Thực trạng và xu hướng tiêu dùng một số thực phẩm chức năng trên địa bàn Hà Nội

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr­êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi Bïi hoµng mai thùc tr¹ng vµ xu h­íng tiªu dïng mét sè thùc phÈm chøc n¨ng trªn ®Þa bµn hµ néi LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ n«ng nghiÖp M· sè: 60.31.10 Ng­êi h­íng dÉn khoa häc: Pgs.ts. ng« thÞ thuËn Hµ néi – 2008 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan r»ng: sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ ch­a hÒ b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. T«i xin cam ®oan r»ng mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®· ®­îc c¶m ¬n vµ th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®­îc chØ râ nguån gèc. Hµ Néi, ngµy.......th¸ng.......n¨m 2008 Ng­êi thùc hiÖn luËn v¨n Bïi Hoµng M­ai Lêi c¶m ¬n Trong thêi gian häc tËp vµ thùc hiÖn luËn v¨n tèt nghiÖp, t«i ®· nhËn ®­îc sù gióp ®ì v« cïng tËn t×nh cña c¬ së ®µo t¹o, c¬ quan c«ng t¸c, gia ®×nh vµ b¹n bÌ. Tr­íc hÕt t«i ch©n thµnh c¶m ¬n tíi Tr­êng §¹i häc n«ng nghiÖp 1, khoa ®µo t¹o Sau ®¹i häc, Khoa Kinh tÕ vµ PTNT, Bé m«n Kinh tÕ l­îng ®· tËn t×nh gióp ®ì trong suèt qu¸ tr×nh ®µo t¹o. T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS.TS. Ng« ThÞ ThuËn, gi¶ng viªn h­íng dÉn hÕt lßng tËn tôy v× häc trß. T«i xin ch©n thµnh biÕt ¬n L·nh ®¹o vµ c¸c ®ång nghiÖp HiÖp héi thùc phÈm chøc n¨ng, Ths NguyÔn Ngäc Anh, c«ng ty Vina-link, c«ng ty Tens, c«ng ty L« HH ®· t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho t«i hoµn thµnh khãa luËn nµy. Cuèi cïng t«i xin c¶m ¬n gia ®×nh vµ b¹n bÌ ®· ®éng viªn vµ cæ vò t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp. Hµ Néi, ngµy.......th¸ng.......n¨m 2008 Ngõ¬i thùc hiÖn luËn v¨n Bïi Hoµng M­ai Môc lôc Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t vi Danh môc c¸c b¶ng vii Danh môc viÕt t¾t TPCN Thùc phÈm chøc n¨ng VSATTP VÖ sinh an toµn thùc phÈm GDP Tæng s¶n phÈm quèc d©n SL Sè l­îng CC C¬ cÊu WTO World trade organization Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi SDDTE Suy dinh d­ìng trÎ em VFA Vietnam Food Administrator HiÖp héi l­¬ng thùc ViÖt Nam GMP Good Manufacturing pratice Tiªu chuÈn thùc hµnh tèt s¶n xuÊt HACCP Hazard Analysic and Critical Control point Chøng nhËn hÖ thèng qu¶n lý an toµn ®¹t tiªu chuÈn Danh môc c¸c BiÓu STT Tªn biÓu Trang 2.1: HÖ thèng ph©n lo¹i FOSHU cho TPCN 18 2.2: Sè l­îng chñng lo¹i TPCN trªn thÕ giíi theo c«ng dông ( 2004-2006) 31 3.1 : T×nh h×nh nh©n khÈu vµ lao ®éng cña Hµ Néi 38 3.2 : Tèc ®é t¨ng vµ c¬ cÊu GDP qua c¸c n¨m cña Hµ Néi 40 3.3: So s¸nh mét sè chØ tiªu chñ yÕu cña c¶ n­íc vµ Hµ Néi n¨m 2007 41 3.4: Nhu cÇu tiªu dïng cho dinh d­ìng trªn ®Þa bµn Hµ Néi 42 3.5 : Chi tiªu b×nh qu©n hé n¨m 2007 cña c¶ n­íc vµ Hµ Néi 43 3.6: C¸c chØ tiªu chñ yÕu ®Õn n¨m 2010 45 4.1: Ph©n lo¹i nhãm TPCN trªn thÞ tr­êng Hµ Néi 50 4.2: Nhu cÇu vÒ TPCN cña ng­êi d©n Hµ Néi 54 4.3: Ph©n lo¹i ®èi t­îng tiªu dïng 56 4.4: Tr×nh ®é häc vÊn cña ®èi t­îng ®iÒu tra vµ thu nhËp 64 4.5: Th«ng tin c¬ b¶n vÒ ng­êi ®­îc pháng vÊn theo giíi vµ ®é tuæi 65 4.6: Chñng lo¹i TPCN ®­îc ng­êi tiªu dïng Hµ Néi sö dông 66 4.7: So s¸nh møc gi¸ cña ng­êi tiªu dïng lµ thµnh viªn trong m¹ng vµ ng­êi tiªu dïng th«ng th­êng 70 4.8: Nguån gèc xuÊt xø chñ yÕu cña s¶n phÈm ®­îc lùa chän 71 4.9: Mét sè lo¹i TPCN cã xuÊt xø tõ ViÖt Nam 72 4.10: Chi phÝ sö dông TPCN cña c¸c ®èi t­îng ®iÒu tra n¨m 2007 (tÝnh b×nh qu©n ) 73 4.11: KÕt qu¶ th¨m dß ý kiÕn hé ®iÒu tra vÒ gi¸ c¶ TPCN 74 4.12: KÕt qu¶ th¨m dß vÒ nguån th«ng tin vµ ®Þa ®iÓm mua 77 4.13: KÕt qu¶ th¨m dß ý kiÕn lý do chÝnh quyÕt ®Þnh sö dông TPCN 79 4.14 KÕt qu¶ th¨m dß ý kiÕn ng­êi tiªu dïng vÒ c¸c lo ng¹i trong sö dông TPCN 80 4.15: Nguån cung cÊp th«ng tin chÝnh vÒ TPCN 82 Danh biÓu ®å, s¬ ®å STT Tªn biÓu ®å, s¬ ®å Trang S¬ ®å 1: Sù kh¸c nhau vµ mèi quan hÖ gi÷a thùc phÈm, TPCN vµ thuèc 10 BiÓu ®å 2.1: C¬ cÊu thÞ tr­êng TPCN cña ViÖt Nam n¨m 2007 21 BiÓu ®å 2.2: C¬ cÊu thÞ tr­êng tiªu thô TPCN trªn thÕ giíi 30 S¬ ®å 2: Quy tr×nh hîp t¸c tiªu thô cña kh¸ch hµng víi c«ng ty 69 BiÓu ®å 4.1 KÕt qu¶ sö dông TPCN theo ®¸nh gi¸ cña ng­êi tiªu dïng 76 BiÓu 4.2: Nguån gèc cña thµnh phÇn trong TPCN ®ang sö dông 81 1. Më ®Çu 1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu Tõ hµng ngh×n n¨m nay, khi con ng­êi xuÊt hiÖn trªn tr¸i ®Êt th× viÖc ¨n uèng ®Ó duy tr× vµ ®¶m b¶o sù sinh tån lµ b¶n n¨ng tÊt nhiªn. Theo thãi quen vµ trÝ tuÖ, víi thÞ gi¸c (nh×n) vµ khÈu vÞ (nÕm) còng nh­ khøu gi¸c (ngöi), con ng­êi ®· biÕt chän cho m×nh thøc ¨n, n­íc uèng tõ thiªn nhiªn còng nh­ th«ng qua chÕ biÕn ®Ó cã ®­îc nh÷ng thøc ¨n ngon nhÊt. B¶n n¨ng sinh tån ®· cho con ng­êi sù ph©n biÖt gi÷a c¸c lo¹i thùc phÈm qua viÖc tÝch lòy kinh nghiÖm cña céng ®ång vµ ngµy cµng n©ng cao kh¶ n¨ng tiªu dïng l­¬ng thùc, thùc phÈm råi ®i ®Õn nh÷ng hiÓu biÕt ngµy cµng chèng ®ì víi bÖnh tËt, th­¬ng tËt b»ng c¸ch nhai, ®¾p l¸ c©y, ®un s«i hoÆc ng©m r­îu. Chøng tá r»ng tõ xa xa con ng­êi ®· biÕt sö dông thùc phÈm vµo viÖc gióp cho c¬ thÓ con ng­êi kháe m¹nh, ph¸t triÓn vµ duy tr× nßi gièng tuy r»ng tù hä còng ch­a thÓ gi¶i thÝch mét c¸ch khoa häc theo c¸ch nãi thêi nay. Víi nh÷ng thµnh tùu cña c«ng nghÖ sinh häc trong h¬n 30 n¨m qua, ngµy nay ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn lµm biÕn ®æi thµnh phÇn dinh d­ìng c¬ b¶n b»ng nh÷ng ho¹t chÊt sinh häc hay biÕn ®æi gen di truyÒn trong gièng thùc vËt hoÆc ®éng vËt ®Ó t¨ng tÝnh ®Ò kh¸ng, ng¨n ngõa phßng chèng l·o hãa b»ng nh÷ng ho¹t chÊt sinh häc [19]. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ng­êi tiªu dïng trªn thÕ giíi lo l¾ng vÒ søc kháe, dinh d­ìng vµ an toµn thùc phÈm ngµy cµng cao ®Æc biÖt ng­êi d©n ë c¸c n­íc ph¸t triÓn hay ng­êi cã thu nhËp cao tr­íc n¹n « nhiÔm ®éc tè, thuèc trõ s©u, vi khuÈn, hãa chÊt, ngµy cµng ¨n s©u vµo cuéc sèng con ng­êi buéc chÝnh phñ c¸c n­íc ph¶i qu¶n lý vÖ sinh an toµn thùc phÈm chÆt chÏ h¬n, söa ®æi nh÷ng quy ®Þnh mçi lóc mét nghiªm ngÆt h¬n ®ång thêi ng­êi tiªu dïng thÓ hiÖn sù quan t©m ®Ó tù b¶o vÖ søc kháe, t¨ng c­êng kh¶ n¨ng chèng dÞch bÖnh th«ng qua viÖc sö dông c¸c lo¹i thùc phÈm chøc n¨ng víi nh÷ng thµnh phÇn d­ìng chÊt ®Æc biÖt, l¹i cã thÓ ®iÒu khiÓn ®­îc chøc n¨ng tõng bé phËn trong c¬ thÓ vµ phßng chèng mét sè bÖnh tËt, t¨ng ho¹t ®éng c¬ b¾p, t¨ng kh¶ n¨ng miÔn dÞch, chèng l·o ho¸. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, ngµy nay c¸c chÊt dinh d­ìng chÝnh (®¹m, ®­êng bÐo) l¹i trë thµnh vai trß phô, cßn c¸c ho¹t chÊt sinh häc ®a vµo thùc phÈm l¹i trë thµnh chÝnh yÕu. Thøc ¨n míi nµy chÝnh lµ c¸c lo¹i thùc phÈm chøc n¨ng, sÏ gãp phÇn cô thÓ ho¸ mét sè nguyÖn väng xa xa cña loµi ng­êi trªn tr¸i ®Êt “Thøc ¨n cña chóng ta sÏ lµ nh÷ng vÞ thuèc cña chóng ta” [16]. §iÓm qua nguån l­¬ng thùc mµ t¹o ho¸ ®· ban cho loµi ng­êi dïng ®Ó sinh tån vµ ph¸t triÓn th× loµi nµo (®éng vËt hay thùc vËt) còng cã nh÷ng chøc n¨ng ®Æc biÖt riªng nhê hµm l­îng vitamin, kho¸ng chÊt vi l­îng hay protein, chÊt bÐo mµ c¬ thÓ con ng­êi cÇn ®Ó chuyÓn ho¸ thµnh nguån n¨ng l­îng cÇn thiÕt cho sù sèng kÓ c¶ mét sè loµi ®éc h¹i còng trë thµnh d­îc liÖu quý hiÕm cho con ng­êi [5]. V× thÕ, chóng ta cã thÓ nãi r»ng TPCN lµ ®iÒu kh«ng cã g× míi mÎ, nh­ng víi ®µ ph¸t triÓn vÒ khoa häc kü thuËt, kh¶ n¨ng ph©n tÝch ngµy nay ®· cho phÐp chóng ta gi¶i m· ®­îc ®iÒu bÝ Èn cã trong thùc phÈm ®Ó tõ ®ã biÕn c¸ch ¨n t¹p thµnh ¨n tinh tËp trung nhiÒu chÊt bæ d­ìng cho c¬ thÓ mét c¸ch hîp lý h¬n. Vµi thËp kû nay, TPCN ph¸t triÓn nhanh chãng trªn toµn thÕ giíi. Chóng ta ®· biÕt, sù ph¸t hiÖn t¸c dông sinh n¨ng l­îng vµ vai trß c¸c thµnh phÇn dinh d­ìng thiÕt yÕu ®· gióp loµi ng­êi tõng b­íc hiÓu ®­îc c¸c bÝ mËt cña thøc ¨n vµ kiÓm so¸t ®­îc nhiÒu bÖnh tËt vµ vÊn ®Ò søc khoÎ liªn quan. Thùc phÈm cho ®Õn nay, mÆc dï con ng­êi sö dông chóng hµng ngµy nh­ng vÉn ch­a hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ c¸c thµnh phÇn chÊt dinh d­ìng trong thùc phÈm vµ t¸c dông cña thùc phÈm ®èi víi chøc n¨ng sinh lý cña con ng­êi. Loµi ng­êi ngµy cµng ph¸t triÓn, m« h×nh bÖnh tËt còng thay ®æi ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi, ®Æc biÖt tõ gi÷a thÕ kû XX ®Õn nay. Cïng víi sù giµ ho¸ d©n sè, tuæi thä trung b×nh t¨ng, lèi sèng thay ®æi, c¸c bÖnh m·n tÝnh liªn quan ®Õn dinh d­ìng vµ thùc phÈm ngµy cµng t¨ng. ViÖc ch¨m sãc kiÓm so¸t c¸c bÖnh ®ã ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò lín cho y häc, y tÕ vµ phóc lîi x· héi. Ng­êi ta thÊy r»ng, chÕ ®é ¨n cã vai trß quan träng trong viÖc phßng ngõa vµ xö lý nhiÒu chøng bÖnh. §ã lµ h­íng nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn cho mét ngµnh khoa häc míi, khoa häc TPCN [9]. Trong nh÷ng n¨m qua, kh¸i niÖm TPCN kh«ng cßn xa l¹ ®èi víi ng­êi tiªu dïng ViÖt Nam, ®Æc biÖt ®èi víi ng­êi tiªu dïng Hµ Néi. ViÖc nghiªn cøu t¹o ra c¸c chÕ phÈm thùc phÈm chøc n¨ng víi ph­¬ng ch©m c«ng nghÖ cao, b¶n s¾c cæ truyÒn ®ang lµ nh÷ng nghiªn cøu rÊt lý thó vµ cã lîi thÕ, v× lÏ chóng ta cã thÕ m¹nh vÒ tµi nguyªn sinh häc h¹ nhiÖt ®íi vµ cã kho tµng kinh nghiÖm phong phó cña y häc d©n téc. Tõ viÖc sö dông bét cãc lµm thuèc chèng bÖnh cßi x­¬ng cho trÎ em, viÖc sö dông c«n trïng vµ ®éng vËt rõng víi môc ®Ých bæ d­ìng vµ lµm thuèc ch÷a bÖnh, ®Õn viÖc sö dông nhiÒu lo¹i s¶n phÈm biÓn cã gi¸ trÞ dinh d­ìng cao, d­îc liÖu quý cã t¸c dông håi xu©n, chèng l·o ho¸. Kho tµng kinh nghiÖm nµy kh«ng ngõng ®­îc bæ sung tõ thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, chinh phôc thiªn nhiªn vµ ®ang ®­îc y häc hiÖn ®¹i soi s¸ng, chøng minh. Tuy nhiªn, hiÖn t¹i ®«ng ®¶o ng­êi tiªu dïng cßn ®ang do dù vµ hiÓu biÕt ch­a chÝnh x¸c vÒ TPCN, hä cho r»ng TPCN nh­ c¸c lo¹i thuèc ch÷a bÖnh. H¬n n÷a, ng­êi s¶n xuÊt TPCN ë ®©u vµ quy tr×nh s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo, qu¶n lý ra sao? Sö dông TPCN nh­ thÕ nµo, ®èi t­îng nµo hay sö dông, lo¹i TPCN nµo ®ang phæ biÕn? §Ó lµm gãp phÇn tr¶ lêi c¸c vÊn ®Ò trªn, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi “ Thùc tr¹ng vµ xu h­íng tiªu dïng mét sè thùc phÈm chøc n¨ng trªn ®Þa bµn Hµ Néi” nh»m ®Ò xuÊt trong viÖc s¶n xuÊt, lùa chän vµ sö dông c¸c lo¹i thùc phÈm chøc n¨ng cã lîi cho søc khoÎ cña ng­êi d©n. 1.2 Môc tiªu nghiªn cøu 1.2.1 Môc tiªu chung Trªn c¬ së kh¶o s¸t thùc tr¹ng vµ xu h­íng tiªu dïng mét sè TPCN trªn ®Þa bµn Hµ Néi, ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m khuyÕn khÝch ng­êi tiªu dïng sö dông TPCN tèt h¬n. 1.2.2 Môc tiªu cô thÓ - HÖ thèng hãa c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ thùc phÈm chøc n¨ng - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng tiªu dïng mét sè TPCN chñ yÕu trªn ®Þa bµn Hµ Néi nh÷ng n¨m qua. - Ph©n tÝch xu h­íng tiªu dïng TPCN trªn ®Þa bµn Hµ Néi trong nh÷ng n¨m tíi. - §Þnh h­íng vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m khuyÕn khÝch sö dông TPCN trªn ®Þa bµn thµnh phè. 1.3 §èi t­îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 1.3.1 §èi t­îng nghiªn cøu - C¸c ®èi t­îng tiªu dïng TPCN trªn ®Þa bµn Hµ Néi: ng­êi giµ, ®µn «ng, phô n÷, trÎ em. - Nhãm thùc phÈm chøc n¨ng chÝnh (Nhãm bæ sung Vitamin vµ kho¸ng chÊt, nhãm gi¶m n¨ng l­îng, nhãm c¸c lo¹i n­íc gi¶i kh¸t, nhãm TPCN giµu chÊt x¬ tiªu ho¸, nhãm t¨ng c­êng chøc n¨ng ®­êng ruét) - Nguån cung cÊp: t¹i Hµ Néi, tØnh kh¸c, n­íc ngoµi 1.3.2 Ph¹m vi nghiªn cøu - VÒ kh«ng gian: ®Ò tµi ®­îc tiÕn hµnh nghiªn cøu trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi, nh­ng chñ yÕu kh¶o s¸t ng­êi tiªu dïng TPCN lµ c¸c kh¸ch hµng cña c¸c c«ng ty kinh doanh TPCN. C¸c c«ng ty ®ã lµ c«ng ty Vina-link, c«ng ty IMC, c«ng ty Lohha. - VÒ Thêi gian: C¸c th«ng tin phôc vô cho ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng sö dông TPCN ®­îc thu thËp chñ yÕu n¨m 2006 vµ ®Õn tr­íc 1/8/2008, xu h­íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt cho nh÷ng n¨m tíi. - VÒ néi dung: + Lµm râ c¬ së lý luËn vÒ TPCN, ph©n biÖt TPCN víi thuèc, TPCN víi thùc phÈm truyÒn thèng vµ c¸c quy ®Þnh ®èi víi viÖc s¶n xuÊt TPCN + §Ò tµi b­íc ®Çu kh¶o s¸t vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng sö dông, xu h­íng sö dông, c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng vµ ®Ò xuÊt xu h­íng còng nh­ gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh s¶n xuÊt vµ h­íng dÉn ng­êi tiªu dïng sö dông réng r·i TPCN. 2. c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn 2.1. Kh¸i niÖm thùc phÈm chøc n¨ng 2.1.1 C¸c thuËt ng÷ liªn quan Thùc phÈm (Food): thùc phÈm lµ tÊt c¶ c¸c chÊt ®· hoÆc ch­a chÕ biÕn nh»m sö dông cho con ng­êi, gåm ®å ¨n, ®å uèng vµ tÊt c¶ c¸c chÊt ®Ó s¶n xuÊt, chÕ biÕn hoÆc xö lý thùc phÈm, nh­ng kh«ng bao gåm mü phÈm hoÆc nh÷ng chÊt chØ ®­îc dïng nh­ d­îc phÈm. Nh·n hiÖu hµng ho¸ (Trade mark): Lµ nh÷ng dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt hµng ho¸ cïng lo¹i cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau. Nh·n hiÖu hµng ho¸ cã thÓ lµ tõ ng÷, h×nh ¶nh hoÆc lµ sù kÕt hîp c¸c yÕu tè ®ã ®­îc thÓ hiÖn b»ng mét hoÆc nhiÒu mµu s¾c. Thµnh phÇn (Ingredient): C¸c chÊt cã trong thùc phÈm bao gåm c¶ phô gia thùc phÈm ®­îc sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn thùc phÈm vµ cã mÆt trong thµnh phÈm cho dï cã thÓ ë d¹ng chuyÓn ho¸ ChÊt dinh d­ìng (Nutrient): C¸c chÊt ®­îc dïng nh­ mét thµnh phÇn cña thùc phÈm nh»m cung cÊp n¨ng l­îng, c¸c chÊt cÇn thiÕt cho sù t¨ng tr­ëng, ph¸t triÓn vµ duy tr× sù sèng hoÆc thiÕu chÊt ®ã sÏ g©y nh÷ng biÕn ®æi ®Æc tr­ng vÒ sinh lý, sinh ho¸. 