Thực trạng và giải pháp tăng cường thu hút, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ODA cho xoá đói giảm nghèo tại Việt Nam

ội mới để Việt Nam nhanh chóng hội nhập khu vực và thế giới, trở thành một nước công nghiệp phát triển. Có thể nói, xóa đói giảm nghèo luôn là mục tiêu được ưu tiên hàng đầu của Việt Nam. Đóng góp không nhỏ vào việc thực hiện mục tiêu đó phải kể đến vai trò của nguồn vốn ODA. Tình hình thu hút và sử dụng ODA của Việt Nam trong những năm qua đã có những chuyển biến tích cực, theo hướng ngày càng tăng về cả số lượng và chất lượng, theo đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước ta là ưu tiên sử dụng nguồn lực này để hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội, góp phần tăng trưởng kinh tế, xoá đói, giảm nghèo. Xuất phát từ nhận thức về tầm quan trọng của vốn ODA đối với nền kinh tế nói chung và đối với mục tiêu xóa đói giảm nghèo nói riêng, em đã chọn đề tài : Thực trạng và giải pháp tăng cường thu hút, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ODA cho xóa đói giảm nghèo tại Việt Nam. Đề tài gồm 3 phần: Phần I: Những vấn đề lí luận chung Phần II: Tình hình thu hút và sử dụng vốn ODA Phần III: Một số giải pháp thu hút và sử dụng hiệu quả vốn ODA cho xóa đói giảm nghèo Em xin cảm ơn sự hướng dẫn của TS. Đinh Đào Ánh Thủy đã giúp em thực hiện đề tài này. Trong bài viết của em vẫn còn nhiều thiếu sót, rất mong nhận được sự góp ý, phê bình của cô giáo để bài viết của em được hoàn thiện hơn. B. NỘI DUNG: Phần I: Những vấn đề lí luận chung. I. Nguồn vốn viện trợ phát triển chính thức (ODA) 1. Khái niệm và nguồn gốc ODA ODA là nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức, bao gồm các khoản viện trợ hoàn lại và không hoàn lại hoặc tín dụng ưu đãi của các chính phủ, các tổ chức phi chính phủ, các tổ chức thuộc hệ thống Liên hiệp quốc, các tổ chức tài chính quốc tế dành cho các nước đang phát triển. Nguồn vốn ODA được thực hiện theo một cam kết hay một hiệp định vay vốn được kí giữa chính phủ nước đi vay (nước nhận đầu tư) và tổ chức cho vay. Nguồn vốn ODA và nguồn vốn FDI có mối liên hệ hệ quả và phụ thuộc lẫn nhau. Nếu một nước kém phát triển không nhận được đầy đủ vốn ODA để cải thiện các cơ sở hạ tầng kinh tế- xã hội thì cũng khó có thể thu hút được nguồn vốn FDI và những nguồn vốn tín dụng khác để mở rộng kinh doanh. Nhưng nếu chỉ tìm cách thu hút vốn ODA mà không tìm cách thu hút vốn FDI và vốn tín dụng thì không có điều kiện để tăng trưởng nhanh sản xuất dịch vụ và sẽ không có khả năng trả nợ vốn ODA. Sau đại chiến thế giới lần thứ 2, các nước phát triển đã thỏa thuận về việc viện trợ ưu đãi cho các nước chậm và đang phát triển. Tổ chức tài chính thế giới – WB đã được thành lập tại hội nghị về tài chính tiền tệ tổ chức vào tháng 7/1944 tại Bretton Woods thuộc bang Hampshire (Mĩ). Mục tiêu của WB là thúc đẩy phát triển kinh tế và tăng trưởng phúc lợi của các nước với tư cách là một tổ chức trung gian, một ngân hàng thực sự với hoạt động chủ yếu là đi vay bằng cách phát hành trái phiếu để rồi lại cho các nước vay lại. Sự kiện quan trọng hơn cả là việc thành lập Tổ chức hợp tác kinh tế và phát triển (OECD- Organisation for Economic Cooperation and Development) vào ngày 14/12/1960 tại Paris. Tổ chức này ban đầu gồm 18 nước thành viên (đến nay là 20 nước thành viên) đã đóng góp một phần quan trọng nguồn ODA song phương cũng như đa phương. Trong khuôn khổ hợp tác phát triển, các nước OECD đã lập ra ủy ban hỗ trợ phát triển (DE\evelopment Assistance Committee – DAC) nhằm giúp các nước đang phát triển phát triển kinh tế và nâng cao hiệu quả đầu tư. Năm 1996, DAC đã đưa ra bản báo cáo “ Kiến tạo thế kỉ XXI- Vai trò của hợp tác phát triển” , trong đó khẳng định: viện trợ phát triển phải chú trọng vào hỗ trợ cho các nước nhận vốn có được sự thay đổi chính sách và thể chế phù hợp chứ không đơn thuần là cấp vốn. Và điều này se làm tăng hiệu quả của việc sử dụng vốn đầu tư. 2. Đặc điểm của nguồn vốn ODA Tính ưu đãi: Vốn ODA có thời gian ân hạn và hoàn trả vốn dài (khoảng 10 năm và 40 năm đối với các khoản vay từ ADB, WB và JBIC). Một phần của vốn ODA có thể là viện trợ không hoàn lại. Phần vốn ODA hoàn lại có mức lãi suất thấp hơn so với lãi suất vay thương mại quốc tế. Vốn ODA chỉ được dành cho các nước đang phát triển. Các nước này có thể nhận được vốn ODA khi đáp ứng các điều kiện nhất định. Thứ nhất, tổng sản phẩm quốc nội thấp. Những nước có tỉ lệ GDP/người càng thấp thì tỉ lệ viện trợ không hoàn lại và các điều kiện ưu đãi càng cao. Khi các nước này đạt trình độ phát triển nhất định thì sự ưu đãi cũng sẽ giảm đi. Thứ hai, mục tiêu sử dụng vốn ODA của các nước này phải phù hợp với chính sách và phương hướng ưu tiên của các bên cho vay. Tính ràng buộc: Vốn ODA thường đi kèm theo những ràng buộc về kinh tế, chính trị đối với nước tiếp nhận. Kể từ khi ra đời đến nay, các khoản viện trợ luôn chứa đựng hai mục tiêu cùng song song tồn tại. Một mặt nguồn viện trợ này thúc đẩy sự tăng trưởng bền vững và giảm sự nghèo khó của các nước chậm phát triển. Mặt khác, các nước cho vay đều nhìn thấy lợi ích từ hỗ trợ các nước đi vay để mở mang thị trường tiêu thụ sản phẩm và vốn. Xét về lâu dài, các nhà tài trợ có lợi về an ninh, kinh tế và chính trị khi mà kinh tế của các nước nghèo tăng trưởng. Một số nước như Bỉ, Đức, Đan Mạch cung cấp ODA kèm theo các điều kiện là phải sử dụng 50% vốn để mua hàng hóa và dịch vụ tư vấn của mình. Hoặc như Nhật Bản quy định vốn phải được thực hiện bằng đồng Yên Nhật. Tuy nhiên không thể phủ nhận vai trò quan trọng của ODA trong việc giải quyết một số vấn đề nhân đạo mang tính toàn cầu như: hạn chế tốc độ gia tăng dân số, tăng cường sức khỏe cộng đồng, bảo vệ môi trường…và tất cả các quốc gia trên thế giới không phân biệt giàu nghèo đều cần nỗ lực tham gia. Các nước cho vay dùng ODA như một công cụ chính trị nhằm khẳng định vai trò của mình ở các nước và khu vực tiếp nhận vốn. Mỹ là nước đã dùng ODA của mình để thực hiện những ảnh hưởng chính trị với một số nước trên thế giới. Nhật Bản hiện đang là nhà tài trợ lớn nhất trên thế giới và cũng đã từng sử dụng vốn ODA của mình làm công cụ kinh tế và chính trị. Trong thời gian những năm 1990, khủng hoảng tài chính tiền tệ đã diễn ra ở châu Á và nhiều nước Đông Nam Á phải chịu ảnh hưởng lớn. Nhật Bản đã quyết định tài trợ một khoản rất lớn để giúp các nước này vượt qua khó khăn. Nhật Bản dành 15 tỉ USD tiền mặt cho các nhu cầu vốn ngắn hạn với lãi suất thấp và 15 tủ USD cho mậu dịch và đầu tư có nhân nhượng trong vòng 3 năm. Các nước Đông Nam Á chiếm một tỉ trọng lớn trong thương mại và đầu tư của Nhật Bản, vì vậy lấy lại sự ổn định cho những nước này chính là củng cố thị trường quan trọng của Nhật Bản. Tính ràng buộc của nguồn vốn ODA còn được thể hiện qua mục đích sử dụng. Mỗi thỏa thuận hay hiệp định vau vốn đều dành cho một lĩnh vực đầu tư cụ thể, nước nhận ODA không thể tùy tiện thay đổi lĩnh vực đầu tư. Trong trường hợp nước vay không tuân thủ những quy định nhằm đảm bảo được mục tiêu đầu tư thì thỏa thuận vay vốn có thể bị bên cho vay đơn phương hủy bỏ. Có khả năng gây ra gánh nặng nợ nần cho nước tiếp nhận: Trong thời gian đầu tiếp nhận và sử dụng vốn ODA, do những điều kiện vay ưu đãi nên yếu tố nợ nần thường chưa xuất hiện. Một số nước đi vay chủ quan với nguồn vốn này và không sử dụng một cách có hiệu quả. Kết quả là đã sử dụng một lượng vốn ODA lớn nhưng lại không tạo ra được những điều kiện tương ứng để phát triển kinh tế (không đủ thu hút vốn FDI và các nguồn vốn khác cho sản xuất, kinh doanh). Nước đi vay đã không trả được lãi và vốn