Thực trạng về Quản lý tài chính công trong tiến trình đổi mới và thực hiện cải cách nền hành chính quốc gia hiện nay

ông tác nghiên cứu, học tập cũng như hoạt động thực tiễn cho cán bộ ở mọi nghành, mọi cấp, đặc biệt là trong thời kỳ đẩy mạnh cải cách hành chính hiện nay ở nước ta. Mặt khác trong giai đoạn hiện nay, khi mà nước ta đang trong giai đoạn phát triển kinh tế trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cuộc cải cách cơ bản tài chính nhà nước được thực hiện theo hướng “phải nhằm mục tiêu thúc đẩy sản xuất phát triển, huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, tăng tích luỹ để tạo vốn cho đầu tư phát triển; đáp ứng những nhu cầu chi thường xuyên thật sự cần thiết, cấp bách; bảo đảm quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia, giảm bội chi ngân sách, góp phần khống chế và kiểm soát lạm phát. Xử lý đúng đắn các mối quan hệ như : tích luỹ và tiêu dùng; tài chính nhà nước, tài chính doanh nghiệp và tài chính dân cư ,ngân sách trung ương và ngân sách địa phương; chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, chi bảo đảm quốc phòng an ninh, huy đổng vốn trong nước và vốn bên ngoài, vay và trả nợ…”(Trích từ : Đảng cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII. Nxb Chính trị quốc gia, 1996, tr.102-103).Vì thế tài chính công là một lĩnh vực vô cùng quan trọng đối với nhà nước và việc quản lý nó đòi hỏi phải chính xác và khoa học. Tài chính công và quản lý tài chính công là vấn đề còn tương đối mới cả về nhận thức lý luận lẫn hoạt động thực tiễn ở nước ta, nên việc tìm hiểu về vấn đề này sẽ có những khó khăn nhất định đòi hỏi phải tìm hiểu thật kỹ trước khi bắt tay vào viết nó. Do sự hạn chế về trình độ cũng như thời gian nên bài viết của em không tránh khỏi thiếu sót. Em rất mong được thầy chỉ bảo và sửa chữa giúp . Em xin chân thành cám ơn ! Chương 1 Cơ sở lý luận về vấn đề tài chính công và quản lý tài chính công 1/ Khái quát chung về tài chính công và quản lý tài chính công. 1.1/ Một số khái niệm cơ bản. 1.1.1/Khái niệm về tài chính Tài chính là phạm trù kinh tế . Sự ra đời và phát triển của tài chính gắn liền với sự ra đời và phát triển của nền kinh tế hàng hoá- tiền tệ. Trong sự phát triển của nền văn minh nhân loại qua các thời đại, tài chính luôn có vị trí đặc biệt quan trọng trong đời sống kinh tế – xã hội ở tất cả các quốc gia với bất kỳ chế độ chính trị xã hội nào. Với sự phát triển của xã hội loài người thì sự phát triển của phân công lao động xã hội , sản xuất và trao đổi hàng hoá phát sinh ra tiền tệ, từ đây tiền tệ trở thành thước đo chung cho tất cả các hoạt động kinh tế trong đời sống xã hội và tạo nên cuôc cách mạng trong quan hệ phân phối trao đổi sản phẩm hàng hoá. Từ phân phối trao đổi bằng hiện vật (phi tài chính) sang phân phối trao đổi bằng giá trị quy ước(tài chính) và từ đây tài chính ra đời và phát triển. Tài chính còn là một phạm trù giá trị tồn tại trong nền kinh tế hàng hoá , là khái niệm dùng để chỉ những quan hệ kinh tế nẩy sinh trong phân phối và chi dùng những của cải bằng tiền giữa con người với nhau , bao gồm quan hệ giữa pháp nhân với pháp nhân , quan hệ giữa pháp nhân với thể nhân , thể nhân với thể nhân. Các quan hệ tài chính nảy sinh cả trong hoạt động của nhà nước , hoạt động của các tổ chức xã hội, của dân cư, của các doanh nghiệp. Những đặc điểm cơ bản của quan hệ này bao giờ cũng gắn liền với việc thành lập và sử dụng các quỹ tiền tệ nhất định.Tài chính xuất hiện trên cơ sở sự vận động của tiền tệ, quan hệ tiền hàng của nền sản xuất hàng hoá. Theo nghĩa rộng trong kinh tế chính trị học , tài chính là tổng thể các quan hệ tiền tệ trong phân phối dưới hình thức giá trị , hình thành các quỹ tiền tệ . Tài chính biểu hiện tổng hợp giá trị tư liệu sản xuất và tư liệu tiêu ding trong xã hội. Phạm trù tài chính