Thực trạng và giải pháp nhằm thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam

lêi nãi ®Çu Vốn và kỹ thuật là những nhân tố quan trọng đối với bất kỳ quốc gia nào trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Nó đặc biệt quan trọng đối với các nước đang phát triển bởi vì đó là nguồn lực khan hiếm đối với các nước này . và đối với Việt Nam cũng vậy, víi xuất phát điểm là một nước nông nghiệp lạc hậu phát triển kinh tế - xã hội trong điều kiện thiếu vốn trầm trọng, tích luü nội bộ thấp,khoa học công nghệ lạc hậu, kinh nghiệm quản lý yếu kém, với nguồn lực khan hiếm như vậy chúng ta không thể một mình đi lên được mà cần phải có một “cú huých” từ bên ngoài – đó là nguồn vốn đầu tư từ nước ngoài vào, trong đó nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài là một bộ phận quan trọng. Năm 1987 Việt Nam ban hành luật đầu tư trực tiếp nước ngoài, nó đã thổi một luồng sinh khí mới vào Việt Nam. Sau hơn 14 năm thực hiện luật đầu tư trực tiếp nước ngoài chúng ta đã thấy được vai trò to lớn của nó và nó được coi là nhân tố quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Cùng với xu hướng toàn cầu hoá nền kinh tế hiện nay, hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài trở thành một hình đầu tư phổ biến trên thế giới. Trong khi nhu cầu về FDI của các quốc gia ngày càng gia tăng thì nguồn FDI trên thế giới lại có hạn, dẫn đến tình trạng cạnh tranh gay gắt giữa các nước tiếp nhận FDI. Hơn nữa, dòng FDI hiện nay có xu hướng chảy vào các nước phát triển hơn là các nước đang phát triển, Trung Quốc là nước tiến hành cải thiện môi trường nhanh, đây là một trở ngại đối với Việt Nam. Làm thế nào để thu hút và sử dụng có hiệu quả nguồn vốn FDI đang là vấn đề nóng bỏng và gây nhiều tranh cãi. Cũng chính vì tính cấp thiết đó mà em quyết định chọn đề tài “Thực trạng và giải pháp nhằm thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam” làm đề tài cho đề án môn học của mình. Em xin chân thành cảm ơn TS Đoàn Thị Thu Hà đã giúp em hoàn thành bài viết này. Do trình độ và thời gian có hạn, nên chắc rằng bài viết không tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót, mong được sự góp ý của thầy cô và các bạn. Sv: Bành Thị Thanh Tình PHẦN I LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NGOÀI (FOREIGN DIRECT INVESTMENT – FDI) Khái niệm đầu tư trực tiếp nước ngoài Đầu tư trực tiếp nước ngoài là một hình thức đầu tư quốc tế được thực hiện thông qua việc thành làp các công ty con để mở rộng phạm vi hoạt động kinh doanh của các công ty quốc tế ra toàn cầu. Việc mở rộng sản xuất thông qua các hình thức FDI không chỉ đơn thuần là sự chu chuyển tài chính quốc tế, mà cùng với nó là sự chuyển giao công nghệ, bí quyết quản lý và các tài sản vô hình khác. Đầu tư trực tiếp nước ngoài lµ h×nh thøc ®Çu t­ trong ®ã ng­êi bá vèn ®ång thêi lµ ng­êi sö dông vèn, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµnhµ ®Çu t­ ®ång thêi lµ ng­êi qu¶n lý ho¹t ®éng ®Çu t­. Trong đầu tự trực tiếp, người có vốn bỏ vào một đối tượng nhất định nhằm tăng thêm năng lực sản xuất hiện có, hoặc tạo ra những năng lực mới, song cũng có thể mua lại một số cổ phần đủ lớn để trực tiếp tham gia quản lý, điều hành đối tượng bỏ vốn để thu được lợi tức cổ phần. Đứng trên những giác độ khác nhau, đã có nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm đầu tư trực tiếp nước ngoài: Theo quỹ tiền tệ; FDI phản ánh số đầu tư được thực hiệnđể thu lợi ích lâu dài trong một hãng hoạt động ở một nền kinh tế khác với nền kinh tế của nhà đầu tư, mục đích của nhà đầu tư là dành được tiếng nói có hiệu quả trong công việc quản lý hãng đó. Theo Cynthia Day Wallace – chuyên gia Mỹ về các công ty xuyên