vay ODA theo đúng cam kết và để lại gánh nặng nợ nước ngoài cho thế hệ sau. Do đó nước đi vay khi hoạch định chính sách tiếp nhận vốn ODA cần phải kết hợp với chính sách thu hút các nguồn vốn khác để chúng hỗ trợ nhau nhằm tăng cường tiềm lực kinh tế. 3. Phân loại nguồn vốn ODA Theo tính chất: Viện trợ hoàn lại, viện trợ không hoàn lại và viện trợ hỗn hợp Theo mục đích: + Hỗ trợ cơ bản: sử dụng cho đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội và môi trường, đây thường là những khoản vay ưu đãi. + Hỗ trợ kỹ thuật: sử dụng cho chuyển giao tri thức, công nghệ (thường là công nghệ quản lý), xây dựng năng lực, nghiên cứu cơ bản hay nghiên cứu tiền đầu tư, hoàn thiện thể chế, đào tạo nguồn nhân lực… Nguồn ODA cho mục đích này thường là viện trợ không hoàn lại. Theo tính ràng buộc: ODA ràng buộc và không ràng buộc. Nguồn ODA có tính ràng buộc thường bị ràng buộc dưới hai hình thức là ràng buộc mục đích sử dụng và ràng buộc nguồn cung cấp hàng hóa dịch vụ. Theo cách thức thực hiện: + Theo dự án: đây là cách thức chủ yếu, vốn ODA được thực hiện theo những dự án cụ thể. + Phi dự án: hỗ trợ cho cán cân thanh toán bằng cách hỗ trợ tài chính thực tiếp thông qua tiền tệ, hàng hóa; hỗ trợ để trả nợ và hỗ trợ theo các chương trình (theo một mục đích tổng quát và trong một thời gian nhất định nhưng không xác định cụ thể vốn sẽ được sử dụng như thế nào). 4. Vai trò của ODA đối với nước nhận đầu tư Các nhà nghiên cứu kinh tế đã đưa ra bốn mô hình chiến lược quan trọng để phát triển kinh tế của một quốc gia, đó là: chiến lược hướng nội (thay thế nhập khẩu), chiến lược xuất khẩu sản phẩm thô, chiến lược hướng vào xuất khẩu và chiến lược cân bằng xuất nhập khẩu. Mỗi quốc gia có thể quyết định chiến lược phù hợp để phát triển, một mô hình thành công ở quốc gia này song có thể thất bại ở quốc gia khác. WB đã tiến hành nghiên cứu 41 nước đang phát triển trên thế giới và chia các nước này thành 4 nhóm: hướng nội mạnh, hướng nội vừa phải, hướng ngoại vừa phải và hướng ngoại mạnh. Theo các tiêu chí đánh giá là: tốc độ tăng trưởng GDP, giải quyết việc làm và tốc độ công nghiệp hóa thì nhóm các nước với chiến lược hướng ngoại mạnh là những nước thành công nhất. Trong chiến lược phát triển này thì vấn đề như đẩy mạnh ngoại thương, tăng cường thu hút FDI và ODA được coi là quan trọng nhất. ODA là nguồn bổ sung vốn quan trọng cho các nước đang phát triển: Tất cả các quốc gia khi thực hiện CNH- HĐH đều cần đến một lượng vốn đầu tư rất lớn và đây là thách thức đối với các nước ĐPT. Với nội lực còn hạn chế thì vốn trong nước không thể đáp ứng được nhu cầu về vốn đầu tư. Do đó việc huy động vốn từ nước ngoài trở nên tất yếu. ODA giúp các nước ĐPT tiếp cận với thành tựu khoa học công nghệ tiên tiến và phát triển nguồn nhân lực Thông qua hình thức viện trợ kèm theo ràng buộc phải sử dụng dịch vụ hay hàng hóa của nhà tài trợ, nước nhận đầu tư có cơ hội được tiếp nhận với những công nghệ sản xuất hay quản lí tiến tiến. Nhận thấy vai trò then chốt của phát triển nguồn nhân lực trong phát triển kinh tế của một quốc gia nên các nhà tài trợ rất chú trọng ưu tiên cho lĩnh vực này. Đào tạo nguồn nhân lực có thể được thực hiện ở trong và ngoài nước nhận đầu tư. Đặc biệt các nhà tài trợ thường quan tâm đến việc đào tạo cho nhóm nhân sự tham gia vào quản lí nhà nước nhằm nâng cao năng lực quản lí cho họ. Đầu tư cho nguồn nhân lực mang lại hiệu quả lâu dài trong quá trình phát triển. ODA góp phần thu hút FDI và các nguồn vốn đầu tư khác Đối với các nước ĐPT thì nguồn vốn ODA được sử dụng chủ yếu vào lĩnh vực xây dựng cơ sở hạ tầng kĩ thuật và xã hội. Đây là lĩnh vực có nhu cầu vốn đầu tư rất lớn song khả năng sinh lời lại thấp nên không hấp dẫn các nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài. Với mục đích là tìm kiếm lợi nhuận, các nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài thường quan tâm đến những nước có môi trường đầu tư thuận lợi nhằm giảm chi phí. Vì vậy cơ sở hạ tầng kỹ thuật yếu kém, môi trường chính sách không thông thoáng, không ổn định sẽ làm nản lòng các nhà đầu tư. Một quốc gia ĐPT nhận được nhiều và sử dụng có hiệu quả vốn ODA đồng nghĩa với việc xây dựng được môi trường đầu tư thuận lợi và sẽ tạo điều kiện cho các nguồn vốn khác như vốn FDI và vốn đầu tư trong nước phát huy hiệu quả. 5. Những xu hướng mới của ODA trên thế giới Trong gần hai thập niên trở lại đây, dòng ODA đã và đang vận động với những sắc thái mới. Đây cũng là điều rất phù hợp trong thu thế tòan cầu hóa. - Ngày càng có thêm nhiều cam kết quan trọng Trong những năm 1990, nhiều cam kết có ý nghĩa quan trọng đã được kí tại các hội nghị quốc tế cao cấp các nhà tài trợ với các nước nhận viện trợ. Năm 1995, tại Hội nghị cao cấp thế giới về phát triển xẫ hội, chính phủ các nước đã tự nguyện cam kết thỏa thuận 2020. Theo thỏa thuân này thì các nước nhận viện trợ phải cam kết giành 20% vốn viện trợ cho các chi tiêu công cộng dịch vụ cơ bản. Tháng 6/1997, tại phiên họp đặc biệt của Đại hội đồng Liên hiệp quốc, các nước thành viên DAC đã cam kết dành 0,7% GNP của mình để viện trợ. Một số mục tiêu cụ thể của bản báo cáo Kiến tạo thế kỉ XXI- vai trò của hợp tác phát triển đã được các nước thành viên DAC các định là vào năm 2015 sẽ giảm 50% số người sống ở mức nghèo khổ trên thế giới; phổ cập giáo dục tiểu học ở tất cả các nước; xóa bỏ sự phân biệt giới tính trong giáo dục tiểu học và trung học; giảm tỉ lệ tử vong ở trẻ em sơ sinh và trẻ em dưới 5 tuổi; hoàn thiện hệ thống y tế chăm sóc sức khỏe ban đầu, đảm bảo sức khỏe sinh sản; thực hiện chiến lược quốc gia và toàn cầu vì sự phát triển bền vững. Như vậy có thể thấy rằng vấn đề hỗ trợ trực tiếp cho các nước ĐPT trong lĩnh vực phát triển xã hội ngày càng trở thành mối quan tâm đặc biệt và lâu dài của các nước DAC. Đây không còn là vẫn đề của riêng quốc gia nào mà đã trở thành vẫn đề của toàn thế giới. - Phát triển đi đôi với việc bảo vệ môi trường Trong điều kiện môi trường sống của con người trên trái đất ngày một xấu đi do chính con người gây ra thì vấn đề bảo vệ môi trường trở thành lĩnh vực được ưu tiên viện trợ của một số nước như Nhật Bản. Bảo vệ môi trường sinh thái là chủ đề trọng tâm của Hội nghị về môi trường và phát triển của Liên hiệp quốc được tổ chức vào tháng 6/1992. Các tổ chức tài chính quốc tế như WB hay ADB cũng đã điều chỉnh chính sách viện trợ ưu tiên cho những hoạt động bảo vệ môi trường. - Nâng cao vai trò của phụ nữ trong quá trình phát triển Phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế xã hội ở các nước ĐPT, chính vì vậy việc khuyến khích họ tham gia tích cực vào các hoạt động phát triển sẽ mang lại hiệu quả rất lớn. “Phụ nữ trong phát triển – Woman in Development (WID)” là một quan điểm đề cao vai trò của phụ nữ. Vào những năm 1970, WID đã thu hút được sự quan tâm của nhiều quốc gia trên thế giới. Năm 1983, các nước DAC đã thông qua “Các nguyên tắc cơ bản của WID” (sửa đổi vào năm 1984). Tháng 7/1985, ADB đã đưa ra vấn đề nâng cao vai trò của WID thành một mục tiêu chiến lược trong hoạt động hỗ trợ của mình. Để tạo việc làm và nâng cao chất lượng cuộc sống cho phụ nữ, ADB chú trọng hõ trợ phát triển trong lĩnh vự c nông nghiệp và phát triển nông thôn, y tế, giáo dục, ngành công nghiệp quy mô nhỏ… Nhật bản cũng khẳng định quan điểm khuyến khích WID trong chương trình ODA của mình. Nhật Bản tích cực đầu tư cho Quỹ phát triển phụ nữ của Liên hiệp quốc, Viện nghiên cứu và đào tạo quốc tế về sự tiến bộ của phụ nữ và các tổ chức kinh tế khác có liên quan đến WID. - Cạnh tranh giữa các nước ĐPT trong thu hút vốn ODA ngày một tăng Mặc dù các