hµng) th× hµng ho¸ miªu t¶ n»m ë mét trang, ®¬n ®Æt hµng l¹i n»m ë trang kh¸c, g©y ra nhiÒu phiÒn to¸i. §Ó kh¾c phôc, c¸c h·ng ®­a ra lo¹i phÇn mÒm míi gäi lµ “xe mua hµng” (shopping cart, shopping trolley), hoÆc “giá mua hµng” (shopping basket, shopping bag) mµ trªn mµn h×nh còng cã d¹ng t­¬ng tù nh­ giá mua hµng hay xe mua hµng thËt mµ ng­êi mua th­êng dïng khi vµo cöa hµng, siªu thÞ. Xe hoÆc giá mua hµng nµy ®i theo ng­êi mua suèt qu¸ tr×nh chuyÓn tõ trang Web nµy sang trang Web kh¸c ®Ó chän hµng, khi chän ®­îc mãn hµng võa ý, ng­êi mua Ên phÝm “h·y bá vµo xe/giá” (Put into shopping cart/bag”, c¸c xe/giá nµy cã nhiÖm vô tù ®éng tÝnh tiÒn (kÓ c¶ thuÕ, c­íc vËn chuyÓn) ®Ó thanh to¸n víi kh¸ch mua. Nay, c¸c h·ng b¸n hµng ®· chuyÓn sang hÖ thèng phÇn mÒm míi h¬n n÷a (gäi lµ “th­¬ng ®iÓm ®iÖn tö”: store-front, hay: store-building) cã tÝnh n¨ng cao h¬n, cho phÐp ng­êi mua giao tiÕp tho¶i m¸i h¬n n÷a víi cöa hµng vµ hµng ho¸ v.v. V× lµ hµng ho¸ h÷u h×nh, nªn tÊt yÕu sau ®ã c¸c cöa hµng ph¶i dïng tíi c¸c ph­¬ng tiÖn göi hµng truyÒn thèng ®Ó ®­a hµng tíi tay kh¸ch. §iÒu quan träng nhÊt lµ: kh¸ch hµng cã thÓ mua hµng t¹i nhµ (home shopping), mµ kh«ng ph¶i ®Ých th©n ®i tíi cöa hµng. 5. Giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö (electronic commerce transaction), víi ch÷ “th­¬ng m¹i” ®­îc hiÓu víi ®Çy ®ñ c¸c néi dung nh­ ®· ghi trong §¹o luËt mÉu vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña Liªn hiÖp quèc, bao gåm bèn kiÓu: - Ng­êi víi ng­êi: qua ®iÖn tho¹i, m¸y Fax, vµ th­ ®iÖn tö (electronic mail) - Ng­êi víi m¸y tÝnh ®iÖn tö: trùc tiÕp hoÆc qua c¸c mÉu biÓu ®iÖn tö (electronic form), qua “vâng thÞ toµn cÇu” (World Wide Web). - M¸y tÝnh ®iÖn tö víi M¸y tÝnh ®iÖn tö: qua trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI: electronic data interchange), thÎ kh«n minh (smart card), c¸c d÷ liÖu m· ho¸ b»ng v¹ch (barcode data, còng gäi lµ d÷ liÖu m· v¹ch) - M¸y tÝnh ®iÖn tö víi ng­êi: qua th­ tÝn do m¸y tÝnh tù ®éng s¶n xuÊt ra, m¸y fax, vµ th­ ®iÖn tö. 6. C¸c bªn tham gia th­¬ng m¹i ®iÖn tö. §iÖn tho¹i, c¸c biÓu mÉu ®iÖn tö, th­ ®iÖn tö, FAX ng­êi tiªu dïng §iÖn tho¹i, c¸c biÓu mÉu ®iÖn tö, th­ ®iÖn tö, FAX §iÖn tho¹i, th­ ®iÖn tö EDI, c¸c biÓu mÉu ®iÖn tö, thÎ kh«n minh, m· v¹ch FAX, c¸c biÓu mÉu ®iÖn tö chÝnh phñ Doanh nghiÖp §iÖn tho¹i, c¸c biÓu mÉu ®iÖn tö, th­ ®iÖn tö §iÖn tho¹i, FAX, th­ ®iÖn tö Doanh nghiÖp chÝnh phñ Giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö (electronic commerce transaction) diÔn ra bªn trong vµ gi÷a ba nhãm tham gia chñ yÕu: (1) doanh nghiÖp; (2) chÝnh phñ; vµ (3) ng­êi tiªu thô. C¸c giao dÞch nµy ®­îc tiÕn hµnh ë nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau, bao gåm: - Gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi ng­êi tiªu thô: môc ®Ých cuèi cïng lµ dÉn tíi viÖc ng­êi tiªu thô cã thÓ mua hµng t¹i nhµ mµ kh«ng cÇn tíi cöa hµng (home shopping). - Gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau: trao ®æi d÷ liÖu, mua b¸n, thanh to¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô, môc ®Ých cuèi cïng lµ ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh. - Gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi c¸c c¬ quan chÝnh phñ: nh»m vµo c¸c môc ®Ých: (1) mua s¾m chÝnh phñ theo kiÓu trùc tuyÕn (online goverment procurement), (2) c¸c môc ®Ých qu¶n lý (thuÕ, h¶i quan v.v.), (3) th«ng tin. - Gi÷a ng­êi tiªu thô víi c¸c c¬ quan chÝnh phñ: c¸c vÊn ®Ò vÒ (1) thuÕ, (2) dÞch vô h¶i quan, phßng dÞch v.v., (3) th«ng tin. - Gi÷a c¸c chÝnh phñ: trao ®æi th«ng tin. Trong bèn cÊp ®é giao dÞch nãi trªn, giao dÞch gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau lµ d¹ng chñ yÕu cña giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö, vµ giao dÞch gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau chñ yÕu dïng ph­¬ng thøc trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö, tøc EDI. 7. H×nh th¸i hîp ®ång th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö bao qu¸t c¶ giao dÞch cã hîp ®ång vµ giao dÞch kh«ng cã hîp ®ång. XÐt riªng vÒ giao dÞch cã hîp ®ång, th× do ®Æc thï cña giao dÞch ®iÖn tö, hîp ®ång th­¬ng m¹i ®iÖn tö cã mét sè ®iÓm kh¸c biÖt so víi hîp ®ång th«ng th­êng (hîp ®ång ë d¹ng v¨n b¶n): - §Þa chØ ph¸p lý cña c¸c bªn: ngoµi ®Þa chØ ®Þa lý, cßn cã ®Þa chØ e-mail, m· doanh nghiÖp. - Cã c¸c quy ®Þnh vÒ ph¹m vi thêi gian, vµ ph¹m vi ®Þa lý cña giao dÞch. - Cã kÌm theo c¸c v¨n b¶n vµ ¶nh miªu t¶ s¶n phÈm hoÆc dông liÖu trao ®æi, vµ quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c sai sãt trong v¨n b¶n hoÆc ¶nh chôp. - Cã c¸c x¸c nhËn ®iÖn tö (chøng nhËn/x¸c thùc: certification/authentication) c¸c giao dÞch (kÓ c¶ c¬ quan chøng thùc) vÒ quyÒn truy cËp vµ c¶i chÝnh th«ng tin ®iÖn tö, vµ c¸ch thùc thi quyÒn nµy. - Cã c¸c quy ®Þnh ®¶m b¶o r»ng c¸c giao dÞch ®iÖn tö ®­îc coi lµ chøng cí ph¸p lý vÒ b¶n chÊt vµ ngµy th¸ng giao dÞch. - Cã c¸c quy ®Þnh chi tiÕt vÒ ph­¬ng thøc thanh to¸n ®iÖn tö. - Cã quy ®Þnh vÒ trung gian ®¶m b¶o chÊt l­îng (nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng­êi tiªu dïng). II. Lîi Ých cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö. 1. N¾m ®­îc th«ng tin phong phó. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö (®Æc biÖt lµ khi sö dông Internet/Web) tr­íc hÕt gióp cho c¸c doanh nghiÖp n¾m ®­îc th«ng tin phong phó vÌ kinh tÕ-th­¬ng m¹i (cã thÓ gäi chung lµ th«ng tin thÞ tr­êng), nhê ®ã cã thÓ x©y dùng ®­îc c¸c chiÕn l­îc s¶n xuÊt vµ kinh doanh thÝch hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng trong n­íc, khu vùc, vµ thÞ tr­êng quèc tÕ. §iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa ®èi víi c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá - ®éng lùc ph¸t triÓn chñ yÕu trong c¸c nÒn kinh tÕ hiÖn nay. 2. Gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö gióp gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, tr­íc hÕt lµ chi phÝ v¨n phßng. C¸c v¨n phßng kh«ng giÊy tê (paperless office) chiÕm diÖn tÝch nhá h¬n rÊt nhiÒu, chi phÝ t×m kiÕm chuyÓn giao tµi liÖu gi¶m nhiÒu lÇn (trong ®ã kh©u in Ên gÇn nh­ bá h¼n). Theo sè liÖu cña h·ng Genaral Electricity cña Mü, tiÕt kiÖm theo h­íng nµy ®¹t tíi 30%. §iÒu quan träng h¬n lµ c¸c nh©n viªn cã n¨ng lùc ®­îc gi¶i phãng khái nhiÒu c«ng ®o¹n sù vô cã thÓ tËp trung vµo nghiªn cøu ph¸t triÓn sÏ ®­a ®Õn nh÷ng lîi Ých to lín vµ l©u dµi. 3. Gi¶m chi phÝ b¸n hµng vµ tiÕp thÞ. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö gióp gi¶m thÊp chi phÝ b¸n hµng vµ chi phÝ tiÕp thÞ. B»ng ph­¬ng tiÖn Internet/Web, mét nh©n viªn b¸n hµng cã thÓ giao dÞch ®­îc víi rÊt nhiÒu kh¸ch hµng, ca-ta-l« ®iÖn tö (electronic catalogue) trªn Web phong phó h¬n nhiÒu vµ th­êng xuyªn cËp nhËt so víi ca-ta-l« in Ên chØ cã khu«n khæ giíi h¹n vµ lu«n lu«n lçi thêi. Theo sè liÖu cña h·ng m¸y bay Boeing cña Mü, nay ®· cã tíi 50% kh¸ch hµng ®Æt mua 9% phô tïng qua Internet (vµ cã nhiÒu h¬n n÷a c¸c ®¬n ®Æt hµng vÒ lao vô kü thuËt), vµ mçi ngµy gi¶m ®­îc 600 có ®iÖn tho¹i. 4. Gi¶m chi phÝ giao dÞch. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö qua Internet/Web gióp ng­êi tiªu thô vµ c¸c doanh nghiÖp gi¶m ®¸ng kÓ thêi gian vµ chi phÝ giao dÞch (giao dÞch ®­îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh tõ qu¶ng c¸o, tiÕp xóc ban ®Çu, giao dÞch ®Æt hµng, giao dÞch thanh to¸n). Thêi gian giao dÞch qua Internet chØ b»ng 7% thêi gian giao dÞch qua Fax, vµ chØ b»ng 0,5 phÇn ngh×n thêi gian giao dÞch qua b­u ®iÖn. Chi phÝ giao dÞch qua Internet chØ b»ng kho¶ng 5% chi phÝ giao dÞch qua Fax hay qua b­u ®iÖn chuyÓn ph¸t nhanh. Chi phÝ thanh to¸n ®iÖn tö qua Internet chØ b»ng 10% tíi 20% chi phÝ thanh to¸n theo lèi th«ng th­êng. Tèc ®é vµ chi phÝ truyÒn göi (mét bé tµi liÖu 40 trang) * Tõ New York tíi Tokyo Thêi gian Chi phÝ (USD) Qua b­u ®iÖn 5 ngµy 7.40 ChuyÓn ph¸t nhanh 24 giê 26.25 Qua m¸y Fax 31 phót 28.83 Qua Internet 2 phót 0.10 * Tõ New York tíi Los Angeles Thêi gian Chi phÝ (USD) Qua b­u kiÖn 2-3 ngµy 3.00 ChuyÓn ph¸t nhanh 24 giê 15.50 Qua m¸y Fax 31 phót 9.36 Qua Internet 2 phót 0.10 5. Gióp thiÕt lËp vµ cñng cè quan hÖ ®èi t¸c. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thiÕt lËp vµ cñng cè mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh tè tham gia vµo qu¸ tr×nh th­¬ng m¹i. Th«ng qua m¹ng (nhÊt lµ dïng Internet/Web) c¸c thµnh tè tham gia (ng­êi tiªu thô, doanh nghiÖp, c¸c c¬ quan chÝnh phñ) cã thÓ giao tiÕp trùc tiÕp vµ liªn tôc víi nhau (liªn l¹c “trùc tuyÕn”) gÇn nh­ kh«ng cßn kho¶ng c¸ch ®Þa lý vµ thêi gian n÷a, nhê ®ã c¶ sù hîp t¸c lÉn sù qu¶n lý ®Òu ®­îc tiÕn hµnh nhanh chãng vµ liªn tôc. C¸c b¹n hµng míi, c¸c c¬ héi kinh doanh míi ®­îc ph¸t hiÖn nhanh chãng trªn b×nh diÖn toµn quèc, toµn khu vùc, toµn thÕ giíi, vµ cã nhiÒu c¬ héi ®Ó lùa chän h¬n. 6. T¹o ®iÒu kiÖn sím tiÕp cËn kinh tÕ sè ho¸. XÐt trªn b×nh diÖn quèc gia, tr­íc m¾t th­¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin lµ ngµnh cã lîi nhuËn ca._.o nhÊt vµ ®ãng vai trß ngµy cµng to lín trong nÒn kinh tÕ (ë Mü ®· chiÕm tû träng kho¶ng 12-13% vµ sÏ lªn trªn 15% trong t­¬ng lai kh«ng xa). Nh×n réng h¬n, th­¬ng m¹i ®iÖn tö t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc sím tiÕp cËn víi nÒn kinh tÕ sè ho¸ (digital economy) mµ xu thÕ vµ tÇm quan träng ®· ®­îc ®Ò cËp ë trªn. Lîi Ých nµy cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn: nÕu kh«ng nhanh chãng tiÕp cËn vµo nÒn kinh tÕ sè ho¸, hay cßn gäi lµ “nÒn kinh tÕ ¶o” (virtual economy) th× sau kho¶ng mét thËp kû n÷a c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ bÞ bá r¬i hoµn toµn. KhÝa c¹nh lîi Ých nµy mang tÝnh tiÒm tµng, tÝnh chiÕn l­îc c«ng nghÖ vµ tÝnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn mµ c¸c n­íc ch­a c«ng nghiÖp ho¸ cÇn chó ý; v× cã nh÷ng luËn ®iÓn cho r»ng: sím chuyÓn sang kinh tÕ sè ho¸ th× mét n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ t¹o ra mét b­íc nh¶y vät (leapfrog), cã thÓ tiÕn kÞp c¸c n­íc ®· ®i tr­íc trong mét thêi gian ng¾n h¬n. III. C¸c ®ßi hái cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö. 1. H¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö kh«ng ph¶i lµ mét s¸ng kiÕn ngÉu høng, mµ lµ hÖ qu¶ tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn kü thuËt sè ho¸, cña c«ng nghÖ th«ng tin, mµ tr­íc hÕt lµ kü thuËt m¸y tÝnh ®iÖn tö. V× thÕ, chØ cã thÓ thùc sù cã vµ thùc sù tiÕn hµnh th­¬ng m¹i ®iÖn tö cã néi dung vµ hiÖu qu¶ ®Ých thùc khi ®· cã mét h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin v÷ng ch¾c (bao gåm hai nh¸nh: tÝnh to¸n ®iÖn tö vµ truyÒn th«ng ®iÖn tö). H¹ tÇng c¬ së Êy bao gåm tõ c¸c chuÈn cña doanh nghiÖp, cña c¶ n­íc vµ sù liªn kÕt cña c¸c chuÈn Êy víi c¸c chuÈn quèc tÕ, víi kü thuËt øng dông vµ thiÕt bÞ øng dông. Vµ kh«ng chØ cña riªng tõng doanh nghiÖp, mµ ph¶i lµ mét hÖ thèng quèc gia, víi t­ c¸ch nh­ mét ph©n hÖ cña hÖ thèng c«ng nghÖ th«ng tin khu vùc, vµ toµn cÇu (trªn nÒn t¶ng cña Internet hiÓu theo nghÜa réng, nghÜa lµ bao gåm c¸c ph©n m¹ng, vµ hÖ thèng liªn l¹c viÔn th«ng toµn cÇu). Vµ ph¶i tíi ®­îc tõng c¸ nh©n trong hÖ thèng th­¬ng m¹i (cho tíi tõng c¸ nh©n ng­êi tiªu thô). H¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ kh«ng chØ cã nghÜa lµ tÝnh hiÖn h÷u (availability; nay còng th­êng dïng “tÝnh th­êng h÷u” ®Ó diÔn t¶ c¶ s¾c th¸i æn ®Þnh), mµ cßn hµm nghÜa cã tÝnh kinh tÕ sö dông (affordability); nghÜa lµ chi phÝ trang bÞ c¸c ph­¬ng tiÖn c«ng nghÖ th«ng tin (®iÖn tho¹i, m¸y tÝnh, modem v.v.) vµ chi phÝ dÞch vô truyÒn th«ng (phÝ ®iÖn tho¹i, phÝ nèi m¹ng vµ truy cËp m¹ng) ph¶i ®ñ rÎ ®Ó ®«ng ®¶o ng­êi sö dông cã thÓ tiÕp cËn ®­îc. §iÒu nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt to lín ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, møc sèng nãi chung cßn thÊp. Còng cÇn l­u ý thªm r»ng h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin chØ cã thÓ cã vµ ho¹t ®éng ®¸ng tin cËy trªn nÒn t¶ng mét nÒn c«ng nghiÖp ®iÖn n¨ng v÷ng ch¾c, ®¶m b¶o cung cÊp ®iÖn n¨ng ®Çy ®ñ, æn ®Þnh vµ víi møc gi¸ hîp lý. ThiÕt lËp vµ cñng cè ®­îc mét h¹ tÇng c«ng nghÖ trªn nÒn t¶ng c«ng nghiÖp ®iÖn n¨ng nh­ vËy ®ßi hái thêi gian, h¬n n÷a ph¶i ®Çu t­ rÊt lín, lµ ®iÒu ®Æc biÖt khã kh¨n ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Theo ®µ ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö, nay ®ang cã xu h­íng m¹nh mÏ ghÐp c¶ c«ng nghÖ b¶o mËt vµ an toµn vµo h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö. B¶o mËt vµ an toµn kh«ng chØ cã ý nghÜa ®èi víi c¸c thùc thÓ kinh tÕ, mµ cßn cã ý nghÜa an ninh quèc gia. 2. H¹ tÇng c¬ së nh©n lùc. Th­¬ng m¹i trong kh¸i niÖm “Th­¬ng m¹i ®iÖn tö” ®éng ch¹m tíi mäi con ng­êi, tõ ng­êi tiªu thô tíi ng­êi s¶n xuÊt, ph©n phèi, tíi c¸c c¬ quan chÝnh phñ, tíi c¶ c¸c nhµ c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn. ¸p dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ tÊt yÕu lµm n¶y sinh hai ®ßi hái: mét lµ mäi ng­êi ®Òu quen thuéc vµ cã kh¶ n¨ng thµnh th¹o ho¹t ®éng trªn m¹ng; hai lµ cã mét ®éi ngò chuyªn gia tin häc m¹nh, th­êng xuyªn b¾t kÞp c¸c c«ng nghÖ th«ng tin míi ph¸t triÓn ®Ó phôc vô cho kinh tÕ sè ho¸ nãi chung vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö nãi riªng (nay ®· ®æi míi ë møc hµng tuÇn), còng nh­ cã kh¶ n¨ng thiÕt kÕ c¸c c«ng cô phÇn mÒm ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ho¹t ®éng cña mét nÒn kinh tÕ sè ho¸, tr¸nh bÞ ®éng lÖ thuéc hoµn toµn vµo ng­êi kh¸c. Ngoµi ra, nÕu sö dông Internet/Web, th× mét yªu cÇu tù nhiªn n÷a cña kinh doanh trùc tuyÕn lµ tÊt c¶ nh÷ng ng­êi tham gia ®Òu ph¶i giái Anh ng÷ v× tíi nay (vµ cã lÏ cßn tíi mét thêi ®iÓm rÊt xa n÷a) ng«n ng÷ ®­îc sö dông trong th­¬ng m¹i nãi chung vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö qua m¹ng Internet nãi riªng, vÉn lµ tiÕng Anh (®­¬ng nhiªn ®©y chñ yÕu chØ lµ “vÊn ®Ò” ®èi víi c¸c n­íc Ýt ph¸t triÓn). §ßi hái nµy cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ dÉn tíi sù thay ®æi c¨n b¶n hÖ thèng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. 3. B¶o mËt, an toµn. Giao dÞch th­¬ng m¹i b»ng ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö ®Æt ra ®ßi hái rÊt cao vÒ b¶o mËt vµ an toµn, nhÊt lµ khi ho¹t ®éng trªn Internet/Web. Cho tíi nay nhiÒu ng­êi vÉn kh«ng d¸m giao dÞch qua Web. Trong lÜnh vùc mua b¸n thuÇn tuý, ng­êi mua th× lo c¸c chi tiÕt trong thÎ tÝn dông cña m×nh bÞ lé, vµ kÎ xÊu sÏ lîi dông mµ rót tiÒn, ng­êi b¸n th× lo ng­êi mua kh«ng thanh to¸n cho c¸c hîp ®ång ®· ®­îc “ký kÕt theo kiÓu ®iÖn tö” qua Web. Trong c¸c lÜnh vùc kh¸c, ®iÒu ®¸ng ng¹i nhÊt lµ an toµn vµ b¶o mËt d÷ liÖu. §iÒu lo sî Êy lµ cã c¨n cø v× sè vô tÊn c«ng vµo Internet ngµy cµng t¨ng, kÓ c¶ vµo nh÷ng m¹ng ®­îc b¶o vÖ nghiªm ngÆt. (Cuèi n¨m 1996, trang Web cña Bé t­ ph¸p Mü vµ cña CIA bÞ truy nhËp vµ bÞ thay ®æi mét sè néi dung, ®Çu n¨m 1997 mét lo¹t ®Þa chØ Internet cña Mü ph¶i ngõng dÞch vô Web vµ E-mail trong mét tuÇn v× bÞ “giÆc m¸y tÝnh” tÊn c«ng). “GiÆc m¸y tÝnh” (hacker) dïng nhiÒu thñ ®o¹n kh¸c nhau: m¹o quan hÖ, bÎ mËt khÈu (nhÊt lµ mËt khÈu yÕu), vi-rót vµ c¸c ch­¬ng tr×nh “ph¸ tõ bªn trong” gi¶ m¹o ®Þa chØ Internet (IP Spoofing), phong to¶ dÞch vô (DOS – denial of service). Kü thuËt m· ho¸ (cryptography) hiÖn ®¹i (trong ®ã cã kü thuËt “m· ho¸ kho¸ c«ng khai/bÝ mËt) ®· nãi ë trªn), víi kho¸ dµi tèi thiÓu tíi 1024, thËm chÝ tíi 2048 bit, céng víi c¸c c«ng nghÖ SSL (Secure Sockets Layer), SET (Secure Electronic Transaction) ®ang gióp gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, trong ®ã cã vÊn ®Ò “ch÷ ký ®iÖn tö” hay “ch÷ ký sè ho¸” (digital signature), lµ ch÷ ký ®­îc biÓu diÔn b»ng c¸c bit ®iÖn tö vµ ®­îc x¸c thùc th«ng qua gi¶i m·. Song b¶n th©n c¸c m· mËt còng cã thÓ bÞ kh¸m ph¸ bëi c¸c kü thuËt gi¶i m· tinh vi, nhÊt lµ kü thuËt cña bªn cã ®¼ng cÊp c«ng nghÖ cao h¬n h¼n. Cho nªn mét chiÕn l­îc quèc gia vÒ m· ho¸ kÌm theo c¸c ch­¬ng tr×nh b¶o vÖ an toµn th«ng tin cña c¸c c¬ quan, doanh nghiÖp vµ cña c¸ nh©n ®ang trë thµnh mét vÊn ®Ò rÊt lín. Trªn quan ®iÓm giao l­u quèc tÕ, vÊn ®Ò b¶o mËt vµ an toµn cßn cã thªm mét khÝa c¹nh n÷a: Ngµy cµng cã nhiÒu n­íc ¸p dông c¸c luËt ng¨n c¶n kh«ng cho d÷ liÖu ®­îc truyÒn göi tíi c¸c n­íc kh«ng cã ph­¬ng tiÖn thÝch ®¸ng ®Ó b¶o vÖ th«ng tin, nh»m tr¸nh rß rØ (nhÊt lµ c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn an ninh quèc gia, vò khÝ giÕt ng­êi hµng lo¹t, quan hÖ quèc tÕ...). V× vËy, nÕu kh«ng cã c¸c luËt vµ ph­¬ng tiÖn tèt ®Ó b¶o vÖ th«ng tin, th× mét n­íc rÊt cã thÓ sÏ bÞ c¸ch ly khái ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö quèc tÕ. 4. HÖ thèng thanh to¸n tµi chÝnh tù ®éng. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö chØ cã thÓ thùc hiÖn thùc tÕ khi ®· tån t¹i mét hÖ thèng thanh to¸n tµi chÝnh (financial payment) ph¸t triÓn, cho phÐp thùc hiÖn thanh to¸n tù ®éng (trong ®ã, thÎ kh«n minh cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®èi víi kinh doanh b¸n lÎ). Khi ch­a cã hÖ thèng nµy, th× th­¬ng m¹i ®iÖn tö chØ øng dông ®­îc phÇn trao ®æi th«ng tin, bu«n b¸n vÉn ph¶i kÕt thóc b»ng tr¶ tiÒn trùc tiÕp hoÆc b»ng c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n truyÒn thèng. Khi Êy hiÖu qu¶ cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö bÞ gi¶m thÊp vµ cã thÓ kh«ng ®ñ ®Ó bï c¸c chi phÝ trang bÞ c«ng nghÖ ®· bá ra. HÖ thèng thanh to¸n tµi chÝnh ®i liÒn víi viÖc m· ho¸ toµn bé hµng ho¸, hay “®¸nh sè s¶n phÈm” (product numbering) lµ vÊn ®Ò kh«ng chØ cã tÝnh quèc gia, mµ cã tÝnh quèc tÕ trªn c¬ së cña c¸c chuÈn vµ ®Þnh chÕ EAN International vµ Uniform Code Council, thÓ hiÖn d­íi d¹ng c¸c v¹ch gäi lµ m· v¹ch (bar - code). Theo ®ã tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Òu ®­îc m· ho¸ b»ng mét sè 13 con sè, vµ tÊt c¶ c¸c c«ng ty ®Òu cã ®Þa chØ cña m×nh b»ng mét m· cã tõ 100 ®Õn 100.000 con sè (m· v¹ch lµ hÖ thèng m· dïng c¸c v¹ch ®en, tr¾ng, mµu cã ®é réng kh¸c nhau ®Ó biÓu diÔn c¸c con sè. Mét m¸y quÐt dïng tÕ bµo quang ®iÖn sÏ nhËn d¹ng c¸c v¹ch nµy, biÕn ®æi thµnh con sè råi tù ®éng ®­a vµo m¸y tÝnh ®Ó tÝnh to¸n). ViÖc héi nhËp vµ thiÕt lËp toµn bé hÖ thèng m· s¶n phÈm vµ m· c«ng ty (gäi chung lµ m· ho¸ th­¬ng m¹i: commercial coding) cho mét nÒn kinh tÕ (®Æc biÖt lµ nÒn kinh tÕ cña n­íc ®ang ph¸t triÓn) nãi chung còng kh«ng ®¬n gi¶n. 5. B¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ. Cµng ngµy, gi¸ trÞ s¶n phÈm cµng cao ë khÝa c¹nh “chÊt x¸m” cña nã, mµ kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n nã, tµi s¶n c¬ b¶n cña tõng ®Êt n­íc, tõng tæ chøc vµ tõng con ng­êi ®· vµ ®ang chuyÓn thµnh “tµi s¶n chÊt x¸m” lµ chñ yÕu. Th«ng tin trë thµnh tµi s¶n, vµ b¶o vÖ tµi s¶n cuèi cïng sÏ cã ý nghÜa lµ b¶o vÖ th«ng tin. V× lÏ ®ã, næi lªn vÊn ®Ò b¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ vµ b¶n quyÒn cña c¸c th«ng tin trªn Web (c¸c h×nh thøc qu¶ng c¸o, c¸c nh·n hiÖu th­¬ng m¹i, c¸c c¬ së d÷ liÖu, c¸c dung liÖu truyÒn göi qua m¹ng v..v..). Riªng ®èi víi dung-liÖu, vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra lµ b¶n th©n viÖc sè ho¸ nhÞ-ph©n c¸c d÷ liÖu v¨n b¶n, h×nh ¶nh, ©m thanh ®Ó thµnh dung liÖu truyÒn göi ®· lµ mét hµnh ®éng “sao chÐp”, “phiªn dÞch” vµ ph¶i ®­îc t¸c gi¶ ®ång ý (gièng nh­ dÞch mét t¸c phÈm ra mét ng«n ng÷ kh¸c). Nh­ng v× ®­a lªn m¹ng nªn “sè b¶n in” kh«ng thÓ biÕt ®­îc lµ bao nhiªu nªn viÖc tho¶ thuËn vµ xö lý trë nªn hÕt søc khã kh¨n. ë tÇm xa h¬n, ng­êi ta ®· tÝnh tíi khÝa c¹nh phøc t¹p h¬n n÷a cña vÊn ®Ò lµ viÖc “ph©n chia tµi s¶n trÝ tuÖ” mua b¸n qua m¹ng. Thùc ra ng­êi xem kh«ng quan t©m tÊt c¶ c¸c chi tiÕt cña ch­¬ng tr×nh, mµ chØ quan t©m mét sè trong ®ã. VËy tiÒn b¸n ch­¬ng tr×nh sÏ ®­îc ph©n phèi nh­ thÕ nµo cho c¸c thµnh phÇn tham gia ch­¬ng tr×nh. Tõ ®©y b¾t ®Çu n¶y sinh c¸c ®Þnh nghÜa míi, cô thÓ h¬n, chi tiÕt h¬n vµ mang tÝnh ph¸p lý h¬n vÒ “thÕ nµo lµ t¸c gi¶”, vµ kh¸i niÖm “thanh to¸n vi ph©n” (micro - payment) mµ sÏ ph¶i xö lý b»ng c¸c c«ng cô kü thuËt cao cÊp. 6. B¶o vÖ ng­êi tiªu dïng. Nh×n nhËn trªn c¬ së lý luËn th­¬ng m¹i vµ lý thuyÕt th«ng tin th× tõ x­a tíi nay, mét thÞ tr­êng bÞ sôp ®æ bao giê còng b¾t nguån tõ nguyªn nh©n s©u xa lµ “th«ng tin kh«ng ®èi xøng” (asymmetric information), nghÜa lµ c¸i ng­êi b¸n biÕt kh¸c víi c¸i ng­êi mua biÕt. T¹i thÞ tr­êng Êy, ng­êi b¸n kh«ng cã c¸ch nµo ®Ó thuyÕt phôc ng­êi mua vÒ chÊt l­îng s¶n phÈm cña m×nh. Ng­êi mua, do ®ã, chØ chÊp nhËn tr¶ mét gi¸ trung b×nh cho s¶n phÈm ®ã. KÕt qu¶ lµ hä chØ mua ®­îc c¸c s¶n phÈm chÊt l­îng thÊp (v× c¸c s¶n phÈm chÊt l­îng cao ng­êi b¸n l¹i biÕt râ). Trong th­¬ng m¹i ®iÖn tö, th«ng tin vÒ hµng ho¸ ®Òu lµ th«ng tin sè ho¸, nãi gi¶n dÞ lµ ng­êi mua kh«ng cã ®iÒu kiÖn “nÕm thö” hay “dïng thö” hµng tr­íc khi mua. Ch­a kÓ tíi kh¶ n¨ng bÞ nhÇm lÉn c¸c c¬ së d÷ liÖu, bÞ lõa g¹t bëi c¸c th«ng tin vµ c¸c tæ chøc phi ph¸p cã mÆt trªn m¹ng. V× thÕ, ®ang xuÊt hiÖn nhu cÇu ph¶i cã mét trung gian b¶o ®¶m chÊt l­îng (quality guarantor) mµ ho¹t ®éng h÷u hiÖu vµ Ýt tèn kÐm. §©y lµ mét khÝa c¹nh c¬ chÕ ®¸ng quan t©m cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö mµ ®ang ®­îc chó ý ngµy cµng nhiÒu tr­íc thùc tÕ c¸c rñi ro ngµy cµng gia t¨ng, ®¶ kÝch vµo quyÒn lîi cña ng­êi tiªu thô. C¬ chÕ ®¶m b¶o chÊt l­îng ®Æc biÖt cã ý nghÜa víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, n¬i mµ d©n chóng cho tíi nay vÉn cã tËp qu¸n tiÕp xóc trùc tiÕp víi hµng ho¸ ®Ó kiÓm tra (nh×n, sê, nÕm, ngöi...) ®Ó thö (mÆc thö, ®éi thö, ®i thö...) tr­íc khi mua. 7. T¸c ®éng v¨n ho¸ x· héi cña Internet. T¸c ®éng v¨n ho¸ x· héi cña Internet ®ang lµ mèi quan t©m quèc tÕ, v× hµng lo¹t t¸c ®éng tiªu cùc cña nã ®· xuÊt hiÖn: Internet trë thµnh mét “hßm th­” giao dÞch mua - b¸n d©m, ma tuý vµ bu«n lËu, c¸c lùc l­îng ph¶n x· héi ®­a lªn Internet phim con heo (pornography), c¸c tuyªn truyÒn kÝch dôc cã môc ®Ých ®èi víi trÎ em, c¸c h­íng dÉn lµm bom th­, lµm chÊt næ ph¸ ho¹i, c¸c lo¹i tuyªn truyÒn kÝch ®éng b¹o lùc, ph©n biÖt chñng téc, kú thÞ t«n gi¸o v..v..ë mét sè n¬i (nh­ Trung Quèc, Trung §«ng...). Internet ®· trë thµnh mét ph­¬ng tiÖn thuËn lîi cho c¸c lùc l­îng chèng ®èi sö dông ®Ó tuyªn truyÒn, kÝch ®éng lËt ®æ chÝnh phñ vµ/hoÆc g©y rèi lo¹n trËt tù x· héi. Ngoµi ra ph¶i tÝnh tíi t¸c ®éng cuèn hót thanh niªn theo c¸c lèi sèng kh«ng phï hîp víi b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lµ vÊn ®Ò ®ang ®­îc ®Æc biÖt quan t©m ë Ch©u ¸. MÆc dï c«ng nghÖ ®¸nh gi¸ dung liÖu (content rating), läc dung liÖu (content filtering) ®· vµ ®ang ph¸t triÓn, nh­ng vÒ c¬ b¶n tíi nay vÉn ch­a cã biÖn ph¸p ®ñ h÷u hiÖu ®Ó chèng tr¶ c¸c mÆt tr¸i nãi trªn cña Internet/Web. 8. H¹ tÇng c¬ së kinh tÕ vµ ph¸p lý. - M«i tr­êng quèc gia: Tr­íc hÕt, ChÝnh phñ tõng n­íc ph¶i quyÕt ®Þnh xem x· héi th«ng tin nãi chung vµ Internet nãi riªng lµ mét hiÓm ho¹ hay lµ mét c¬ héi. QuyÕt ®Þnh ®ã kh«ng dÔ dµng, ngay mét n­íc hiÖn ®¹i nh­ Ph¸p còng ph¶i tíi n¨m 97 - 98 míi quyÕt ®Þnh ®­îc vµ tuyªn bè r»ng “®©y lµ c¬ héi” (sau mét thêi gian dµi chèng l¹i Internet v× nã chiÕm mÊt vÞ trÝ cña m¹ng Minitel vèn rÊt phæ biÕn trong néi bé n­íc Ph¸p). Tõ kh¼ng ®Þnh mang tÝnh nhËn thøc chiÕn l­îc Êy míi thiÕt lËp m«i tr­êng kinh tÕ, ph¸p lý vµ x· héi (kÓ c¶ v¨n ho¸, gi¸o dôc) cho nÒn kinh tÕ sè ho¸ nãi chung vµ cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö nãi riªng (vÝ dô quyÕt ®Þnh ®­a vµo m¹ng c¸c dÞch vô hµnh chÝnh, c¸c dÞch vô thu tr¶ thuÕ vµ c¸c dÞch vô kh¸c nh­ th­ tÝn, dù b¸o thêi tiÕt, th«ng b¸o giê tµu xe v..v..) vµ ®­a c¸c néi dung cña kinh tÕ sè ho¸ vµo v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc c¸c cÊp. Riªng vÒ ph¸p lý cã c¸c vÊn ®Ò: + Thõa nhËn tÝnh ph¸p lý cña giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö. + Thõa nhËn tÝnh ph¸p lý cña ch÷ ký ®iÖn tö (electronic signature) - tøc ch÷ ký d­íi d¹ng sè ®Æt vµo mét th«ng ®iÖp d÷ liÖu (data message) vµ ch÷ ký sè ho¸ (digital signature) - tøc biÖn ph¸p biÕn ®æi néi dung th«ng ®iÖp d÷ liÖu, khi dïng m· ho¸ ®Ó gi¶i míi thu ®­îc néi dung thËt cña th«ng ®iÖp d÷ liÖu; vµ cã c¸c thiÕt chÕ ph¸p lý, c¸c c¬ quan ph¸p lý thÝch hîp cho viÖc x¸c thùc / chøng nhËn (authentication/certification) ch÷ ký ®iÖn tö vµ ch÷ ký sè ho¸. + B¶o vÖ ph¸p lý c¸c Hîp ®ång th­¬ng m¹i ®iÖn tö. + B¶o vÖ ph¸p lý c¸c thanh to¸n ®iÖn tö (bao gåm c¶ viÖc ph¸p chÕ ho¸ c¸c c¬ quan ph¸t hµnh c¸c thÎ thanh to¸n). + Quy ®Þnh ph¸p lý ®èi víi c¸c d÷ liÖu cã xuÊt xø Nhµ n­íc (c¸c c¬ quan ChÝnh phñ vµ Trung ­¬ng), chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, doanh nghiÖp nhµ n­íc (trong ®ã cã c¸c vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt nh­: Nhµ n­íc cã ph¶i lµ chñ nh©n cña c¸c th«ng tin cã quyÒn ®­îc c«ng khai ho¸ vµ c¸c th«ng tin ph¶i gi÷ bÝ mËt hay kh«ng? Ng­êi d©n cã quyÒn ®ßi c«ng khai ho¸ c¸c sè liÖu cña chÝnh quyÒn hay kh«ng? Khi c«ng khai ho¸ th× viÖc phæ biÕn c¸c sè liÖu cã ®­îc xem lµ mét nguån thu cho ng©n s¸ch hay kh«ng? v..v..). + B¶o vÖ ph¸p lý ®èi víi së h÷u trÝ tuÖ (bao gåm c¶ b¶n quyÒn t¸c gi¶) liªn quan ®Õn mäi h×nh thøc giao dÞch ®iÖn tö. + B¶o vÖ bÝ mËt riªng t­ mét c¸ch “thÝch ®¸ng” (®Ò ng¨n c¶n c¸c bÝ mËt ®êi t­ bÞ ®­a lªn m¹ng mét c¸ch phi ph¸p, kh«ng chØ tªn tuæi, dung m¹o mµ cßn c¶ c¸c bÝ mËt kh¸c liªn quan ®Õn søc khoÎ, t«n gi¸o, quan ®iÓm chÝnh trÞ, giíi tÝnh, t×nh dôc...). + B¶o vÖ ph¸p lý ®èi víi m¹ng th«ng tin, chèng téi ph¹m x©m nhËp víi c¸c môc ®Ých bÊt hîp ph¸p nh­ thu thËp tin tøc mËt, thay ®æi th«ng tin trªn c¸c trang Web, th©m nhËp vµo c¸c d÷ liÖu, sao chÐp trém c¸c phÇn mÒm, truyÒn virut ph¸ ho¹iv..v..; tíi nay tõng n­íc rÊt cã thÓ ®· cã c¸c luËt ®¬n hµnh vÒ c¸c téi nµy, vÊn ®Ò lµ sÏ ph¶i ®­a vµo khu«n khæ cña bé luËt h×nh sù, mét khi kinh tÕ sè ho¸ ®­îc thõa nhËn trªn tÇm quèc gia. TÊt c¶ nh÷ng viÖc trªn ®©y chØ cã thÓ thùc hiÖn ®­îc trªn c¬ së mçi quèc gia tr­íc hÕt ph¶i thiÕt lËp mét hÖ thèng “m· nguån” cho tÊt c¶ c¸c th«ng tin sè ho¸, b¾t ®Çu tõ ch÷ c¸i cña ng«n ng÷ ®ã trë ®i; tiÕp ®ã Nhµ n­íc sÏ ph¶i ®Þnh h×nh mét chiÕn l­îc chung vÒ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ sè ho¸. TiÕp ®ã ®Õn c¸c chÝnh s¸ch, c¸c ®¹o luËt vµ c¸c quy ®Þnh cô thÓ t­¬ng øng ®­îc ph¶n ¸nh trong toµn bé chØnh thÓ cña hÖ thèng néi luËt. - M«i tr­êng quèc tÕ. C¸c vÊn ®Ò m«i tr­êng quèc tÕ, ph¸p lý vµ x· héi quèc gia còng sÏ in h×nh mÉu cña nã vµo vÊn ®Ò m«i tr­êng kinh tÕ, ph¸p lý vµ x· héi quèc tÕ, céng thªm víi c¸c phøc t¹p kh¸c cña kinh tÕ th­¬ng m¹i qua biªn giíi, trong ®ã khÝa c¹nh quan träng nhÊt lµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö mang tÝnh kh«ng cã biªn giíi, do ®ã lµm mÊt ®i tÝnh ranh giíi ®Þa lý vèn lµ ®Æc tÝnh cè h÷u cña ngo¹i th­¬ng truyÒn thèng dÉn tíi nh÷ng khã kh¨n to lín vÒ luËt ¸p dông vµ ®iÒu chØnh hîp ®ång, vÒ thanh to¸n ®Æc biÖt lµ vÒ thu thuÕ. VÝ dô: Mét d÷ liÖu víi t­ c¸ch lµ mét dÞch vô ®­îc chuyÓn tõ n­íc A ®Õn mét ®Þa chØ Internet ë n­íc B, tiÕp ®ã l¹i chuyÓn ®Õn ng­êi nhËn thùc sù ë n­íc C (rÊt cã thÓ c¬ së kinh doanh cña ng­êi chñ ®Þa chØ Internet ë n­íc B ®­îc ®Æt ë n­íc C); vËy viÖc thu thuÕ sÏ thùc hiÖn b»ng c¸ch nµo vµ dïng luËt n­íc nµo ®Ó ®iÒu chØnh th­¬ng vô nµy. Mét vÝ dô kh¸c: mét ng­êi §øc ®ang ®i du lÞch bªn Mü ®Æt mua mét l« r­îu vang Australia giao tíi mét n¬i nghØ m¸t t¹i Ph¸p mµ anh ta s¾p du hµnh tíi, thuÕ cña th­¬ng vô nµy sÏ do n­íc nµo thu vµ thu b»ng c¸ch nµo. VÊn ®Ò cßn khã kh¨n h¬n n÷a lµ ®¸nh thuÕ c¸c dung liÖu, tøc lµ c¸c hµng ho¸ “phi vËt thÓ” (nh­ ©m nh¹c, ch­¬ng tr×nh truyÒn h×nh, ch­¬ng tr×nh phÇn mÒm ...giao trùc tiÕp gi÷a c¸c ®èi t¸c th«ng qua m¹ng). Ngoµi ra, còng n¶y sinh c¸c khã kh¨n nh­: thu thuÕ trong tr­êng hîp thanh to¸n v« danh (anonimous payment) b»ng thÎ kh«n minh; vÊn ®Ò c¸ch kiÓm to¸n c¸c c«ng ty bu«n b¸n b»ng ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i ®iÖn tö, vÊn ®Ò b¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ, b¶o vÖ chÝnh trÞ vµ b¶o vÖ bÝ mËt riªng t­ trong th«ng tin xuyªn quèc gia trªn m¹ng Internet gi÷a c¸c n­íc cã hÖ thèng luËt ph¸p vµ hÖ thèng chÝnh trÞ kh¸c nhau; vÊn ®Ò ph¸p luËt quèc tÕ vÒ sö dông kh«ng gian liªn quan ®Õn viÖc phãng vµ khai th¸c c¸c vÖ tinh viÔn th«ng v..v.. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò Êy ®ßi hái ph¶i cã c¸c nç lùc tËp thÓ ®a biªn nh»m ®¹t tíi c¸c tho¶ thuËn quèc tÕ lµm c¨n b¶n cho “con ®­êng t¬ lôa” míi vµ tr­íc hÕt lµ nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, cßn ë tÇm thÊp vÒ c«ng nghÖ th«ng tin, vÒ c¬ chÕ thuÕ kho¸, vÒ b¶o mËt vµ an toµn. 9. VÊn ®Ò lÖ thuéc c«ng nghÖ. Kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn r»ng n­íc Mü ®ang khèng chÕ toµn bé c«ng nghÖ th«ng tin quèc tÕ, c¶ phÇn cøng còng nh­ phÇn mÒm (phÇn mÒm hÖ thèng vµ phÇn mÒm øng dông), chuÈn c«ng nghÖ Internet còng lµ chuÈn Mü, c¸c phÇn mÒm tÇm cøu vµ “vâng thÞ” (Web) chñ yÕu còng lµ cña Mü, n­íc Mü còng ®i ®Çu trong kinh tÕ sè ho¸ vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö (Mü hiÖn chiÕm trªn mét nöa tæng doanh sè th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu, chñ yÕu lµ bu«n b¸n trong n­íc). ë mét tÇm cao h¬n, cã thÓ nhËn xÐt r»ng tõ nhiÒu chôc n¨m nay, trong khi ®a sè c¸c n­íc cßn ®ang vËt lén trong nÒn “kinh tÕ vËt thÓ” th× Mü ®· v­ît lªn vµ tiÕn nhanh trong nÒn “kinh tÕ ¶o”, lÊy “kinh tÕ tri thøc”, “së h÷u trÝ tuÖ”, “gi¸ trÞ chÊt x¸m” lµm nÒn mãng. §ã lµ sù kh¸c biÖt c¨n b¶n gi÷a Mü vµ c¸c n­íc kh¸c. Sù kh¸c biÖt ®ã béc lé ngµy cµng râ theo tiÕn tr×nh nÒn kinh tÕ toµn cÇu chuyÓn sang “kû nguyªn sè ho¸” nh­ ®i theo mét xu h­íng tÊt yÕu kh¸ch quan. §iÒu nµy gi¶i thÝch v× sao trong ®µm ph¸n th­¬ng m¹i cña Mü víi bÊt cø n­íc nµo, vÊn ®Ò “së h÷u trÝ tuÖ” lu«n lu«n næi lªn hµng ®Çu: ®ã chÝnh lµ gi¸ trÞ thùc cña n­íc Mü. §iÒu nµy còng gi¶i thÝch v× sao Mü lµ n­íc biÖn hé, cæ vò vµ thóc ®Èy m¹nh mÏ nhÊt cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö: mét khi th­¬ng m¹i ®­îc sè ho¸ th× toµn thÕ giíi trªn thùc tÕ sÏ n»m trong tÇm khèng chÕ c«ng nghÖ cña Mü, Mü sÏ gi÷ vai trß ng­êi b¸n c«ng nghÖ th«ng tin cho toµn thÕ giíi víi c«ng nghÖ ®­îc ®æi míi hµng ngµy vµ thuÇn tuý ë “nÒn kinh tÕ ¶o”, “kinh tÕ tri thøc”; c¸c n­íc kh¸c tiÕp tôc s¶n xuÊt c¸c “cña c¶i vËt thÓ” phôc vô cho n­íc Mü. Bøc tranh Êy nay ®· kh¸ râ nÐt vµ ®Ó thay ®æi nã ch¾c ch¾n ph¶i cÇn ®Õn nh÷ng nç lùc chiÕn l­îc lín lao tõ phÝa c¸c ®èi thñ cña Mü trong nh÷ng qu·ng thêi gian lÞch sö. Mµ trong nh÷ng qu·ng thêi gian Êy b¶n th©n n­íc Mü còng kh«ng lïi l¹i vµ ®øng yªn. Nh÷ng n­íc Ýt ph¸t triÓn h¬n, ®· chËm ch©n, rÊt cã thÓ m·i m·i ph¶i ë mét tÇm thÊp d­íi vµ bÞ phô thuéc hoµn toµn vÒ c«ng nghÖ v× ®iÒu kiÖn thùc tÕ vÜnh viÔn kh«ng cho phÐp hä ®uæi kÞp n÷a. Sù phô thuéc Êy kh«ng chØ thÓ hiÖn ë nh÷ng thiÖt thßi vÒ kinh tÕ, mµ ë tÇm cao h¬n: Mü vµ c¸c n­íc tiªn tiÕn gÇn Mü vÒ c«ng nghÖ th«ng tin cã thÓ “biÕt hÕt” th«ng tin cña c¸c n­íc thuéc ®¼ng cÊp c«ng nghÖ thÊp h¬n. NhiÒu c¬ quan nghiªn cøu ®¸nh gi¸ r»ng rÊt cã thÓ ®©y sÏ lµ mét trong nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña trËt tù thÕ giíi míi trong thÕ kû 21 vµ ®· lªn tiÕng c¶nh b¸o c¸c n­íc cßn yÕu kÐm vÒ c«ng nghÖ th«ng tin. V× lÏ ®ã, th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang ®­îc c¸c n­íc xem xÐt mét c¸ch chiÕn l­îc: sù du nhËp vµo nã lµ kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc, h¬n thÕ cßn lµ c¬ héi: nh­ng nÕu chØ v× bøc b¸ch mµ tham gia hay chØ tham gia v× c¸c lîi Ých kinh tÕ vËt chÊt cô thÓ th× kh«ng ®ñ, mµ ph¶i cã mét chiÕn l­îc thÝch hîp ®Ó khái trë thµnh quèc gia thø cÊp vÒ c«ng nghÖ. Ch­¬ng II thùc tr¹ng ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam I. T×nh h×nh vÒ h¹ tÇng c¬ së cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam. 1. H¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin. C«ng nghÖ th«ng tin (information technology) gåm hai nh¸nh: tÝnh to¸n (computing) - còng gäi lµ nh¸nh m¸y tÝnh; vµ truyÒn th«ng (communication), trªn c¬ së cña mét nÒn c«ng nghiÖp ®iÖn lùc v÷ng m¹nh, lµ nÒn t¶ng cña “kinh tÕ sè ho¸” nãi chung vµ “th­¬ng m¹i ®iÖn tö” nãi riªng. VÒ c«ng nghÖ tÝnh to¸n, ng­êi ViÖt nam ®· biÕt ®Õn m¸y tÝnh ®iÖn tö tõ n¨m 1968 khi chiÕc m¸y tÝnh ®Çu tiªn do Liªn X« viÖn trî ®­îc l¾p ®Æt t¹i Hµ Néi. Trong nh÷ng n¨m 1970 ë phÝa Nam còng cã sö dông mét sè m¸y tÝnh lín cña Mü. Tíi cuèi nh÷ng n¨m 1970 c¶ n­íc cã kho¶ng 40 dµn m¸y tÝnh v¹n n¨ng thuéc c¸c dßng Minsk vµ ES ë Hµ Néi vµ IBM 360 ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh. §Çu nh÷ng n¨m 1980, m¸y vi tÝnh b¾t ®Çu ®­îc nhËp khÈu vµo ViÖt nam, më ®Çu mét thêi kú ph¸t triÓn nhanh viÖc tin häc ho¸ trong n­íc. Tõ n¨m 1995 lµ n¨m b¾t ®Çu triÓn khai Ch­¬ng tr×nh quèc gia vÒ c«ng nghÖ th«ng tin, còng lµ lóc c¸c c«ng ty hµng ®Çu thÕ giíi nh­ IBM, Compaq, HP v..v..b¾t ®Çu tham gia thÞ tr­êng ViÖt nam, lùc l­îng m¸y vi tÝnh nhËp khÈu t¨ng vät víi tèc ®é +50%/n¨m. Theo sè liÖu cña Ban chØ ®¹o quèc gia vÒ c«ng nghÖ th«ng tin (dùa trªn thèng kª cña Tæng côc H¶i quan) tíi nay m¸y vi tÝnh c¸c lo¹i nhËp vµo ViÖt nam ®· lªn tíi tæng sè h¬n 400 ngh×n chiÕc; nÕu tÝnh c¶ m¸y l¾p r¸p trong n­íc th× cã nguån tin (®· ®¨ng t¶i trªn ph­¬ng tiÖn ph¸t thanh truyÒn h×nh) ®­a sè liÖu kho¶ng 500 ngh×n chiÕc; ngoµi ra còng cã mét sè m¸y tÝnh lín thÕ hÖ míi vµ kho¶ng 200 m¸y mini. M¸y tÝnh c¸ nh©n l¾p r¸p trong n­íc (linh kiÖn nhËp khÈu) ®ang ph¸t triÓn nhanh vµ theo ­íc tÝnh ®· chiÕm kho¶ng 70% thÞ phÇn víi khèi l­îng s¶n xuÊt 80 - 100 ngh×n m¸y tÝnh mét n¨m, doanh sè m¸y tÝnh l¾p r¸p n¨m 1998 lµ kho¶ng 65 triÖu USD. T¹i nhiÒu c¬ quan vµ doanh nghiÖp, d÷ liÖu cã cÊu tróc ®· ®­îc qu¶n lý b»ng nhiÒu hÖ qu¶n trÞ c¬ së d÷ liÖu kh¸c nhau; ®ang x©y dùng 6 c¬ së quèc gia cì lín phôc vô môc tiªu tin häc ho¸ qu¶n lý Nhµ n­íc. HiÖn nay hÇu nh­ mäi c¬ quan nhµ n­íc ®Òu sö dông m¸y tÝnh c¸ nh©n. Tuy nhiªn chØ dõng l¹i ë møc bæ trî cho c«ng viÖc cña ng­êi sö dông PCs lµ chÝnh, ch­a cã t¸c dông nhiÒu trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c mèi liªn hÖ gi÷a ng­êi nµy víi ng­êi kh¸c, gi÷a tæ chøc nµy víi tæ chøc kh¸c - mµ ®©y chÝnh lµ ®Æc tr­ng cña øng dông c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn nay. Tíi n¨m 1993, gÇn 99% m¸y tÝnh n»m trong c¸c tæ chøc nhµ n­íc. HiÖn nay bøc tranh ph©n bè ®· thay ®æi víi tû lÖ gÇn ®óng sau ®©y: 75% ë c¸c c¬ quan nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp, 10% ë c¸c c¬ quan nghiªn cøu vµ quèc phßng, 10% ë c¸c c¬ së gi¸o dôc (tr­êng häc, trung t©m...) vµ 5% ë c¸c gia ®×nh. Trong tæng sè m¸y ®· nhËp vµo tíi nay vµ m¸y l¾p r¸p trong n­íc, nhiÒu m¸y ®· th«i ho¹t ®éng v× háng hoÆc kh«ng cßn phï hîp vÒ tÝnh n¨ng, nªn theo ­íc tÝnh sè m¸y thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng hiÖn nay chØ kho¶ng 350 ngh×n chiÕc. Tøc lµ c­êng ®é trang bÞ m¸y míi ®¹t kho¶ng gÇn 5 m¸y/1000 ng­êi (so víi 80 ë Singapore vµ 140 ë Hµn Quèc) víi m¸c m¸y b×nh qu©n t­¬ng ®èi thÊp (vÝ dô, trong sè trªn 3000 m¸y ®ang ho¹t ®éng cña Tæng côc b­u ®iÖn, 90% lµ m¸y 486 trë xuèng). C­êng ®é sö dông m¸y cßn thÊp: ë nhiÒu c¬ quan ®¬n vÞ, m¸y tÝnh ®­îc lµm viÖc nh­ m¸y ®¸nh ch÷ lµ chñ yÕu. Trang bÞ c«ng nghÖ th«ng tin cña c¸c c¬ quan, doanh nghiÖp vµ gia ®×nh mÊt c©n ®èi nghiªm träng: phÇn cøng chiÕm tíi 80% tæng chi phÝ (lÏ ra ë giai ®o¹n nµy, phÇn mÒm ph¶i chiÕm tû träng 35%. NÕu tÝnh c¶ x©y dùng ®Ò ¸n, ®µo t¹o, triÓn khai, b¶o hµnh v.v. còng lµ c¸c yÕu tè thuéc phÇn mÒm th× tû träng ph¶i lªn tíi 60% míi hîp lý). C«ng nghiÖp phÇn mÒm ViÖt nam Ýt ph¸t triÓn, ho¹t ®éng phÇn mÒm chñ yÕu lµ dÞch vô cµi ®Æt vµ h­íng dÉn sö dông. Sè c«ng ty s¶n xuÊt vµ kinh doanh phÇn mÒm cßn Ýt, s¶n phÈm phÇn mÒm chñ yÕu lµ c¸c ch­¬ng tr×nh v¨n b¶n tiÕng ViÖt; gi¸o dôc, v¨n ho¸, kÕ to¸n tµi chÝnh, kh¸ch s¹n, qu¶n lý v¨n th­, ®iÒu tra thèng kª Ýt cã c¸c phÇn mÒm trän gãi cã gi¸ trÞ th­¬ng m¹i cao. C¸c c«ng ty trong n­íc míi ®¹t 10% thÞ phÇn thÞ tr­êng phÇn mÒm. T×nh h×nh phÇn mÒm nh­ trªn do c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu sau ®©y g©y ra: - Kh¸ch hµng (c¸c c¬ quan ®¬n vÞ vµ c¸ nh©n) ch­a quan niÖm phÇn mÒm lµ quan träng vµ thiÕt yÕu trong sö dông thiÕt bÞ tin häc (khi mua thiÕt bÞ th­êng kh«ng ®­a ra ®­îc ®ßi hái vÒ phÇn mÒm, thËm chÝ cã kh¸ch hµng kh«ng râ trang bÞ phÇn mÒm ®Ó lµm g×). V× vËy, phÇn mÒm s¶n xuÊt ra khã b¸n ®­îc. - PhÇn mÒm cña n­íc ngoµi vµ cña c¸c c«ng ty kh¸c trong n­íc s¶n xuÊt ra bÞ sao chÐp bÊt hîp ph¸p mét c¸ch lan trµn khiÕn nh÷ng nhµ s¶n xuÊt phÇn mÒm n¶n lßng s¸ng t¹o, kh«ng muèn ®Çu t­ vµo lÜnh vùc nµy. (VÝ dô, phÇn mÒm tõ ®iÓn Anh - ViÖt cña c«ng ty L¹c ViÖt võa ra thÞ tr­êng ®· bÞ sao chÐp bÊt hîp ph¸p, b¸n víi gi¸ chØ b»ng 1/2 gi¸ nguyªn gèc). ThÞ tr­êng c«ng nghÖ tin häc ViÖt nam n¨m 1997 ®¹t tæng doanh sè kho¶ng 450 triÖu USD (míi b»ng 1,7 GDP cña ViÖt nam; 1/5 doanh sè thÞ tr­êng c«ng nghÖ tin häc Ch©u ¸, vµ kho¶ng 0,2% thÞ tr­êng c«ng nghÖ tin häc toµn thÕ giíi), trong ®ã phÇn cøng chiÕm kho¶ng 80%, phÇn mÒm 5%, truyÒn d÷ liÖu 5%, dÞch vô 10%. N¨m 1998 do bÞ khñng ho¶ng cña nÒn kinh tÕ khu vùc, doanh sè sôt cßn kho¶ng 300 triÖu USD (trong ®ã c¸c c«ng ty ViÖt nam chiÕm 100 triÖu USD phÇn cøng vµ 80 triÖu USD phÇn mÒm. PhÇn mÒm ViÖt nam h¹n chÕ trong mét Ýt b¶n tiÕng ViÖt dÞch tõ c¸c phÇn mÒm ngo¹i quèc, c¸c ch­ong tr×nh qu¶n lý trong m¹ng m¸y tÝnh ng©n hµng, tµi chÝnh trong ph¹m vi võa vµ nhá). VÒ dung l­îng, thÞ tr­êng c«ng nghÖ tin häc ViÖt nam míi ®øng hµng thø 13 - 15 trong khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng. YÕu tè tÝch cùc cã thÓ kÓ tíi lµ thÞ tr­êng nµy ®ang ph¸t triÓn víi tèc ®é t¨ng tr­ëng cao (kho¶ng 40 - 50%/n¨m). Theo ®Ò ¸n “Ph¸t triÓn chuyªn nghiÖp phÇn mÒm ViÖt nam 2000-2005” th× thÞ tr­êng c«ng nghÖ phÇn mÒm vµ dÞch vô néi ®Þa n­íc ta ®Õn n¨m 2005 sÏ vµo kho¶ng 230 - 320 triÖu USD. ViÖt nam gia nhËp m¹ng toµn cÇu t­¬ng ®èi chËm: th¸ng 11 n¨m 1997 míi chÝnh thøc b¾t ®Çu nèi m¹ng Internet, tíi ®Çu n¨m 1999 míi cã kho¶ng 17 ngh×n thuª bao, chñ yÕu th«ng qua ba nhµ cung cÊp dÞch vô Internet lín nhÊt lµ VDC (C«ng ty dÞch vô gia t¨ng vµ truyÒn sè liÖu), FPT (C«ng ty ph¸t triÓn ®Çu t­ c«ng nghÖ) vµ Netnam (ViÖn c«ng nghÖ th«ng tin, thuéc Trung t©m khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ quèc gia). §Õn nay ViÖt nam cã kho¶ng 150 