quốc gia FDI có thể được định nghĩa theo nghĩa rộng là việc thiết lập hay dành được quyền sở hữu đáng kể trong một hãng ở nước ngoài hay sự gia tăng khối lượng của một khoản đầu tư hiện có ở nước ngoài nhằm đạt được quyền sở hữu đáng kể… Theo luật đầu tư nước ngoài của Việt Nam ban hành ngày 12/11/1996 tại điều 2 chương II có ghi: “Đầu tư trực tiếp nước ngoài là việc nhà đầu tư nước ngoài đưa vào Việt Nam vốn bằng tiền hoặc là bằng bất cứ tài sản nào để tiến hành các hợp đồng đầu tư theo quy định của luật này”. Từ các quan điểm, các chính kiến khác nhau ta có thể rut ra các điểm hội tụ chung về khái niệm đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) như sau: Đầu tư trực tiếp nước ngoài là hoạt động đầu tư do các tổ chức kinh tế và các cá nhân nước ngoài tự mình hoặc cùng với các tổ chức kinh tế của nước sở tại bỏ vốn vào một đối tượng nhất định, trực tiếp quản lý và điều hành để thu lợi trong kinh doanh. Hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài được tiến hành thông qua các dự án - gọi là dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài. (Tr­ích trong “Quản trị dự án đầu tư nước ngoài và chuyển giao công nghệ”, tác giả TS Nguyễn Thị Hường). Một số hình thức đầu tư trực tiếp nước ngoài ở Việt Nam: Hoạt động hợp tác kinh doanh(Business Cooperation Contract – BCC), doanh nghiệp liên doanh, doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài, hình thức xây dựng – kinh doanh - chuyển giao(Built-Operate-Transfer – BOT), hình thức xây dựng - chuyển giao – kinh doanh(BTO), hợp đồng xây dựng và chuyển giao(Built-Transfer – BT),…hoặc có thể đầu tư vào các khu chế xuất, khu công nghiệp hay khu công nghệ cao… Xu hướng vận động của đầu tư trực tiếp nước ngoài hiện nay. Đầu tư trực tiếp nước ngoài đang ngày càng đóng vai trò quan trọng đối với các nền kinh tế, cả với nước tiếp nhận đầu. Cũng như sự phát triển của nền kinh tế thế giới, sự vận động của dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài chịu tác động của rất nhiều yếu tố khác nhau như kinh tế, kỹ thuật, chính trị, xã hội và các nhân tố tự nhiên. Cuộc khủng hoảng tài chính-tiền tệ khu vực châu á cùng với xu hướng quốc tế hoá đời sống kinh tế thế giới đã khiến hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài có nhiều biến đổi sâu sắc. Trong những năm gần đây, FDI ngày càng được mở rộng và tăng lên về cả quy mô, hình thức, thị trường, lĩnh vực đầu tư, đồng thời thể hiện vị trí, vai trò ngày càng to lớn trong quan hệ kinh tế quốc tế. Sự vận động của FDI đang thay đổi đáng kể theo những xu hướng sau: Thứ nhất, quy mô FDI không ngừng tăng lên cả về số lượng tuyệt đối và tỷ trọng trong tổng vốn đầu tư toàn thế giới: Càng về cuối thập kỷ 90 tốc độ lưu chuyển FDI càng tăng lên nhanh, lên tới trên 20% mỗi năm phải mất 12 năm, từ năm 1974 đến 1986 để tăng gấp đôi, nhưng chỉ 6 năm sau đến năm 1992 FDI đã tăng lên 2 lần, đạt mức 168 tỷ USD, và chỉ cần 3 năm tiếp nữa (1995), FDI đã gấp đôi(325 tỷ USD). Năm 1998, theo báo của tổ chức hội nghị về buôn bán và phát triển của Liên hợp quốc(UNCTAD), tổng FDI của thế giới là 636 tỷ USD tăng 40% so với năm 1997 và gấp 2 lần năm 1995. Năm 1999, khói lượng FDI lưu chuyển trên toàn thế giới đạt 865 tỷ USD, tăng 36% so với năm 1998, gấp 10 lần so với 10 năm trước đó; Năm 2000 vừa qua FDI đạt đến mức kỷ lục 1000 tỷ USD tăng 16% so với năm 1999. Theo dự báo 5 năm đầu của thế kỷ XXI dòng FDI tiếp tục tăng vượt quá tốc độ tăng trưởng kinh tế thế giới và tốc độ tăng trưởng thương mại quốc tế. Cuộc khủng hoảng tài chính-tiền tệ của một số nước khu vực châu Á, cuộc khủng hoảng kinh tế-tài chính ở Liên Bang Nga dường như chỉ làm thay đồi địa chỉ đến của FDI chứ không