nước DAC cam kết trích 0,7% GNP của mình để viện trợ cho các nước ĐPT song chưa có nước nào thực hiện được cam kết này. Nhật Bản và Mỹ là những nước cung cấp ODA lớn nhất cũng chỉ dành khoảng 0,35% GNP hàng năm. Lượng vốn ODA có xu hướng giảm, trong khi nhu cầu về vốn của các nước ĐPT ngày càng tăng. Bên cạnh đó thì một số vấn đề mới nảy sinh trên thế giới như giải quyết hậu quả chiến tranh vùng vịnh, xung đột sắc tộc, vấn đề hồi hương người di tản ở một số nước châu Phi…Đây là những vấn đề liên quan đến hòa bình của khu vực và trên thế giới và đòi hỏi phải có sự tham gia của rất nhiều nước nên một lượng vốn không nhỏ đã phải hỗ trợ để giải quyết chúng. Đứng trước thực trạng thiếu vốn này thì sự cạnh tranh giữa các nước ĐPT không có các vấn đề nêu trên nhằm thu hút vốn ODA là điều tất yếu. Các nước đã phải hoàn thiện môi trường đầu tư trong nước (như cải cách thủ tục hành chính, hoàn thiện môi trường pháp lý, tăng cường các biện pháp quản lý vốn…) đề tạo niềm tin cho các nhà tài trợ. II. Định nghĩa và phương pháp tiếp cận chuẩn đói nghèo 1. Khái niệm cơ bản về đói nghèo Có nhiều quan niệm khác nhau về đói nghèo. Quan niệm chung nhất cho rằng: Đói nghèo là tình trạng một bộ phận dân cư không có đủ những nhu cầu tối thiểu của cuộc sống như ăn, mặc, ở, vệ sinh, y tế, giáo dục, đi lại, giao tiếp xã hội…Tình trạng đói nghèo ở mỗi quốc gia đều có sự khác nhau về mức độ và số lượng, thay đổi theo không gian và thời gian. Người nghèo cả quốc gia này có thể có mức sống cao hơn mức sống trung bình của quốc gia khác. Bởi vậy để nhìn nhận và tổ chức thực hiện xóa đói giảm nghèo một cách có căn cứ cần tham khảo kinh nghiệm xóa đói giảm nghèo của thế giới và nắm vững thực tế ở Việt Nam để có hệ thống giải pháp thích hợp với điều kiện và hoàn cảnh của Việt Nam trong từng giai đoạn lịch sử nhất định. 1.1. Khái niệm đói nghèo của thế giới Thế giới thường dùng khái niệm “nghèo khổ” và nhận định nghèo khổ theo 4 khía cạnh về thời gian, không gian, giới và môi trường. -Về thời gian: Phần lớn người nghèo khổ là những người có mức sống dưới mức “chuẩn” trong môth thời gian dài để phân biệt với số người nghèo khổ “tình thế” chẳng hạn như những người thất nghiệp, những người mới nghèo do suy thoái kinh tế hoặc do thiên tại, dịch họa, tệ nạn xã hội, rủi ro…. -Về không gian: Nghèo đói diễn ra chủ yếu ở nông thôn, nới có số đông dân số sinh sống. Tuy nhiên tình trạng đói nghèo ở thành thị, trước hết là ở các nước đang phát triển cũng có xu hướng gia tăng. -Về giới: Người nghèo là phụ nữ đông hơn nam giới. Những hộ gia đình nghèo nhất là những hộ do phụ nữ là chủ hộ. Trong các hộ đói nghèo do đàn ông làm chủ hộ thì phụ nữ khổ hơn nam giới. -Vệ môi trường: Phần lớn người nghèo đều sống ở những vùng sinh thái khắc nghiệt mà ở đó tình trạng đói nghèo và sự xuống cấo về môi trường đều đang ngày càng trầm trọng thêm. Từ đó Liên hiệp quốc đưa ra hai khái niệm chính về đói nghèo như sau: + Nghèo tuyệt đối: Là tình trạng một bộ phận dân cư không được hưởng những nhu cầu cơ bản tối thiểu cho cuộc sống là những đảm bảo ở mức tối thiểu về ăn, mặc, ở, giao tiếp xã hội, vệ sinh y tế và giáo dục. Ngoài những nhu cầu cơ bản nêu trên cũng có ý kiến cho rằng như cầu tối thiểu bao gồm có quyền được tham gia vào các quyết định của cộng đồng. + Nghèo tương đối là tình trạng của một bộ phận dân cư có mức sống dưới mức sống trung bình của cộng đồng. Tùy mức độ đảm bảo nhy cầu tối thiểu mà sự nghèo khó của dân cư được chia thành nghèo hoặc rất nghèo, hoặc nghèo bậ I, nghèo bậc II. 1.2. Chuẩn mực đói nghèo của thế giới Có 2 cách các định chuẩn mực đói nghèo trên thế giới: Cách thứ nhất: Nội dung quan niệm của nhiều nước cho rằng hộ nghèo có mức thu nhập dưới 1/3 mức thu nhập trung bình của toàn xã hội. Với quan niệm này, hiện nay trên thế giới có 1,12 tỷ người (20%) đang sống trong tình trạng nghèo khổ, tức là sống dưới mức 420 USD/năm hoặc 35 USD/tháng mà Ngân hàng thế giới đã ấn định, ở từng nước khác nhau có quy định khác nhau. -Các nước phát triển: Lấy nước Mỹ làm đại diện cho các nước phát triển. năm 1992 Mỹ lấy chuẩn một người trong hộ có thu nhập bình quân tháng dưới 71 USD là nghèo khổ (285 USD/năm). -Các nước đang phát triển: Mỗi nước có chuẩn mực khác nhau: Pakistan lấy 6USD/một tháng/một người, Philippin 7USD/một tháng/một người. Cách thứ hai: Cũng có nước dùng chỉ tiêu Kalỏy, một người/một ngày; như quy định bình quân một người trong một gia đình ở Bănglađét dưới 1650Kalory/một người/một ngày là hộ nghèo. 2. Khái niệm, chỉ tiêu và chuẩn mực đánh giá hộ đói nghèo ở Việt Nam Ở Việt Nam đã có nhiều ý kiến khác nhau xung quanh khái niệm, chỉ tiêu và chuẩn mực đánh giá đói nghèo. Song, các ý kiến sau đây là đáng lưu ý nhất. 2.1. Khái niệm Tách riêng đói và nghèo thành 2 khái niệm riêng: 2.1.1. Nghèo: là tình trạng một bộ phận dân cư chỉ có điều kiện thỏa mãn một phần các nhu cầu tối thiểu cơ bản của cuộc sống và có mức sống thấp hơn mức sống trung bình của cộng đồng xét trên mọi phương diện. Trong khái niệm nghèo lại chia ra: + Nghèo tuyệt đối: là tình trạng một bộ phận dân cư không có khả năng thỏa mãn các nhu cầu tối thiểu nhằm duy trì cuộc sống. Nhu cầu tối thiếu là những đảm bảo ở mức tối thiểu, những nhu cầu thiết yếu về ăn, mặc, ở và nhu cầu sinh hoạt hằng ngày gồm văn hóa, y tế, giáo dục, đi lại, giao tiếp. + Nghèo tương đối: là tình trạng một bộ phận dân cư có mức sống dưới mức sống trung bình ở cộng đồng tại địa phương đang xét. 2.1.2.Đói: là tình trạng một bộ phận dân cư nghèo có mức sống dưới mức tối thiểu và thu nhập không đủ đảm bảo nhu cầu về vật chất để duy trì cuộc sống. Đó là những hộ dân cư hàng năm thiếu ăn đứt bữa từ 1 đến 2 tháng, thường vay nợ của cộng đồng và thiếu khả năng chi trả. 2.2. Chuẩn mực xác định hộ đói nghèo của Việt Nam hiện nay - Hộ nghèo: Ở Việt Nam để xác định tình trạng nghèo đói có nhiều cách xác định chuẩn mực hộ nghèo. Chẳng hạn, thành phố Hồ Chí Minh lấy mức thu nhập bình quân dưới 800.000đ/khẩu/năm (tương đương trên 33kg gạo/tháng). Vĩnh Phú (cũ) lấy tiêu chuẩn dưới 500.000đ/khẩu/năm. Một số nhà kinh tế lấy tiêu thức lương thực bình quân nhân khẩu. gia đình nào có mức thu nhập bình quân dưới 30kg gạo/khẩu/tháng được coi là nghèo. Theo Tổng cục thống kê, để xác định hộ nông dân đói nghèo được căn cứ vào thu nhập tính bình quân đầu người nếu dưới 13kg gạo/tháng (156kg gạo/người/năm) sẽ là hộ nghèo. Có ý kiến đề nghị nhà nước lấy mức lương tối thiểu do nhà nước quy định làm chuẩn. Người sống dưới mức nghèo khổ là người có mức thu nhập bình quân một tháng thấp hơn mức lương tối thiểu Nhà nước quy định. Hiện nay mức lương tối thiểu của Việt Nam là 540.000đ/tháng. Các chuẩn mức trên có thể đúng trên tổng thể song không thể áp dụng cho từng đối tượng, từng vùng cụ thể được. Nếu lấy mức bình quân 800.000đ/khẩu/năm là hộ nghèo ở TP Hồ Chí Minh thì có thể lại là hộ giàu ở các vùng nông thôn miền núi phía bắc. Vì vậy để chọn và phân loại hộ đói nghèo ở Việt Nam có thể phải xem xét các đặc trưng cơ bản như: thiếu ăn từ 3 tháng trở lên trong năm, nợ sản lượng khoán, nợ thuế triền miên, vay nặng lãi, con em không có điều kiện đến trường (mù chữ hoặc bỏ học), thậm chí phải cho con hoặc tự bản thân đi làm thuê cuốc mướn để kiếm sống qua ngày hoặc đi ăn xin…Nếu đưa chuẩn mực này ra thì rất dễ biết hộ đói nghèo ở nông thôn. - Hộ đói: Theo Bộ lao động- Thương binh và xã hội, trong giai đoạn hiện nay nếu thu nhập bình quân trong hộ đạt dưới (hoặc bằng) 13kg gạo/người/tháng là đói. Song tren thực tế những hộ đói là hộ thiếu lương thực trong gia đình phải đứt bữa hoặc ăn cơm bữa cơm bữa cháo, ăn độn khoai