ngh×n thuª bao vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é t¨ng thªm kho¶ng 7000 - 8000 thuª bao/th¸ng. Tãm l¹i, tuy cã tèc ®é t¨ng tr­ëng cao trong vµi n¨m gÇn ®©y nh­ng nÒn c«ng nghÖ tÝnh to¸n cña ViÖt nam vÉn cßn rÊt nhá bÐ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ phÇn mÒm. Ngµnh truyÒn th«ng ViÖt nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y t¨ng tr­ëng tíi 70%/n¨m. Liªn l¹c viÔn th«ng qua vÖ tinh ®· ®­îc øng dông, sö dông vÖ tinh thuª cña n­íc ngoµi (®· cã ch­¬ng tr×nh thuª phãng vÖ tinh riªng). C¸c thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ ®iÒu khiÓn tiªn tiÕn ®· ®­îc ¸p dông trong ngµnh ®Þa chÝnh, ngµnh hµng kh«ng... N¨m 1993, Tæng côc B­u chÝnh viÔn th«ng thiÕt lËp mét m¹ng toµn quèc truyÒn d÷ liÖu trªn X.25, gäi lµ m¹ng VIETPAC, nèi 32 tØnh vµ thµnh phè (tøc mét nöa tØnh thµnh c¶ n­íc), m¹ng nµy kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu truyÒn d÷ liÖu ngµy cµng t¨ng nªn gÇn ®©y Tæng côc ®· ph¸t triÓn mét m¹ng khung toµn quèc tªn lµ VNN nèi víi Internet vµ m¹ng néi bé cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc vµ t­ nh©n. Nhê c¸c m¹ng néi bé vµ m¹ng quèc gia, c«ng viÖc qu¶n lý mét sè ngµnh ®· ®­îc tin häc ho¸. Tuy nhiªn, tÝnh tin cËy cña dÞch vô truyÒn th«ng cßn thÊp vµ chi phÝ cßn rÊt cao so víi møc trung b×nh cña ng­êi d©n, v× vËy tÝnh phæ cËp ch­a cao. Ngµnh ®iÖn lùc (lµ nÒn cña hai nh¸nh tÝnh to¸n vµ truyÒn th«ng) ®ang gÆp khã kh¨n: nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tiªu thô ®iÖn toµn quèc t¨ng kho¶ng 15%/n¨m. Tr­íc ®©y dù tÝnh sÏ thõa ®iÖn, ph¶i xuÊt khÈu, hai n¨m nay ®· ë t×nh tr¹ng thiÕu ®iÖn (nhÊt lµ vµo mïa kh«, v× gÇn 70% s¶n l­îng ®iÖn lµ tõ thuû ®iÖn). N¨m 1998 s¶n xuÊt ë møc 60 triÖu kwh/ngµy, thiÕu hôt 200 triÖu kwh; n¨m 1999 thiÕu hôt 400 triÖu kwh (v× h¹n nÆng). T×nh tr¹ng thiÕu ®iÖn sÏ nghiªm träng h¬n trong nh÷ng n¨m s¾p tíi, buéc ph¶i chuyÓn mét phÇn ®¸ng kÓ sang ®iÖn nguyªn tö, nh­ng ch­a cã tiÕn ®é vµ ch­¬ng tr×nh cô thÓ. HÖ thèng ph©n phèi ®iÖn h¹ ¸p ®ang ë t×nh tr¹ng ch¾p v¸, cung cÊp ®iÖn n¨ng ch­a æn ®Þnh. Tuy nhiªn míi ®©y, c«ng ty ®iÖn lùc thµnh phè Hå ChÝ Minh cho biÕt sÏ ®Çu t­ 3500 tØ ®ång cho l­íi ®iÖn thµnh phè vµo n¨m 2005 vµ sÏ kh¾c phôc triÖt ®Ó c¸c sù cè vÒ ®iÖn cña thµnh phè. Hy väng r»ng trong giai ®o¹n 2005 - 2010 ngµnh ®iÖn thµnh phè Hå ChÝ Minh nãi riªng vµ c¶ n­íc nãi chung sÏ v­¬n lªn ngang b»ng tr×nh ®é ph¸t triÓn chung cña c¸c n­íc tiªn tiÕn trong khu vùc. 2. C¬ së h¹ tÇng nh©n lùc. Gåm c¸c chuyªn gia c«ng nghÖ vµ ®«ng ®¶o d©n chóng. Cho tíi n¨m 1980, ë n­íc ta ch­a cã khoa tin häc t¹i c¸c tr­êng ®¹i häc, còng ch­a cã hÖ thèng ®µo t¹o chuyªn gia vµ c¸n bé cho ngµnh nµy. Tõ n¨m 1980, c¸c tr­êng ®¹i häc trong c¶ n­íc më thªm khoa tin häc, viÖc ®µo t¹o trong n­íc dÇn dÇn ®­îc më réng. HiÖn nay cã 6 tr­êng ®¹i häc cña nhµ n­íc ®­îc Nhµ n­íc ®Çu t­ cho c¸c khoa c«ng nghÖ th«ng tin víi môc tiªu ®µo t¹o 2000 cö nh©n vµ kü s­ tin häc mçi n¨m. Trong 4 n¨m qua 6 tr­êng nµy ®· ®µo t¹o ®­îc kho¶ng 7000 cö nh©n vµ kü s­. TÊt c¶ c¸c tr­êng ®¹i häc kh¸c ®Òu cã bé m«n tin häc vµ tÊt c¶ c¸c sinh viªn ®Òu ®­îc ®µo t¹o vÒ tin häc ®¹i c­¬ng. NÕu tÝnh c¶ c¸c tr­êng kh¸c vµ tù ®µo t¹o hay t¸i ®µo t¹o (c¸c nhµ kinh tÕ, kü s­ c¸c ngµnh kh¸c chuyÓn sang) cã thÓ ­íc l­îng ®­îc mçi n¨m chóng ta cã thªm kho¶ng 3.500 ng­êi ®­îc ®µo t¹o c¬ b¶n vÒ tin häc. - Lùc l­îng chuyªn gia c«ng nghÖ th«ng tin ë ViÖt nam hiÖn nay cã thÓ chia thµnh mét sè._. n©ng cao c«ng suÊt cña b¨ng th«ng. Nhanh chãng gi¶m gi¸ c­íc viÔn th«ng vµ c­íc truy cËp Internet ®Ó th­¬ng m¹i ®iÖn tö cã thÓ tiÕp cËn víi tÊt c¶ mäi ng­êi. - N©ng cao nhËn thøc vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö. + VÒ viÖc n©ng cao nhËn thøc: Theo b¸o c¸o gÇn ®©y cña Liªn hîp quèc, vÊn ®Ò chÝnh g©y trë ng¹i cho tiÕn tr×nh ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö t¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn l¹i n»m ë vÊn ®Ò nhËn thøc cña c¸c doanh nghiÖp vµ ng­êi d©n. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp vµ d©n chóng t¹i c¸c n­íc nµy ch­a hiÓu hÕt tÇm quan träng vµ nh÷ng lîi Ých mµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®em l¹i. Theo kh¶o s¸t cña Héi tin häc ViÖt nam, hiÖn cã tíi 90% trong sè 70.000 doanh nghiÖp vµ trªn 1,4 triÖu hé kinh doanh c¸ thÓ ë n­íc ta vÉn thê ¬ víi th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ coi th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ “chuyÖn cña ng­êi ta”. Do ®ã, vÊn ®Ò rÊt quan träng ®Æt ra cho ChÝnh phñ ViÖt nam lµ ph¶i n©ng cao nhËn thøc cho c¸c doanh nghiÖp vµ nh©n d©n vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng, c¸c buæi héi th¶o, chuyªn ®Ò....Dïng nhiÒu h×nh thøc phæ biÕn kiÕn thøc cho mäi tÇng líp, nhÊt lµ ®éi ngò doanh nghiÖp (®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá) hiÓu s©u h¬n vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö còng nh­ c¸ch thøc øng dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c lùc l­îng ®Æc nhiÖm th­¬ng m¹i ®iÖn tö thuéc héi ®ång quèc gia vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö cÇn ®Èy m¹nh ho¹t ®éng t­ vÊn, h­íng dÉn c¸c doanh nghiÖp lªn m¹ng, gióp doanh nghiÖp gi¶i quyÕt mäi khã kh¨n v­íng m¾c vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. + X©y dùng vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc phôc vô th­¬ng m¹i ®iÖn tö: §Ó x©y dùng mét nguån nh©n lùc ®ñ kh¶ n¨ng tham gia cã hiÖu qu¶ vµo th­¬ng m¹i ®iÖn tö, chóng ta cÇn x©y dùng mét ®éi ngò chuyªn gia tin häc m¹nh, th­êng xuyªn b¾t kÞp c¸c c«ng nghÖ th«ng tin míi ph¸t triÓn ®Ó phôc vô cho kinh tÕ sè ho¸, song song víi viÖc ph¸t triÓn mét bé phËn ®«ng ®¶o d©n c­ quen thuéc vµ thµnh th¹o c¸c thao t¸c trªn m¹ng vµ biÕt sö dông tiÕng Anh. C¸c lo¹i chuyªn viªn cÇn cã ë n­íc ta trong nh÷ng n¨m tíi gåm: chuyªn viªn ph©n tÝch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng, lËp tr×nh, gi¸o viªn vµ nghiªn cøu viªn vÒ c«ng nghÖ th«ng tin, chuyªn gia biªn so¹n tµi liÖu, kü s­ l¾p ®Æt, b¶o tr×, söa ch÷a c¸c thiÕt bÞ m¸y tÝnh, kü s­ hÖ thèng ®Ó cµi ®Æt vµ b¶o d­ìng c¸c hÖ thèng phÇn mÒm, kü s­ m¹ng m¸y tÝnh vµ truyÒn th«ng, chuyªn viªn ph©n tÝch hÖ thèng ®èi víi c¸c hÖ thèng tin häc, chuyªn viªn qu¶n trÞ c¸c dù ¸n tin häc. Bªn c¹nh ®ã khuyÕn khÝch më c¸c tr­êng, líp ®µo t¹o ng­êi sö dông m¸y tÝnh víi c¸c ch­¬ng tr×nh cã tÝnh chÊt thùc hµnh ng¾n h¹n thuéc c¸c tr×nh ®é kh¸c nhau, nh»m môc ®Ých trang bÞ kh¶ n¨ng sö dông m¸y tÝnh – mét c«ng cô lao ®éng cho mét bé phËn lao ®éng ngµy cµng ®«ng ®¶o. Nhµ n­íc hç trî Héi tin häc vµ c¸c tæ chøc tin häc kh¸c trong viÖc ph¸t triÓn c¸c ch­¬ng tr×nh phæ biÕn kiÕn thøc vÒ c«ng nghÖ th«ng tin b»ng c¸c h×nh thøc b¸o chÝ, ph¸t thanh, truyÒn h×nh.... - Nhµ n­íc cÇn sím x©y dùng h¹ tÇng thanh to¸n ®iÖn tö (®Èy nhanh ¸p dông c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n hiÖn ®¹i vµo ho¹t ®éng ng©n hµng nh­: thÎ th«ng minh (smart card), chuyÓn tiÒn ®iÖn tö, thÎ tÝn dông...) Nh­ ®· ph©n tÝch h¹ tÇng thanh to¸n rÊt quan träng trong viÖc thóc ®Èy th­¬ng m¹i ®iÖn tö ph¸t triÓn, nã thÓ hiÖn sù liªn kÕt quan träng gi÷a th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ nÒn t¶ng tµi chÝnh cña nÒn kinh tÕ quèc gia mµ theo kh¶o s¸t phÇn lín c¸c doanh nghiÖp ®Òu cho r»ng viÖc thu ph­¬ng tiÖn thanh to¸n qua m¹ng lµ mét trong nh÷ng trë ng¹i cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam. Ph­¬ng tiÖn thanh to¸n ®iÖn tö ph¶i mang ®Æc tÝnh dÔ sö dông vµ ph¶i an toµn bëi trªn thùc tÕ theo b¸o c¸o cña Gartner Group th× l­îng thÎ thanh to¸n bÞ lµm gi¶ lín gÊp nhiÒu lÇn so víi thÎ thanh to¸n truyÒn thèng. Chi phÝ lµm thÎ thanh to¸n qua m¹ng do ®ã t¨ng h¬n 67%. Do vËy khi nghiªn cøu ¸p dông ph­¬ng tiÖn thanh to¸n ®iÖn tö, chóng ta cÇn ®¶m b¶o ®­îc tÝnh dÔ sö dông, an toµn, ®ång thêi chi phÝ còng ph¶i phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña c¸c doanh nghiÖp. §Ó t¹o khung ph¸p lý cho thanh to¸n ®iÖn tö, Ng©n hµng trung ­¬ng cÇn sím ®­a ra c¸c v¨n b¶n ph¸p lý liªn quan tíi ho¹t ®éng nµy. - Nhµ n­íc cÇn sím ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p lý hç trî cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®­îc thùc sù ph¸t triÓn ë ViÖt nam. HiÖn nay ë ViÖt nam ®· cã trªn 150.000 thuª bao Internet, chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp, më ra c¬ héi ®¸ng kÓ cho c¸c doanh nghiÖp nµy khai th¸c ­u thÕ cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Song trªn thùc tÕ, theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu chuyªn gia th­¬ng m¹i ®iÖn tö th× c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam míi ë giai ®o¹n I cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö, nghÜa lµ c¸c doanh nghiÖp míi chØ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng qu¶ng c¸o, t×m kiÕm th«ng tin, ®èi t¸c trªn m¹ng, song vÉn ch­a thÓ thùc hiÖn ®­îc c¸c giao dÞch qua m¹ng. §iÒu nµy ®· lµm c¶n trë viÖc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i nhÊt lµ ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng. Do ®ã, Nhµ n­íc, th«ng qua Héi ®ång quèc gia th­¬ng m¹i ®iÖn tö sím ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p lý, theo ®ã cÇn x¸c ®Þnh viÖc ¸p dông Internet/th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét c¬ héi chø kh«ng ph¶i lµ mét hiÓm ho¹ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc. CÇn x¸c ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam nh­ lµ mét c«ng cô ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt nam. §ång thêi theo khuyÕn c¸o cña Héi ®ång c¸c chuyªn gia vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö (thuéc UNCTAD) trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng ph¸p lý cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö cÇn chó ý sö dông hÖ thèng m« h×nh luËt cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña UNCITRAL còng nh­ hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p lý kh¸c liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña UNCITRAL nh­ lµ c¬ së cho sù hoµn thiÖn hÖ thèng luËt ViÖt nam. VÒ c¬ b¶n néi dung cña v¨n b¶n ph¸p lý cÇn ph¶i: + Thõa nhËn tÝnh ph¸p lý cña c¸c giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö (th«ng qua m¹ng Internet). + Thõa nhËn tÝnh ph¸p lý cña ch÷ ký ®iÖn tö (electronic signature-ch÷ ký d­íi d¹ng ®Æt vµo mét th«ng ®iÖp d÷ liÖu (data message) vµ ch÷ ký sè ho¸ (digital signature - tøc lµ biÖn ph¸p biÕn ®æi néi dung th«ng ®iÖp d÷ liÖu, khi dïng m· kho¸ ®Ó gi¶i m· míi thu ®­îc néi dung thËt cña th«ng ®iÖp d÷ liÖu). + B¶o vÖ ph¸p lý c¸c Hîp ®ång th­¬ng m¹i ®iÖn tö. + B¶o vÖ ph¸p lý c¸c thanh to¸n ®iÖn tö (bao gåm c¶ viÖc ph¸p chÕ ho¸ c¸c c¬ quan ph¸t hµnh c¸c thÓ thanh to¸n). + Bé tµi chÝnh cÇn cã c¸c v¨n b¶n ph¸p lý qui ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan tíi tµi chÝnh vµ thuÕ trong ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö. + Quy ®Þnh ph¸p lý ®èi víi c¸c d÷ liÖu xuÊt xø tõ nhµ n­íc (c¸c c¬ quan ChÝnh phñ vµ Trung ­¬ng), chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, doanh nghiÖp nhµ n­íc (trong ®ã cã vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt nh­: Nhµ n­íc cã ph¶i lµ chñ nh©n c¸c th«ng tin cã quyÒn ®­îc c«ng khai ho¸ vµ c¸c th«ng tin ph¶i gi÷ bÝ mËt hay kh«ng? Ng­êi d©n cã quyªn ®ßi c«ng khai ho¸ c¸c sè liÖu cña chÝnh quyÒn hay kh«ng? Khi c«ng khai ho¸ th× viÖc phæ biÕn c¸c d÷ liÖu ®ã cã ®­îc xem lµ mét nguån thu cho ng©n s¸ch hay kh«ng? ...v..v..) + B¶o vÖ ph¸p lý ®èi víi së h÷u trÝ tuÖ (bao gåm c¶ b¶n quyÒn t¸c gi¶) liªn quan ®Õn mäi h×nh thøc giao dÞch ®iÖn tö. + B¶o vÖ bÝ mËt riªng t­ mét c¸ch thÝch ®¸ng (®Ó ng¨n c¶n c¸c bÝ mËt ®êi t­ bÞ ®­a lªn m¹ng mét c¸ch phi ph¸p, kh«ng chØ tªn tuæi, dung m¹o mµ cßn c¶ bÝ mËt kh¸c liªn quan ®Õn søc khoÎ, t«n gi¸o, quan ®iÓm chÝnh trÞ, giíi tÝnh, t×nh dôc...). + B¶o vÖ ph¸p lý ®èi víi m¹ng th«ng tin, chèng téi ph¹m x©m nhËp víi c¸c môc ®Ých bÊt hîp ph¸p nh­ thu thËp tin tøc mËt, thay ®æi c¸c th«ng tin trªn c¸c trang Web, th©m nhËp vµo c¸c d÷ liÖu, sao chÐp trém c¸c phÇn mÒm, truyÒn virus ph¸ ho¹i....; Tíi nay tõng n­íc ®· cã thÓ cã luËt vÒ c¸c téi nµy, vÊn ®Ò lµ sÏ ph¶i ®­a vµo bé luËt h×nh sù, mét khi kinh tÕ sè ho¸ ®­îc thõa nhËn trªn tÇm quèc gia. Mäi cè g¾ng x©y dùng hÖ thèng th­¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ trë nªn v« nghÜa, thËm chÝ cßn t¸c ®éng xÊu tíi nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp nãi riªng nÕu c¸c th«ng tin kh«ng ®­îc b¶o mËt. Bªn c¹nh ®ã ngµy cµng cã nhiÒu n­íc ¸p dông c¸c luËt ng¨n c¶n kh«ng cho d÷ liÖu ®­îc truyÒn göi tíi c¸c n­íc kh«ng cã ph­¬ng tiÖn thÝch ®¸ng ®Ó b¶o vÖ th«ng tin, nh»m tr¸ch rß rØ (nhÊt lµ c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn an ninh quèc gia, vò khÝ giÕt ng­êi hµng lo¹t...). V× vËy, nÕu kh«ng cã c¸c ph­¬ng tiÖn thÝch ®¸ng ®Ó b¶o vÖ th«ng tin th× mét n­íc rÊt cã thÓ bÞ c¸ch ly khái ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö quèc tÕ. TÊt c¶ c¸c viÖc trªn chØ cã thÓ thùc hiÖn ®­îc trªn c¬ së mçi quèc gia tr­íc hÕt ph¶i thiÕt lËp mét hÖ thèng “m· nguån” cho tÊt c¶ c¸c th«ng tin sè ho¸: b¾t ®Çu tõ ch÷ c¸i cña ng«n ng÷ n­íc ®ã trë ®i: tiÕp ®ã Nhµ n­íc sÏ ph¶i ®Þnh h×nh mét chiÕn l­îc chung vÒ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ sè ho¸, tiÕp ®ã ®Õn c¸c chÝnh s¸ch, ®¹o luËt, vµ c¸c quy ®Þnh cô thÓ t­¬ng øng, ®­îc ph¶n ¸nh trong toµn bé chØnh thÓ cña hÖ thèng néi luËt. VÒ v¨n ho¸ x· héi næi lªn vÊn ®Ò lµ ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh luËt ph¸p cô thÓ trong viÖc b¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ vµ b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng. §ång thêi còng cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý, ng¨n chÆn nh÷ng luång th«ng tin xÊu tõ bªn ngoµi lµm h­ háng mét bé phËn nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ giíi trÎ. Tuy nhiªn qu¶n lý kh«ng ph¶i lµ viÖc ®­a ra c¸c cÊm ®o¸n mét c¸ch cùc ®oan, nh­ vËy võa bÞ ®éng, võa kh«ng cã hiÖu qu¶. Trong lÜnh vùc truyÒn th«ng, cèt tö lµ n©ng cao d©n trÝ råi tõ ®ã ng­êi d©n sÏ tù trau dåi kh¶ n¨ng chän läc vµ tiÕp nhËn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸, ®ång thêi hä sÏ tù rÌn luyÖn kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng tr­íc nh÷ng c¸i xÊu, c¸i dë. - Xóc tiÕn nhanh viÖc thµnh lËp Héi ®ång quèc gia (H§QG) vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Héi ®ång nµy sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc ChÝnh phñ vµ nã cã nhiÖm vô nghiªn cøu, phæ biÕn c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö trªn ph¹m vi c¶ n­íc, ®ång thêi tÝch cùc hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Héi ®ång còng cã nhiÖm vô hç trî cho c¸c dù ¸n x©y dùng c¸c siªu thÞ, xa lé th«ng tin, c¸c tiªu chuÈn cho c¸c s¶n phÈm, vÊn ®Ò b¶o mËt an toµn, c«ng nghÖ thÎ th«ng minh (smart card), c¸c trung t©m x¸c thùc vµ chøng nhËn ch÷ ký ®iÖn tö vµ ch÷ ký sè ho¸. ViÖc thµnh lËp mét Héi ®ång quèc gia vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö gióp ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ®­a ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµo thùc tiÔn ë ViÖt nam, tr¸nh ®­îc c¸c t×nh tr¹ng chång chÐo, phøc t¹p cña c¸c Ban th­¬ng m¹i ®iÖn tö thuéc c¸c Bé, c¸c c¬ quan liªn quan, quy ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö vÒ mét mèi. Thùc tÕ cho thÊy thêi gian qua mÆc dï ChÝnh phñ ®· thµnh lËp dù ¸n quèc gia vÒ “kinh tÕ th­¬ng m¹i ®iÖn tö”. Song viÖc dù ¸n ®­îc chia nhá cho c¸c Bé, ngµnh thµnh c¸c ®iÓm dù ¸n vµ thiÕu sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nµy ®· lµm c¶n trë tiÕn ®é cña dù ¸n. Theo kÕ ho¹ch dù ¸n sÏ kÕt thóc vµo gi÷a n¨m 2000, song thùc tÕ ®Õn th¸ng 8/2000 dù ¸n vÉn cßn ®ang thùc hiÖn, do ®ã ChÝnh phñ cÇn ph¶i thèng nhÊt qu¶n lý vµ nghiªn cøu th­¬ng m¹i ®iÖn tö. C¬ cÊu cña Héi ®ång quèc gia vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö gåm ®¹i diÖn c¸c Bé, ngµnh vµ giíi cã liªn quan lµ mét tæ chøc cÇn cã ®Ó héi tô nh÷ng kiÕn thøc, nh÷ng quan ®iÓm vµ sù nh×n nhËn toµn diÖn vÒ nhiÒu gãc c¹nh. Héi ®ång quèc gia cÇn cã quyÒn huy ®éng nh©n lùc cña mét sè Bé ngµnh cho ho¹t ®éng cña m×nh, cã chøc n¨ng vµ quyÒn h¹n ra quyÕt ®Þnh chØ ®¹o vµ xö lý gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë cÊp quèc gia. C¸ch thøc ho¹t ®éng cña Héi ®ång quèc gia vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö b»ng c«ng cô Internet trªn c¬ së kÕt nèi víi c¸c bªn cã liªn quan, Héi ®ång quèc gia cÇn ®i tiªn phong trong viÖc øng dông Internet vµo ho¹t ®éng cña m×nh. Héi ®ång quèc gia cÇn thµnh lËp ra lùc l­îng ®Æc nhiÖm th­¬ng m¹i ®iÖn tö (E-Commerce Taskforce) ®Æt chi nh¸nh t¹i c¸c n¬i träng ®iÓm trong c¶ n­íc cã nhiÖm vô kh¶o s¸t, nghiªn cøu vµ t­ vÊn cho doanh nghiÖp, c¬ quan, d©n chóng vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Lùc l­îng ®Æc nhiÖm th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®­îc nèi m¹ng trùc tiÕp víi Héi ®ång quèc gia ®Ó kÞp thêi th«ng tin cho nhau ®Ó n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Héi ®ång quèc gia. - §Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña nghµnh c«ng nghiÖp phÇn mÒm C«ng nghiÖp phÇn mÒm nh­ ®· ph©n tÝch ®ãng mét ®ãng mét vai trß quan träng trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam. Theo b¸o c¸o míi ®©y cña ViÖn nghiªn cøu chiÕn l­îc cña Bé KH&§T th× s¶n phÈm phÇn mÒm ®­îc xÕp v¸o nhãm ViÖt nam cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao nÕu nh­ ®­îc Nhµ n­íc hç trî, ®Çu t­ ph¸t triÓn thÝch ®¸ng vµ gióp ph¸t huy tèi ®a lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt nam lµ nguån nh©n lùc dåi dµo vµ cã tr×nh ®é t­¬ng ®èi cao so víi nhiÒu quèc gia ®ang ph¸t triÓn (T¹p chÝ Th­¬ng m¹i, 2/2000). Do ®ã ®ßi hái Nhµ n­íc ph¶i x©y dùng chiÕn l­îc hç trî ®Çu t­ thùc sù ®Ó x©y dùng c«ng nghiÖp phÇn mÒm th«ng qua t¹o lËp m«i tr­êng thuËn lîi, tr­íc hÕt lµ chÝnh s¸ch vµ c¸c biÖn ph¸p hç trî, b¶o hé, ®Çu t­ tiÒn cña, trÝ tuÖ, søc lùc vµo ba lÜnh vùc chiÕn l­îc chÝnh: x©y dùng hoµn thiÖn m«i tr­êng thuËn lîi cho c«ng nghiÖp phÇn mÒm ViÖt nam ph¸t triÓn (m«i tr­êng ph¸p lý, t¹o ®iÒu kiÖn ­u ®·i, c¬ së h¹ tÇng...), ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho c«ng nghiÖp phÇn mÒm, liªn kÕt chÆt chÏ c¸c c«ng ty n­íc ngoµi (thu hót ®Çu t­, chuyÓn giao c«ng nghÖ, chuyÓn giao kü n¨ng vµ ®µo t¹o), hç trî c¸c c«ng ty trong n­íc ph¸t triÓn m¹nh h¬n. - Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö, Nhµ n­íc cÇn chó träng hç trî ­u tiªn cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö thùc tÕ ®· më ra c¬ héi to lín cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cã thÓ c¹nh tranh b×nh ®¼ng víi c¸c doanh nghiÖp lín. Do ®ã, Nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá ®Ó hä cã thÓ tiÕp cËn víi ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Nhµ n­íc cÇn chó ý tíi viÖc hç trî c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n lªn m¹ng. ë ®©y Héi ®ång quèc gia vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö cÇn thµnh lËp mét nhãm ®Æc nhiÖm th­¬ng m¹i ®iÖn tö vÒ hç trî c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n kÕt nèi vµ tham gia vµo m¹ng Internet. §Ó thùc hiÖn dù ¸n nµy, Nhµ n­íc cÇn kªu gäi vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, vèn ODA, vèn ng©n s¸ch....Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn cÇn tranh thñ sù gióp ®ì cña cña c¸c doanh nghiÖp cña lµng nghÒ truyÒn thèng ®­îc lªn m¹ng vµ thùc hiÖn kinh doanh qua m¹ng. §©y lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã lîi thÕ c¹nh tranh rÊt lín (do tÝnh chÊt ®éc ®¸o cña s¶n phÈm) nÕu nh­ ®­îc më réng kinh doanh th«ng qua th­¬ng m¹i ®iÖn tö (theo kinh nghiÖm cña mét sè quèc gia nh­ Campuchia, Ên ®é cho thÊy) tÝnh hiÖu qu¶ rÊt lín khi ®­a c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt s¶n phÈm truyÒn thèng lªn m¹ng. - Nhµ n­íc cÇn ®i tiªn phong trong ho¹t ®éng thóc ®Èy th­¬ng m¹i ®iÖn tö th«ng qua viÖc øng dông c¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµo qu¶n lý bé m¸y ChÝnh phñ vµ vµo c¸c ho¹t ®éng mua s¾m cña ChÝnh phñ còng nh­ trong ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô c«ng céng, b­íc ®Çu x©y dùng ChÝnh phñ ®iÖn tö (E-Government). Kinh nghiÖm ë c¸c quèc gia c«ng nghiÖp míi (Singapore, Hµn quèc) vµ c¸c quèc gia ph¸t triÓn (Ên ®é) cho thÊy ChÝnh phñ ®ãng vai trß quan träng trong viÖc xóc tiÕn th­¬ng m¹i ®iÖn tö bëi sù tham gia trùc tiÕp cña ChÝnh phñ vµo ho¹t ®éng nµy. ë ®©y, ChÝnh phñ ®ãng vai trß lµ chÊt xóc t¸c cho sù më réng øng dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµo khu vùc doanh nghiÖp t­ nh©n. Singapore lµ mét tr­êng hîp ®iÓn h×nh. ChÝnh phñ quèc gia nµy ®· khuyÕn khÝch ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö th«ng qua ph¸t triÓn hÖ thèng mua s¾m cña ChÝnh phñ qua m¹ng Internet. Do ®ã, ë ViÖt nam trong thêi gian tíi ChÝnh phñ cÇn kh¼ng ®Þnh “niÒm tin’ cho c¸c doanh nghiÖp b»ng viÖc tÝch cùc h¬n n÷a trong viÖc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng mua s¾m ®iÖn tö (e-procuroment) ®ång thêi ph¸t triÓn dÞch vô c«ng céng qua m¹ng (nh­ trong ngµnh h¶i quan, thuÕ vô, ®iÖn lùc...) §ång thêi, ®Ó thùc hiÖn cam kÕt trong hiÖp ®Þnh khung ASEAN vÒ ChÝnh phñ ®iÖn tö, Nhµ n­íc cÇn tõng b­íc x©y dùng mét ChÝnh phñ ®iÖn tö. ViÖc x©y dùng ChÝnh phñ ®iÖn tö lµ xu h­íng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña mäi quèc gia trong t­¬ng lai. Trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc, ChÝnh phñ c¸c n­íc ®· vµ ®ang thùc hiÖn kÕ ho¹ch nµy. Malaysia, Th¸i Lan, Indonesia,....®Òu ®· ®­a ra chiÕn l­îc ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin, trong ®ã cã viÖc thµnh lËp ChÝnh phñ ®iÖn tö. §Æc biÖt lµ Singapore ®Çu t­ 1,4 tû ®« la trong n¨m 2002 ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch nµy. Cã rÊt nhiÒu lý do ®Ó ®­a c¸c ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ lªn m¹ng, trong ®ã tr­íc hÕt lµ vÊn ®Ò hiÖu qu¶. Kh¸i niÖm hiÖu qu¶ cã nghÜa lµ tiÕt kiÖm ®¸ng kÓ c¸c chi phÝ tõ viÖc mua s¾m tíi viÖc qu¶n trÞ nh©n lùc vµ gióp c¸c doanh nghiÖp tiÕp xóc dÔ dµng h¬n víi ChÝnh phñ. Kh«ng chØ tiÕt kiÖm ®­îc c¸c nguån lùc mµ chÊt l­îng c¸c dÞch vô do ChÝnh phñ cung cÊp còng ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. ViÖc phª duyÖt c¸c vÊn ®Ò cÇn thiÕt còng sÏ trë nªn nhanh chãng h¬n, t¹o m«i tr­êng hÊp dÉn h¬n ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Ngoµi ra, viÖc x©y dùng thµnh c«ng ChÝnh phñ ®iÖn tö còng sÏ lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh cho c¸c doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, tiÕp nhËn kh¸i niÖm th­¬ng m¹i ®iÖn tö, qua ®ã mµ gia t¨ng hiÖu qu¶ chung cña toµn bé nÒn kinh tÕ. ViÖc x©y dùng ChÝnh phñ ®iÖn tö cÇn cã sù phèi hîp tèt gi÷a c¸c Bé, ngµnh, c¸c c¬ quan ®oµn thÓ, c¸c tæ chøc vµ c¸c doanh nghiÖp trªn c¶ n­íc. Theo ý kiÕn «ng David Barns, phã chñ tÞch ch­¬ng tr×nh ChÝnh phñ th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña IBM khu vùc Ch©u ¸- TBD, ®Ó gi¶m nhiÒu rñi ro, viÖc x©y dùng ChÝnh phñ ®iÖn tö ë ViÖt nam cÇn cã nh÷ng b­íc ®i thËn träng vµ sö dông ph­¬ng ph¸p cã thÓ ®¸nh gi¸ ®­îc. CÇn b¾t ®Çu tõ nh÷ng m« h×nh ®¬n gi¶n nhÊt, thùc hiÖn nh÷ng b­íc c¬ së tr­íc vµ khi thµnh c«ng råi míi thùc hiÖn c¸c b­íc tiÕp theo. Khi x©y dùng ChÝnh phñ ®iÖn tö cã 3 ®iÓm cÇn l­u ý: + Nh÷ng c«ng nghÖ ¸p dông ®Ó x©y dùng ChÝnh phñ ®iÖn tö kh«ng cÇn qu¸ phøc t¹p nh­ng ph¶i ®¸ng tin cËy vµ nhanh. + Khi phÇn ®«ng d©n chóng vÉn ch­a thÓ tiÕp cËn Internet dÔ dµng th× nh÷ng c«ng cô truyÒn thèng nh­ ®iÖn tho¹i vµ tiÕp xóc trùc tiÕp vÉn ®ãng vai trß quan träng. + D©n chóng vµ c¸c doanh nghiÖp ph¶i nhËn thøc ®­îc sù tån t¹i cña c¸c dÞch vô chÝnh phñ ®iÖn tö vµ thÕ m¹nh cña nh÷ng dÞch vô ®ã. - Nhµ n­íc cÇn tÝch cùc ®Èy m¹nh tham gia hîp t¸c quèc tÕ x©y dùng c¸c chiÕn l­îc, dù ¸n ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë c¸c cÊp ®é khu vùc (ASEAN, APEC), thÕ giíi (UNCTAD, ICC, WIFPO, UNDP...), ®ång thêi kªu gäi sù hç trî cña quèc tÕ ®èi víi sù ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam, nhÊt lµ ë khu vùc n«ng th«n vµ lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng. ë cÊp ®é khu vùc, ViÖt nam ®· ®¹t ®­îc c¸c tho¶ thuËn vÒ c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o chung (trong ASEAN), HiÖp ®Þnh khung ASEAN vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ Ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng (trong APEC) vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. ViÖc tham gia vµo c¸c tæ chøc, khu vùc trong ho¹t ®éng ph¸t triÓn, øng dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö t¹o cho ViÖt nam c¬ së v÷ng ch¾c h¬n ®Ó ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ th­¬ng m¹i ®iÖn tö tõ viÖc cã ®­îc sù hç trî cña c¸c quèc gia trong khu vùc còng nh­ trªn thÕ giíi, nhÊt lµ nh÷ng n­íc ®· cã kinh nghiÖm trong viÖc ¸p dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Ngoµi ra ViÖt nam cÇn ®Èy m¹nh vµ ph¸t triÓn hÖ thèng Trade - Point (T©m ®iÓm mËu dÞch) ë ViÖt nam. Hç trî vµ gióp ®ì c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá tham gia vµo hÖ thèng nµy. Tõ ®ã sÏ t¹o ra nÒn t¶ng cho ViÖt nam tham gia s©u vµ hiÖu qu¶ vµo hÖ thèng th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu. Nh­ chóng ta ®· biÕt th× Trade-Point lµ mét ch­¬ng tr×nh ®­îc khëi x­íng bëi Tæ chøc Héi nghÞ Liªn Hîp Quèc vÒ Th­¬ng m¹i vµ Ph¸t triÓn (UNCTAD). Theo ®ã, Trade-Point cã chøc n¨ng lµ ®­a dÉn c¸c c«ng ty XNK tham gia vµo m¹ng ®iÖn tö toµn cÇu hay nãi ®óng h¬n gãp phÇn xóc tiÕn th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu. Lîi Ých cña viÖc tham gia Trade-Point lµ rÊt to lín. Qua ®iÒu tra cña UNCTAD th× ë mét sè n¬i c¸c Trade-Point ®· vµ ®ang ph¸t huy t¸c dông gióp c¸c doanh nghiÖp (chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, vèn Ýt, trang bÞ c«ng nghÖ th«ng tin thiÕu vµ yÕu) tiÕp thÞ trªn m¹ng, giao dÞch s¬ bé víi b¹n hµng, cung cÊp th«ng tin thÞ tr­êng. Víi viÖc phÇn lín c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam, nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®· kÕt nèi vµo m¹ng Internet vµ nhiÒu doanh nghiÖp ®· vµ ®ang x©y dùng Website trªn m¹ng sÏ t¹o thuËn lîi lín cho ViÖt nam tham gia vµo m¹ng Trade-Point toµn cÇu, n©ng cao ®­îc søc c¹nh tranh vµ ph¸t huy cao ®é lîi thÕ so s¸nh doanh nghiÖp. - Nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch hç trî vèn, c«ng nghÖ cho c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh doanh trªn m¹ng còng nh­ hç trî cho mäi ng­êi d©n ®­îc tham gia vµo m¹ng Internet. Theo ®ã, Nhµ n­íc cÇn h×nh thµnh mét kªnh vèn riªng ®­îc huy ®éng tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau trªn c¬ së c©n ®èi c¸c nguån vèn trong vµ ngoµi n­íc, ®Æc biÖt cÇn tranh thñ sù gióp ®ì cña quèc tÕ trong viÖc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam. Trong ®ã Nhµ n­íc cÇn ®Æc biÖt hç trî doanh nghiÖp vµ ng­êi d©n tiÕp cËn s©u h¬n víi Internet th«ng qua viÖc gi¶m chi phÝ truy cËp Internet (phÇn gi¶m chi phÝ ®­îc bï ®¾p b»ng nguån vèn mµ Nhµ n­íc huy ®éng ®Ó phôc vô cho ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö). Ngoµi ra c¸c khu vùc n«ng th«n, miÒn nói, vïng s©u, vïng xa...®Òu ®­îc ­u tiªn hç trî trong viÖc kÕt nèi vµo m¹ng Internet ®Ó cã thÓ nhanh chãng tiÕp cËn vµ øng dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö gãp phÇn ®­a c¸c vïng nµy ph¸t triÓn. Tr­íc m¾t nhµ n­íc cÇn tËp trung vµo hç trî khu vùc kinh tÕ trang tr¹i (®©y lµ khu vùc kinh tÕ sÏ t¹o ®éng lùc chñ yÕu cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸) tiÕp cËn víi Internet ®ång thêi tõng b­íc øng dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö. 2. C¸c gi¶i ph¸p vi m« ë cÊp ®é doanh nghiÖp. - N©ng cao nhËn thøc vµ trau dåi tr×nh ®é tin häc vµ ngo¹i ng÷ cña ®éi ngò qu¶n trÞ vµ c¸c nh©n viªn trong c«ng ty. Ban gi¸m ®èc c¸c c«ng ty cÇn nhËn thøc mét c¸ch toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. HiÓu hÕt nh÷ng lîi Ých mµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö mang l¹i ®Ó tËn dông vµ khai th¸c, ®ång thêi h¹n chÕ vµ gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc mµ nã cã thÓ mang l¹i. Sau ®ã ph¶i truyÒn l¹i cho toµn thÓ nh©n viªn c«ng ty hiÓu vµ thÊm nhuÇn th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ yªu cÇu tÊt yÕu ®Ó cã thÓ n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp, gióp doanh nghiÖp cã thÓ trô v÷ng vµ v­¬n lªn trong thêi gian tíi, nhÊt lµ khi ViÖt nam b¾t ®Çu tham gia vµo lé tr×nh gi¶m thuÕ AFTA vµ sau ®ã lµ viÖc gia nhËp WTO. Nh÷ng doanh nghiÖp côc bé, kh«ng tiÕp cËn ®­îc víi th­¬ng m¹i ®iÖn tö nh­ mét thø vò khÝ c¹nh tranh ch¾c ch¾n sÏ kh«ng thÓ tån t¹i. Doanh nghiÖp còng ph¶i th­êng xuyªn ®µo t¹o vµ cho nh©n viªn tham dù c¸c kho¸ häc vÒ tin häc vµ ngo¹i ng÷. ViÖc ®µo t¹o cã thÓ d­íi h×nh thøc cÊp kinh phÝ cho nh©n viªn ®i häc hoÆc tæ chøc nh÷ng buæi häc ngay t¹i c«ng ty. - Tin häc ho¸ hÖ thèng qu¶n lý th«ng tin doanh nghiÖp XÐt vÒ l©u dµi, ®Ó tham gia vµo th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®iÓm cèt lâi lµ ph¶i x©y dùng ®­îc cho doanh nghiÖp mét hÖ thèng th«ng tin ®­îc tin häc ho¸. Vµ c¬ së ®Ó ®­a øng dông tõ c¸c m¹ng Intranet, Extranet vµ Internet vµo c¸c ho¹t ®éng giao dÞch cña m×nh. Thùc tÕ qua kh¶o s¸t cña 36 doanh nghiÖp nhµ n­íc thùc hiÖn tin häc ho¸ ë TP. HCM cho thÊy 81% c¸c c«ng ty cho r»ng tin häc ho¸ gióp cho hä gi¶m chi phÝ. 67% c¸c c«ng ty tin r»ng tin häc ho¸ gióp hä t¨ng n¨ng suÊt. 56% cho r»ng tin häc ho¸ gióp hä t¨ng lîi nhuËn. 