2.1.2 Thùc phÈm chøc n¨ng 2.1.2.1 Kh¸i niÖm Cho ®Õn nay ch­a cã mét tæ chøc quèc tÕ nµo ®a ra ®Þnh nghÜa ®Çy ®ñ vÒ thùc phÈm chøc n¨ng, mÆc dï ®· cã nhiÒu héi nghÞ quèc tÕ vµ khu vùc vÒ thùc phÈm chøc n¨ng. ThuËt ng÷ “Thùc phÈm chøc n¨ng” mÆc dï ch­a cã mét ®Þnh nghÜa thèng nhÊt quèc tÕ, nh­ng ®­îc sö dông réng r·i ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi [8]. + C¸c n­íc ch©u ¢u, Mü: ®a ra ®Þnh nghÜa thùc phÈm chøc n¨ng lµ mét lo¹i thùc phÈm ngoµi 2 chøc n¨ng truyÒn thèng lµ cung cÊp c¸c chÊt dinh d­ìng vµ tho¶ m·n nhu cÇu c¶m quan, cßn cã chøc n¨ng thø 3 ®­îc chøng minh b»ng c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc nh­ gi¶m cholesterol, gi¶m huyÕt ¸p, chèng t¸o bãn, c¶i thiÖn hÖ vi khuÈn ®­êng ruét. + HiÖp héi thùc phÈm søc khoÎ vµ dinh d­ìng thuéc Bé y tÕ NhËt B¶n ®Þnh nghÜa: “Thùc phÈm chøc n¨ng lµ thùc phÈm bæ sung mét sè thµnh phÇn cã lîi hoÆc lo¹i bá mét sè thµnh phÇn bÊt lîi”. ViÖc bæ sung hoÆc lo¹i bá ph¶i ®­îc chøng minh vµ c©n nh¾c mét c¸ch khoa häc vµ ®­îc Bé y tÕ cho phÐp x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ cña thùc phÈm chøc n¨ng ®èi víi søc khoÎ. + ViÖn y häc thuéc viÖn Hµn l©m Khoa häc quèc gia Mü ®Þnh nghÜa: Thùc phÈm chøc n¨ng lµ thùc phÈm mang ®Õn nhiÒu lîi Ých cho søc khoÎ, lµ bÊt cø thùc phÈm nµo ®­îc thay ®æi thµnh phÇn qua chÕ biÕn hoÆc cã c¸c thµnh phÇn cña thùc phÈm cã lîi cho søc khoÎ ngoµi thµnh phÇn dinh d­ìng truyÒn thèng cña nã. + HiÖp héi th«ng tin thùc phÈm quèc tÕ (IFIC) ®Þnh nghÜa: Thùc phÈm chøc n¨ng lµ thùc phÈm mang ®Õn nh÷ng lîi Ých cho søc khoÎ v­ît xa h¬n dinh d­ìng c¬ b¶n + Australia ®Þnh nghÜa: Thùc phÈm chøc n¨ng lµ nh÷ng thùc phÈm cã t¸c dông ®èi víi søc khoÎ h¬n lµ c¸c chÊt dinh d­ìng th«ng th­êng. Thùc phÈm chøc n¨ng lµ thùc phÈm gÇn gièng nh­ c¸c thùc phÈm truyÒn thèng nh­ng nã ®Ó chÕ biÕn cho môc ®Ých ¨n kiªng hoÆc t¨ng c­êng c¸c chÊt dinh d­ìng ®Ó n©ng cao vai trß sinh lý cña chóng khi bÞ gi¶m dù tr÷ vµ ®­îc s¶n xuÊt theo c«ng thøc, chø kh«ng ph¶i lµ thùc phÈm cã s½n trong tù nhiªn. + HiÖp héi nghiªn cøu thùc phÈm Leatherhead (Ch©u ©u) cho r»ng khã cã thÓ ®Þnh nghÜa thùc phÈm chøc n¨ng v× sù ®a d¹ng phong phó cña nã. C¸c yÕu tè “chøc n¨ng” ®Òu cã thÓ bæ sung vµo thùc phÈm hay n­íc uèng. Tæ chøc nµy cho r»ng “ Thùc phÈm chøc n¨ng lµ thùc phÈm ®­îc chÕ biÕn tõ thøc ¨n thiªn nhiªn, ®­îc sö dông nh­ mét chÕ ®é ¨n hµng ngµy vµ cã kh¶ n¨ng cho mét sinh lý nµo ®ã khi ®­îc sö dông” + Rober Froid M: t¹i héi nghÞ quèc tÕ lÇn thø 17 vÒ dinh d­ìng (ngµy 27-31/8/2001) t¹i Viªn (¸o) trong b¸o c¸o “Thùc phÈm chøc n¨ng: Nh­ mét th¸ch thøc cho t­¬ng lai cña thÕ kû 21” ®· ®a ra ®Þnh nghÜa “ Mét lo¹i thùc phÈm ®­îc coi lµ thùc phÈm chøc n¨ng khi chøng minh ®­îc r»ng nã t¸c dông cã lîi ®èi víi mét hoÆc nhiÒu chøc phËn cña c¬ thÓ ngoµi c¸c t¸c dông dinh d­ìng, t¹o cho c¬ thÓ t×nh tr¹ng tho¶i m¸i, khoÎ kho¾n vµ gi¶m bít nguy c¬ bÖnh tËt” + Bé y tÕ ViÖt nam: Th«ng t sè 08/TT-BYT ngµy 23/8/2004 ®Þnh nghÜa: “Thùc phÈm chøc n¨ng lµ thùc phÈm dïng ®Ó hç trî chøc n¨ng cña c¸c bé phËn trong c¬ thÓ ng­êi, cã t¸c dông dinh d­ìng, t¹o cho c¬ thÓ t×nh tr¹ng tho¶i m¸i, t¨ng søc ®Ò kh¸ng vµ gi¶m bít nguy c¬ bÖnh tËt” Nh­ vËy, cã rÊt nhiÒu c¸c ®Þnh nghÜa vÒ thùc phÈm chøc n¨ng, song tÊt c¶ ®Òu thèng nhÊt cho r»ng: Thùc phÈm chøc n¨ng lµ lo¹i thùc phÈm n»m giíi h¹n gi÷a thùc phÈm truyÒn thèng (Food) vµ thuèc (Drug). Thùc phÈm chøc n¨ng thuéc kho¶ng giao thoa gi÷a thùc phÈm vµ thuèc. V× vËy mµ ng­êi ta cßn gäi thùc phÈm chøc n¨ng lµ thùc phÈm – thuèc. * Tªn gäi: Tuú theo c«ng dông, hµm l­îng vi chÊt vµ h­íng dÉn sö dông, cßn cã tªn gäi kh¸c sau: - Thùc phÈm bæ sung - S¶n phÈm b¶o vÖ søc khoÎ - Thùc phÈm ®Æc biÖt - S¶n phÈm dinh d­ìng y häc * Ph©n biÖt thùc phÈm chøc n¨ng víi thùc phÈm truyÒn thèng vµ thuèc: TPCN giao thoa gi÷a thùc phÈm vµ thuèc. Nguån gèc cña TPCN lµ s¶n phÈm c©y cá vµ s¶n phÈm ®éng vËt tù nhiªn, cã cïng nguån gèc víi thuèc y häc cæ truyÒn d©n téc. Thùc phÈm chøc n¨ng kh¸c víi thùc phÈm truyÒn thèng ë chç: + §­îc s¶n xuÊt, chÕ biÕn theo c«ng thøc: Khi s¶n xuÊt, chÕ biÕn bæ sung mét sè thµnh phÇn cã lîi hoÆc lo¹i bít mét sè thµnh phÇn bÊt lîi. ViÖc bæ sung hay lo¹i bít ph¶i ®­îc chøng minh vµ c©n nh¾c mét c¸ch khoa häc vµ ®­îc c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cho phÐp (th­êng lµ ph¶i theo tiªu chuÈn chÊt l­îng cô thÓ). + Cã t¸c dông ®èi víi søc khoÎ nhiÒu h¬n (t¸c dông víi mét hay mét sè chøc n¨ng sinh lý cña c¬ thÓ) h¬n lµ c¸c chÊt dinh d­ìng th«ng th­êng. NghÜa lµ TPCN Ýt t¹o ra n¨ng l­îng cho c¬ thÓ nh c¸c lo¹i thùc phÈm truyÒn thèng (c¬ b¶n) nh­ g¹o, thÞt, c¸… + LiÒu thùc phÈm th­êng nhá, thËm chÝ tÝnh b»ng miligam, gram nh­ lµ thuèc. + §èi t­îng sö dông cã chØ ®Þnh râ rÖt nh­ ng­êi giµ, trÎ em, phô n÷, rèi lo¹n chøc n¨ng sinh lý nµo ®ã. Thùc phÈm chøc n¨ng kh¸c víi thuèc ë chç: + Nhµ s¶n xuÊt c«ng bè trªn nh·n hiÖu s¶n phÈm lµ thùc phÈm, ®¶m b¶o chÊt l­îng vÖ sinh an toµn søc khoÎ, phï hîp víi c¸c quy ®Þnh vÒ thùc phÈm. §èi víi thuèc, nhµ s¶n xuÊt c«ng bè trªn nh·n lµ s¶n phÈm thuèc, cã t¸c dông ch÷a bÖnh, phßng bÖnh víi c«ng dông, chØ ®Þnh, liÒu dïng, chèng chØ ®Þnh. + Thuèc lµ nh÷ng s¶n phÈm ®Ó ®iÒu trÞ vµ phßng bÖnh, ®­îc chØ ®Þnh ®Ó nh»m t¸i lËp, ®iÒu chØnh hoÆc söa ®æi chøc n¨ng sinh lý cña c¬ thÓ. + Cã thÓ sö dông th­êng xuyªn, l©u dµi nh»m nu«i d­ìng, bæ d­ìng hoÆc phßng ngõa c¸c nguy c¬ g©y bÖnh mµ vÉn an toµn, kh«ng cã ®éc h¹i, kh«ng cã ph¶n øng phô. §èi víi thuèc chØ dïng tõng ®ît ®iÒu trÞ, kh«ng th­êng xuyªn. + §èi t­îng sö dông: §èi víi thuèc chØ dïng cho ng­êi èm vµ ph¶i cã kª ®¬n cña b¸c sü. TPCN cã thÓ sö dông cho c¶ ng­êi èm vµ ng­êi khoÎ hµng ngµy. Ng­êi tiªu dïng cã thÓ tù sö dông theo h­íng dÉn c¸ch sö dông cña c¸c nhµ s¶n xuÊt mµ kh«ng cÇn kh¸m bÖnh kª ®¬n cña thÇy thuèc. Thuèc Dinh d­ìng Cã lîi søc kháe Ch÷a bÖnh Thùc phÈm chøc n¨ng TP S¬ ®å 1: Sù kh¸c nhau vµ mèi quan hÖ gi÷a thùc phÈm, TPCN vµ thuèc 2.1.2.2 Vai trß cña thùc phÈm chøc n¨ng Theo ®µ ph¸t triÓn cña kinh tÕ, t×nh tr¹ng dinh d­ìng cña con ng­êi tõ giai ®o¹n thiÕu ¨n, suy dinh d­ìng ®Õn thõa c©n, bÐo ph× ®· xuÊt hiÖn nhiÒu hÖ lôy tÊt yÕu lµ c¸c bÖnh m·n tÝnh kh«ng l©y nh­ tiÓu ®­êng, nhiÔm ung th­ gan siªu vi, huyÕt ¸p cao, nhiÒu mì trong m¸u, bÐo ph× (chiÕm 30-40% ë c¸c n­íc ph¸t triÓn), kh¶ n¨ng miÔn nhiÔm suy yÕu ë nh÷ng ng­êi cao tuæi vÉn ch­a cã gi¶i ph¸p can thiÖp hiÖu qu¶ trong khi tû lÖ ng­êi m¾c bÖnh ngµy cµng t¨ng mét c¸ch ®ét biÕn [26]. Trong x· héi c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ngµy cµng t¨ng, cã nhiÒu lý do ®a ®Õn hiÖn t­îng nµy nh­ c­êng ®é lµm viÖc c¨ng th¼ng, thøc ¨n chÕ biÕn hay ®êi sèng l­¬ng thùc bÊt b×nh th­êng, nhiÒu chÊt bÐo, dÇu mì hay thÞt c¸ cã hormone t¨ng träng, thuèc trõ s©u thùc vËt, phô gia, ho¹t chÊt hãa häc nh­ gia vÞ, t¹o ngät, mïi, phÈm mµu. Theo thèng kª ­íc l­îng trªn toµn thÕ gií hµng n¨m bÖnh tim m¹ch vµ tai biÕn giÕt 12 triÖu ng­êi/n¨m. ¦íc l­îng cã 177 triÖu ng­êi bÞ tiÓu ®­êng týp 2 trong ®ã 2/3 ng­êi m¾c bÖnh lµ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, h¬n 1 tû ng­êi thõa träng l­îng (bÐo ph×), cao huyÕt ¸p kho¶ng 600 triÖu ng­êi trªn toµn thÕ giíi, 13% bÞ tö vong vµ 4,4% bÞ tËt nguyÒn. 2/3 sè ng­êi bÞ tai biÕn lµ do cao huyÕt ¸p, th­êng ¶nh h­ëng ®Õn tim m¹ch, suy thËn vµ tai biÕn m¹ch m¸u n·o. Mì trong m¸u cao t¨ng nguy hiÓm cho bÖnh suy tim. 18% ng­êi bÞ tai biÕn vµ 56% bÞ suy tim, 7,9% ng­êi bÞ tö vong v× mì trong m¸u cao [10]. §èi víi ViÖt nam theo nhËn ®Þnh chung cña c¸c nhµ dinh d­ìng, vµo nh÷ng n¨m 80 vµ ®Çu 90 cña thÕ kû tr­íc, nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn khã kh¨n, l­¬ng thùc dùa chñ yÕu vµo ngò cèc, c¸c bÖnh c¶nh vÒ dinh d­ìng diÔn ra kh¸ phæ biÕn nh­: bÖnh thiÕu n¨ng l­îng tr­êng diÔn, thiÕu vitamin A ë trÎ, thiÕu m¸u thiÕu s¾t ë phô n÷ mang thai. HËu qu¶ cña t×nh tr¹ng nµy ®Ó l¹i lµ nh÷ng g¸nh nÆng vÒ suy dinh d­ìng, ®Æc biÖt lµ tû lÖ suy dinh d­ìng trÎ em (SDDTE) chiÕm ë møc rÊt cao, kho¶ng 30 – 40%, thËm chÝ cã nhiÒu n¬i cßn lªn ®Õn 50 - 60%. Do vËy, thêi ®ã hÇu hÕt mäi ho¹t ®éng vÒ dinh d­ìng ë n­íc ta ®Òu tËp trung cho c«ng t¸c phßng chèng SDDTE [19]. B­íc sang giai ®o¹n nh÷ng n¨m gi÷a thËp kû 90 cña thÕ kû tr­íc, nÒn kinh tÕ n­íc ta cã nh÷ng b­íc chuyÓn tiÕp, chuyÓn ®æi theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc, vÒ mÆt kinh tÕ ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn v­ît bËc, cuéc sèng cña ng­êi d©n ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn. Trong giai ®o¹n nµy, ®i cïng víi nh÷ng thµnh tùu vÒ mÆt kinh tÕ, h×nh th¸i ¨n uèng cña ng­êi d©n còng cã sù thay ®æi, tû lÖ dïng chÊt ®¹m, bÐo t¨ng lªn, tõ ®ã xuÊt hiÖn bÖnh c¶nh míi vÒ dinh d­ìng. Cã thÓ lÊy mèc tõ thêi ®iÓm 1995, khi tû lÖ SDDTE cßn ë møc kh¸ cao th× ë n­íc ta ®· xuÊt hiÖn hiÖn t­îng thõa c©n bÐo ph× vµ t×nh tr¹ng nµy cïng víi nh÷ng hÖ lôy tÊt yÕu cña nã lµ c¸c bÖnh m¹n tÝnh kh«ng l©y nh­ tiÓu ®­êng, tim m¹ch, huyÕt ¸p, lo·ng x­¬ng ngµy cµng cã nguy c¬ gia t¨ng. Theo BÖnh viÖn Néi tiÕt Trung ¦¬ng, hiÖn nay n­íc ta cã 4,4% ng­êi tr­ëng thµnh t¹i c¸c thµnh phè lín bÞ bÖnh tiÓu ®­êng týp 2 vµ gÇn 6% cã rèi lo¹n glucose m¸u lóc ®ãi. §ång thêi theo ViÖn dinh d­ìng, 16,3% ng­êi cã ®é tuæi tõ 25 - 64 ë n­íc ta bÞ thõa c©n bÐo ph× vµ gÇn 18% ng­êi tr­ëng thµnh m¾c “héi chøng chuyÓn hãa” (t¨ng cholesterol, t¨ng triglycerid m¸u, t¨ng huyÕt ¸p). Bøc tranh toµn c¶nh vÒ dinh d­ìng ë n­íc ta ®· b­íc sang giai ®o¹n míi, liÖu ®©y cã ph¶i lµ sù thay ®æi mang tÝnh tÊt yÕu hay chóng ta cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®­îc ®Æt ra ®èi víi c¸c nhµ dinh d­ìng häc ViÖt Nam hiÖn nay. Tr­íc thùc tr¹ng trªn, PGS.TS. NguyÔn C«ng KhÈn, ViÖn tr­ëng ViÖn dinh d­ìng ViÖt Nam ®· nhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña TPCN trong dù phßng vµ ®iÒu trÞ c¸c bÖnh cã liªn quan ®Õn dinh d­ìng. Khi nãi vÒ sù kÕt hîp gi÷a hai chuyªn ngµnh khoa häc dinh d­ìng víi c«ng nghÖ thùc phÈm. GS.TS. Lª Ngäc Träng, Phã Chñ tÞch Tæng héi y häc ViÖt Nam còng cho r»ng: “§©y lµ sù kÕt hîp mang tÝnh ®éc ®¸o, ®éc ®¸o ë chç cã sù kÕt