sắn…Như vậy, người đói là người không còn dự trữ lương thực trong nhà, song cũng không có tiền để mua lương thực trong ngày, mặc dù trên thị trường không thiếu lương thực. Qua phân tích ở trên càng thấy rằng ở nông thôn Việt Nam, khái niệm đói nghèo phải phân làm 2 mức độ khác nhau đó là nghèo và đói theo từng đơn vị hành chính cụ thể. 3. Phương pháp xác định chuẩn đói nghèo của Chương trình xóa đói giảm nghèo quốc gia Căn cứ vào quy mô và tốc độ tăng trưởng kinh tế, nguồn lực tài chính 2001-2005 và mức sống thực tế của người dân ở từng vùng, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Việt Nam đưa ra chuẩn nghèo đói nhằm lập danh sách hộ nghèo từ cấp thôn, xã và danh sách xã nghèo từ các huyện trở lên để hưởng sự trợ giúp của Chính phủ từ Chương trình mục tiêu Quốc gia về xóa đói giảm nghèo và các chính sách hỗ trợ khác... Trước những thành tích của công cuộc giảm nghèo cũng như tốc độ tăng trưởng kinh tế và mức sống, từ năm 2001 đã công bố mức chuẩn nghèo mới để áp dụng cho thời kỳ 2001-2005, theo đó chuẩn nghèo của Chương trình xóa đói giảm nghèo quốc gia mới được xác định ở mức độ khác nhau tuỳ theo từng vùng, cụ thể bình quân thu nhập là: 80 nghìn đồng/người/tháng ở các vùng hải đảo và vùng núi nông thôn;100 nghìn đồng/người/tháng ở các vùng đồng bằng nông thôn; 150 nghìn đồng/người/ tháng ở khu vực thành thị. Chuẩn nghèo mới áp dụng cho giai đoạn 2006 - 2010 được Thủ tướng Chính phủ ban hành trong quyết định số 170/2005/QĐ-TTg ngày 8/7/2005. Khu vực thành thị là 250 ngàn VNĐ/người/tháng và nông thôn là 150 ngàn VNĐ/người/tháng Trong tương lai sẽ tiến đến sử dụng một chuẩn thống nhất để đánh giá tỷ lệ hộ nghèo ở Việt Nam và có tính đến tiêu chí Quốc tế để so sánh. III. Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và xóa đói giảm nghèo 1. Tăng trưởng kinh tế là điều kiện cơ bản để xóa đói giảm nghèo Nhìn chung, tăng trưởng kinh tế cao và bền vững sẽ dẫn đến giảm nghèo. Trên thực tế, chiều tác động của của tăng trưởng kinh tế lên giảm nghèo khá khác nhau: một số nước như Ấn Độ (Những năm 1970), Philippin (những năm 1980 và 1990) đã giảm được nghèo một cách đáng kể mặc dù chỉ đạt mức độ tăng trưởng khiêm tốn hoặc thậm chí còn có giảm sút trong thu nhập bình quân đầu người. Ngược lại một số nước như Thái Lan (những năm 1980) Malaixia (những năm 1990) và Sri Lanka (những năm 1990) đã thất bạu trong giảm nghèo mặc dù đạt được mức tăng trưởng khá cao trong thu nhập bình quân đầu người. Kinh nghiệm của Việt Nam cũng cho thấy suốt thập kỷ 90 của thế kỷ XX và đầu những năm 2000. Tăng trưởng kinh tế cao đi đôi với giảm nghèo nhanh chóng. Tuy nhiên, tác đọng giảm nghèo của tăng trưởng kinh tế đã suy giảm trong những năm gần đây: 1% tăng trưởng GDP đưa đến giảm 0.77% số người nghèo trong những năm 1993- 1998 nhưng chỉ còn 0.66% giai đọan 1998-2002. Điều này cho thấy tác động rất khác nhau của những chính sách thúc đẩy tăng trưởng kinh tế cụ thể cho từng giai đoạn. Nghèo đói có thể ngăn cản tăng trưởng kinh tế vì người nghèo có năng suất lao động thấp do sức khỏe kém và kỹ năng lao động bất cập sẽ làm sói mòn năng lực sản xuất của nền kinh tế. Nghèo đói cũng làm suy giảm năng lực tiết kiệm và đầu tư, làm cho tăng trưởng kinh tế bị triệt tiêu dần.Thêm vào đó, những đòi hỏi khắt khe về tài sản thế chấp cũng ngăn cản người nghèo tiếp cận với các khoản vay trên thị trường tín dụng. Hệ quả tất yếu: người nghèo ít có khả năng khai thác những cơ hội tích lũy vốn vật chất và vốn con người. Điều này làm giảm tốc độ tăng trưởng của thu nhập, và hệ quả có thể là nghèo đói gia tăng. Ngược lại việc giảm nghèo rất có lợi cho tăng trưởng kinh tế: Khi mức nghèo tuyệt đối giảm đáng kể thì song song đó, chúng ta thường chứng kiến mức tăng trưởng kinh tế cao, bởi vì phần lớn những chính sách tăng thu nhập của người nghèo một cách hiệu quả như đầu tư vào giáo dục tiểu học hạ tầng nông thôn, chăm sóc sức khỏe và nâng coa dinh dưỡng cũng là các chính sách gia tăng năng lực sản xuất của nền kinh tế. Có thể kết lụân rằng tăng trưởng kinh tế là điều kiện cần cho giảm nghèo, chứ chưa là điều kiện đủ. Theo UNDP định nghĩa tăng trưởng có lợi cho người nghèo là tăng trưởng kinh tế đưa đến phân phối lại thu nhập có lợi cho người nghèo. Còn theo ADB cho rằng tăng trưởng kinh tế có lợi cho người nghèo khi đó là dạng tăng trưởng tận dụng lao động và kèm theo bằng những chính sách và chương trình giảm thiểu những bất bình đẳng, thúc đẩy tạo việc làm và tăng thu nhập cho người nghèo, đặc biệt là cho phụ nữ và các nhóm xã hội bị cô lập. Nói cách khác Tăng trưởng kinh tế có lợi cho người nghèo là tăng trưởng tối đa hóa tác động tích cực của tăng trưởng trong việc giảm nghèo. Một chiến lược tăng trưởng có lợi cho người nghèo không chỉ tập trung vào tăng trưởng kinh tế mà còn tác động đến mô hình phân phối thu nhập để từ đó người nghèo hưởng lợi từ tăng trưởng kinh tế theo một tỷ lệ lớn hơn người giàu thu hẹp lại khoảng cách giàu nghèo và cuối cùng là xóa nghèo. 2. Bất bình đằng và nghèo đói trong tăng trưởng kinh tế Việc giảm nghèo tuyệt đối về cơ chế do 2 bộ phận cấu thành: do tăng trưởng thu nhập trung bình (trong điều kiện phân phối thu nhập không đổi) và do sự giảm sút bất bình đẳng ( trong điều kiện thu nhập chung không đổi). Các nhà kinh tế phân tách hai tác động kể trên thành tác động do tăng trưởng và tác động do phân phối lại. Bên cạnh đó, ngay cả khi bất bình đẳng không tăng nhưng mức độ bất bình đẳng ban đầu cao cũng hạn chế khả năng tăng trưởng kinh tế giảm nghèo.Thêm nữa, bất bình đẳng thấp còn có tác dụng thúc đẩy gia tăng tỷ lệ giảm nghèo trong tương lai vì hệ số co dãn của tỷ lệ nghèo đối với thu nhập bình quân tỷ lệ nghịch với bất bình đẳng. Như vậy có thể thấy song song mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và nghèo đói, giảm nghèo cần được xem xét trong mối quan hệ giữa nghèo và bất bình đẳng trong quá trình tăng tưởng. Phần II: Tình hình thu hút và sử dụng vốn ODA I. Thực trạng đói nghèo ở Việt Nam 1. Tỷ lệ hộ nghèo ở nước ta đã giảm nhanh, trong đó thành thị giảm nhanh hơn nông thôn Năm 2004 tỷ lệ hộ nghèo ở nước ta là 8.3% tương đương với khoảng 1.45 triệu hộ ( năm 2001 tỷ lệ nghèo là 17.4% với khoảng 2.8 triệu hộ). Điều này cho thấy thực trạng nghèo đói đã được cải thiện nhanh. Xu hướng này được phản ánh cụ thể dưới đây: Tỷ lệ hộ nghèo ở nước ta trong thời gian qua Đơn vị: % Các chỉ tiêu 1993 1998 2002 Tỷ lệ hộ nghèo( theo chuẩn chung) Thành thị Nông thôn Tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn lương thực Thành thị Nông thôn Khoảng cach nghèo Thành thị Nông thôn 58.1 25.1 66.4 24.9 7.9 29.1 18.5 6.4 21.5 37.4 9.2 45.5 15 2.5 18.6 9.5 1.7 11.8 28.9 6.6 35.6 10.9 1.9 13.6 6.9 1.3 8.7 Nguồn: Chương trình phát triển của Liên hợp quốc(2003), báo cáo phát triển con người 2002 Nếu như năm 1993 có 58.1% hộ nghèo, thì năm 1998 có 37.4% hộ và đến năm 2002 tỷ lệ này là 28.9%(khoảng 4.73 triệu hộ nghèo) nghĩa là sau 10 năm hơn một nửa số hộ nghèo đã được thoát nghèo. Tuy nhiên tốc đọ giảm nghèo ở nông thôn và thành thị không giống nhau. Trong đó thành thị giảm đi tới 4 lần từ 25.1% năm 1993 xuống còn 6.6% năm 2002, trong khi đó nông thôn chỉ giảm được 1/2 số hộ nghèo, từ 66.4% xuống còn 35.6%. Nếu tính theo chuẩn lương thực thực phẩm thì số hộ nghèo ở thành thị còn giảm nhanh hơn, từ 7.9% xuống còn 1.9% nghĩa là giảm đi 4 lần trong khi đó ở nông thôn chỉ giảm đi hơn 2 lần. từ 29.1% xuống còn 13.6%. 