Thực trạng và giải pháp phát triển và phát huy vai trò của các tập đoàn kinh tế ở Việt Nam hiện nay

Lêi më ®Çu T¹i nh÷ng n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn c¸c TËp ®oµn kinh tÕ ®· nèi tiÕp nhau ra ®êi ngay tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû 19. §ã lµ tæ chøc tiªn tiÕn ®¹i diÖn cho tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ x· héi, bao gåm c¸c doanh nghiÖp cã quan hÖ víi nhau vÒ c«ng nghÖ vµ lîi Ých kinh tÕ. Tõ khi ra ®êi ®Õn nay c¸c TËp ®oµn kinh tÕ ®ãng vai trß chi phèi vµ t¸c ®éng rÊt m¹nh mÏ ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Trong nh÷ng n¨m qua, ë n­íc ta, quan hÖ s¶n xuÊt ®· cã b­íc ®æi míi phï hîp víi tÝnh chÊt, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. §¶ng vµ Nhµ n­íc chñ tr­¬ng thùc hiÖn c¶i c¸ch toµn diÖn c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, thùc hiÖn l¹i viÖc s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp nh­: cæ phÇn ho¸, b¸n kho¸n, cho thuª c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Trong c«ng cuéc ®ã, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta chñ tr­¬ng c¶i c¸ch, ph¸t triÓn c¸c Tæng C«ng Ty lín ®Ó h×nh thµnh nªn nh÷ng TËp ®oµn kinh tÕ m¹nh, kinh doanh trong nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc kinh tÕ quan träng cña ®Êt n­íc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng khu vùc vµ quèc tÕ. Thùc tÕ ®· cã mét sè c¸c tËp ®oµn kinh tÕ ®­îc thµnh lËp vµ cã nhiÒu t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn sù chuyÓn biÕn cña nÒn kinh tÕ nh­ng b¶n th©n nã vÉn cßn nhiÒu tån t¹i vµ còng ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. Tõ thùc tÕ vµ tÝnh chÊt quan träng ®ã em ®· ®i s©u nghiªn cøu vµ hoµn thµnh ®Ò ¸n m«n häc víi ®Ò tµi: “ Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn vµ ph¸t huy vai trß cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay”. B¶n ®Ò ¸n gåm c¸c néi dung sau: Kh¸i qu¸t chung vÒ TËp ®oµn kinh tÕ Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña c¸c T§KT trªn thÕ giíi vµ bµi häc kinh nghiÖm víi ViÖt Nam Thùc tr¹ng c¸c tËp ®oµn kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay Mét sè Ph­¬ng h­íng vµ biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c T§KT ViÖt Nam trong thêi gian tíi Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n TS Lª Ngäc Th«ng ®· tËn t×nh h­íng dÉn em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Do tr×nh ®é cßn h¹n chÕ nªn ®Ò ¸n kh«ng tr¸nh khái nhiÒu thiÕu sãt em rÊt mong nhËn ®­îc sù gãp ý cña thÇy gi¸o vµ c¸c b¹n ®Ó ®Ò ¸n ®­îc hoµn thiÖn h¬n n÷a. Néi dung 1. Kh¸i qu¸t chung vÒ tËp ®oµn kinh tÕ 1.1. Kh¸i niÖm TËp ®oµn kinh tÕ. HiÖn nay ch­a cã mét ®Þnh nghÜa thèng nhÊt gi÷a c¸c quèc gia vÒ T§KT. Tuú theo ®iÒu kiÖn, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, m«i tr­êng x· héi vµ hÖ thèng luËt ph¸p, T§KT còng kh¸c nhau vÒ h×nh thøc tæ chøc, còng nh­ tr×nh ®é vµ cÊp ®é liªn kÕt néi bé. ViÖt Nam còng kh«ng ph¶i lµ ngo¹i lÖ, hiÖn vÉn ch­a cã ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c vÒ tËp ®oµn kinh tÕ. Theo b¸ch khoa toµn th­ Wikipedia tiÕng Anh th× tËp ®oµn kinh tÕ ®­îc ®Þnh nghÜa lµ: “ TËp ®oµn kinh tÕ lµ mét thùc thÓ ph¸p lÝ, mµ trong khi ®­îc së h÷u chung bëi mét sè ng­êi tù nhiªn hoÆc nh÷ng thùc thÓ ph¸p lÝ kh¸c cã thÓ tån t¹i hoµn toµn ®éc lËp khái chóng, sù tån t¹i ®éc lËp nµy cho tËp ®oµn nh÷ng quyÒn riªng mµ nh÷ng thùc thÓ ph¸p lÝ kh¸c kh«ng cã. Quy m« vµ ph¹m vi vÒ kh¶ n¨ng vµ t×nh tr¹ng cña tËp ®oµn cã thÓ ®­îc chØ râ bëi luËt ph¸p n¬i s¸t nhËp.” Theo luËt doanh nghiÖp ViÖt Nam n¨m 2005 th× tËp ®oµn kinh tÕ ®­îc xÕp lµ mét thµnh phÈntong nhãm c«ng ty, cô thÓ nh­ sau: “Nhãm c«ng ty lµ tËp hîp c¸c c«ng ty cã mèi quan hÖ g¾n bã l©u dµi víi nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ, c«ng nghÖ thÞ tr­êng vµ c¸c dÞch vô kinh doanh kh¸c. Thµnh phÇn cña nhãm c«ng ty nµy gåm cã: C«ng ty mÑ, c«ng ty con TËp ®oµn kinh tÕ C¸c h×nh thøc kh¸c.” Theo viÖn nghiªn cøu Qu¶n lÝ kinh tÕ Trung ­¬ng CIEM th×: “Kh¸i niÖm tËp ®oµn kinh tÕ ®­îc hiÓu lµ mét tæ hîp c¸c do¹nh nghiÖp cã t­ c¸ch ph¸p nh©n ho¹t ®éng trong mét hay nhiÒu ngµnh kh¸c nhau, cã quan hÖ vÒ vèn, tµi chÝnh, c«ng nghÖ, th«ng tin, nghiªn cøu vµ c¸c liªn kÕt kh¸c xuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña c¸c bªn tham gia. Trong m« h×nh nµy, “c«ng ty mÑ” n¾m