rất rộng, bao gồm nhiều lĩnh vực: ngân sách nhà nước, lưu thông tiền tệ – tín dụng ngân hàng, bảo hiểm, tài chính doanh nghiệp, tư nhân… Vì vậy tài chính có vai trò to lớn đối với toàn bộ hoạt động kinh tế xã hội, đời sống nhân dân cũng như đối với hoạt động quản lý của nhà nước. Vậy tài chính tiền tệ mang tính chất sản xuất và thể hiện mục tiêu, bản chất của nhà nước và có vai trò đặc biệt quan trọng được thể hiện ở một số điểm như sau: Tài chính là công cụ quan trọng trong việc bảo đảm ổn định và tăng trưởng kinh tế của đất nước. Tài chính có vai trò quan trọng trong phân phối tổng sản phẩm xã hội, điều tiết và quản lý vĩ mô của nhà nước. Tài chính là nguồn vật chất quyết định trong ổn định chính trị, bảo vệ thành quả đất nước. Tài chính thực hiện kiểm tra tài chính đối với mọi hoạt động kinh tế -xã hội, ngăn ngừa , phát hiện và xử lý các hiện tượng tiêu cực, tham nhũng trong đời sống kinh tế -xã hội. Bất kỳ quốc gia nào cũng cần quản lý tài chính và là yếu tố có tầm quan trọng quyết định để thực hiện quản lý nhà nước về kinh tế - xã hội. Trong một quốc gia, hoạt động và quan hệ tài chính gắn liền với các hoạt động kinh tế - xã hội. Bộ phận tài chính gắn liền với hạot động của nhà nước được gọi là tài chính nhà nước. Đó là bộ phận quan trọnh nhất, đóng vị trí chủ đạo trong nền tài chính quốc gia. 1.1.2/ Quan niệm về tài chính công. Trong tác phẩm “ Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu, của nhà nước” Ăng-ghen đã chỉ ra rằng, nhà nước là sản phẩm của đấu tranh giai cấp. Nhà nước xuất hiện với tư cách là cơ quan quyền lực công cộng, đứng ra quản lý, duy trì và phát triển xã hội, đất nước. Để làm được điều đó nhà nước cần phảI có tiềm lực tài chính. Bằng quyền lực công , nhà nước quy định các khoản thuế bắt buộc các tổ choc, dân cư phảI đóng góp tạo nên các khoản thu của nhà nước. Đồng thời nhà nước cũng có những khoản chi tiêu cần thiết về quân đội, nhà tù, bộ máy quản lý…nhằm duy trì quyền lực của nhà nước. Tạo nên các khoản chi của nhà nước. Từ đó phạm trù tài chính nhà nước bắt đầu xuất hiện. Vậy trong điều kiện nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường thì có thể hiểu thài chính nhà nước hay tài chính công như sau: Tài chính nhà nước được đặc trưng bằng sự phân phối và phân phối lại của cảI xã hội ( trong đó chủ yếu là sản phẩm thặng dư), mà nhà nước là chủ thể , để tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ của nhà nước , nhằm thực hiện các chức năng kinh tế-xã hội của nhà nước. Các bộ phận của tài chính nhà nước : Ngân sách nhà nước ; Ngân hàng nhà nước trung ương; Dự trữ nhà nước; Tài chính các cơ quan hành chính nhà nước; Tài chính các đơn vị sự nghiệp nhà nứơc; Tài chính các doanh nghiệp nhà nước. Tài chính công là một bộ phận và là bộ phận quan trọng nhất của tài chính nhà nước. Nói cách khác tài chính công là một bọ phận của tài chính nhà nước gắn liền với các hoạt động thuộc chức năng quản lý , điều hành , phục vụ của nhà nước. Trong các nội dung nêu trên của tài chính nhà nước thì tài chính công hầu như bao quát toàn bộ các bộ phận cấu thành của tài chính nhà nước chỉ trừ tài chính của doanh nghiệp nhà nước. Tài chính công khác với tài chính nhà nước ở hai điểm sau đây: - Tài chính công không gắn với các hoạt động mang tính kinh doanh thu lợi nhuận, còn tài chính nhà nước thì bao gồm cả các hoạt động kinh doanh thu lợi nhuận của các doanh nghiệp nhà nước. - Tài chính công gắn với nhiệm vụ chi tiêu phuc vụ việc thưc hiện các chức năng vốn có của nhà nước, còn tài chính nhà nước thì còn bao gồm cả các hoạt động chi tiêu phục vụ việc cung ứng những hàng hoá và dịch vụ thông thường tại các doanh nghiệp nhà nước. Vậy tài chính công là thuật ngữ ding để chỉ “ Các hoạt động thu chi bằng tiền củ nhà nước , phản ánh hệ thống các quan hệ kinh tế dưới hình thức giá trị trong quá trình hình thành và sử dụnh ccá quỹ tiền tệ của nhà nước nhằm phục vụ việc thực hiện các chức năng vốn có (không nhằm mục tiêu thu lợi nhuận) của nhà nước đối với xã hội”. Qua đây ta thấy phạm vi của tài chính công rất rộng lớn liên quan đén các quan hệ thu, chi, vay và trả nợ cũng như các quan hệ cung cấp hàng hoá và dịch vụ công cọng của nhà nước. Tài chính công vừa là tiềm lực vừa là công cụ để nhà nước thực hiện tốt chức năng quản lý điều hành đất nước và thưc hiện tốt “Nhà nước của dân , do dân và vì dân”. 1.1.3/ Đặc điểm của tài chính công +/Thứ nhất, đặc điểm về quan hệ tài chính công. Tài chính công phản ánh quan hệ tài chính giữa nhà nước với các chủ thể theo sơ đồ sau đây: Tài chính tư Tài chính nhà nước Tài chính doanh nghiệp Tài chính các tổ chức xã hội Tài chính công Đặc điểm của quan hệ tài chính công được thể hiện như sau: Các quan hệ tài chính công luôn gắn chặt với sở hữu công cộng về tài sản, luôn chứ đựng lợi ích chung, lợi ích công cộng Các nguồn lực tài chính công vận động từ nơI tạo ra nó đến mục tiêu sử dụng nó đều thông qua việc hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ. Các nguồn lực tài chính công rất đa dạng phức tạp, việc phân phối và phân bổ chúng được thực hiện qua các quan hệ tài chính nó không những động chạm đến lợi ích của người đóng góp và người được thừa hưởng mà còn tác động sâu sắc đến tất cả các vấn đề chính trị kinh tế xã hội quốc phòng, an ninh và đối ngoại của một quốc gia vì thế đòi hỏi nhà nước phải đặc biệt quan tâm ,điều chỉnh nhằm phục vụ tốt cho nhiệm vụ chính trị của đất nước. +/Thứ hai, đặc điểm về tính chủ thể của tài chính công. Có thể nói nhà nước là chủ thể duy nhất quyết định việc tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ của nhà nước, nhằm duy trì sự tồn tại của bộ máy nhà nước, và thực hiện các chức năng kinh tế- xã hội của nhà nước. Cơ quan quyền lực cao nhất của nhà nước là Quốc hội-quyết định những chính sách cơ bản về đối nội và đối ngoại,nhiệm vụ kinh tế xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước…Do đó quốc hội là cơ quan cao nhất của nhà nước quyết định chính sách tiền tệ quốc gia, quyết định dự toán ngân sách nhà nướcvới tổng số và cơ cấu thu chi… Về cơ bản , các khoản thu của nhà nước mang tính chất không bồi hoàn và bắt buộc như : thuế GTGT, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất nhập khẩu… Các khoản vay nợ tuy không thuộc sở hữu của nhà nước nhưng trong thời gian cò trong tay nhà nước việc sử dụng nó hoàn toàn do nhà nước quyết định, và nhà nước phai có trách nhiệm trả đầy đủ đúng hạn. Các quỹ tài chính công ngoài ngân sách có thể được hình thành nên một phần từ ngân sách nhà nước, một phần là vốn góp của các tổ chức kinh tế xã hội, cá nhân, hộ gia đình nhưng quyết định thành lập và sử dụng vẫn là nhà nước. Để phục vụcho việc thực hiện các chức năng của mình nhà nươc có thể thực hiện chi tiêu tài chính công bằng phương pháp cấp phát (không bồi hoàn) hoặc cho vay (có ưu đãi). Nhận thức đầy đủ đặc điểm về tính chủ thể của tài chính côngcó ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo quyền lãnh đạo tập trung thống nhất của nhà nước. +/Thứ ba, đặc điểm về tính công cộng của tài chính công , được thể hiện ở những điểm sau: Mục đích của tài chính công là để phục vụ cho việc thực hiện các chức năng kinh tế xã hội của nhà nước. Thu nhập của tài chính công có thể đượ lấy từ nhiều nguồn khác nhau , từ mọi lĩnh vực hoạt động, từ mọi chủ thể kinh tế xã hội, ở trong nước và cả từ nước ngoài. Chi tiêu của tài chính công chủ yếu tập trung cho xây dung cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội, đầu tư cho một số ngành mũi nhọn, những công trình quan trọng có vai trò lớn trong phát triển kinh tế ; thự hiện chiến lược phát triển con người … +/Thứ tư, đặ điểm về sự kết hợp giữa tính không bồi hoàn và bồi hoàn ; kết hợp giữa tính bắt buộc và tính tự nguyện. 