2. Số hộ nghèo vẫn còn nhiều và phần lớn ở vùng nông thôn, số hộ ở cận kề chuẩn nghèo còn đông Theo các nhà hoạch định chính sách nếu nâng chuẩn nghèo lên 180.000 VND-200.000 VND/người /tháng đối với vùng nông thôn và 250.000 VND-260.000 VND/người/ tháng đối với thành thị, ._.thì Việt Nam sẽ có 4.6 triệu hộ nghèo, chiếm 26% tổng số hộ toàn quốc. Trong đó hộ nghèo nông thôn miền núi 45.9%, ở vùng nông thôn đồng bằng sẽ là 23.2% và ở khu vực thành thị là 12.2%. Khi đó tỷ lệ nghèo ở các vùng kinh tế sẽ có chênh lệch đáng kể: Tây Bắc là 72.3%; Đông Bắc là 36.1%; Đồng bằng Sông Hồng 19.8%; Bắc Trung Bộ 39.7%; Duyên Hải miền Trung 23.3%; Tây Nguyên 52.2%; Đông Nam Bộ 10.2% và Đồng Bằng Sông Cửu Long20.8%. Có thể thấy rõ hơn qua chỉ tiêu phản ánh cuộc sống hàng ngày. Theo số liệu điều tra về mức sống dân cư Việt Nam, chia dân cư ra thành 5 nhóm thu nhập (đường Lozen) thì nhóm I - nhóm nghèo nhất có thu nhập trung bình năm 1998 là 62.916 VND/người/tháng (755.000 VND/năm) và năm 2002 là 107.670 VND/người/tháng. Trên 62.71 thu nhập của hộ nghèo là từ hoạt động nông lâm nghiệp và thủy sản, 8% từ hoạt động phi nông nghiệp, 19.24% từ tiền công, tiền lương và 10.05% là từ nguồn thu khác. Điều này phản ánh rằng các hộ nghèo sống chủ yếu dựa vào nông nghiệp và ở nông thôn. Cơ cấu chi tiêu cho các nhóm nghèo tập trung cho các nhu cầu thiết yếu, như 70% cho nhu cầu ăn, uống hút và chưa đến 30% cho các nhu cầu khác như mặc, y tế, giao thôn, giáo dục văn hóa thể thao. Một trong những nhu cầu cơ bản của con người là nơi ở. Năm 2002 có 39.93% người nghèo sống trong các ngôi nhà tạm bợ, không bảo đảm an toàn. Các đồ dùng lâu bền phục vụ sinh hoạt hàng ngày vẫn còn rất thiếu cho các nhu cầu hiện đại. 3. Sự phân hóa giàu nghèo giữa các khu vực, giữ các vùng kinh tế và giữa các đơn vị hành chính Sự phân hóa giàu nghèo là một hiện tượng được chú ý trong thời kỳ chuyển đổi kinh tế ở nước ta. Trước hết tỷ lệ nghèo phân biệt theo các vùng. Tỷ lệ nghèo theo chuẩn nghèo chung chia theo vùng Đơn vị: % Vùng 1998 2002 Đồng bằng sông Hồng Đông Bắc Tây Bắc Bắc Trung Bộ Duyên Hải Nam Trung Bộ Tây Nguyên Đông Nam Bộ Đồng bằng Sông Cửu Long 29.3 62.0 73.4 48.1 34.5 52.4 12.2 36.9 22.4 38.4 68.0 43.9 25.2 51 10.6 23.4 Nguồn: Tổng cục thống kê (2004) Các số liệu cho thấy tỷ lệ hộ nghèo ở cùng Tây Bắc nhiều gấp 7 lần vùng Đông Nam Bộ, còn Tây Nguyên là gần 5 lần và Bắc Trung Bộ là 4 lần… Cùng với xu hướng giảm hộ nghèo chung của cả nước, các vùng cũng có xu hướng giảm, trong đó Đông Bắc và Đồng bằng Sông Cửu Long có mức giảm nhanh nhất. Các tỉnh có tỷ lệ nghèo lương thực, thực phẩm cao nhất tập trung ở miền núi phía Bắc là Lai Châu (35.68%), Bắc Kạn (30.74%), Lào Cai (29.56%), Cao Bằng (27.01%) ở Tây Nguyên có tỉnh Gia Lai( 18.18%), ở Bắc Trung Bộ có tỉnh Hà Tĩnh (22.55%). Các tỉnh có tỷ lệ nghèo lương thực, thực phẩm thấp nhất là thành phố Hồ Chí Minh (1.26%), Bình Dương (1.68%), Đà Nẵng (1.83%), Hà Nội (2.25%). Nếu so sánh chỉ tiêu này chúng ta thấy sự chệnh lệch này rất lớn, thí dụ tỷ lệ nghèo của Lai Châu lớn gấp hơn 28.3 lần so với Thành Phố Hồ Chí Minh và gấp 15.86 lần so với Hà Nội. 4. Sự bất bình đẳng giữa các nhóm dân cư Sự phân hóa giàu nghèo thể hiện rõ khi điều tra dựa trên 5 nhóm thu nhập (đường Lozen). Năm 2002 nhóm giàu nhất có thu nhập 873.000 VND/người/tháng gấp 8.1 lần nhóm nghèo nhất (108.000VND) Sự bất bình đẳng đó thể hiện qua: Sự bất bình đẳng giữa nhóm nghèo nhất và giàu nhất năm 2002 Các chỉ tiêu chủ yếu Nhóm nghèo nhất Nhóm giàu nhất 1.Tỷ lệ biết chữ (%) 2.Chỉ tiêu cho giáo dục bình quân năm (1.000VND) 3.Tỷ lệ đến khám chữa bệnh tại các cơ sở y tế (%) 4.Chi tiêu cho y tế bình quân năm (1.000VND) 5.Số giờ làm việc trung bình tuần (giờ) 6.Thu nhập bình quân đầu người tháng (1.000VND) 7.Chi tiêu cho đời sống bình quân người/tháng (1.000VND) 8.Diện tích ở bình quân nhân khẩu (m2) 9.Tỷ lệ hộ sử dụng nước máy (%) 83.9 236 16.5 395.03 25 108 123.3 9.5 1.28 97 1418 22 1181.43 42.4 873 547.53 17.5 34.93 Nguồn: Tổng cục thống kê (2004) Kết quả cho thấy mức độ bất bình đẳng giữa hai nhóm dân cư giàu nhất và nghèo nhất. Nhóm dân cư giàu đã có ưu thế trong nhiều lĩnh vực dịch vụ, kể cả việc làm. Bởi vì số giờ làm việc trung bình của nhóm giàu nhiều hơn nhóm nghèo đến 1.7 lần, không phải những người nghèo làm ít giờ và không muốn làm việc, mà do tình trạng thiếu việc làm, đặc biệt là thời gian nhàn rỗi ở khu vực nông thôn. Sự phân hóa giàu nghèo còn được thể hiện qua hệ số GINI. Hệ số GINI ở Việt Nam: năm 1994 là 0.35, năm 1999 là 0.39 năm 2002 là 0.42. Chỉ tiêu này có khác biệt nhưng không nhiều giữa các khu vực và các vùng. Điều đấy cho thấy sự bất bình đẳng về thu nhập ở mức thấp nhưng đang có xu hướng gia tăng. 5. Tỷ lệ hộ đói nghèo ở các xã đặc biệt khó khăn còn 20% Sau 7 năm thực hiện, chương trình phát triển kinh tế-xã hội các xã đặc biệt khó khăn miền núi, vùng sâu, vùng xa (còn gọi là chương trình 135) đã góp phần giảm tỷ lệ hộ đói nghèo ở những vùng này từ 60% năm 1998 xuống còn 20% hiện nay. Chương trình 135 được thực hiện ở 2410 xã của 52 tỉnh. Những kết quả đạt được của Chương trình này đã tạo nên sự thay đổi về vật chất, tinh thần trong đời sống mỗi gia đình, mỗi thôn bản và cả bộ mặt nông thôn miền núi, rõ nét nhất là trên lĩnh vực cơ sở hạ tầng thiết yếu gồm điện, đường, trường học và trạm xá. Đến nay, đã có 97% số xã đặc biệt khó khăn có đường ôtô đến trung tâm xã, tạo nên sự giao lưu kinh tế, hàng hóa thuận lợi hơn. Khoảng 64% số hộ vùng sâu, vùng xa có điện sử dụng, nhờ đó năng suất lao động được tăng lên và nhiều ngành nghề tiểu thủ công nghiệp ở miền núi phát triển. Trên 5000 trường học đã được xây dựng và đưa vào sử dụng, thu hút 90% con em người dân tộc vùng sâu, vùng xa trong độ tuổi đến lớp. Hiện có 96% số dân trong vùng được chăm sóc sức khỏe tại gần 390 công trình y tế. Đa số thôn bản đều có y tế cộng đồng, cơ bản trong vùng đã kiểm soát được dịch bệnh hiểm nghèo Gần 300 công trình thủy lợi đã góp phần quan trọng trong việc quy hoạch và bố trí lại dân cư ở những nơi cần thiết và ở các vùng biên giới. Khoảng 70% hộ dân đã được sử dụng nước sạch. Hàng trăm công trình chợ đã trở thành trung tâm giao lưu hàng hóa nông -lâm thổ sản và là nơi giao lưu văn hóa của mỗi vùng. Trạm bưu điện văn hóa xã xây dựng ở nhiều nơi đã giúp người dân giao lưu, mở rộng thông tin với cả nước. Nhờ khai hoang đất canh tác, gần 32 nghìn hộ dân đã có thêm đất sản xuất và có nơi ở mới. Lương thực bình quân đầu người đã tăng từ 280kg năm 1998 lên 320kg năm 2004, cá biệt có xã đạt 500kg. Khoảng cách đói nghèo giữa các vùng, các dân tộc đang dần được thu hẹp. Mặc dù đạt được kết quả như vậy, nhưng thực tế các xã đặc biệt khó khăn vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức do trình độ dân trí của người dân trong vùng vẫn còn thấp, cuộc sống vẫn bị chi phối của nền kinh tế tự cấp, tự túc; cơ sở vật chất hạ tầng chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển do phần lớn công trình được xây dựng quy mô nhỏ, thiếu đồng bộ và thiếu yếu tố đảm bảo bền vững. Gần 90 xã vẫn chưa có đường ôtô đến trung tâm, 550 xã chưa có điện lưới quốc gia và 290 xã chưa có trạm xá. II. Nguồn vốn ODA và công tác xoá đói giảm nghèo 1. Khuôn khổ pháp lý của việc thu hút và sử dụng vốn ODA Nhận thức rằng ODA là một nguồn lực có ý nghĩa quan trọng từ bên ngoài, Chính phủ Việt Nam luôn coi trọng công tác quản lý và sử dụng nguồn lực này. Ngay từ hội nghị đầu tiên các nhà tài trợ dành cho Việt Nam (tháng 11 năm 1993), Chính phủ Việt Nam đã tuyên bố quan điểm của mình về vấn đề quản lý và sử dụng ODA “Điều quan trọng là nguồn vốn từ bên ngoài phải sử dụng có hiệu quả, Chính phủ nhận trách nhiệm điều phối và sử dụng vay, viện trợ nước ngoài với nhận thức sâu sắc rằng nhân dân Việt Nam là người