hîp gi÷a dinh d­ìng häc (hµn l©m) víi thùc tÕ. §iÒu nµy sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ to lín trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn n¹n vÒ dinh d­ìng ë n­íc ta hiÖn nay. Víi chøc n¨ng th¶i ®éc ®a ra khái c¬ thÓ nh÷ng chÊt cÆn b·, chÊt ®éc ®· lu tr÷ l©u ngµy, chñ yÕu lµ theo ®­êng bµi tiÕt, cã thÓ qua da. Chøc n¨ng dinh d­ìng bæ sung c¸c vi chÊt dinh d­ìng cÇn thiÕt vµo tõng tÕ bµo. Chøc n¨ng b¶o vÖ gióp c¬ thÓ chèng l¹i c¸c t¸c nh©n cã h¹i tõ m«i tr­êng bªn ngoµi th× TPCN n¨ng lµ mét s¶n phÈm tèt, hç trî cho viÖc phôc håi, duy tr× hoÆc t¨ng c­êng chøc n¨ng nµo ®ã cña mét hoÆc nhiÒu bé phËn c¬ thÓ, ngoµi ra cã t¸c dông dinh d­ìng, t¹o cho c¬ thÓ t×nh tr¹ng tho¶i m¸i, t¨ng søc ®Ò kh¸ng vµ gi¶m bít nguy c¬ bÖnh tËt Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, nhiÒu TPCN vÉn cßn ®iÓm bÝ mËt víi ng­êi tiªu dïng. TPCN vÉn cßn nh÷ng h¹n chÕ: (i) V× ®­îc xÕp vµo nhãm thùc phÈm, TPCN kh«ng bÞ chi phèi bëi nh÷ng luËt lÖ kiÓm tra chÆt chÏ nh­ ®èi víi d­îc phÈm; (ii) VÊn ®Ò ®Þnh chuÈn c¸c ho¹t chÊt vµ liÒu l­îng c¸c thµnh phÇn cña TPCN lµ khã kh¨n lín cho c¸c nhµ qu¶n lý; (iii) LiÒu l­îng sö dông, cÊm kþ vµ c¸c ph¶n øng phô cña TPCN th­êng kh«ng ®­îc nªu ra râ rµng; (iv) Nhµ s¶n xuÊt cã thÓ trén thªm mét vµi chÊt dinh d­ìng hay Vitamin ®Ó biÕn mãn hµng thµnh TPCN dï r»ng s¶n phÈm nµy tù nã ®· cã chøa nhiÒu chÊt kh«ng tèt cho søc kháe nh­ ®­êng, Cholesterol hay chÊt bÐo b·o hßa [11]. MÆc dï vËy, theo xu h­íng ph¸t triÓn cña toµn thÕ giíi TPCN sÏ vÉn tiÕp tôc ®­îc nghiªn cøu ph¸t triÓn vµ sÏ lµ mét ngµnh c«ng nghiÖp lín kh«ng chØ ë ViÖt Nam mµ cßn cña toµn thÕ giíi. ViÖt nam trong thÕ kû nµy còng sÏ trë thµnh mét thÞ tr­êng tiªu thô TPCN tiÒm n¨ng. 2.1.2.3 §iÒu kiÖn ®Ó x¸c ®Þnh lµ thùc phÈm chøc n¨ng Nh÷ng s¶n phÈm thùc phÈm cã bæ sung c¸c chÊt dinh d­ìng nh­ vitamin, muèi kho¸ng vµ c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc nÕu ®­îc Nhµ s¶n xuÊt c«ng bè s¶n phÈm ®ã lµ thùc phÈm chøc n¨ng, ®­îc c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cña n­íc s¶n xuÊt hoÆc n­íc cho phÐp l­u hµnh chøng nhËn phï hîp víi ph¸p luËt vÒ thùc phÈm vµ cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn sau th× ®­îc coi lµ thùc phÈm chøc n¨ng: 1. §èi víi thùc phÈm bæ sung vi chÊt dinh d­ìng: NÕu l­îng vi chÊt ®a vµo c¬ thÓ h»ng ngµy theo h­íng dÉn sö dông ghi trªn nh·n cña s¶n phÈm cã Ýt nhÊt mét vitamin hoÆc muèi kho¸ng cao h¬n 3 lÇn gi¸ trÞ cña B¶ng khuyÕn nghÞ nhu cÇu dinh d­ìng RNI 2002 (Recommended Nutrient Intakes)(phô lôc 1), th× ph¶i cã giÊy chøng nhËn cña c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cña n­íc s¶n xuÊt hoÆc n­íc cho phÐp l­u hµnh x¸c nhËn tÝnh an toµn cña s¶n phÈm vµ ph¶i ghi râ trªn nh·n hoÆc nh·n phô s¶n phÈm (®èi víi s¶n phÈm nhËp khÈu) møc ®¸p øng RNI cña c¸c vi chÊt dinh d­ìng ®­îc bæ sung vµo thµnh phÇn. 2. §èi víi thùc phÈm chøc n¨ng cã chøa ho¹t chÊt sinh häc: NÕu c«ng bè s¶n phÈm cã t¸c dông hç trî chøc n¨ng trong c¬ thÓ ng­êi, t¨ng søc ®Ò kh¸ng vµ gi¶m bít nguy c¬ bÖnh tËt th× ph¶i cã b¸o c¸o thö nghiÖm l©m sµng vÒ t¸c dông cña s¶n phÈm hoÆc tµi liÖu chøng minh vÒ t¸c dông cña thµnh phÇn cña s¶n phÈm cã chøc n¨ng ®ã hoÆc giÊy chøng nhËn cña c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cña n­íc s¶n xuÊt hoÆc n­íc cho phÐp l­u hµnh cã néi dung x¸c nhËn c«ng dông cña s¶n phÈm ghi trªn nh·n. 3. Néi dung ghi nh·n cña thùc phÈm chøc n¨ng ph¶i ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ nh·n vµ c¸c ®iÒu kiÖn sau: i) Néi dung h­íng dÉn sö dông cho nh÷ng s¶n phÈm cã môc ®Ých sö dông ®Æc biÖt cÇn ph¶i ghi: Tªn cña nhãm s¶n phÈm (thùc phÈm bæ sung, thùc phÈm b¶o vÖ søc khoÎ, thùc phÈm chøc n¨ng, thùc phÈm ¨n kiªng, thùc phÈm dinh d­ìng y häc), ®èi t­îng sö dông, c«ng dông s¶n phÈm, liÒu l­îng, chèng chØ ®Þnh, c¸c l­u ý ®Æc biÖt hoÆc t¸c dông phô cña s¶n phÈm (nÕu cã). ii) §èi víi thùc phÈm chøa ho¹t chÊt sinh häc, trªn nh·n hoÆc nh·n phô b¾t buéc ph¶i ghi dßng ch÷ “Thùc phÈm nµy kh«ng ph¶i lµ thuèc, kh«ng cã t¸c dông thay thÕ thuèc ch÷a bÖnh” iii) Trªn nh·n s¶n phÈm thùc phÈm chøc n¨ng kh«ng ®­îc ghi chØ ®Þnh ®iÒu trÞ bÊt kú mét bÖnh cô thÓ nµo hoÆc s¶n phÈm cã t¸c dông thay thÕ thuèc ch÷a bÖnh. iv) §èi víi nh÷ng s¶n phÈm cã chøa vitamin vµ muèi kho¸ng ch­a ®­îc ®Ò cËp trong b¶ng khuyÕn nghÞ vÒ nhu cÇu dinh d­ìng, s¶n phÈm ®­îc s¶n xuÊt trong n­íc nh­ng ch­a râ lµ thùc phÈm hay thuèc, s¶n phÈm cã chøa c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc ch­a ®ñ tµi liÖu chøng minh tÝnh an toµn vµ t¸c dông cña ho¹t chÊt ®ã, Côc An toµn vÖ sinh thùc phÈm cã tr¸ch nhiÖm chñ tr× vµ phèi hîp víi Côc qu¶n lý D­îc ViÖt Nam vµ Vô Y häc cæ truyÒn - Bé Y tÕ xem xÐt ®Ó ph©n lo¹i vµ thèng nhÊt qu¶n lý. 2.1.2.4 Ph©n lo¹i vµ t¸c dông Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ng­êi tiªu dïng trªn thÕ giíi lo l¾ng vÒ søc kháe, dinh d­ìng vµ an toµn thùc phÈm ngµy cµng d©ng cao ®Æc biÖt ng­êi d©n ë c¸c n­íc ph¸t triÓn hay ng­êi cã thu nhËp cao ë nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn tr­íc n¹n « nhiÔm ®éc tè, thuèc trõ s©u, kh¸ng sinh, vi khuÈn, hãa chÊt ngµy cµng ¨n s©u trong cuéc sèng con ng­êi buéc ®Ó hä tù b¶o vÖ søc kháe, t¨ng c­êng kh¶ n¨ng chèng dÞch bÖnh th«ng qua viÖc sö dông c¸c lo¹i TPCN víi nh÷ng thµnh phÇn d­ìng chÊt ®Æc biÖt. Tuy nhiªn vÊn ®Ò TPCN trªn thÕ giíi vÉn cã nhiÒu gi¶i thÝch kh¸c nhau v× chØ lÖch ®i kho¶ng c¸ch gi÷a thuèc trÞ bÖnh vµ TPCN trªn “d­îc dông” th× gi¸ c¶ s¶n phÈm cña TPCN ®­îc n©ng lªn gÊp béi kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi nh÷ng qui ®Þnh g¾t gao nh­ thuèc nh­ chèng chØ ®Þnh, hµm l­îng râ rµng, c¸ch dïng víi liÒu l­îng theo toa cña B¸c sÜ chuyªn m«n, nhÊt lµ c¸c chøng bÖnh m·n tÝnh. V× vËy viÖc ph©n lo¹i TPCN hiÖn nay vÉn lµ mét vÊn ®Ò g©y tranh c·i. Sau ®©y lµ c¸c c¸ch ph©n lo¹i theo b¶n chÊt, cÊu t¹o vµ t¸c dông cña thùc phÈm chøc n¨ng: - Ph©n lo¹i theo t¸c dông: 1. Nhãm thùc phÈm chøc n¨ng bæ sung vitamin vµ kho¸ng chÊt: Lo¹i nµy rÊt ph¸t triÓn ë Mü, Canada, c¸c n­íc ch©u ¢u, NhËt B¶n nh­ viÖc bæ sung iode vµo muèi ¨n, s¾t vµo gia vÞ, vitamin A vµo ®­êng h¹t, vitamin vµo n­íc gi¶i kh¸t, s÷a viÖc bæ sung nµy ë nhiÒu n­íc trë thµnh b¾t buéc, ®­îc ph¸p luËt ho¸ ®Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng “n¹n ®ãi tiÒm Èn” v× thiÕu vi chÊt dinh d­ìng (thiÕu iode, thiÕu vitamin A, thiÕu s¾t). 2. Nhãm thùc phÈm chøc n¨ng “kh«ng bÐo”, “kh«ng ®­êng”, “gi¶m n¨ng l­îng” nh­ nhãm trµ th¶o d­îc: ®­îc s¶n xuÊt, chÕ biÕn ®Ó hç trî gi¶m c©n, gi¶m bÐo, phßng chèng rèi lo¹n mét sè chøc n¨ng sinh lý thÇn kinh, tiªu ho¸, ®Ó t¨ng c­êng søc lùc vµ søc ®Ò kh¸ng (trµ gi¶m bÐo, trµ s©m) c¸c lo¹i thùc phÈm nµy dµnh cho ng­êi muèn gi¶m c©n, bÖnh tiÓu ®­êng. 3. Nhãm c¸c lo¹i n­íc gi¶i kh¸t, t¨ng lùc: ®­îc s¶n xuÊt, chÕ biÕn ®Ó bæ sung n¨ng l­îng, vitamin, kho¸ng chÊt cho c¬ thÓ khi vËn ®éng thÓ lùc, thÓ dôc thÓ thao. 4. Nhãm thùc phÈm giÇu chÊt x¬ tiªu ho¸: chÊt x¬ lµ c¸c polysaccharide kh«ng ph¶i lµ tinh bét, lµ bé khung, gi¸ ®ì cña c¸c m«, tÕ bµo thùc vËt vµ cã søc chèng ®ì víi c¸c men tiªu ho¸ cña ng­êi. ChÊt x¬ cã t¸c dông lµm nhuËn trµng, t¨ng khèi l­îng ph©n do ®ã chèng ®­îc t¸o bãn, ngõa ®­îc ung th­ ®¹i trµng. Ngoµi ra chÊt x¬ cßn cã vai trß ®èi víi chuyÓn ho¸ cholesterol, phßng ngõa nguy c¬ suy vµnh, sái mËt, t¨ng c¶m gi¸c no, gi¶m bít c¶m gi¸c ®ãi do ®ã hç trî viÖc gi¶m c©n, gi¶m bÐo ph×, hç trî gi¶m ®¸i ®­êng. NhiÒu lo¹i thùc phÈm giÇu chÊt x¬ ®­îc s¶n xuÊt, chÕ biÕn nh c¸c lo¹i n­íc x¬, viªn x¬, kÑo x¬. 5. Nhãm c¸c chÊt t¨ng c­êng chøc n¨ng ®­êng ruét bao gåm x¬ tiªu ho¸ sinh häc (Probiotics) vµ tiÒn sinh häc (Prebiotics) ®èi víi hÖ vi khuÈn céng sinh ruét giµ: + C¸c vi khuÈn céng sinh (Probiotics) lµ c¸c vi khuÈn sèng trong c¬ thÓ, ¶nh h­ëng cã lîi cho vËt chñ nhê c¶i thiÖn hÖ vi khuÈn néi sinh. C¸c vi khuÈn nµy kÝch thÝch chøc phËn miÔn dÞch b¶o vÖ cña c¬ thÓ. C¸c thùc phÈm chøc n¨ng lo¹i nµy th­êng ®­îc chÕ biÕn tõ c¸c s¶n phÈm cña s÷a, t¹o sù c©n b»ng vi sinh trong ®­êng ruét. + C¸c Prebiotics: Lµ c¸c chÊt nh Oligosacch­aride ¶nh h­ëng tèt ®Õn vi khuÈn ë ruét lµm c©n b»ng m«i tr­êng vi sinh vµ c¶i thiÖn søc khoÎ. C¸c thùc phÈm chøc n¨ng lo¹i nµy cung cÊp c¸c thµnh phÇn thùc phÈm kh«ng tiªu ho¸, nã t¸c ®éng cã lîi cho c¬ thÓ b»ng c¸ch kÝch thÝch sù t¨ng trëng hay ho¹t ®éng cña mét sè vi khuÈn ®­êng ruét, nghÜa lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn cã lîi ph¸t triÓn, gióp c¶i thiÖn søc khoÎ. + Synbiotics: Lµ do sù kÕt hîp Probiotics vµ Prebiotics t¹o thµnh. Synbiotics kÕt hîp t¸c dông cña vi khuÈn míi vµ kÝch thÝch vi khuÈn cña chÝnh c¬ thÓ. - Theo cÊu t¹o thùc phÈm chøc n¨ng Nhãm thùc phÈm chøc n¨ng d¹ng viªn: §©y lµ nhãm p._.hong phó vµ ®a d¹ng nhÊt. Tuú theo nhµ s¶n xuÊt, cã c¸c d¹ng viªn nang, viªn nÐn, viªn sñi, chøa c¸c ho¹t chÊt sinh häc, vitamin vµ kho¸ng chÊt. - Ph©n lo¹i theo chøc n¨ng ®Æc biÖt: Thøc ¨n cho phô n÷ cã thai, trÎ em vµ ng­êi cao tuæi Thøc ¨n cho trÎ ¨n dÆm. Thøc ¨n cho vËn ®éng viªn, phi hµnh gia. Thøc ¨n qua èng th«ng d¹ dµy. Thøc ¨n cho ng­êi cã rèi lo¹n chuyÓn ho¸ bÈm sinh Thøc ¨n cho ng­êi ®¸i ®­êng, huyÕt ¸p Ngoµi c¸ch ph©n lo¹i nh­ trªn, ë mét sè n­íc cßn cã c¸c c¸ch ph©n lo¹i kh¸c nhau. VÝ dô ë NhËt B¶n, b¶ng ph©n lo¹i hÖ thèng FOSHU (Food for Specific Health Use) nh­ sau: B¶ng 2.1: HÖ thèng ph©n lo¹i FOSHU cho TPCN T¸c dông cho søc khoÎ YÕu tè chøc n¨ng Sè s¶n phÈm Lo¹i thùc phÈm trªn thÞ tr­êng Thùc phÈm c¶i thiÖn ®­êng tiªu ho¸ +Prebiotics: oligosacch­arides, rafftinose, lactulose, arabinose. + Probiotics: lactocillus, bifidobacterium. 336 N­íc gi¶i kh¸t, yaourt, b¸nh biscuit, ®­êng viªn, ®Ëu nµnh ®«ng, dÊm, chocolate, soup bét, s÷a lªn men, miso soup, ngò cèc Thùc phÈm cho ng­êi cã cholesterol m¸u cao §¹m ®Ëu nµnh, alginate, chitosan, sitosterol ester 37 N­íc gi¶i kh¸t, thÞt viªn, xóc xÝch, s÷a ®Ëu nµnh, b¸nh biscuit, magarin. Thùc phÈm cho ng­êi cã huyÕt ¸p cao Chuçi acid amin 42 N­íc gi¶i kh¸t, soup, acid lactic, n­íc uèng lªn men, ®Ëu nµnh. Thùc phÈm cho ng­êi cã triacyglycerol huyÕt thanh cao Diaglycerol vµ sitosterol 13 DÇu ¨n Thùc phÈm liªn quan hÊp thô vµ chuyªn chë kho¸ng chÊt Casein, calcium citrate isoflavone 17 N­íc gi¶i kh¸t, ®Ëu nµnh lªn men (natto), møt. Thùc phÈm Non-caloriogenic M­anitol, polyphenols, paltinose, xylytol 6 Chocolate, chewing gum. Thùc phÈm cho nh÷ng ng­êi quan t©m ®Õn ®­êng huyÕt Bét m× albumin, tiªu ho¸ globin, polyphenol 56 KÑo, soup, n­íc gi¶i kh¸t. Thùc phÈm cho ng­êi quan t©m ®Õn hÖ x­¬ng C¸c Isoflavone ®Ëu t­¬ng, ®¹m nguån s÷a 18 C¸c lo¹i s÷a, canxi Thùc phÈm gióp gi¶m s©u r¨ng Paratinose, Maltinose 29 Tæng céng 554 Nguån: [15] 2.1.3 Qu¶n lý TPCN ë ViÖt nam 2.1.3.1 Quan ®iÓm chung Cã mét sè nhµ kinh doanh c¬ héi ®· lîi dông lßng tin cña ng­êi tiªu dïng nªn ®· qu¶ng c¸o qu¸ ®¸ng chøc n¨ng cña thùc phÈm chøc n¨ng. Bëi vËy, Héi nghÞ quèc tÕ vÒ thùc phÈm chøc n¨ng ®· khuyÕn c¸o: CÇn cã mét hÖ thèng luËt ph¸p ®Ó kiÓm so¸t viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh thùc phÈm chøc n¨ng. Nh÷ng quan ®iÓm thèng nhÊt chung lµ: 1) Thùc phÈm chøc n¨ng ph¶i lµ thùc phÈm, nghÜa lµ cÇn ph©n biÖt râ gi÷a thuèc vµ thùc phÈm chøc n¨ng, nhÊt lµ c¸c thùc phÈm chøc n¨ng nhãm bæ sung vitamin, kho¸ng chÊt vµ ho¹t chÊt sinh häc. 2) Ph¶i an toµn: C¸c thùc phÈm chøc n¨ng sö dông l©u dµi, cã tÝnh truyÒn thèng ®­îc ®óc kÕt lµ hoµn toµn kh«ng ®éc h¹i. §èi víi thùc phÈm chøc n¨ng míi, cã thµnh phÇn míi, ®é an toµn ph¶i ®­îc chøng minh trªn c¬ së khoa häc. 3) Kh«ng chÊp nhËn viÖc c«ng bè kh¶ n¨ng ch÷a trÞ bÖnh cña thùc phÈm chøc n¨ng, mÆc dï mét sè n­íc c«ng nhËn kh¶ n¨ng ®ã. 4) Mäi c«ng bè vÒ thùc phÈm chøc n¨ng ph¶i trung thùc, râ rµng, tr¸nh nhÇm lÉn. C¸c c«ng bè vÒ t¸c dông cña c¸c chøc n¨ng cña thùc phÈm chøc n¨ng vµ c¸c thµnh phÇn cña nã ®· ®­îc x¸c nhËn vµ c«ng nhËn réng r·i, ph¶i ®­îc c¬ quan qu¶n lý thõa nhËn vµ ®­îc x¸c nhËn trªn nh·n. 2.1.3.2 Qu¶n lý thùc phÈm chøc n¨ng ë ViÖt Nam Do vÊn ®Ò “Thùc phÈm chøc n¨ng” ë ViÖt Nam cßn rÊt míi, míi c¶ vÒ tªn gäi, h×nh thøc, ph­¬ng thøc, míi c¶ vÒ qu¶n lý. Bé Y tÕ ®· ban hµnh c¸c quy ®Þnh vÒ c«ng bè tiªu chuÈn s¶n phÈm thùc phÈm, trong ®ã cã TPCN: - QuyÕt ®Þnh sè 2027/2001/Q§-BYT ngµy 30/5/2001 cña Bé Y tÕ vÒ viÖc ban hµnh quy ®Þnh t¹m thêi vÒ c«ng bè tiªu chuÈn chÊt l­îng, vÖ sinh an toµn thùc phÈm. - QuyÕt ®Þnh sè 42/2005/Q§-BYT ngµy 08/12/2005 cña Bé Y tÕ vÒ viÖc ban hµnh quy chÕ vÒ c«ng bè tiªu chuÈn s¶n phÈm §Ó ph©n biÖt ranh giíi gi÷a thuèc vµ TPCN, Bé Y tÕ ban hµnh: - Th«ng t­ sè 17/2000/TT-BYT ngµy 27/9/2000 vÒ viÖc “H­íng dÉn ®¨ng ký c¸c s¶n phÈm díi d¹ng thuèc – thùc phÈm”. - Th«ng t­ sè 20/2001/TT-BYT ngµy 11/9/2001 “H­íng dÉn qu¶n lý c¸c s¶n phÈm thuèc – thùc phÈm” - Th«ng t­ sè 08/2004/TT-BYT ngµy 23/8/2004 “H­íng dÉn viÖc qu¶n lý c¸c s¶n phÈm thùc phÈm chøc n¨ng”. 