1.1.4/Chức năng của tài chính công +/Chức năng tạo lập vốn Việc tạo lập vốn của tài chính công rất đa dạng và phong phú, tất yếu là phải có chính sách và các giải pháp tích cực . Để tạo lập được vốn ngày một phong phú, đa dạng cũng như để nuôi dưỡng và phát triển nguồn tài chính cần chú ý các vấn đề sau: Hoàn thiện và đổi mới công cụ tạo lập vốn phù hợp với điều kiện của đất nước. Hỗ trợ những nỗ lực đổi mới công nghệ, phát triển ngành nghề mới, sản phẩm mới, đổi mới cơ cấu sản xuất kinh doanh. Đầu tư để thúc đẩy phát triển lực lượng sản xuất hiện có và phát triển lực lượng sản xuất mới. +/Chức năng phân phối và phân bổ các nguồn lực tài chính. Nhận thức về vấn đề này có ý nghĩa to lớn đối với việc phát huy chức năng tài chính công và quản lý tài chính công. Xuất phát từ nhận thức đó việc phân bổ các nguồn lực tài chính công không chỉ dừng lại trên các mục tiêu, các nhu cầu các công việc theo định hướng mà còn phải xác định rõ định lượng của chúng trên cơ sở những tính toán khoa họcvà đưa chúng tới chỗ đích thực. +/Chức năng điều chỉnh vĩ mô. Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa , sự điều chỉnh vĩ mo toàn xã hội trước hết thể hiện trên sự phân phối và phân bổ các nguồn lực tài chính công. Bởi vì muốn có một sự ổn định xã hội và phát triển bền vững thì việc điều tiết các nguồn lực tài chính từ nơi này đến nơi khác , chủ thể này đến chủ thể khác , từ cái riêng đến cái công cộng… +/Chức năng kiểm tra. Giống như tài chính nói chung, tài chính công phải phát huy chức năng kiểm tra tài chính. Điều khác biệt giữa chức năng kiểm tra tài chính nói chung và chức năng kiểm tra của tài chính cônglà phạm vi của chúng .Tài chính công phát huy chức năng này trong giói hạn hình thành, phân bổ và sử dụng các quỹ công đăc biệt là thu chi của ngân sách nhà nước. Nó xuất phát từ yêu cầu của quy luật tiết kiệm. Theo đó tài chính công phải được sử dụng một cách hợp lý và có hiệu quả. Mục tiêu của kiểm tra tài chính là nhằm lành mạnh hoá tình hình tài chính. Các chức năng của tài chính công là một thể thông nhất không chia cắt. Chúng cùng phát huy tác dụng trong phân phối ,phân bổ và sử dụng các nguồn lực tài chính công . Qua đó phát huy triệt để hiệu lực, hiệu quả của tài chính công. 1.1.5/Vai trò của tài chính công. +/Vai trò của tài chính công trong huy động nguồn lực tài chính để đảm bảo tăng trưởng kinh tế thực hiện công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước. +/Vai trò của tài chính công trong điều chỉnh kinh tế xã hội ở tầm vĩ mô và khuyến khích kinh tế vi mô phát triển. +/Vai trò của tài chính công trong việc đảm bảo duy trì sự tồn tại và hoạt động của bộ máy nhà nước. +/Vai trò của tài chính công trong hệ thống tài chính của nền kinh tế quốc dân. +/Vai trò của tài chính nhà nước trong việc thực hiện các nhiệm vụ kinh tế – xã hội của nhà nước. 1.2/ Lý luận chung về quản lý tài chính công. 1.2.1/ Sự cần thiết quản lý tài chính công. Quản lý là quá trình chỉ huy, lãnh đạo, tổ chức chỉ đạo, tác động , kiểm tra, điều chỉnh của chủ thể quản lý đến đối tượng, khách thể quản lý nhằm làm cho đối tượngquản lý vận động theo ý đồ của của chủ thể quản lý…Quan hệ chủ thể và đối tượng quản lý trong tài chính công được xác định: Nhà nước là chủ thể quản lý. Tuỳ theo tổ chức bộ máy của nền hành chính tong quốc gia, mỗi nước có cơ quan nhà nước trực tiếp quản lý tài chính công phù hợp. Đối tượng quản lý là tài chính công. Như vậy quản lý tài chính công là quá trình tác động, điều chỉnh của nhà nước đếntài hính công nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước một cách có hiệu quả nhất. Như vậy khái niệm quả lý tài chính công bao hàm những khía cạnh sau đây: Đối tượng quản lý của tài chính