gánh chịu cái giá phải trả cho sự thất bại nếu nguồn vốn này không được sử dụng có hiệu quả”. Trước năm 1993, việc quản lý và sử dụng ODA được điều tiết bởi từng quyết định riêng lẻ của Chính phủ đối với từng chương trình, dự án ODA và từng nhà tài trợ cụ thể. Để quản lý vay và trả nợ nước ngoài một cách có hệ thống, Chính phủ ban hành Nghị định số 58/CP ngày 30 – 8 – 1993 về quản lý và trả nợ nước ngoài, Nghị định số 20/CP ngày 20 – 4 –1994 về quản lý nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức – ODA. Đây là hai văn bản pháp lý cao nhất của Chính phủ trong lĩnh vực quản lý nợ nước ngoài nói chung và ODA nói riêng. Trên cơ sở tổng kết thực tiễn và yêu cầu đổi mới quản lý năm 1997 – 1999, Chính phủ ban hành Nghị định 87/1997/NĐ-CP này 5 tháng 8 năm 1997 thay thế nghị định số 20/CP và Nghị định số 90/1998/NĐ-CP ngày 7 tháng 11 năm 1998 thay thế cho Nghị định số 58/CP về quy chế vay và trả nợ nước ngoài, đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, phân công rõ trách nhiệm giữa các cơ quan tổng hợp của Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương và tổ chức kinh tế trong việc quản lý và sử dụng vay nước ngoài. Bên cạnh đó, việc hướng dẫn các Nghị định nói trên của Chính phủ, các bộ ngành liên quan đã chủ trì xây dựng và ban hành các quy chế, thông tư hướng dẫn thực hiện như: Thông tư của Bộ Kế hoạch và Đầu tư số 15/1997/TT-BKH ngày 24 tháng 10 năm 1997 hướng dẫn thực hiện Quy chế quản lý và sử dụng nguồn hỗ trợ phát triển chính thức(Ban hành kèm theo Nghị định số 87/CP ngày 5 tháng 8 năm 1997 của Chính phủ); Thông tư liên tịch Bộ Tài chính - Ngân hàng Nhà nước số 81/1998/TTLT-BTC-NHNN ngày 17 tháng 06 năm 1998 hướng dẫn quy trình, thủ tục và quản lý việc rút vốn đối với nguồn hỗ trợ phát triển chính thức. Bước đầu đã tạo điều kiện phân công trách nhiệm rõ ràng giữa các cơ quan liên quan để thực hiện tốt một số nhiệm vụ cơ bản như: đàm phán và ký kết các hiệp định vay nợ, xây dựng chế độ tài chính… Để hoàn thiện hơn nữa cơ chế quản lý, ngày 4 – 5 – 2001, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 17/2001/NĐ-CP về việc ban hành quy chế quản lý và sử dụng nguồn hỗ trợ phát triển chính thức thay thế cho Nghị định 87/CP và ban hành kèm theo Nghị định này là thông tư của Bộ Kế hoạch và Đầu tư số 06/2001/TT-BKH ngày 20 tháng 9 năm 2001 hướng dẫn thực hiện quy chế quản lý cà sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức và thông tư liên tịch Bộ Kế hoạch và Đầu tư - Bộ Tài chính số 02/2003/TTLT-BKH-BTC ngày 17 tháng 3 năm 2003 hướng dẫn lập kế hoạch tài chính đối với các chương trình, dự án sử dụng nguồn vốn ODA. Các văn bản này đã tạo ra một hành lang pháp lý trong quản lý và sử dụng vay nợ nước ngoài nhằm đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa các cơ quan có liên quan trong việc khai thác vốn vay nước ngoài, nâng cao trách nhiệm của người sử dụng vốn ODA trong việc trả nợ. Đây cũng chính là điều kiện quan trọng nhằm tạo sự tin tưởng đối với cộng đồng các nhà tài trợ quốc tế cho Việt Nam. 2. Tình hình cam kết vốn ODA cho Việt Nam ODA là nguồn vốn quan trọng của ngân sách Nhà nước, được sử dụng để hỗ trợ thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội ưu tiên. Ngày 9/11/1993, Hội nghị quốc tế các nhà tài trợ dành cho Việt Nam đã khai mạc tại Paris, đây là sự kiện đánh dấu sự hội nhập của Việt Nam với cộng đồng tài trợ quốc tế. Thông qua 14 Hội nghị CG (Hội nghị Nhóm tư vấn các nhà tài trợ dành cho Việt Nam), các nhà tài trợ đã cam kết ODA cho nước ta với tổng lượng đạt 37,011 tỷ USD. Mức cam kết năm sau cao hơn năm trước và đạt đỉnh điểm trong năm 2006 (4,4 tỷ USD). Trong thời kỳ 1993-2006, tổng giá trị ODA cam kết là 37,011 tỷ USD; tổng vốn ODA ký kết đạt khoảng 27,810 tỷ USD, tương đương 75% tổng vốn OĐA cam kết; tổng vốn ODA giải ngân đạt xấp xỉ 17,684 tỷ USD, tương đương 63,54% tổng vốn ODA ký kết. ODA được cung cấp theo dự án hoặc chương trình dưới hình thức viện trợ không hoàn lại và vay ưu đãi. Khoảng 15 - 20% số vốn ODA cam kết nói trên là viện trợ không hoàn lại, hầu hết là các dự án hỗ trợ kỹ thuật, còn lại một phần nhỏ là các dự án đầu tư xây dựng quy mô nhỏ và phi dự án (viện trợ hàng hóa). Các khoản vay ưu đãi tập trung cho các dự án đầu tư xây dựng, trong đó có các dự án cấp quốc gia với giá trị hàng trăm triệu đô la Mỹ. Ngoài ra, còn có các khoản vay theo chương trình gắn với việc thực hiện khung chính sách, như khoản vay thể chế tăng trưởng và xóa đói giảm nghèo của IMF, chương trình tín dụng hỗ trợ giảm nghèo của WB. Cam kết, ký kết và giải ngân vốn ODA giai đoạn 1993-2006 Đơn vị: Triệu USD Năm Cam kết Ký kết Giải ngân 1993 1.860,80 816,68 413 1994 1.958,70 2.597,86 725 1995 2.311,50 1.443,53 737 1996 2.430,90 1.597,42 900 1997 2.377,10 1.685,81 1.000 1998 2.192,00 2.444,30 1.242 1999 2.146,00 1.503,15 1.350 2000 2.400,50 1.772,02 1.650 2001 2.399,10 2.427,42 1.500 2002 2.462,00 1.826,17 1.528 2003 2.838,40 1.772,98 1.422 2004 3.440,70 2.569,22 1.650 2005 3.748,00 2.529,11 1.782 2006 4.445,60 2.824,58 1.785 Tổng số 37.011,30 27.810,25 17.684,00 Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư Sau thành công của Hội nghị Nhóm Tư vấn các nhà tài trợ dành cho Việt Nam giữa kỳ tổ chức tại Nha Trang vào tháng 6 năm 2006, Hội nghị CG thường niên tháng 12 năm 2006 được đánh giá là Hội nghị thành công nhất từ trước đến nay trước bối cảnh Việt nam bước vào một giai đoạn phát triển mới. Tại Hội nghị này, Thủ tướng Chính phủ đã đối thoại trực tiếp với các nhà tài trợ trên tinh thần thẳng thắn, mang tính xây dựng về những vấn đề cùng quan tâm như thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội 5 năm 2006-2010, phát triển xã hội và môi trường bền vững, xây dựng nền tảng pháp luật và thể chế, hội nhập quốc tế và khu vực, hài hoà thủ tục và nâng cao hiệu quả viện trợ... Các nhà tài trợ đánh giá cao những nỗ lực của Việt Nam trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn ODA. Tại Hội nghị này Việt Nam và các nhà tài trợ đã thông qua mức cam kết ODA kỷ lục, cao nhất từ trước đến nay là 4,445 tỷ USD và cho thấy xu thế gia tăng liên tục nguồn vốn ODA cam kết trong suốt thời gian qua. 3. Tình hình ký kết vốn ODA cho Việt Nam Trên cơ sở số vốn ODA cam kết của các nhà tài trợ đa phương và song phương, Chính phủ Việt Nam đã ký kết với các nhà tài trợ các Điều ước quốc tế về ODA (như hiệp định, nghị định thư, dự án, chương trình). Tính từ năm 1993 đến 9/2006, tổng giá trị các điều ước quốc tế về ODA đã được ký kết ước đạt khoảng 31,6 tỷ USD. Trong đó, vốn vay là 25,65 tỷ USD với 559 hiệp định; viện trợ không hoàn lại khoảng 6 tỷ USD. Phần lớn các hiệp định vay đều có lãi suất rất ưu đãi, thời hạn vay và ân hạn dài. 48,8% số hiệp định vay đã ký có lãi suất dưới 1%/năm, thời hạn vay trên 30 năm, trong đó có 10 năm ân hạn; 33,9% hiệp định vay đã ký có lãi suất từ 1 – 2,5%/năm; khoảng 17,3% hiệp định vay đã ký có điều kiện vay kém ưu đãi hơn. Trong năm 2006, nguồn vốn ODA được hợp thức hoá thông qua việc ký kết các hiệp định với các nhà tài trợ đạt 2.824,58 tiệu USD, trong đó ODA vốn vay là 2.423,64 triệu USD và ODA viện trợ không hoàn lại 400,94 triệu USD. Nguồn vốn ODA được ký kết tiếp tục tập trung vào các lĩnh vực ưu tiên như: Công nghiệp- năng lượng (30,78%); Giao thông vận tải-Bưu chính viễn thông (20,51%); Nông nghiệp và phát triển nông thôn (14,31%); Tài chính ngân hàng (13,19%). Cơ cấu ODA ký kết theo ngành, lĩnh vực năm 2006 Đơn vị: Triệu USD Ngành lớn Tổng số ODA vay ODA viện trợ % Công nghiệp-năng lượng 869,43 861,46 7,97 30,78 Giao thông vân tải-Bưu chính viễn thông 579,42 579,07 