2.1.3.3 Tæ chøc thùc hiÖn 1) Côc An toµn vÖ sinh thùc phÈm - Bé Y tÕ cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc triÓn khai, chØ ®¹o, kiÓm tra, thanh tra vµ gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn. 2) Së Y tÕ c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng, Y tÕ c¸c ngµnh cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc thùc hiÖn, chØ ®¹o, thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kinh doanh thùc phÈm chøc n¨ng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh cña Th«ng t­ nµy. 3) C¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kinh doanh thùc phÈm chøc n¨ng 2.2 T×nh h×nh tiªu dïng thùc phÈm chøc n¨ng ë ViÖt Nam 2.2.1 S¬ l­îc vÒ thÞ tr­êng thùc phÈm chøc n¨ng ë ViÖt Nam T¹i ViÖt nam, TPCN b¾t ®Çu xuÊt hiÖn chÝnh thøc tõ n¨m 2000. Theo sè liÖu thèng kª cña VFA, ViÖt nam hiÖn cã 54 c¬ së s¶n xuÊt ®­îc TPCN vµ cã 77 c¬ së nhËp khÈu mÆt hµng nµy. Trªn thÞ tr­êng cã kho¶ng 3000 lo¹i TPCN víi 8 nhãm chøc n¨ng chÝnh vµ 14 chøc n¨ng phô cã t¸c dông bæ sung Vitamine, kho¸ng chÊt, hç trî vµ t¨ng kh¶ n¨ng miÔn dÞch. Trong ®ã nhãm s¶n phÈm hµng ®Çu sÏ lµ c¸c s¶n phÈm t¨ng sinh lùc tõ c¸c nguyªn liÖu ®Æc h÷u cña ViÖt Nam nh­ S©m ViÖt Nam, §¶ng s©m, TËt lª, B¸ch bÖnh, S©m cau, Nhãm c¸c s¶n phÈm t¨ng c­êng kÝch thÝch miÔn dÞch nh­ nÊm Linh chi, sôn C¸ mËp, Nhµu, L« héi. Nhãm c¸c s¶n phÈm chèng oxy ho¸ nh­ Cµ rèt, Cµ chua, GÊc, M­íp ®¾ng. Nhãm c¸c nguyªn liÖu tù nhiªn chøa c¸c vitamin nh­ vitamin C, vitamin E, vitamin A, vitamin D3 tõ qu¶ kim anh, ®Ëu t­¬ng, dÇu c¸. Vµ c¸c s¶n phÈm kh¸c nh­, t©m sen, c¸c s¶n phÈm tõ cãc, t»m, ngµi t»m ®ùc, r¾n c¸c lo¹i cïng c¸c nguyªn tè vi l­îng nh­ selen, kÏm, s¾t [5]. BiÓu ®å 2.1: C¬ cÊu thÞ tr­êng TPCN cña ViÖt Nam n¨m 2007 Nhu cÇu tiªu dïng TPCN n­íc ta ngµy cµng t¨ng m¹nh t¹i c¸c thµnh phè lín bëi møc sèng ng­êi d©n ë ®©y cao, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi ngµy cµng t¨ng, nhu cÇu sö dông c¸c lo¹i thùc phÈm bæ d­ìng lµm nhu cÇu tiªu dïng TPCN còng t¨ng theo vµ viÖc sö dông TPCN ngµy cµng ®­îc quan t©m vµ sö dông réng r·i. Do vËy mµ c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh lo¹i thùc phÈm nµy tËp trung c¸c s¶n phÈm cña m×nh vµo c¸c thÞ tr­êng nµy. §øng ®Çu lµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh chiÕm 47,12% thÞ tr­êng c¸c s¶n phÈm TPCN, kÕ ®Õn lµ Hµ Néi víi 36,41% [5]. Song yªu cÇu vÒ chÊt l­îng c¸c lo¹i thùc phÈm nãi chung vµ TPCN nãi riªng ngµy mét kh¾t khe h¬n ®èi víi ng­êi d©n ë c¸c thµnh phè nµy (biÓu 2.1). - Theo quan ®iÓm cña ng­êi b¸n, thÞ tr­êng tiªu dïng TPCN ®­îc chia thµnh 3 lo¹i chÝnh: + ThÞ tr­êng nãng: Gia ®×nh, anh chÞ em ruét, b¹n bÌ th©n + ThÞ tr­êng Êm: Nh÷ng ng­êi cã mèi quan hÖ quen biÕt + ThÞ tr­êng l¹nh: Nh÷ng ng­êi ch­a quen biÕt Thùc phÈm chøc n¨ng ®Õn víi ng­êi tiªu dïng chñ yÕu th«ng qua c¸c h×nh thøc ph©n phèi sau: + Thø nhÊt: C«ng ty nhËp khÈu trong n­íc => M¹ng l­íi b¸n hµng ®a cÊp, c¸c ®¹i lý =>Ng­êi tiªu dïng. + Thø hai: C«ng ty s¶n xuÊt, nhËp khÈu trong n­íc, c¸c viÖn vµ c¸c c¬ quan nghiªn cøu => M¹ng l­íi cöa hµng, siªu thÞ hoÆc quÇy thuèc => Ng­êi tiªu dïng. + Thø ba: C«ng ty s¶n xuÊt trong n­íc (nhËp khÈu c«ng nghÖ n­íc ngoµi) => M¹ng l­íi b¸n hµng ®a cÊp, ®¹i lý => Ng­êi tiªu dïng. Víi nh÷ng ng­êi b¸n hµng theo h×nh thøc kinh doanh m¹ng, ®èi t­îng kh¸ch hµng môc tiªu cña hä h­íng tíi lµ “thÞ tr­êng Êm”. Bëi hä sÏ kh«ng mÊt nhiÒu thêi gian ®Ó lµm quen, giíi thiÖu vÒ b¶n th©n, v× vËy s¶n phÈm dÔ dµng ®­îc chÊp nhËn h¬n. Ng­êi tiªu dïng tin vµo sù giíi thiÖu vÒ s¶n phÈm, chÊt l­îng vµ c«ng dông cña s¶n phÈm, bëi phÇn lín ng­êi b¸n ®Òu ®· tõng lµ ng­êi sö dông vµ hä coi ®ã lµ mét sù kiÓm ®Þnh vÒ chÊt l­îng s¶n phÈm ®¸ng tin cËy. Sau khi thiÕt lËp m¹ng l­íi kh¸ch hµng trong “thÞ tr­êng Êm”, nh÷ng ng­êi b¸n hµng më réng ra c¸c ®èi t­îng ë “thÞ tr­êng l¹nh”. 2.2.2 §Æc ®iÓm tiªu dïng thùc phÈm chøc n¨ng - Thùc phÈm chøc n¨ng ®­îc tiªu dïng trùc tiÕp, ng­êi tiªu dïng TPCN mua b¸n trao ®æi trªn thÞ tr­êng. Thùc phÈm chøc n¨ng kh«ng ph¶i lµ thùc phÈm nhu cÇu th­êng xuyªn hµng ngµy nh­ c¸c lo¹i thùc phÈm th«ng th­êng, mµ lµ nh÷ng s¶n phÈm cung cÊp dinh d­ìng c¬ b¶n cho c¬ thÓ. Do vËy viÖc tiªu dïng TPCN phô thuéc vµo nguyÖn väng vÒ mét lo¹i nµo ®ã mµ tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng­êi. Ngµy nay, khi mµ ®êi sèng ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn th× con ng­êi kh«ng chØ t¹o ra thùc phÈm ®¸p øng nhu cÇu hµng ngµy, mµ cßn ph¶i t×m kiÕm c¸c thùc phÈm cã kh¶ n¨ng phßng chèng bÖnh tËt, t¨ng c­êng søc khoÎ. Khi ng­êi tiªu dïng quyÕt ®Þnh mua s¾m mét lo¹i TPCN víi møc gi¸ nµo ®ã lµ ®· t×m c¸ch ®¹t ®é tho¶ dông cao nhÊt cña hä. Nh­ng viÖc lùa chän th­êng bÞ h¹n chÕ bëi søc mua hay cô thÓ lµ møc thu nhËp cña ng­êi tiªu dïng vµ chÞu ¶nh h­ëng cña gi¸ c¶ c¸c mÆt TPCN s½n cã. - Møc thu nhËp hiÖn nay cña ®¹i bé phËn ng­êi d©n lao ®éng ë n­íc ta cßn rÊt thÊp so víi yªu cÇu chi tiªu. Do ®iÒu kiÖn kinh tÕ cßn h¹n hÑp nh­ vËy nªn l­îng tiªu dïng TPCN còng nh­ nhiÒu lo¹i hµng ho¸ tiªu dïng kh¸c cßn Ýt h¬n so víi mong muèn. - H¬n n÷a l­îng TPCN cho mçi ng­êi còng chØ ®Õn mét møc nhÊt ®Þnh lµ tho¶ m·n, vµ møc tho¶ m·n nµy vÒ chõng mùc nµo ®ã phô thuéc phô thuéc vµo giíi tÝnh, tuæi t¸c, tr¹ng th¸i søc khoÎ vµ thu nhËp c¸ nh©n. Mçi ng­êi còng kh«ng thÓ tiªu dïng m·i mét lo¹i TPCN mµ dïng nhiÒu lo¹i kh¸c nhau vµ qua c¸c thêi kú kh¸c nhau. - ë n­íc ta, tiªu dïng TPCN cßn cã c¸c møc ph©n biÖt, ë khu vùc n«ng th«n vµ vïng s©u vïng xa l­¬ng thùc thùc phÈm vÉn lµ nhu cÇu thiÕt yÕu, mÆc dï møc sèng ®· ®­îc c¶i thiÖn song vÉn cßn h¹n chÕ v× møc thu nhËp thÊp, ®êi sèng thÊp, Ýt th«ng tin nªn sù hiÓu biÕt vÒ TPCN cßn Ýt, h¬n n÷a ng­êi d©n ë ®©y chØ quan t©m ®Õn b÷a ¨n hµng ngµy b»ng thùc phÈm th«ng th­êng ch­a nghÜ ®Õn c¸c thùc phÈm bæ sung cho c¬ thÓ. ë thµnh thÞ ®êi sèng cao h¬n, ph­¬ng tiÖn cho cuéc sèng ®Çy ®ñ h¬n nªn hä kh«ng chØ quan t©m ®Õn dinh d­ìng hµng ngµy mµ cßn ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó sèng tèt h¬n, thÕ nªn ngoµi b÷a ¨n hµng ngµy ng­êi d©n ë ®©y t×m c¸ch bæ sung vµo c¬ thÓ c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña hä 2.2.3 C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn tiªu dïng thùc phÈm chøc n¨ng Tiªu dïng TPCN sÏ phô thuéc vµo c¸c yÕu tè nh­ møc thu nhËp, ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña mçi hé gia ®×nh, gi¸ c¶ cña mçi lo¹i. i) YÕu tè thu nhËp cña hé gia ®×nh: Khi nhu cÇu thiÕt yÕu cña ®êi sèng con ng­êi (l­¬ng thùc, thùc phÈm) ®Çy ®ñ thËm chÝ d­ thõa cïng víi thu nhËp ngµy cµng t¨ng con ng­êi cã nguyÖn väng chuyÓn sang xu h­íng tiªu dïng míi, ®ã lµ tiªu dïng c¸c lo¹i c¸c lo¹i thùc phÈm cã t¸c dông bæ sung c¸c chÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ h¬n lµ chØ ®Ó ¨n no vµ cung cÊp dinh d­ìng, bëi nhu cÇu dinh d­ìng cña con ng­êi còng cã giíi h¹n nhÊt ®Þnh (b×nh qu©n kho¶ng 2600 – 2700 kcal/ng­êi/ngµy [8]. ii) Quy m« vµ chÊt l­îng d©n sè: nhu cÇu TPCN ë ViÖt nam cã xu h­íng t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tuy nhiªn chØ tËp trung ë mét sè thµnh phè lín cã tr×nh ®é d©n trÝ cao vµ møc sèng kh¸ th× ­a chuéng TPCN h¬n lµ dïng thuèc, theo quan ®iÓm phßng bÖnh h¬n ch÷a bÖnh. ChÝnh v× vËy ®a sè c¸c tËp ®oµn s¶n xuÊt thuèc ®ang cã xu h­íng chuyÓn sang s¶n xuÊt TPCN. iii) YÕu tè nhËn thøc: VÊn ®Ò TPCN ë n­íc ta ®ang trë nªn s«i báng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y khi trªn thÞ tr­êng trµn lan nh÷ng s¶n phÈm TPCN xuÊt xø tõ c¸c n­íc trong, bªn c¹nh nh÷ng s¶n phÈm cña mét sè c«ng ty d­îc phÈm, chÕ biÕn l­¬ng thùc trong n­íc mµ sù thæi phång hay phãng ®¹i “d­îc dông” kh«ng ph¶i hiÕm. §iÒu ®¸ng l­u ý lµ c¸c lo¹i TPCN tõ Hoa Kú hay mét sè n­íc Ph­¬ng t©y th­êng ®­îc ph©n phèi qua m¹ng l­íi truyÒn tiªu ®a cÊp, h« hµo kh¶ n¨ng chèng c¸c chøng bÖnh nan y nh­ HIV-AIDS, ung th­, tiÓu ®­êng ®¸nh vµo t©m lý ng­êi tiªu dïng ®Ó trôc lîi bÊt chÝnh, mµ trªn 80% lµ n»m ngoµi tÇm kiÓm so¸t cña c¬ quan chøc n¨ng. H¬n n÷a diÔn biÕn cña thÞ tr­êng lÜnh vùc nµy rÊt phøc t¹p bëi cßn sù mËp mê gi÷a TPCN, thùc phÈm vµ thuèc ch÷a bÖnh vµ hiÖu qu¶ cña nã mang l¹i cã thiÕt thùc vµ an toµn cho c¬ thÓ hay kh«ng vÉn cßn lµ vÊn ®Ò mµ kh«ng chØ ng­êi tiªu dïng mµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng quan t©m. Do vËy còng kh«ng ph¶i bÊt cø ai còng cã dù ®Þnh tiªu dïng TPCN, bëi sù tÝnh to¸n c©n nh¾c TPCN cã gièng nh­ thµnh phÇn kh«ng? Cã mang l¹i hiÖu qu¶ kh«ng, h¬n n÷a rÊt nhiÒu ng­êi ch­a tõng dïng TPCN nªn ch­a cã ý thøc lùa chän kiªn ®Þnh. ViÖc lùa chän TPCN cßn tuú thuéc vµo yªu cÇu, c«ng dông mµ TPCN mang l¹i vµ kho¶ng thêi gian mµ TPCN cã thÓ ®¸p øng ®­îc tiªu dïng. 2.3 Ph¸t triÓn thùc phÈm chøc n¨ng trªn thÕ giíi vµ ViÖt nam 2.3.1 C¨n cø khoa häc ph¸t triÓn thùc phÈm chøc n¨ng - Sù tiÕn bé cña khoa häc vµ ph¸t triÓn cña x· héi ®· lµm t¨ng tuæi thä cña con ng­êi. Nhu cÇu vÒ søc khoÎ, s¾c ®Ñp, n¨ng lùc trÝ tuÖ vµ vãc d¸ng bªn ngoµi ngµy cµng cao - Khoa häc chÕ biÕn thùc phÈm ngµy cµng m¹nh mÏ, cã kh¶ n¨ng nghiªn cøu chÕ biÕn ra nh÷ng thùc phÈm phôc vô cho nhu cÇu søc khoÎ b»ng c¸ch thªm vµo thµnh phÇn cã lîi nh­ Vitamin kho¸ng chÊt hoÆc lÊy ra thµnh phÇn bÊt lîi nh­ c¸c chÊt ph¶n hÊp thu, chÊt bÐo. C¸c quy ®Þnh vÒ thùc phÈm còng ®­îc thay ®æi vµ cËp nhËt víi xu h­íng tiªu dïng. - C¸c nghiªn cøu réng r·i ®· cung cÊp nh÷ng chøng cø khoa häc t¹o niÒm tin vÒ nh÷ng t¸c dông cã thùc cña thùc phÈm chøc n¨ng. - ViÖc ph¸t triÓn TPCN t¹o c¬ héi c¶i thiÖn søc khoÎ céng ®ång. Con ng­êi cã thÓ gi¶m nguy c¬ bÖnh tËt b»ng c¸ch ¨n uèng phï hîp víi kh¶ n¨ng vµ ¨n vÉn ngon h¬n lµ dïng nh÷ng biÖn ph¸p cña y häc. - Chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh, ch¨m sãc søc khoÎ ngµy cµng cao. C¸c ChÝnh phñ dïng chÕ ®é ¨n nh­ mét ph­¬ng thøc gi¶m chi phÝ y tÕ ®ång thêi c¶i thiÖn søc khoÎ vµ chÊt l­îng cuéc sèng cña ng­êi d©n. - Sù giao l­u §«ng – T©y Y, sù chÊp nhËn c¸c nÒn v¨n minh kh¸c nhau gióp sù trao ®æi y häc gi÷a c¸c n­íc ngµy cµng réng r·i, lµm phong phó thªm kho tµng TPCN. 2.3.2 Xu h­íng tiªu dïng thùc phÈm chøc n¨ng cña thÕ giíi hiÖn ®¹i ThÕ giíi hiÖn ®¹i ®ang cã xu h­íng quay vÒ víi c¸c hîp chÊt thiªn nhiªn cã trong ®éng vËt vµ c©y cá, khai th¸c kinh nghiÖm y häc cæ truyÒn vµ v¨n minh Èm thùc cña c¸c d©n téc ph­¬ng §«ng, h¹n chÕ tèi ®a viÖc ®a c¸c ho¸ chÊt vµo c¬ thÓ thñ ph¹m cña c¸c ph¶n øng phô, quen thuèc, nhên thuèc (hiÖn nay, 90 – 95% sè nhãm chÊt quan träng nh­ kh¸ng sinh, c¸c lo¹i Vitamin, c¸c néi tiÕt tè cã nguån gèc ho¸ häc tæng hîp [12]. Xu thÕ nµy cïng víi nh÷ng thµnh c«ng b­íc ®Çu ®· ®¹t ®­îc vµ nh÷ng tiÒm n¨ng to lín cña loµi ng­êi vÒ tµi nguyªn sinh häc, ®ã lµ nh÷ng c¬ së quan träng ®Ó ®Èy m¹nh nghiªn cøu, s¶n xuÊt c¸c lo¹i TPCN mét lÜnh vùc cã nhiÒu triÓn väng. Tuæi thä con ng­êi tïy