Thực trạng và giải pháp tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ và giáo dục

LỜI MỞ ĐẦU Nguån nh©n lùc lµ nh©n tè trung t©m, cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Nguån nh©n lùc con ng­êi víi tiÒm n¨ng tri thøc lµ lîi thÕ c¹nh tranh cña c¸c c«ng ty, ngµnh vµ nÒn kinh tÕ tr­íc ng­ìng cöa héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Cïng víi viÖc trë thµnh thµnh viªn thø 150 cña tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi, ViÖt Nam nh­ mét con rång ch©u Á ®ang v­¬n m×nh víi nhiÒu lîi thÕ nh­ tèc ®é kinh tÕ cao, nguån nh©n lùc dåi dµo trong ®ã cã ®Õn 50% lao ®éng trÎ d­íi 30 tuæi.. Tuy nhiªn, “nguån nh©n lùc ViÖt Nam tuy thõa mµ vÉn thiÕu - thõa l­îng, thiÕu chÊt”. Næi cém lªn lµ vÊn ®Ò nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao hiÖn nay ®ang thiÕu hôt trÇm träng. Nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao(NNLCLC) lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc ë Việt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Quèc gia nµo cã chiÕn l­îc ®óng ®¾n trong viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng­êi, chuÈn bÞ ®ù¬c NNLCLC dùa trªn nÒn t¶ng tri thøc hiÖn ®¹i th× nÒn kinh tÕ cña quèc qia ®ã sÏ gia t¨ng m¹nh mÏ n¨ng lùc c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. X· héi nµo cã nhiÒu lao ®éng cã tr×nh ®é cao th× x· héi ®ã cµng thªm v¨n minh. §· cã nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao ë n­íc ta, xong chØ dõng ë møc ®é tæng qu¸t, ®Ò tµi nµy ®i s©u vµo c¸c vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cña nguån nh©n lùc chÊt l­îng trong lÜnh vùc khoa häc c«ng nghÖ vµ gi¸o dôc tõ ®ã ®­a ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c­êng nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao trong hai lÜnh vùc nµy, tr­íc nh÷ng ®ßi hái cÊp thiÕt cña thùc tiÔn n­íc ta. Hy väng qua ®Ò tµi nµy, chóng ta cã thÓ hiÓu s©u h¬n c¸c vÊn ®Ò vÒ nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao trong hai lÜnh vùc khoa häc c«ng nghÖ vµ gi¸o dôc. KÕt cÊu bµi viÕt gåm 3 ch­¬ng : Chương I : Sự cần thiết phải tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao Chương II : Đánh giá thực trạng nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ và giáo dục giai đoạn 2001 – 2007 Chương III : Một số giải pháp tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ và giáo dục dến năm 2010 Em xin chân thành cảm ơn cô giáo TS. Nguyễn Thị Kim Dung, cán bộ hướng dẫn thực tập TS. Phạm Lê Phương và các cán bộ của Ban nghiên cứu phát triển nguồn nhân lực và các vấn đề xã hội – Viện Chiến lược phát triển – Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã giúp đỡ nhiệt tình để em hoàn thành bài viết này. Trong quá trình thực hiện đề tài, do hạn chế về kiến thức cũng như tài liệu nghiên cứu, nên không tránh khỏi những thiếu xót. Vì vậy, em rất mong được sự góp ý của cô giáo để bài viết hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! CHƯƠNG I : SỰ CẦN THIẾT PHẢI TĂNG CƯỜNG NGUỒN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG LĨNH VỰC KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ GIÁO DỤC Vai trò của nguồn nhân lực chất lượng cao Quan niệm về nguồn nhân lực và nguồn nhân lực chất lượng cao 1.1. Khái niệm về nguồn nhân lực và nguồn nhân lực chất lượng cao Nguồn nhân lực cã thÓ ®­îc tiÕp cËn tõ nhiÒu gãc ®é, nh­ng nh×n chung ®­îc hiÓu lµ nguån cung cÊp søc lao ®éng cho x· héi - ®Çu vµo cña s¶n xuÊt - lµ mét yÕu tè cña sù ph¸t triÓn kinh tế - xã hội. Nguồn nhân lực chất lượng cao là một khái niệm rộng. Chất lượng của nguồn nhân lực được đánh giá thông qua trình độ kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp của người lao động. Về phần mình, trình độ kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp của người lao động được hình thành và phát triển thông qua hai con đường chủ yếu là giáo dục - đào tạo và thực hành làm việc trong lao động sản xuất. Nguồn nhân lực chất lượng cao lµ mét bé phËn ®Æc biÖt, kÕt tinh nh÷ng g× tinh tuý nhÊt cña nguồn nhân lực. §ã lµ lực lượng lao động cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu cao cña thùc tiÔn. Hä ®­îc ®Æc tr­ng bëi tr×nh ®é häc vÊn vµ chuyªn m«n cao cã kh¶ n¨ng nhËn thøc tiÕp thu nhanh chãng nh÷ng kiÕn thøc míi, cã n¨ng lùc s¸ng t¹o, biÕt vËn dông thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ vµo thùc tiÔn. Hä cã phÈm chÊt c«ng d©n tèt, cã ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp vµ ®em l¹i n¨ng suÊt, chÊt l­îng hiÖu qu¶ lao ®éng cao h¬n h¼n so víi nguồn nhân lực lao ®éng phæ th«ng. Nguồn nhân lực chất lượng cao được tiếp cận dưới khía cạnh ngành nghề bao gồm các bộ phận sau : - Đội ngũ tri thức là lực lượng nòng cốt của nguồn nhân lực chất lượng cao, trong ®ã đội ngò tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ gi÷ vai trß h¹t nh©n cña nÒn kinh tÕ tri thøc, lµ nh©n tè c¬ b¶n cho sù thµnh c«ng cña sù nghiÖp công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo h­íng rót ng¾n vµo ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc. Hä cã n¨ng lùc s¸ng t¹o c¶ vÒ ph­¬ng diÖn lý thuyÕt lÉn thùc hµnh, cã n¨ng lùc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò trø¬c m¾t còng nh­ l©u dµi cña nÒn kinh tế - xã hội. §©y còng lµ lùc l­îng xung kÝch ®i ®Çu trong viÖc tiÕp nhËn c«ng nghÖ, chuyÓn giao c«ng nghÖ th«ng tin, lµm chñ vµ thùc hiÖn øng dông cã hiÖu qu¶ vµo ®iÒu kiÖn thùc tiÔn ®Êt n­íc. Bªn c¹nh ®ã, hä cã n¨ng lùc dÉn d¾t, båi d­ìng, ®µo t¹o nh÷ng bé phËn lao ®éng cã n¨ng lùc vµ tr×nh ®é thÊp h¬n ph¸t triÓn, bæ sung vµo nguồn nhân lực chất lượng cao. - Lùc l­îng trô cét cña nguôn nhân lực chất lượng cao còng lµ ®éi ngò c«ng nh©n tri thøc. §©y lµ lùc l­îng lao ®éng ®­îc ®µo t¹o nghÒ nghiÖp c¨n b¶n, cã kiÕn thøc, kü n¨ng vµ tay nghÒ giái, lu«n thÝch nghi ®­îc víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn, øng dông vµ lµm chñ c¸c d©y chuyÒn c«ng nghÖ míi cña thÕ giíi. Hä lµ nh÷ng ng­êi trùc tiÕp lao ®éng s¶n xuÊt, cho ra ®êi nh÷ng s¶n phÈm hay cung øng cho ®êi sèng x· héi nh÷ng dÞch vô cã hµm l­îng tri thøc cao. LLL§ nµy chñ yÕu lµm viÖc trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dÞch vô c«ng nghÖ cao. - Lùc l­îng trô cét cña NNLCLC cßn lµ ®éi ngò nh÷ng ng­êi thî thñ c«ng mü nghÖ lµnh nghÒ trong lÜnh vùc ngµnh nghÒ truyÒn thèng. Hä chÝnh lµ nh÷ng bµn tay vµng, nh÷ng nghÖ nh©n cã tr×nh ®é kü n¨ng, kü x¹o giái. S¶n phÈm hä lµm ra chÝnh lµ sù s¸ng t¹o hµm Èn nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng d©n téc, võa mang gi¸ trÞ kinh tÕ cao. HiÖn nay víi chñ tr­¬ng b¶o tån vµ ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng cña §¶ng ta, LLL§ nµy ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ sè l­îng còng nh­ chÊt l­îng. §iÒu nµy ®­îc biÓu hiÖn th«ng qua sù gia t¨ng nhanh chãng cña kim ngh¹ch xuÊt khÈu hµng thñ c«ng mü nghÖ cña n­íc ta ra thÞ tr­êng thÕ giíi. Nãi kh¸c ®i, ®Êt n­íc ta kh«ng chØ ®i lªn b»ng CNH-H§H mµ cßn ®i lªn b»ng nh÷ng s¶n phÈm truyÒn thèng ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. - Lùc l­îng trô cét cña NNLCLC cßn lµ ®éi ngò nh÷ng ng­êi n«ng d©n tri thøc. Hä cã tr×nh ®é khoa häc kü thuËt, giµu kinh nghiÖm thùc tiÔn trong s¶n xuÊt, d¸m nghÜ, d¸m lµm, ®i ®Çu trong qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i ho¸ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ chÊt l­îng n«ng s¶n theo h­íng gia t¨ng kim ngh¹ch xuÊt khÈu. §ång thêi hä cã kh¶ n¨ng tiÕp thu, øng dông c¸c thµnh tùu c«ng nghÖ sinh häc tiªn tiÕn cña thÕ giíi vµo thùc tiÔn n«ng nghiÖp ViÖt Nam qua chuyÓn ®æi, øng dông, lai t¹o nhiÒu gièng c©y trång, vËt nu«i cho n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng tèt, biÖn ph¸p kü thuËt tiªn tiÕn…. HiÖn nay kim ngh¹ch xuÊt khÈu hå tiªu cña n­íc ta ®øng ®Çu thÕ giíi, cµ phª vµ g¹o ®øng thø hai thÕ giíi… 1.2. BiÓu hiÖn cña nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao Nguồn nhân lực có chất lượng thường được xem xét dựa trên các phương diện sau : 1.2.1. ThÓ lùc cña nguån nh©n