công là các hoạt động thu chi của các quỹ tài chính công, trong đó quan trọng nhất là ngân sách nhà nước. Hệ thống quản lý tài chính công là sự liên kết hữu cơ giữa chủ thể quản lý là cơ quan nhà nước với khách thể quản lý là các tổ chức ,doanh nghiệp, dân cư… Phương pháp quản lý tài chính công mang tính tổng hợp gồm nhiều biện pháp khác nhau trong đó xuất phát điểm là phục vụ lợi ích nhà nước, lợi ích quốc gia, cộng đồng. Quản lý tài chính công được thực hiện trên cơ sở vận dụng các quy luật khách quan về kinh tế – tài chính một cách phù hợp với điều kiện của quá trình đổi mới về kinh tế xã hội của đất nước. Mục tiêu của quản lý tài chính công là phục vụ việc thực hiện tốt các chức năng của nhà nước. Từ sự nhận thức này cho thấy quản lý tài chính công là tất yếu cần thiết đối với mọi nhà nước ở tất cả các quốc gia. Sự cần thiết này còn được thể hiện ở các vấn đề sau đây: +Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ quản lý của nhà nướ. +Tài chính công là tài sản của nhà nước hay nói một cách khác đó là tài sản của dân, của cộng đồng mà nhà nước là người đại diện chủ sơ hữu. Nguồn tài sản đó phải được khai thác và sử dụng một cách tiết kiệm và có hiệu quả. Đó là yêu cầu khách quan trong mọi chế độ xã hội đặc biệt làchế độ chính trị của nhà nước ta. +Hoạt động và quan hệ tài chính công được thực hiện ở mọi cơ quan nhà nước và các tổ chức chính trị xã hội. +Tài chính công dược hình thành và vận hành theo chuẩn mực pháp lý cụ thể nhất định của nhà nước. +Quan hệ tài chính công phản ánh quan hệ gữa nhà nước và các chủ thể có liên quan 1.2.2/Đặc điểm của quản lý tài chính công Đặc điểm của quản lý tài chính công tạo nên các yếu tố tác động đến hệ thống phương thức và công cụ cũng như hiệu quả quản lý tài chính công. Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thì tài chính công có những đăc điểm chủ yếu sau: + Tài chính công được quản lý bằng pháp luật và theo kế hoạchu. + Quản lý tài chính công đặc biệt coi trọng biện pháp tổ chức – hành chính. + Quản lý tài chính công là sự quản lý kết hợp yếu tố con người và yếu tố tài chính. + Quản lý tài chính công phải bảo đảm sự thống nhất giữa mặt giá trị và hiện vật(giá trị sử dụng). 1.2.3/ Quan điểm, mục tiêu, phương hướng quản lý tài chính công. a/ Quan điểm : Tài chính công là tài sản quốc gia, là tiềm lực vật chất có vai trò quyết định chi phối đến hiệu lực hiệu quả việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với xã hội. Do đó quản lý tài chính công phảI quán triệt các quan điểm sau: + Quan điểm phục vụ chính trị. + Quan điểm thúc đẩy phát triển kinh tế , ổn định xã hội. + Quan điểm phát huy nội lực. + Quan điểm tiết kiệm. b/ Mục tiêu của quản lý tài chính công. + Làm cho bộ máy hành chính nhà nước hoạt động có hiệu lực và hiệu quả, đáp ứng nhu cầu và đòi hỏi ngày càng cao của tổ chức và công dân. + Tạo động lực khuyến khích các cơ quan hành chính và sự nghiệp tích cực chủ động tự xác định số biênh chế cần có…tổ chức và phân công lao động hợp lý, nâng cao chất lượng công việc, sử dụng kinh phí có hiệu quả cao, hạn chế những đòi hỏi về tăng biên chế và chi phí hành chính. + Nâng cao ý thức tiết kiệm, sử dụng có hiệu quả nguồn kinh phí và tăng cường đấu tranh chống các hiện tượng lãng phí tham ô. + Tạo điều kiện để công chức phát huy khả năng của minh, nâng cao chất lượng công tác và tăng thu nhập vật chất cho tập thể và cá nhân. c/ Phương hướng đổi mới quản lý tài chính công. + Tiếp tục đổi mới chính sách và cơ chế quản lý ngân sách nhà nước theo hướng ngân sách nhà nước phảI bảo đảm đầy đủ nguồn lực tài chính cần thiết để duy trì hoạt đông bình thường của bộ máy hành chính. + Đổi mới và hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý ngân sách nhà nước theo nguyên tắc bảo đảm tính thống nhất của nhà nước xã hội chủ nghĩa, tập