thuéc vµo c¸c yÕu tè nh­ di truyÒn, m«i tr­êng sèng, dinh d­ìng vµ phßng trÞ bÖnh, trong ®ã viÖc dinh d­ìng ®Ó phßng ngõa c¸c bÖnh tËt dù phÇn quan träng. NhiÒu nghiªn cøu khoa häc ®· chØ ra r»ng, tÇm vãc th©n thÓ, thÓ lùc con ng­êi do c¸c yÕu tè sau ®©y ¶nh h­ëng: dinh d­ìng chiÕm 31%, di truyÒn chiÕm 23%, thÓ dôc thÓ thao chiÕm 20%, m«i tr­êng chiÕm 16%, t©m lý x· héi chiÕm 10% [14]. Theo ®ã, yÕu tè dinh d­ìng chiÕm tû träng cao nhÊt, tÊt nhiªn lµ b¶o ®¶m ®ñ chÊt vµ ph¶i cã chÕ ®é dinh d­ìng hîp lý. C¬ thÓ chóng ta cÇn mét l­îng c©n b»ng vµ ®Çy ®ñ c¸c vitamin vµ kho¸ng chÊt h»ng ngµy ®Ó ho¹t ®éng ®­îc tèt vµ nhÞp nhµng. Nh­ng ch¾c g× chóng ta ®· ¨n uèng ®Çy ®ñ, hîp lý vµ c©n b»ng cã thÓ cung cÊp cho c¬ thÓ ®Çy ®ñ vitamin vµ kho¸ng chÊt cÇn thiÕt lÊy tõ nguån thøc ¨n dinh d­ìng h»ng ngµy? Theo kÕt qu¶ cña c¸c cuéc kh¶o cøu, hÇu hÕt mäi ng­êi trong chóng ta ®Òu thiÕu vi chÊt dinh d­ìng trÇm träng. Ngay c¶ ®èi víi nh÷ng ng­êi trÎ, dï cã ¨n ®Çy ®ñ, ta vÉn kh«ng cã ®ñ c¸c Vitamin vµ kho¸ng chÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ. Cã bèn nguyªn nh©n c¬ b¶n ¶nh h­ëng ®Õn søc kháe con ng­êi. §ã chÝnh lµ do ¨n uèng kh«ng ®óng, thùc phÈm cã chøa ®éc tè, t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng, vµ sù c¨ng th¼ng thÇn kinh (stress) [8]. i) Chóng ta th­êng chØ chó träng vÒ vÊn ®Ò n¨ng l­îng trong thøc ¨n mµ quªn h¼n vÒ dinh d­ìng. V× vËy th­êng bÞ thõa n¨ng l­îng do ¨n qu¸ nhiÒu chÊt tinh bét, chÊt ®­êng, chÊt bÐo nh­ng Ýt vËn ®éng. ViÖc thõa n¨ng l­îng ®· dÉn ®Õn hËu qu¶ xÊu nh­ bÐo ph× vµ kÐo theo nhiÒu c¨n bÖnh nh­ tim m¹ch, tiÓu ®­êng, huyÕt ¸p. Nh­ng chóng ta l¹i kh«ng ®¸p øng cho c¬ thÓ c¸c vi chÊt dinh d­ìng do thùc phÈm trong khÈu phÇn ¨n hµng ngµy nghÌo nµn vÒ chÊt. Nh÷ng vi chÊt dinh d­ìng chóng ta rÊt cÇn hµng ngµy nh­ c¸c Vitamin vµ kho¸ng chÊt bÞ thiÕu trÇm träng, lµm cho qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt bÞ rèi lo¹n g©y nªn rÊt nhiÒu bÖnh tËt. HiÖn nay cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n lµm cho thùc phÈm cña chóng ta nghÌo nµn vÒ chÊt. Nh­ ®Êt ®ai b¹c mµu hoÆc do thùc phÈm ngµy cµng tr¶i qua nhiÒu kh©u chÕ biÕn c«ng nghiÖp lµm mÊt ®i nhiÒu chÊt, do vËt nu«i c©y trång ®ang ®­îc ch¹y theo n¨ng xuÊt ph¸t triÓn mÊt tù nhiªn, mÊt c©n ®èi [19]. ii) Thùc phÈm hiÖn nay chøa rÊt nhiÒu ®éc tè, ®ã lµ nh÷ng chÊt ®éc trong rau, qu¶ do ph©n bãn hãa häc, thuèc trõ s©u, thuèc kÝch thÝch t¨ng tr­ëng, nh÷ng chÊt ®i vµo vËt nu«i nh­ thuèc t¨ng träng, thuèc tiªm phßng bÖnh dÞch, råi nh÷ng chÊt hãa häc ®­îc sö dông trong c«ng nghiÖp thùc phÈm. iii) Nguyªn nh©n n÷a lµ t¸c ®éng cã h¹i cña m«i tr­êng xung quanh lªn c¬ thÓ chóng ta nh­: tia phãng x¹, tia cùc tÝm, chÊt th¶i c«ng nghiÖp, khÝ th¶i «t«, xe m¸y, khãi nhµ m¸y, bôi x©y dùng, nguån n­íc « nhiÔm. Nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i nµy t¹o ra trong c¬ thÓ chóng ta. Chóng lµ nguyªn nh©n chÝnh cña c¸c bÖnh tim m¹ch, ung th­ vµ c¸c c¨n bÖnh nguy hiÓm kh¸c. iv) Nguyªn nh©n cuèi cïng lµ do (Stress). Chóng ta ph¶i sèng trong sù c¨ng th¼ng nhiÒu mÆt. Tõ nh÷ng vÊn ®Ò khã chÞu nh­ t¾c ®­êng, mÊt ®iÖn, kÑt xe, ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lín nh­ h¹nh phóc gia ®×nh, sù nghiÖp, doanh nghiÖp. Nh÷ng c¨ng th¼ng nµy ®èt ch¸y mét l­îng chÊt cÇn thiÕt mµ chóng ta kh«ng thÓ bï ®¾p ®­îc, cµng t¹o ra sù mÊt c©n b»ng nghiªm träng. TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n trªn ®· dÉn ®Õn ®iÒu g×, ®ã lµ hÖ miÔn dÞch cña chóng ta kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng, søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ ngµy mét kÐm ®i rÊt dÔ nhiÔm bÖnh. Theo Tæ chøc y tÕ thÕ giíi con ng­êi cã thÓ sèng ®­îc tõ 120 ®Õn 140 tuæi nh­ng hiÖn nay tuæi thä trung b×nh cña con ng­êi chØ ®¹t 70 tuæi. Nguyªn nh©n lµ 80% con ng­êi ta chÕt chÝnh lµ do bÖnh, bÖnh lµ do thiÕu Vitamin, Kho¸ng chÊt vµ c¸c nguyªn tè Vi l­îng, ®a l­îng [10]. V× vËy dÉn ®Õn c¸c t×nh tr¹ng nh­ cao huyÕt ¸p, bÐo ph×, sái thËn, lo·ng x­¬ng, Alzeimer (bÖnh mÊt trÝ), tiÓu ®­êng, nhåi m¸u c¬ tim, b¹c tãc sím, ph×nh ®éng m¹ch chñ vv... HiÖn nay, c¸c nhµ khoa häc vÉn tiÕp tôc nghiªn cøu vai trß cña thùc phÈm chøc n¨ng víi c¬ thÓ con ng­êi, v× TPCN cã t¸c dông rÊt réng r·i, trong viÖc hç trî ®iÒu trÞ vµ phßng chèng mét sè bÖnh. Nhê tÝnh chÊt chèng oxy hãa, t¨ng c­êng miÔn dÞch gióp c¸c tÕ bµo c¬ thÓ chèng l¹i sù l·o ho¸. C¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi ®· dù b¸o r»ng, thøc ¨n cña con ng­êi trong thÕ kû XXI sÏ lµ c¸c TPCN. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhê thµnh tùu míi cña c«ng nghÖ sinh häc, mét sè n­íc ®· t¹o ra ®­îc c¸c lo¹i TPCN. C¸c n­íc T©y ©u gäi ®©y lµ d­îc phÈm (nutracutics) hay thùc phÈm bæ sung dinh d­ìng (food suplement). 2.3.3 Thùc phÈm chøc n¨ng trªn thÕ giíi 2.3.3.1 Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thùc phÈm chøc n¨ng trªn thÕ giíi Thêi nguyªn thuû hay s¬ khai, con ng­êi ch­a cã nh÷ng kiÕn thøc ph©n biÖt tèt xÊu, møc bæ d­ìng kh¸c nhau gi÷a c¸c lo¹i thùc phÈm nh­ng b¶n n¨ng sinh tån ®· cho hä sù ph©n biÖt qua viÖc tÝch luü kinh nghiÖm hay kh¶ n¨ng chÕ biÕn. N¨m 2838 tr­íc c«ng nguyªn vua ThÇn n«ng (ShenNung) ë Trung Quèc xem ®Ëu nµnh lµ mét trong 5 lo¹i ngò cèc chñ yÕu vµ h¬n ngh×n n¨m sau ®Ëu nµnh ®­îc ®¸nh gi¸ lµ lo¹i thùc phÈm lµnh vµ bæ d­ìng ë hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi. ThÇn n«ng b¶n th¶o kinh do §µo Ho»ng C¶nh (452-536) biªn so¹n lµ d­îc ®iÓn cæ nhÊt cña Trung Quèc luËn bµn vÒ 365 loµi d­îc vËt, 252 loµi thùc vËt, 67 loµi ®éng vËt vµ 46 loµi kho¸ng vËt liÖt kª c¸c d­îc tÝnh, thuèc lµm “khang kiÖn th©n thÓ” vµ kÐo dµi tuæi thä. N¨m 659 triÒu ®×nh nhµ §­êng cho biªn so¹n t©n b¶n th¶o gåm 844 vÞ thuèc kÌm h×nh vÏ m« t¶ cô thÓ cho thÊy ngµnh Trung Y ®· ®­îc hÖ thèng ho¸, ghi râ c¸ch trÞ liÖu cña c¸c th¶o d­îc, ®éng vËt vµ kho¸ng vËt quy m« nhÊt trë thµnh nÒn t¶ng cho nh÷ng kiÕn thøc y d­îc hiÖn ®¹i. Thªm vµo ®ã, tµi liÖu cña T«n M¹c Tö chñ tr­¬ng dïng thùc phÈm ®Ó phßng bÖnh vµ trÞ bÖnh vµo thÕ kû thø VII cho thÊy viÖc øng dông vµo TPCN ngµy nay chØ lµ mét sù kÕ thõa vèn kiÕn thøc theo kinh nghiÖm cña nh÷ng thÕ kû tr­íc 12]. Cã thÓ nãi, lý luËn §«ng y ph¸t triÓn nhÊt trªn thÕ giíi lµ Trung Quèc, mét n­íc còng nghiªn cøu nhiÒu nhÊt vÒ c¸c lo¹i TPCN. Trung Quèc ®· s¶n xuÊt chÕ biÕn trªn 10.000 lo¹i TPCN, cã nh÷ng c¬ së ®· xuÊt hµng ho¸ lµ TPCN tíi trªn 80 n­íc trªn thÕ giíi, ®em l¹i mét lîi nhuËn rÊt lín. Ng­êi ¸ §«ng ®· øng dông thuyÕt ©m d­¬ng vµ ngò hµnh ®Ó chän vµ chÕ biÕn thùc phÈm. §Æc tÝnh ©m miªu t¶ thùc thÓ vËt chÊt nh­ c¸c chÊt dinh d­ìng, ng­îc l¹i ®Æc tÝnh d­¬ng miªu t¶ chøc n¨ng nh­ n¨ng l­îng. 2.3.3.2 ThÞ tr­êng thùc phÈm chøc n¨ng trªn thÕ giíi * ThÞ tr­êng TPCN ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn:  - Trung Quèc: kho¶ng 6 tû ®« la/n¨m vµ gÊp 2 vµo n¨m 2010  - Brazil: t¨ng nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®¹t 1.9 tû ®« la trong n¨m 2009, t¨ng 29% trªn ®Çu ng­êi vÒ chi phÝ tiªu thô TPCN.  - Peru: lµ quèc gia s¶n xuÊt nhiÒu ®­êng, tinh bét v× vËy thÞ tr­êng n­íc nµy lµ c¸c lo¹i TPCN Ýt bÐo vµ kh«ng ®­êng. - Nga: thÞ tr­êng kho¶ng 75 triÖu ®« la n¨m 2004 vµ t¨ng hµng n¨m 20%, lµ tèc ®é t¨ng tr­ëng cao nhÊt trong ®êi sèng l­¬ng thùc. * ThÞ tr­êng TPCN ë NhËt B¶n: - ë NhËt B¶n, TPCN ®· ®­îc ®a ra thÞ tr­êng tõ nh÷ng n¨m 1930 vµ trë thµnh mét trong nh÷ng n­íc s¶n xuÊt vµ tiªu thô cao trªn thÕ giíi vµo gi÷a thËp kû 1980 bëi vÊn ®Ò « nhiÔm trong m«i tr­êng thøc ¨n, chi phÝ thuèc trÞ bÖnh ngµy cµng t¨ng ®Èy chi phÝ y tÕ dù phßng trë thµnh g¸nh nÆng cho d©n vµ chÝnh phñ v× chi phÝ b¶o hiÓm y tÕ liªn tôc t¨ng cao. - ChÝnh v× vËy chÝnh phñ NhËt B¶n còng ®· cã nh÷ng ch­¬ng tr×nh ®Æc biÖt nghiªn cøu TPCN ®ång thêi sím cã quy chÕ vÒ TPCN d­íi tªn gäi lµ thùc phÈm ®Æc biÖt cho søc khoÎ FOSHU (Food for specific health use) vµo n¨m 1991 nh»m lµm râ ph¹m trï chøc n¨ng cña thùc phÈm chÕ biÕn ®ång thêi ng¨n chÆn n¹n qu¶ng c¸o trµn lan, lµm sai lÖch nhËn thøc cña ng­êi tiªu dïng. ThÞ tr­êng NhËt B¶n cã kho¶ng 1500-2000 s¶n phÈm chøc n¨ng trong ®ã cã kho¶ng 400 lo¹i lµ ®¹t chÊt l­îng ®¨ng ký ë FOSHU vµ ng­êi NhËt cã møc tiªu dïng TPCN lµ 126 ®«la/ng­êi/n¨m [21]. Tæng kim ng¹ch tiªu thô TPCN t¹i NhËt B¶n n¨m 2005 kho¶ng 17.5 tû ®« la trong ®ã: 3.2 tû cho TPCN tiªu hãa (193 s¶n phÈm), 94 triÖu ®« la cho TPCN tim m¹ch (52 s¶n phÈm), phÇn cßn l¹i lµ c¸c lo¹i TPCN cho huyÕt ¸p, tiÓu ®­êng vµ bæ sung kho¸ng chÊt, 11 tû ®« la nh÷ng s¶n phÈm kh«ng cã dÊu c«ng nhËn cña FOSHU trong ®ã n­íc uèng lµ 4 tû ®« la ®Æc biÖt lµ n­íc gi¶i kh¸t cã acid amin lµ phæ biÕn h¬n c¶, kÕ ®Õn lµ lo¹i s÷a pha c¸c lo¹i men chiÕm 2.4 tû ®« la [22]. BiÓu ®å 2.2: C¬ cÊu thÞ tr­êng tiªu thô TPCN trªn thÕ giíi Theo b¸o c¸o cña nhãm Melissa Williams cña Ng©n hµng thÕ giíi vµo th¸ng 9/2006 cho biÕt: ThÞ tr­êng tiªu thô TPCN trªn thÕ giíi khã lßng ­íc l­îng chÝnh x¸c, ­íc l­îng s¬ bé lµ vµo kho¶ng 30-60 tû ®« la/ n¨m, tèc ®é t¨ng tr­ëng h»ng n¨m cña c¸c lo¹i thùc phÈm nµy t­¬ng ®­¬ng 10% ®Æc biÖt lµ TPCN cho trÎ em chñ yÕu ë nh÷ng n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ch¼ng h¹n nh­ c¸c n­íc thuéc Ch©u Mü chiÕm 37%, Ch©u ¢u chiÕm 28% v× ®ã lµ nh÷ng n­íc cã nhiÒu nguån nguyªn liÖu, d­îc th¶o vµ y häc cæ truyÒn phæ biÕn, kinh nghiÖm trong viÖc ®a vµo ngµnh chÕ biÕn TPC [22] (biÓu ®å 2.2). C¸c n­íc ph¸t triÓn còng cã xu h­íng ­a chuéng TPCN h¬n lµ dïng thuèc, theo quan ®iÓm phßng bÖnh h¬n ch÷a bÖnh. Do vËy mµ c¸c tËp ®oµn s¶n xuÊt thuèc trªn thÕ giíi ®ang cã xu h­íng chuyÓn sang s¶n xuÊt TPCN bëi ®èi t­îng tiªu thô lín. Thøc ¨n kh«ng chØ ®ñ dinh d­ìng, ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn thùc phÈm vµ cã c¶m gi¸c ngon mµ cßn ph¶i cã t¸c dông ®èi víi søc khoÎ, ®Ñp, t¨ng tuæi thä vµ t¨ng c­êng hÖ miÔn dÞch cho c¬ thÓ gióp phßng chèng mét sè bÖnh m·n tÝnh. S¶n xuÊt vµ kinh doanh TPCN lµ mét trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp cã tèc ®é t¨ng tr­ëng nhanh nhÊt thÕ giíi hiÖn nay (trung b×nh kho¶ng 10%/n¨m) víi doanh thu trªn 65.000 tû USD/n¨m [24], chñ yÕu lµ c¸c dßng Thùc phÈm cã chøc n¨ng phßng chèng bÖnh tËt, n©ng cao kh¶ n¨ng miÔn dÞch, lµm t¨ng søc ®Ò kh¸ng, t¨ng sinh lùc cho c¬ thÓ vµ dßng c¸c s¶n phÈm chèng oxy ho¸, chèng l·o ho¸ vµ kÐo dµi tuæi thä. B¶ng 2.2: Sè l­îng chñng lo¹i TPCN trªn thÕ giíi theo c«ng dông ( 2004-2006) §VT: S¶n phÈm Lo¹i TPCN 2004 2005 2006 Tæng Tiªu ho¸ 166 252 656 1074 Tim m¹ch 115 156 268 539 ThÇn kinh/n·o 33 68 92 193 MiÔn dÞch 44 53 78 175 X­¬ng 17 23 89 129 S¾c ®Ñp 16 24 46 86 Lo¹i kh¸c 833 840 1059 2732 Tæng céng 1224 1416 2288 4928 Nguån : Food and Nutrition – National Reseach Council Hoa Kú Nguån nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm TPCN lµ c¸c c©y cá, ®éng vËt (nhÊt lµ c©y cá nhiÖt ®íi ë §«ng Nam ¸, Phi Ch©u, Ch©u §¹i D¬ng vµ Nam Mü). Theo thèng kª cña tæ chøc y tÕ thÕ giíi, ngµy nay c¸c th¶o d­îc vÉn ®­îc sö dông nh­ nh÷ng ph­¬ng tiÖn phßng ngõa vµ ch÷a bÖnh chÝnh cho h¬n 80% nh©n lo¹i. Bëi c¸c thuèc hãa d­îc ®¹i bé phËn dïng ®Ó lµm gi¶m triÖu chøng, lµm t¨ng chØ sè nµy, gi¶m chØ sè kia trong c¬ thÓ ng­êi bÖnh, ngoµi ra c¸c thuèc ho¸ d­îc ®Òu g©y ra nh÷ng hËu qu¶ phô, ®ã lµ lÝ do v× sao con ng­êi víi trÝ tuÖ, kinh nghiÖm vµ kh¶ n¨ng quan s¸t vµ ph©n tÝch ®· t×m ra vµ øng dông rÊt nhiÒu s¶n phÈm cã nguån gèc tõ thiªn nhiªn ®Ó n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng, phßng vµ ch÷a bÖnh. 2.3.3 TiÒm n¨ng vµ triÓn väng ph¸t triÓn TPCN ë ViÖt Nam §èi víi n­íc ta hiÖn nay, viÖc nghiªn cøu t¹o ra c¸c chÕ phÈm TPCN víi ph­¬ng ch©m ”c«ng nghÖ cao, b¶n s¾c cæ truyÒn” ®ang lµ h­íng nghiªn cøu rÊt lý thó vµ cã lîi thÕ, v× lÏ chóng ta cã thÕ m¹nh vÒ tµi nguyªn sinh häc nhiÖt ®íi vµ cã kho tµng kinh nghiÖm phong phó cña y häc d©n téc. GÇn ®©y, mét sè TPCN do ViÖt