lùc Một yếu tố không thể thiếu đối với nguồn nhân lực chất lượng cao là sức khoẻ - lµ sù ph¸t triÓn hµi hßa vÒ mÆt vËt chÊt vµ tinh thÇn. Sức khoẻ ngày nay không chỉ được hiểu là tình trạng không có bệnh tật, mà còn là sự hoàn thiện về mặt thể chất lẫn tinh thần. Ng­êi lao ®éng cã søc khoÎ tèt cã thÓ mang l¹i n¨ng suÊt lao ®éng cao nhê sù bÒn bØ, dÎo dai. Søc khoÎ chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè: tù nhiªn, kinh tÕ - xã héi vµ ®­îc ph¶n ¸nh b»ng mét chØ tiªu bao gåm c¸c chØ tiªu vÒ søc khoÎ, bÖnh tËt, vÒ c¬ së vËt chÊt, vµ c¸c ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o ch¨m sãc søc khoÎ. CNH- H§H g¾n liÒn víi viÖc ¸p dông phæ biÕn c¸c ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, do ®ã ®ßi hái søc kháe vµ thÓ lùc c­êng tr¸ng trªn c¸c mÆt sau: - Cã søc chÞu ®ùng dÎo dai, ®¸p øng qu¸ tr×nh s¶n xuÊt liªn tôc kÐo dµi. - Cã c¸c th«ng sè nh©n chñng häc ®¸p øng ®­îc c¸c hÖ thèng thiÕt bÞ c«ng nghÖ ®­îc s¶n xuÊt phæ biÕn vµ trao ®æi trªn thÞ tr­êng khu vùc vµ thÕ giíi. - Lu«n tØnh t¸o, s¶ng kho¸i tinh thÇn. Kü thuËt tinh vi ®ßi hái sù chÝnh x¸c vµ an toµn cao ®é. Sức khỏe vừa là mục đích, vừa là điều kiện của sự phát triển, nên yêu cầu bảo vệ và nâng cao sức khỏe con người là một đòi hỏi chính đáng mà xã hộ phải đảm bảo. Tuy nhiên, mức độ đảm bảo sức khỏe cho dân cư ở mỗi quốc gia rất khác nhau về tình hình dân số và các điều kiện kinh tế - xã hội, tự nhiên khác. Để đánh giá chất lượng nguồn nhân lực về mặt thể lực có nhiều chỉ tiêu được áp dụng trong đó các chỉ tiêu cơ bản sau đây thường được áp dụng: Chiều cao trung bình của thành niên từ 18 tuổi đến 35 tuổi (đơn vị cm). Cân nặng trung bình của thanh niên (đơn vị kg) 1.2.2. TrÝ lùc cña nguån nh©n lùc. TrÝ tuÖ lµ yÕu tè thiÕt yÕu cña con ng­êi, bëi v× tÊt c¶ nh÷ng g× thóc ®Èy con ng­êi hµnh ®éng ®Òu ph¶i th«ng qua ®Çu ãc cña hä - tøc lµ ph¶i th«ng qua trÝ tuÖ. Sù ph¸t triÓn nh­ vò bão cña KHCN yªu cÇu ng­êi lao ®éng cã häc vÊn, tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt, lµm viÖc chñ ®éng, sö dông ®­îc c¸c c«ng cô hiÖn ®¹i. Sù yÕu kÐm vÒ trÝ tuÖ lµ lùc c¶n nguy h¹i nhÊt dÉn ®Õn sù thÊt b¹i trong ho¹t ®éng cña con ng­êi. N¨ng lùc trÝ tuÖ biÓu hiÖn ë kh¶ n¨ng ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc ®Ó s¸ng chÕ ra nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ tiªn tiÕn, sù nh¹y bÐn, thÝch nghi nhanh vµ lµm chñ ®­îc kü thuËt c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i; kh¶ n¨ng biÕn tri thøc thµnh kü n¨ng lao ®éng nghÒ nghiÖp, nghÜa lµ kü n¨ng lao ®éng giái thÓ hiÖn qua tr×nh ®é tay nghÒ, møc ®é thµnh th¹o chuyªn m«n nghÒ nghiÖp. Qu¸ tr×nh CNH- H§H cµng ®i vµo chiÒu s©u cµng ®ßi hái tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ cao cu¶ nh©n lùc ®Ó ®¹t n¨ng suÊt cao, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lín h¬n nhiÒu lÇn. Lùc l­îng nßng cèt cña ®éi ngò lao ®éng lµ nh÷ng c«ng nh©n lµnh nghÒ trùc tiÕp s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ cung øng dÞch vô cho ng­êi tiªu dïng trong n­íc vµ n­íc ngoµi. Do ®ã ph¶i cã tr×nh ®é trÝ tuÖ nhÊt ®Þnh tiÕp thu lµm chñ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. H¬n n÷a nh÷ng tri thøc khoa häc vµ nh÷ng kinh nghiÖm ®­îc tÝch luü yªu cÇu hä s¸ng chÕ ra nh÷ng liÖu lao ®éng míi, hoµn thiÖn kü thuËt vµ ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt. Lùc l­îng lao ®éng dÉn ®Çu lµ ®éi ngò tri thøc: cã n¨ng lùc s¸ng t¹o, xö lý c¸c mèi quan hÖ, øng dông thµnh tùu KHCN, tiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸, v¨n minh thÕ giíi. §éi ngò tri thøc ph¶i thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c chøc n¨ng: nghiªn cøu, thiÕt kÕ, tham m­u, thi hµnh, øng dông, ph¸t triÓn, ®µo t¹o, chØ huy, lãnh ®¹o...Bé phËn nh©n tµi cã vai trß thùc sù trong ®éi ngò lao ®éng- lµ h¹t nh©n cã chÊt l­îng cao, lµ ®éi ngò c¸c nhµ khoa häc ®Çu ®µn, tiªu biÓu cho tinh thÇn trÝ tuÖ cña d©n téc. Mét sè chØ tiªu c¬ b¶n ®¸nh gi¸ trí lực của nguồn nhân lực : - VÒ tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt: (Lao ®éng kü thuËt bao gåm nh÷ng c«ng nh©n kü thuËt bËc 3 trë lªn(cã b»ng hoÆc kh«ng cã b»ng - nhê kinh nghiÖm thùc tÕ trong s¶n xuÊt mµ tr×nh ®é t­¬ng ®­¬ng tõ bËc 3 trë lªn) cho tíi nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é ®¹i häc trë lªn. - Về trình độ văn hóa bao gồm một số chỉ tiêu như : tỷ lệ dân số biết chữ(%) là số phần trăm những người 10 tuổi trở nên có thể đọc, viết và hiểu được những câu đơn giản của tiếng Việt; số năm đi học trung bình của dân số tính từ 25 tuổi trở lên, là số năm trung bình một người được đi học. 1.2.3. VÒ phÈm chÊt t©m lý- xã héi cña nguån nh©n lùc. Nền sản xuất công nghiệp còn đòi hỏi ở người lao động hàng loạt năng lực cần thiết như: có kỷ luật tự giác, biết tiết kiệm nguyên vật liệu và thời gian, có tinh thần trách nhiệm trong việc bảo dưỡng thiết bị máy móc, phương tiện sản xuất, có tinh thần hợp tác và tác phong lao động công nghiệp, lương tâm nghề nghiệp, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao... nghĩa là phải có lao động văn hoá công nghiệp. Một trong những phẩm chất quan trọng nhất của văn hoá lao động công nghiệp là tinh thần trách nhiệm cao đối với chất lượng sản phẩm. Vì chỉ có như vậy mới đáp ứng được lợi ích lâu dài của họ cả với tư cách là người sản xuất và người tiêu dùng, nhất là trong điều kiện hội nhập quốc tế. Mét yªu cÇu kh«ng kÐm quan träng cña sù ph¸t triÓn NNL lµ n¨ng cao ý thøc c«ng d©n, lßng yªu n­íc, xã héi chñ nghÜa, phong c¸ch lµm viÖc c«ng nghiÖp. Nh÷ng phÈm chÊt ®ã gióp con ng­êi kh«ng bÞ c¸m dç bëi nh÷ng mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, n¬i ®ång tiÒn vµ lîi Ých cã thÓ lµm ®¶o lén lu©n th­êng ®¹o lý vµ chµ ®¹p lªn l­¬ng t©m vµ phÈm h¹nh cña con ng­êi. Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ nÒn kinh tÕ thÕ giíi, ng­êi lao ®éng cßn ph¶i biÕt chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ. Kh¸c víi toµn cÇu ho¸, héi nhËp lµ hµnh ®éng chñ quan, cã chñ ®Ých cña con ng­êi nh»m khai th¸c nguån lùc bªn ngoµi nh»m t¨ng c­êng søc m¹nh cña ®Êt n­íc m×nh. Héi nhËp KTQT còng cã nghÜa lµ chÊp nhËn c¹nh tranh víi thÕ giíi bªn ngoµi; héi nhËp nh­ng kh«ng hoµ tan, vÉn b¶o tån b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc m×nh vµ nhÊt lµ b¶o vÖ ®­îc nÒn ®éc lËp d©n téc. Trong ®iÒu kiÖn nh­ vËy, ng­êi lao ®éng ngoµi b¶n lÜnh chÝnh trÞ v÷ng vµng, ý thøc d©n téc cao cßn ph¶i cã tr×nh ®é trÝ tuÖ ngang tÇm ®ßi hái Ýt ra lµ cña khu vùc. Nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao cña thêi kú CNH-H§H ph¶i lµ “nh÷ng con ng­êi ph¸t triÓn c¶ vÒ trÝ lùc vµ thÓ lùc, c¶ vÒ kh¶ n¨ng lao ®éng, vÒ tÝnh tÝch cùc chÝnh trÞ- xã héi, vÒ ®¹o ®øc, t×nh c¶m trong s¸ng”. ViÖc x¸c lËp c¸c chuÈn mùc, ®Þnh h­íng c¸c gi¸ trÞ xã héi ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao cho ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp KTQT lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Ch×a khãa v¹n n¨ng ®Ó ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ n¨ng cao gi¸o dôc toµn diÖn, ®æi míi c¬ cÊu tæ chøc, c¬ chÕ qu¶n lý, néi dung, ph­¬ng ph¸p d¹y vµ häc, thùc hiÖn “chuÈn ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, xã héi ho¸”, chÊn h­ng nÒn gi¸o dôc ViÖt Nam. Tính tất yếu phải tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra nhanh chãng vµ xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc, lÊy tri thøc lµm ®éng lùc ph¸t triÓn hiÖn nay, vai trß cña NNLCLC víi t­ c¸ch lµ bé phËn h¹t nh©n cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh chÊt l­îng cña tæng thÓ NNL, cµng trë nªn quan träng h¬n bao giê hÕt ®èi víi sù ph¸t triÓn. Thứ nhất, nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những yếu tố căn bản đảm bảo năng lực cạnh tranh trên trường quốc tế trước ngưỡng cửa hội nhập. Thùc tiÔn ®· chøng minh r»ng, nguån gèc giµu cã cña mét quèc gia chÝnh lµ tri thøc vµ chØ cã con ng­êi míi cã kh¶ n¨ng n¾m gi÷ vµ s¶n sinh tri thøc. C¸c chuyªn gia kinh tế khi phân