0,35 20,51 Nông nghiệp và phát triển nông thôn 404,06 377,68 26,38 14,31 Tài chính ngân hàng 372,62 291,02 81,60 13,19 Y tế-Giáo dục-Xã hội 219,53 131,76 87,77 7,77 Khoa học-Công nghệ-Môi trường 186,00 171,40 14,60 6,59 Quản lý Nhà nước-Cải cách hành chính 233,80 0 23,80 0,84 Ngành khác 169,72 11,25 158,47 6,01 Tổng số 2.824,58 2.423,64 400,94 100 4. Tình hình giải ngân vốn ODA Nguồn vốn ODA đã được giải ngân tính cho ngân sách Nhà nước (không bao gồm phần giải ngân cho các khoản chi tại nước tài trợ, chi cho chuyên gia...) trong giai đoạn từ năm 1993 đến hết năm 2006 ước đạt khoảng 15,9 tỷ USD, bằng 64,9% tổng giá trị các điều ước quốc tế về ODA đã ký kết và bằng khoảng 55,0% tổng lượng ODA đã cam kết trong thời kỳ này. Tỷ lệ giải ngân thấp này đồng hành với việc tiến độ giải ngân vốn ODA chậm, chỉ đáp ứng được 70 – 80% yêu cầu giải ngân bình quân một năm của thời kỳ kế hoạch. Mức giải ngân ODA khác nhau giữa các nhà tài trợ và giữa các loại hình dự án. Các dự án hỗ trợ kỹ thuật thường có mức giải ngân cao (chủ yếu là chi cho chuyên gia, mua sắm thiết bị, máy móc và đào tạo). Các dự án đầu tư xây dựng thường giải ngân chậm (chi phí nhiều thời gian cho công tác chuẩn bị như đền bù, di dân và tái định cư). Tổng mức giải ngân năm 2006 đạt trên 1.785 triệu USD, cao hơn kế hoạch đề ra (1.750 triệu USD), trong đó vốn vay đạt khoảng 1.550 triệu USD, viện trợ không hoàn lại đạt khoảng 235 triệu USD. trong tổng giá trị giải ngân năm 2006, vốn vay của 5 ngân hàng phát triển (WB, ADB, JBIC, KFW và AFD) đạt trên 1.400 triệu USD, chiếm 78,5% tổng số vốn ODA giải ngân. 5. Đa phương hoá quan hệ giữa Việt Nam với các nhà tài trợ Hiện nay có 28 nhà tài trợ song phương, trong đó có 24 nhà tài trợ cam kết ODA thường niên (úc, Bỉ, Canađa, Séc, Đan Mạch, Phần Lan, Pháp, Đức, Italy, Nhật Bản, Hàn Quốc, Lux-xem-bua, Hà Lan, New Zealand, Na Uy, Tây Ban Nha, Thụy Điển, Thụy Sỹ, Thái Lan, Anh, Hoa Kỳ, Ailen, ); 4 nhà tài trợ không cam kết ODA thường niên (áo, Trung Quốc, Nga, Singapore) mà cam kết ODA theo từng dự án cụ thể. Ví dụ, gần đây Trung Quốc cam kết cung cấp 85 triệu USD vốn vay ưu đãi để thực hiện dự án xây dựng nhà máy nhiệt điện Cao Ngạn. Hiện có 23 tổ chức tài trợ ODA đa phương cho Việt Nam, bao gồm ADB, WB, JBIC, KFW, AFD, (nhóm 5 ngân hàng), Uỷ ban Châu Âu (EC), Quỹ các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC), Quỹ Kuwait, Chương trình Phát triển của Liên hiệp quốc (UNDP), Quỹ Dân số Thế giới (UNFPA), Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICEF), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Quỹ Phát triển Nông nghiệp Quốc tế (IFAD), Chương trình Lương thực Thế giới (WFP), Quỹ môi trường toàn cầu (GEF) và Quỹ Đầu tư phát triển của Liên hiệp quốc (UNCDF), IMF. Số vốn ODA cam kết của 10 nhà tài trợ hàng đầu cho Việt Nam giai đoạn 1993-2006 Đơn vị: Triệu USD Nhà tài trợ Số lượng vốn cam kết Nhật Bản 8.469,73 WB 5.329,82 ADB 2.900,97 Pháp 912,26 Đức 597,35 Đan Mạch 549,48 Thuỵ Điển 412,83 Trung Quốc 301,08 Ôxtrâylia 282,32 EU 269,83 Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư Ngoài ra còn có trên 350 NGOs hoạt động tại Việt Nam, cung cấp bình quân một năm khoảng 100 triệu USD viện trợ không hoàn lại. Trong số các nhà tài trợ, có 3 nhà tài trợ có quy mô cung cấp ODA lớn nhất là Nhật Bản, WB và ADB, chiếm trên 70% tổng giá trị các điều ước quốc tế về ODA được ký kết trong thời kỳ 1993 - 2006, trong đó Nhật Bản chiếm trên 40%. Cơ cấu ODA theo vùng (1993-2006) của các nhà tài trợ đa phương và UNDP Đơn vị tính: Triệu USD Vùng Ngân hàng Phát triển Châu á (ADB) Ngân hàng Thế giới (WB) Chương trình Phát triển Liên Hiệp quốc (UNDP) Tây Nguyên 50,81 70,29 Đồng bằng sông Cửu Long 135,71 434,61 Miền núi trung du phía bắc 137,14 133,58 4,62 Đồng bằng sông Hồng 239,23 210,31 2,08 Bắc Trung Bộ 273,08 209,83 1,60 Duyên hải miền Trung 337,10 186,96 14,86 Đông Nam Bộ 409,39 329,25 7,65 Liên vùng 795,03 2.560,19 12,70 Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư Cơ cấu ODA theo vùng (1993-2006) của các nhà tài trợ song phương Đơn vị tính: Triệu USD Nhàtài trợ Tây Nguyên Đồng bằng sông Cửu Long Miền núi trung du phía bắc Đồng bằng sông Hồng Bắc Trung bộ Duyên hải miền Trung Đông Nam Bộ Liên vùng Vương quốc Anh 1,53 1,77 1,40 2,15 131,04 Canađa 10,18 1,14 1,98 13,3 13,3 Đan Mạch 35,89 56,6 19,82 27,77 62,41 3,57 1,02 128,18 CHLB Đức 19,67 32,01 55,00 36,94 55,63 14,98 9,14 160,24 Hà Lan 6,30 23,03 2,00 19,34 3,07 14,43 47,22 Hàn Quốc 1,00 24,10 6,50 5,90 75,5 55,94 Nhật Bản 819,62 1.038,60 894,95 1.239,61 138,11 211,98 1.418,24 2.473,68 Ôxtrâylia 2,16 118,06 3,86 6,68 10,45 35,37 2,25 4,9 Phần Lan 1,92 8,50 84,02 43,91 1,96 8,00 23,45 Pháp 38,24 9,77 43,81 92,62 35,37 48,05 125,96 264,40 Thuỵ Điển 5,31 63,93 6,77 26,696 51,09 22,62 63,93 Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư 6. Một số dự án ODA về xoá đói giảm nghèo Kể từ khi thực hiện công cuộc đổi mới năm 1986 cho tới nay, công cuộc xoá đói giảm nghèo ở Việt Nam đã đạt được những bước tiến quan trọng. Số liệu các cuộc điều tra mức sống dân cư trong thời gian qua cho thấy tỷ lệ dân nghèo đã giảm từ 58% vào năm 1993 xuống còn 37% năm 1998 và 28,9% vào năm 2002 trong khi tỷ lệ nghèo lương thực giảm từ 25% năm 1993 xuống 15% năm 1998 và 9,96% năm 2002. Trong giai đoạn 1993-1998, tốc độ giảm nghèo đói trung bình hàng năm ở Việt Nam là 7,5% nhanh hơn tốc độ phát triển kinh tế trung bình là 6,4% cho cùng thời kỳ. Kết quả này cho thấy Việt Nam đã vượt mục tiêu phát triển thiên niên kỷ mà nước ta đã cam kết với thế giới. Điều này cho thấy phát triển kinh tế ở Việt Nam mang tính rộng rãi, tác động lên mọi bộ phận dân cư của cả nước. Từ năm 1998, khi Chính phủ và các nhà tài trợ nhất trí tập trung nguồn vốn ODA cho phát triển nông nghiệp và nông thôn, xoá đói giảm nghèo thì việc phân bổ vốn ODA đã có xu thế cân đối hơn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy rằng, ODA chủ yếu tập trung vào các vùng kinh tế trọng điểm. Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ là địa bàn thu hút ODA lớn nhất, chiếm gần 30% số vốn ODA ký kết nhưng chủ yếu tập trung vào tam giác kinh tế gồm 3 tỉnh Hà Nội, Hải Phòng và Quảng Ninh. Vùng đồng bằng Sông Cửu Long thu hút được một lượng đáng kể vốn ODA và phân bổ tương đối đồng đều giữa các tỉnh trong vùng. Còn vùng kinh tế trọng điểm Trung Bộ không có lợi thế về nhiều mặt, trong đó nguồn vốn ODA thu hút cũng ít. Khoảng 200 dự án với tổng vốn ODA hơn 3 tỷ USD đầu tư cho phát triển nông nghiệp và nông thôn, chiếm 14.4% tổng mức ODA cam kết. Các dự án ODA đã góp phần cung cấp nguồn tín dụng cho nông dân, tạo ra các ngành nghề phụ, phát triển công tác khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, phát triển giao thông nông thôn, cung cấp nước sạch, phát triển lưới điện sinh hoạt, trạm y tế, trường học. Thông qua chương trình viện trợ không hoàn lại của chính phủ Nhật Bản, trên 30 cầu trên các trục giao thông huyện lộ và tỉnh lộ đã được cải tạo và xây dựng, dự kiến trên 80 cầu sẽ sớm được hoàn thành trong tương lai. Thông qua các dự án sử dụng vốn vay ưu đãi, đã xây mới và nâng cấp hơn 1700 km đường giao thông nông thôn, 13 nhà máy nước và 357 dự án điện. Dự kiến 92 dự án phát triển đường giao thông nông thôn, 48 dự án cấp nước và 43 dự án thuỷ lợi sẽ được hoàn thành trước năm 2007. Các dự án này đã có những đóng góp quan trọng trong việc giảm đói nghèo ở nông thôn nước ta. Kết quả hai cuộc điều tra mức sống năm 1993 và 1998 cho thấy các hộ dân cư sống ở nơi có đường giao thông đi qua có mức tăng thu nhập tăng nhanh hơn những hộ dân cư sống ở những