quyÒn l·nh ®¹o, chi phèi ho¹t ®éng cña “c«ng ty con” vÒ tµi chÝnh vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn.” Nh­ vËy cßn rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm tËp ®oµn kinh tÕ, qua c¸c tµi liÖu còng cho thÊy trªn thÕ giíi còng cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ tËp ®oµn kinh tÕ, tõ ®ã dÉn tíi c¸c T§KT cã cÊu tróc còng kh¸c nhau tuú theo m« h×nh hÖ thèng qu¶n trÞ doanh nghiÖp. VÝ dô, c¸c T§KT cña ng­êi NhËt ®­îc tæ chøc hoÆc lµ theo chiÒu däc hoÆc lµ theo chiÒu ngang vµ ph¸t triÓn tuú theo c¸c ngµnh nghÒ, th­êng gåm mét ng©n hµng, mét c«ng ty mÑ hoÆc mét c«ng ty th­¬ng m¹i vµ mét nhãm c¸c h·ng s¶n xuÊt. Ng­îc l¹i c¸c T§KT cña ng­êi Hµn Quèc th­êng ®­îc kiÓm so¸t bëi mét gia ®×nh vµ ®­îc thèng nhÊt theo chiÒu däc. C¸c T§KT ë §µi Loan l¹i th­êng cã quy m« nhá, liªn kÕt láng lÎo gi÷a c¸c thùc thÓ víi phong c¸ch qu¶n lÝ nÆng vÒ lÝ thuyÕt, tr¸i ng­îc víi phong c¸ch ®éc ®o¸n, gia tr­ëng th­êng thÊy ë Hµn Quèc vµ NhËt B¶n. C¸c T§KT ë Trung Quèc l¹i ph¸t triÓn theo cÊu tróc riªng biÖt: §ã lµ c¸c T§KT ®a ngµnh quy m« lín cã mèi rµng buéc chÆt chÏ víi Nhµ n­íc chø kh«ng ph¶i víi c¸c gia ®×nh riªng biÖt nh­ ë Hµn Quèc. Tuy cã nhiÒu h×nh thøc tæ chøc kh¸c nhau nh­ng nh×n chung c¸c T§KT th­êng ho¹t ®éng ®a ngµnh nghÒ vµ huy ®éng ®­îc nhiÒu nguån lùc tõ nh÷ng ®èi t­îng cã mèi liªn kÕt chÆt chÏ, tin cËy lÉn nhau. C¸c T§KT th­êng s¶n xuÊt vµ ®Çu t­ vµo nhiÒu thÞ tr­êng s¶n phÈm h¬n lµ ®Çu t­ vµo mét dßng s¶n phÈm ®¬n lÎ. §Æc ®iÓm cña tËp ®oµn kinh tÕ. MÆc dï h×nh thøc tæ chøc cña c¸c T§KT kh¸c nhau nh­ng nãi chung m« h×nh T§KT cã mét sè ®Æc ®iÓm chung c¬ b¶n nh­ sau : Thø nhÊt lµ, cã quy m« rÊt lín vÒ vèn, lao ®éng, doanh thu vµ ph¹m vi ho¹t ®éng. Do T§KT võa cã sù tÝch tô cña c¸c doanh nghiÖp. V× vËy nã võa n©ng cao ®­îc tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, võa cã n¨ng lùc c¹nh tranh m¹nh h¬n c¸c c«ng ty riªng lÎ. §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ, tr­íc hÕt ë quy m« vèn cña T§KT. Trong T§KT th× vèn ®­îc tËp trung tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, ®­îc b¶o toµn vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn. Nh×n chung c¸c m« h×nh T§KT cã hai con ®­êng c¬ b¶n ®Ó t¹o ra vèn : C¸ch thø nhÊt, tù t¹o vèn theo con ®­êng h­íng néi lµ chñ yÕu, b»ng c¸ch tÝch luü néi bé nÒn kinh tÕ. Nguån vèn chñ yÕu lµ vèn nhµ n­íc th«ng qua nh÷ng c¬ chÕ kh¸c nhau: Nhµ n­íc cÊp vèn ban ®Çu d­íi d¹ng ®Çu t­ trùc tiÕp hoÆc gãp vèn cæ phÇn lín nhÊt. T¹o c¬ chÕ ®Ó c«ng ty tù tÝch luü vèn nh­ cho phÐp ®Ó l¹i tÊt c¶ hoÆc mét phÇn lîi nhuËn thu ®­îc tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, kh«ng ®¸nh thuÕ thu nhËp. Cho vay tÝn dông ­u ®·i, cho phÐp huy ®éng vèn th«ng qua ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu... S¸t nhËp, hîp nhÊt c¸c c«ng ty lín cïng ngµnh nghÒ hoÆc n»m trong cïng mét quy tr×nh c«ng nghÖ cã liªn quan ®Õn s¶n phÈm cuèi cïng trªn cïng mét ®Þa bµn. C¸ch thø hai, t¹o dùng vèn theo con ®­êng h­íng ngo¹i lµ thu hót nguån ®Çu t­ th«ng qua c¸c dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi, liªn doanh, liªn kÕt, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu vµ vèn vay n­íc ngoµi. Víi sè vèn lín, T§KT cã kh¶ n¨ng chi phèi vµ c¹nh tranh m¹nh trªn thÞ tr­êng, më réng nhanh chãng quy m« s¶n xuÊt, ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm vµ v× vËy ®¹t doanh thu lín Mét vÊn ®Ò n÷a lµ vÒ lùc l­îng lao ®éng trong T§KT. Lùc l­îng lao ®éng T§KT kh«ng chØ lín vÒ sè l­îng, mµ cßn m¹nh mÏ vÒ chÊt l­îng, ®­îc tuyÓn chän vµ ®µo t¹o rÊt nghiªm ngÆt do cã nguån lùc tµi chÝnh m¹nh. Ph¹m vi ho¹t ®éng T§KT rÊt réng, kh«ng chØ ë ph¹m vi l·nh thæ mét quèc gia, mµ ë nhiÒu n­íc hoÆc ph¹m vi toµn cÇu. Víi quy m« vèn lín, nhiÒu lao ®éng, ¸p dông sù tiÕn bé khoa häc kÜ thuËt hiÖn ®¹i vÒ th«ng tin liªn l¹c, ph­¬ng tiÖn giao th«ng vËn t¶i... T§KT ®· thùc hiÖn ph©n c«ng lao ®éng trong néi bé T§KT nh­ bè trÝ c¸c ®iÓm s¶n xuÊt, x©y dùng m¹ng l­íi tiªu thô s¶n phÈm, thËm chÝ c¶ c¸c kh©u kh¸c nhau cña s¶n xuÊt s¶n phÈm trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. Thø hai lµ, T§KT ®Òu ho¹t ®éng kinh doanh ®a ngµnh, ®a lÜnh vùc. ChiÕn l­îc s¶n phÈm vµ h­íng ®Çu t­ lu«n thay ®æi phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña T§KT vµ m«i tr­êng kinh doanh, nh­ng mçi ngµnh ®Òu cã ®Þnh h­íng ngµnh