Thương mại điện tử toàn cầu trong khuôn khổ WTO và giải pháp đối với Việt Nam

Môc lôc Phô lôc Lêi nãi ®Çu KÓ tõ khi nÒn kinh tÕ hµng hãa xuÊt hiÖn, th­¬ng m¹i tù do vµ tèc ®é l­u th«ng hµng ho¸ lu«n lµ ®éng lùc chñ yÕu thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt vµ tõ ®ã quyÕt ®Þnh ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi. 1000 n¨m tr­íc, con ®­êng t¬ lôa xuyªn sa m¹c qua nhiÒu quèc gia, nèi c¸c ®Õ chÕ La M· víi ®Õ chÕ Trung Hoa kh«ng chØ mang t¬ lôa vµ vµng b¹c lµm giµu cho nhiÒu n­íc mµ cßn gióp truyÒn b¸ c«ng nghÖ vµ triÕt lý. Nh÷ng ph¸t kiÕn ®Þa lý vµo thÕ kû XIV, XV kh«ng chØ ®em l¹i sù phån vinh cho c¸c c­êng quèc hµng h¶i mµ cßn lµ mét tiÒn ®Ò quan träng h×nh thµnh nªn chñ nghÜa t­ b¶n vµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin toµn cÇu ngµy nay mµ ®¹i diÖn tiªu biÓu cña nã lµ m¹ng Internet còng cã thÓ ®­îc nh×n nhËn d­íi cïng mét gãc ®é víi hai ph¸t kiÕn trªn, nh­ng mang tÝnh kh¸c biÖt vÒ chÊt ë chç biªn giíi quèc gia bÞ v­ît qua chØ sau mét có nhÊp chuét (mouse click). ¶nh h­ëng cña Internet v× thÕ mang tÝnh toµn cÇu vµ nã trë thµnh mét phÇn cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, vèn ®· vµ ®ang biÕn ®æi s©u s¾c mäi mÆt x· héi loµi ng­êi tõ kinh tÕ, chÝnh trÞ ®Õn v¨n ho¸, x· héi. Nghiªn cøu, dù ®o¸n nh»m môc ®Ých t×m kiÕm c¸c ph­¬ng thøc thÝch øng víi nh÷ng t¸c ®éng tõ diÔn biÕn chãng mÆt cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ nãi chung vµ cña hÖ thèng th«ng tin toµn cÇu nãi riªng trë thµnh mét ®ßi hái bøc thiÕt cña mäi quèc gia ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Tõ quan ®iÓm lÞch sö vµ biÖn chøng, cã thÓ thÊy ®­îc nh÷ng t¸c ®éng quyÕt ®Þnh, th¸ch thøc vµ c¬ héi lín nhÊt Internet ®Æt ra trong dµi h¹n n»m trong lÜnh vùc kinh tÕ-th­¬ng m¹i. Internet ®Æt nÒn t¶ng cho sù h×nh thµnh cña nÒn kinh tÕ trùc tuyÕn (online economy), trong ®ã con ng­êi còng nh­ ph­¬ng tiÖn s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm hµng hãa, ®Òu cã thÓ liªn l¹c trùc tiÕp víi nhau, vµ liªn tôc, kh«ng cÇn ®Õn giÊy tê, cµng kh«ng ph¶i ®èi mÆt thùc thÓ. Dßng l­u chuyÓn th«ng tin vµ th­¬ng m¹i hµng ho¸, dÞch vô trong kh«ng gian kh«ng cã biªn giíi hay th­¬ng m¹i ®iÖn tö më ra kh¶ n¨ng gi¶m chi phÝ giao dÞch, tiÕp cËn thÞ tr­êng vµ thóc ®Èy tiÕn bé c«ng nghÖ, tõ ®ã thay ®æi cÊu tróc cña nÒn kinh tÕ quèc gia vµ toµn cÇu. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö do vËy ®­îc nh×n nhËn nh­ mét lùc l­îng thóc ®Èy tù do ho¸ th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Tuy nhiªn, chÝnh tÝnh chÊt phi biªn giíi Êy cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö l¹i ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu ®iÒu chØnh míi ®èi víi nh÷ng khu«n khæ th­¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn t¹i (trong tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO) còng nh­ chÝnh s¸ch kinh tÕ nãi chung vµ chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i nãi riªng cña tõng n­íc. Nh÷ng ®iÒu chØnh ®ã ®Õn l­ît m×nh l¹i t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ viÔn c¶nh kinh tÕ quèc gia vµ toµn cÇu còng nh­ quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia trong nh÷ng n¨m tíi. Trong bèi c¶nh nh­ vËy, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh×n thÊy ë th­¬ng m¹i ®iÖn tö c¬ héi ph¸t triÓn cho t­¬ng lai, nh­ng ®ång thêi l¹i ph¶i ®èi mÆt víi th¸ch thøc trong hiÖn t¹i kh«ng dÔ v­ît qua vÒ c«ng nghÖ, vÒ tri thøc vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng th¸ch thøc ®Õn tõ nh÷ng ®Ò xuÊt th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu cña c¸c n­íc ph¸t triÓn, trong khi vÉn cßn ®ang chËt vËt t×m c¸ch tho¸t ra khái vßng luÈn quÈn cña ®ãi nghÌo vµ l¹c hËu. ¦u tiªn chÝnh s¸ch cña c¸c n­íc nµy, v× thÕ, lµ lµm c¸ch nµo b¾t kÞp víi sù ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö trªn thÕ giíi, ®ång thêi ®èi phã hiÖu qu¶ víi nh÷ng nguy c¬ ®Õn tõ qu¸ tr×nh ®ã. XuÊt ph¸t tõ ý nghÜa thùc tiÔn cña c¸c vÊn ®Ò nªu, trªn ®Æc biÖt lµ trong bèi c¶nh ViÖt Nam ®ang ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh héi nhËp quèc tÕ, em ®· m¹nh d¹n chän ®Ò tµi: “Th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu trong khu«n khæ WTO vµ gi¶i ph¸p ®èi víi ViÖt Nam”. Kho¸ luËn ®­îc kÕt cÊu lµm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng I: Tæng quan vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giãi. Ch­¬ng II: Ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö trong khu«n khæ WTO Ch­¬ng III: Th­¬ng m¹i ®iÖn tö t¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong khu«n khæ WTO & gi¶i ph¸p héi nhËp th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu cña ViÖt Nam. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ lÜnh vùc kh¸ míi mÎ do ®ã viÖc dù ®o¸n tr­íc nã sÏ ph¸t triÓn nh­ thÕ nµo lµ ®iÒu khã kh¨n céng thªm kh¶ n¨ng vµ kiÕn thøc cßn h¹n chÕ v× vËy em rÊt mong cã sù chØ b¶o vµ gãp ý cña thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó bµi viÕt ®­îc hoµn chØnh h¬n. Nh©n ®©y em còng xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi ThÇy NguyÔn Quang HiÖp, gi¶ng viªn khoa kinh tÕ ngo¹i th­¬ng tr­êng §¹i Häc Ngo¹i Th­¬ng – ng­êi ®· trùc tiÕp h­íng dÉn em viÕt bµi kho¸ luËn nµy. Em còng xin göi lêi c¶m ¬n ®Õn gia ®×nh, b¹n bÌ nh÷ng ng­êi ®· gióp ®ì vµ chia sÎ víi em nh÷ng khã kh¨n trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ hoµn thµnh kho¸ luËn nµy. Hµ néi th¸ng 12 n¨m 2003 Ch­¬ng ITæng quan vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi I. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö 1. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ g×? 1.1. Sè ho¸ vµ nÒn kinh tÕ sè ho¸ Sù ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn cña kü thuËt sè ®· ®­a tíi cuéc “c¸ch m¹ng sè ho¸”, thóc ®Èy sù ra ®êi cña “kinh tÕ sè hãa” vµ “x· héi th«ng tin” mµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét bé phËn hîp thµnh. Trong nöa ®Çu thÕ kû XX, kü thuËt sè b¾t ®Çu ph¸t triÓn vµ ®­îc hoµn thiÖn dÇn kÓ tõ thêi ®iÓm ®ã. H×nh ¶nh (kÓ c¶ ch÷ viÕt, con sè, c¸c kÝ hiÖu kh¸c) vµ ©m thanh ®Òu ®­îc sè ho¸ thµnh c¸c nhãm bit ®iÖn tö ®Ó ghi l¹i, l­u gi÷ trong m«i tr­êng tõ, truyÒn ®i vµ ®äc b»ng ®iÖn tö, tÊt c¶ ®Òu víi tèc ®é ¸nh s¸ng. ViÖc ¸p dông kü thuËt sè cã thÓ coi lµ cuéc c¸ch m¹ng vÜ ®¹i trong lÞch sö nh©n lo¹i, gäi lµ cuéc c¸ch m¹ng sè ho¸ më ra kØ nguyªn sè ho¸. C¸ch m¹ng sè ho¸ diÔn ra víi tèc ®é rÊt cao. M¸y tÝnh ®iÖn tö (MT§T) ®Çu tiªn ra ®êi n¨m 1946 chØ thùc hiÖn 5000 lÖnh trong mét gi©y. N¨m m­¬i n¨m sau, MT§T c¸ nh©n th«ng dông cã thÓ thùc hiÖn trªn 400 triÖu lÖnh mét gi©y (dù kiÕn 2012 ®¹t tíi 100 triÖu lÖnh) nhê sö dông c¸c chÝp vi m¹ch cho phÐp ®ãng më nhiÒu triÖu lÇn trong mét gi©y. Ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin ngµy cµng chiÕm tØ träng cao trong nÒn kinh tÕ c¸c quèc gia (ë Mü n¨m 1998 ®· ®¹t trªn 8%). Riªng vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö (TM§T) cø 18 th¸ng tæng gi¸ trÞ kinh tÕ mµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö t¹o ra l¹i t¨ng lªn gÊp ®«i. Qu¸ tr×nh tin häc ho¸ x· héi b¾t ®Çu bïng næ råi nhanh chãng lan réng ra toµn cÇu sau khi Internet ra ®êi. Trong bèi c¶nh Êy, ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung vµ th­¬ng m¹i nãi riªng còng chuyÓn sang d¹ng “sè ho¸”, “®iÖn tö ho¸” kh¸i niÖm th­¬ng m¹i ®iÖn tö dÇn dÇn h×nh thµnh vµ øng dông ngµy cµng më réng. 1.2. Kh¸i niÖm Th­¬ng m¹i ®iÖn tö TM§T lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn cïng mèi quan hÖ t­¬ng hç gi÷a kinh tÕ vµ kü thuËt tin häc. HiÓu theo nghÜa hÑp th× kh¸i niÖm “TM§T” ®­îc dïng ®Ó chØ viÖc giao dÞch mua b¸n dùa trªn c¬ së xö lý vµ chuyÓn t¶i th«ng tin, sè liÖu vÒ chñng lo¹i hµng ho¸ trªn c¸c m¹ng ®iÖn tö mµ chñ yÕu lµ m¹ng Internet. C¸c hµng ho¸ nµy ®­îc tr­ng bµy trªn c¸c trang web (website) cña Internet vµ ng­êi mua dïng thÎ tÝn dông ®Ó thanh to¸n. Th«ng th­êng, ®ã lµ nh÷ng ho¹t ®éng giao dÞch gi÷a c¸c c«ng ty, xÝ nghiÖp víi nhau hoÆc gi÷a c¸c c«ng ty víi ng­êi tiªu dïng. Cßn hiÓu theo nghÜa réng, th× TM§T bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn m¹ng khu vùc, m¹ng néi bé - Intranet vµ m¹ng Internet. TM§T lµ viÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p ®iÖn tö ®Ó lµm th­¬ng m¹i hay nãi chÝnh x¸c h¬n, TM§T lµ viÖc trao ®æi th«ng tin th­¬ng m¹i th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn c«ng nghÖ ®iÖn tö, mµ nãi chung lµ kh«ng cÇn ph¶i in ra giÊy trong bÊt cø c«ng ®o¹n nµo cña toµn bé qu¸ tr×nh giao dÞch. §©y lµ mét m« h×nh th­¬ng m¹i hoµn toµn míi, sö dông m¹ng l­íi th«ng tin ch­a tõng cã tr­íc ®©y ®Ó liªn l¹c tõng kh¸ch hµng víi c¸c ®¹i lý tiªu thô, c¸c c«ng ty ph©n phèi s¶n phÈm, c¸c nh©n viªn lµm thuª ... vµ truyÒn ®i nh÷ng th«ng tin cã gi¸ trÞ ®Õn c¸c ®èi t¸c mét c¸ch nhanh chãng kÞp thêi. TM§T ®­îc chia thµnh hai d¹ng c¬ b¶n: - B2B (Business to Business): kinh doanh gi÷a doanh nghiÖp víi doanh nghiÖp trong ®ã c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn giao dÞch mua b¸n trao ®æi hµng ho¸ víi nhau th«ng qua c¸c trang web. - B2C (Business to Custommer): giao dÞch gi÷a doanh nghiÖp vµ kh¸ch hµng víi h×nh thøc ng­êi tiªu dïng thùc hiÖn mua b¸n hµng qua trang web. Mäi ho¹t ®éng cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö nh­ ho¹t ®éng giao tiÕp hoÆc t×m hiÓu th«ng tin gi÷a c¸c c«ng nh©n viªn chøc trong c¸c xÝ nghiÖp, c«ng ty, quan hÖ giao dÞch gi÷a c¸c b¹n hµng th­¬ng m¹i, hoÆc c¸c ho¹t ®éng kh¸c trªn m¹ng nh­ gi¸o dôc, gi¶ng bµi trªn m¹ng, th«ng tin vÒ c¸c dÞch vô ho¹t ®éng cña t­ nh©n còng nh­ cña nhµ n­íc ... ®Òu sÏ ®­îc “sè ho¸”. §iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ viÖc sè ho¸ nhÊt thiÕt sÏ thay thÕ c¸c ho¹t ®éng giao dÞch truyÒn thèng quen thuéc, mµ nã cã t¸c dông hç trî m¹nh mÏ cho c¸c ho¹t ®éng nµy. 1.3. C¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt cña TM§T Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña TM§T dùa trªn ba nÒn t¶ng c¬ b¶n: c«ng nghÖ th«ng tin, c¬ së ph¸p luËt thõa nhËn gi¸ trÞ cña c¸c giao dÞch ®iÖn tö vµ sù hoµn chØnh vÒ hÖ thèng tiªu chuÈn ho¸ trong c«ng nghiÖp vµ th­¬ng m¹i. TM§T sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt ®iÖn tö nh­: ®iÖn tho¹i, m¸y fax, c¸c thiÕt bÞ th«ng tin tù ®éng, m¹ng néi bé, liªn m¹ng néi bé vµ m¹ng toµn cÇu Internet. - §iÖn tho¹i lµ mét ph­¬ng tiÖn phæ th«ng dÔ sö dôngvµ th­êng më ®Çu cho c¸c cuéc giao dÞch th­¬ng m¹i. Víi sù ph¸t triÓn cña ®iÖn tho¹i di ®éng, liªn l¹c qua vÖ tinh, øng dông cña ®iÖn tho¹i ®ang vµ sÏ trë nªn ngµy cµng réng r·i h¬n.Tuy nhiªn, trªn quan ®iÓm kinh doanh, c«ng cô ®iÖn tho¹i chØ truyÒn t¶i ®­îc ©m thanh, mäi giao dÞch cuèi cïng vÉn ph¶i thùc hiÖn trªn giÊy tê. Ngoµi ra, chi phÝ giao dÞch ®iÖn tho¹i rÊt cao ®Æc biÖt lµ ®èi víi giao dÞch ®­êng dµi. - M¸y fax cã thÓ thay thÕ dÞch vô ®­a th­ vµ göi c«ng v¨n truyÒn thèng. Nh­ng m¸y fax kh«ng thÓ truyÒn t¶i ®­îc ©m thanh, h×nh ¶nh ®éng, h×nh ¶nh ba chiÒu.. vµ chi phÝ sö dông cßn cao. - TruyÒn h×nh ®ãng vai trß quan trong trong th­¬ng m¹i, nhÊt lµ trong qu¶ng c¸o hµng ho¸, ngµy cµng cã nhiÒu ng­êi mua hµng nhê xem qu¶ng c¸o vµ ®· cã mét sè dÞch vô ®­îc cung cÊp qua truyÒn h×nh. Song truyÒn h×nh chØ lµ c«ng cô viÔn th«ng “mét chiÒu”, qua truyÒn h×nh kh¸ch hµng kh«ng thÓ cã ®­îc c¸c chµo hµng, kh«ng thÓ ®µm ph¸n víi ng­êi b¸n vÒ ®iÒu kho¶n mua b¸n cô thÓ. HiÖn nay m¸y thu h×nh ®­îc nèi kÕt víi MT§T th× c«ng dông cña nã ®­îc më réng h¬n. - ThiÕt bÞ kü thuËt thanh to¸n ®iÖn tö: lµ c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu trong th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Th«ng qua c¸c hÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö vµ chuyÓn tiÒn ®iÖn tö mµ b¶n chÊt lµ c¸c ph­¬ng tiÖn tù ®éng chuyÓn tiÒn tõ tµi kho¶n nµy sang tµi kho¶n kh¸c, thanh to¸n ®iÖn tö sö dông réng r·i c¸c m¸y rót tiÒn tù ®éng, thÎ tÝn dông, thÎ mua hµng, thÎ th«ng minh, thÎ tõ ... - M¹ng néi bé vµ liªn m¹ng néi bé: Theo nghÜa réng, m¹ng néi bé lµ toµn bé m¹ng th«ng tin vµ c¸c h×nh thøc liªn l¹c gi÷a c¸c MT§T trong mét c¬ quan, xÝ nghiÖp. Theo nghÜa hÑp, ®ã lµ m¹ng kÕt nèi nhiÒu m¸y tÝnh ë gÇn nhau - gäi lµ m¹ng côc bé (LAN); hoÆc nèi kÕt m¸y tÝnh trong mét khu vùc réng lín h¬n - gäi lµ m¹ng miÒn réng (WAN). Hai hay nhiÒu m¹ng néi bé liªn kÕt víi nhau t¹o thµnh liªn m¹ng néi bé - cã thÓ gäi lµ “m¹ng ngo¹i bé”(EXTRANET). - Internet vµ Web: Khi nãi ®Õn Internet, lµ nãi tíi mét ph­¬ng tiÖn liªn kÕt c¸c m¹ng víi nhau trªn ph¹m vi toµn cÇu trªn c¬ së giao thøc chuÈn quèc tÕ TCP/IP. C«ng nghÖ Internet chØ thùc sù trë thµnh c«ng cô ®¾c lùc khi ¸p dông thªm giao thøc chuÈn quèc tÕ “giao thøc chuÈn truyÒn siªu v¨n b¶n” (HTTP: HyperTex Transfer Protocol) víi c¸c trang siªu v¨n b¶n viÕt b»ng ng«n ng÷ HTML (HyperTex Markup Language), ®· t¹o ra nhiÒu dÞch vô kh¸c nhau mµ tíi nay næi bËt nhÊt lµ dÞch vô World Wide Web (ra ®êi n¨m 1991- th­êng ®­îc gäi t¾t lµ Web, viÕt t¾t lµ WWW hoÆc W3). §ã lµ c«ng nghÖ sö dông c¸c siªu liªn kÕt v¨n b¶n t¹o ra c¸c v¨n b¶n chøa nhiÒu tham chiÕu tíi c¸c v¨n b¶n kh¸c, cho phÐp ng­êi s dông tù ®éng chuyÓn tõ mét c¬ së d÷ liÖu nµy sang c¬ së d÷ liÖu kh¸c. B»ng c¸ch ®ã, ta cã thÓ truy nhËp vµo c¸c th«ng tin thuéc c¸c chñ ®Ò kh¸c nhau võa phong phó vÒ néi dung, võa hÊp dÉn vÒ h×nh thøc. Internet t¹o ra b­íc ph¸t triÓn míi cña ngµnh truyÒn th«ng, chuyÓn tõ thÕ giíi “mét m¹ng, mét dÞch vô” sang thÕ giíi “mét m¹ng, nhiÒu dÞch vô” vµ ®· trë thµnh c«ng cô quan träng nhÊt cña TM§T. Ngµy nay nãi tíi TM§T th­êng cã nghÜa lµ nãi tíi Internet vµ Web nh­ c¸c ph­¬ng tiÖn ®· ®­îc quèc tÕ ho¸ cao ®é vµ cã hiÖu qu¶ sö dông cao. 1.4. C¸c h×nh thøc ho¹t ®éng vµ giao dÞch cña TM§T a. C¸c h×nh thøc ho¹t ®éng Th­ tÝn ®iÖn tö (e - mail) lµ ph­¬ng thøc trong ®ã c¸c ®èi t¸c sö dông hßm th­ ®iÖn tö ®Ó göi cho nhau mét c¸ch “trùc tuyÕn” th«ng qua m¹ng. Thanh to¸n ®iÖn tö lµ viÖc thanh to¸n tiÒn th«ng qua th«ng ®iÖp ®iÖn tö thay cho viÖc giao tay tiÒn mÆt, tr¶ l­¬ng b»ng c¸ch chuyÓn trùc tiÕp vµo tµi kho¶n, dïng thÎ thanh to¸n ®Ó mua hµng. Ngµy nay, thanh to¸n ®iÖn tö ®· më sang nhiÒu lÜnh vùc míi nh­: trao ®æi d÷ liÖu tµi chÝnh, tiÒn mÆt Internet, tói tiÒn ®iÖn tö, thÎ th«ng minh, giao dÞch ng©n hµng sè ho¸ vµ giao dÞch chøng kho¸n sè ho¸. Trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI) lµ viÖc chuyÓn giao th«ng tin tõ m¸y tÝnh ®iÖn tö nµy sang m¸y tÝnh ®iÖn tö kh¸c b»ng ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö mµ sö dông mét tiªu chuÈn ®· ®­îc tho¶ thuËn ®Ó cÊu tróc th«ng tin (®Þnh nghÜa cña Uû ban Liªn hiÖp quèc vÒ luËt th­¬ng m¹i quèc tÕ - UNCITRAL). EDI ngµy cµng ®­îc sö dông réng r·i trªn ph¹m vi toµn cÇu chñ yÕu phôc vô cho mua b¸n, ph©n phèi hµng vµ c¸c dÞch vô kh¸c. Trao ®æi c¸c dung liÖu theo ph­¬ng thøc sè ho¸ lµ ph­¬ng thøc trong ®ã dung liÖu ®­îc sè ho¸ vµ truyÒn göi theo m¹ng. B¸n lÎ hµng ho¸ h÷u h×nh: tËn dông tÝnh n¨ng ®a ph­¬ng tiÖn cña m«i tr­êng Web vµ Java, ng­êi b¸n hµng x©y dùng trªn m¹ng Internet c¸c “cöa hµng ¶o” ®Ó b¸n hµng. Ng­êi mua cã thÓ mua hµng th«ng qua c¸c trang web cña cöa hµng vµ tr¶ tiÒn b»ng thanh to¸n ®iÖn tö. Kh¸ch cã thÓ mua hµng t¹i nhµ mµ kh«ng ph¶i ®Ých th©n ®i tíi cöa hµng. b. Giao dÞch TM§T Ng­êi víi ng­êi: qua ®iÖn tho¹i, fax, th­ ®iÖn tö. Ng­êi víi MT§T: trùc tiÕp hoÆc qua c¸c mÉu biÓu ®iÖn tö, vµ qua Web. MT§T víi MT§T: qua trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö, thÎ th«ng minh, d÷ liÖu m· v¹ch. MT§T víi ng­êi: qua th­ tÝn, fax vµ th­ ®iÖn tö. c. C¸c bªn tham gia giao dÞch Gi÷a doanh nghiÖp víi ng­êi tiªu thô: môc ®Ých gióp ng­êi tiªu thô cã thÓ mua hµng t¹i nhµ kh«ng cÇn tíi cöa hµng. Gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau: môc ®Ých cuèi cïng lµ ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao trong s¶n xuÊt kinh doanh. Gi÷a doanh nghiÖp víi c¸c c¬ quan chÝnh phñ: nh»m môc ®Ých mua s¾m chÝnh phñ theo kiÓu trùc tuyÕn, qu¶n lý thuÕ vµ th«ng tin. Gi÷a c¸c chÝnh phñ: trao ®æi th«ng tin. Trong c¸c h×nh thøc nãi trªn giao dÞch gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau lµ d¹ng chñ yÕu cña TM§T. d. H×nh th¸i hîp ®ång cña TM§T Hîp ®ång TM§T cã mét sè ®iÓm kh¸c biÖt so víi hîp ®ång th«ng th­êng: - §Þa chØ ph¸p lý: ngoµi ®Þa chØ ph¸p lý cßn cã ®Þa chØ e-mail, m· doanh nghiÖp. Cã kÌm theo c¸c v¨n b¶n vµ ¶nh miªu t¶ s¶n phÈm hoÆc dung liÖu trao ®æi vµ quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm c¸c sai sãt trong c¸c v¨n b¶n ®ã. Cã quy ®Þnh vµ x¸c nhËn ®iÖn tö vÒ c¸c giao dÞch nh­ quyÒn truy cËp, c¶i chÝnh th«ng tin ®iÖn tö vµ c¸ch thùc thi. Cã c¸c quy ®Þnh b¶o ®¶m r»ng c¸c giao dÞch ®iÖn tö ®­îc coi lµ chøng cø ph¸p lý vÒ b¶n chÊt vµ ngµy th¸ng giao dÞch. Quy ®Þnh chi tiÕt vÒ ph­¬ng thøc thanh to¸n ®iÖn tö. Quy ®Þnh vÒ b¶o ®¶m chÊt l­îng. Ngoµi ra TM§T cßn cã c¶ ph­¬ng thøc giao dÞch kh«ng cã hîp ®ång. 2. Nh÷ng lîi Ých chÝnh cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö Nh÷ng tiÕn bé nhanh chãng vÒ c«ng nghÖ trong TM§T ®Æt ra vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m: sù phæ biÕn cña TM§T vµ m¹ng Internet sÏ t¸c ®éng nh­ thÕ nµo ®Õn c¸c nh©n tè trong nÒn kinh tÕ vµ ¶nh h­ëng ra sao ®èi víi t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ? VÊn ®Ò nµy cã thÓ tiÕp cËn tõ 2 gãc ®é: chi phÝ vµ thÞ tr­êng. HÇu hÕt c¸c nghiªn cøu ®· cã vÒ TM§T ®Òu x¸c ®Þnh c¸c c«ng ty võa vµ nhá (SMEs: Small and medium enterprises) lµ ®èi t­îng h­ëng lîi nhiÒu nhÊt tõ qu¸ tr×nh nµy. MÆc dï vËy, ®©y chØ lµ nh÷ng ®¸nh gi¸ s¬ khëi vµ cã thÓ cã nhiÒu yÕu tè kh¸c g©y hiÖu øng ng­îc l¹i ch­a ®­îc tÝnh ®Õn. 2.1. Ph¸t triÓn "hÖ thèng thÇn kinh" cña nÒn kinh tÕ Dßng th«ng tin ®­îc vÝ nh­ hÖ thèng thÇn kinh cña nÒn kinh tÕ. Th«ng tin cã ®­îc cung cÊp ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi th× doanh nghiÖp míi cã thÓ x©y dùng ®­îc chiÕn l­îc s¶n xuÊt - kinh doanh b¾t kÞp xu thÕ thÞ tr­êng, nhµ n­íc míi cã thÓ ®Ò ra chÝnh s¸ch qu¶n lý ®Êt n­íc phï hîp, cßn ng­êi tiªu dïng th× cã nhiÒu lùa chän h¬n. Internet vµ Web gièng nh­ mét th­ viÖn khæng lå cung cÊp mét nguån th«ng tin phong phó vµ dÔ truy nhËp víi c¸c c«ng cô tra cøu (search) hiÖu qu¶ nh­ Google, Infoseek, Webcrawler hay Alta Vista. Qua m¹ng Internet, chÝnh phñ, doanh nghiÖp vµ ng­êi tiªu dïng cã thÓ giao tiÕp trùc tuyÕn liªn tôc víi nhau mµ kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi kho¶ng c¸ch. Nhê ®ã, c¶ sù hîp t¸c lÉn qu¶n lý ®Òu nhanh chãng vµ liªn tôc; c¸c b¹n hµng míi, c¸c c¬ héi kinh doanh ®­îc ph¸t hiÖn nhanh chãng trªn b×nh diÖn toµn quèc, khu vùc vµ thÕ giíi. Lîi Ých nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi c¸c SMEs, vèn bÞ h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng vµ tiÒm lùc trong tiÕp cËn vµ kh¶o s¸t th«ng tin thÞ tr­êng. H¬n n÷a, “kh¶ n¨ng tiÕp cËn th«ng tin lµm gi¶m thiÓu sù bÊt æn vµ c¸c rñi ro khã dù ®o¸n trong nÒn kinh tÕ"1.Shapiro, C and Varian, H. “Information rules”, Cambridge, MA: Havard University Press, 2001, page 22 2. Bé Th­¬ng m¹i, “Th­¬ng m¹i ®iÖn tö”, NXB Thèng kª, 1999 . 2.2. Gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, tiÕp thÞ, giao dÞch vµ b¸n hµng Nh×n tõ gãc ®é kinh tÕ vi m«, chi phÝ lµ mét trong c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh trùc tiÕp lîi nhuËn cña doanh nghiÖp vµ hµnh vi cña ng­êi tiªu dïng. Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh bao gåm nhiÒu yÕu tè tõ s¶n xuÊt ®Õn l­u th«ng, ph©n phèi. Gi÷ nguyªn c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c, doanh nghiÖp lu«n cã xu h­íng t×m c¸ch gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh vµ t¨ng lîi nhuËn, cßn ng­êi tiªu dïng lu«n muèn mua hµng hãa víi gi¸ rÎ h¬n. Suy réng ra tÇm vÜ m«, chi phÝ ¶nh h­ëng ®Õn søc c¹nh tranh cña c¶ nÒn kinh tÕ vµ c¬ cÊu kinh tÕ theo ®ã mµ h×nh thµnh. TM§T qua Internet t¸c ®éng ®Õn yÕu tè chi phÝ trong chuçi gi¸ trÞ thÞ tr­êng (value-chain), h­íng nÒn kinh tÕ ®Õn hiÖu qu¶. TM§T gióp gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, tr­íc hÕt lµ chi phÝ v¨n phßng. C¸c v¨n phßng kh«ng cã giÊy tê chiÕm diÖn tÝch nhá h¬n rÊt nhiÒu, chi phÝ t×m kiÕm vµ chuyÓn giao tµi liÖu gi¶m nhiÒu lÇn, ®Æc biÖt lµ trong kh©u in Ên. Theo sè liÖu cña h·ng General Electricity cña Mü, tiÕt kiÖm xÐt theo khÝa c¹nh nµy ®¹t tíi 30% . Tõ quan ®iÓm chiÕn l­îc, c¸c nh©n viªn cã n¨ng lùc ®­îc gi¶i phãng khái nhiÒu c«ng ®o¹n sù vô cã thÓ tËp trung vµo nghiªn cøu ph¸t triÓn, sÏ ®­a ®Õn nh÷ng lîi Ých to lín l©u dµi. TM§T gióp gi¶m thÊp chi phÝ b¸n hµng vµ chi phÝ tiÕp thÞ. B»ng ph­¬ng tiÖn Internet, mét nh©n viªn b¸n hµng cã thÓ giao dÞch ®­îc víi rÊt nhiÒu kh¸ch hµng. Catalogue ®iÖn tö trªn Web phong phó h¬n nhiÒu vµ th­êng xuyªn cËp nhËt so víi catalogue in Ên chØ cã khu«n khæ giíi h¹n vµ lu«n lçi thêi. Theo sè liÖu cña h·ng m¸y bay Boeing cña Mü, ®· cã tíi 50% kh¸ch hµng ®Æt mua 9% phô tïng qua Internet vµ c¸c ®¬n hµng vÒ lao vô kü thuËt theo ph­¬ng thøc nµy ngµy cµng t¨ng lªn. Víi TM§T, ng­êi tiªu dïng vµ c¸c doanh nghiÖp tiÕt kiÖm ®¸ng kÓ thêi gian vµ chi phÝ giao dÞch (qu¸ tr×nh tõ qu¶ng c¸o, tiÕp xóc ban ®Çu, giao dÞch ®Æt hµng, giao dÞch giao hµng, giao dÞch thanh to¸n). Thêi gian giao dÞch qua Internet chØ b»ng 7% thêi gian giao dÞch qua Fax, vµ b»ng kho¶ng 0.5 phÇn ngh×n thêi gian giao dÞch qua b­u ®iÖn. Chi phÝ cho giao dÞch qua Internet chØ b»ng kho¶ng 5% chi phÝ giao dÞch qua Fax hay b­u ®iÖn chuyÓn ph¸t nhanh; chi phÝ thanh to¸n ®iÖn tö qua Internet chØ b»ng 10% ®Õn 20% chi phÝ thanh to¸n theo lèi th«ng th­êng. Tèc ®é vµ chi phÝ truyÒn göi bé tµi liÖu 40 trang §­êng truyÒn Thêi gian Chi phÝ (USD) New York ®i Tokyo Qua b­u ®iÖn 5 ngµy 7.40 ChuyÓn ph¸t nhanh 24 giê 26.25 Qua m¸y Fax 31 phót 28.83 Qua Internet 2 phót 0.10 New York ®i Los Angeles Qua b­u ®iÖn 2-3 ngµy 3.00 ChuyÓn ph¸t nhanh 24 giê 15.50 Qua m¸y Fax 31 phót 9.36 Qua Internet 2 phót 0.10 Nguån: ITU, “Challenges to network”, 1997, Geneva BiÒu ®å so s¸nh chi phÝ mua phÇn mÒm qua c¸c ph­¬ng tiÖn Nguån: Trong hai yÕu tè c¾t gi¶m nµy, yÕu tè thêi gian cã ý nghÜa lín h¬n v× tèc ®é l­u th«ng cã ý nghÜa sèng cßn trong kinh doanh vµ c¹nh tranh. Bªn c¹nh ®ã, viÖc giao dÞch nhanh chãng, sím n¾m b¾t ®­îc nhu cÇu cßn gióp c¾t gi¶m sè l­îng vµ thêi gian hµng n»m l­u kho (inventory), còng nh­ kÞp thêi thay ®æi ph­¬ng ¸n s¶n phÈm b¸m s¸t ®­îc nhu cÇu cña thÞ tr­êng. NhiÒu n¨m tr­íc ®©y, rót ng¾n chu thêi s¶n xuÊt (cycle time) lµ mét trong c¸c nh©n tè quan träng nhÊt gióp c¸c c«ng ty NhËt B¶n giµnh ®­îc th¾ng lîi trong c¹nh tranh víi c¸c c«ng ty Hoa Kú. 2.3. Më réng c¬ héi gia nhËp thÞ tr­êng vµ thay ®æi cÊu tróc thÞ tr­êng Kh¶ n¨ng truy cËp vµ ph¸t t¸n (diffusion) th«ng tin nhanh chãng qua Internet víi chi phÝ thÊp lµ c¬ héi lín cho c¸c SMEs gia nhËp thÞ tr­êng. Chi phÝ lËp mét cöa hµng ¶o trªn Internet (gåm c¸c chi phÝ ®Çu t­ thiÕt kÕ trang web, chi phÝ ®¨ng ký vµ duy tr× tªn miÒn (domain name)) chØ b»ng mét phÇn rÊt nhá so víi viÖc lËp mét cöa hµng h÷u h×nh song trong nhiÒu tr­êng hîp, hiÖu qu¶ ®em l¹i cã thÓ lín h¬n nhiÒu lÇn. Internet cho phÐp ®­a th«ng tin ®Õn tõng c¸ nh©n, v× thÕ chØ cÇn mét trang web b¾t m¾t víi nhiÒu ý t­ëng s¸ng t¹o, doanh nghiÖp cã thÓ ®­îc ®«ng ®¶o ng­êi tiªu dïng biÕt ®Õn. Cöa hµng b¸n lÎ trùc tuyÕn Amazon.com lµ mét ®iÓn h×nh trong nhiÒu vÝ dô. §iÒu ®ã cho thÊy so víi viÖc t¹o lËp danh tiÕng trªn thÞ tr­êng theo ph­¬ng c¸ch truyÒn thèng, TM§T qua Internet râ rµng cã nh÷ng lîi thÕ nhÊt ®Þnh. TÝnh chÊt c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng mét phÇn tïy thuéc vµo sè l­îng ®èi thñ c¹nh tranh cã mÆt trªn thÞ tr­êng ®ã. TM§T kh«ng chØ t¹o ®iÒu kiÖn gia nhËp thÞ tr­êng dÔ dµng mµ cßn t¹o ¸p lùc cho mäi doanh nghiÖp ph¶i “hiÖn h÷u trùc tuyÕn” (online presence). Tuy nhiªn, kh¸c víi thÞ tr­êng truyÒn thèng, c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng TM§T chñ yÕu lµ c¹nh tranh ë kh¶ n¨ng th«ng tin nhanh chãng vµ hiÖu qu¶. §iÒu nµy t¹o c¬ héi ®ång ®Òu cho c¸c thµnh phÇn tham gia c¹nh tranh. MÆc dï trong m«i tr­êng míi, c¸c doanh nghiÖp lín vµ danh tiÕng cã thÓ cã mét khëi ®Çu thuËn lîi h¬n so víi nh÷ng doanh nghiÖp “sinh sau ®Î muén” nh­ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ hä cã lîi thÕ h¬n trong viÖc n¾m b¾t th«ng tin ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh phï hîp víi nhu cÇu thÞ tr­êng. Choi, Soon-Yong / Stahl, Dale O. / Whinston, Andrew B. “The Economics of Electronic Commerce”, Macmillan Technical Publishing 1998, p. 87 Chu kú s¶n xuÊt ®­îc rót ng¾n trªn c¬ së tiÕt kiÖm thêi gian vµ chi phÝ giao dÞch tÊt yÕu dÉn ®Õn nh÷ng ®iÒu chØnh nhÊt ®Þnh trong c¸ch thøc tæ chøc doanh nghiÖp vµ nh÷ng thay ®æi míi ë nhiÒu ngµnh kinh doanh. LÊy ngµnh vËn t¶i du lÞch lµm mét vÝ dô; tr­íc ®©y c¸c c«ng ty hµng kh«ng th­êng b¸n vÐ m¸y bay qua m¹ng l­íi c¸c ®¹i lý ph©n phèi vÐ ®­îc thiÕt lËp kh¾p n¬i, nh­ng víi TM§T qua Internet, c¸c c«ng ty nµy cã thÓ b¸n vÐ trùc tiÕp cho kh¸ch hµng vµ tiÕt kiÖm ®­îc kho¶n hoa hång ph¶i tr¶ cho ®¹i lý. §iÒu nµy sÏ lµm cho c¸c c«ng ty hµng kh«ng cã xu h­íng s¸p nhËp viÖc b¸n vÐ vµo chuçi ho¹t ®éng cña m×nh, cßn c¸c ®¹i lý cã thÓ chuyÓn sang h×nh thøc m«i giíi th«ng tin, so s¸nh gi¸ c¶ vµ dÞch vô ®­îc cung cÊp bëi c¸c c«ng ty kh¸c nhau, v× kh¸ch hµng cã kh¶ n¨ng sÏ tr¶ mét kho¶n tiÒn ®Ó cã ®­îc th«ng tin theo yªu cÇu. Bakos, Yannis. “The Emerging Role of Electronic Marketplaces on the Internet”, Research paper, OECD, 2002 2.4. Thóc ®Èy c«ng nghÖ th«ng tin ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn sím tiÕp cËn "nÒn kinh tÕ sè hãa" TM§T ph¸t triÓn dùa trªn nÒn t¶ng c¬ së h¹ tÇng c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn ®¹i. Do vËy, ph¸t triÓn TM§T sÏ t¹o nªn nh÷ng nhu cÇu ®Çu t­ míi trong lÜnh vùc h¹ tÇng c¬ së vµ dÞch vô c«ng nghÖ th«ng tin. Theo dù b¸o cña OECD, phÇn ®ãng gãp cña c«ng nghÖ th«ng tin trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu sÏ ®¹t møc tõ 3-5% thêi kú 1993-2008. ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn tû lÖ nµy cao h¬n rÊt nhiÒu (ë Mü hiÖn nay kho¶ng 15% GDP) Bailey, Joseph P. / Bakos, Yannis (2001): An Exploratory Study of the Emerging Role of Electronic Intermediaries, in: International Journal of Electronic Commerce, Vol. 1, No. 3/2001, p.1. . C¸c nhµ nghiªn cøu dù ®o¸n kinh tÕ thÕ giíi cã xu h­íng tiÕn ®Õn “nÒn kinh tÕ sè hãa” hay “nÒn kinh tÕ míi” lÊy tri thøc vµ th«ng tin lµm nÒn t¶ng ph¸t triÓn. §©y lµ khÝa c¹nh mang tÝnh chiÕn l­îc ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn v× nã ®em l¹i c¶ nguy c¬ tôt hËu lÉn c¬ héi t¹o “b­íc nh¶y vät“ (leap-frog) b¾t kÞp xu thÕ ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i. OECD, “OECD Information Technology Outlook 2000”, Paris, 2000 II. Kh¸i qu¸t vÒ WTO vµ th­¬ng m¹i quèc tÕ trong khu«n khæ WTO 1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña WTO 1.1. HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th­¬ng m¹i GATT - Tæ chøc tiÒn th©n cña WTO HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th­¬ng m¹i GATT (General Agreement on Tariff & Trade) lµ tiÒn th©n cña tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO. Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø 2, GATT ®­îc ra ®êi trong trµo l­u h×nh thµnh hµng lo¹t c¸c c¬ chÕ ®a biªn ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ nh»m kh«i phôc l¹i sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i thÕ giíi. ý t­ëng ban ®Çu cña c¸c n­íc lµ thµnh lËp mét tæ chøc thø ba cïng víi hai tæ chøc ®­îc biÕt ®Õn lµ Ng©n hµng ThÕ giíi (World Bank) vµ QuÜ tiÒn tÖ Quèc tÕ (IMF) nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ trong hÖ thèng "Bretton Woods", h×nh thµnh c¸c nguyªn t¾c thÓ lÖ cho th­¬ng m¹i quèc tÕ, ®iÒu tiÕt c¸c lÜnh vùc vÒ th­¬ng m¹i hµng ho¸, c«ng ¨n viÖc lµm, kh¾c phôc t×nh tr¹ng h¹n chÕ, rµng buéc th­¬ng m¹i ph¸t triÓn. V× vËy kÕ ho¹ch ®Çy ®ñ ®­îc trªn 50 n­íc lóc ®ã dù ®Þnh lµ thiÕt lËp tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ (ITO-International Trade Organization) nh­ lµ mét tæ chøc chuyªn ngµnh cña Liªn hîp quèc (UN). Dù th¶o hiÕn ch­¬ng ITO rÊt tham väng, dù th¶o nµy ®· tiÕn xa h¬n c¸c nguyªn t¾c vÒ th­¬ng m¹i gåm c¸c lÜnh vùc nh­ lao ®éng, hiÖp ®Þnh hµng ho¸, thùc tiÔn h¹n chÕ kinh doanh, ®Çu t­ quèc tÕ vµ dÞch vô. Tr­íc khi hiÕn ch­¬ng ITO ®­îc phª chuÈn, 23 trong sè 50 n­íc ®· cïng nhau tiÕn hµnh c¸c cuéc ®µm ph¸m vÕ thuÕ quan xö lý c¸c biÖn ph¸p b¶o hé mËu dÞch ®ang ®­îc ¸p dông vµ duy tr× trong th­¬ng m¹i quèc tÕ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 30. C¸c n­íc nµy mong muèn nhanh chãng thóc ®Èy tù do ho¸ mËu dÞch, kh«i phôc l¹i nÒn kinh tÕ bÞ ph¸ huû nÆng nÒ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II. HiÕn ch­¬ng thµnh lËp Tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ ®· ®­îc tho¶ thuËn t¹i Héi nghÞ Liªn Hîp Quèc vÒ th­¬ng m¹i vµ viÖc lµm t¹i Havana tõ 11/1947 ®Õn 24/3/1948, nh­ng do mét sè n­íc kh«ng t¸n thµnh nªn viÖc h×nh thµnh tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ (ITO) ®· kh«ng thùc hiÖn ®­îc. Tuy nhiªn kÕt qu¶ cña cuéc ®µm ph¸n còng ®em l¹i sù thµnh c«ng nhÊt ®Þnh; ®· cã 45000 nh­îng bé vÒ thuÕ quan, ¶nh h­ëng ®Õn khèi l­îng th­¬ng m¹i trÞ gi¸ 10 tØ $, tøc lµ gÇn 1/5 tæng th­¬ng m¹i trªn thÕ giíi. 23 n­íc nµy ®Òu cïng nhÊt trÝ chÊp nhËn ñng hé mét sè quy ®Þnh trong hiÕn ch­¬ng cña ITO. C¸c quy ®Þnh nµy sÏ ®­îc thùc hiÖn hÕt søc nhanh chãng mét c¸ch t¹m thêi ®Ó cã thÓ b¶o vÖ ®­îc thµnh qu¶ cña nh÷ng cam kÕt thuÕ quan ®· ®­îc ®µm ph¸n. KÕt hîp cña nh÷ng qui ®Þnh th­¬ng m¹i vµ cam kÕt thuÕ quan ®­îc biÕt ®Õn d­íi tªn gäi HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th­¬ng m¹i (GATT). HiÖp ®Þnh nµy b¾t ®Çu cã hiÖu lùc kÓ tõ ngµy 1/1/1948. 23 n­íc tham gia trë thµnh nh÷ng thµnh viªn s¸ng lËp GATT, hay cßn gäi lµ "c¸c bªn tham gia hiÖp ®Þnh" bao gåm Australia, Belgium, Brazil, Burma, Canada, Ceylon, Chile, Trung Quèc, Cu Ba, Zechoslovakia, France, India, Lebanon, Luxembourg, Netherlands, New Zealand, Norway, Pakistan, Southern Rhodesia, Syria, South Africa, UK vµ Mü. MÆc dï GATT chØ mang tÝnh t¹m thêi nh­ng ®©y vÉn lµ c«ng cô duy nhÊt mang tÝnh ®a biªn ®iÒu tiÕt th­¬ng m¹i thÕ giíi kÓ tõ n¨m 1948 cho ®Õn khi WTO ®­îc thµnh lËp vµo n¨m 1995 vµ trong suèt thêi gian ®ã c¸c v¨n b¶n ph¸p lý cña GATT vÉn ®­îc duy tr× gÇn gièng n¨m 1948. Cã thªm mét sè hiÖp ®Þnh míi ®­îc ®­a vµo d­íi d¹ng hiÖp ®Þnh "nhiÒu bªn" vµ c¸c nç lùc c¾t gi¶m thÕ quan vÉn ®­îc tiÕp tôc. TÊt c¶ nh÷ng b­íc tiÕn lín cña th­¬ng m¹i quèc tÕ ®· diÔn ra th«ng qua c¸c cuéc ®µm ph¸n th­¬ng m¹i ®a biªn ®­îc biÕt ®Õn d­íi c¸i tªn "vßng ®µm ph¸n th­¬ng m¹i". C¸c vßng ®µm ph¸n cña GATT N¨m §Þa ®iÓm Chñ ®Ò ®µm ph¸n Sè n­íc 1947 Geneva ThuÕ quan 23 1949 Annecy ThuÕ quan 13 1951 Torquay ThuÕ quan 38 1956 Geneva ThuÕ quan 26 1960 - 1961 Geneva (vßng Dillon) ThuÕ quan 26 1964 - 1967 Geneva (vßng Kenedy) ThuÕ quan vµ c¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸ 62 1973 - 1979 Geneva ( Vßng Tokyo) ThuÕ quan vµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ, c¸c hiÖp ®Þnh khung. 102 1986 – 1994 Geneva (vßng Uruguay) ThuÕ quan vµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ, dÞch vô, së h÷u trÝ tuÖ, gi¶i quyÕt tranh chÊp, N«ng nghiÖp,WTO... 123 Nguån: WTO - future organization Trong c¸c vßng ®µm ph¸n th­¬ng m¹i ®Çu tiªn cña GATT chñ yÕu tËp trung vµo viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan. §Õn vßng Kenedy, néi dung cña c¸c vßng ®µm ph¸n ®· ®­îc më réng: ®­a ra ®µm phµn vÒ hiÖp ®Þnh chèng b¸n ph¸ gi¸, sè n­íc tham gia lµ 62 n­íc. TiÕp theo lµ vßng ®µm ph¸n Tokyo, kÐo dµi tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1979 víi sù tham gia cña 102 n­íc. KÕt qu¶ vßng ®µm ph¸n nµy bao gåm 9 thÞ tr­êng c«ng nghiÖp hµng ®Çu trªn thÕ giíi c¾t gi¶m trung b×nh 1/3 møc thuÕ quan vµ do ®ã møc thuÕ trung b×nh ®èi víi hµng n«ng s¶n gi¶m xuèng ë møc kho¶ng 25%. ViÖc c¾t gi¶m thuÕ quan sÏ ®­îc thùc hiÖn trong vßng 8 n¨m bao gåm c¶ vÊn ®Ò ®iÒu hoµ thuÕ - thuÕ cµng cao th× c¾t gi¶m cµng lín theo tû lÖ. Tuy nhiªn, bªn c¹nh c¸c vÊn ®Ò cã kÕt qu¶ nh­ trªn th× ®èi víi c¸c vÊn ®Ò kh¸c kÕt qu¶ cña vßng ®µm ph¸n Tokyo lµ kh«ng mÊy hoµn h¶o. Vßng ®µm ph¸n nµy ®· thÊt b¹i trong viÖc gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i hµng n«ng s¶n, kh«ng ®­a ra ®­îc hiÖp ®Þnh míi vÒ c¸c biÖn ph¸p tù vÖ (biÖn ph¸p khÈn cÊp ®èi víi hµng nhËp khÈu). MÆc dï vËy, ®· cã nhiÒu hiÖp ®Þnh vÒ hµng rµo phi quan thuÕ ®· xuÊt hiÖn t¹i vßng ®µm ph¸n nµy (mét vµi hiÖp ®Þnh míi hoµn toµn, mét vµi hiÖp ®Þnh tiÕp tôc bæ sung thªm tõ c¸c qui ®Þnh cña GATT). Trong phÇn lín c¸c tr­êng hîp th× chØ cã mét sè n­íc rÊt nhá, chñ yÕu lµ c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn chÊp nhËn tham gia vµo c¸c hiÖp ®Þnh míi nµy v× hä lµ nh÷ng ng­êi ®­îc lîi Ých nhiÒu nhÊt. Do ®ã, c¸c hiÖp ®Þnh nµy chØ ®­îc gäi lµ "hÖ thèng qui t¾c". Nh÷ng qui t¾c nµy kh«ng mang tÝnh chÊt ®a biªn, nh­ng ®©y lµ mét b­íc khëi ®Çu míi. C¸c "hÖ thèng qui t¾c" cña vßng Tokyo: + Trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng + C¸c hµng rµo kü thuËt ®èi víi th­¬ng m¹i - cßn ®­îc gäi lµ: HiÖp ®Þnh vÒ tiªu chuÈn. + C¸c thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu. + Mua s¾m chÝnh phñ. + §Þnh gi¸ h¶i quan - diÔn gi¶i ®iÒu 7. + Chèng ph¸ gi¸ - diÔn gi¶i ®iÒu 6, thay cho qui ®Þnh vßng Kenedy. + Th­¬ng m¹i m¸y bay d©n dông. Mét sè hÖ thèng qui t¾c sau vßng ®µm ph¸n Uuguay ®· ®­îc ®iÒu chØnh l¹i vµ ®­îc cam kÕt mang tÝnh chÊt ®a biªn buéc c¸c n­íc thµnh viªn ph¶i cïng nhau thùc hiÖn. N¨m 1997, hai hiÖp ®Þnh vÒ thÞt bß vµ s÷a ®· ®­îc huû bá, chØ cßn 4 hiÖp ®Þnh: mua s¾m chÝnh phñ, m¸y bay d©n dông cho ®Õn hi._.Ön nay vÉn mang tÝnh nhiÒu bªn. Cho ®Õn hÕt vßng ®µm ph¸n Tokyo, GATT ho¹t ®éng mang tÝnh t¹m thêi vµ cã ph¹m vi ho¹t ®éng h¹n chÕ. Tuy nhiªn, GATT ®· ®em l¹i nh÷ng thµnh c«ng rÊt lín trong viÖc ®¶m b¶o tù do ho¸ phÇn lín th­¬ng m¹i quèc tÕ. Trong suèt thêi kú tõ khi GATT ®­îc thµnh lËp cho ®Õn n¨m 1995, chØ tÝnh ®Õn viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan trong GATT ®· gãp phÇn quan träng ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng tr­ëng cña th­¬ng m¹i thÕ giíi. ChÝnh tèc ®é tù do ho¸ mËu dÞch ®· gióp cho tèc ®é t¨ng tr­ëng cña th­¬ng m¹i lu«n lu«n v­ît qua tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ trong suèt thêi kú GATT tån t¹i. Bªn c¹nh ®ã, ngµy cµng nhiÒu n­íc ®Ö ®¬n xin gia nhËp ®· cho thÊy hÖ thèng th­¬ng m¹i ®a biªn ®· ®­îc c«ng nhËn nh­ mét c«ng cô ®Ó phôc vô c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ, th­¬ng m¹i cña c¶ thÕ giíi nãi chung vµ cña tõng quèc gia nãi riªng. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc ®· xuÊt hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò míi n¶y sinh. Vßng Tokyo ®· cè g¾ng gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò ®ã nh­ng kÕt qu¶ mang l¹i cßn kh¸ h¹n chÕ. GATT ®· ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n rÊt lín. Thø nhÊt, thµnh c«ng cña GATT trong viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan xuèng møc thÊp céng víi t¸c ®éng cña suy tho¸i kinh tÕ trong suèt thËp niªn 70 vµ 80 ®· dÉn ®Õn viÖc chÝnh phñ c¸c n­íc ®· tiÕn hµnh ®iÒu chØnh c¸c h×nh thøc b¶o hé ®èi víi c¸c lÜnh vùc ®ang ph¶i c¹nh tranh víi n­íc ngoµi nh»m cã thÓ gi÷ ®­îc æn ®Þnh cho nÒn kinh tÕ cña hä. Tû lÖ thÊt nghiÖp cao céng víi viÖc ph¶i ®ãng cöa liªn tôc nhiÒu nhµ m¸y ®· buéc chÝnh phñ c¸c n­íc T©y ¢u vµ B¾c Mü ph¶i ®i ®Õn tho¶ thuËn song ph­¬ng vÒ chia sÎ thÞ tr­êng vµ ngµy cµng t¨ng dÇn møc ®é trî cÊp nh»m duy tr× ®­îc vÞ trÝ cña m×nh, nhÊt lµ trong th­¬ng maÞ hµng n«ng s¶n. Nh÷ng thay ®æi nµy cã nguy c¬ lµm gi¶m vµ mÊt ®i nh÷ng gi¸ trÞ cña viÖc gi¶m thuÕ quan ®· mang l¹i cho th­¬ng m¹i quèc tÕ, v× vËy hiÖu qu¶ vµ ®é tin cËy cña GATT bÞ suy gi¶m. Thø hai, ®Õn thËp niªn 80 th× HiÖp ®Þnh chung kh«ng cßn ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu thùc tiÔn cña th­¬ng m¹i quèc tÕ nh­ ë thËp niªn 40 n÷a. Ýt nhÊt th× hÖ thèng th­¬ng m¹i thÕ giíi ®· trë nªn phøc t¹p, ®a d¹ng vµ quan träng h¬n rÊt nhiÒu so víi 40 n¨m tr­íc. PhÇn lín GATT chØ ®iÒu tiÕt th­¬ng m¹i hµng ho¸ h÷u h×nh nh­ng ngµy nay nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ m¹nh mÏ, th­¬ng m¹i quèc tÕ ®· ph¸t triÓn nhanh chãng, th­¬ng m¹i dÞch vô - lÜnh vùc kh«ng ®­îc hiÖp ®Þnh GATT ®iÒu chØnh ®· trë thµnh lîi Ých c¬ b¶n cña ngµy cµng nhiÒu n­íc. Tõ ng©n hµng, b¶o hiÓm, vËn t¶i biÓn, t­ vÊn... ®· ph¸t triÓn kh«ng ngõng; ®Çu t­ quèc tÕ còng ®­îc më réng. Th­¬ng m¹i dÞch vô ph¸t triÓn còng kÐo theo sù gia t¨ng h¬n n÷a cña th­¬ng m¹i hµng ho¸. Thø ba, trong mét sè lÜnh vùc cña th­¬ng m¹i hµng ho¸ GATT còng cßn nhiÒu bÊt cËp, vÝ dô ®èi víi lÜnh vùc n«ng nghiÖp, nh÷ng lç hæng cña hÖ thèng th­¬ng m¹i ®a biªn ®· bÞ lîi dông triÖt ®Ó vµ mäi nç lùc nh»m tù do ho¸ hµng n«ng s¶n ®· kh«ng ®¹t ®­îc thµnh c«ng. Trong lÜnh vùc hµng dÖt may còng vËy, c¸c n­íc ®· cïng nhau miÔn trõ c¸c nguyªn t¾c cña GATT vµ ®­a ra mét hiÖp ®Þnh míi lµ HiÖp ®Þnh ®a sîi. Thø t­, c¬ cÊu tæ chøc vµ c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña GATT còng g©y ra nhiÒu lo ng¹i. GATT chØ lµ mét hiÖp ®Þnh, viÖc tham gia kh«ng mang tÝnh chÊt b¾t buéc do vËy c¸c n­íc cã thÓ tu©n theo vµ còng cã thÓ kh«ng. Bªn c¹nh ®ã, th­¬ng m¹i quèc tÕ trong nh÷ng n¨m 80 trë ®i ®ßi hái ph¶i cã mét tæ chøc cè ®Þnh, cã nÒn t¶ng ph¸p lý v÷ng ch¾c ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o thùc thi c¸c quy ®Þnh, c¸c nguyªn t¾c chung cña th­¬ng m¹i quèc tÕ. VÒ hÖ thèng c¸c quy chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp, GATT còng ch­a cã c¬ chÕ chÆt chÏ, ch­a cã thêi gian biÓu nhÊt ®Þnh do vËy c¸c cuéc tranh chÊp th­êng bÞ kÐo dµi, dÔ ®i vµo ¸ch t¾c. §©y lµ nh÷ng nh©n tè khiÕn cho c¸c thµnh viªn cña GATT tin r»ng ph¶i cã nh÷ng nç lùc míi nh»m cñng cè vµ më réng hÖ thèng th­¬ng m¹i ®a biªn. Nh÷ng nç lùc ®ã ®· dÉn ®Õn kÕt qu¶ cã vßng ®µm ph¸n Uruguay, tuyªn bè Marrakesh vµ viÖc tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO ra ®êi. 1.2. Vßng ®µm ph¸n Uruguay vµ sù ra ®êi cña WTO. 1.2.1. Vßng ®µm ph¸n Uruguay Vßng ®µm ph¸n Uruguay lµ vßng ®µm ph¸n lín nhÊt c¶ vÒ thêi gian vµ c¸c lÜnh vùc th­¬ng m¹i. Vßng nµy kÐo dµi 7 n¨m r­ìi, gÇn b»ng 2 lÇn thêi gian dù ®Þnh ban ®Çu. §Õn cuèi vßng ®µm ph¸n sè n­íc tham dù ®¨ lªn tíi 125 n­íc; ®©y thùc sù lµ vßng ®µm ph¸n th­¬ng m¹i lín nhÊt tõ tr­íc tíi nay vµ cã lÏ ®©y còng lµ cuéc ®µm ph¸n thuéc lo¹i lín nhÊt trong lÞch sö. Mét sè thêi ®iÓm chñ chèt cña vßng Uruguay: Th¸ng 9/86 Punta del Este: b¾t ®Çu. Th¸ng 12/88 Montreal: rµ so¸t gi÷a kú cña c¸c bé tr­ëng. Th¸ng 4/89 Geneva: rµ so¸t gi÷a kú hoµn thµnh. Th¸ng 12/90 Brussels: bÕ m¹c héi nghÞ bé tr­ëng trong bÕ t¾c. Th¸ng 12/91 Genneva: dù th¶o ®Çu tiªn cña "HiÖp ®Þnh cuèi cïng" ®­îc hoµn thµnh. Th¸ng 11/92 Washington: Mü vµ EC ®¹t ®­îc møc ®ét ph¸ mang tªn "Blair House" trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp. Th¸ng 7/93 Tokyo: nhãm Quad ®¹t ®­îc b­íc ®ét ph¸ vÒ më cöa thÞ tr­êng t¹i héi nghÞ th­îng ®Ønh G7 Th¸ng 12/93 Geneva: phÇn lín c¸c cuéc ®µm ph¸n kÕt thóc (mét sè cuéc th­¬ng th¶o vÒ më cöa thÞ tr­êng ®­îc tiÕp tôc). Th¸ng 4/94 Marrakesh: c¸c hiÖp ®Þnh ®­îc ký. Th¸ng 1/95 Geneva: WTO ®­îc thµnh lËp vµ c¸c hiÖp ®Þnh b¾t ®Çu cã hiÖu lùc. MÆc dï t¹i mét sè thêi ®iÓm, vßng ®µm ph¸n cã vÎ nh­ thÊt b¹i, nh­ng cuèi cïng vßng Uruguay ®· ®em l¹i sù c¶i tæ lín nhÊt tõ tr­íc tíi nay ®èi víi hÖ thèng th­¬ng m¹i quèc tÕ. C¬ së cho ch­¬ng tr×nh nghÞ sù cña vßng ®µm ph¸n Uruguay ®· ®­îc khëi ®Çu ngay tõ th¸ng 11 n¨m 1982 t¹i Geneva, tuy nhiªn ph¶i mÊt ®Õn 4 n¨m ®Ó th¨m dß lµm râ c¸c vÊn ®Ò vµ x©y dùng sù nhÊt trÝ th× c¸c bé tr­ëng míi ®i ®Õn thèng nhÊt trong viÖc ®­a ra 1 vßng ®µm ph¸n míi. Cuéc ®µm ph¸n ®­îc b¾t ®Çu t¹i Punta del Este Uruguay (1986). Ch­¬ng tr×nh ®µm ph¸n bao gåm hÇu hÕt c¸c vÊn ®Ò chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cßn ch­a ®­îc ®iÒu chØnh, nh»m më réng hÖ thèng th­¬ng m¹i ®a biªn sang mét sè lÜnh vùc míi. Trong ®ã, quan träng nhÊt lµ: dÞch vô, së h÷u trÝ tuÖ vµ c¶i tæ hÖ thèng th­¬ng m¹i trong mét sè lÜnh vùc cã tÝnh nh¹y c¶m cao nh­ hµng n«ng s¶n vµ hµng dÖt may, mäi nguyªn t¾c vÒ ®iÒu kho¶n ban ®Çu cña GATT ®Òu ®­îc rµ so¸t l¹i. Hai n¨m sau ®ã, vµo th¸ng 12 n¨m 1988, c¸c Bé tr­ëng gÆp nhau t¹i Montreal, Canada nh»m môc ®Ých kiÓm ®iÓm l¹i nh÷ng tiÕn triÓn t¹i thêi ®iÓm gi÷a vßng ®µm ph¸n, bªn c¹nh ®ã tiÕp tôc ®Ò ra môc tiªu cho c¸c cuéc ®µm ph¸n tiÕp theo. Tuy nhiªn, ®µm ph¸n ®· ®i ®Õn bÕ t¾c. Mäi vÊn ®Ò chØ ®­îc gi¶i quyÕt t¹i héi nghÞ ë Geneva 4 n¨m sau ®ã. MÆc dï gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n, t¹i héi nghÞ Montreal c¸c vÞ bé tr­ëng ®Òu thèng nhÊt th«ng qua hÇu hÕt c¸c kÕt qu¶ ban ®Çu gåm : c¸c nh­îng bé më cöa thÞ tr­êng cho hµng nhiÖt ®íi nh»m môc ®Ých gióp ®ì c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn; c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®­îc ®¬n gi¶n hãa vµ mét c¬ chÕ rµ so¸t chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i. Tõ tr­íc ®Õn nay, ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn ®­a ra ®­îc mét c¬ chÕ th­êng xuyªn, mang tÝnh hÖ thèng vµ toµn diÖn ®Ó rµ so¸t chÝnh s¸ch vµ thùc hµnh th­¬ng m¹i ®èi víi c¸c n­íc thµnh viªn cña GATT. Vßng ®µm ph¸n nµy ®· dù ®Þnh kÕt thóc t¹i Brussels vµo th¸ng 12 n¨m 1990, nh­ng do bÊt ®ång quan ®iÓm gi÷a c¸c bªn vÒ c¸ch thøc tiÕn hµnh c¶i c¸ch hÖ thèng th­¬ng m¹i hµng n«ng s¶n nªn ®· ph¶i kÐo dµi. §©y lµ thêi kú vßng Uruguay ®ang ®i vµo giai ®o¹n khã kh¨n nhÊt. Cho dï viÔn c¶nh chÝnh trÞ ®en tèi, mét khèi l­îng c«ng viÖc kü thuËt ®¸ng kÓ ®· ®­îc thùc hiÖn vµ dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ cã mét dù th¶o hiÖp ®Þnh ph¸p lý cuèi cïng, dù th¶o nµy ®­îc gäi lµ “Dù th¶o luËt cuèi cïng”. Dù th¶o nµy ®­îc ®Ö tr×nh t¹i Geneva vµo n¨m 1991. Dù th¶o ®· hoµn tÊt ®­îc tÊt c¶ c¸c môc tiªu ®Ò ra t¹i Punta del Este, ngo¹i trõ danh môc cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ quan vµ më cöa thÞ tr­êng dÞch vô cña c¸c n­íc. Dù th¶o nµy ®· trë thµnh c¬ së ®Ó cã ®­îc sù thèng nhÊt cuèi cïng. Trong vßng hai n¨m tiÕp theo, c¸c cuéc ®µm ph¸n ®· ®øng gi÷a hai ng¶, mét bªn lµ thÊt b¹i cËn kÒ, mét bªn lµ thµnh c«ng víi tíi ®­îc. T¹i vßng ®µm ph¸n ®· n¶y sinh nh÷ng bÊt ®ång quan ®iÓm bªn c¹nh vÊn ®Ò n«ng nghiÖp, ®ã lµ dÞch vô, më cöa thÞ tr­êng, c¸c qui t¾c chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ ®Ò xuÊt vÒ viÖc thµnh lËp mét tæ chøc th­¬ng m¹i míi. T¹i ®©y, bÊt ®ång quan ®iÓm cña Mü vµ EU chÝnh lµ nguyªn nh©n quan träng nhÊt khiÕn cho vßng ®µm ph¸n ch­a thÓ kÕt thóc thµnh c«ng ®­îc. Th¸ng 11 n¨m 1992, Mü vµ EU ®· thèng nhÊt ®­îc phÇn lín sù kh¸c biÖt trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c¶ hai ®· ®­a ra ®­îc mét tháa thuËn mang tªn “Tháa thuËn Blair House”. §Õn th¸ng 7 n¨m 1993, nhãm Quad (Mü, EU, NhËt, Canada) tuyªn bè ®· ®¹t ®­îc nh÷ng tháa thuËn ®¸ng kÓ trong ®µm ph¸n thuÕ quan vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn më cöa thÞ tr­êng. §Õn 15 th¸ng 12 n¨m 1993 th× tÊt c¶ mäi vÊn ®Ò ®Òu ®­îc gi¶i quyÕt vµ ®µm ph¸n vÒ më cöa thÞ tr­êng cho hµng hãa vµ dÞch vô ®­îc kÕt thóc. Ngµy 15/4/1994, tháa thuËn ®· ®­îc bé tr­ëng cña phÇn lín 125 n­íc tham gia héi nghÞ ký kÕt t¹i Marrakesh, Marèc. Cuèi cïng, vµo th¸ng 1/1995 héi nghÞ bé tr­ëng t¹i Geneva ®· thèng nhÊt thµnh lËp mét tæ chøc th­¬ng m¹i míi, Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi - World Trade Organization - viÕt t¾t lµ WTO chÝnh thøc ®­îc thµnh lËp; c¸c hiÖp ®Þnh ®­îc kÝ kÕt t¹i vßng ®µm phµn Uruguay b¾t ®Çu cã hiÖu lùc. Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) ra ®êi ®¸nh dÊu mét b­íc ph¸t triÓn míi vµ lµ mét cét mèc trong lÞch sö nÒn kinh tÕ nh©n lo¹i. §Õn nay WTO ®· ph¸t triÓn thµnh mét tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ lín nhÊt thÕ giíi víi 148 thµnh viªn, h¬n 30 quan s¸t viªn lµ c¸c n­íc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ, ph¹m vi ®iÒu chØnh bao gåm nhiÒu lÜnh vùc tõ th­¬ng m¹i dÞch vô, hµng dÖt may, hµng n«ng s¶n ®Õn c¸c lÜnh vùc kh¸c nh­ ®Çu t­ liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i (TRIMS), quyÒn së h÷u trÝ tuÖ liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i (TRIPS)… WTO cµng ngµy cµng chøng tá tÇm quan träng cña m×nh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn th­¬ng m¹i thÕ giíi víi t­ c¸ch lµ ng­êi ®iÒu tiÕt, ng­êi gi¸m s¸t vµ ®Ò ra c¸c luËt lÖ, quy t¾c cho mét s©n ch¬i mang tÝnh toµn cÇu nµy. 2. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong hÖ thèng th­¬ng m¹i thÕ giíi theo quy ®Þnh cña WTO C¸c hiÖp ®Þnh cña WTO mang tÝnh chÊt l©u dµi vµ phøc t¹p, ®ã lµ v× nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lý bao trïm nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng réng lín. C¸c hiÖp ®Þnh nµy gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn: n«ng nghiÖp, hµng dÖt may, ng©n hµng, b­u chÝnh viÔn th«ng, mua s¾m chÝnh phñ, tiªu chuÈn c«ng nghiÖp, c¸c qui ®Þnh vÒ vÖ sinh dÞch tÔ, së h÷u trÝ tuÖ vµ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c n÷a. Tuy nhiªn cã mét sè c¸c nguyªn t¾c hÕt søc c¬ b¶n vµ ®¬n gi¶n xuyªn suèt tÊt c¶ c¸c hiÖp ®Þnh. C¸c nguyªn t¾c ®ã chÝnh lµ nÒn t¶ng cña hÖ thèng th­¬ng m¹i ®a biªn. Sau ®©y lµ chi tiÕt c¸c nguyªn t¾c ®ã. Nguyªn t¾c thø nhÊt: Lµ th­¬ng m¹i kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. Nguyªn t¾c nµy ®­îc ¸p dông b»ng hai lo¹i ®·i ngé song song, ®ã lµ ®·i ngé tèi huÖ quèc vµ ®èi xö quèc gia. * Nguyªn t¾c ®·i ngé tèi huÖ quèc (MFN): Theo qui ®Þnh cña c¸c hiÖp ®Þnh WTO, nguyªn t¾c nµy ®­îc ¸p dông nh­ sau: Mçi thµnh viªn ®èi xö víi mäi thµnh viªn kh¸c b×nh ®¼ng víi nhau nh­ lµ c¸c b¹n hµng ®­îc ­u ®·i nhÊt. NÕu nh­ mét n­íc cho mét n­íc kh¸c ®­îc h­ëng lîi nhiÒu h¬n th× ®èi xö "tèt nhÊt" ®ã ph¶i ®­îc giµnh cho tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn WTO kh¸c ®Ó c¸c n­íc kh¸c vÉn tiÕp tôc cã ®­îc ®èi xö tèi huÖ quèc. Nguyªn t¾c nµy rÊt quan träng v× vËy nã ®­îc ghi nhËn t¹i ®iÒu ®Çu tiªn cña hiÖp ®Þnh chung thuÕ quan vµ th­¬ng m¹i GATT. Nguyªn t¾c MFN còng ®­îc ®Ò cao trong hiÖp ®Þnh chung vÒ dÞch vô GATS, hiÖp ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i TRIMs tuy cã kh¸c nhau trong lÜnh vùc ®iÒu chØnh tuú tõng hiÖp ®Þnh. * §èi xö quèc gia (NT): Hµng nhËp khÈu vµ hµng s¶n xuÊt trong n­íc ph¶i ®­îc ®èi xö nh­ nhau, Ýt nhÊt lµ sau khi hµng ho¸ nhËp khÈu ®· ®i vµo ®Õn thÞ tr­êng néi ®Þa. Theo nguyªn t¾c nµy, khi ¸p dông nh÷ng qui chÕ trong n­íc vµ thuÕ néi ®Þa ®èi víi hµng nhËp khÈu th× ph¶i cung cÊp c¸c ®iÒu kiÖn t­¬ng tù nh­ ®èi víi s¶n phÈm trong n­íc. V× thÕ c¸c thµnh viªn cña WTO kh«ng ®­îc ¸p dông thuÕ néi ®Þa ®Ó b¶o vÖ s¶n xuÊt trong n­íc vµ kh«ng ®­îc ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi hµng nhËp khÈu tõ c¸c n­íc thµnh viªn WTO kh¸c. Nguyªn t¾c nµy còng ¸p dông cho dÞch vô nh·n hiÖu th­¬ng m¹i, b¶n quyÒn vµ quyÒn ph¸t minh s¸ng chÕ trong n­íc vµ cña n­íc ngoµi. §èi xö quèc gia chØ ¸p dông ®­îc khi hµng ho¸ dÞch vô vµ ®èi t­îng cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®· vµo ®Õn thÞ tr­êng néi ®Þa cña c¸c n­íc thnµh viªn. V× vËy, viÖc ®¸nh thuÕ nhËp khÈu hµng ho¸ kh«ng vi ph¹m nguyªn t¾c nµy mÆc dï hµng néi ®Þa kh«ng chÞu thuÕ t­¬ng tù. Nguyªn t¾c thø hai: Th­¬ng m¹i ph¶i ngµy cµng ®­îc tù do th«ng qua ®µm ph¸n. WTO ®¶m b¶o th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc ngµy cµng tù do h¬n th«ng qua qu¸ tr×nh ®µm ph¸n h¹ thÊp hµng rµo thuÕ quan ®Ó thóc ®Èy bu«n b¸n. Hµng rµo th­¬ng m¹i bao gåm thuÕ quan, vµ c¸c biÖn ph¸p kh¸c nh­ cÊm nhËp khÈu, quota cã t¸c dông h¹n chÕ nhËp khÈu cã chän läc, ®«i khi vÊn ®Ò kh¸c nh­ tÖ quan liªu, chÝnh s¸ch ngo¹i hèi còng ®­îc ®­a ra ®µm ph¸n. KÓ tõ khi GATT, sau ®ã lµ WTO ®­îc thµnh lËp ®· tiÕn hµnh 8 vßng ®µm ph¸n vµ mét vßng ®µm ph¸n gÇn ®©y nhÊt lµ vßng ®µm ph¸n Doha ®Ó gi¶m thuÕ quan, dì bá hµng rµo phi thuÕ quan vµ më cöa thÞ tr­êng. §Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c tù do th­¬ng m¹i nµy, WTO ®¶m nhËn chøc n¨ng lµ diÔn ®µn ®µm ph¸n th­¬ng m¹i ®a ph­¬ng ®Ó c¸c n­íc cã thÓ liªn tôc th¶o luËn vÒ vÊn ®Ò tù do ho¸ th­¬ng m¹i. Nguyªn t¾c thø ba: WTO t¹o ra m«i tr­êng c¹nh tranh ngµy cµng b×nh ®¼ng. WTO lµ mét hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c nh»m thóc ®Èy c¹nh tranh tù do, c«ng b»ng vµ kh«ng bÞ bãp mÐo. C¸c quy ®Þnh vÒ ph©n biÖt ®èi xö ®­îc x©y dùng nh»m ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn c«ng b»ng trong th­¬ng m¹i. C¸c ®iÒu kho¶n vÒ chèng ph¸ gi¸, trî cÊp còng nh»m môc ®Ých t­¬ng tù. TÊt c¶ c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO nh­ n«ng nghiÖp, dÞch vô, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i ®Òu nh»m môc ®Ých t¹o ra ®­îc mét m«i tr­êng c¹nh tranh ngµy cµng b×nh ®¼ng h¬n gi÷a c¸c n­íc. Nguyªn t¾c thø t­: TÝnh tiªn liÖu ®­îc th«ng qua rµng buéc thuÕ. C¸c cam kÕt kh«ng t¨ng thuÕ còng quan träng nh­ viÖc c¾t gi¶m thuÕ v× cam kÕt nh­ vËy t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp cã thÓ dù ®o¸n tèt h¬n c¸c c¬ héi trong t­¬ng lai. Trong WTO, khi c¸c n­íc tho¶ thuËn më cöa thÞ tr­êng cho c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô n­íc ngoµi, hä ph¶i tiÕn hµnh rµng buéc c¸c cam kÕt thuÕ. §èi víi th­¬ng m¹i hµng ho¸, c¸c rµng buéc nµy ®­îc thÓ hiÖn d­íi h×nh thøc thuÕ trÇn. Mét n­íc cã thÓ thay ®æi møc thuÕ rµng buéc, tuy nhiªn ®iÒu nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn ®­îc sau khi n­íc ®ã ®· ®µm ph¸n víi c¸c n­íc b¹n hµng vµ cã nghÜa lµ ph¶i båi th­êng cho khèi l­îng th­¬ng m¹i ®· bÞ mÊt. Qua vßng ®µm ph¸n Uruguay, mét khèi l­îng th­¬ng m¹i lín ®­îc h­ëng cam kÕt vÒ rµng buéc thuÕ. TÝnh riªng trong lÜnh vùc hµng n«ng s¶n 100% s¶n phÈm ®· ®­îc rµng buéc thuÕ. KÕt qu¶ lµ WTO ®· t¹o ®­îc sù ®¶m b¶o cao h¬n cho c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c nhµ ®Çu t­. Nguyªn t¾c thø n¨m: C¸c tho¶ thuËn th­¬ng m¹i khu vùc. WTO thõa nhËn c¸c tho¶ thuËn th­¬ng m¹i khu vùc nh»m môc tiªu ®Èy m¹nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i. C¸c liªn kÕt nh­ vËy lµ mét ngo¹i lÖ cña nguyªn t¾c ®·i ngé Tèi huÖ quèc theo nh÷ng tiªu chuÈn nghiªm ngÆt, nh»m b¶o ®¶m c¸c tho¶ thuËn nµy t¹o thuËn lîi cho th­¬ng m¹i c¸c n­íc liªn quan song kh«ng lµm t¨ng hµng rµo c¶n trë th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc ngoµi liªn kÕt. Nguyªn t¾c thø s¸u: C¸c ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. WTO lµ mét tæ chøc quèc tÕ víi h¬n 3/4 tæng sè n­íc thµnh viªn lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi. V× thÕ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña WTO lµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, dµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn ®èi xö ®Æc biÖt vµ kh¸c biÖt cho c¸c n­íc nµy, víi môc tiªu ®¶m b¶o sù tham gia s©u réng h¬n cña hä vµo hÖ thèng th­¬ng m¹i ®a biªn. §Ó thùc hiÖn ®­îc nguyªn t¾c nµy, WTO dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi nh÷ng linh ho¹t vµ c¸c ­u ®·i nhÊt ®Þnh trong viÖc thùc thi c¸c hiÖp ®Þnh, ®ång thêi chó ý ®Õn viÖc trî gióp kü thuËt cho c¸c n­íc nµy. 3. Th­¬ng m¹i quèc tÕ trong khu«n khæ WTO Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) ®­îc thµnh lËp ngµy 1-1-1995. TiÒn th©n cña nã lµ HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th­¬ng m¹i (GATT) ®­îc thµnh lËp sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Trong h¬n nöa thÕ kû qua, GATT vµ WTO ®· ph¸t triÓn thµnh mét tæ chøc th­¬ng m¹i lín nhÊt toµn cÇu. Víi t­ c¸ch lµ thÓ chÕ ph¸p lý ®iÒu tiÕt c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ –th­¬ng m¹i quèc tÕ mang tÝnh toµn cÇu GATT vµ WTO ®· gióp t¹o ra mét hÖ thèng th­¬ng m¹i ®a ph­¬ng m¹nh vµ thÞnh v­îng, xuÊt khÈu hµng ho¸ t¨ng trung b×nh h¬n 6%/n¨m. Tõ chç chØ cã 23 thµnh viªn lµ c¸c quèc gia vµ vïng l·nh thæ tham gia tæ chøc GATT vµo n¨m 1948, ®Õn n¨m 1995 khi WTO ®­îc thµnh lËp sè thµnh viªn ®· lªn tíi con sè 130. TÝnh ®Õn th¸ng 12 n¨m 2003 tæng sè thµnh viªn cña WTO ®· lµ 148, trong ®ã cã hai phÇn ba lµ c¸c n­íc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn. Ngoµi c¸c thµnh viªn chÝnh thøc, hiÖn nay cßn h¬n 20 n­íc ®ang trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO nh­ Nga, Ukraine, Lµo,ViÖt nam….WTO hiÖn ®ang kiÓm so¸t h¬n 90% tæng khèi l­îng th­¬ng m¹i quèc tÕ, c¸c nhµ kinh tÕ ®· chØ ra r»ng nhê cã WTO mµ ®Õn n¨m 2002 phóc lîi rßng cña toµn thÕ giíi ®· t¨ng kho¶ng 270 tû USD so víi møc nã cã thÓ ®¹t ®­îc tÝnh theo thêi gi¸ cña n¨m 1993. Ho¹t ®éng cña tæ chøc nµy ®­îc ®iÒu tiÕt bëi 16 hiÖp ®Þnh chÝnh, nh­ lµ HiÖp ®Þnh chung vÒ th­¬ng m¹i vµ thuÕ quan (GATT 1994), HiÖp ®Þnh n«ng nghiÖp, HiÖp ®Þnh vÒ th­¬ng m¹i hµng dÖt-may, HiÖp ®Þnh thùc thi ®iÒu VII vÒ trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan, HiÖp ®Þnh vÒ quy t¾c xuÊt xø, HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p ®Çu t­ liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i (TRIMS), HiÖp ®Þnh chung vÒ th­¬ng m¹i dÞch vô (GATS), HiÖp ®Þnh vÒ c¸c khÝa c¹nh cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i (TRIPS)….nh­ vËy ph¹m vi ®iÒu chØnh cña WTO ®· réng h¬n so víi tæ chøc tiÒn th©n cña nã lµ GATT rÊt nhiÒu. §iÒu nµy ®· ph¶n ¸nh møc ®é ph¸t triÓn vµ tÇm ¶nh h­ëng cña tæ chøc nµy ®èi víi nÒn th­¬ng m¹i thÕ giíi ngµy mét s©u réng. HiÖn nay WTO ®ang t¹o ra mét thÞ tr­êng réng lín víi tæng s¶n phÈm quèc d©n ­íc ®¹t: 23.682 tû USD (chiÕm 93% s¶n l­îng thÕ giíi) Nguån: WTO . Tæng kim ng¹ch th­¬ng m¹i ­íc ®¹t 7.908,9 tû USD (th­¬ng m¹i néi khèi chiÕm 91%) Nguån: WTO 11 Nguån: Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO- NXB CTQG 2000 . Trong h¬n 50 n¨m tån t¹i cña hÖ thèng GATT/WTO th­¬ng m¹i ®· trë thµnh ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ thÕ giíi. NÕu nh­ tû träng th­¬ng m¹i trong GDP toµn cÇu lµ 7% n¨m 1950 th× nay lµ 23%. NÕu nh­ tr­íc GATT gÇn 50 n¨m (1900-1948) th­¬ng m¹i thÕ giíi t¨ng ch­a ®Õn hai lÇn, th× sau GATT h¬n 40 n¨m (1950-1991) tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh cña th­¬ng m¹i thÕ giíi lµ 11,2%/n¨m gÊp ba lÇn tèc ®é t¨ng GDP trung b×nh hµng n¨m cña thÕ giíi (nguån: tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giãi WTO-NXB CTQG 2000). Nh÷ng con sè trªn ®· cho thÊy tÇm quan träng cña hÖ thèng GATT/WTO ®èi víi th­¬ng m¹i toµn cÇu còng nh­ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña WTO, tõ mét thÓ chÕ kinh tÕ ®¬n lÎ, ®iÒu tiÕt ë mét sè Ýt lÜnh vùc (th­¬ng m¹i hµng ho¸ vµ thuÕ quan) trë thµnh mét thÓ chÕ kinh tÕ toµn cÇu ho¹t ®éng trªn hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc liªn quan ®Õn kinh tÕ th­¬ng m¹i. Ngoµi ra víi c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp linh ho¹t WTO cßn ®ang tham gia tÝch cùc vµo viÖc gi÷ æn ®Þnh nÒn kinh tÕ toµn cÇu, gióp gi¶m thiÓu nguy c¬ c¸c tranh chÊp th­¬ng m¹i leo thang thµnh xung ®ét chÝnh trÞ hoÆc qu©n sù. Ch­¬ng IIPh¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö trong khu«n khæ WTO I. Ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu 1. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö thóc ®Èy th­¬ng m¹i quèc tÕ Ch­¬ng I ®· th¶o luËn nh÷ng lîi Ých mµ TM§T mang l¹i d­íi gãc ®é chi phÝ vµ thÞ tr­êng. Nh×n tæng qu¸t, víi TM§T, kho¶ng c¸ch kh«ng gian vµ thêi gian gi÷a ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu thô ®­îc rót ng¾n, c¸c rµo c¶n gia nhËp thÞ tr­êng ®­îc dì bá vµ c¹nh tranh ®­îc thóc ®Èy. Nh÷ng hiÖu qu¶ nµy cã thÓ quan s¸t ®­îc ë cÊp ®é thÞ tr­êng quèc gia, song tÇm quan träng cña chóng cã thÓ cßn lín h¬n ë ph¹m vi th­¬ng m¹i quèc tÕ. Caroline Freund vµ Diana Weinhold Caroline Freund vµ Diana Weinhold, “On the effect of the Internet on international trade”, International Finance Discussion Paper No.693, 2000 ®· ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ l­îng chøng minh trong thêi gian 2 n¨m 1998 vµ 1999, 10% gia t¨ng trong sè l­îng c¸c m¸y chñ Internet (Internet hosts) ®· ®­a ®Õn kÕt qu¶ khèi l­îng th­¬ng m¹i quèc tÕ t¨ng thªm 1%. Forrester Research, mét viÖn nghiªn cøu hµng ®Çu vÒ TM§T, cho r»ng kho¶ng 1400 tû USD gi¸ trÞ xuÊt khÈu sÏ ®­îc thùc hiÖn trùc tuyÕn, t­¬ng øng víi 18% xuÊt khÈu toµn thÕ giíi vµo n¨m 2004. Khèi l­îng GDP ®­îc thùc hiÖn qua TM§T cã thÓ lªn ®Õn 30% gi¸ trÞ hµng tiªu dïng vµ 36% gi¸ trÞ ®Çu vµo s¶n xuÊt. §ång thêi, c¸c giao dÞch ®iÖn tö ngµy cµng t¨ng trë thµnh mét ®éng lùc thóc ®Èy t¨ng tr­ëng trong ngµnh c«ng nghiÖp IT (Information Technology: c«ng nghÖ th«ng tin) USA, Department of Commerce, “Digital Ecnomy 2000” at ThËt vËy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngµy cµng cã nhiÒu quan t©m ®Õn TM§T víi chøc n¨ng thóc ®Èy th­¬ng m¹i quèc tÕ. Nh÷ng mÊt m¸t trong kinh doanh xuÊt nhËp khÈu do hµng hãa bÞ tr× ho·n ë cöa khÈu xuÊt ph¸t tõ c¸c yªu cÇu phøc t¹p vÒ chøng tõ còng nh­ nh÷ng khóc m¾c trong thñ tôc th­¬ng m¹i... ®«i khi v­ît qu¸ chi phÝ thuÕ quan. Nhê kh¶ n¨ng kÕt nèi trùc tiÕp gi÷a céng ®ång kinh doanh, ng­êi tiªu dïng vµ chÝnh phñ, TM§T gióp ®¬n gi¶n hãa vµ lo¹i bá nh÷ng kh©u kh«ng cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh nµy. Singapore lµ quèc gia ®Çu tiªn øng dông TM§T vµo bu«n b¸n ngo¹i th­¬ng. M¹ng TradeNet kÕt nèi c¸c nhµ bu«n, c¸c h·ng tµu, c¸c ®¹i lý b¶o hiÓm víi h¬n 20 c¬ quan nhµ n­íc qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu ®· ®­îc thiÕt lËp tõ n¨m 1989. Thay v× ph¶i mÊt nhiÒu lÇn nép chøng tõ vµ nhËn giÊy phÐp tõ c¸c c¬ quan qu¶n lý, ng­êi kinh doanh chØ cÇn göi bé chøng tõ ®iÖn tö 1 lÇn qua m¹ng TradeNet vµ nhËn ®­îc toµn bé c¸c giÊy phÐp cÇn thiÕt chØ sau 15-30 phót, hiÖu qu¶ h¬n nhiÒu so víi thêi gian chê ®îi tr­íc ®ã lµ 2-3 ngµy. HiÖn nay, 98% th­¬ng m¹i ë Singapore ®­îc thùc hiÖn qua hÖ thèng nµy. Nhê vËy, 50% chi phÝ mua b¸n ngo¹i th­¬ng ®­îc tiÕt kiÖm. §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao Singapore trë thµnh mét trong nh÷ng trung t©m trung chuyÓn th­¬ng m¹i lín nhÊt thÕ giíi. OECD, “Dismantling the Barriers to Global Electronic Commerce” §T/prod/DISMANTL.html ViÖc xuÊt tr×nh chøng tõ th­¬ng m¹i qua TM§T còng trë thµnh th«ng lÖ ë c¸c n­íc nh­ Mü, Cana®a vµ mét sè n­íc trong EU. ë c¸c n­íc nµy, 90% khai b¸o thuÕ quan ®­îc thùc hiÖn qua con ®­êng ®iÖn tö Tµi liÖu ®· dÉn . 2. Th¸ch thøc cña TM§T vµ c¸c nç lùc tiÕp cËn TM§T ë cÊp ®é toµn cÇu Internet ®Æt ra mét vÊn ®Ò lín: c¸c m¹ng th«ng tin sè hãa lµ mét kh«ng gian quèc tÕ kh«ng biªn giíi, mét kh«ng gian ®a cùc mµ kh«ng t¸c nh©n hay nhµ n­íc nµo cã thÓ kiÓm so¸t hoµn toµn; mét kh«ng gian kh«ng ®ång nhÊt trong ®ã mçi ng­êi cã thÓ ho¹t ®éng, tù thÓ hiÖn, lµm viÖc theo c¸ch riªng. Do ®ã, ph¸p luËt - vèn ®­îc x©y dùng vµ ¸p dông dùa nguyªn t¾c l·nh thæ, dùa trªn c¸c hµnh vi, c¸c lo¹i h×nh ®ång nhÊt - khã cã thÓ ®Æt ra ®­îc. Nh­ng quèc gia - nh©n tè c¬ b¶n trong quan hÖ quèc tÕ - ®· vµ vÉn sÏ lu«n tån t¹i cïng víi quy chÕ qu¶n lý riªng cña m×nh, còng nh­ th­¬ng m¹i tù do vÉn ph¶i chÞu sù ®iÒu chØnh cña mét khu«n khæ nhÊt ®Þnh do c¸c quèc gia cïng thiÕt lËp nªn. Xu h­íng toµn cÇu hãa vÒ kinh tÕ ®ang l«i cuèn c¸c quèc gia vµo vßng xo¸y cña mét hÖ thèng toµn cÇu lÖ thuéc lÉn nhau; luËt ch¬i lín ®­îc h×nh thµnh dùa trªn sù t­¬ng t¸c cña c¸c hÖ thèng s½n cã. DÊu Ên cña quèc gia trong luËt ch¬i lín ®Ëm hay nh¹t - mµ theo ®ã sÏ quyÕt ®Þnh ®Õn vÞ thÕ vµ lîi Ých cña quèc gia ®ã trong m«i tr­êng toµn cÇu hãa - tïy thuéc vµo nhËn thøc vµ chiÕn l­îc thÝch øng cña hä. Nh×n tõ gãc ®é TM§T, vÊn ®Ò nµy ®­îc thÓ hiÖn ë ý nghÜa: n­íc nµo sÏ cã ¶nh h­ëng vµ lîi Ých lín nhÊt trong viÖc x©y dùng mét khu«n khæ quèc tÕ ®iÒu chØnh TM§T toµn cÇu? Con ®­êng t¬ lôa 1000 n¨m tr­íc tån t¹i vµ vËn hµnh ®­îc lµ nhê giíi cÇm quyÒn ë tÊt c¶ c¸c n­íc vµ c¸c ®Þa ph­¬ng n¬i nã ®i qua ®ång ý hoÆc bÞ thuyÕt phôc ®ång ý t¹o ®iÒu kiÖn vµ b¶o vÖ cho luång vËn chuyÓn xuyªn lôc ®Þa nµy. Sù phån vinh mµ con ®­êng t¬ lôa mang l¹i tÊt nhiªn thuéc vÒ nh÷ng ng­êi ®· khëi x­íng vµ tËn dông ®­îc c¸c tho¶ thuËn bu«n b¸n ®a biªn ®ã: ®Õ chÕ Trung Hoa, La M· vµ c¸c v­¬ng triÒu Ba T­. Còng nh­ vËy, b¶n chÊt qu¶n lý cña x· héi ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh ®iÒu chØnh kh«ng gian TM§T. Trªn ph¹m vi quèc tÕ b¶n chÊt ®ã ®­îc thÓ hiÖn ë c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn c¸c luËt, c¸c ®Þnh chÕ TM§T trªn thÕ giíi bëi c¸c nhãm lîi Ých (quèc gia vµ tæ chøc) kh¸c nhau. Thùc chÊt, ®ã lµ cuéc ®Êu tranh giµnh quyÒn kiÓm so¸t th­¬ng m¹i quèc tÕ trong t­¬ng lai. 2.1. N­íc Mü Mü lµ n­íc cã nÒn t¶ng kü thuËt sè tiªn tiÕn, trªn thùc tÕ ®ang n¾m quyÒn khèng chÕ ba nh¸nh cña h¹ tÇng c«ng nghÖ TM§T: m¸y tÝnh, truyÒn th«ng, vµ b¶o mËt. Ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin ®ang ®ãng vai trß lµ ®Çu tµu thóc ®Èy kinh tÕ Mü ph¸t triÓn, ®ång thêi hiÖn nay Mü còng chiÕm gÇn 50% doanh thu TM§T toµn cÇu (chñ yÕu ®­îc t¹o ra trong néi bé n­íc Mü) Sè liÖu ®· dÉn . C«ng ty Land’End, mét c«ng ty b¸n lÎ s¶n phÈm nhiÒu nhÊt t¹i Mü, ®¹t 21% cña 1.6 tû USD doanh thu trong n¨m 2002 tõ viÖc kinh doanh theo ph­¬ng thøc ®iÖn tö KhÝa c¹nh v¨n hãa trong TM§T”, NXB CTQG, Hµ Néi, 2003 . Trong bèi c¶nh ®ã, TM§T cã ý nghÜa sèng cßn víi n­íc Mü. Lµ quèc gia khëi x­íng TM§T, Mü ®· chñ ®éng ®­a ra mét hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña TM§T vµ ra søc cæ vò cho viÖc thóc ®Èy TM§T trªn b×nh diÖn toµn cÇu. N¨m 1997, chÝnh phñ Mü ®· c«ng bè b¶n "Khu«n khæ cho TM§T toµn cÇu" (Framework for Global Electronic Commerce), trong ®ã nªu ra 5 nguyªn t¾c c¬ b¶n ph¶n ¸nh quan ®iÓm cña chÝnh phñ Mü vÒ TM§T (th­êng ®­îc coi lµ “th¸ch thøc cña Mü”), mµ t­ t­ëng chñ ®¹o lµ: tù do tuyÖt ®èi (kÓ c¶ phi thuÕ); chÝnh phñ kh«ng can thiÖp mµ chØ t¹o ®iÒu kiÖn cho TM§T; ®Ò cao vai trß tiªn phong, chñ ®éng cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n trong ph¸t triÓn TM§T ë Mü. Quan ®iÓm nµy ph¶n ¸nh mét thùc tÕ: TM§T ë Mü ph¸t triÓn lµ do nhËn thøc cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n vÒ lîi Ých cña nã. Nguån: Kenneth L. Kraemer et al, "E-Commerce in the United States: Leader or one of the pack?", University of California, 2001. Song song víi 5 nguyªn t¾c chØ ®¹o, chÝnh phñ Mü còng khuyÕn nghÞ víi thÕ giíi 3 nguyªn t¾c: (i) TM§T trªn Internet cÇn ph¶i ®­îc tù do, phi quan thuÕ (ii) ThÕ giíi cÇn cã mét luËt chung ®Ó ®iÒu tiÕt h×nh thøc th­¬ng m¹i nµy, luËt Êy ph¶i ®¬n gi¶n, nhÊt qu¸n vµ mang tÝnh cã thÓ tiªn liÖu ®­îc (predictability) (iii) Së h÷u trÝ tuÖ vµ bÝ mËt riªng t­ ph¶i ®­îc t«n träng vµ b¶o vÖ trong khi tiÕn hµnh TM§T. Trong khu«n khæ c¸c tæ chøc quèc tÕ nh­ Liªn Hîp Quèc vµ APEC, Mü ho¹t ®éng rÊt tÝch cùc ®Ó thóc ®Èy, tuyªn truyÒn TM§T v× chÝnh viÖc ¸p dông réng r·i h×nh thøc th­¬ng m¹i nµy sÏ ®em l¹i lîi Ých ®a d¹ng thiÕt th©n vµ mang tÝnh chiÕn l­îc cho Mü. HiÖn nay Mü tiÕp tôc c¸c nç lùc ®Æt TM§T d­íi sù ®iÒu tiÕt cña WTO Ambassador Charlene Barshefsky - U.S. Trade Representative, “Electronic Commerce: Trade Policy in A Borderless World”, The Woodrow Wilson Center, 1999 . Trong quan hÖ th­¬ng m¹i song ph­¬ng, Mü ®· thµnh c«ng trong viÖc ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i tù do Mü-Jordani, Mü-Singapore, trong ®ã bao gåm nh÷ng ®iÒu kho¶n quy ®Þnh râ rµng vÒ viÖc duy tr× mét m«i tr­êng tù do vµ phi quan thuÕ cho c¸c giao dÞch TM§T. Mét hiÖp ®Þnh t­¬ng tù còng ®ang ®­îc th­¬ng th¶o gi÷a Mü vµ Chilª. 