trung cho ngân sách trung ương một sức mạnh tài chính phù hợp, vưa bảo đảm tính độc lập, tự chủ và quyền hạn của chính quyền địa phương. + Chi ngân sách phải bảo đảm thực sự tiết kiệm , hiệu quả, trong đó phải ưu tiên chi cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế, đầu tư có lựa chọn cho phát triển khoa học công nghệ, phát triển nguồn nhân lực … + Xây dung cơ sở pháp lý chặt chẽ trong việc sử dụng các nguồn kinh phí từ ngân sách( định mức chi tiêu). + Xây dựng cơ chế chính sách về tự bảo đảm chi phí thường xuyên, tiền lương và phụ cấp lương đối với một số tổ chức công trong các lĩnh vực như giáo dục, y tế , bảo hiểm xã hội… + Mở rộnh quyền chủ động của các cơ quan, đơn vị trong việc sử dụng kinh phí ngân sách bằng việc chuyển quản lý đầu vào về biên chế và kinh phí đối với bộ máy hành chính nhà nước sang quản lý đầu ra để khuyến khích các đơn vị tiết kiệm và sử dụng hiệu quả kinh phí… + Chuyển đổi phương thức quản lý cấp phát và thanh toán kinh phí ngân sách nhà nước đối với các cơ quan hành chính nhà nước như lương , các khoản có tính chất lương, chi phí hành chính sự nghiệp, các khoản mua sắm sửa chữa thương xuyên, sửa chữa lớn… 1.2.4/ Nội dung và hệ thống công cụ quản lý tài chính công. a/ Nội dung. Các bộ phận của tài chính công bao gồm: Ngân sách nhà nước Dự trữ nhà nước Tín dung nhà nước; Tài chính các cơ quan hành chính nhà nước; Tài chính các đơn vị sự nghiệp nhà nước… Hoạt động tài chính công là hoạt động thu chi của các bộ phận, các quỹ trong hệ thống tài chính công. Quản lý tài chính công là quản lý quá trình thu chi và bảo đảm sự cân đối thu chi tài chính công của nhà nước. Như vậy nội dung của quản lý tài chính công bao gồm: Quản lý quá trình thu của nhà nước; Quản lý quá trình chi của nhà nước; Quản lý cân đối thu chi tài chinh công. b/Hệ thống công cụ quản lý tài chính công. + Hệ thống pháp luật. Nó bao gồm các văn bản pháp luật liên quan đến tài chính công. Nó quy định các điều kiện chuẩn mực pháp lý cho hoạt động tài chính công. Hệ thống pháp luật cần được đổi mới thường xuyên cho phù hợp với điều kiện phát triển của nền kinh tế xã hội đất nước trong tong giai đoạn. + Công tác kế hoạch hoá. Công cụ kế hoạch hoá có vị trí quan trọng đặc biệt trong quản lý tài chính công. + Hệ thống các chính sách kinh tế vĩ mô nhằm kích thích việc khai thác nguồn thu đồng thời bảo đảm chi được thực hiện một cách tiết kiệm. + Hệ thống thanh tra, kiểm tra, kế toán, kiểm toán. Hệ thống này cho phếp chủ động ngăn ngừa tiêu cực … + Hệ thống tổ chức bộ máy quản lý tài chính công. Tổ chức và con người bao giờ cũng là công cụ quan trọng trong quản lý. Hệ thống mà chặt chẽ gọn gàng sẽ cho phép phối hợp nhip nhàng trong quản lý, năng lực cán bộ là yếu tố quyết định trong quản lý nói chung cũng như trong quản lý tài chính công. Trong quản lý công, hệ thống các công cụ trên phảI đồng bộ và được vận dụng một cách tổng hợp tạo nên sự bổ sung, kết hợp hài hoà không được coi nhẹ công cụ nào. Đó là cơ sở nâng cao hiệu lực và hiệu quả quản lý tài chính công. 1.2.5/ Tổ chức bộ máy quản lý tài chính công a/ Khái niệm Theo nghĩa rộng, bộ máy quản lý tài chính công bao gồm các cơ quan tài chính chuyên môn của nhà nước và tất cả các cơ quan, tổ chức có sử dụng nguồn kinh phí của nhà nước. Theo nghĩa trực tiếp, tổ chức bộ máy quản lý tài chính công chỉ gồm hệ thống các cơ quan tài chính chuyên môn của nhà nước. Các cơ quan này mỗi quốc gia khác nhau được tổ chức khác nhau tuỳ thuộc vào mô hình tổ chức của nền hành chính quốc gia nước đó. ở Việt Nam, cơ quan tài chính chuyên môn của nhà nước thực hiện quản lý tài chính công là Bộ Tài chính và các đơn vị trực thuộc như Tổng cục thuế, Tổng cục Đầu tư phát triển, Kho bạc nhà nước, các vụ chức năng…Trên địa bàn tỉnh có Sở tài chính, cục thuế, Cục đầu tư phát triển, kho