tích tác động của nguồn nhân lực đến nền kinh tế cũng cho r»ng, phải coi nguồn nhân lực là một yếu tố cạnh tranh dài hạn. Trong qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa s¶n xuÊt ®ang h×nh thµnh mét chuỗi gi¸ trị toàn cầu, vốn và công nghệ có thể sẽ không phải là vấn đề quan trọng nhất. Riêng yếu tố lao động thì các nhà đầu tư không thÓ di chuyển sang. Do đó, để tiếp nhận công nghệ cao bắt buộc lao động phải đủ trình độ và kỹ năng làm chủ công nghệ. Quèc gia nµo cã chiÕn l­îc ®óng ®¾n trong viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng­êi chuÈn bÞ ®ù¬c NNLCLC dùa trªn nÒn t¶ng tri thøc hiÖn ®¹i th× nÒn kinh tÕ cña quèc qia ®ã sÏ gia t¨ng m¹nh mÏ n¨ng lùc c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Thứ hai, nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao cã t¸c ®éng quyÕt ®Þnh ®Õn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tế dài hạn và bền vững. KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ gi÷a lao ®éng cã kü n¨ng vµ n¨ng suÊt lao ®éng cña ViÖn Nghiªn cøu khoa häc lao ®éng vµ x· héi cho thÊy nÕu t¨ng thªm 1 n¨m lao ®éng cã kü n¨ng, th× n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng thªm 0,012% vµ nÕu t¨ng 1% tû träng lao ®éng cã tr×nh ®é ®¹i häc, cao ®¼ng trë lªn trong tæng sè lao ®éng th× n¨ng suÊt lao ®éng x· héi t¨ng thªm 0,55%. L©u nay chóng ta nãi nhiÒu ®Õn nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao vµ mäi doanh nghiªp ®Òu ®ång t×nh r»ng, trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña m×nh, ®©y lµ yÕu tè sèng cßn ®èi víi doanh nghiệp. Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra nhanh chãng vµ xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc, lÊy tri thøc lµm ®éng lùc ph¸t triÓn hiÖn nay, vai trß cña NNLCLC víi t­ c¸ch lµ bé phËn h¹t nh©n cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh chÊt l­îng cña tæng thÓ NNL, cµng trë nªn quan träng h¬n bao giê hÕt ®èi víi sù ph¸t triÓn. Thùc tiÔn đã chøng minh r»ng, nguån gèc giµu cã cña mét quèc gia chÝnh lµ tri thøc vµ chØ cã con ng­êi míi cã kh¶ n¨ng n¾m gi÷ vµ s¶n sinh tri thøc. Còng theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ViÖn Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi, nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao(thÓ hiÖn b»ng sè n¨m ®i häc cao), th× n¨ng suÊt vµ theo ®ã lµ tiÒn l­¬ng cµng lín. Mèi quan hÖ nµy ®­îc thÓ hiÖn b»ng chØ tiªu tû lÖ hoµn tr¶ gi¸o dôc (ROR) lµ phÇn tr¨m t¨ng lªn cña tiÒn l­¬ng ®èi víi mçi n¨m gi¸o dôc t¨ng thªm. Điều này được phản ánh ở bảng sau : B¶ng 1 : Tû lÖ hoµn tr¶ gi¸o dôc (ROR,%) Cấp trình độ GD, ngành kinh tế Tỷ lệ hoàn trả giáo dục(ROR),% 1. Trình độ giáo dục – đào tạo Chưa tốt nghiệp tiểu học 9.22 Tiểu học 10.84 Trung học cơ sở 14.07 Trung học phổ thông 16.49 Sơ cấp 15.68 Dạy nghề 17.30 Trung cấp chuyên nghiệp 18.11 Cao đẳng 18.92 Đại học trở lên 21.34 2. Theo ngành Nông lâm 4.8 Thủy sản 8.2 Xây dựng 9.7 Các hoạt động dịch vụ cá nhân,cộng đồng 9.5 Công nghiệp chế biến 9.5 Công nghiệp khai thác mỏ 11.5 Sản xuất và phân phối điện, khí đốt … 11.5 Dịch vụ 12.1 Giáo dục, đào tạo và y tế 15.1 Hành chính công 17.1 Chung 14.5 Nguồn : Viện Khoa học và lao động : Đánh giá tác động của thị trường lao động tới phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2001-2005 và dự báo xu hướng tác động giai đoạn 2006-2010 Ngoài ra, trong thêi ®¹i tri thøc toµn cÇu ho¸, lùc l­îng s¶n xuÊt sÏ kh«ng ngõng ph¸t triÓn vµ ngµy cµng mang tÝnh quèc tÕ ho¸ cao. §iÒn nµy thÓ hiÓn ë chç cïng víi nh÷ng thuộc tÝnh vµ ®Æc tr­ng cña tri thøc NNLCLC vËn ®éng vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng theo h­íng trao ®æi, hîp t¸c song ph­¬ng hay ®a ph­¬ng gi÷a c¸c quèc gia vÒ nghiªn cøu, øng dông, chuyÓn giao c¸c thµnh tùu KHCN hiÖn ®¹i ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm cã hµm l­îng tri thøc cao. §©y chÝnh lµ c¬ héi, lµ tiÒn ®Ò cho c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn, ®ang ph¸t triÓn cã thÓ bá qua nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö qu¸ ®é nhÊt ®Þnh, më cöa ra thÕ giíi, t¨ng c­êng hîp t¸c quèc tÕ, nhanh chãng tiÕp cËn víi kinh tÕ tri thøc, n¾m b¾t c¸c tri thøc míi cña thêi ®¹i ®Ó ®i nhanh, ®i t¾t, ®ãn ®Çu rót ng¾n kho¶ng c¸ch tôt hËu so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn. ChÝnh v× vËy, hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu cã chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc theo nh÷ng c¸ch riªng, mang tÝnh ®Æc thï, phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña nÒn kinh tÕ - x· héi trong n­íc vµ xu thÕ tÊt yÕu cña thêi ®¹i. §Ó thùc hiÖn thµnh c«ng ®­êng lèi nãi trªn cña §¶ng th× ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®iÒu kiÖn ®ñ lµ ViÖt Nam ph¶i gÊp rót “TËp trung ph¸t triÓn nhanh NNLCLC” nh­ NghÞ QuyÕt đại hội X cña §¶ng ®· chØ râ. YÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt vµ còng lµ to lín thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi chÝnh lµ con ng­êi, ®Æc biÖt lµ NNLCLC. §µo t¹o NNLCLC ®Ó t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh vÒ nguån nh©n lùc sÏ lµ nguån néi lùc lµ yÕu tè néi sinh vµ ®éng lùc to lín ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n­íc. T¹i V¨n MiÕu cã tÊm bia ®· kh¾c: “C¸c bËc hiÒn nh©n tµi giái lµ yÕu tè cèt tö ®èi víi mét chỉnh thÓ. Khi yÕu tè nµy dåi dµo th× ®Êt n­íc t¨ng tiÕn m¹nh mÏ vµ phån vinh. Khi yÕu tè nµy kÐm th× quyÒn lùc cña ®Êt n­íc bÞ suy gi¶m…Nh÷ng ng­êi tµi giái lµ mét søc m¹nh quan träng ®èi víi ®Êt n­íc”. Cã thÓ thÊy r»ng, nh©n lùc tr×nh ®é cao kh«ng chØ lµ vèn quý cña b¶n th©n ng­êi lao ®éng cã tr×nh ®é cao mµ cßn lµ vèn quý cña c¸c c¬ së, quèc gia. Lao ®éng cã tr×nh ®é cao lµ lùc l­îng s¶n xuÊt, lµ ®éng lùc quan träng cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, lµ qu©n chñ lùc thùc hiÖn c¸c quèc s¸ch hµng ®Çu, lµ giíi xóc t¸c n©ng cao tiÒm lùc vµ mÆt b»ng trÝ tuÖ cña c¸c tÇng líp nh©n d©n. Râ rµng khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, NNLCLC lµ bé phËn quan träng trùc tiÕp lÜnh héi vµ ¸p dông tiÕn bé khoa häc, c«ng nghÖ míi, sö dông c¸c nguån lùc kh¸c trong x· héi, trë thµnh lùc l­îng xung kÝch, ®i ®Çu trong sù nghiÖp CNH- H§H vµ héi nhËp. VÞ trÝ, vai trß ®Æc biÖt cña lao ®éng ®­îc thÓ hiÖn nhiÒu mÆt vµ trong nhiÒu mèi quan hÖ, nhÊt lµ trong mèi quan hÖ víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ… V× hiÖn nay thùc tr¹ng NNLCLC cña ViÖt Nam rÊt yÕu kÐm vÒ chÊt l­îng, thiÕu vÒ sè l­îng, kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ®ßi hái cña thùc tiÔn ph¸t triÓn, lµ rµo c¶n, lµ th¸ch thøc lín ®èi víi nÒn kinh tÕ ®ang trong qu¸ tr×nh héi nhËp KTQT. Thñ T­íng CP NguyÔn TÊn Dòng trong bµi viÕt “Gia nhËp tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi c¬ héi, th¸ch thøc vµ hµnh ®éng cña chóng ta” ®· th¼ng th¾n ®Ò cËp ®Õn thùc tr¹ng nµy khi chØ ra r»ng, NNL cña ViÖt nam chØ cã c¹nh tranh lîi thÕ trong nh÷ng ngµnh nghÒ ®ßi hái sù dông nhiÒu lao ®éng víi kü n¨ng trung b×nh vµ thÊp, cßn ë nh÷ng lÜnh vùc ngµnh nghÒ cã gi¸ trÞ gia t¨ng lín ®ßi hái tr×nh ®é cao, l¹i ®ang rÊt thiÕu nh­ c¬ khÝ chÕ t¹o, s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ cao, t­ vÊn thiÕt kÕ t¹o mÉu vµ trong c¸c ngµnh dÞch vô cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao… Những nhân tố tác động đến hình thành và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao Trình độ phát triển kinh tế Trình độ phát triển kinh tế của một quốc gia được phản ánh thông qua các chỉ tiêu khác nhau như thu nhập bình quân đầu người hay cấu trúc nền kinh tế… khi các chỉ tiêu này gia tăng thể hiện trình độ phát triển cao hơn của mỗi quốc gia. Nguồn nhân lực có chất lượng cao lại là một trong những điều kiện tiên quyết đưa thu nhập bình quân đầu người tăng nên, thúc đẩy phân công lao động và tạo tiền đề cho cấu trúc nền kinh tế thay đổi theo chiều hướng hiện đại hóa. Phát triển kinh tế có tác động to lớn đến điều kiện tiếp cận mức sống cao hơn của người dân, mà trước hết là về