nơi không có đường giao thông. Trong thời kỳ 1993-1998, mức tăng về tiêu dùng của hộ dân cư sống ở nơi có đường giao thông đi qua cao hơn nơi không có đường giao thông là 16% Danh mục các chương trình, dự án xoá đói giảm nghèo Đơn vị : Triệu USD Tên chương trình, dự án Nhà tài trợ Vốn ký kết Xoá đói giảm nghèo ở miền Trung ADB 44.68 Giảm nghèo các tỉnh miền núi phía Bắc WB 97.90 Dự án tín dụng nông thôn ADB 1.46 Giảm nghèo ở các địa phương Canada 3.32 Xoá đói giảm nghèo Hà Giang-Yên Bái Thuỵ Điển 7.29 Xoá đói giảm nghèo Quảng Trị Thuỵ Điển 10.42 Xoá đói giảm nghèo theo hướng tự cứu Đức 0.84 Dự án hạ tầng nông thôn ADB&AFD 15.0 Tăng cường năng lực XĐGN ở Quảng Bình UNDP 1.43 Nâng cao năng lực XĐGN ở Quảng Trị UNDP 1.95 Xây dựng năng lực XĐGN ở Trà Vinh UNDP 1.90 Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư 7. Dự báo xu hướng thu hút vốn ODA trong thời gian tới Dự báo, giai đoạn 2006-2010 sẽ là thời kỳ Việt Nam thu hút và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) lớn nhất do nhu cầu tăng trưởng kinh tế, và đặc biệt đây là giai đoạn Việt Nam bắt đầu thực hiện các cam kết của WTO với tư cách thành viên chính thức. Kết quả vốn ODA dành cho Việt Nam năm 2006 đạt 4,45 tỷ USD, con số cao nhất từ trước đến nay, vượt cả mức kỳ vọng của Chính phủ Việt Nam là 4 tỷ USD và vượt xa mức cam kết 2005 tới 700 triệu USD. Phần lớn sự gia tăng này là do Ngân hàng Phát triển Châu á (ADB) tăng gấp đôi mức tài trợ cho Việt Nam (lên tới 1,14 tỷ USD). Kỷ lục mới về ODA cam kết chính là kết quả của việc trao đổi thông tin minh bạch giữa Chính phủ Việt Nam và các nhà tài trợ. Theo dự báo, trong những năm sắp tới nguồn vốn ODA vào Việt Nam tiếp tục tăng và ổn định. Kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội 5 năm giai đoạn 2006-2010 được tập trung vào ba nội dung chính: Kinh tế, xã hội, môi trường. Về xã hội, ODA trong giai đoạn này sẽ được tập trung vào cơ sở hạ tầng xã hội như xây dựng bệnh viện, trường học, tập trung vào các hoạt động xoá đói, giảm nghèo ở vùng sâu, vùng xa nhằm tạo ra sự phát triển đồng đều giữa các vùng miền trong cả nước. Về môi trường, tập trung vào các dự án cải thiện môi trường đô thị, nông nghiệp nông thôn. Việc phát triển kinh tế gắn liền với xoá đói giảm nghềo và bảo vệ môi trường sẽ là nét mới để các nhà tài trợ cam kết tăng vốn ưu đãi ODA cho Việt Nam. Do đó, dự báo trong giai đoạn 2006-2010 Việt Nam sẽ thu hút được khoảng 14-15 tỷ USD (ODA). Huy động vốn ODA giai đoạn 2006-2010 Ngành, lĩnh vực Gía trị ODA theo hiệp định 2001-2005 Dự báo giá trị ODA theo hiệp định 2006-2010 Dự báo giá trị ODA cam kết Tỷ USD Tỷ trọng đầu tư Tỷ USD Tỷ trọng đầu tư Tỷ USD Nông nghiệp, thuỷ lợi, thuỷ sản kết hợp với phát triển nông thôn và xoá đói giảm nghèo 1,6 14,6% 2,2-2,5 18%0 2,9-3,3 Năng lượng và công nghiệp 2,1 18,7% 1,9-2,2 16% 2,6-2,9 Giao thông, bưu chính-viễn thông, cấp thoát nước và đô thị 2,9 26,3% 3,6-4,1 30% 4,8-5,5 Y tế, giáo dục và đào tạo, môi trường, khoa học công nghệ và các ngành khác 4,5 40,4% 4,3-4,9% 36% 5,8-6,6 Tổng 11,1 100% 12,0-13,6 100% 16,0-18,2 Nguồn: Trung tâm thông tin và dự báo Kinh tế-xã hội Quốc gia III. Tác động của các chương trình, dự án ODA đến công tác xoá đói giảm nghèo Các dự án ODA đầu tư vào nhiều lĩnh vực và hầu hết đều mang tính chất hỗ trợ tăng trưởng và xoá đói giảm nghèo như xây dựng kết cấu hạ tầng giao thông, thuỷ lợi, năng lượng, chăm sóc sức khoẻ, giáo dục đào tạo v.v. Khi những dự án trong các lĩnh vực này được thực hiện sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho người dân nói chung và người nghèo nói riêng có thêm nhiều cơ hội để sản xuất kinh doanh và vươn lên thoát nghèo. Có thể nêu ra những tác động tích cực của các dự án này đến người nghèo và công tác xoá đói giảm nghèo dưới đây: 1. Thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng tạo cơ hội cho người nghèo tiếp cận các dịch vụ công Cơ sở hạ tầng có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của đất nước nói chung và của mỗi địa phương. Tuy nhiên, việc đầu tư vào các công trình xây dựng cơ sở hạ tầng luôn đòi hỏi một lượng vốn đầu tư rất lớn và nhiều khi việc huy động các nguồn lực từ trong nước không thể đáp ứng được lượng vốn nhiều như vậy. Do đó, chúng ta phải huy động các nguồn lực từ bên ngoài và hình thức ODA là hình thức có rất nhiều ưu điểm trong lĩnh vực này. Các dự án ODA đầu tư vào xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng như: Giao thông vận tải, xây dựng các nhà máy điện, xây dựng các công trình thuỷ lợi, xây dựng các bệnh viện…đem lại rất nhiều lợi ích cho các địa phương và người dân ở các địa phương có các công trình kết cấu hạ tầng đó. Chẳng hạn, tạo điều kiện thuận lợi trong đi lại, giao lưu buôn bán với các vùng khác, tạo điều kiện thu hút đầu tư nước ngoài, giúp người dân có điều kiện cập nhật thông tin, người dân được hưởng các dịch vụ về chăm sóc sức khoẻ v.v. Có thể thấy được ảnh hưởng của các dự án cơ sở hạ tầng qua việc phân tích một số công trình cơ sở hạ tầng tiêu biểu sau: Theo phân tích, đánh giá tác động sau khi hoàn thành đường 5 do JBIC tài trợ thì: thời gian đi lại từ Hà Nội đến Hải Phòng giảm một nửa, hàng hoá vận tải qua cảng Hải Phòng tăng lên 1,5 lần thời kỳ 2001 – 2002. Sau năm 2000 lượng vốn FDI vào các khu công nghiệp tăng đáng kể. Đến giữa năm 2003, 4 khu công nghiệp thuộc khu vực đường 5 chiếm 85% vốn FDI của khu vực phía Bắc và thu hút 14000 lao động. Đường 5 cũng tạo điều kiện thúc đẩy tăng trưởng ở các khu vực lân cận tạo sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn ở khu vực này. Về tác động sau khi hoàn thành cầu Mỹ Thuận và nâng cấp quốc lộ 1: thời gian đi lại từ Thành phố Hồ Chí Minh đi Cần Thơ giảm từ 5 giờ xuống còn 3,5 giờ. Khối lượng hành khách và hàng hoá chuyên chở tăng gấp đôi. Các khu công nghiệp ở Cần Thơ như Khu công nghiệp Trà Nóc I và II, khu công nghiệp Hùng Phú thu hút được 13000 lao động. Giao thông thuận tiện đã thúc đẩy phát triển ngành du lịch ở Đồng bằng Sông Cửu Long. Đường dây tải điện 500 KV Bắc – Nam hoàn thành đã hỗ trợ 20% nhu cầu điện ở phía nam và đáp ứng khoảng gần 80% nhu cầu điện ở miền Trung. Việc tải điện qua đường dây 500KV giúp điện hoá nông thôn, theo số liệu thống kê năm 2002 ở khu vực phía nam đã có 72% số hộ gia đình thuộc nhóm có thu nhập thấp nhất đã được sử dụng điện. Hiện nay, có rất nhiều các công trình hạ tầng cơ sở sử dụng vốn ODA đang được vận hành và phát huy tác dụng góp phần không nhỏ vào việc cải thiện đời sống của những người nghèo và đã làm thay đổi bộ mặt của nhiều địa phương được xếp vào loại nghèo trước đây. Một số dự án lớn sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức STT Tên dự án Địa điểm Thời gian thực hiện Tổng vốn đầu tư Dự án vay vốn JBIC 1 Dự án cầu Bính Thành phố Hải phòng 1994-2001 176,5 2 Cải tạo nâng cấp quốc lộ 5 1994-2003 215,6 3 Khôi phục cầu quốc lộ 1 (giai đoạn 1) 1994-2002 162,2 4 Khôi phục cầu quốc lộ 1 (giai đoạn 2) 1995-2004 211 5 Khôi phục cầu đường sắt Hà Nội-TP Hồ Chí Minh 1994-2004 119 6 Cải tạo cảng Hải Phòng giai đoạn khẩn cấp 1994-2002 40 7 Dự án khôi phục 10 cầu đường sắt trên tuyến đường sắt Thống nhất 1994-2006 1074 8 Dự án cải tạo cảng Sài Gòn 1995-2000 500 9 Dự án khôi phục 9 cầu đường sắt trên tuyến đường sắt Thống Nhất 1995-2001 807 10 Cảng Cái Lân 1996-2004 108,4 11 Hầm đường bộ qua đèo Hải Vân 1997-2005 251 12 Hệ thống thông tin duyên hải 1997-2003 34 13 Cải tạo nâng cấp quốc lộ 10 1998-2005 302 14 Cải tạo nâng cấop quốc lộ 18 1998-2005 232 15 Mở rộng cảng Tiên Sa 1999-2004 113 16 Dự án phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đ._.