53% cho r»ng tin häc ho¸ t¹o lîi thÕ cho kh¸ch hµng vµ t¹o nÐt riªng cho s¶n phÈm. §iÒu nµy cho thÊy viÖc tin häc ho¸ lµ yÕu tè hÕt søc quan träng ®èi víi s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, t¹o tiÒn ®Ò ®Ó c¸c doanh nghiÖp tham gia v÷ng ch¾c vµo ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö . Tuy nhiªn cÇn l­u ý: ViÖc mua s¾m thiÕt bÞ tin häc ®Ó t¨ng c­êng cho bé m¸y qu¶n lý lµ ®iÒu cÇn thiÕt. Nh­ng kh«ng ph¶i chØ cÇn c¸c c«ng cô tin häc céng víi qu¶n lý cò lµ lËp tøc ®· mang l¹i hiÖu qu¶ mong muèn. Thùc tÕ cho thÊy kh«ng Ýt doanh nghiÖp ®· kh«ng gÆt h¸i ®­îc mÊy thµnh c«ng sau khi ®· øng dông tin häc. Quan träng lµ ph¶i tu©n thñ mét sè nguyªn t¾c trong x©y dùng hÖ thèng tin häc qu¶n lý. §ã lµ c¸c nguyªn t¾c: + Nguyªn t¾c tiÕp cËn hÖ thèng: Khi nghiªn cøu øng dông tin häc vµo qu¶n lý ph¶i xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, kü thuËt vµ tæ chøc cña guång m¸y qu¶n lý. ViÖc tèi ­u ho¸ mét vµi bé phËn mµ kh«ng tÝnh ®Õn mèi liªn hÖ víi c¸c ph©n hÖ kh¸c sÏ kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ tèi ­u cho toµn bé hÖ thèng (nguyªn lý Nash-Perato). + Nguyªn t¾c tÝnh to¸n chi phÝ hiÖu qu¶: ®iÒu nµy rÊt cÇn thiÕt v× ®Çu t­ cho mét hÖ thèng tin häc còng nh­ viÖc x©y dùng vµ duy tr× Website cÇn mét kho¶n tiÒn kh«ng nhá. + Nguyªn t¾c ®¶m b¶o ®é tin cËy: Th«ng tin cÇn ®­îc cËp nhËt vµ l­u tr÷ th­êng xuyªn ®Ó ®¶m b¶o khi cÇn cã thÓ cung cÊp kÞp thêi, ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c. Bªn c¹nh ®ã ph¶i ®¶m b¶o tÝnh b¶o mËt vµ ®é tin cËy cña hÖ thèng. + Nguyªn t¾c h­íng tíi t­¬ng lai: HÖ thèng tin häc mµ doanh nghiÖp x©y dùng ph¶i phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i vµ cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu ph¸t sinh trong t­¬ng lai. Khi tin häc ho¸, cã hai ph­¬ng ph¸p: hoÆc tin häc ho¸ tõng phÇn (lµ tiÕn hµnh tin häc ho¸ tõng chøc n¨ng qu¶n lý theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh) hoÆc tin häc ho¸ ®ång bé (tin häc ho¸ ®ång bé tÊt c¶ c¸c chøc n¨ng qu¶n lý vµ x©y dùng mét hÖ thèng qu¶n lý thay thÕ hoµn toµn cho hÖ thèng qu¶n lý cò). Ph­¬ng ph¸p tin häc ho¸ tõng phÇn th­êng ®­îc nhiÒu doanh nghiÖp trªn thÕ giíi ¸p dông v× cã ­u ®iÓm dÔ dµng thùc hiÖn vµ vèn ®Çu t­ ban ®Çu kh«ng lín. Theo t«i, ®©y lµ ph­¬ng ph¸p phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam. - X©y dùng chiÕn l­îc kinh doanh trªn m¹ng Sau khi ®· quyÕt ®Þnh ®­a doanh nghiÖp lªn m¹ng, cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng mét chiÕn l­îc kinh doanh qua m¹ng. V× chi phÝ x©y dùng vµ duy tr× mét Website lµ rÊt tèn kÐm nªn doanh nghiÖp cÇn cã mét chiÕn l­îc kinh doanh phï hîp ®Ó ho¹t ®éng cña m¹ng thùc sù ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. B­íc ®Çu, ®Ó gi¶m chi phÝ vÒ Website, c¸c doanh nghiÖp cÇn tÝch cùc tham gia c¸c ch­¬ng tr×nh x©y dùng Website hç trî (cña nhµ cung cÊp dÞch vô Internet nh­ VNN, FPT) hay cã thÓ tham gia vµo siªu thÞ ®iÖn tö (cybermall) mµ ®ang ®­îc x©y dùng ë ViÖt nam ®Ó qu¶ng b¸ s¶n phÈm cña m×nh ra thÕ giíi. §ång thêi cÇn x©y dùng quan hÖ tèt víi ®èi t¸c qua Internet, nªn tham gia vµo c¸c m¹ng chung cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá hoÆc cña hiÖp héi ngµnh ®Ó cã thÓ häc hái kinh nghiÖm, t×m kiÕm sù gióp ®ì tõ c¸c ®èi t¸c. Bëi thùc tÕ chøng minh r»ng nh÷ng doanh nghiÖp tham gia vµo “côm” (cluster) c¸c doanh nghiÖp th× th­êng cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o h¬n, n¨ng ®éng h¬n vµ cã lîi thÕ c¹nh tranh cao h¬n. * C¸c b­íc x©y dùng chiÕn l­îc kinh doanh trªn m¹ng. + Khi lËp chiÕn l­îc Internet, doanh nghiÖp cÇn ch¾c ch¾n r»ng tÊt c¶ c¸c qu¶n trÞ viªn cao cÊp - tÊt c¶ cho tíi Tæng gi¸m ®èc nÕu cã thÓ - lµ cã liªn quan. C¸c qu¶n trÞ viªn giao dù ¸n mét c¸ch dÔ dµng vµ ®¬n gi¶n cho c¸c bé phËn c«ng nghÖ th«ng tin hay bé phËn thÞ tr­êng lµ ph¹m ph¶i sai lÇm. §èi víi c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá tr­íc hÕt nªn ®Çu t­ cho x©y dùng m¸y tÝnh nèi m¹ng Internet, ph¶i cÇn thiÕt cã Ýt nhÊt mét c¸n bé qu¶n lý th«ng tin (CIO) cã ®ñ n¨ng lùc tr×nh ®é lµm nhiÖm vô qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh hÖ thèng th«ng tin phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. + ViÖc ®Çu tiªn mµ mét tæ chøc cÇn c©n nh¾c c¸i g× lµ lîi Ých chñ yÕu - kh«ng ph¶i lµ vÒ kinh doanh trªn m¹ng, mµ cho kinh doanh chung cña nã. C«ng ty cã thÓ theo ®uæi sù gia t¨ng b¸n hµng cña mét s¶n phÈm nµo ®ã, sù nhËn biÕt tªn h·ng, c¸c quan hÖ ®Çu t­ m¹nh h¬n, c¸c quan hÖ céng ®ång, t¨ng c­êng dÞch vô kh¸ch hµng, gi¶m gi¸ b¸n, më réng kªnh b¸n hµng sang ®Þa h¹t míi hoÆc cã thÓ t×m kiÕm sù tiÕt gi¶m chi phÝ ph©n phèi c¸c s¶n phÈm vi vËt lý nh­ phÇn mÒm, c«ng viÖc dÞch thuËt hoÆc so¹n th¶o. Còng rÊt quan träng xem xÐt l¹i xem liÖu Internet cã ph¶i ®óng lµ ph­¬ng tiÖn cÇn thiÕt cho c¸c môc tiªu cña doanh nghiÖp. + CÇn x©y dùng kÕ ho¹ch nguån lùc phôc vô cho kinh doanh trªn m¹ng nh­: ®éi ngò qu¶n trÞ m¹ng, ®éi ngò b¸n hµng vµ tiÕp thÞ trªn m¹ng, nhµ cung øng, quan hÖ ®èi t¸c (mét nh©n tè ®­îc ®¸nh gi¸ lµ rÊt quan träng trong chiÕn l­îc kinh doanh trªn m¹ng vµ ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét thµnh tè míi (partnering) trong chiÕn l­îc Marketing mix. §ång thêi doanh nghiÖp cÇn ph¶i x©y dùng kÕ ho¹ch duy tr× ph¸t triÓn trang Web. Theo Bill Gates, chñ tÞch tËp ®oµn Microsoft, thËp kû ®Çu tiªn cña thiªn niªn kû míi sÏ lµ thËp kû cña tèc ®é. Thêi gian kh«ng chë ®îi mét ai. Nh÷ng doanh nghiÖp nµo nhanh ch©n tËn dông nh÷ng thµnh tùu mµ c«ng nghÖ th«ng tin mang l¹i sÏ nhanh chãng bøt lªn phÝa tr­íc. C¸c doanh nghiÖp thê ¬ víi nh÷ng thµnh tùu mµ c«ng nghÖ th«ng tin mang l¹i sÏ bÞ tôt l¹i vµ ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng hËu qu¶ ®¸ng tiÕc. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö ra ®êi lµ c¬ héi lín cho ViÖt nam sau gÇn 200 n¨m. C¬ héi ®Çu tiªn ®· bÞ ViÖt nam bë lì vµo cuèi thÕ kû 18, ®Çu thÕ kû 19 khi triÒu ®×nh nhµ NguyÔn tõ chèi më cöa ®Êt n­íc tiÕp cËn víi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp tõ Ch©u ¢u vµ NhËt B¶n. LiÖu ViÖt nam cã bá lì c¬ héi lÇn hai? Lêi gi¶i ®¸p cho c©u hái trªn n»m ë th¸i ®é vµ lßng quyÕt t©m cña ChÝnh phñ vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam. KÕt luËn §øng trªn quan ®iÓm khoa häc nghiªn cøu, t«i ®· cè g¾ng rót ra nh÷ng ®iÓm ®Æc tr­ng còng nh­ nh÷ng quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam còng nh­ trªn thÕ giíi, ®ång thêi còng ph©n tÝch ¶nh h­ëng cña nã tíi n¨ng lùc c¹nh tranh cña quèc gia, ®Ó tõ ®ã x©y dùng mét c¸i nh×n toµn diÖn, kh¸ch quan vµ s©u s¾c h¬n vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Trong kho¸ luËn tèt nghiÖp cã sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu quèc gia, tæ chøc vµ c¸c c«ng ty trªn thÕ giíi vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ trªn c¬ së hoµn c¶nh thùc tÕ ë ViÖt Nam, t«i rót ra mét sè kÕt luËn sau: 1. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö thùc sù ®· ®em l¹i nh÷ng lîi Ých to lín cho toµn x· héi. Kh«ng mét quèc gia nµo phñ nhËn tÇm quan träng cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö, c¸c n­íc ngµy cµng ®Èy m¹nh ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc gia. 2. Ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan trong bèi c¶nh ViÖt Nam ngµy cµng héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. 3. §Ó th­¬ng m¹i ®iÖn tö ph¸t triÓn cÇn ph¶i cã sù hç trî, ®Þnh h­íng, gi¸m s¸t tõ phÝa Nhµ n­íc, ChÝnh phñ trong viÖc x©y dùng hµnh lang ph¸p lý cho c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö, ®Èy m¹nh ph¸t triÓn h¹ tÇng thanh to¸n, n©ng cÊp h¹ tÇng c«ng nghÖ th«ng tin, h¹ tÇng nh©n lùc... 4. B¶n th©n c¸c doanh nghiÖp trong n­íc còng cÇn ph¶i nhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö. TËn dông nh÷ng c¬ héi mµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®em l¹i, v­ît qua c¸c khã kh¨n th¸ch thøc ®Ó cã thÓ ®øng v÷ng vµ v­ît lªn trong bèi c¶nh c¹nh tranh kinh tÕ ngµy mét gay g¾t. 5. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö kh«ng chØ t¸c ®éng ®Õn khÝa c¹nh th­¬ng m¹i mµ cßn t¸c ®éng lªn toµn bé c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, v¨n ho¸...Do ®ã, Nhµ n­íc vµ ChÝnh phñ cÇn thiÕt ph¶i cã mét hÖ thèng chÝnh s¸ch toµn diÖn ®Ó ph¸t huy nh÷ng mÆt tÝch cùc cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ ®ång thêi h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nã lªn nÒn kinh tÕ. ._.