vấn đề giải quyết việc làm và cải thiện môi trường sống. Mặt khác, nó còn tác động không nhỏ tới nhận thức của người dân về các vấn đề giáo dục, đào tạo hay sự phát triển của khoa học công nghệ, từ đó tác động tới cung nguồn nhân lực chất lượng cao. Ngoài ra, nền kinh tế phát triển kéo theo sự phát triển của những ngành nghề mới, kỹ thuật mới, đòi hỏi con người phải trau dồi kiến thức mới cao hơn, mới hơn để áp dụng vào thực tiễn. Lµ s¶n phÈm cña nền kinh tÕ, ®ång thêi trë l¹i phôc vô yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao cña mçi quèc gia phô thuéc nhiÒu vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ. ThÓ hiÖn ë chç, quèc gia nµo cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, th× sè l­îng nguån nh©n lùc tr×nh ®é cao cµng lín vµ tr×nh ®é cµng cao. GDP bình quân đầu người là một trong những tiêu chí cơ bản và quan trọng nhất để đánh giá trình độ phát triển kinh tế của mỗi quốc gia. GDP bình quân đầu người càng cao thì trình độ phát triển của nước đó càng cao. Số liệu bảng dưới đây cho thấy, nhóm nước có GDP bình quân đầu người cao thì có các chỉ số về chất lượng nguồn nhân lực cao và cao hơn nhóm nước có GDP bình quân đầu người thấp. B¶ng 2 : C¸c chØ sè ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a c¬ cÊu kinh tÕ vµ lao ®éng chÊt l­îng cao cña mét sè n­íc ch©u Á vµ ViÖt Nam: Số thứ tự Tên quốc gia GDP bình quân đầu người(USD$, PPP) 2006 Sự thành thạo công nghệ cao Chỉ số tổng hợp về chất lượng giáo dục và nguồn nhân lực Mức độ sẵn có lao động sản xuất chất lượng cao 1 Hàn Quốc 19.981 7.00 6.91 7.00 2 Singapore 30.457 7.83 6.81 6.83 3 Nhật Bản 33.968 7.50 6.50 8.00 4 Đài Loan … 7.62 6.04 5.37 5 Ấn Độ 3.896 6.75 5.76 5.25 6 Trung Quốc 6.005 4.37 5.73 7.12 7 Malayxia 10.423 5.50 5.59 4.50 8 Hông Kông 29.168 5.43 5.20 4.23 9 Philippin 4.826 5.00 4.53 5.80 10 Thái Lan 8.456 3.27 4.04 4.00 11 Việt Nam 2.898 2.50 3.79 3.25 12 Indonexia 4.462 2.50 3.44 2.00 Nguồn : Báo cáo tổng hợp về nguồn nhân lực chất lượng cao, Ban nghiên cứu phát triển nguồn nhân lực và các vấn đề xã hội Kinh nghiệm của các nước và vùng lãnh thổ công nghiệp mới như Hàn Quốc, Singapore, Đài Loan, Hồng Kông, Trung Quốc… cho thấy nhờ chăm lo phát triển và qua đó cso nguồn nhân lực chất lượng cao nên họ đã đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, nhanh chóng vượt qua tình trạng đói nghèo, kém phát triển và tiến tới trở thành quốc gia giàu có, trình độ phát triển kinh tế cao. Nguyên nhân là khi thu nhập bình quân đầu người tăng lên, nhu cầu đầu tư cho giáo dục cũng tăng lên đòi hỏi sự tiến bộ trong giáo dục cũng như trong việc đào tạo và bổi dưỡng nhân tài. Nền kinh tế phát triển tác động đến cơ cấu tiêu dùng xã hội từ đó tác động tới yêu cầu đối với nguồn nhân lực- một trong những yếu tố đầu vào then chốt của sản xuất, trước sự xuất hiện của những ngành nghề mới và tiến bộ của những ngành nghề cũ đòi hỏi lao động phải có trình độ, kỹ năng chuyên sâu. Ngược lại, nguồn nhân lực là một trong những nhân tố quan trọng, quyết định đến tăng trưởng kinh tế và có tác động trở lại đến việc đạt được trình độ phát triển cao. Trình độ công nghệ Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ th­êng do tr×nh ®é c«ng nghÖ cña nÒn kinh tÕ quyÕt ®Þnh vµ ®­îc ph¶n ¸nh th«ng qua tr×nh ®é c«ng nghÖ cña quèc gia cµng cao, th× chÊt l­îng nguån nh©n lùc cña quèc gia ®ã cµng cao. §ã lµ do ®ßi hái cña thùc tiÔn vµ ®Æc thï cña viÖc sö dông vµ vËn hµnh c«ng nghÖ. Tạo ra các phương tiện ngày càng tốt hơn để phục vụ cuộc sống. Sự phát triển của khoa học công nghệ đến lượt nó lại đòi hỏi con người phải có tri thức để có thể nắm bắt và làm chủ được các công nghệ mới, cũng như việc tạo ra khoa học công nghệ tiên tiến hơn. B¶ng 3 : C¬ cÊu c«ng nghÖ theo tiªu chuÈn c«ng nghÖ ASEAN(%) C¬ cÊu tr×nh ®é c«ng nghÖ ViÖt Nam Philipine Th¸i Lan Indonesia Malaysia Singapore Tæng sè 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Trong ®ã: Nhãm ngµnh c«ng nghÖ cao 20.6 29.1 29.7 30.8 51.1 73.0 Nhãm ngµnh c«ng nghÖ trung b×nh 20.7 25.5 22.6 26.5 24.6 16.5 Nhãm ngµnh c«ng nghÖ thÊp 58.7 45.4 47.7 42.7 24.3 10.5 chØ sè thµnh th¹o cña lao ®éng c«ng nghÖ cao 2.50 5.00 3.27 2.50 5.50 7.82 Nguồn : trình độ công nghệ xét theo tiêu chí UNICO Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ không chỉ đẩy nhanh tốc độ phát triển của các ngành mà còn làm cho phân công lao động xã hội ngày càng sâu sắc, làm xuất hiện nhiều ngành mới gắn liền với xu hướng phát triển của khoa học công nghệ và từ đó quyết định tới sự phát triển và tiến bộ con người, nâng cao sự lựa chọn của con người bằng cách tạo ra ngày càng nhiều của cải cho xã hội. 3. Trình độ phát triển của hệ thống giáo dục quốc gia Nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tr­íc hÕt lµ th«ng qua con ®­êng ®µo t¹o trong hÖ thèng gi¸o dôc quèc gia, lµ s¶n phÈm cña c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc ®µo t¹o, tr­íc hÕt lµ gi¸o dôc ®¹i häc. Ngoµi ra, hiÖn nay ë nhiÒu quèc gia, còng nh­ ë n­íc ta cã mét bé phËn nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao ®­îc ®µo t¹o ë n­íc ngoµi hoÆc thu hót tõ n­íc ngoµi. Tuy nhiªn, hÖ thèng gi¸o dôc quèc gia vÉn lu«n lu«n ®ãng vai trß chÝnh. Tr×nh ®é ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc quèc gia t¸c ®éng ®Õn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao thÓ hiÖn ë hai ®iÓm chñ yÕu sau : Thứ nhất, hệ thống giáo dục phát triển mạnh, bao trùm rộng có năng lực thu hút được càng nhiều sinh viên, thì càng thúc đẩy mạnh nguồn nhân lực chất lượng cao về số lượng và ngược lại. Trong trường hợp sau, để có nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội của đất nước, phải tiến hành đào tạo ở nước ngoài. Thứ hai, trình độ phát triển chủ yếu tác động đến yếu tố chất lượng nguồn nhân lực. Trình độ phát triển của hệ thống giáo dục quốc gia càng cao, đạt trình độ quốc tế thì nguồn nhân lực được đào tạo cũng có chất lượng cao và đẳng cấp quốc tế và ngược lại. Ý nghĩa của việc tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ và giáo dục đối với sự phát triển kinh tế Vai trò của lĩnh vực khoa học công nghệ và giáo dục đối với sự phát triển kinh tế Khoa học công nghệ có vai trò mở rộng khả năng sản xuất, thúc đẩy tăng trương kinh tế hiệu quả và bền vững, phát triển đồng bộ thị trường, tác động đến các hoạt động nghiên cứu và triển khai, góp phần tăng cường năng lực cạnh tranh thúc đẩy phát triển kinh tế thị trường. Dưới tác động của khoa học công nghệ các nguồn lực sản xuất được mở rộng. Mở rộng khả năng phát triển, khai thác và đưa vào sử dụng các tài nguyên thiên nhiên, nhiều loại vật liệu mới. Khoa học công nghệ tạo điều kiện chuyển từ phát triển kinh tế theo chiều rộng sang phát triển kinh tế theo chiều sâu, sử dụng nhiều lao động trí tuệ. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH của Đảng đã nêu rõ: "Khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo phải được xem là quốc sách hàng đầu”. Trong các văn kiện của Đảng tại các kỳ Đại hội VII- VIII- IX, quan điểm giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu luôn được khẳng định và nhấn mạnh. Quan điểm này được cụ thể hóa trong các Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ 4 (Khóa VII), Hội nghị Trung ương lần thứ 2 (khóa VIII) và Hội nghị Trung ương lần thứ 6 (khóa IX). Bước vào thế kỷ XXI trong xu thế toàn cầu hóa, Việt Nam tiếp tục công cuộc đổi mới toàn diện nền kinh tế- xã hội theo hướng công nghiệp hóa- hiện đại hóa, bảo đảm sự phát triển nhanh và bền vững. Ngoài ra, giáo dục đóng vai trò không nhỏ trong việc nâng cao dân trí, cải thiện chất lượng nguồn nhân lực của quốc gia. Khoa học công nghệ và giáo dục có tầm quan trọng đặc biệt vì nó bao gồm những lĩnh vực rộng lớn về khoa học, công nghệ và môi trường, về giáo dục - đào tạo, về y tế và thể dục - thể thao, về dân số và gia đình... Do đó, công tác khoa giáo thực sự là nền tảng cho sự phát triển kinh tế - xã hội, tạo ra nguồn nhân lực cho đất nước. Ý nghĩa của việc tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ và giáo dục Tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ và giáo dục trước hết làm tăng năng lực đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự phát triển khoa học công nghệ cũng như giáo dục trong xu thế hội nhập. Góp phần tăng cường đội ngũ tri thức, đội ngũ nhân lực chất lượng cao của quốc gia nâng cao năng lực cạnh tranh của quốc gia trước những thử thách mới. Trong quá trình phát triển và hội nhập kinh tế quốc tế của nước ta, công cuộc đổi mới giáo dục, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt là đội ngũ nhân lực khoa học- công nghệ trình độ cao có vai trò, vị trí rất quan trọng. Nghị quyết TW 9 (Khóa IX) đã chỉ rõ: "Tạo chuyển biến mạnh mẽ trong công tác đào tạo nguồn nhân lực và phát triển khoa học- công nghệ". Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam giai đoạn 2001- 2010 cũng đã khẳng định: "Phát triển giáo dục là nền tảng, nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa- hiện đại hóa, là yếu tố cơ bản để phát triển xã hội,._. tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng tiếp tục khẳng định: "Chúng ta phấn đấu để giáo dục- đào tạo cùng với khoa học và công nghệ thực sự là quốc sách hàng đầu, thông qua việc đổi mới toàn diện giáo dục- đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, chấn hưng nền giáo dục Việt Nam". Điều này cho thấy sự nhất quán của Đảng về vai trò của giáo dục- đào tạo, khoa học và công nghệ trong sự nghiệp phát triển kinh tế- xã hội của đất nước. Mặt khác, khoa học và công nghệ góp phần tích cực vào việc hoạch định đường lối, chính sách, điều tra, nghiên cứu, đánh giá tiềm năng tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ đa dạng sinh học, nghiên cứu ứng dụng công nghệ mới phục vụ phát triển kinh tế xã hội và quốc phòng an ninh. Kinh nghiệm một số nước trên thế giới trong việc tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao Kinh nghiÖm ph¸t triÓn nh©n lùc khoa häc c«ng nghÖ cña Singapore Singapore là một trong những quốc gia giàu tài nguyên về nhân lực khoa học công nghệ nhất châu Á. Sở dĩ có được thành tựu này là do Singapore có chính sách phát triển nguồn nhân lực khoa học công nghệ đúng đắn Gi¸o dôc ®Ó n©ng cao tri thøc ®­îc ChÝnh phñ quan t©m hµng ®Çu coi ®ã lµ ch×a khãa ®i ®Õn t­¬ng lai. Chi phÝ cho gi¸o dôc cña Singapore lªn tíi 16% tæng ng©n s¸ch Nhµ n­íc. KÕt qu¶ cña chÝnh s¸ch nµy lµ ®­a tû lÖ ng­êi biÕt ®äc, biÕt viÕt tõ 72% n¨m 1972 lªn 91,6 % n¨m 1995. Ngoµi sö dông tiÕng Anh vµ tiÕng mÑ ®Î, ChÝnh phñ cßng khuyÕn khÝch ng­êi d©n häc ngo¹i ng÷ th­ ba. Hä cßn rÊt chó träng ®Õn viÖc kÕt hîp gi÷a ®µo t¹o – nghiªn cøu khoa häc vµ s¶n xuÊt kinh doanh. Do ý thøc ®­îc tÇm quan träng cña c«ng nghÖ th«ng tin, nªn ë Singapore ®· cã tíi 4 viÖn chuyªn ngµnh vÒ c«ng nghÖ th«ng tin. Cùng với đó là các chính sách đãi ngộ hết sức thỏa đáng, như chính sách tiền lương là trả lương cao tương xứng với kết quả và rất cao, đứng thứ hai ở châu Á sau Nhật Bản. Để khuyến khích những nhà khoa học có cống hiến lớn cho đất nước chính phủ để ra rất nhiều giải thưởng hấp dẫn và tương xứng với những đóng góp của họ. Ngoài ra, chế độ làm việc kiêm nhiệm cũng là một chính sách khuyến khích các nhà khoa học trong các cơ quan nghiên cứu phát triển và các nhà công nghệ nổi tiếng tham gia giảng dạy ở các trường đại học ở Singapore, và 100% số họ đều tham gia nghiên cứu khoa học, Trung Quốc Kinh nghiệm này được thể hiện ngay ở quan điểm chung về phát triển nhân tài ở Trung Quốc, họ có quan niệm rất mới về tri thức và nhân tài, họ coi đó là hạt nhân của kinh tế tri thức, là lực lượng sản xuất thứ nhất, là bộ phận của giai cấp công nhân. Sè lượng lớn nhân lực có kỹ năng là một trong những tác nhân kích thích theo định hướng đầu vào quan trọng nhất đối với việc thành lập R&D của các công ty đa quốc gia ở Trung Quốc. Năm 2002, có 2,5 triệu sinh viên tốt nghiệp từ 3000 trường đại học và cao đẳng, trong đó gồm 14.000 tiến sỹ, góp phần đưa Trung Quốc xếp hàng thứ ba sau Mỹ (40.000) và Đức (30.000). Năm 2002, Trung Quốc cũng đã đào tạo hơn 66.000 sinh viên cao học. Rất nhiều trường đại học hàng đầu như Thanh Hoa, Bắc Kinh, Zhejiang và Fudan đào tạo những sinh viên tốt nghiệp có chất lượng cao trong các ngành như toán học và khoa học tự nhiên. Ngoài số sinh viên tốt nghiệp trong nước, từ năm 1978 đến 2002, có hơn 150.000 sinh viên (trên tổng số 580.000 sinh viên) trở về từ các chương trình du học tại hơn 100 nước và khu vùc trªn toµn thÕ giíi. Trong những năm gần đây, Chính phủ Trung Quốc, ở cả cấp địa phương và trung ương đã tiến hành những chính sách thu hút những công dân Trung Quốc có kiến thức cao ở nước ngoài quay trở lại đất nước. Số lượng các nhà khoa học và sinh viên tốt nghiệp từ nước ngoài quay trở lại Trung Quốc ngày càng tăng là nhờ có mức tăng trưởng kinh tế vững chắc và các cơ hội tốt ở Trung Quốc. Năm 2002, có hơn 18.000 người hồi hương quay trở lại Trung Quốc, tăng hơn 47% so với năm 2001. Những người lao động chủ chốt này là một nguồn bổ sung cho lực lượng nhân lực chất lượng cao vì họ mang lại kinh nghiệm và tri thức trên toàn cầu. Với những chính sách thông thoáng và đầy sáng tạo, Trung Quốc đã vươn lên vị trí thứ 4 trong 10 nước có tổng thu nhập quốc dân lớn nhất thế giới với nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng liên tục trong nhiều năm Mü Trước hết, họ có lợi thế rất nhiều từ nguồn nhân lực dồi dào và được đào tạo để làm việc được ngay. Bất chấp việc đã có một đội ngũ chuyên nghiệp và vững mạnh, họ vẫn thuê các đơn vị và chuyên gia tư vấn bên ngoài để tư vấn chiến lược phát triển kinh doanh, phát triển nhân lực và đương nhiên là cả c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ph¸p lý trong giao dÞch. Đồng thời, chính sách thu hút nhân lực và giữ nhân tài của họ cũng rất “kinh dị”: họ có chiến lược tuyển dụng hàng trăm hàng ngàn người từ nhiều nguồn khác nhau, kể cả từ các trường đại học và cho thực tập từ sáu tháng đến một năm tại công ty, sau đó chọn lọc ra những ứng viên phù hợp nhất. Họ mua ngay một công ty “over weekends” (trong mấy ngày cuối tuần) để bổ sung thêm nguồn lực thực hiện các chiến lược kinh doanh của mình. Lương bổng và chế độ đãi ngộ thỏa đáng đảm bảo nhân viên không phải lo nghĩ nhiều đến công việc gia đình, chØ sèng cho vµ v× c«ng ty. Tất cả các lãnh đạo công ty hay những nhân sự chủ chốt đều rất sẵn sàng làm “cố vấn” cho những nhân viên trẻ và ít kinh nghiệm có điều kiện phát triển trong công việc và sự nghiệp. Họ không dừng lại ở chỗ khai thác triệt để nguồn nhân lực sẵn có mà dành nhiều công sức và tiền bạc để đào tạo phát triển đội ngũ. Ví dụ: kinh phí đào tạo nhân viên của một tập đoàn lớn dự chi không ít hơn 20 triệu USD cho năm 2007. CHƯƠNG II: ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG NGUỒN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG LĨNH VỰC KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ GIÁO DỤC GIAI ĐOẠN 2001 - 2007 Thực trạng nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ Lùc l­îng nßng cèt cña NNLCLC lµ ®éi ngò tri thøc, trong ®ã ®çi ngò tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ gi÷ vai trß h¹t nh©n cña nÒn kinh tÕ tri thøc. 1. VÒ sè l­îng Tæng sè nh©n lùc khoa häc c«ng nghÖ ( chØ tÝnh sè ng­êi lµm viÖc trùc tiÕp trong lÜnh vùc nghiªn cøu vµ triÓn khai øng dông khoa häc, c«ng nghÖ ) cña c¶ n­íc lµ kho¶ng 40.000 ng­êi. Ngoµi ra, cã mét lùc l­îng nhÊt ®Þnh trong tæng sè gÇn 48.541 gi¶ng viªn c¸c tr­êng ®¹i häc, cao ®¼ng vµ c¸c chuyªn gia, kü s­ lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp còng ®­îc thu hót vµo c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ. Lực lượng nhân lực khoa học công nghệ phân bố tập trung ở các vùng phát triển, chủ yếu ở các thành phố lớn. Đặc biệt, nhân lực khoa học công nghệ trình độ cao(trình độ Tiến sỹ) tập trung cao ở các thành phố lớn, trung tâm chính trị, kinh tế, khoa học, giáo dục, văn hóa của cả nước. Trên cả nước, có tới 92,2% số cán bộ có trình