2.2. Liªn minh Ch©u ¢u (EU: European Union) EU lµ khu vùc cã nÒn c«ng nghÖ th«ng tin ph¸t triÓn cao c¶ vÒ phÇn mÒm vµ phÇn cøng. HiÖn nay c¸c tËp ®oµn ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin vµ viÔn th«ng cña EU t¨ng c­êng liªn kÕt víi nhau vµ hîp t¸c víi c¸c tËp ®oµn Mü, NhËt B¶n ®Ó phèi hîp ho¹t ®éng kinh doanh, hä ®· tiÕn hµnh lËp nhãm “S¸ng kiÕn c«ng nghiÖp Ch©u ¢u” (European Industrial Initiative) ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghÖ cao, ®æi míi c¬ cÊu tæ chøc, t¨ng chñ ®éng cho c¸c chi nh¸nh, khuyÕn khÝch ¸p dông tiÕn bé kü thuËt vµ c¸c tiªu chuÈn chung cña EU vµo s¶n xuÊt vµ th­¬ng m¹i. Do ®ã EU cã nÒn t¶ng v÷ng ch¾c ®Ó ph¸t triÓn vµ ®i ®Çu trong TM§T. N¨m 1994, Uû ban Ch©u ¢u ph¸t hµnh b¸o c¸o nhan ®Ò ”Ch©u ¢u víi x· héi th«ng tin toµn cÇu” (Europe and the Global Information Society). TiÕp ®ã, n¨m 1997, Uû ban Ch©u ¢u l¹i Ên hµnh tµi liÖu mang tÝnh chÝnh s¸ch lµ “S¸ng kiÕn Ch©u ¢u trong TM§T" (A European Initiative in Electronic Commerce) nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña TM§T ë Ch©u ¢u. Tµi liÖu nµy ®­a ra mét ®Ò nghÞ vÒ khu«n khæ ph¸t triÓn TM§T kh«ng chØ trong néi bé EU mµ cßn cho c¶ thÕ giíi. Bèn vÊn ®Ò cÇn thùc hiÖn mµ tµi liÖu nµy nªu ra lµ T¹o kh¶ n¨ng tiÕp cËn c«ng nghÖ th«ng tin vµ TM§T réng r·i vµ rÎ tiÒn. T¹o mét khu«n khæ luËt ph¸p thèng nhÊt vÒ TM§T. N©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ nhËn thøc cña d©n chóng vÒ nÒn kinh tÕ tri thøc ®Ó t¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho TM§T ph¸t triÓn. B¶o ®¶m c¸c khu«n khæ ph¸p lý vÒ TM§T ë EU t­¬ng thÝch víi c¸c khu«n khæ ph¸p lý toµn cÇu. N¨m 2001 EU ®­a ra c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o vÒ TM§T cña m×nh trong tµi liÖu “Ph­¬ng h­íng cña EU trong TM§T” (EU’s Directive on Electronic Commerce). C¸c ®Ò xuÊt TM§T cña EU cã c¸c nguyªn lý c¬ b¶n vµ nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt víi Mü, nhÊt lµ trong lÜnh vùc thuÕ quan, vµ mang tÝnh khu vùc cao (sÏ th¶o luËn trong phÇn sau). EU ®· x¸c ®Þnh h­íng ­u tiªn hµnh ®éng trong triÓn khai TM§T lµ ®µo t¹o vµ ph¸t huy nh©n tè con ng­êi kÕt hîp víi yÕu tè v¨n ho¸ Ch©u ¢u. §iÒu nµy thÓ hiÖn ý ®å cña EU mong muèn ®uæi kÞp Mü vµ tho¸t khái sù lÖ thuéc vµo Mü vÒ c«ng nghÖ th«ng tin nãi chung vµ øng dông TM§T nãi riªng. 2.3. C¸c tæ chøc khu vùc * APEC §­îc thóc ®Èy bëi ho¹t ®éng xóc tiÕn tÝch cùc cña Mü, th¸ng 2 n¨m 1998, APEC ®· thµnh lËp lùc l­îng ®Æc nhiÖm ®Ó lo c¸c c«ng viÖc vÒ TM§T. Ch­¬ng tr×nh c«ng t¸c ®­îc lùc l­îng ®Æc nhiÖm nµy v¹ch ra vµ thùc hiÖn gåm hai b­íc Giai ®o¹n 1: n©ng cao nhËn thøc cña c¸c n­íc thµnh viªn vÒ TM§T, t¸c ®éng cña nã ®Õn kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i cña tõng n­íc. Giai ®o¹n 2: tiÕp tôc trao ®æi th«ng tin vµ thùc hiÖn c¸c c«ng t¸c h­íng ®Õn x©y dùng c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o TM§T cña APEC, thùc hiÖn m« h×nh chÝnh phñ ®iÖn tö lµm chÊt xóc t¸c cho TM§T; ph©n tÝch c¸c trë ng¹i vµ c¸c lÜnh vùc cã thÓ hîp t¸c; lËp c¸c ph©n diÔn ®µn (sub-forum) b¶o trî cho c¸c dù ¸n thö nghiÖm vÒ TM§T... Th¸ng 11 n¨m 98, APEC c«ng bè “Ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng APEC vÒ TM§T" thõa nhËn tiÒm n¨ng to lín cña TM§T ®ång thêi nh×n nhËn sù kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c¸c n­íc thµnh viªn. B¶n ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng nµy ®Ò ra c¸c nhiÖm vô hîp t¸c tæng qu¸t ®Ó ®¹t môc tiªu tÊt c¶ c¸c thµnh viªn sÏ øng dông TM§T muén nhÊt vµo n¨m 2010. Nh×n chung tuyªn bè c._. chuÈn th«ng tin bÞ khèng chÕ bëi mét sè Ýt c¸c tËp ®oµn ®a quèc gia ë c¸c n­íc ph¸t triÓn trong hiÖn t¹i còng triÖt tiªu kh¶ n¨ng tù ph¸t triÓn n¨ng lùc c«ng nghÖ th«ng tin ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. LÊy vÝ dô nh­ khi hÖ ®iÒu hµnh Windows cña c«ng ty Microsoft ®­îc ¸p dông réng r·i trªn thÕ giíi, ng­êi tiªu dïng buéc ph¶i sö dông c¸c phÇn mÒm øng dông kh¸c cña Microsoft ch¹y trªn hÖ ®iÒu hµnh nµy. Khi mét c«ng ty kh¸c muèn ph¸t triÓn mét phÇn mÒm øng dông t­¬ng tù trªn nÒn Windows, hä sÏ gÆp khã kh¨n khi Microsoft sö dông quyÒn së h÷u trÝ tuÖ vÒ c¸c tiªu chuÈn Windows ®Ó lo¹i trõ ®èi thñ c¹nh tranh vµ duy tr× thÕ ®éc quyÒn cña m×nh. MÆc dï hiÖn nay ë c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· cã nhiÒu quy ®Þnh lo¹i bá ®éc quyÒn trong c«ng nghÖ th«ng tin, h×nh thøc ®éc quyÒn vÉn tån t¹i d­íi nhiÒu d¹ng thøc kh¸c nhau vµ lµ trë ng¹i cho viÖc thóc ®Èy c«ng nghÖ th«ng tin phæ biÕn trªn thÕ giíi. Còng nh­ v©y, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ vÒ ph­¬ng ph¸p tæ chøc kinh doanh theo ®Ò nghÞ cña Mü sÏ ng¨n trë c¸c n­íc kh¸c vËn dông vµ s¸ng t¹o c¸c ph­¬ng ph¸p míi n©ng cao hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng kinh doanh ë n­íc m×nh. B¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ lµ cÇn thiÕt, song mét quy ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ trong TM§T ph¶i b¶o ®¶m c¬ héi cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn øng dông thµnh tùu tri thøc vµo qu¸ tr×nh thóc ®Èy tiÕn bé kinh tÕ x· héi cña hä v× xÐt cho cïng tri thøc lµ tµi s¶n chung cña nh©n lo¹i. Do ®ã, c¸c n­íc nµy cÇn ph¶i nªu lªn vÊn ®Ò nµy trong c¸c cuéc th¶o luËn vÒ TM§T trong WTO vµ Tæ chøc WIPO. 2.3. Vµi nÐt vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn TM§T t¹i c¸c n­íc thµnh viªn Sù ph¸t triÓn cña TM§T nh­ mét xu h­íng næi tréi trong th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ mét phÇn cña ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi trong t­¬ng lai lµ ®iÒu ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i trong c¸c nghiªn cøu dù b¸o vÒ thÕ kû 21. Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng lµ ph¶i xem xÐt nh÷ng ¶nh h­ëng cña nã ®èi víi môc tiªu kinh tÕ x· héi mµ mét n­íc ®ang theo ®uæi. Tõ viÖc ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c ®éng cña TM§T ®èi víi n­íc m×nh, chÝnh phñ mét n­íc ®ã míi cã thÓ quyÕt ®Þnh xem ®©u lµ c¬ héi, ®©u lµ th¸ch thøc vµ ®©u lµ vÞ trÝ cña n­íc m×nh trong kh«ng gian TM§T quèc tÕ. Ngay c¶ mét n­íc ph¸t triÓn nh­ Ph¸p còng ph¶i mÊt nhiÒu n¨m ®Ó kh¼ng ®Þnh Internet lµ c¬ héi. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn cã hiÓu biÕt, nhËn ®Þnh vµ ¸p dông ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i tiªn tiÕn nµy phôc vô cho môc tiªu t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn c«ng b»ng, trong khi h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt cã thÓ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nã ®èi víi lîi Ých quèc gia. Kh¶ n¨ng lµm ®­îc viÖc ®ã phô thuéc vµo viÖc h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin s½n cã, nguån nh©n lùc trong n­íc, mét m«i tr­êng kinh tÕ-ph¸p lý cã ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña TM§T hay kh«ng vµ tïy thuéc trªn hÕt vµo mét chiÕn l­îc tiÕp cËn TM§T hîp lý. Trong bèi c¶nh n¨ng lùc cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n cßn h¹n chÕ, viÖc x©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn TM§T ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®ßi hái vai trß tiªn phong vµ dÉn d¾t cña chÝnh phñ. Vai trß ®ã ®­îc thÓ hiÖn trªn b×nh quèc gia vµ quèc tÕ. ë cÊp ®é quèc gia, chÝnh phñ t¹o lËp m«i tr­êng thuËn lîi cho TM§T vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc quèc gia vÒ c«ng nghÖ th«ng tin qua c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t­, khuyÕn khÝch c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn nhËn thøc vÒ TM§T. Hîp t¸c gi÷a chÝnh phñ vµ giíi doanh nghiÖp cÇn ®­îc ®Èy m¹nh, trong ®ã c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá (SMEs) lµ ®èi t­îng chñ yÕu cÊn ®­îc h­íng tíi. ë cÊp ®é quèc tÕ, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn x©y dùng lËp tr­êng riªng vÒ TM§T khi tham gia vµo c¸c diÔn ®µn chÝnh s¸ch TM§T quèc tÕ ®a ph­¬ng, ®Æc biÖt lµ trong WTO. ChÝnh phñ c¸c n­íc nµy cÇn ph¶i nªu lªn mèi quan t©m vÒ kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn vµ vËn ®éng c¸c n­íc kh¸c ®­a nh÷ng quy t¾c ®èi xö ®Æc biÖt vµo khu«n khæ ®iÒu chØnh TM§T quèc tÕ ®Ó ®¶m b¶o c¬ héi c«ng b»ng cho tÊt c¶ c¸c n­íc. Do TM§T vÉn lµ mét lÜnh vùc kh¸ míi mÎ, viÖc x©y dùng lËp tr­êng ®µm ph¸n ®ßi hái ph¶i cã mét thêi gian ph©n tÝch vµ th¶o luËn l©u dµi. Trong thêi gian ®ã, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn tranh thñ mäi sù gióp ®ì tõ bªn ngoµi vÒ kinh nghiÖm vµ ®Çu t­, ®ång thêi ph¶i thóc ®Èy sù hîp t¸c Nam-Nam ®Ó thèng nhÊt lËp tr­êng vµ t¹o ®èi träng víi c¸c n­íc ph¸t triÓn trªn bµn ®µm ph¸n. II. Gi¶i ph¸p héi nhËp TM§T toµn cÇu trong khu«n khæ WTO cña ViÖt nam 1. TÝnh tÊt yÕu ph¸t triÓn TM§T t¹i ViÖt Nam Nh÷ng tiÕn bé to lín vÒ c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin, trong nh÷ng thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20, ®· t¹o ra b­íc ngoÆt míi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi toµn cÇu. Khoa häc ®· trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ mét nÒn kinh tÕ míi dùa trªn tri thøc vµ th«ng tin ®· trë thµnh ®Ých ®Õn cña kinh tÕ toµn cÇu, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc ph¸t triÓn. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c siªu lé th«ng tin (information highway) víi kh¶ n¨ng phôc vô ngµy cµng hoµn h¶o ®· t¨ng c­êng ph­¬ng tiÖn cho qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vèn ®· vµ ®ang chi phèi mäi mÆt ®êi sèng quèc tÕ tõ cuèi thËp kû 80 ®Õn nay. Trªn nÒn t¶ng ®ã, TM§T xuÊt hiÖn víi t­ c¸ch mét ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i quèc tÕ míi. NhËn thøc ®­îc vai trß cña TM§T trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc, nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi vµ khu vùc ®ang chó träng ®Çu t­ ph¸t triÓn lÜnh vùc nµy. Víi n­íc ta, ®ßi hái b¾t kÞp víi nÒn kinh tÕ tri thøc cã tÝnh toµn cÇu ®· trë thµnh vÊn ®Ò “tån t¹i hay kh«ng tån t¹i”. Mét c©u hái lín ®­îc nªu ra lµ: tõ thùc tr¹ng kinh tÕ x· héi n­íc ta hiÖn nay - mét n­íc n«ng nghiÖp ®ang ph¸t triÓn, nghÌo th«ng tin vµ thiÕu tri thøc - liÖu chóng ta cã thÓ x©y dùng kinh tÕ tri thøc ®­îc kh«ng? Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng kh«ng thÓ “®èt ch¸y giai ®o¹n” mµ chØ cã thÓ thùc hiÖn mét giai ®o¹n “qu¸ ®é” thóc ®Èy nhanh c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cÇn thiÕt. V× vËy, chØ cã c¸ch lµ ph¶i nç lùc b»ng hai ®Ó thùc hiÖn mét nhiÖm vô kÐp hay nãi chÝnh x¸c h¬n lµ ph¶i nç lùc ®æi míi chÝnh m×nh, vÒ t­ duy, vÒ nhËn thøc vµ hµnh ®éng ®Ó t¹o dùng nh÷ng yÕu tè nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn trong t­¬ng lai. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh ®­êng h­íng ph¸t triÓn cho ®Êt n­íc lµ ph¶i tiÕn hµnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ (CNH - H§H). NhiÖm vô CNH - H§H ®­îc ®Æt ra trong bèi c¶nh cña kû nguyªn th«ng tin vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸. Th¸ch thøc ®èi víi chóng ta lµ ph¶i ®ång thêi thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng vÒ c«ng nghiÖp, võa ph¶i thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng vÒ th«ng tin trong khi mµ nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é cao vÒ c«ng nghÖ. Hai trô cét ®Ó thùc hiÖn ®­êng h­íng chiÕn l­îc ®ã lµ ®Èy m¹nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ. KÕ thõa vµ ph¸t triÓn quan ®iÓm cña c¸c §¹i héi §¶ng trong thêi kú ®æi míi, §¹i héi §¶ng IX ®Æt ra nhiÖm vô tiÕp tôc chñ ®éng vµ tÝch cùc héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu ®Ó tËn dông mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt n­íc. Liªn quan ®Õn khoa häc c«ng nghÖ, V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng IX x¸c ®Þnh: “... cÇn t¹o b­íc ph¸t triÓn míi cã hiÖu qu¶ trong c¸c lÜnh vùc nghiªn cøu vµ øng dông c¸c thµnh qu¶ khoa häc vµ c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt, kinh doanh, n©ng cao tû träng ®ãng gãp cña khoa häc c«ng nghÖ vµo t¨ng tr­ëng trong tõng ngµnh, tõng s¶n phÈm vµ tõng lÜnh vùc kinh tÕ... ViÖc ®æi míi c«ng nghÖ sÏ h­íng vµo chuyÓn giao c«ng nghÖ, tiÕp thu lµm chñ c«ng nghÖ míi,...®i nhanh vµo mét sè ngµnh, lÜnh vùc sö dông c«ng nghÖ cao nh­ tin häc, c«ng nghÖ th«ng tin vµ viÔn th«ng...”