chñ ®¹o, lÜnh vùc ®Çu t­ mòi nhän víi nh÷ng s¶n phÈm ®Æc tr­ng cña T§KT. Qua qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, ph¸t triÓn, quy m« vµ c¬ cÊu kinh doanh cña T§KT dÇn ®­îc më réng, ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh kinh doanh, phï hîp víi ®ßi hái cña thÞ tr­êng vµ sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt hoÆc th­¬ng m¹i, T§KT më réng c¸c ho¹t ®éng sang lÜnh vùc kh¸c nh­ tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm, nghiªn cøu khoa häc... C¸c T§KT ho¹t ®éng ®a ngµnh, ®a lÜnh vùc lµ ®Ó ph©n t¸n rñi ro, m¹o hiÓm vµo c¸c mÆt hµng, c¸c lÜnh vùc kinh doanh kh¸c nhau, b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng cña c¶ T§KT lu«n ®­îc b¶o toµn vµ hiÖu qu¶, ®ång thêi tËn dông ®­îc c¬ së vËt chÊt vµ kh¶ n¨ng lao ®éng cña T§KT. Thø ba lµ, c¸c T§KT ®a d¹ng vÒ c¬ cÊu tæ chøc, vÒ së h÷u, vÒ ph¸p nh©n vµ thÓ nh©n. M« h×nh T§KT rÊt ®a d¹ng vÒ c¬ cÊu tæ chøc vµ ph¸p lý. Nã cã thÓ lµ lo¹i h×nh ho¹t ®éng mµ c¸c c«ng ty thµnh viªn vÉn gi÷ nguyªn sù ®éc lËp vÒ tÝnh ph¸p lý, viÖc huy ®éng vèn vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®­îc duy tr× b»ng c¸c hîp ®ång kinh tÕ, c¸c chñ së h÷u nhá vÉn cã quyÒn ®iÒu hµnh c¸c c«ng ty cña m×nh vµ vÉn cã t­ c¸c ph¸p nh©n riªng cña m×nh. Mét lo¹i h×nh kh¸c cña m« h×nh T§KT lµ viÖc c¸c c«ng ty thµnh viªn mÊt quyÒn ®éc lËp vÒ tÝnh th­¬ng m¹i vµ s¶n xuÊt, c¸c chñ së h÷u trë thµnh c¸c cæ ®«ng cña T§KT. T§KT lµ mét tæ hîp c¸c c«ng ty, bao gåm "c«ng ty mÑ" vµ c¸c "c«ng ty con, ch¸u" phÇn lín mang “hä” cña c«ng ty mÑ. C«ng ty mÑ së h÷u sè l­îng lín vèn cæ phÇn trong c¸c c«ng ty con, nã chi phèi c¸c c«ng ty con vÒ mÆt tµi chÝnh vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn. Do vËy trong m« h×nh T§KT rÊt ®a d¹ng vÒ së h÷u. 1.3. Vai trß cña tËp ®oµn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. M« h×nh T§KT ra ®êi trong nÒn kinh tÕ cã vai trß rÊt to lín, thùc tÕ cho thÊy T§KT ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Vai trß ®ã ®­îc thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau: Thø nhÊt, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c T§KT lµm t¨ng kh¶ n¨ng kinh tÕ cña c¶ tËp ®oµn vµ c¸c c«ng ty thµnh viªn, nã cho phÐp c¸c nhµ qu¶n lý kinh doanh huy ®éng ®­îc tÊt c¶ c¸c nguån lùc trong x· héi ®Ó phôc vô viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, viÖc tËp trung c¸c c«ng ty vµo trong mét ®Çu mèi lµm cho hä cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi khi c¹nh tranh víi c¸c tËp ®oµn n­íc ngoµi. Thø hai, ®èi víi c¸c nÒn kinh tÕ míi ph¸t triÓn, nÒn c«ng nghiÖp trong n­íc cßn manh món th× c¸c T§KT lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó chèng sù th©m nhËp mét c¸ch å ¹t cña c¸c c«ng ty khæng lå trªn thÕ giíi vµ gióp cho s¶n xuÊt trong n­íc cã thÓ ®øng v÷ng vµ tõng b­íc v­¬n ra ®­îc c¸c thÞ tr­êng khu vùc vµ thÕ giíi. Thø ba, c¸c T§KT sÏ kh¾c phôc ®­îc kh¶ n¨ng h¹n chÕ vÒ vèn cña tõng c«ng ty riªng lÎ, viÖc c¸c tËp ®oµn cã c«ng ty tµi chÝnh sÏ cho phÐp thèng nhÊt trong tÝch tô vµ tËp trung vèn; khi cã nguån vèn lín c¸c tËp ®oµn sÏ ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n cã hiÖu qu¶ cao nhÊt, tõ ®ã sÏ gãp phÇn t¨ng nguån thu vµ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Thø t­, T§KT cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc cung cÊp trao ®æi th«ng tin vµ nh÷ng kinh nghiÖm quan träng trong tæ chøc nghiªn cøu øng dông khoa häc, c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt. Sù hîp t¸c vÒ nghiªn cøu øng dông khoa häc c«ng nghÖ trong tËp ®oµn cßn cho phÐp c¸c c«ng ty thµnh viªn cã kh¶ n¨ng nhanh chãng ®­a c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vµo thùc tiÔn trªn mét quy m« réng lín h¬n, n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng nghiªn cøu øng dông vµ thu håi vèn nhanh. Nhê ®ã c¸c tËp ®oµn gi¶m ®­îc hao mßn v« h×nh, sù thèng nhÊt trong viÖc nhËp c¸c thiÕt bÞ sÏ tr¸nh trïng lÆp vµ cã thÓ chØ cÇn mét sè lo¹i thiÕt bÞ trong mét d©y chuyÒn, gi¶m chi phÝ vµ tr¸nh bÞ Ðp gi¸. Sù thèng nhÊt trong tËp ®oµn sÏ gãp phÇn thóc ®Èy chuyÓn giao c«ng nghÖ ra n­íc ngoµi còng nh­ viÖc thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt mét c¸ch hîp lý. Nã lµ cÇu nèi ®Ó tiÕp thu nhanh chãng c¸c thµnh tùu khoa häc trªn thÕ giíi, lµm thu hÑp kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é gi÷a c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn, thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ c¸c nÒn kinh tÕ. Thø n¨m, viÖc h×nh thµnh c¸c T§KT sÏ lµm thay ®æi bé mÆt x· héi cho tõng ®Þa ph­¬ng hay mét quèc gia, nã gi¶i quyÕt ®­îc viÖc lµm cho mét phÇn d©n c­ t¹i khu vùc, lµm chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ chuyªn m«n ho¸ c¸c ngµnh nghÒ, thóc ®Èy ph¸t triÓn c¸c ®Æc khu kinh tÕ, c¸c khu c«ng nghiÖp vµ lµm t¨ng kh¶ n¨ng lín m¹nh cña nÒn kinh tÕ. 1.4. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ¶nh h­ëng ®Õn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña T§KT. Nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi: Lµ nh÷ng tæ hîp kinh tÕ lín ®a d¹ng, T§KT chØ cã thÓ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi phï hîp. Nh×n l¹i lÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi cã thÓ thÊy ®­îc m« h×nh T§KT ®· ra ®êi vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n sau ®©y: - Tr×nh ®é tÝch tô, tËp trung vèn Qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi ®­îc thùc hiÖn t¹i rÊt nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ trªn thÕ giíi. ViÖc ph¸t triÓn nhanh chãng cña c¸c nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµo nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XX ®· vµ ®ang h×nh thµnh nªn c¸c thÞ tr­êng tµi chÝnh lín trªn thÕ giíi chi phèi mét phÇn lín c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Nã h×nh thµnh c¸c khu vùc tµi chÝnh b»ng c¸c hiÖp ®Þnh ®­îc kÝ kÕt gi÷a c¸c chÝnh phñ hoÆc th«ng qua viÖc tham gia vµo c¸c liªn minh kinh tÕ t¹i c¸c khu vùc. Vd viÖc thµnh lËp ®ång tiÒn chung ch©u ¢u. Nh÷ng ®iÒu nµy ®· gióp cho cã thÓ tÝch tô vµ tËp trung mét nguån vèn lín vµ ®iÒu tiÕt hiÖu qu¶ nguån vèn nµy. HiÖn nay trªn thÕ giíi cã rÊt nhiÒu c«ng ty lín ®­îc thµnh lËp tõ sù liªn kÕt cña nhiÒu c«ng ty nhá. Nguån vèn cña c¸c c«ng ty nµy ®­îc ®ãng gãp tõ nhiÒu nguån vèn nhá. Bëi v× muèn c¹nh tranh ®­îc trªn thÞ tr­êng th× c¸c c«ng ty nµy ph¶i ®ñ m¹nh tøc lµ cã mét nguån vèn dåi dµo. Qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn vµo mét ®µu mèi vµ ®­îc qu¶n lÝ bëi mét c«ng ty tµi chÝnh lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tu©n theo qui luËt kh¸ch quan. Qu¸ tr×nh nµy ®· ®­îc thùc hiÖn kÕt qu¶ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng . - Tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸, hîp t¸c ho¸ kinh doanh Ngµy nay khoa häc vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt ®Òu tiÕn nhanh vµ tiÕn m¹nh lµm cho ph©n c«ng quèc tÕ vµ hîp t¸c chuyªn ngµnh cã xu thÕ bÞ chia nhá. XÐt vÒ xu thÕ ph©n c«ng quèc tÕ hiÖn nay sù ph©n c«ng theo tr×nh ®é cña tr×nh tù c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt cña néi bé ngµnh ph¸t triÓn nhanh chãng. Lo¹i ph©n c«ng theo tr×nh ®é nµy cã ®Æc tr­ng lµ c¸c n­íc kh¸c nhau vÒ qu¸ tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt sÏ tiÕn hµnh chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt ®èi víi c¸c kh©u cña tr×nh tù c«ng nghÖ gia c«ng. Sù ph©n c«ng theo møc ®é chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt c¸c linh kiÖn phô tïng cña s¶n phÈm còng ngµy mét râ rÖt. KÜ thuËt s¶n xuÊt truyÒn th«ng cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn so víi kÜ thuËt hiÖn ®¹i cã sù kh¸c biÖt lín. KÕt qu¶ lµ mét n­íc mét ®¬n vÞ kinh tÕ muèn cã ­u thÕ vÒ s¶n xuÊt tÊt c¶ c¸c phô tïng linh kiÖn ®Òu kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc vµ kh«ng kinh tÕ. Do vËy viÖc chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c ho¸ kinh doanh ®­îc ®Æt ra hµng ®Çu t¹i c¸c n­íc . - Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ Sù ph¸t triÓn nh­ vò b·o cña khoa häc c«ng nghÖ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ nh©n tè quan träng thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn. Nh÷ng thµnh qu¶ cña c«ng nghÖ m¸y vi tÝnh, c«ng nghÖ sinh häc, vËt liÖu míi, quang ®iÖn, nguån n¨ng l­îng míi... ®­îc ¸p dông réng r·i vµo s¶n xuÊt vµ n©ng cao søc s¶n xuÊt lªn rÊt nhiÒu. Lùc thóc ®Èy c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i lµ do khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, søc c¹nh tranh cña c¸c xÝ nghiÖp hiÖn ®¹i th× b¾t nguån tõ sù ®æi míi c«ng nghÖ vµ sù chuyÓn ho¸ thµnh qu¶ khoa häc thµnh hµng ho¸. BÊt kÓ n­íc ®ang ph¸t triÓn hay ph¸t