độ Tiến sỹ và Tiến sỹ khoa học tập trung ở các cơ quan trung ương, hai thành phố lớn là Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh. 2. VÒ tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt Trên bình diện chung, nhân lực khoa học công nghệ phải là những người được đào tạo ở trình độ cao, tức là tối thiểu phải từ đại học trở lên(như kết quả thống kê ở Bảng, tỷ lệ người tốt nghiệp đại học, cao đẳng trở lên trong lĩnh vực hoạt động khoa học là 73,6%, cao nhất trong số 20 ngành cấp I ở nước ta). Nếu chỉ tính trong phạm vi cán bộ trực tiếp nghiên cứu khao học thì tỷ lệ này rất cao. Theo kết quả khảo sát điểm về nhân lực khoa học công nghệ năm 2007, tỷ lệ cán bộ có trình độ đại học trở lên là 94,7% , trong đó Thạc sỹ là 35,5%, Tiến sỹ là 30,5%. Cơ cấu nhân lực khoa học công nghệ theo ngành nghề đào tạo rất đa dạng. Có thể nói, trong danh mục ngành nghề đào tạo của quốc gia có bao nhiêu ngành nghề, thì nhóm nhân lực khoa học công nghệ có từng ấy ngành nghề, thậm chí nhiều hơn. B¶ng 1 : Tỷ lệ tiÕn sĩ ph©n theo c¸c ngµnh häc Lĩnh vực khoa học công nghệ Số lượng tiến sỹ Tỷ lệ % trong tổng số Khoa học tự nhiên 1.424 15,9 Kỹ thuật 1.317 14,7 Kinh doanh và quản lý 922 10,3 Nhân văn 913 10,2 Sức khỏe 753 8,4 Nông, lâm nghiệp,thủy sản 683 7,6 Khoa học sự sống 631 7,0 Khoa học xã hội và hành vi 538 6,0 Toán và thống kê 516 5,8 Xây dựng và kiến trúc 353 3,9 Khoa học giáo dục và đào tạo 207 2,3 Nguồn : Trung tâm thông tin giáo dục, Bộ giáo dục đào tạo Trình độ ngoại ngữ của nhân lực khoa học công nghệ nước ta, nếu căn cứ vào bằng cấp thì tỷ lệ người có trình độ C trở lên là 66,1%, tỷ lệ có trình độ B là 25,7%, song vẫn còn đến 6,7% chỉ ở mức độ A. Tuy nhiên,năng lực về nghe nói và viết còn hạn chế vì ít có điều kiện để thực hành. Hầu hết nhân lực khoa học công nghệ biết sử dụng máy tính, song điều đáng ngạc nhiên là họ sử dụng máy tính chủ yếu trong việc sử lý văn bản, trong đó 43,5% chủ yếu sử dụng Word, 13% có sử dụng Excel, 12,2% có sử dụng Powerpoint và chỉ 7,0% có sử dụng các phần mền chuyên dụng. 3. VÒ thùc tr¹ng sö dông Nghiên cứu khoa học công nghệ và tham gia đào tạo là chức năng, nhiệm vụ chính của đội ngũ nhân lực khoa học công nghệ. Vì vậy, việc sử dụng nhân lực khoa học công nghệ, trước hết được đánh giá thông qua mức độ thu hút, tham gia của họ vào hoạt dộng nghiên cứu khoa học công nghệ(hoạt động nghiên cứu triển khai), đánh giá kết quả, hiệu quả sử dụng được thể hiện bằng số lượng các công trình kết quả nghiên cứu được công bố ở trong nước, ngoài nước, tham gia vào công tác đào tạo và thực hiện nhiệm vụ thực tiễn. Tû lÖ nh©n lùc trong c¸c c¬ quan nghiªn cøu khoa häc vµ triÓn khai ch­a ®­îc thu hót vµo c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu cßn cao, ®Ò tµi cÊp c¬ së vÉn cßn ®Õn 35% nh©n lùc kh«ng tham gia. Tû lÖ nµy cßn cao h¬n ®èi víi ®Ò tµi cÊp Bé, vµ rÊt cao ®èi víi ®Ò tµi cÊp Nhµ n­íc: 76%...cã rÊt Ýt nh÷ng ph¸t minh, s¸ng chÕ cña nh©n lùc khoa häc c«ng nghÖ ë ViÖt Nam. Trong thời kỳ 5 năm (2001-2005), người Việt Nam chỉ có 11 đơn đăng ký sáng chế, trong khi đó Indonexia có 36 đơn, gấp hơn 3 lần, Thái Lan có 39 đơn và Philippin có 85 đơn, Hàn Quốc cso 15000 đơn, Nhật Bản có 87.620 đơn…Điều đó có nghĩa là trình độ của nhân lực khoa học công nghệ của nước ta còn rất thấp. Hoạt động nghiên cứu khoa học công nghệ của nguồn nhân lực khoa học công nghệ nước ta còn chưa hội nhập vào xu thế chung, chưa tiếp cận được trình độ khoa học công nghệ thế giới. Minh chứng cho hiện tượng này là việc tham gia vào các hội thảo khoa học, kết quả nghiên cứu được công bố trên các tạp chí khoa học nổi tiếng thế giới và số bằng phát minh, sáng chế của nhân lực khoa học Việt Nam ở nước ngoài còn rất ít. Bảng 2 : Các chỉ báo đánh giá kết quả sử dụng về yếu tố năng lực của đội ngũ nhân lực khoa học công nghệ nước ta (%) Các yếu tố đánh giá Khá Trung bình Yếu Kiến thức lý thuyết cơ bản 50% 17,6% Ngoại ngữ 21,4% 48,6% 15,7% Kỹ năng sử dụng máy tính 29,9% 53,7% 10,4% Năng lực thực hành chuyên môn 50% Năng lực sáng tạo, phát minh, sáng kiến 36,6% 42,9% Tính chủ động, năng động 36,6% 50,7% Tinh thần hợp tác, phối hợp trong công việc 38,6% 42,9% Trách nhiệm trong công việc 64,3% 20% 8,6% Khả năng tiếp thu kiến thức mới và ứng dụng vào công việc 52,2% 24,6% Tính trung thực khách quan trong công việc 40,6% 31,9% 18,8% Tài liệu tham khảo của ban khoa giáo Trung ương Như vậy, cã 9 chØ b¸o ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ sö dông vÒ yÕu tè n¨ng lùc cña ®éi ngò nh©n lùc n­íc ta, chØ cã 4 yÕu tè ®­îc ®¸nh gi¸ ë møc ®é Kh¸ với tỷ lệ số phiếu đạt 50% trở lên (kiến thức lý thuyết cơ bản, năng lực thực hành chuyên môn, trách nhiệm trong công việc và khả năng tiếp thu, ứng dụng cái mới ). Cßn l¹i ®Òu ë møc ®é trung b×nh bao gåm c¶ nh÷ng yÕu tè quan träng, quyết định lớn nhất đến năng lực thực sự của đội ngũ nhân lực khoa học công nghệ cả về chuyên môn và phẩm chất đạo đức, tinh thần làm việc, đó là: trình độ ngoại ngữ, trình độ tin học, năng lực sáng tạo, đề suất cái mới, tính chủ động, năng động và tinh thần hợp tác, phối hợp trong công việc. Thực trạng nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực giáo dục §éi ngò gi¶ng viªn ®¹i häc - cao ®¼ng TÝnh ®Õn n¨m 2007 c¶ n­íc cã h¬n 300 tr­êng ®¹i häc vµ cao ®¼ng, trong ®ã cã 2 ®¹i häc quèc gia, 3 ®¹i häc khu vùc, h¬n 90 tr­êng ®¹i häc vµ h¬n 130 tr­êng cao ®¼ng cã tæng sè ®éi ngò gi¶ng viªn lµ 48.541 ng­êi víi c¸c tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô kh¸c nhau. VÒ häc hµm cã kho¶ng h¬ng 500 gi¸o s­ vµ gÇn 2000 phã giáo sư. So với năm 2000, đến năm học 2006- 2007 tổng số giảng viên đại học cao đẳng tăng thêm được 18.232 người. Tuy nhiên, so với tốc độ tăng học sinh và tính trên số sinh viên, thì lực lượng giảng viên đại học, cao đẳng tăng quá chậm và rất thấp. Tính chung, 1 giảng viên đảm trách 29 sinh viên, cao gấp gần 1,5 lần so với định mức chung là 18-20 sinh viên/giảng viên. Tỷ lệ sinh viên/giảng viên của một số khối đào tạo rất cao. Khối kinh tế : Tính theo số liệu của 6 trường đại học kinh tế lớn, trường đại học kinh tế quốc dân Hà Nội, trường đại học ngoại thương, trường đại học thương mại, học viện tài chính kế toán, học viện ngân hàng, trường đại học kinh tế thành phố Hồ Chí Minh, có đến 63 sinh viên/giảng viên, cao gấp 3 lần so với định mức. - Khối khoa học xã hội và Luật : Tính theo số liệu của 6 trường là 2 trường đại học khoa học xã hội và nhân văn thuộc đại học quốc gia Hà Nội, Đại học Luật Hà Nội, Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, trường đại học ngoại ngữ thuộc đại học quốc gia Hà Nội, số sinh viên/giảng viên là 44 cao gấp hơn 2 lần so với định mức. Khối kỹ thuật : tính theo số liệu 6 trường kỹ thuật là trường đại học Bách khoa Hà Nội, trường đại học Xây dựng Hà Nội, đại học Giao thông vận tải Hà Nội, đại học Mỏ địa chất Hà Nội, đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh, đại học Bách khoa thành phố Hồ Chí Minh, số sinh viên/giảng viên là 34, cao gấp 1.7 lần. Như vậy, căn cứ vào định mức chuẩn thì rõ ràng hiện nay nước ta còn thiếu quá nhiều giảng viên đại học(để đảm bảo đúng theo định mức chuẩn, thì với số sinh viên như hiện nay, cần phải tăng số giảng viên lên 1,5 lần). Thực trạng đó dẫn tới tình trạng là giảng viên phải giành quá nhiều thời gian để tham gia giảng dạy, mà không thể có đủ thời gian cho việc nghiên cứu, bồi dưỡng nâng cao kiến thức, không thể quan tâm được rộng khắp và hiệu quả đến việc học tập của sinh viên. Điều đó tất yếu hạn chế cho việc nâng cao trình độ chuyên môn và năng lực của giảng viên, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng giảng dạy. VÒ chuyªn m«n nghiÖp vô, tæng sè gi¶ng viªn ®¹i häc cao ®¼ng cã c¬ cÊu theo tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô ®ang ë møc kh¸ cao. Như vậy với 3.000 bộ môn và gần 40.000 giảng viên công tác ở các trường đại học cao đẳng và chỉ tính số GS, PGS làm việc ở các trường đại học, cao đẳng thì trung bình 1 bộ môn có một Giáo sư và 0,67 Phó Giáo sư, tính theo tỷ lệ số giảng viên thì trung bình 1 Gáo sư/110 giảng viên và 1 Phó Giáo sư/18 giảng viên. B¶ng 3: Sè l­îng vµ c¬ cÊu ®éi ngò gi¶ng viªn ®¹i häc n¨m 2006 Số lượng(người) Cơ cấu(%) Tổng số 48.541 100,00 Theo học vị 39.958 100,00 - Tiến sỹ 6.300 13,0 - Thạc sỹ 117.361 36,3 - Đại học, cao đẳng 24.169 49,8 - Khác 511 1,0 Theo học hàm 48.541 100,00 - Giáo sư 480 1,0 - Phó giáo sư 2.000 4,1 - Giảng viên 46.061 94,9 Nguồn: trung tâm thông tin giáo dục, Bộ giáo dục- đào tạo Nhìn chung, nếu tính cả những giảng viên có trình độ Thạc sỹ thì tỷ lệ giảng viên có trình độ trên đại học khá cao(50%), song nếu chỉ tính tiêng số giảng viên có trình độ Tiến sỹ thì tỷ lệ 13% là thấp. Chỉ có khoảng 20 trường đại học có số lượng tiến sỹ đạt con số trên 100 người, có đến 30 trường đại học với số lượng Tiến sỹ dưới 10 người. Tỷ lệ Giáo sư, Phó Giáo sư trong các trường đại học là rất thấp, chỉ có gần 5,1% trong đó tỷ lệ Giáo sư là khoảng 1%. 