bạc nhà nước tỉnh… b/ Căn cứ xác lập tổ chức bộ máy quản lý tài chính công. + Hệ các cấp chính quyền và sự phân cấp quản lý kinh tế, tài chính, xã hội cho các cấp chính quyền, các cơ quan quản lý nhà nước. + Đặc điểm, nội dung hoạt động của các quỹ trong hệ thống tài chính công. c/ Nguyên tắc tổ chức : + Tập trung dân chủ; + Kết hợp quản lý theo ngành và theo lãnh thổ; + Tiết kiệm và hiệu quả. d/ Các cơ quan chủ yếu trong hệ thống thổ chức bộ máy quản lý tài chính công ở nước ta: Quốc hội Chính phủ Bộ kế hoạch và đầu tư Bộ tài chính Ngân hàng nhà nước Các bộ, ngành(cơ quan ngang bộ và cơ quan trực thuộc chính phủ). Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân các cấp Các đơn vị dự toán ngân sách nhà nước. Hệ thống tổ chức trên được thể hiện qua sơ đồ sau: ( Theo Văn bản pháp luật quản lý tài chính trong cơ quan hành chính sự nghiệp 2000-2001/ Nhà xuất bản chính trị quốc gia-2001). Quốc hội Chính Phủ HĐND,UBND, cấp tỉnh Bộ tài chính Các bộ ngành Kho bạc NN Kho bạc NN Cục Đầu Tư Cục QL vốn Cục thuế Tổng cục thuế TổngcụcQLvốn T.cục ĐTPT HĐND, UBND cấp huyện T.C Hải quan Cục Hải quan Cục DTrữ QG Chi cục DTQG HĐND, UBND cấp xã Các đơn vị dự toán NS 2/ Nội dung của Quản lý tài chính công trong tiến trình đổi mới và thực hiện cải cách nền hành chính quốc gia. 2.1/ Quản lý ngân sách nhà nước. 2.1.1/ Tổng quan về ngân sách nhà nước a/ Khái niệm về ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nước là dự toán hàng năm về toàn bộ các nguồn tài chính được huy động cho nhà nước và sử dụng các nguồn tài chính đó, nhằm bảo đảm thực hiện chức năng của nhà nước do Hiến pháp quy định. Đó là nguồn tài chính tập trung quan trọng nhất trong hệ thống tài chính quốc gia. Ngân sách nhà nước là tiềm lực tài chính, là sức mạnh về mặt tài chính của nhà nước. Quản lý và điều hành ngân sách nhà nước có tác động chi phối trực tiếp đến các hoạt động khác trong nền kinh tế. Theo Luật Ngân sách nhà nước của Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành ngày 30/3/1996 thì “ ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của nhà nước trong dự toán đã được cơ quan nhà nước có them quyền quyết định và được thực hiện trong một năm, để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước”. b/ Vai trò của ngân sách nhà nước. + Vai trò của ngân sách nhà nước trong phân phối tổng sản phẩm xã hội. Điều này được thể hiện ở các mặt chủ yếu sau: Xác định một cách khoa học, đặt ra một tỷ lệ huy đọng tổng sản phẩm xã hội vào ngân sách nhà nước, lấy đó làm căn cứ điều chỉnh quan hệ hà nước với doanh nghiệp và dân cư trong phân phối tổng sản phẩm xã hội. Xác định quan hệ thuế trong tổng sản phẩm, đảm bảo nhà nước có nguồn thu thường xuyên, ổn định thực hiện điều tiết hợp lý lợi ích trong nền kinh tế quôc dân. Xác định các hình thức huy động ngoài thuế trên thị trường tài chính, dưới các hình thức công trái quốc gia, trái phiếu kho bạc, tín phiếu kho bạc, nhằm trang trỉa bội chi ngân sách nhà nước. Xác định vai trò quyền sở hữư tài sản công và tài nguyên quốc gia để giải quyết nguồn huy động. + Vai trò của ngân sách nhà nước trong ổn định và tăng trưởng kinh tế. Vai trò này được thể hiện trên các mặt như : Kích thích, tạo hành lang, môi trường và gây sức ép. + Vai trò của ngân sách nhà nước trong ổn định chính trị, bảo vệ thành quả cách mạng. Vai trò này được thể hiện trong phân phối tổng sản phẩm xã hội, trong ổn định và phát triển kinh tế, nâng cao đời sống nhân dân, tạo điều kiện cho ổn định chính trịthông qua ngân sách nhà nước bảo đảm các nhu cầu và điều kiện để không ngừng hoàn thiện bộ máy nhà nước, phát huy vai trò của bộ máy nhà nước trong việc quản lý mọi mặt của đất nước, bảo đảm an ninh quốc phòng, bảo vệ và phát triển những thành tựu đã đạt đượccủa sự nghiệp cách mạng. + Vai trò kiểm tra của ngân sách nhà