triÓn th× ph¸t triÓn kinh tÕ ®Òu ph¶i dùa vµo c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ vµ nguån lùc thóc ®Èy sù tiÕn bé cña khoa häc c«ng nghÖ kh«ng ngõng ®­îc t¨ng c­êng. Do ®ã hµm l­îng khoa häc c«ng nghÖ trang c«ng nghiÖp thÕ giíi ngµy cµng cao, søc c¹nh tranh cña kÜ thuËt c«ng nghiÖp ngµy cµng m¹nh. mÆt kh¸c khoa häc c«ng nghÖ vµ s¶n xuÊt, thÞ tr­êng nèi tiÕp nhau ngµy cµng chÆt chÏ. ViÖc nhÊn m¹nh hiÖu Ých kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ tr­êng ®· lµ môc tiªu hµng ®Çu cña c¸c xÝ nghiÖp. Nh÷ng yÕu tè nãi trªn lµ m«i tr­êng rÊt quan träng cho sù liªn kÕt c¸c c«ng ty riªng lÎ thµnh T§KT. - Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c nÒn kinh tÕ dï theo h×nh thøc nµo ®Òu ph¶i x©y dùng mét nÒn t¶ng ban ®Çu ®ã lµ c¸c nguån vèn, lao ®éng, nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn sÏ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµy cµng khèc liÖt. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thÞ tr­êng hiÖn nay ®ang ®­îc h×nh thµnh víi sù t¸c ®éng tæng hîp cña c¸c quy luËt trong s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng. Nh÷ng quy luËt chñ yÕu lµ quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh, quy luËt l­u th«ng tiÒn tÖ. Th«ng qua c¸c quy luËt cã thÓ ®iÒu tiÕt ®­îc ho¹t ®éng cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. ThÞ tr­êng thÕ giíi hiÖn nay ®ang lµ mét thÞ tr­êng rÊt réng lín ®­îc h×nh thµnh qua nhiÒu giai ®o¹n bao trïm lªn tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi. ViÖc h×nh thµnh c¸c tæ chøc kinh tÕ trªn thÕ giíi vÒ chÝnh trÞ th­¬ng m¹i tµi chÝnh ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ lªn thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng thÕ giíi hiÖn nay còng ®· h×nh thµnh ë nhiÒu khu vùc kinh tÕ vµ hç trî nhau cïng ph¸t triÓn võa hîp t¸c chèng c¹nh tranh, ®ã lµ c¸c thÞ tr­êng khu vùc hoÆc c¸c diÔn ®µn vµ c¸c tæ chøc c¸c n­íc cã cïng quan ®iÓm. ViÖc h×nh thµnh nhiÒu khu vùc thÞ tr­êng sÏ lµm cho c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi cµng m¹nh mÏ dÉn ®Õn thóc ®Èy viÖc ph¸t triÓn nhanh chãng c¸c T§KT xuyªn quèc gia ho¹t ®éng t¹i rÊt nhiÒu lÜnh vùc. - Tr×nh ®é qu¶n lÝ vÜ m«, vi m« Tr×nh ®é qu¶n lÝ kinh tÕ vÜ m« vi m« quèc tÕ ®ang ®­îc phôc håi vµ ph¸t triÓn, c¸c nÒn kinh tÕ ngµy cµng phô thuéc lÉn nhau nªn ¶nh h­ëng cña c¸c quyÕt ®Þnh vÒ chÝnh s¸ch cña mét n­íc sÏ ®­îc nh©n réng ra c¸c n­íc kh¸c. Mèi liªn hÖ chÆt chÏ ngµy cµng t¨ng gi÷a c¸c n­íc trong cïng mét khu vùc còng thÊy lÝ do ph¶i t¹o ra mét m¹ng l­íi khu vùc nh»m ng¨n chÆn vµ chèng l¹i khñng ho¶ng kinh tÕ. V× mèi liªn kÕt th­¬ng m¹i vµ tµi chÝnh ngµy cµng t¨ng gi÷a c¸c n­íc trong khu vùc nªn nÕu mét nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng kÐm sÏ cã thÓ ¶nh h­ëng s©u s¾c ®Õn c¸c nÒn kinh tÕ l¸ng giÒng. Thùc tÕ nµy ®ßi hái ph¶i cã sù gi¸m s¸t chÆt chÏ vµ hç trî cña c¸c n­íc l¸ng giÒng. T§KT lµ c«ng cô vËt chÊt ®Ó nhµ n­íc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Tr×nh ®é qu¶n lÝ vi m«, vÜ m« còng lµ yÕu tè thóc ®Èy h×nh thµnh vµ b¶o ®¶m ph¸t triÓn v÷ng ch¾c c¸c T§KT . - Tr×nh ®é khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ HiÖn nay xu h­íng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Xu thÕ chuyÓn ®éng cña cuéc c¹nh tranh thÕ giíi gi÷a c¸c doanh nghiÖp cña c¸c nÒn kinh tÕ chñ yÕu trªn hµnh tinh ®ßi hái ngµy cµng khÈn thiÕt c¸c nhµ l·nh ®¹o ph¶i v­ît qua giai ®o¹n héi nhËp chÝnh trÞ quèc tÕ trªn bÒ mÆt, nãi c¸ch kh¸c lµ ®ßi hái c¸c nhµ l·nh ®¹o kh«ng ®­îc b»ng lßng víi viÖc gi¶m bít nh÷ng trë lùc ng¨n c¶n c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng bu«n b¸n trao ®æi, ng¨n chÆn ho¹t ®éng quèc tÕ ë c¸c ®­êng biªn giíi mµ ph¶i cam kÕt ®i s©u h¬n n÷a vµo mét sù x©m nhËp chÝnh trÞ b»ng c¸ch ®iÒu hoµ chÝnh s¸ch ®èi néi. Nh÷ng kh¸c biÖt trong c¸c chÝnh s¸ch quèc gia chi phèi c¹nh tranh, nh÷ng qui chÕ tµi chÝnh nh÷ng tiªu chuÈn cña s¶n phÈm cña m«i tr­êng, nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ viÖc lµm nh÷ng thÞ tr­êng c«ng, nh÷ng trî cÊp cña nhµ n­íc cho khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ nh÷ng nh©n tè ¶nh h­ëng quan träng ®Õn kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp ph¶i ®­¬ng ®Çu víi sù c¹nh tranh trªn c¸c thÞ tr­êng kh¸c nhau. Nh÷ng t×nh h×nh trªn ®©y dÉn ®Õn sù liªn kÕt c¸c doanh nghiÖp thµnh nh÷ng