2. Đội ngũ giáo viên và cán bộ làm việc trong lĩnh vực giáo dục Theo báo cáo mới nhất của Bộ GD-ĐT hiện cả 4 cấp học: Mầm non, Tiểu học, THCS, THPT của cả nước thiếu khoảng 95.000 giáo viên. Trong đó, mẫu giáo khoảng 20.000, tiểu học 20.000, THCS 35.000, THPT 20.000. Hiện nay, các giáo viên đang đảm nhận nhiệm vụ giảng dạy cho tất cả các cấp học, bậc học và trình độ đào tạo có khoảng 911.000 người. Và, hàng năm các trường, khoa sư phạm cung cấp cho tiểu học và mầm non khoảng 11.000 giáo viên, cho THCS, THPT trên 20.000 giáo viên, theo hệ đào tạo chính quy. Xét về tổng thể hiện nay cả nước ta vẫn còn thiếu nhiều giáo viên ở các bậc học. Bậc Mầm non: Hiện có khoảng 145.934 giáo viên nếu so sánh với định mức cứ 8 trẻ 2 tuổi/1 cô giáo và 30 trẻ 3 -5 tuổi/1,5 cô giáo thì hiện tại thiếu khoảng 20.000 cô giáo, chủ yếu ở các xã vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Do đó, mỗi năm cần bổ sung khoảng 4.000 - 5.000 giáo viên mới đáp ứng yêu cầu phát triển quy mô và thay thế số giáo viên nghỉ hưu, nghỉ chế độ. Bậc Tiểu học: Cần bổ sung hàng năm là 20.000 giáo viên, trong đó các môn Âm nhạc, Mỹ thuật, Thể dục là thiếu giáo viên nhiều nhất. Bậc THCS: Năm học 2002 - 2003 bình quân giáo viên trên lớp tính chung cả nước là 1,63. Giáo viên các môn đặc thù: Âm nhạc, Mỹ thuật, thể dục, Giáo dục công dân, Công nghệ đang rất thiếu ở các trường trong cả nước. Nếu tính đủ theo quy định 1,85giáo viên/lớp thì còn thiếu khoảng 35.000 giáo viên. Như vậy cần bổ sung hàng năm khoảng 13.000 giáo viên THCS. Bậc THPT: Hiện nay đạt tỷ lệ 1,71 giáo viên/lớp, nếu tính đủ theo quy định thì thiếu khoảng 20.000 giáo viên. Với các môn đặc thù như Thể dục, Giáo dục quốc phòng, Giáo dục công dân, Tin học… thì tất cả các trường trong cả nước đều thiếu và hàng năm cần bổ sung khoảng 12.000 giáo viên THPT. Theo số liệu được công bố tại hội nghị này, đến năm học 2005-2006, tổng số giáo viên THPT toàn quốc đã đạt xấp xỉ 107.000 người với tốc độ tăng hàng năm khá cao nhưng vẫn chưa theo kịp nhu cầu. Hàng năm cả nước có khoảng 76% học sinh tốt nghiệp THCS được tuyển vào THPT. Số học sinh nhập học đã tăng từ 554.000 em (1991-1992) lên đến 2.802.000 em trong năm học 2005- 2006. Đây là cơ sở thuận lợi cho việc thực hiện chủ trương phổ cập bậc trung học vào năm 2020. Tuy nhiên điều này khiến tình trạng thiếu hụt giáo viên ở bậc THPT, nhất là các vùng khó khăn tăng lên. Ngoại trừ đồng bằng sông Hồng, tỷ lệ giáo viên/lớp trung bình hiện mới đạt 1,68 trong khi quy định là 2,1. Để đáp ứng nhu cầu đến năm 2010 cần chí ít 124.000 giáo viên ở bậc học này, trong đó cần bổ sung số lượng không nhỏ giáo viên dạy ngoại ngữ và tin học. Tình trạng “vừa thừa vừa thiếu” cũng xảy ra với chất lượng giáo dục ở bậc THPT. Theo đánh giá của Viện Chiến lược và chương trình giáo dục, chất lượng giảng dạy chưa theo kịp yêu cầu thực tế, nội dung SGK vẫn “thừa” về lý thuyết, “thiếu” kiến thức ứng dụng, thực hành. Đặc biệt, phần rèn luyện kỹ năng sống chưa được chú trọng nên nhiều học sinh tốt nghiệp lớp 12 vẫn chưa chuẩn bị đầy đủ kỹ năng cần thiết để vào đời. Việc hướng nghiệp cũng chưa được làm tốt. Đánh giá chung Thành tựu Chúng ta có một lượng lớn lao động đã qua đào tao từ CNKT trở lên. Bảng 4 : Số lượng lao động đã qua đào tạo từ trình độ công nhân kỹ thuật trở lên (đơn vị : người) Chỉ tiêu Năm2000 Năm2002 Năm2004 Năm2006 Năm2007 Tổng LĐKT 4769607 7500000 8200000 9761865 11000049 CĐ-ĐH trở lên 759577 1300000 1700000 2084257 2339091 THCN 1240730 1470000 1600000 1890753 1908551 CNKT 2769300 4900000 4800000 5386845 6755402 (Nguồn số liệu các năm, 2000, 2002 từ trang Web của tổng cục thống kê, các năm 2004,2006 vµ 2007 lấy từ kết quả điều tra lao động, việc làm ) N¨m 2006 tû lÖ lao ®éng 15 tuæi trë lªn ®· qua ®µo t¹o lµ 31,9% t¨ng 6,6% so 2005; chñ yÕu t¨ng sè c«ng nh©n kü thuËt. TÝnh ®Õn 2005 c¶ n­íc cã h¬n 14 v¹n tiÕn sÜ khoa häc, 1.131 gi¸o s­, 5.253 phã gi¸o s­ vµ 16 ngµn th¹c sÜ, ®©y lµ sè l­îng lao ®éng cã tr×nh ®é, b»ng cÊp cao so víi c¸c n­íc trong khu vùc §«ng Nam A, nh©n lùc KHCN cã h¬n 30.000 ng×n ng­êi, h¬n 43.000 gi¶ng viªn c¸c tr­êng §H,C§, trong ®ã tû lÖ cã b»ng th¹c sÜ trë lªn chiÕm h¬n 55%. Lùc l­îng doanh nh©n vµ chuyªn gia qu¶n trÞ kinh doanh t¨ng nhanh vµ gi÷ vai trß quan träng trong viÖc ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng cao; nh©n lùc c¸n bé c«ng chøc qu¶n lý Nhµ n­íc tõ TW ®Õn cÊp x· cã tr×nh ®é kh¸ cao víi 70% tèt nghiÖp ®¹i häc trë lªn. §©y lµ nguån cung øng nh©n lùc chÊt l­îng cao kh¸ dåi dµo cho ®Êt n­íc ta hiÖn nay. - Trong b¸o c¸o Top 200 doanh nghiÖp do UNDPI c«ng bè th¸ng 9/2007 ®¸nh gi¸: “ lao ®éng ViÖt Nam ch¨m lµm vµ cã häc vÊn t­¬ng ®èi tèt. Toyota ViÖt Nam xÕp h¹ng lao ®éng ViÖt Nam vµo lo¹i dÔ ®µo t¹o thÕ giíi, chØ xÕp sau Thæ NhÜ Kú. §µo t¹o c«ng nh©n Th¸i Lan ph¶i mÊt gÊp ®«i thêi gian. T¹i c¸c liªn doanh, doanh nh©n ViÖt Nam ®ang nhanh chãng chiÕm lÜnh c¸c vÞ trÝ cao cÊp nhÊt. T¹i Huyndai Vinashin n¨m 1991 cã 2000 c«ng nh©n Hµn Quèc, nay chØ cßn 70 vµ tíi 2010 sÏ cßn l¹i 10 ng­êi. -HiÖn nay t¹i c¸c n­íc trên thế giới NNL cã thÓ ®­îc tiÕp cËn tõ nhiÒu gãc ®é, nh­ng nh×n chung ®­îc hiÓu lµ nguån cung cÊp søc lao ®éng cho x· héi- ®Çu vµo cña s¶n xuÊt- lµ mét yÕu tè cña sù ph¸t triÓn KT- XH. Do vËy muèn kinh tÕ ph¸t triÓn th× ph¶i ph¸t triÓn NNL, nhÊt lµ NNLCLC trong qu¸ tr×nh héi nhËp KTQT - ®©y lµ nh©n tè trung t©m trong c¹nh tranh. Lîi thÕ cña NNLCLC thÓ hiÖn qua mét sè mÆt sau: - Lao ®éng trÎ tuæi chiÕm tû lÖ lín trong NNL, đ©y lµ bé phËn quan träng cña nguån nh©n lùc quèc gia, cã vai trß g¸nh v¸c nhiÖm vô xung kÝch trong c«ng cuéc x©y dùng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. N¨m 2004, trong LLL§ trong c¶ n­íc, lao ®éng 15- 34 tuæi chiÕm 47,6%, lµ thÕ m¹nh cña NNL n­íc ta. - §éi ngò lao ®éng cã chuyªn m«n - kü thuËt kh«ng ngõng t¨ng lªn, tõ 10,4% n¨m 1996 lªn 24,8% n¨m 2005; tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o nghÒ t¨ng tõ 7,5% n¨m 1996 lªn 15,2% n¨m 2005. HiÖn nay hµng n¨m tuyÓn míi ®µo t¹o nghÒ t¨ng b×nh qu©n 9%, trong ®ã ®µo t¹o nghÒ dµi h¹n t¨ng b×nh qu©n 16%/n¨m, ®µo t¹o cao ®¼ng, ®¹i häc t¨ng 4,8%/n¨m. - Tr×nh ®é häc vÊn cña lùc l­îng lao ®éng còng kh¸ cao. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng- viÖc lµm 2005, sè ng­êi ®· tèt nghiÖp PTCS lµ 32,6%, tèt nghiÖp PTTH lµ 21,2%(t¨ng 2004); ba vïng kinh tÕ träng ®iÓm cã tr×nh ®é v¨n hãa cao nhÊt; N¨m 2006 tû lÖ lao ®éng 15 tuæi trë lªn ®· qua ®µo t¹o lµ 31,9% t¨ng 6,6% so 2005; chñ yÕu t¨ng sè c«ng nh©n kü thuËt. Hiện nay, ở một số nước như Anh, Pháp, NhËt B¶n, cã nhiÒu ng­êi Việt Nam ®· tõng häc vµ tèt nghiÖp tõ c¸c tr­êng ®¹i häc lín t¹i Ph¸p. Tõ kho¸ 1995 cã h¬n 100 sinh viªn ViÖt Nam tèt nghiÖp t¹i Tr­êng Polytechnique. Trong ®ã, 32 sinh viên tõng ®o¹t gi¶i c¸c kú thi Olympic quèc tÕ, cïng nhiÒu thñ khoa đại học. Hä lµm viÖc trong c¸c khu c«ng nghiÖp vµ dÞch vô mòi nhän nh­ viÔn th«ng, CNTT, ng©n hµng….vµ trong c¸c lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc. Bªn c¹nh ®ã cßn cã ®éi ngò c¸c nhµ khoa häc trong n­íc vµ ViÖt kiÒu. Ngoµi kh¶ n¨ng lµm viÖc chuyªn m«n, ®ã lµ nh÷ng ng­êi ®ñ kh¶ n¨ng lµm viÖc tèt trong c¸c m«i tr­êng quèc tÕ, ®a v¨n hãa. §ã lµ mét lîi thÕ rÊt lín. Tham gia vào quá trình toàn cầu hoá đang đặt ra cho lao động nước ta không những nâng cao khả năng cạnh tranh về trình độ Chuyên môn kỹ thuật, tay nghề mà còn các phẩm chất khác như: ngoại ngữ, tác phong và văn hoá ứng xử công nghiệp hiện đại, tinh thần chấp hành kỷ luật lao động và kỷ luật công nghệ, hiểu biết pháp luật... Ngoài ra, đặc điểm của nền sản xuất - kinh doanh hiện đại, kinh tế thị trường với cạnh tranh cao đßi hỏi người lao động nước ta phải có phẩm chất mới như: thích ứng, linh hoạt, các khả năng hợp tác trong quá trình hoạt động, sức khoẻ dẻo dai... Nhìn chung, các phẩm chất mới này của nguồn nhân lực nước ta còn có bất cập, đặc biệt là với lao động nông thôn, lao động chưa một lần làm việc trong môi trường sản xuất - kinh doanh công nghiệp. T¸c phong chËm ch¹p, lÒ mÒ, ý thøc kû luËt kÐm, tù do v« tæ chøc..s¶n phÈm cña tiÓu thñ c«ng nghiÖp l¹c hËu, ph©n t¸n cÇn ®­îc kh¾c phôc khi ®i vµo CNH- H§H. Những hạn chế còn tồn tại HiÖn nay ë n­íc ta chØ cã 20% lao ®éng ®ang lµm viÖc ®· qua ®µo t¹o. do vËy n¨ng suÊt lao ®éng thÊp; t×nh tr¹ng “Thõa thÇy, thiÕu thî” ngµy cµng phæ biÕn. N¨m 2003, Thµnh phè Hå ChÝ Minh thõa 10.000 lao ®éng tr×nh ®é ®¹i häc, cao ®¼ng, trong ®ã thiÕu 50.000 c«ng nh©n cã kü thuËt tay nghÒ. Thø bËc xÕp h¹ng vÒ chÊt l­îng nguån nh©n lùc cßn thÊp (ViÖt Nam chØ ®¹t 3,79/10 so víi Trung Quèc lµ 5,73/10 ). TÝnh c¹nh tranh thÊp trªn thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ. ViÖt Nam ®­îc ®¸nh gi¸ ®øng thø 48/59 n­íc vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng lao ®éng. Khi gia nhËp WTO, chóng ta sÏ ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu th¸ch thøc trong mäi lÜnh vùc, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò lao ®éng. Thêi c¬ doanh nghiÖp ®ßi hái DN vµ chÝnh mçi ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ph¶i cã sù bøt ph¸ vÒ chÊt l­îng. Bªn c¹nh ®ã c¬ héi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sÏ rÊt lín. Tuy nhiªn ®©y lµ mét th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi kh¶ n¨ng cung øng lao ®éng ë n­íc ta, bëi sù khan hiÕm NNLCLC. GÇn ®©y nhiÒu chuyªn gia kinh tÕ lo ng¹i vÒ chÊt l­îng NNL ch­a theo yªu cÇu héi nhËp. Thùc tÕ lµ sè lao ®éng cã chuyªn m«n kh«ng nhiÒu, ch­a ®¸p øng yªu cÇu doanh nghiÖp trong n­íc. §iÒu nµy lý gi¶i v× sao 20% lao ®éng n«ng th«n ®ang thiÕu viÖc lµm, nh­ng nhiÒu khu c«ng nghiÖp l¹i thiÕu c«ng nh©n. Nh×n chung lao ®éng cña chóng ta ®­îc ®èi t¸c ®¸nh gi¸ lµ cã ý thøc tiÕp thu vµ lµm quen víi c«ng viÖc nhanh, tuy nhiªn ý thøc kû luËt, t¸c phong c«ng nghiÖp kÐm, nhËn thøc vÒ quan hÖ chñ thî ch­a ®óng møc, cßn yÕu vÒ ngo¹i ng÷. Tuy vËy kh«ng ph¶i kh«ng hÕt lo l¾ng khi ngµy cµng nhiÒu du häc sinh kh«ng tha thiÕt trë vÒ n­íc sau khi hoµn tÊt viÖc häc. ë l¹i n­íc chØ trong m¬ míi thÊy ®· trë thµnh sù lùa chän sè mét cho häc sinh du häc. NÕu nhµ n­íc kh«ng cã c¬ chÕ thiÕt thùc h¬n n÷a víi du häc sinh th× c¸c DN còng e ng¹i r»ng t×nh tr¹ng mÊt NNLCLC tõ con ®­êng nµy cµng trë nªn khã cøu v·n h¬n. Nguyên nhân của những hạn chế trong việc tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ và giáo dục 3.1. Đối với nhân lực khoa học công nghệ Trình độ chuyên môn, kỹ năng nghiên cứu và triển khai của nhân lực khoa học công nghệ còn có những hạn chế dẫn đến kết quả, hiệu quả sử dụng nhân lực khoa học công nghệ chưa cao do nhiều nguyên nhân. Một số nguyên nhân chủ quan có thể được tạo ra do nguyên nhân khách quan, hoặc đồng thời vừa do nguyên nhân chủ quan vừa do nguyên nhân khách quan. Hiện nay có hiện tượng phổ biến khi đánh giá nguyên nhân của những hạn chế yếu kém của nhân lực khoa học công nghệ Việt Nam là tập trung vào những bất cập của chính sách với những biểu hiện là nhà nước chưa quan tâm đầu tư, chính sách đãi ngộ (chủ yếu là tiền lương ) bất hợp lý (lương thấp và thiếu khuyến khích sự sáng tạo), chưa tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động nghiên cứu (thiếu thiết bị, trang thiết bị lạc hậu,…). Có thể kể đến một số nguyên nhân khách quan và chủ quan sau đây : Nguyên nhân chủ quan Nguyên nhân khách quan Chưa được đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn một cách có hệ thống,thường xuyên. Chưa quan tâm và có chính sách đào tạo, bổi dưỡng hiệu quả Thu nhập thấp, đời sống khó khăn Chính sách, chế độ tiền lương và thu nhập chưa hợp lý Trình độ chuyên môn được đào tạo thấp kém, không phù hợp với yêu cầu thực tiễn Trình độ và chất lượng đào tạo đại học thấp kém và lạc hậu Thiếu phương tiện nghiên cứu, điều kiện triển khai nghiên cứu khó khăn Chưa tạo được điều kiện làm việc, phương tiện thuận lợi, đầy đủ cho thực hiện nghiên cứu Còn thiều những nhà khoa học, chuyên gia giỏi Thiếu quy hoạch, thiếu chính sách đào tạo, phát triển đội ngũ chuyên gia đầu đàn, đầu ngành Thiếu kinh phí cho việc tiến hành nghiên cứu Chính sách về dành kinh phí cho nghiên cứu khoa học còn hạn chế Chưa thực hiện tốt sự phối hợp trong công tác nghiên cứu khoa học Chưa có quy chế rõ ràng trong việc tổ chức, phối hợp các hoạt động nghiên cứu, triển khai Ít được tiếp xúc với các nhà khoa học giỏi trên thế giới Chưa có chính sách thông thoáng tạo điều kiện cho nhân lực khoa học công nghệ tiếp xúc với chuyên gia nước ngoài Không thể chuyên tâm dành thời gian, trí tuệ và sức lực cho nghiên cứu khoa học Có thể là chưa có chính sách mạnh để tạo động lực, thu hút và khuyến khích nhân lực khoa học công nghệ Thiếu thông tin Như vậy, việc khắc phục những nguyên nhân kể trên phải đồng thời thực hiện ở cả ba phía là : cải cách chính sách đối với nhân lực khoa học công nghệ, đổi mới phương pháp quản lý của người sử dụng nhân lực và bản thân nhân lực khoa học công nghệ phải tự giác và quyết tâm khắc phục những yếu kém của chính mình. 3.2. Đối với nhân lực trong lĩnh vực giáo dục Trước hết, đó là những yếu kém trong hệ thống đào tạo đại học ở nước ta hiện nay. Đó là cơ cấu hệ thống bất hợp lý, cơ sở vật chất kỹ thuật thiếu, lạc hậu, không đồng bộ, chương trình, nội dung và phương pháp giảng dạu lạc hậu, trình độ chuyên môn và kỹ năng sư phạm của đội ngũ giảng viên còn nhiều hạn chế, nặng về lý thuyết, nhẹ thực hành và chưa tiếp cận được trình độ thế giới, cơ cấu ngành nghề đào tạo bất hợp lý Thứ hai, đó là nguyên nhân về chính sách sử dụng nguồn nhân lực đại học cao đăng. Chính sách sử dụng nhân lực còn nhiều khiếm khuyết, không động viên, khuyến khích được tài năng. Đối với nguồn nhân lực đại học cao đẳng thuộc khu vực quản lý hành chính nhà nước và đơn vị sự nghiệp, chính sách sử dụng nhân lực có những hạn chế mang tính chính sách sử dụng, như : những quy định về chức năng, nhiệm vụ không rõ ràng, cụ thể, chồng chéo…hệ thống tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá kết quả công việc không rõ ràng, thiếu chính xác, các đơn vị, tổ chức không có quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về chính sách lao động. chế độ kỷ luật lao động chưa được tuân thủ,thực hiện nghiêm minh, thiếu chặt chẽ, bị buông lỏng. Về phía giảng viên đại học cao đẳng, liên quan đến quản lý và chính sách, có thể nêu lên những nguyên nhân chủ yếu sau - Chủ trương tăng quá nhanh số lượng sinh viên đại học, cao đẳng dẫn đến mất cân đối giữa số lượng sinh viên và giảng viên, gây nên thiếu trầm trọng đội ngũ giảng viên ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục. - Chưa quan tâm đến đội ngũ giảng viên về chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp ngang tầm với yêu cầu mới. - Công tác quản lý còn nhiều thiếu xót. Vẫn còn duy trì phương thức quản lý biên chế cứng nhắc. - Cơ cấu hệ thống bất hợp lý, cơ sở vật chất kỹ thuật thiếu - Chính sách sử dụng nguồn nhân lực đại học, cao đẳng còn nhiều khuyết điểm chưa phát huy được tài năng Qua phân tích, đánh giá hai nhóm nguồn nhân lực chất lượng cao (nhân lực khoa học công nghệ và nhân lực chất._.