nam s¶n xuÊt trªn c¬ së øng dông c«ng nghÖ sinh häc ®Ó n©ng cÊp c«ng nghÖ cæ truyÒn, ®· ®­îc ®a ra thÞ tr­êng nh»m phôc vô néi tiªu vµ xuÊt khÈu, ®ã lµ c¸c chÕ phÈm nhuËn gam, lîi mËt, d­ìng n·o, s¸ng m¾t t¨ng c­êng sinh lùc, phßng chèng ung th­ b¶o vÖ s¾c ®Ñp ®ang ®­îc ng­êi tiªu dïng ­a thÝch [5]. Mét sè s¶n phÈm tõ tµi nguyªn sinh vËt rõng vµ biÓn c¸c nhµ khoa häc ®· ph¸t hiÖn ®­îc mét sè ho¹t chÊt sinh häc quan träng cã trong thÞt cña chóng nh­ h¶i s©m vµ r¾n biÓn cã c¸c axit amin kh«ng thÓ thay thÕ. Ph¸t hiÖn nµy ®· t¹o c¬ së khoa häc ®Ó s¶n xuÊt ®­îc mét sè chÕ phÈm lµ TPCN phôc vô t¨ng c­êng søc khoÎ ®­îc tiÕn hµnh trªn d©y chuyÒn hiÖn ®¹i cña xÝ nghiÖp d­îc phÈm TW2, c«ng ty cæ phÇn d­îc Traphaco vµ ®· ®¨ng ký chÊt l­îng hµng ho¸ t¹i Côc vÖ sinh an toµn thùc phÈm, ®­îc bé y tÕ cÊp phÐp s¶n xuÊt vµ l­u hµnh trong toµn quèc. ThÕ giíi hiÖn ®¹i ®ang cã xu h­íng quay vÒ víi c¸c hîp chÊt thiªn nhiªn cã trong ®éng vËt vµ c©y cá, khai th¸c kinh nghiÖm cæ truyÒn vµ nÒn v¨n minh Èm thùc cña c¸c d©n téc ph­¬ng §«ng [18]. Xu thÕ nµy phï hîp víi ViÖt Nam bëi tiÒm n¨ng vµ triÓn väng s¶n xuÊt TPCN g¾n liÒn mét c¸ch mËt thiÕt víi c¸c yÕu tè sau: 1.ViÖt Nam n¬i cã nguån tµi nguyªn phong phó ®a d¹ng trong ®ã cã nhiÒu lo¹i c©y cá, ®éng vËt, thùc vËt, vi sinh vËt mu«n mµu mu«n vÎ, ®éc ®¸o vµ ®Æc h÷u, lµ nguån nguyªn liÖu quý gi¸ cho viÖc nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt TPCN nh­: C¸c tµi nguyªn cña ngµnh n«ng nghiÖp bao gåm c¸c lo¹i c©y l­¬ng thùc thùc phÈm (ngò cèc, ®Ëu ®ç, rau qu¶ c¸c lo¹i, gia sóc gia cÇm). C¸c tµi nguyªn cña ngµnh l©m nghiÖp, c¸c tµi nguyªn cña rõng gåm c¸c d­îc liÖu vµ c¸c lo¹i ®éng vËt hoang d·, c¸c tµi nguyªn cña ngµnh thuû h¶i s¶n. 2. Nh©n d©n ta cã nhiÒu kinh nghiÖm Èm thùc, nhÊt lµ sö dông c¸c thùc phÈm cã gi¸ trÞ dinh d­ìng cao, cã nhiÒu ho¹t tÝnh sinh häc quý gi¸. 3. Chóng ta cã nÒn d­îc y häc cæ truyÒn víi lÞch sö hµng ngh×n n¨m tõ thêi Vua hïng ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, c¸c kinh nghiÖm y häc cæ truyÒn ®­îc truyÒn tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c, ®­îc kÕ thõa bæ sung vµ ph¸t triÓn phong phó h¬n vµ phôc vô cho b¶o vÖ céng ®ång. §ã lµ kho tµng giµu cã vµ gi¸ trÞ ®Ó chóng ta nghiªn cøu, s¶n xuÊt mét sè TPCN bæ sung dinh d­ìng cã chÊt l­îng cao, cã hiÖu lùc sinh häc râ rµng vµ h÷u Ých ®Ó phôc vô viÖc n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng cho nh©n d©n ta vµ cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm ®éc ®¸o. 4. Chóng ta cã ®éi ngò c¸n bé khoa häc cã tr×nh ®é tèt trong c¸c lÜnh vùc y häc, d­îc häc, thùc phÈm, hãa häc, sinh häc vµ n«ng nghiÖp vµ cã nhiÒu c¬ së nghiªn cøu khoa häc triÓn khai so víi trang thiÕt bÞ nghiªn cøu t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ, cã nhiÒu c«ng ty thùc phÈm vµ d­îc phÈm cã trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i cã thÓ tham gia nghiªn cøu s¶n xuÊt nhiÒu TPCN tõ nguån nguyªn liÖu trong n­íc vµ nguån nguyªn liÖu nhËp khÈu. §Æc biÖt, n¨m 2007 thµnh lËp HiÖp héi Thùc phÈm chøc n¨ng cña c¸c nhµ qu¶n lý, chuyªn m«n, c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh TPCN ViÖt nam lµ mét c¬ héi tèt ®Ñp ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt TPCN ë n­íc ta. Nh×n chung, viÖc nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt TPCN ë ViÖt nam cßn lµ mét lÜnh vùc t­¬ng ®èi míi mÎ vµ nhá bÐ so víi tiÒm n¨ng v« cïng phong phó vµ ®a d¹ng cña nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nhiÖt ®íi cña ®Êt n­íc. Víi tiÒm n¨ng v« cïng dåi dµo vµ cã nhiÒu triÓn väng ®Ó s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i TPCN phôc vô cho c¸c môc ®Ých vµ c¸c ®èi t­îng kh¸c nhau, c¸c lo¹i TPCN do ViÖt Nam s¶n xuÊt ph¶i cã chÊt l­îng cao, an toµn vÒ mÆt vÖ sinh thùc phÈm vµ ph¶i cã gi¸ c¶ hîp lý ®Ó mäi ng­êi d©n cã thÓ mua ®­îc . ViÖt Nam cã ®ñ kinh nghiÖm vµ tiÒm n¨ng ®Ó trë thµnh c­êng quèc vÒ y häc thiªn nhiªn. Víi ®­êng lèi ®óng ®¾n, sù häc hái th­êng xuyªn vµ vËn dông s¸ng t¹o, y häc d©n téc vµ thiªn nhiªn ViÖt Nam ®· ®Æt ®­îc nÒn mãng ë hÇu hÕt c¸c bÖnh viÖn, tr¹m x¸, c¸c ®¹i häc y víi nh÷ng bµi thuèc vµ ph­¬ng ph¸p ch÷a bÖnh rÊt ®éc ®¸o vµ hiÖu qu¶. Theo suy nghÜ cña chóng t«i, trong thêi gian tíi cho ®Õn n¨m 2020, ch¾c ch¾n nÒn C«ng nghÖ s¶n xuÊt thùc phÈm chøc n¨ng, bæ sung dinh d­ìng ë n­íc ta sÏ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, c¸c s¶n phÈm ®­îc s¶n xuÊt tõ nguyªn liÖu trong n­íc ph¶i lµ c¸c s¶n phÈm chñ ®¹o chiÕm trªn 50% c¸c s¶n phÈm ®­îc sö dông vµ ph¶i phÊn ®Êu xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm thùc phÈm chøc n¨ng, bæ sung dinh d­ìng cña n­íc ta ra thÞ tr­êng quèc tÕ. §ång thêi n­íc ta ph¶i tæ chøc c¸c c¬ së trång trät vµ di thùc mét sè c©y cá theo quy chÕ GAP. Nh­ vËy míi cã ®ñ nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt lín c¸c s¶n phÈm thùc phÈm chøc n¨ng, bæ sung dinh d­ìng cã chÊt l­îng cao. Tãm l¹i môc tiªu tèi cao cña ngµnh khoa häc c«ng nghÖ thùc phÈm chøc n¨ng, bæ sung dinh d­ìng lµ cung cÊp cho céng ®ång c¸c s¶n phÈm cã chÊt l­îng cao._.nh÷ng lêi qu¶ng c¸o hÊp dÉn, thæi phång c«ng dông th× ng­êi tiªu dïng ph¶i biÕt thÈm ®Þnh th«ng tin, tiªu dïng hîp lý. Trong thêi gian qua Héi tiªu chuÈn vµ b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng (Vinatas) kÕt hîp víi c¸c c¬ quan b¸o chÝ tuyªn truyÒn c¸c c¬ quan ban ngµnh cña nhµ n­íc h­íng dÉn, tuyªn truyÒn nh»m ®em l¹i cho ngõ¬i tiªu dïng c¸c kiÕn thøc nhËn thøc vÒ quyÒn lîi cña m×nh, tõ ®ã t¹o ta ý thøc th­êng trùc tù b¶o vÖ tr­íc vÊn n¹n hµng gi¶, hµng nh¸i. - Tæ chøc c¸c cuéc héi th¶o, héi chî chuyªn ®Ò vÒ TPCN. Ngµy 29/9/08 côc VSATTP ®· tæ chøc héi th¶o “Thùc phÈm chøc n¨ng hiÓu ®óng – lµm ®óng – dïng ®óng” ®Ó ng­êi tiªu dïng chän mua nh÷ng th­¬ng hiÖu s¶n phÈm cã uy tÝn vµ ®äc kü c¸c th«ng tin x¸c nhËn vÒ lîi Ých cho søc khoÎ. Bªn c¹nh ®ã tèt h¬n lµ x©y dùng cho m×nh mét chÕ ®é ¨n c©n ®èi vµ t¹o mét nÕp sèng n¨ng ®éng lµnh m¹nh Hép 4.5: C¸c chuyªn ®Ò vÒ thùc phÈm chøc n¨ng cã vai trß h­íng dÉn cho ng­êi tiªu dïng Th«ng qua c¸c chuyªn ®Ò, nh÷ng ng­êi tham gia ®­îc h­íng dÉn sö dông thøc ¨n tèt nhÊt cho søc kháe, ®­îc cung cÊp kiÕn thøc vÒ TPCN vµ giíi thiÖu vÒ ngµnh TPCN t¹i ViÖt Nam. C¸c chuyªn ®Ò cßn cã t¸c ®éng cæ vò phong trµo “Phßng bÖnh h¬n ch÷a bÖnh” qua viÖc h­íng dÉn sö dông TPCN, thùc phÈm cã vÞ thuèc trong thiªn nhiªn. Mét ho¹t ®éng n÷a còng ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m ®ã lµ ho¹t ®éng t­ vÊn dinh d­ìng cho mét sã ng­êi m¾c mét sè bÖnh phæ biÕn cña cuéc sèng ®« thÞ nh­: ®¸i th¸o ®­êng, bÐo ph×, cao huyÕt ¸p vµ mét sè ®èi t­îng cô thÓ nh­: phô n÷ mang thai, ng­êi cao tuæi, trÎ ¨n dÆm… víi sù tham gia cña c¸c chuyªn gia hµng ®Çu vÒ dinh d­ìng, ®¹i diÖn HiÖp héi TPCN. Anh NguyÔn Trung Thµnh - mét chñ cöa hµng kinh doanh b¸ch ho¸ tæng hîp ë ph­êng NghÜa §« - CÇu GiÊy cho biÕt, sau khi tham gia mét sè chuyªn ®Ò, quan niÖm cña anh vÒ TPCN ®· thay ®æi nhiÒu. Anh kh«ng cßn c¶m thÊy lo l¾ng hay b¨n kho¨n khi lùa chän tiªu dïng c¸c lo¹i TPCN cho m×nh vµ gia ®×nh cña nh÷ng c«ng ty kinh doanh ®· ®­îc c¸c c¬ quan cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng vµ cã ®¨ng ký c«ng bè chÊt l­îng s¶n phÈm t¹i côc VSATTP Nguån: §iÒu tra ng­êi tiªu dïng TPCN t¹i Hµ Néi * Thµnh lËp c¸c hiÖp h«i, héi TPCN nh»m môc ®Ých: - TËp hîp, liªn kÕt c¸c tæ chøc c¸ nh©n, doanh nghiÖp trong lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh nghiªn cøu khoa häc, øng dông, chuyÓn giao c«ng nghÖ trong lÜnh vùc TPCN vµ c¸c lÜnh vùc liªn quan nh»m hîp t¸c hç trî, b¶o vÖ lîi Ých cña ng­êi s¶n xuÊt, ®ång thêi n©ng cao chÊt l­îng vµ gi¸ trÞ c¸c s¶n phÈm TPCN ®Ó mang l¹i lîi Ých tèi ®a cho ng­êi tiªu dïng, më réng thÞ tr­êng trong n­íc vµ xuÊt khÈu, tõng b­íc x©y dùng ngµnh TPCN ViÖt nam thµnh mét ngµnh m¹nh, ph¸t triÓn ®ãng gãp tÝch cùc vµo sù nghiÖp ch¨m sãc, b¶o vÖ vµ n©ng cao søc kháe nh©n d©n. - Nghiªn cøu vÒ s¶n xuÊt chÕ biÕn TPCN - Nghiªn cøu vÒ t¸c dông cña TPCN - Nghiªn cøu vÒ bao gãi, nh·n m¸c vµ h×nh thøc s¶n phÈm - ThiÕt lËp quan hÖ hîp t¸c víi c¸c tæ chøc quèc tÕ liªn quan * Phèi hîp víi c¸c doanh nghiÖp trong thêi gian tíi - HiÖn nay c¸c n­íc ph¸t triÓn cã xu h­íng ­a chuéng TPCN h¬n lµ dïng thuèc, theo quan ®iÓm phßng bÖnh h¬n ch÷a bÖnh. Do vËy mµ mét sè c¬ quan nghiªn cøu ®· phèi hîp víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt chÕ biÕn thùc phÈm t¹o ra c¸c lo¹i TPCN gãp phÇn kiÓm so¸t c¸c bÖnh m·n tÝnh liªn quan ®Õn dinh d­ìng nh­ ViÖn dinh d­ìng hîp t¸c víi c«ng ty b¸nh kÑo Biªn hoµ (Bibica) cho ra gÇn h¬n 20 s¶n phÈm dinh d­ìng lµ TPCN. - Hç trî c¸c doanh nghiÖp trong s¶n xuÊt kinh doanh TPCN nh­: t­ vÊn ph­¬ng ph¸p qu¶n lý GMP, GHP, HACCP trong s¶n xuÊt chÕ biÕn TPCN. T­ vÊn chuyªn m«n, quy chuÈn, tiªu chuÈn vÒ TPCN gióp c¸c doanh nghiÖp lµm ®óng vÒ TPCN. Bài to¸n t×m vµ kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cho ngµnh s¶n xuÊt kinh doanh nµy ë n­íc ta còng nh­ c¸c n­íc trªn thÕ giíi ®­îc lý gi¶i bëi cã sù tham gia hç trî cña c¬ quan qu¶n lý víi doanh nghiÖp víi vai trß t­ vÊn, cÇu nèi ®Õn víi ng­êi tiªu dïng. §iÒu nµy ®· gãp phÇn lµm cho nhËn thøc ®óng ®¾n cña ng­êi tiªu dïng vÒ c«ng dông cña TPCN. Dï c¸ch ®Þnh nghÜa hay lèi nãi thÕ nµo ®i n÷a th× sù ra ®êi vµ tån t¹i cña c¸c lo¹i TPCN lµ cã thËt, ®ßi hái ng­êi tiªu dïng cÈn thËn t×m hiÓu chøc n¨ng cña s¶n phÈm khi chän mua, chí nªn tù m×nh ch÷a bÖnh b»ng TPCN cho dï ®ã lµ nh÷ng s¶n phÈm qu¶ng c¸o næi tiÕng. Kh«ng cã g× thay thÕ ®­îc b÷a ¨n gia ®×nh víi nh÷ng mãn ¨n ngon, c©n b»ng vµ ®Çy ®ñ dinh d­ìng trong niÒm h¹nh phóc, Êm cóm mµ sù ®oµn tô ®em ®Õn cho mçi ng­êi. Mét b÷a c¬m ngon, bao gåm c¸c yÕu tè vËt chÊt lÉn tinh thÇn gãp phÇn duy tr× sù sèng vµ ph¸t triÓn cña c¬ thÓ. Vµ nÕu thÊy cã nh÷ng triÖu chøng bÊt th­êng trong c¬ thÓ th× nªn ®Õn c¸c trung t©m y tÕ ®Ó t×m ra nguyªn nh©n vµ cã biÖn ph¸p ch÷a trÞ phï hîp vµ thÝch nghi víi nÒn y häc ph¸t triÓn ngµy nay tr­íc khi nghÜ ®Õn viÖc ch÷a bÖnh b»ng TPCN cã khi “TiÒn mÊt tËt mang” mét c¸ch ®¸ng tiÕc. 5. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 5.1. KÕt luËn Nghiªn cøu thùc tr¹ng vµ xu h­íng tiªu dïng mét sè TPCN trªn ®Þa bµn Hµ Néi ®Ò tµi rót ra mét sè kÕt luËn sau: - Víi xu thÕ ph¸t triÓn TPCN cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi víi gi¸ trÞ ngµy cµng ®­îc kh¼ng ®Þnh cña TPCN c¶ vÒ ph­¬ng diÖn phßng ngõa bÖnh tËt b¶o vÖ søc khoÎ céng ®ång, n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng còng nh­ ph­¬ng diÖn ph¸t triÓn kinh tÕ. - Thùc phÈm chøc n¨ng gióp gi¶m nh÷ng rñi ro do bÖnh tËt, chóng ®­îc xem nh­ lµ cã lîi trong t­¬ng lai dï ch­a cã t¸c dông ngay lËp tøc vµ chóng cã thÓ ®­îc sö dông bëi tÊt c¶ c¸c bÖnh nh©n. Thùc phÈm chøc n¨ng cã t¸c dông ®èi víi søc khoÎ (cã t¸c dông ®èi víi mét hoÆc mét sè chøc n¨ng sinh lý cña c¬ thÓ) nhiÒu h¬n so víi c¸c chÊt dinh d­ìng th«ng th­êng vµ Ýt t¹o ra n¨ng l­îng cung cÊp cho c¬ thÓ so víi thùc phÈm truyÒn thèng. - Hµ Néi cã 17 c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh vµ 24 c«ng ty nhËp khÈu vµ ph©n phèi TPCN ®­îc cÊp giÊy phÐp vµ chøng nhËn tiªu chuÈn víi kho¶ng 3000 s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng. C¸c s¶n phÈm s¶n xuÊt trong n­íc chiÕm kho¶ng 35%, cßn l¹i lµ nhËp khÈu tõ c¸c n­íc Anh, Ph¸p, Mü, NhËt B¶n. HÇu hÕt c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu ®­îc ph©n phèi theo h×nh thøc kinh doanh ®a cÊp. - Thùc tÕ ng­êi d©n thµnh phè vÉn ch­a quen vµ bÞ nhÇm lÉn víi c¸c khuyÕn c¸o cña thuËt ng÷ TPCN bëi sù thæi phång c«ng dông, qu¶ng c¸o sai víi chøc n¨ng vµ thµnh phÇn mµ nã mang l¹i. Bªn c¹nh ®ã c«ng t¸c qu¶n lý TPCN cßn nhiÒu bÊt cËp, thiÕu ®éi ngò qu¶n lý, sù chång chÐo vµ ®ïn ®Èy gi÷a c¸c c¬ quan qu¶n lý dÉn ®Õn khã kh¨n trong viÖc kiÓm so¸t. - T¹i Hµ Néi nh÷ng ng­êi tõ 40 - 60 tuæi lµ nhãm kh¸ch hµng chiÕu cè ®Õn TPCN nhiÒu nhÊt (chiÕm 43,7% sè l­îng ng­êi sö dông TPCN), 70.6% sè ng­êi sö dông TPCN lµ nh÷ng ng­êi n¨ng ®éng cã kiÕn thøc vÒ dinh d­ìng quan t©m ®Õn søc khoÎ vµ bÖnh tËt. C¸c s¶n phÈm cho ®èi t­îng nµy cã t¸c dông phßng chèng l·o ho¸ vµ c¸c bÖnh m·n tÝnh, lo·ng x­¬ng, tiÓu ®­êng, tim m¹ch, ®au khíp. - HÇu hÕt ng­êi tiªu dïng thµnh phè th­êng xuyªn thay ®æi lo¹i TPCN sö dông vµ sö dông dë dang kh«ng liªn tôc bëi viÖc sö dông TPCN kh«ng hiÖu qu¶ hoÆc hiÖu qu¶ kh«ng râ rµng, bªn c¹nh ®ã do cã qu¸ nhiÒu chñng lo¹i TPCN cã nguån gèc xuÊt xø tõ nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®· lµm phong phó h¬n cho sù lùa chän cña ng­êi tiªu dïng. Gi¸ c¶ còng cã ¶nh h­ëng ®Õn sè l­îng vµ møc chi tiªu tiªu dïng TPCN. Ng­êi d©n Hµ Néi cã khuynh h­íng lùa chän c¸c s¶n phÈm cã nguån gèc nhËp khÈu nhiÒu h¬n lµ c¸c s¶n phÈm s¶n xuÊt trong n­íc - Nhu cÇu sö dông TPCN cña ng­êi tiªu dïng trªn ®Þa bµn Hµ Néi cã xu h­íng t¨ng chñ yÕu nhãm kh¸ch hµng cã quan t©m ®Õn søc khoÎ, cã thu nhËp cao. C¸c chñng lo¹i TPCN ®­îc ­a chuéng nhÊt dµnh cho c¸c bÖnh m·n tÝnh ë ng­êi giµ, c¸c s¶n phÈm ch¨m sãc s¾c ®Ñp cã nguån gèc nhËp khÈu. Sù kh¸c nhau vÒ thu nhËp còng dÉn ®Õn møc chi tiªu cho tiªu dïng kh¸c nhau, hé cã møc thu nhËp cao h¬n th× chi tiªu cho tiªu dïng TPCN cao h¬n vµ lo¹i TPCN mµ hä sö dông cã xuÊt xø ë c¸c n­íc Mü, NhËt, Ph¸p cã chÊt l­îng tèt. Møc chi tiªu tiªu dïng TPCN ph©n lo¹i theo nhãm nghÒ nghiÖp còng kh¸c nhau, nhãm hé cã chñ hé lµ ng­êi bu«n b¸n kinh doanh lµ lín nhÊt. - Qua nghiªn cøu, ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ ph©n tÝch c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn tiªu dïng TPCN trªn ®Þa bµn Thµnh phè ®Ò tµi ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p cÇn nh»m khuyÕn khÝch tiªu dïng thùc phÈm chøc n¨ng trong giai ®o¹n hiÖn nay ®ã lµ: i) Hoµn chØnh luËt ph¸p b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng vµ quyÒn lîi ng­êi tiªu ding, ii) T¨ng c­êng thanh tra, kiÓm tra vµ truyÒn th«ng, iii) N©ng cao nhËn thøc cña ng­êi tiªu dïng, iv) Thµnh lËp c¸c hiÖp h«i, héi TPCN nh»m môc ®Ých, v) Phèi hîp víi c¸c doanh nghiÖp trong thêi gian tíi. 5.2. KiÕn nghÞ 1. §èi víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng nh­ Bé Y tÕ, Côc VÖ sinh an toµn thùc phÈm - CÇn phèi hîp víi c¸c c¬ quan liªn quan tiÕn hµnh kiÓm tra rµ so¸t, thanh tra toµn bé t­ c¸ch ph¸p nh©n cña toµn bé c¸c ®¬n vÞ kinh doanh TPCN vÒ: GiÊy phÐp, ph­¬ng thøc kinh doanh, mÆt hµng kinh doanh. - Ban hµnh hÖ thèng luËt ph¸p, c¸c v¨n b¶n ®Ó kiÓm so¸t thanh tra viÖc nhËp khÈu, s¶n xuÊt, kinh doanh, qu¶ng c¸o TPCN. §Æc biÖt chó ý ®Õn qu¶ng c¸o vµ b¸n hµng ®a cÊp 2. §èi víi hiÖp héi Thùc phÈm chøc n¨ng - Phèi hîp cïng c¸c ngµnh h÷u quan x©y dùng chuyªn ngµnh TPCN trªn c¸c mÆt nhËn thøc, lý luËn, nghiªn cøu khoa häc, ®µo t¹o c¸n bé, biªn so¹n tµi liÖu - §Èy m¹nh c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc vÓ TPCN, gãp phÇn lµm cho x· héi hiÓu ®óng vÒ TPCN. - Hç trî c¬ quan qu¶n lý trong c¸c ho¹t ®éng liªn quan TPCN vÒ ®µo t¹o, x©y dùng tiªu chuÈn, quy chuÈn. - Hç trî ng­êi tiªu dïng ”dïng ®óng TPCN” - Hç trî c¸c doanh nghiÖp trong s¶n xuÊt kinh doanh TPCN 3. §èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh TPCN - §Èy m¹nh nghiªn cøu khoa häc, khai th¸c vèn cæ truyÒn cña d©n téc vµ nh©n lo¹i, phæ biÕn kiÕn thøc vÒ TPCN cho qu¶ng ®¹i quÇn chóng ®Ó t¨ng c­êng sù tiÕp cËn hiÓu biÕt cña ng­êi d©n ®èi víi viÖc sö dông c¸c s¶n phÈm TPCN, nh»m b¶o vÖ n©ng cao søc khoÎ phßng chèng bÖnh tËt vµ kÐo dµi tuæi thä n©ng cao cuéc sèng céng ®ång. - Nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng ngµy cµng cao vÒ vÖ sinh vµ an toµn thùc phÈm, do vËy ng­êi s¶n xuÊt cÇn chó träng n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, ®¶m b¶o tÝnh an toµn cña s¶n phÈm vµ tõng b­íc x©y dùng th­¬ng hiÖu s¶n phÈm ®Ó t¹o lËp thÞ tr­êng tiªu thô æn ®Þnh bÒn v÷ng. 4. §èi víi ng­êi tiªu dïng - Ph¶i xem xÐt kü tr­íc khi quyÕt ®Þnh mua mét lo¹i TPCN vÒ thµnh phÇn, xuÊt xø, gi¸ c¶, vµ hiÖu qu¶ mang l¹i. ChØ sö dông nh÷ng s¶n phÈm cã th­¬ng hiÖu uy tÝn, cã b»ng chøng nghiªn cøu khoa häc ch¾c ch¾n. - Sö dông s¶n phÈm ®Òu ®Æn nÕu s¶n phÈm ®ã cã nguån gèc râ rµng, vµ mang l¹i lîi Ých cho søc khoÎ vµ kh«ng nªn tù ý sö dông cÇn tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia dinh d­ìng. - Mét chÕ ®é ¨n c©n ®èi, ®Çy ®ñ chÊt dinh d­ìng tù nhiªn vÉn cã lîi h¬n sö dông nhiÒu TPCN nh­ng kh«ng c©n ®èi. Tµi liÖu tham kh¶o I. PhÇn tiÕng ViÖt [1] B¸o c¸o ”Thùc phÈm chøc n¨ng: Mét th¸ch thøc cho t­¬ng lai cña thÕ kû 21” t¹i Héi nghÞ quèc tÕ lÇn thø 17 vÒ dinh d­ìng ngµy 27-31/12/2001 t¹i Viªn (¸o). [2] C¸c niªn gi¸m thèng kª cña Tæng côc thèng kª vµ Côc thèng kª thµnh phè Hµ Néi tõ n¨m 2005 ®Õn n¨m 2007. [3] ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi thñ ®« Hµ Néi thêi kú 2001 – 2010 [4] Cï Nguyªn §Þnh (2006)”Thùc phÈm chøc n¨ng vµ c¸ch sö dông” .www.Vietnamnet.com [5] §ç Trung Qu©n (2007). Nghiªn cøu c«ng nghÖ chÕ biÕn mét sè thùc phÈm chøc n¨ng tõ nguyªn liÖu trong n­íc cho ng­êi tiªu dïng cña ng­êi Hµ Néi. Trung t©m th«ng tin - Së khoa häc vµ c«ng nghÖ Hµ Néi. [6] Hµ Huy Kh«i (2003). Dinh d­ìng trong thêi kú chuyÓn tiÕp. Nhµ xuÊt b¶n Y Häc, Hµ Néi [7] Lª Hång Thä (2003) Thùc phÈm chøc n¨ng - cò vµ míi. Khoa häc ViÖt nam [8] Lª Hång Thä (2007). Thùc phÈm chøc n¨ng vµ hiÖu qu¶ thùc tÕ. [9] NguyÔn Huy Nam (2003). Thùc phÈm chøc n¨ng t¸c dông tèt víi søc khoÎ vµ ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt. Trung t©m th«ng tin khoa häc vµ c«ng nghÖ [10] NguyÔn Tµi L­¬ng (2005) “Thùc phÈm chøc n¨ng ViÖt Nam - Thµnh c«ng b­íc ®Çu vµ triÓn väng”. T¹p chÝ Ho¹t ®éng khoa häc, sè 12/2005. [11] QuyÕt ®Þnh sè 42/2005/Q§-BYT cña Bé tr­ëng Bé Y tÕ vÒ viÖc ”Quy chÕ c«ng bè tiªu chuÈn s¶n phÈm thùc phÈm” [12] Tµi liÖu §¹i héi HiÖp héi Thùc phÈm chøc n¨ng ViÖt nam lÇn thø nhÊt nhiÖm kú 2008 – 2012. [13] Th«ng t sè 08/TT-BYT ngµy 23/8/2004 cña Bé y tÕ vÒ viÖc ”H­íng dÉn qu¶n lý c¸c s¶n phÈm thùc phÈm chøc n¨ng”. [14] Th«ng t­ sè 20/2001/TT-BYT ngµy 11/9/2001 “H­íng dÉn qu¶n lý c¸c s¶n phÈm thuèc – thùc phÈm” [15] Theo th¨m dß xu h­íng tiªu dïng t¹i thÞ tr­êng Hµ Néi do c«ng ty nghiªn cøu thÞ tr­êng IMS health [16] Tõ GiÊy (2000). Thµnh phÇn dinh d­ìng thùc phÈm ViÖt nam. Nhµ xuÊt b¶n Y häc [17] TrÇn §¸ng (2005). VÖ sinh an toµn thùc phÈm. Nhµ xuÊt b¶n Y häc [18] Uû ban nh©n d©n Thµnh phè Hµ Néi (2000), B¸o c¸o chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi thñ ®« Hµ Néi thêi kú 2001-2010. [19] WHO (2007)”Sè liÖu vÒ c¸c chøng bÖnh m·n tÝnh vµ chiÕn l­îc toµn cÇu” II. TiÕng Anh [20] Cherl Ho Lee (2003). Funtional food of interest to ASEAN: from traditional experience to modern production and trading. [21] David M.Caplan (2006)”What’s wrong with funtional foods” University of North Texas, Hoa Ky [22] FOSHU (2006). Foods for Specific Health Use, Ohama et al, Nhat Ban [23] J.A Milner (1997). Funtional food and health promotion. Nutrition org [24] Palanca V, Rodriguez E (2006) Scientific bases for the development of functional meat products with combined biological activity. [25] Patricia Fox (2002): Funtional foods- Management throught regulation, ANZFA 2002 [26] Prokof'eva NG, Ch­aikina EL (2003).Biological activities of steroid glycosides from starfish. Chaikina EL, Kicha AA, Ivanchina NV. [27] Rober Froid M: Funtional food” A ch­allenger for the future of the 21st. Abstracts 17st international congress of Nutrition, August 27-31, 1001, Vienna, Austria. [28] Weber P, Fluhm­ann B, Eggersdorfer M(2006) Development of bioactive substances for functional foods - scientific and other aspects. [29] Yoysa Winter (2006). Funtional foods”m­ainstream in Japan”. M­arket and product report. Phô lôc 1 b¶ng khuyÕn nghÞ nhu cÇu dinh d­ìng RNI-2002 (Recommen®e Nutrient Inntakes) (Ban hµnh kÌm theo Th«ng t­ sè 08 ngµy 23/8/2004 cña Bé Tr­ëng Bé Y tÕ) 1. Nhãm Vitamin: Vitamin tan trong n­íc Vit. B12 (mg/ ngµy) 0,4 0,5 0,9 1,2 1,8 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,6 2,8 Folate (c) (mgDFE/ ngµy) 80 80 160 200 300 400 400 400 400 400 400 400 500 600 Biotin (mg/ ngµy) 5 6 8 12 20 25 25 30 30 30 30 30 30 35 Pantothenate (mg/ngµy) 1,7 1,8 2 3 4 5 5 5 5 5 5 5 6 7 Vit. B6 (mg/ ngµy) 0,1 0,3 0,5 0,6 1 1,3 1,2 1,3 (19-50) 1,7 (51-65) 1,3 1,5 1,7 1,5 1,9 2 Niacin (a) (mg NE/ngµy) 2 (b) 4 6 8 12 16 16 16 14 14 16 14 18 17 Vit. B2 (mg/ ngµy) 0,3 0,4 0,5 0,6 0,9 1,3 1,0 1,3 1,1 1,1 1,3 1,1 1,4 1,6 Vit. B1 (mg/ ngµy) 0,2 0,3 0,5 0,6 0,9 1,2 1,1 1,2 1,1 1,1 1,2 1,1 1,4 1,5 Vit. C (d) (mg/ ngµy) 25 30 30 30 35 40 40 45 45 45 45 45 55 70 (e) Vitamin tan trong dÇu Vit. K (l) (mg/ ngµy) 5 (m) 10 15 20 25 35-65 35-55 65 55 55 65 55 55 55 Vit. E (h) (mg a - TE/ngµy) 2,7 (i) 2,7 (i) 5 (k) 5 (k) 7 (k) 10 7,5 10 7,5 7,5 10 7,5 i i Vit. D (mg/ ngµy) 5 5 5 5 5 5 5 5 (19-50) 10 (51-65) 5 10 15 15 5 5 Vit. A (f) (g) (mgRE/ ngµy) 375 400 400 450 500 400 600 600 500 500 600 600 800 850 Løa tuæi (n¨m) 0-6 th¸ng 7-11 th¸ng 1-3 tuæi 4-6 tuæi 7-9 tuæi 10-18 tuæi 10-18 tuæi 19-65 tuæi (nam) 19-50 tuæi hµnh kinh (n÷) 51-65 tuæi m·n kinh (n÷) > 65 tuæi (nam) > 65 tuæi (n÷) Ph©n lo¹i TrÎ em < 1 tuæi TrÎ em Nam thiÕu niªn N÷ thiÕu niªn Ng­êi tr­ëng thµnh Ng­êi cao tuæi Phô n÷ cã thai Phô n÷ cho con bó Ghi chó : Nhãm Vitamin Niacin: a) NE: TÝnh theo ®¬ng l­îng Niacin. Tû lÖ chuyÓn ®æi lµ 60 tryptopan t­¬ng ®­¬ng 1niacin b) Niacin ®­îc t¹o thµnh tr­íc Foplate: c) DFE: TÝnh theo Foplate khÈu phÇn Vitamin C d) RNI 45mg cho ng­êi trëng thµnh (nam vµ n÷) vµ 55mg cho bµ mÑ cã thai. NÕu hµm l­îng Vitamin C cao h¬n sÏ lµm t¨ng hÊp thu s¾t e) Bæ sung thªm 25mg lµ cÇn thiÕt cho bµ mÑ cho con bó Vitamin A: f) Gi¸ trÞ Vitamin A lµ l­îng ¨n khuyÕn c¸o an toµn thay thÕ cho RNI. Møc ¨n nµy ®­îc x©y dùng ®Ó phßng tr¸nh dÊu hiÖu bÖnh lý cña sù thiÕu Vitamin A, cho phÐp ph¸t triÓn b×nh th­êng, nh­ng kh«ng sö dông trong c¸c giai ®o¹n dµi bÞ nhiÔm trïng hay c¸c bÖnh kh¸c. g) L­îng ¨n khuyÕn c¸o an toµn tÝnh theo mgRE/ngµy, 1 mg retinol = 1 mgRE, 1mg Caroten = 0,167mgRE; 1mg Carotenois kh¸c = 0,084mgRE Vitamin E: h) C¸c sè liÖu kh«ng ®ñ ®Ó x©y dùng l­îng ¨n khuyÕn c¸o bëi vËy ph¶i thay thÕ l­îng ¨n vµo chÊp nhËn ®­îc. Gi¸ trÞ nµy lµ ­íc tÝnh s¸t nhÊt vÒ nhu cÇu, dùa trªn l­îng ¨n vµo chÊp nhËn ®­îc hiÖn hµnh ®Ó cung cÊp c¸c chøc n¨mg ®· biÕt ®Õn cña lo¹i Vitamin nµy. i) Kh«ng cã bÊt cø sù kh¸c nhau vÒ nhu cÇu Vitamin E gi÷a bµ mÑ cã thai vµ cho con bó víi nhãm ng­êi trëng thµnh. T¨ng n¨ng l­îng ¨n vµo ®èi víi bµ mÑ cã thai vµ cho con bó. k) C¸c gi¸ trÞ dùa trªn sù c©n ®èi víi l­îng ¨n vµo chÊp nhËn ®­îc cho ng­êi tr­ëng thµnh Vitamin K: l) RNI cho mçi nhãm tuæi dùa trªn l­îng phylloquinone ¨n vµo hµng ngµy lµ 1mg/kg/ngµy. §©y lµ nguån Vitamin K chñ yÕu trong thøc ¨n. m) Hµm l­îng nµy dïng hoµn toµn cho trÎ nu«i b»ng s÷a mÑ lµ kh«ng ®ñ. §Ó phßng tr¸nh ch¶y m¸u vµ thiÕu hôt Vitamin K, tÊt c¶ trÎ un«i b»ng s÷a mÑ nªn nhËn bæ sung Vitamin K khi sinh tuú theo khuyÕn c¸o cña quèc gia. Phô lôc 1: B¶ng khuyÕn nghÞ nhu cÇu dinh d­ìng RNI-2002 (tiÕp theo) (Ban hµnh kÌm theo Th«ng t­ sè 08 ngµy 23/8/2004 cña Bé Trëng Bé Y tÕ) 2. Nhãm muèi kho¸ng: Løa tuæi Canxi (c) (mg/ngµy) Photpho (mg/ngµy) M­agiª (mg/ngµy) S¾t (mg/ngµy) KÏm (mg/ngµy) Ièt (o) (mg/ngµy) Selen (mg/ngµy) 0-6 th¸ng 300 (a) 400 (b) 0-5 th¸ng: 300 26 (a) 36 (b) (k) 1,1(e)-6,6(g) 30(p) mg/kg/ngµy 15(p) mg/kg/ngµy 6 7-11 th¸ng 400 6-12 th¸ng: 500 53 9 (l) 0,8(e)-8,3(h) 135 10 1-3 tuæi 500 800 60 6 2,4-8,ê 75 17 4-6 tuæi 600 800 73 6 3,1-10,3 110 21 7-9 tuæi 700 7-10 tuæi: 800 100 9 3,3-11,3 100 21 10-18 tuæi (nam) 1.300 (d) 11-24 nam: 1200 250 15 (10-14 tuæi) 19 (15-18 tuæi) 5,7-19,2 135 (10-11 tuæi) 110 (12-18 tuæi) 34 10-18 tuæi (n÷) 10 – 14 15 – 18 1.300 (d) 11-24 n÷: 1.200 230 14 (10-14 tuæi) (m) 33 (10-14 tuæi) 31 (15-18 tuæi) 4,6-15,5 140 (10-11 tuæi) 100 (12-18 tuæi) 26 19-65 tuæi (nam) 1.000 25-51T: 800 260 14 4,2-14 130 34 19-65 tuæi (n÷) 25-51T: 220 3,0-9,8 26 19-50 tuæi hµnh kinh (n÷) 1.000 800 – 1.200 29 110 50-65 tuæi m·n kinh (n÷) 1.300 11 110 > 65 tuæi (nam) 1.300 1.200 230 14 4,2-14 130 34 > 65 tuæi (n÷) 1.300 1.200 190 11 3,0-9,8 110 26 Phô n÷ cã thai 1.200 1.200 220 (n) 3,4-20 200 28-30 Phô n÷ con bó 1.000 1.200 270 48 4,3-19 200 35-42 Nguån: Bé Y tÕ Ghi chó: Muèi kho¸ng a) Cho trÎ nu«i b»ng s÷a mÑ b) Cho trÎ nu«i bé Canxi: c) Sè liÖu sö dông ®Ó x©y dùng RNIs cho canxi ®­îc lÊy tõ c¸c n­íc ph¸t triÓn. Do ®ã vÉn cã sù tranh luËn vÒ sù phï hîp cña nã khi ¸p dông cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. L­u ý nµy còng ®óng cho hÇu hÕt c¸c chÊt dinh d­ìng nh­ng c¨n cø trªn sù hiªñ biÕt hiÖn nay, ¶nh h­ëng cña canxi lµ râ rÖt nhÊt. d) §Æc biÖt lµ trong giai ®o¹n ph¸t triÓn nhanh KÏm: e) ChØ cho trÎ nu«i b»ng s÷a mÑ f) Dïng cho trÎ nu«i bé vµ kh¶ n¨ng sinh dông kÏm ë møc trung b×nh g) Dïng cho trÎ nu«i bé, kh¶ n¨ng sinh dông kÏm thÊp v× trÎ ¨n s÷a lµm phytate vµ ®¹m thùc vËt. h) Kh«ng ¸p dông cho trÎ chØ bó s÷a mÑ S¾t: i) Sù hÊp thô s¾t t¨ng mét c¸ch ®¸ng kÓ khi mçi b÷a ¨n cã chøa Ýt nhÊt lµ 25mg Vitamin C vµ mçi ngµy trÎ ¨n ba b÷a. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng khi trong khÈu phÇn ¨n cã chøa c¸c chÊt øc chÕ hÊp thô s¾t nh tanin hoÆc phylate. k) Dù tr÷ s¾t cña trÎ s¬ sinh lµ tho¶ m·n yªu cÇu vÒ s¾t trong 6 th¸ng ®Çu tiªn cho trÎ sinh ®ñ th¸ng. TrÎ sinh thiÕu th¸ng, thiÕu c©n cÇn bæ sung s¾t l) Trong giai ®o¹n nµy kh¶ n¨ng sinh dông s¾t cã trong khÈu phÇn biÕn ®æi nhiÒu. m) Cho n÷ thiÕu niªn ch­a hµnh kinh n) Phô thuéc vµo t×nh tr¹ng dù tr÷ s¾t nªn bæ sung viªn s¾t cho phô n÷ tõ khi cã thai ®Õn sau khi ®Î 1 th¸ng: 60mg s¾t nguyªn tè/ngµy + acid Folic> NÕu thiÕu m¸u liÒu ®iÒu trÞ cao h¬n. Ièt: 0) Sè liÖu tÝnh trªn 01kg träng l­îng c¬ thÓ th­êng ®­îc ®Ó dïng nhiÒu h¬n vµ sè liÖu nµy nh sau: TrÎ sinh thiÕu th¸ng: 30mcg/kg/ngµy TrÎ tõ 01-12 th¸ng tuæi: 19mcg/kg/ngµy TrÎ tõ 1 - 6 tuæi: 6mcg/kg/ngµy TrÎ tõ 7 - 11 tuæi: 4mcg/kg/ngµy Phô n÷ cã thai vµ cho con bó: 3,5mcg/kg/ngµy p) RNIs tÝnh theo mcg/kg/ngµy do thÓ träng thay ®æi nhiÒu ë løa tuæi nµy. Phô lôc 2: Tổng hợp các loại TPCN và công dụng chính mà các hộ sử dụng trong 1 vµi n¨m gÇn ®©y Stt Tªn s¶n phÈm Gi¸ c¶ (VN§)/hép C«ng dông chÝnh/nhµ s¶n xuÊt c«ng bè I TPCN cho trÎ em 1 S÷a non COLOSTRUM (D¹ng bét) 139.000 Phßng chèng c¸c bÖnh th­êng gÆp ë trÎ 2 S÷a non COLOSTRUM (Viªn nang) 139.000 T¨ng c­êng hÖ miÔn dÞch 3 Soul Food - T¶o Spirulina 98.000 Chèng cßi x­¬ng 4 Kidssmune 300.000 T¨ng c­êng hÖ miÔn dÞch 5 Genecel 300.000 T¨ng c­êng hÖ miÔn dÞch 6 Bét dinh d­ìng K-Biogreen 138.000 Cung cÊp chÊt dinh d­ìng cho c¬ thÓ. 7 Can xi s÷a trµ ®¹i chóng 297.000 Gióp bæ l­îng canxi thiÕu hôt II TPCN dµnh cho phô n÷ 1 EP-Tinh dÇu hoa anh th¶o 350.000 Lµm ®Ñp tõ bªn trong 2 Body Burn 270.000 Gi¶m bÐo hiÖu qu¶ vµ an toµn. 3 Women’s Multi Plus - Søc sèng cho phô n÷ 240.000 Bæ sung Vitamin & Kho¸ng chÊt 4 Royal Jelly - S÷a ong chóa 155.000 Chèng mÖt mái, suy nh­îc 5 Propolis Extract (Keo ong) 159.000 Ng¨n c¶n sù l©y nhiÔm cña vi khuÈn 6 Soul Food - T¶o xo¾n 310.000 Cung cÊp vitamin, kho¸ng chÊt & Protein 7 Joint Zone - B¶o vÖ khíp 142.000 Khíp: chÊn th­¬ng vµ tho¸i hãa khíp 8 Supercal - Bæ sung canxi 155.000 Lo·ng x­¬ng & Gi¶m mËt ®é x­¬ng 9 Sharkilage - Sôn vi c¸ mËp 250.000 Phßng vµ hç trî ®iÒu trÞ ung th­, u b­íu 10 Mussel - B¶o vÖ khíp 380.000 Cã lîi cho khíp vµ sù vËn ®éng cña khíp 11 Omega 3 - VÖ sü tr¸i tim 180.000 Phßng chèng c¸c bÖnh vÒ tim m¹ch 12 Colostrum - S÷a non New Zealand 320.000 T¨ng c­êng hÖ miÔn dÞch 13 Ester C- kh«ng axit 155.000 Vitamin C m¸t dÞu vµ kh«ng chøa axit 14 Ginkgo M­ax - Ho¹t huyÕt d­ìng n·o 130.000 B¶o vÖ hÖ thèng thÇn kinh 15 N­íc diÖp lôc Chlorophyll 390.000 Gióp bæ sung c¸c vitamin, protein 26 Trïng th¶o Tianshi 250.000 T¨ng c­êng kh¶ n¨ng miÔn dÞch cho c¬. III TPCN dµnh cho ®µn «ng 1 Oyster Plus 400.000 T¨ng c­êng søc kháe sinh lý ®µn «ng 2 Men’s Multi Plus 250.000 Vitamin, kho¸ng chÊt, th¶o d­îc 3 Omega 3 180.000 Tim m¹ch vµ huyÕt ¸p Ê Joint Zone 210.000 C¸c vÊn ®Ò vÒ khíp 5 Mussel - B¶o vÖ khíp 250.000 C¸c vÊn ®Ò vÒ khíp 6 Sharkilage - Sôn vi c¸ mËp 250.000 Phßng vµ hç trî ®iÒu trÞ vµ viªm khíp 7 Ginkgo M­ax 130.000 B¶o vÖ hÖ thèng thÇn kinh, gi¶m stress 8 Supercal Bone Food - Bæ 210.000 Phßng vµ hç trî ®iÒu trÞ lo·ng x­¬ng. 9 Royal Jelly - S÷a ong chóa 155.000 MÖt mái, suy nh­îc c¬ thÓ 10 Soul Food - T¶o Spirulina 340.000 Bæ sung kho¸ng chÊt, vitamin, Protein 11 Propolis Extract (Keo ong) 159.000 Ng¨n c¶n sù l©y nhiÔm cña vi khuÈn IV TPCN cho Ng­êi giµ 1 Omega 3 - VÖ sü tr¸i tim 180.000 B¶o vÖ hÖ tim m¹ch, huyÕt ¸p 2 Ginkgo M­ax - Ho¹t huyÕt, d­ìng n·o 130.000 Bæ n·o, t¨ng c­êng trÝ nhí 3 Supercal - Bæ sung canxi 210.000 X­¬ng lu«n ch¾c kháe 4 Joint Zone 142.000 C¸c bÖnh vÒ khíp 5 Sharkilage (Sôn vi c¸ mËp) 250.000 Viªm khíp, t¸i t¹o khíp 6 Mussel - B¶o vÖ khíp 250.000 Phßng vµ hç trî ®iÒu trÞ viªm khíp 7 Oyster Plus 300.000 Tim m¹ch, sinh lùc ®µn «ng 8 Men’s Multi Plus 210.000 Vitamin, kho¸ng chÊt, th¶o méc tæng hîp 9 Royal Jelly - S÷a ong chóa 155.000 MÖt mái, suy nh­îc c¬ thÓ 10 S÷a non Colostrum 270.000 T¨ng c­êng hÖ miÔn dÞch 11 Propolis Extract 159.000 Ng¨n c¶n sù l©y nhiÔm cña vi khuÈn 12 T¶o Spirunila 340.000 Cung cÊp n¨ng l­îng 13 T¶o lôc Green (Light gem) 350.000 Bæ sung dinh d­ìng 14 Sun gingsen 6.100.000 C¶i thiÖn kh¶ n¨ng sinh lý, b¶o vÖ thËn, 15 M­assive weight Gainer 350.000 Thùc phÈm t¨ng c©n 16 Cambridge diet 1.262.000 Thùc phÈm gi¶m c©n 17 NÊm thiªn nhiªn Linh chi 59.000 T¨ng c­êng sù miÔn dÞch Nguån: §iÒu tra ng­êi tiªu dïng TPCN, Hµ Néi Phô lôc 3: Chªnh lÖch c¸c møc gi¸ b¸n lÎ - b¸n bu«n – gi¸ vèn c¸c s¶n phÈm cña c«ng ty TNHH – TM L« Héi §¬n vÞ tÝnh: ®ång Stt Tªn s¶n phÈm Gi¸ b¸n lÎ Gi¸ b¸n bu«n Gi¸ vèn 1 N­íc uèng dinh d­ìng l« héi (chai 1 lÝt)   432.000 303.000 7.902 2 N­íc uèng dinh d­ìng Forever Freedom (chai 1 lÝt)    503.000 354.000 10.351 3 DÇu c¸ (lä 60 viªn)           599.000 419.000 9.161 4 Viªn dinh d­ìng  s¸p ong (chai 60 viªn) 556.000 389.000 7.729 5 Viªn dinh d­ìng phÊn ong 348.000 244.000 3.628 Nguån: PHIẾU PHỎNG VẤN NGƯỜI TIÊU DÙNG TPCN Mã số phiếu: ..................... Ngày tháng: ....../......../ 2008 Người điều tra: Lời dẫn: Những năm gần đây, khái niệm về thực phẩm chức năng (TPCN) không còn xa lạ với người tiêu dùng Việt Nam, đặc biệt là người tiêu dùng Hà Nội. Đến nay thị trường TPCN đã có hàng ngàn sản phẩm được cấp phép, không thể phủ nhận vai trò và tác dụng của các loại TPCN, bên cạnh đó vẫn còn một số băn khoăn của người tiêu dùng xung quanh mặt hàng này. Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá thực trạng và phân tích xu hướng tiêu dùng TPCN nhằm mục tiêu đưa ra các đề xuất trong việc sản xuất và hướng dẫn người tiêu dùng lựa chọn và sử dụng các loại thực phẩm chức năng có lợi cho sức khoẻ của mình và người thân. Với mục tiêu như trên, tác giả trân trọng sự cộng tác và chia sẻ thông tin của đông đảo người tiêu dùng, những nhà phân phối TPCN tham gia cuộc phỏng vấn này. I/ THÔNG TIN CÁ NHÂN 1. Họ và tên: Tuổi: Giới tính: 1. Nam 2. Nữ 2. Địa chỉ: .................................... Điện thoại: ................................................. 3. Số người trong gia đình: người Số trẻ em ≤ 10 tuổi: người Số người > 10 và ≤ 18 tuổi: người Số người > 18 và ≤ 60 tuổi; .............. người Số người > 60 tuổi: người 4. Chi tiêu bình quân 1 tháng của hộ gia đình (ăn uống, sinh hoạt, đi lại...): đồng 5. Thu nhập bình quân 1 tháng của hộ gia đình: (1) dưới 1 triệu (2) từ1 đến ≤ 2 triệu đồng (3) từ 2 đến ≤ 3 triệu đồng (4) từ 3 đến ≤ 5 triệu (5) từ 5 đến ≤ 8 triệu (6) trên 8 triệu 6. Trình độ học vấn: a) Học vấn b) Chuyên môn (3) Trung học chuyên nghiệp (1) Cấp 1, 2 (4) Cao đẳng/Đại học (2) Cấp 3, 5) Trên Đại học 7. Nghề nghiệp: Cán bộ cơ quan nhà nước hoặc cán bộ các công ty, cơ quan, tổ chức Người buôn bán, làm ăn kinh doanh (ví dụ chủ cửa hàng ăn, chủ đại lý) Công nhân, người làm thuê, nhân viên phục vụ Nghỉ hưu, nội trợ Khác: ................................... Nơi làm việc hiện tại: ................................................................................... II. TIÊU DÙNG TPCN Anh/chị có biết thông tin về TPCN không? Có 0. Không Nếu có: Anh/chị biết từ nguồn thông tin nào? 1. Bạn bè, người thân; 2. Người bán hàng; 3. Từ phương tiện truyền thông; 4. Khác (ghi rõ): ……………. Hiện nay anh/chị hoặc gia đình anh/chị có tiêu dùng TPCN không? 1. Có 0. Không Nếu có 2.1. Loại TPCN nào gia đình anh/chị dùng? ……………………………… 2.2. Môc ®Ých sö dông lµ g×?.......................................................................... ......................................................................................................................... 2.3. Sè l­îng :………………………………………………………………. 2.4. Tªn TPCN mµ gia ®×nh anh/chÞ ®· vµ ®ang ®ang sö dông Tªn sản phẩm Số lượng Gi¸ c¶/đơn vị (1000VN§) Nguån gèc (nhập khẩu/trong nước) Mức độ sử dụng Tần số sử dụng Loại ... Loại ... Loại .... Loại ..... Anh/chị thường mua TPCN ở địa điểm nào ? Mã Địa điểm mua Lựa chọn 1 Siêu thị 2 Quày thuốc 3 Cöa hµng 4 Tại nhà (do người cung ứng mang đến) 5 Khác Lý do: L ý do nµo khiÕn anh/chÞ quyÕt ®Þnh chän mua TPCN? 1. Các loại thực phẩm thông thường không đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng 2. Thµnh phÇn hay ho¹t chÊt trong TPCN 3. HiÖu qu¶ lîi Ých cña s¶n phÈm 4. Nhµ s¶n xuÊt hay nhà cung øng ®¸ng tin cËy 5. Nguån gèc, th«ng tin trªn nh·n m¸c ®Çy ®ñ 6. Th«ng tin tõ qu¶ng c¸o và c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng kh¸c 7. Th«ng tin tõ ng­êi th©n, b¹n bÌ 8. Lý do kh¸c.......................................................................................... Anh/chị có lo ngại về chất lượng TPCN mình khi mua hay không? (Nêu tối đa 3 lý do chính). Cã 0. Kh«ng NÕu cã: C¸c yÕu tè lo ng¹i cña anh /chÞ lµ g×? 9. ThiÕu th«ng tin vÒ TPCN 10. Nguån gèc, xuÊt xø kh«ng râ rµng 11. S¶n phÈm kh«ng mang l¹i lîi Ých 12. Qu¶ng c¸o sai sù thËt 13. T¸c dông phô 14. Hµng nh¸i, hàng kÐm chÊt l­îng 15. Lý do kh¸c Anh chÞ ®¸nh gÝa nh­ thÕ nµo khi dïng lo¹i TPCN ®· chän 16. Kh«ng thÊy t¸c dông 17. Cã t¸c dông sau bao l©u sö dông 18. Kh«ng biÕt 7. Nguån gèc cña thành phÇn trong TPCN anh/chÞ ®ang dïng tõ 1. Trong thùc phÈm 2. Cã s½n trong tù nhiªn 3. Do bæ sung 4. Không biết 8. Anh/chÞ cã biÕt ®­îc hµm l­îng c¸c thµnh phÇn trong TPCN lµ bao nhiªu kh«ng? 1. Có 0. Không - Nếu có, anh chị nhận biết được từ 1. Họ hàng, người thân 2. Người bán, nhà cung cấp 3. Trên nhãn mác, bao bì 4. Kh¸c.... 9. Th«ng tin trªn bao b×, nh·n m¸c cã ®Çy ®ñ không? 1. XuÊt xø 4. Thµnh phÇn 2. Chøng nhËn chÊt l­îng 5. Thùc phÈm chøc n¨ng 3. H¹n sö dông 6. Kh¸c (ghi râ).................... 10. Tr­íc ®©y, anh/chÞ ®· tõng mua vµ sö dông s¶n phÈm nµy ch­a? 1. Cã 0. Kh«ng - Nếu có: + L­îng dïng lµ bao nhiªu/ + Dïng sau bao l©u th× dõng kh«ng dïng tiÕp? + Lý do anh/chị dùng lại? 10. Anh/chÞ cã th­êng xuyªn thay ®æi lo¹i TPCN kh«ng? Lý do 11. Anh/chÞ cã so s¸nh gi¸ cña TPCN víi thùc phÈm th«ng th­êng, gi¸ cã t­¬ng xøng víi thµnh phÇn chøc n¨ng mang l¹i lîi Ých kh«ng? 1. Cã 0. Kh«ng Giải thích: ........................................................................................................... 12. Thêi gian tíi Anh/chÞ cã tiÕp tôc sö dông TPCN kh«ng? 1. Cã 0. Kh«ng 13. ý kiÕn cña anh/chÞ xung quanh vÊn ®Ò TPCN (Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, ph­¬ng thøc tiªu thô, qu¶n lý vµ h­íng dÉn ng­êi dïng) 1) Ng­êi s¶n xuÊt: 2) Ng­êi tiªu dïng: 3) C¬ quan qu¶n lý: 4) Nhµ n­íc ._.