T§KT ®Ó ®èi phã víi thêi cuéc. Nh÷ng yÕu tè chÝnh trÞ, gia ®×nh ¶nh h­ëng ®Õn viÖc thµnh lËp vµ ph¸t triÓn m« h×nh T§KT - YÕu tè chÝnh trÞ Tõ t×nh h×nh ph¸t triÓn m« h×nh T§KT ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi chóng ta cã thÓ thÊy râ yÕu tè chÝnh trÞ cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn xu thÕ ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn. §Þnh h­íng cña chÝnh phñ th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp chÝnh s¸ch c«ng nghÖ chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ ®· cã t¸c dông thóc ®Èy hoÆc c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c¸c tËp ®oµn. §Þnh h­íng xuÊt khÈu dùa vµo c¸c c«ng ty lín c¸c chÝnh s¸ch nh»m kiÓm so¸t thÞ tr­êng vèn cña chÝnh phñ Hµn Quèc vµ NhËt B¶n ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ng©n hµng cã thÓ th©u tãm ®­îc nhiÒu c«ng ty s¶n xuÊt, th­¬ng m¹i, t¹o nªn sù rµng buéc cña c¸c c«ng ty nµy ®èi víi ng©n hµng biÕn chóng thµnh c¸c c«ng ty thµnh viªn cña m×nh vµ h×nh thµnh nªn c¸c tËp ®oµn lín. - YÕu tè gia ®×nh YÕu tè gia ®×nh cã ¶nh h­ëng rÊt ®a d¹ng tíi xu thÕ ph¸t triÓn m« h×nh T§KT. Trong mét x· héi mµ quan hÖ gia ®×nh kh«ng ®­îc ®Ì cao nh­ Mü th× yÕu tè gia ®×nh kh«ng cã ¶nh h­ëng lín ®Õn viÖc ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn. Nh­ng yÕu tè nµy ®Æc biÖt cã ¶nh h­ëng m¹nh ë NhËt B¶n, Hµn Quèc ®Æc biÖt trong c¸c ngµnh chÕ t¹o. ë §øc 60 trong sè 150 h·ng lín nhÊt thuéc së h÷u cña c¸c thµnh viªn trong cïng mét gia ®×nh. ë Italia doanh nghiÖp gia ®×nh ho¹t ®éng nh­ m« h×nh quèc gia. C¸c c«ng ty lín cña Italia th­êng do mét c¸ nh©n thèng trÞ. ë NhËt B¶n gia ®×nh rÊt ®­îc ®Ò cao. V× vËy phÇn lín c¸c tËp ®oµn lín cña NhËt lµ thuéc vÒ qu¶n lÝ cña mét gia ®×nh. 1.5. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam vÒ vÊn ®Ò h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tËp ®oµn kinh tÕ. Sau h¬n 20 n¨m ®æi míi, trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ®· chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung quan liªu, bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, víi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, më cöa, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, n­íc ta ®· chÝnh thøc gia nhËp AFTA vµ WTO nÒn kinh tÕ n­íc ra cÇn cã sù t¨ng tr­ëng vµ tÝch luü ®Ó ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Do vËy, vÊn ®Ò cÊp b¸ch lµ ph¶i cã nh÷ng b­íc tiÕn míi trong ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp nãi chung vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc nãi riªng. §©y lµ qu¸ tr×nh s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc b»ng c¸ch ph©n lo¹i doanh nghiÖp ®Ó cñng cè, s¸p nhËp, hîp nhÊt, cæ phÇn hãa c¸c h×nh thøc së h÷u, gi¶i thÓ hoÆc ph¸ s¶n. ViÖc s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc theo h­íng nh­ vËy sÏ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c TËp ®oµn kinh tÕ. MÆt kh¸c, thùc hiÖn chiÕn l­îc ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ chÊp nhËn sù c¹nh trang gay g¾t trªn toµn cÇu, ®Æc biÖt lµ c¹nh tranh víi c¸c n­íc trong khu vùc, trong khi xuÊt ph¸t ®iÓm cña n­íc ta cßn thÊp vµ viÖc giµnh ®­îc chç ®øng trªn thÞ tr­êng thÕ giíi cßn khã kh¨n. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ViÖt Nam cÇn ph¶i cã nh÷ng doanh nghiÖp cã quy m« rÊt lín, víi tr×nh ®é kü thuËt hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ tiªn tiÕn, cã ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ thÕ giíi. §¶m nhËn vai trß quan träng ®ã ph¶i lµ c¸c TËp ®oµn kinh tÕ cña ViÖt Nam. Sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®ßi hái chóng ta ph¶i xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh thùc tiÔn cña ViÖt Nam, bèi c¶nh míi cña thÕ giíi vµ khu vùc, häc hái kinh nghiÖm n­íc ngoµi mµ t×m ra ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn TËp ®oµn kinh tÕ cña ViÖt Nam. 2. Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña c¸c T§KT trªn thÕ giíi vµ bµi häc kinh nghiÖm víi viÖt nam 2.1. Con ®­êng h×nh thµnh vµ b­íc ®i. H×nh thµnh TËp ®oµn kinh tÕ lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, vèn kinh doanh. Kinh nghiÖm cho thÊy nguån vèn tù tÝch luü ®ãng vai trß c¬ b¶n trong viÖc h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh tÕ. Tuy nhiªn qu¸ tr×nh tÝch tô tù ®Çu t­ më réng quy m« s¶n xuÊt kinh doanh, hoÆc x©y dùng c¸c nhµ m¸y míi chØ lµ mét bé phËn trong toµn bé qu¸ tr×nh h×nh thµnh tËp ®oµn kinh tÕ, ®iÒu quan träng lµ lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh thµnh lËp hay qu¸ tr×nh tËp trung s¶n xuÊt vµ tËp trung vèn nµy. ChÝnh v× vËy, ®Ó ®i ®Õn thµnh qu¶ lµ thµnh lËp T§KT th× phæ biÕn nhÊt hiÖn nay cã hai con ®­êng, ®ã lµ: Con ®­êng th«n tÝnh theo kiÓu c¸ lín nuèt c¸ bÐ th«ng qua viÖc mua l¹i c¸c c«ng ty nhá yÕu h¬n, biÕn chóng thµnh mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña c«ng ty mÑ hay theo con ®­êng tù nguyÖn s¸t nhËp víi nhau ®Ó h×nh thµnh c¸c c«ng ty lín h¬n chèng l¹i nguy c¬ bÞ th«n tÝnh vµ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. §©y lµ con ®­êng phæ biÕn ®­îc c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn ¸p dông. Trong khi ®ã ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ho¸ ®i sau, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ chñ yÕu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn b»ng tÝch tô vµ liªn doanh nh»m t¨ng nhanh vèn, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, chuyÓn giao c«ng nghÖ n­íc ngoµi vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh nh»m chèng l¹i nguy c¬ bÞ c¸c c«ng ty n­íc ngoµi th«n tÝnh. Vµ viÖc mçi tËp ®oµn chän cho m×nh mét h­íng ®i ®óng vÉn ch­a ph¶i lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cuèi cïng ®Õn sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i mµ ®iÒu nµy cßn phô thuéc rÊt lín vµo viÖc c¸c tËp ®oµn sÏ lùa chän ®iÓm xuÊt ph¸t nh­ thÕ nµo, ®©y chÝnh lµ mét kh©u ®ét ph¸ trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh tËp ®oµn kinh tÕ cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Do cã sù kh¸c biÖt rÊt lín vÒ c¸c yÕu tè lÞch sö, ®Þa lý, ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, còng nh­ xu thÕ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c ho¹t ®éng liªn doanh, liªn kÕt ®· vµ ®ang t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi, kh¶ n¨ng lùa chän kh¸c nhau vÒ kh©u ®ét ph¸ ®Ó h×nh thµnh tËp ®oµn kinh tÕ. HiÖn nay trªn thÕ giíi ®ang tån t¹i hai xu thÕ kh¸c nhau: §èi víi Mü vµ mét sè n­íc Ch©u ¢u, c¸c T§KT chñ yÕu khëi sù tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Th«ng qua c¸c kÕt qu¶ cña ho¹t ®äng s¶n xuÊt më réng ho¹t ®éng sang c¸c lÜnh vùc kh¸c nh­ th­¬ng m¹i, vËn t¶i, b¶o hiÓm, ng©n hµng v..v. §Æc ®iÓm cña c¸c tËp ®oµn ®i tõ s¶n xuÊt lµ ngay tõ ®Çu ®· ph¶i chó träng ®Çu t­ cho nghiªn cøu, øng dông khoa häc c«ng nghÖ míi. Cßn víi mét sè n­íc nh­ NhËt B¶n vµ Nics th× l¹i khëi ®Çu tõ lÜnh vùc th­¬ng m¹i hay ngo¹i th­¬ng. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng, nh÷ng ®ßi hái ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n, nh÷ng kinh nghiÖm qu¶n lý vµ nguån vèn tÝch luü ®­îc tõ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, nh÷ng c«ng ty nµy ®· bµnh tr­íng sang c¸c ngµnh nghÒ, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c. Víi c¸c n­íc nµy, ®iÒu mµ hä ph¶i chó ý tíi kh«ng ph¶i lµ c¸c nghiªn cøu øng dông khoa häc mµ lµ c¸c kiÕn thøc vÒ hoat ®éng më réng thÞ tr­êng, x©y dùng m¹ng l­íi tiªu thô quèc gia vµ quèc tÕ. 2.2. Mét sè m« h×nh TËp ®oµn kinh tÕ trªn thÕ giíi. Sau ®©y lµ mét sè m« h×nh tËp ®oµn c«ng ty thµnh c«ng trªn thÕ giíi. -TËp ®oµn General Motor(Mü). General Motor thµnh lËp n¨m 1908, cã nhiÖm vô ban ®Çu lµ s¶n xuÊt «t«. N¨m 1902 General Motor ®· trë thµnh mét c«ng ty lín gåm n¨m c«ng ty s¶n xuÊt «t« con vµ mét c«ng ty s¶n xuÊt xe t¶i. Ngµy nay General Motor lµ mét tËp ®oµn kinh tÕ ®a quèc gia, ®a ngµnh lín nhÊt n­íc Mü. General Motor cã mét hÖ thèng chi nh¸nh gåm 136 c«ng ty n»m ë kh¾p c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Trô së ban qu¶n trÞ ®iÒu hµnh chÝnh ®ãng t¹i Detroit. Nh­ vËy General Motor ®· chän con ®­êng thø nhÊt, khëi sù tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt «t« råi bµnh tr­íng sang c¸c lÜnh vùc kh¸c, vÝ dô nh­ viÖc mua l¹i h·ng hµng kh«ng Hughes n¨m 1985 vµ c«ng ty xö lý m¸y tÝnh hµng ®Çu n­íc Mü n¨m 1986. Tuy nhiªn tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, vèn vÉn lµ con ®­êng c¬ b¶n trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña tËp ®oµn General Motor. Trong thµnh c«ng lín cña General Motor ph¶i kÓ ®Õn vai trß cña chÝnh phñ. ChÝnh phñ Mü ®· nhËn thøc ®­îc vai trß to lín cña c¸c c«ng ty khæng lå