nước. Thông qua ngân sách nhà nước, kiểm tra quá trình phát triển kinh tế quốc dân cũng như các ngành các đơn vị sản xuất kinh doanh khác nhằm thúc đẩy, phát hiện , khai thác tiềm năng kinh tế, kiểm tra bảo vệ tài sản quốc gia, tài sản nhà nước, chống thất thoát, lãng phí , kiểm tra việc chấp hành luật pháp về ngân sách nhà nước, kỷ luật tài chính, bảo đảm trật tự kỷ cương trong hoạt đông tài chính. c/ Hệ thống ngân sách nhà nước. Hệ thống ngân sách nhà nước là tổng thể các cấp ngân sách, giữa chúng có mối quan hệ hữu cơ với nhau đã dược xác định bởi sự thống nhất về cơ sở kinh tế – chính trị, bởi pháp chế và các nguyên tắc tổ chức của bộ máy hành chính nhà nước. Đối với Việt Nam, ngày 20/3/1996 Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thông qua Luật ngân sách nhà nước, hệ thống ngân sách nhà nước ta bao gồm 4 cấp : Ngân sách trung ương, ngân sách cấp tỉnh, ngân sách cấp huyện và ngân sách cấp xã. Điều này được khái quát bằng sơ đồ sau. Sơ đồ: Hệ thống ngân sách nhà nước ở Việt Nam N/S Trung ương N/S cấp xã N/S cấp huyện N/S cấp tỉnh N/S địa phương Ngân sách nhà nước Cộng hoà XHCN Việt Nam 2.1.2/Nội dung của ngân sách nhà nước. a/ Thu ngân sách nhà nước. Về mặt pháp lý, thu ngân sách nhà nước bao gồm những khoản tiền nhà nước huy động vào ngân sách nhà nước để thoả mãn nhu cầu chi tiêu của nhà nước. Về thực chất thì thu ngân sách nhà nước chỉ bao gồm những khoản tiền được huy động vào ngân sách mà không bị ràng buộc bởi trách nhiệm hoàn trả trực tiếp cho đối tượng nộp. Phần lớn các khoản thu ngân sách nhà nước đều mang tính chất cưỡng bức, phần còn lại là các nguồn thu khác của nhà nước(thu ngoài thuế). Về bản chất, thu ngân sách nhà nước là hệ thống những quan hệ kinh tế giữa nhà nước và xã hội phát sinh trong quá trình nhà nước huy động các nguồn tài chính để hình thành nên quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước nhằm thoả mãn các nhu cầuchi tiêu của nhà nước. * Cơ cấu thu ngân sách nhà nước ở Việt Nam. Theo Luật ngân sách nhà nước ban hành ngày20-3-1996 và sửa đổi ban hành 2001, thì thu ngân sách nhà nước ở Việt Nam bao gồm: Thuế, phí, lệ phí do các tổ chức cá nhân nộp theo quy định của pháp luật. Các khoản thu từ hoạt động kinh tế của nhà nước; Thu từ hoạt động sự nghiệp; Thu hồi quỹ dự trữ nhà nước; Tiền sử dụng đất; thu từ hoa lợi công sản và đất công ích; Các khoản huy động đóng góp của các tổ chức, cá nhân để đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng cơ sở; Các khoản đóng góp tự nguyện của các tổ chức, cá nhân ở trong và ngoài nước; Các khoản di sản nhà nước được hưởng; Thu kết dư ngân sách năm trước; Tiền bán hoặc cho thuê tài sản thuộc sở hữu nhà nước tại các đơn vị hành chính sự nghiệp; Các khoản tiền phạt, tịch thu; Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật; Các khoản viện trợ không hoàn lại bằng tiền, bằng hiện vật của chính phủ các nước, các tổ chức, cá nhân ở nước ngoài; Các khoản vay trong nước, vay nước ngoài của chính phủ để nù đắp bội chi và khoản huy động vốn đầu tư trong nước của tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là tỉnh) được đưa vào cân đối ngân sách. b/ Chi ngân sách nhà nước. Chi ngân sách nhà nước là những khoản chi tiêu do Chính phủ hoặc các pháp nhân hành chính thực hiện để đạt được các mục tiêu công ích, chẳng hạn như: bảo vệ an ninh trật tự, cứu trợ bảo hiểm, trợ giúp kinh tế, chống thất nghiệp... Chi ngân sách nhà nước gắn liền với việc thực hiện các chính sách kinh tế, chính trị, xã hội, ...trong từng thời kì. Cơ cấu của chi ngân sách nhà nước bao gồm: Chi về kinh tế: chi đầu tư vốn cố định và vốn lưu động cho các doanh nghiệp nhà nước; góp vốn cổ phần liên doanh cần có sự tham gia của nhà nước; chi cho đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế-xã hội... Chi về văn hoá xã hội: chi ._.