. Ngµy nay, gièng nh­ h×nh ¶nh sao chæi, TM§T ®­îc ®Èy ®i tr­íc, kÐo theo sau nã lµ hµng lo¹t vÊn ®Ò kh¸c. Víi kh¶ n¨ng mua b¸n toµn cÇu, thÞ tr­êng më ra gÇn nh­ v« tËn víi c¸c doanh nghiÖp nÕu nh­ s¶n phÈm hµng ho¸ cña hä ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ, ®­îc ng­êi tiªu dïng ­a thÝch vµ c¸c ®iÒu kiÖn hç trî kÌm theo hoµn h¶o, TM§T còng gióp cho viÖc trao ®æi th«ng tin vµ tiÕp cËn víi khoa häc c«ng nghÖ míi nhanh h¬n. M«i tr­êng thuËn tiÖn gióp chóng ta ph¸t triÓn nhanh chÝnh lµ Internet vµ m«i tr­êng ®Ó céng ®ång doanh nghiÖp ViÖt Nam lµm quen vµ thö søc héi nhËp víi quèc tÕ lµ TM§T. V× vËy chóng ta cÇn øng dông nh÷ng ph­¬ng tiÖn ®ã ®Ó thùc hiÖn CNH - H§H. Trong lé tr×nh héi nhËp víi céng ®ång thÕ giíi hiÖn nay, ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn dµi vµ v÷ng ch¾c vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ. Mét mèc quan träng ®¸nh dÊu qu¸ tr×nh ®ã lµ viÖc ký kÕt HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt-Mü n¨m 2000, më ra c¬ héi hîp t¸c, ®Çu t­ vµ t¨ng c­êng xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng Mü. Tuy nhiªn, viÖc hiÖn thùc hãa nh÷ng tiÒm n¨ng ®ã ®ßi hái nhiÒu ®iÒu kiÖn, mét trong sè ®ã lµ viÖc lµm quen víi tËp qu¸n, t¸c phong khi ®µm ph¸n, ký kÕt hîp ®ång víi doanh nghiÖp Mü vµ chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng cña Mü. Nh­ ®· th¶o luËn ë ch­¬ng II, TM§T ®· trë thµnh mét ph­¬ng thøc kinh doanh vµ giao dÞch ®­îc øng dông réng r·i trong giíi kinh doanh ë Mü, chÝnh s¸ch cña Mü lµ ®i ®Çu trong TM§T quèc tÕ. Mü ®· vµ ®ang nªu lªn vÊn ®Ò nµy trong c¸c hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng. Do ®ã, viÖc nhiÒu doanh nghiÖp Mü t×m c¬ héi hîp t¸c vµ ®Çu t­ ë ViÖt Nam th«ng qua con ®­êng ®iÖn tö sÏ lµ viÖc phæ biÕn. NÕu doanh nghiÖp ViÖt Nam kh«ng sím lµm quen vµ thÝch nghi víi ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i nµy, mét rµo c¶n v« h×nh sÏ ®­îc dùng lªn, ng¨n c¸ch doanh nghiÖp hai bªn trong viÖc tiÕp cËn vµ t×m hiÓu c¬ héi lµm ¨n. Nh÷ng tiÒm n¨ng vµ c¬ héi ph¸t triÓn sÏ chØ m·i cßn n»m trªn giÊy tê. H¬n n÷a, theo cam kÕt trong HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt-Mü, ViÖt Nam sÏ ®­a h×nh thøc liªn doanh vµo viÔn th«ng vµ Internet b¾t ®Çu tõ n¨m 2006; trong thêi gian hiÖn nay, ViÖt Nam ph¶i n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc ®Ó tËp d­ît cho viÖc héi nhËp nµy. Do ®ã, ph¸t triÓn TM§T lµ mét trong c¸c gi¶i ph¸p cÇn ®­îc thùc hiÖn ®Ó ®ãn b¾t c¬ héi vµ ®¸p øng c¸c ®ßi hái trong viÖc thùc thi hiÖp ®Þnh nµy. Trong mét kÕ ho¹ch dµi h¬i h¬n, ViÖt Nam ®ang trªn ®­êng ®µm ph¸n ®Ó gia nhËp WTO trong thêi gian sím nhÊt cã thÓ (dù kiÕn lµ n¨m 2005). §Ó cã thÓ lµ thµnh viªn cña WTO, ViÖt Nam cÇn ®¹t c¸c tho¶ thuËn víi tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc th­¬ng m¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô d­íi sù ®iÒu chØnh cña c¸c cam kÕt theo HiÖp ®Þnh WTO. TM§T ®ang ®­îc c¸c n­íc th¶o luËn trong tæ chøc nµy vµ cã kh¶ n¨ng trë thµnh mét phÇn trong c¸c cam kÕt d­íi HiÖp ®Þnh WTO. §ãn ®Çu TM§T sÏ lµ b­íc chuÈn bÞ cã tÝnh chÊt chiÕn l­îc gióp ViÖt Nam khái bì ngì vµ thóc ®Èy nhanh h¬n qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp tæ chøc nµy, nhê ®ã chóng ta cã thÓ héi nhËp réng r·i vµ v÷ng ch¾c vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi trong thêi gian tíi. 2. Gi¶i ph¸p nh»m ®Èy nhanh tiÕn tr×nh gia nhËp WTO- tiÒn ®Ò ®Ó héi nhËp th­¬ng m¹i ®iÖn tö trong khu«n khæ WTO b¶ng tiÕn tr×nh gia nhËp WTO tÝnh ®Õn th¸ng 12/2003 xin xem phô lôc 1 Thø nhÊt, ChÝnh phñ ViÖt Nam cÇn khÈn tr­¬ng x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, phï hîp víi c¸c nguyÒn t¾c, quy ®Þnh cña WTO, cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho mäi ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc thµnh viªn WTO kh¸c ®­îc thùc hiÖn b×nh th­êng. Trong t×nh h×nh hiÖn nay, nªn tÝnh ®Õn sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña th­¬ng m¹i thÕ giíi nãi chung vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö nãi riªng ®Ó cã sù ®iÒu chØnh thÝch hîp. Thø hai, ViÖt Nam cÇn x©y dùng hÖ thèng thuÕ quan thÝch øng cho tÊt c¶ lÜnh vùc kinh tÕ, n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp...còng nh­ mäi ngµnh dÞch vô. ViÖt Nam ph¶i sím c¾t gi¶m vµ lo¹i bá c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan theo ®óng c¸c HiÖp ®Þnh cña WTO, nh»m më réng thÞ tr­êng cho c¸c n­íc thµnh viªn lµ b¹n hµng. Nh­ vËy ViÖt Nam míi thÓ hiÖn ®­îc chÝnh s¸ch tù do hãa mËu dÞch, tranh thñ ®­îc sù ®ång t×nh cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Nh­ng bªn c¹nh ®ã, chÝnh phñ ViÖt Nam còng cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ ®­îc cô thÓ nh÷ng thiÖt h¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ n­íc nhµ do thùc hiÖn tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p trªn, nh­ c¾t gi¶m thuÕ vµ hµng rµo phi thuÕ quan...®Ó tõ ®ã cã nh÷ng hµnh ®éng, biÖn ph¸p kh¾c phôc gi¶m thiÓu nh÷ng thua thiÖt cã thÓ cã. Thø ba, trong ®µm ph¸n c¸c hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i, ViÖt Nam cÇn quan t©m tíi c¸c quy t¾c ®ßi hái ph¶i t¹o dùng ®­îc mét m«i tr­êng kinh doanh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong vµ ngoµi n­íc nh­ c¸c ®iÒu kiÖn ®·i ngé Tèi huÖ quèc (MFN) vµ ®·i ngé quèc gia (NT). V× vËy chÝnh phñ cÇn ph¶i thay ®æi chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong n­íc, t¹o ®iÒu kiÖn cho tÊt c¶ mäi doanh nghiÖp ®­îc b×nh ®¼ng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, quyÒn lîi, nghÜa vô...§èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc, ®iÒu kiªn trªn ®ßi hái ph¶i lo¹i bá c¸c ­u ®·i mµ chÝnh phñ ®ang chØ dµnh cho khu vùc nµy, nh­ cÊp vèn, cÊp quota, c¸c thñ tôc ph¸p lÝ...ChÝnh phñ ph¶i ®èi xö b×nh ®¼ng víi tÊt c¶ mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong n­íc, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n. ViÖt nam ph¶i sím t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n ph¸t triÓn, v× c¸c doanh nghiÖp nµy lµ lùc l­îng quan träng trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, nhê ®ã c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n míi cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®èi mÆt víi sù canh tranh gay g¾t cña qóa tr×nh tù do th­¬ng m¹i thÕ giíi. §èi víi doanh nghiÖp n­íc ngoµi, chóng ta ph¶i lo¹i bá tÊt c¶ c¸c ph©n biÖt ®èi xö víi hä, nhÊt lµ chÕ ®é hai gi¸ hay lµ chÕ ®é ­u ®·i thuÕ cho c¸c doanh nghiÖp trong n­íc. Thø t­, c«ng cuéc c¶i c¸ch mËu dÞch ph¶i ®ång thêi gi¶i quyÕt hai vÊn ®Ò: chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tû gi¸ hèi ®o¸i vµ chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng. ChÝnh v× vËy bªn c¹nh ph¸t triÓn chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng cÇn ph¶i thay ®æi vµ ph¸t triÓn chÝnh s¸ch vÒ tµi chÝnh vµ tû gi¸ hèi ®o¸i. §èi víi chÝnh s¸ch tØ gi¸ nÕu chóng ta muèn tËn dông ®­îc lîi thÕ mµ WTO sÏ ®em l¹i, muèn n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu còng nh­ nhËp khÈu, chóng ta cÇn ph¶i thiÕt lËp mét hÖ thèng tû gi¸ æn ®Þnh, ®iÒu ®ã sÏ mang l¹i sù an toµn cho nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy chóng ta nªn kÕt hîp víi chÝnh s¸ch b¶o l·nh tÝn dông. §èi víi chÝnh s¸ch tµi chÝnh, nh­ chóng ta ®· biÕt, WTO ®· ®Æt ra mét hÖ thèng tiªu chuÈn vÒ tµi chÝnh mét c¸ch kh¸ chuÈn mùc. V× vËy nÕu muèn tham gia vµo tæ chøc nµy ViÖt Nam kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i tu©n thñ theo nh÷ng chuÈn mùc ®ã. C«ng viÖc c¶i c¸ch hµnh chÝnh còng ph¶i ®i theo h­íng nµy ®Ó chóng ta cã thÓ hoµ nhËp víi nh÷ng th«ng lÖ vµ luËt ch¬i quèc tÕ thêi hiÖn ®¹i. Thø n¨m, ViÖt Nam ph¶i dù tÝnh mét tho¶ thuËn chuyÓn ®æi khi tham gia WTO ®Ó chóng ta cã thÓ nhËn ®­îc c¸c lîi Ých sím h¬n cña tù do th­¬ng m¹i theo c¸c hiÖp ®Þnh cña vßng ®µm ph¸n Urugoay. Ngoµi ra, c¸c c¶i c¸ch th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam ph¶i g¾n víi sù h­íng dÉn cña WTO trong thêi k× chuyÓn ®æi. Thø s¸u, tiÕp thu vµ häc tËp kinh nghiÖm cña c¸c n­íc thµnh viªn WTO trong ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh­ trong tiÕn tr×nh gia nhËp WTO tr­íc ®©y. Thø b¶y, tiÕp tôc tiÕn hµnh c¸c cuéc ®µm ph¸n víi c¸c n­íc thµnh viªn WTO nh»m xóc tiÕn qu¸ tr×nh xin gia nhËp cña m×nh. Thø t¸m, ViÖt Nam tham gia vµo WTO ®ßi hái c¸c thÓ chÕ míi vµ nhu cÇu míi vÒ kiÕn thøc vµ kü n¨ng cña bé m¸y qu¶n lý. NhÊt lµ nh÷ng ng­êi trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO vµ nh÷ng ng­êi ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch cña nÒn kinh tÕ. Ngoµi ra, tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña ta còng nh­ mäi ng­êi d©n ®Òu ph¶i n¾m râ c¸c vÊn ®Ò vÒ WTO vµ qu¸ tr×nh héi nhËp cña ViÖt Nam. V× vËy, ta nªn chó träng vµo c«ng t¸c ®µo t¹o c¸n bé, gi¸o dôc ng­êi d©n cã ®ñ kiÕn thøc vÒ WTO ®Ó chóng ta cã thÓ thÝch øng nhanh chãng víi tiÕn tr×nh héi nhËp vµ ®Èy nhanh tiÕn tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp cña ta. HiÖn t¹i, ViÖt Nam ®· lËp ban chØ ®¹o vÒ WTO, thùc hiÖn c¬ chÕ ®Ó rµ so¸t toµn bé c¬ chÕ chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña ta theo c¸c quy ®Þnh cña WTO, tham gia c¸c cuéc häp cña WTO víi chøc n¨ng quan s¸t viªn. ViÖt Nam cÇn t¨ng c­êng quan hÖ víi c¸c n­íc thµnh viªn ®Ó tranh thñ ®­îc sù ñng hé cña hä ®èi víi tiÕn tr×nh gia nhËp cña ta. ViÖc trë thµnh thµnh viªn cña WTO ®Æc biÖt quan träng ®èi víi ViÖt Nam. MÆc dï chóng ta ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu khã kh¨n khi thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cña WTO nh­ng ®­îc lµ thµnh viªn sÏ lµ ®éng lùc ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña ta, thu hÑp ®ùoc kho¶ng c¸ch víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi, hoµ nhËp víi xu h­ãng toµn cÇu ho¸ hiÖn nay. 3. Nh÷ng gi¶i ph¸p héi nhËp TM§T trong khu«n khæ WTO Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn, ph¸t triÓn vµ héi nhËp TM§T trong giai ®o¹n hiÖn nay kh«ng chØ lµ mét gi¶i ph¸p kh«ng thÓ thiÕu ®Ó b¾t kÞp nÒn kinh tÕ toµn cÇu mµ nã cßn lµ b­íc ®ãn ®Çu nh»m gióp n­íc ta héi nhËp cã hiÖu qu¶ h¬n vµo tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO. Kinh tÕ ViÖt Nam ®ang cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc vµ m¹nh mÏ theo xu thÕ héi nhËp vµ triÓn khai thùc c¸c cam kÕt CEPT/AFTA, HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt Mü vµ tham gia tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). Trong n­íc, qu¸ tr×nh tiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, khung luËt ph¸p vÒ th­¬ng m¹i vµ tæ chøc, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n... ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn râ rÖt. Song song víi nh÷ng thuËn lîi ®ã, n­íc ta vÉn cßn ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ cßn l¹c hËu so víi thÕ giíi, søc c¹nh tranh kÐm vµ thiÕu vèn ®Çu t­ cho ph¸t triÓn. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc øng dông vµ ph¸t triÓn TM§T cÇn ®­îc thùc hiÖn trªn 3 quan ®iÓm c¬ b¶n: (i) TM§T ph¶i ®­îc nh×n nhËn vµ xö lý trªn b×nh diÖn toµn x· héi (ii) TM§T cÇn ®­îc nh×n nhËn võa nh­ mét c¬ héi, võa nh­ mét th¸ch thøc ®ßi hái sù hiÓu biÕt vÒ tinh thÇn vµ tr¸ch nhiÖm quèc gia (iii) CÇn tranh thñ tèi ®a c¸c nguån lùc vµ hç trî tõ bªn ngoµi. Dùa trªn nh÷ng quan ®iÓm trªn muèn héi nhËp th­¬ng m¹i ®iÖn tö n­íc ta vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu mµ môc tiªu tr­íc m¾t lµ ®­a th­¬ng m¹i ®iÖn tö héi nhËp vµo khu«n khæ WTO, chóng ta tr­íc hÕt cÇn ph¶i x©y dùng cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö mét nÒn t¶ng c¬ së thËt sù v÷ng ch¾c, t¹o ®iÒu kiÖn cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña ViÖt Nam ph¸t triÓn ngang víi mÆt b»ng trung b×nh cña quèc tÕ, tr¸nh t×nh tr¹ng cµng ngµy cµng tôt hËu xa h¬n vÒ c«ng nghÖ. Chóng ta cã thÓ tËp trung xem xÐt c¸c h­íng sau: Hç trî vÒ c¬ së h¹ tÇng, phæ biÕn kiÕn thøc vÒ TM§T ®Õn mäi doanh nghiÖp vµ ng­êi d©n trªn c¬ së th­êng xuyªn tuyªn truyÒn qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, c¸c cuéc héi th¶o..., phæ cËp ho¸ Internet th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o cÊp ®¹i häc vµ phæ th«ng; ®¶m b¶o kü thuËt vµ gi¶m c­íc viÔn th«ng, phÝ truy cËp…§­a ®Çu t­ vÒ c¬ së h¹ tÇng cho TM§T vµo kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ hµng n¨m, ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i vÒ thuÕ vµ thñ tôc cho c¸c ®¬n vÞ tham gia ch­¬ng tr×nh TM§T vµ kinh doanh c«ng nghÖ th«ng tin. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng th«ng tin vµ ho¹t ®éng chuÈn ho¸ th«ng tin, gi¶m dÇn ®éc quyÒn nhµ n­íc trong ngµnh th«ng tin viÔn th«ng, khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ tham gia c¹nh tranh, ®Æc biÖt chó ý ®Õn c¸c c«ng ty viÔn th«ng uy tÝn trªn quèc tÕ ®Ó tËn dông c¬ héi tiÕp thu c«ng nghÖ cao; thµnh lËp c¸c trung t©m khoa häc nghiªn cøu øng dông vÒ TM§T; hoµn chØnh c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o c¸n bé c«ng nghÖ th«ng tin vµ nh©n lùc øng dông TM§T trong c¸c tr­êng ®¹i häc, mêi chuyªn gia vµ göi ng­êi ®i ®µo t¹o ë n­íc ngoµi. (HiÖn nay nhµ n­íc ®· cã quyÕt ®Þnh më cöa thÞ tr­êng c«ng nghÖ th«ng tin cho c¸c c«ng ty n­íc ngoµi vµo ®Çu t­ d­íi h×nh thøc liªn doanh nh­ng vÉn chñ tr­¬ng nhµ n­íc së h÷u 51%.) TÝnh ®Õn thùc lùc cña m×nh khi tiÕn hµnh héi nhËp, tr­íc m¾t ®èi víi thÞ tr­êng c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng nghÖ th«ng tin (®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn h¹ tÇng cho TM§T) chóng ta chØ nªn më cöa dÇn dÇn kÓ c¶ khi chóng ta ®· gia nhËp tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO. ViÖc më cöa toµn bé còng ®ång nghÜa víi viÖc ph¶i chÊp nhËn c¹nh tranh kh«ng c©n søc víi c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng nghÖ th«ng tin tõ bªn ngoµi (Trong WTO cã quy chÕ ­u ®·i h¬n cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ ho·n hoÆc kÐo dµi thêi h¹n thùc thi mét sè hiÖp ®Þnh) Thóc ®Èy hîp t¸c quèc tÕ vµ khu vùc, ®Æc biÖt lµ víi c¸c n­íc thµnh viªn cña WTO vÒ c¸c lÜnh vùc ph¸p lý vµ khoa häc c«ng nghÖ trªn c¬ së khung ph¸p lý theo quy ®Þnh cña tæ chøc nµy. C¸c c¸n bé ngµnh vµ c¸c ®¬n vÞ qu¶n lý cÇn ký kÕt c¸c tho¶ thuËn hîp t¸c triÓn khai mét sè thö nghiÖm víi c¸c n­íc khu vùc vÒ th­¬ng m¹i, thuÕ, kü thuËt ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n TM§T quèc gia theo tiªu chuÈn quèc tÕ. Tr­íc m¾t nªn thóc ®Èy c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c trong APEC, ASEAN vµ tham gia ch­¬ng tr×nh TRADEPOINT (t©m ®iÓm mËu dÞch) cña Liªn HiÖp Quèc nh­ mét thÝ ®iÓm cã liªn quan tíi TM§T. CÇn ph¶i cã nh÷ng nhËn thøc ®óng ®¾n vµ tØnh t¸o tr­íc c¸c ®Ò xuÊt th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu ®Æc biÖt lµ trong khu«n khæ WTO mét khi chóng ta ®· gia nhËp tæ chøc nµy. Bëi v× nh­ chóng ta ®· biÕt hiÖn nay TM§T ®ang chØ lµ s©n ch¬i cña nh÷ng c­êng quèc ph¸t triÓn, nh÷ng ®Ò xuÊt mµ hä ®­a ra nÕu kh«ng nh»m phôc vô lîi Ých cña chÝnh hä th× còng lµ rÊt khã ®Ó c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam cã thÓ thùc sù héi nhËp vµ thùc thi nÕu kh«ng muèn nãi lµ kh«ng thÓ. T¹o m«i tr­êng tin cËy vµ an toµn cho c¸c giao dÞch th«ng qua viÖc x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt ®¶m b¶o thõa nhËn tÝnh ph¸p lý cña c¸c giao dÞch TM§T vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp trong TM§T. Trªn c¸c néi dung nh­ ch÷ ký ®iÖn tö, hîp ®ång ®iÖn tö… tiÕn hµnh tiªu chuÈn ho¸, cung cÊp c¸c dÞch vô x¸c thùc (CA), s¶n phÈm mËt m·, phæ biÕn c¸c biÖn ph¸p chèng truy cËp bÊt hîp ph¸p, ®Ò phßng tin tÆc, ®Ò ra c¸c quy ®Þnh xö lý vÒ vi ph¹m bÝ mËt an toµn riªng t­, thuÕ quan vµ b¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn vµ nguyªn t¾c quèc tÕ. Hç trî ®µo t¹o kiÕn thøc vÒ qu¶n lý dù ¸n TM§T qua kho¸ ®µo t¹o ng¾n h¹n vµ dµi h¹n, trao ®æi kinh nghiÖm gi÷a c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c doanh nghiÖp. Thµnh lËp ®Çu mèi quèc gia cã sù tham gia cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn cã liªn quan lµm c«ng t¸c t­ vÊn vµ gióp chÝnh phñ ho¹ch ®Þnh ch­¬ng tr×nh ®iÒu hµnh c«ng t¸c ph¸t triÓn TM§T trong c¶ n­íc mét c¸ch ®ång bé vµ toµn diÖn. Trong c¸c ®Þnh h­íng trªn, vÊn ®Ò xuyªn suèt nhÊt lµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho c«ng nghÖ th«ng tin nãi chung vµ TM§T nãi riªng, v× con ng­êi lu«n lµ nh©n tè trung t©m cña mäi sù ph¸t triÓn, tõ kh©u qu¶n lý ®iÒu hµnh ®Õn trùc tiÕp thùc hiÖn. Trong ®iÒu kiÖn tr×nh ®é khoa häc c¬ b¶n vµ c«ng nghÖ cßn thÊp, vèn ®Çu t­ Ýt, ViÖt Nam kh«ng thÓ tù m×nh ®Çu t­ ph¸t triÓn c«ng nghÖ trong ®iÒu kiÖn c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi ®· tiÕn rÊt xa. V× vËy, chiÕn l­îc ph¸t triÓn hîp lý lµ “®øng trªn vai ng­êi khæng lå”, nghÜa lµ tËn dông thµnh tùu ph¸t triÓn ®· cã trªn thÕ giíi vµ nghiªn cøu ¸p dông vµo ViÖt Nam. Nhê ®ã, chóng ta cã thÓ rót ng¾n thêi gian vµ tiÕt kiÖm tiÒn b¹c ®Çu t­ vµo nghiªn cøu ph¸t triÓn, ®ång thêi thùc hiÖn qu¸ tr×nh “®i t¾t, ®ãn ®Çu” c«ng nghÖ tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Khi thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®ã, ViÖt Nam cã mét lîi thÕ rÊt c¬ b¶n lµ nguån nh©n lùc. NhiÒu chuyªn gia trªn thÕ giíi ®· nhËn xÐt lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam trong toµn cÇu ho¸ kinh tÕ n»m ë chÝnh con ng­êi ViÖt Nam víi t­ chÊt th«ng minh, s¸ng t¹o, tÝnh cÇn cï chÞu khã vµ kh¶ n¨ng thÝch øng nhanh víi c«ng nghÖ míi, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc øng dông c¸c phÇn mÒm c«ng nghÖ th«ng tin. §iÒu nµy ®· ®­îc nhiÒu h·ng ngo¹i quèc cã uy tÝn nh­ CrÐdit Lyonais, Pepsicola, Caterpillar hay Microsoft x¸c nhËn. Nguån nh©n lùc ®Ó tham gia vµo ph¸t triÓn TM§T cña n­íc ta rÊt lín v× n­íc ta cã lùc l­îng sinh viªn dåi dµo tèt nghiÖp ®¹i häc hµng n¨m tõ c¸c chuyªn ngµnh kh¸c nhau. Cuéc thi “TrÝ tuÖ ViÖt Nam” do VTV3 §µi TruyÒn h×nh ViÖt Nam vµ c¸c cuéc thi viÕt phÇn mÒm tin häc kh¸c cho thÊy kh¶ n¨ng øng dông vµ s¸ng t¹o c«ng nghÖ th«ng tin kh«ng chØ giíi h¹n trong c¸c tr­êng ®¹i häc chuyªn vÒ lÜnh vùc nµy. H¬n n÷a, ho¹t ®éng trong lÜnh vùc TM§T ®ßi hái sè l­îng lín chuyªn gia c¸c chuyªn ngµnh kh¸c nhau tõ qu¶n lý, kinh doanh, khoa häc kü thuËt ®Õn x· héi nh©n v¨n. Do vËy viÖc ¸p dông TM§T sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho nguån nh©n lùc nµy ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng. TËn dông tèt lîi thÕ ®ã sÏ lµ ch×a kho¸ ®Ó më ra thµnh c«ng trong øng dông th­¬ng m¹i TM§T ë ViÖt Nam. Tuy vËy nguån nh©n lùc cho TM§T cña ViÖt Nam còng cßn nhiÒu h¹n chÕ v× thÕ cÇn cã nh÷ng ®iÒu chØnh vµ ®æi míi trong ph­¬ng thøc ®µo t¹o ë c¸c tr­êng ®¹i häc vµ phæ th«ng. §­a øng dông tin häc vµo ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o, lËp thªm c¸c khoa ®µo t¹o vÒ TM§T ë tr×nh ®é ®¹i häc vµ cao h¬n. Më réng hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc ®µo t¹o c«ng nghÖ th«ng tin vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c còng lµ mét h­íng kh¾c phôc c¸c h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ vµ ph¸t huy nh©n tè con ng­êi thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh øng dông réng r·i TM§T ë n­íc ta. Trong thêi gian tõ 2001 ®Õn 2005, TM§T ViÖt Nam h­íng vµo môc tiªu ®­a ho¹t ®éng nµy øng dông an toµn trªn kh¾p c¶ n­íc, tuyªn truyÒn n©ng cao nhËn thøc, tr×nh ®é sö dông m¸y tÝnh còng nh­ dÞch vô m¹ng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¬ quan chÝnh phñ vµ ng­êi tiªu dïng tiÕp xóc víi ph­¬ng thøc kinh doanh tiªn tiÕn cña thÕ giíi. Nh×n xa h¬n, víi nç lùc cña toµn x· héi vµ nh÷ng b­íc ®i v÷ng ch¾c cña chÝnh phñ, ch¾c ch¾n TM§T ViÖt Nam sÏ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn vµ t×m ®­îc chç ®øng v÷ng ch¾c trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, gãp phÇn ®­a th­¬ng m¹i n­íc nhµ hoµ nhËp chung víi thÕ giíi theo xu thÕ tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ h­íng ®Õn nÒn kinh tÕ tri thøc. KÕt luËn Sù ra ®êi cña xa lé th«ng tin, ®Æc biÖt lµ c¸c øng dông c«ng nghÖ th«ng tin dùa trªn kü thuËt sè, l­u tr÷ d÷ liÖu vµ hÖ thèng lµm viÖc network ®· ®­a ®Õn kh¸i niÖm nÒn kinh tÕ sè hãa vµ lµ ®éng lùc chñ yÕu cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang biÕn ®æi s©u s¾c nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ t¸c ®éng ®Õn tõng quèc gia. Vai trß cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ TM§T ®èi víi nÒn kinh tÕ thêi kú hËu c«ng nghiÖp kh«ng cßn ai nghi ngê ®­îc n÷a. Internet vµ m¹ng WWW, mét thµnh tùu trong øng dông c«ng nghÖ th«ng tin, ®­îc ®¸nh gi¸ lµ ph¸t kiÕn vÜ ®¹i nhÊt thÕ kû 20. TM§T lµm thay ®æi m¹nh mÏ ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i truyÒn thèng, xãa mê ranh giíi ®Þa lý trong giao l­u bu«n b¸n gi÷a c¸c quèc gia nhê ®em l¹i kh¶ n¨ng giao dÞch trùc tuyÕn liªn tôc vµ kh«ng h¹n chÕ. C¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®­îc sè ho¸ vµ vËn hµnh trªn c¸c siªu xa lé th«ng tin, c¸c m¹ng l­íi m¸y tÝnh lan to¶ kh¾p n¬i; chu chuyÓn th«ng tin trë thµnh nguån sèng cña nÒn kinh tÕ. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c n­íc ph¶i cã sù ®iÒu chØnh mét c¸ch toµn diÖn c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ v¨n hãa x· héi ®Ó thÝch øng víi yªu cÇu mµ sù ph¸t triÓn TM§T ®· ®Æt ra. Víi vai trß nh­ trªn, céng víi thùc tiÔn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· chøng minh th­¬ng m¹i ®iÖn tö thùc sù lµ mét ph­¬ng thøc giao dÞch th­¬ng m¹i cña t­¬ng lai. NhËn thøc râ ®iÒu nµy, c¸c n­íc trªn thÕ giíi ®Ëc biÖt lµ nh÷ng c­êng quèc ph¸t triÓn ®· ra søc tËn dông nh÷ng lîi thÕ cña m×nh nh»m chiÕm ®­îc vÞ trÝ chñ ®éng trong ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i míi mÎ vµ ®Çy triÓn väng nµy. Víi t­ c¸ch lµ tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ lín nhÊt thÕ giíi, WTO còng ®ang ph¶i ®øng tr­íc søc Ðp m¹nh mÏ tõ phÝa c¸c n­íc thµnh viªn nh»m ®­a ra mét hÖ thèng quy t¾c mang tÝnh ph¸p lý ®iÒu tiÕt sù ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö quèc tÕ trong khu«n khæ tæ chøc nµy. Sù ph¸t triÓn cña TM§T còng ®em l¹i c¬ héi cho c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn thóc ®Èy tèc ®é t¨ng tr­ëng, héi nhËp víi c¸c nÒn kinh tÕ tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, nã còng ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá cho c¸c n­íc nµy tr­íc nguy cã vÒ sù lÖ thuéc vµ tôt hËu xa h¬n vÒ c«ng nghÖ mµ mét trong nh÷ng lý do chÝnh lµ sô h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é vµ tiÒm lùc kinh tÕ. Lµ mét n­íc ®ang ph¸t triÓn, ViÖt Nam còng ®øng tr­íc nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc mµ xu thÕ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ nãi chung vµ qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa nãi riªng mang l¹i. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn ®· ®­îc §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam x¸c ®Þnh lµ ph¶i tiÕn hµnh qu¸ tr×nh CNH - H§H vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Sù héi nhËp Êy cã thµnh c«ng hay kh«ng mét phÇn còng phô thuéc vµo viÖc øng dông vµ ph¸t triÓn Th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy ®ßi hái chÝnh phñ vµ mäi thµnh phÇn kinh tÕ ph¶i nç lùc hÕt m×nh trong viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña h×nh thøc th­¬ng m¹i cßn kh¸ míi mÎ nµy. Bªn c¹nh ®ã, lµ mét n­íc ®i sau chóng ta còng cÇn ph¶i cã nh÷ng sù kÕt hîp h÷u hiÖu gi÷a c¸c gi¶i ph¸p võa nh»m tËn dông ®­îc nh÷ng thµnh qu¶ mµ c¸c n­íc ®i tr­íc ®· mang l¹i, võa nh»m h¹n chÕ nh÷ng nguy c¬ cã thÓ ph¸t sinh tõ sù ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ toµn cÇu ho¸./. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. B¸o c¸o dù ¸n quèc gia “Kü thuËt th­¬ng m¹i ®iÖn tö”, Ban Th­¬ng m¹i ®iÖn tö - Bé Th­¬ng m¹i, 2001. 2. Bé Th­¬ng m¹i, “Th­¬ng m¹i ®iÖn tö”, NXB Thèng kª, 1999. 3. NguyÔn Thu Linh vµ Ph¹m ViÖt Long, “KhÝa c¹nh v¨n hãa trong TM§T”, NXB CTQG, Hµ Néi, 2003. 4. NguyÔn Ngäc Tr©n, “Mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay”, NXB ThÕ giíi, Hµ Néi, 2002. 5. T­ liÖu héi th¶o “øng dông vµ ph¸t triÓn TM§T ë ViÖt Nam”, Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam, Hµ Néi, 2001. 6. T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ, c¸c sè n¨m 2002, 2003. 7. T¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, c¸c sè n¨m 2002. 8. T¹p chÝ PC World ViÖt Nam, c¸c sè n¨m 2000, 2001, 2002, 2003. 9. Thêi b¸o Kinh tÕ Sµi Gßn, c¸c sè n¨m 2002, 2003 10. Héi th¶o vÒ WTO vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, Bé ngo¹i giao - 1999. 11. Toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸. C¬ héi vµ th¸ch thøc ®ãi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, Trung t©m KHXH vµ NV Quèc gia - 2000. 12. Tõ diÔn ®µn Siat¬n. Toµn cÇu ho¸ vµ tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi, NXB chÝnh trÞ quèc gia - 2000. 13. ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ, NXB chÝnh trÞ quèc gia -2000. 14. WTO - future organization. 15. TS Vâ §¹i L­îc, Nh­ng vÊn ®Ò ®Æt ra cho qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam, t¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi - 16. NguyÔn Duy Khiªn, Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi vµ nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, t¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ - sè 276, th¸ng 5/2001. 17. NguyÔn Xu©n Th¾ng, Toµn cÇu ho¸ & vÊn ®Ò c¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ trong c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ chuyÓn ®æi, t¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi - sè 5 (61)/1999. 18. ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ, NXB chÝnh trÞ quèc gia -2000. 19. NguyÔn Ngäc Tr©n, “Mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay”, NXN ThÕ giíi, Hµ Néi, 2002 20. C¸c trang Web: 21. Somkiat Tangkitvanich, “Global E-commerce Policies seen from the South”, Thailand Development Research Institute, 2001 22. ‘Today Burgers, Tomorrow...?”, Economist, July 15-21. 2000 Internet vÒ n«ng th«n”, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn sè 51, 2002 23. Panagriya, “E-commerce, WTO and developing countries”, WTO study series 2, Geneva, 2000 24. Nezu. R, “E-commerce, a revolution with power”, OECD Directorate for Science, Technology and Industry, 2000 25. Mody,B. “ The Internet in the Other Three-Quarter of the World”, 2001 at httt://www.economist.com 26. McGann, S., King, J. and Lyytinen, K., “Globalization of E-Commerce: Growth and Impacts in the United States of America”. Sprouts: Working Papers on Information Environments, Systems and Organization, Vol 2, Spring, 2002, at ._.