vµ t¹o nªn sù g¾n bã hÕt søc chÆt chÏ gi÷a chÝnh phñ vµ c¸c nhµ kinh doanh lín. VÝ nh­ th«ng qua hiÖp ®Þnh “tù nguyÖn b¾t buéc” víi chÝnh phñ NhËt B¶n ®Ó h¹n chÕ sù th©m nhËp cña c¸c tËp ®oµn c«ng ty s¶n xuÊt «t« cña NhËt vµo Mü. - TËp ®oµn Samsung cña Hµn Quèc. §©y lµ mét ®iÓn h×nh vÒ sù thµnh c«ng trong sù lùa chän con ®­êng thø hai víi xuÊt ph¸t ®iÓm lµ lÜnh vùc th­¬ng m¹i. TËp ®oµn Samsung thµnh lËp n¨m 1938 víi tæng sè vèn ban ®Çu lµ 2000 USD, 40 lao ®éng. NhiÖm vô chÝnh lµ mua b¸n n«ng s¶n. Tr¶i qua qu¸ t×nh ph¸t triÓn, TËp ®oµn ®· lu«n më réng s¶n xuÊt kinh doanh sang c¸c mÆt hµng míi nh»m ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu thÞ tr­êng nh­ ®iÖn tö, b¶o hiÓm th©n thÓ, chÕ biÕn ®­êng vv... §Õn nay tËp ®oµn Samsung ®· bao gåm 32 c«ng ty liªn kÕt l¹i víi mét m¹ng l­íi chi nh¸nh réng kh¾p gåm 180 v¨n phßng ë 90 thµnh phè thuéc 54 n­íc trªn thÕ giíi. Víi chiÕn l­îc s¶n xuÊt ph¶n ¸nh vµ phôc vô qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc nªn TËp ®oµn Samsung ®· ®­îc sù khuyÕn khÝch vµ hç trî tÝch cùc tõ phÝa chÝnh phñ. Bªn c¹nh ®ã ph­¬ng thøc qu¶n lý tiªn tiÕn ®· gióp Samsung tËn dông ®­îc nh÷ng c¬ héi trong vµ ngoµi n­íc ®Ó v­¬n lªn vÞ trÝ thø 20 trong sè 50 tËp ®oµn kinh doanh lín nhÊt thÕ giíi nh­ hiÖn nay. - TËp ®oµn Mitsubishi cña NhËt B¶n. Mitsubishi thµnh lËp n¨m 1870 víi lÜnh vùc kinh doanh lµ vËn t¶i biÓn. §Õn nay ho¹t ®éng kinh doanh ®· tr¶i réng ra nhiÒu lÜnh vùc nh­ s¶n xuÊt thÐp, c¬ khÝ ®ãng tµu, ®iÖn, ho¸ chÊt, ng©n hµng, ngo¹i th­¬ng v..v, víi mét hÖ thèng chi nh¸nh tr¶i kh¾p thÕ giíi. Sù thµnh c«ng ®ã lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a ba yÕu tè: tÝnh d©n téc ®Æc thï, kh¶ n¨ng n¾m b¾t xu thÕ hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi vµ cã ®­îc sù h­íng dÉn tÝch cùc cña nhµ n­íc. ChÝnh phñ NhËt cã vai trß rÊt to lín ®èi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Mitsubishi, nã kh«ng chØ ®­a Mitsubishi lín ngang tÇm c¸c c«ng ty ®éc quyÒn quèc tÕ, mµ cßn h¹n chÕ ®­îc sù th©m nhËp cña c¸c tËp ®oµn t­ b¶n n­íc ngoµi vµo NhËt. Trong Mitsubishi c¸c c«ng ty con kh«ng ph¶i ®éc lËp hoµn toµn mµ ho¹t ®éng nh­ c¸c c«ng ty vÖ tinh gi÷ quyÒn tù do ë møc ®¸ng kÓ. Cã mét nÐt ®Æc biÖt trong c¸c tËp ®oµn kinh tÕ cña NhËt nãi chung hay Mitsubishi nãi riªng ®ã lµ sù t¸ch rêi gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn qu¶n lý, trong rÊt nhiÒu tr­êng hîp ng­êi qu¶n lý tËp ®oµn kh«ng ph¶i thµnh viªn cña gia ®×nh. YÕu tè quyÕt ®Þnh lµ lùa chän ®éi ngò qu¶n lý cã n¨ng lùc thùc sù. 2.3. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm. ViÖc ph©n tÝch mét sè tËp ®oµn kinh tÕ trªn ®· ®­a ra rÊt nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm cÇn thiÕt cho ViÖt Nam trong giai ®o¹n tiÕn tíi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m« h×nh tËp ®oµn kinh tÕ. Thø nhÊt, qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn s¶n xuÊt kinh doanh cã thÓ diÔn ra theo nh÷ng ph­¬ng thøc kh¸c nhau, nh­ng c¸i b¶n chÊt, c¸i cèt lâi mµ c¸c tËp ®oµn kinh doanh ph¶i nhËn thøc ®­îc ®ã lµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ nguån vèn tù tÝch luü tõ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña b¶n th©n c¸c c«ng ty. §iÒu ®ã t¹o cho c¸c c«ng ty mét kh¶ n¨ng ®éc lËp cao vµ còng ®Ó chøng minh r»ng chØ cã nh÷ng c«ng ty khi ®· cã tiÒm lùc thËt sù m¹nh th× míi cã thÓ ®i ®Õn thµnh lËp T§KT. Thø hai, vÒ m« h×nh tæ chøc. Nh×n chung c¸c T§KT lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ láng v× phÇn lín chóng kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n. C¸c c«ng ty thµnh viªn vÉn gi÷ nguyªn tÝnh ®éc lËp vÒ mÆt ph¸p lý. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn chñ yÕu dùa trªn mèi quan hÖ liªn kÕt vÒ lîi Ých kinh tÕ. §©y lµ mèi quan hÖ rµng buéc phô thuéc chÆt chÏ víi nhau vµ ë mét møc ®é phô thuéc vµo c«ng ty mÑ, nh»m thùc hiÖn môc tiªu chung cña c¶ tËp ®oµn. Do vËy, tËp ®oµn chØ tån t¹i vµ ph¸t triÓn v÷ng m¹nh khi x©y dùng ®­îc c¬ chÕ ho¹t ®éng dùa trªn sù thèng nhÊt vÒ mÆt lîi Ých kinh tÕ cña tõng thµnh viªn víi lîi Ých chung cña c¶ tËp ®oµn vµ thùc hiÖn chñ yÕu b»ng hîp ®ång kinh tÕ. Sù thµnh c«ng cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín trªn thÕ giíi ®· cho thÊy kÕt qu¶ tèt cña ph­¬ng thøc qu¶n lý phi tËp trung ho¸. KiÓu qu¶n lý nµy võa ph¸t huy ®­îc tÝnh n¨ng ®éng tù chñ cña c¸._.