ảnh nhiều đến khối lượng và tốc độ luân chuyển của FDI trên toàn thế giới. Cơ sở của sự gia tăng này là quá trình toàn cầu hoá nền kinh tế thế giới, môi trường chính trị-xã hội thuận lợi và tốc độ tăng trưởng kinh tế đều đặn của nhiều quốc gia, khu vực trên toàn thế giới những năm gần đây. Sự tiến bộ khoa học-kỹ thuật, nhất là hệ thống thông tin liên lạc, giao thông cũng tạo điều kiện thuận lợi, trợ giúp các hoạt động FDI diễn ra thuận lợi, nhanh chóng. Thứ hai, dòng FDI đang chịu sự chi phối và kiểm soát chủ yếu bởi các công ty xuyên quốc gia(TNCs) của các nước phát triển. Các công ty xuyên quốc gia trở thành những chủ đầu tư kiểm soát trên 80% tổng FDI trên toàn thế giới hiện nay. Trên toàn thế giới có khoảng 60000 công ty xuyên quốc gia, trong đó 49000 công ty là thuộc các nước công nghiệp phát triển và 11000 công ty là thuộc các nước đang phát triển. Các công ty xuyên quốc gia có mạng lưới chân rết hoạt động rộng khắp thế giới với khoảng 500000 công ty con (chi nhánh) ở nước ngoài. Chỉ 100 công ty xuyên quốc gia lớn nhất thế giới (tất cả đều thuộc Mỹ, EU và Nhật Bản) đã chiếm tới 1/3 FDI toàn cầu, 90% kết quả nghiên cứu và triển khai kỹ thuật là thuộc các công ty xuyên quốc gia. Các công ty xuyên quốc gia cũng là nguồn cung cấp vốn đầu tử tực tiếp chủ yếuđối với các nước đang phát triển, xu hướng bành trướng của các công ty xuyên quốc gia trong đầu tư quốc tế nay đòi hỏi các quốc gia chú trọng trong việc thu hút FDI từ các TNCs. FDI ngày có mối quan hệ chặt chẽ với chiến lược toàn cầu của các công ty xuyên quốc gia. Trong những năm gần đây, các hìh thức đầu chủ yếu của các các công ty xuyên quốc gia là hợp nhất hoặc mua lại các chi nhánh công ty ở nước ngoài. Thứ ba, tính cạnh tranh giữa các nước đầu tư và các nước tiếp nhận đầu tư ngày càng cao. Sự phát triển liên tục của nền kinh tế thế giới làm cho nguồn FDI ngày càng mở rộng và gia tăng nhưng đồng thời nhu cầu về FDI để phát triển ở tất cả các nước đặc biệt là các nước đang phát triển cũng ngày càng lớn dẫn đến sự cạnh tranh quyết liệt giữa các nước và các khu vực nhằm thu hút nguồn vốn này. Các nước nhận FDI, đặc biệt là các nước vừa phục hồi sau khủng hoảng, các nền kinh tế đang chuyển đổi và các nước đang phát triển khác có xu hướng tập trung nỗ lực đẩy mạnh việc cải thiện môi trường đầu tư theo hướng thông thoáng, mở hơn như: Hiện đại hoá cơ sở hạ tầng, kích thích tiêu dùng nội địa, rỡ bỏ bớt hàng rào cản trong các lĩnh vực như bảo hiểm, viễn thông và năng lượng… nhằm hấp dẫn, “co kéo” FDI. Không chỉ có sự cạnh tranh giữa các nước tiếp nhận đầu tư, cuộc cạnh tranh giữa các đi đâu tư cũng không kém phần quyết liệt, tạo nên lợi thế cho các nước tiếp nhận đầu tư, đặc biệt là trong công nghệ chế tạo ô tô, công nghiệp điện tử, dịch vụ thông tin… Chiến lược đầu tư và thu hút đầu tư của mỗi nước trong từng thời kỳ khác nhau, sự ổn định chíh trị-xã hội, hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn vốn đầu tư ở mỗi nước có khác nhau là nguyên nhân trực tiếp của sự cạnh tranh trong “cho và nhận” FDI, dẫn đến những thay đổi liên tục trong phân bổ FDI giữa các quốc gia và khu vực. Thứ tư, ngày càng gia tăng tính không đồng đều trong phân phối và lưu chuyển FDI. FDI ở các nước khác nhau thì có quy mô và tốc đọ tăng trưởng ròng FDI cũng khác nhau. Các nước phát triển vẫn tiếp tục là các nhà đầu tư hàng đầu thế giới, đồng thời cũng là những địa chỉ thu hút đại bộ phận đầu tư quốc. Tỷ trọng FDI vào các nước phát triển tăng lên kỷ kục chiếm gần 80% trong tổng số 1000 tỷ USD vốn FDI thế giới, trong khi 3/4 dân số sống tại các nước đang phát triển chia nhau 20% còn lại. Mà tâm điểm của dòng lưu chuyển này là Mỹ và EU. Các nước đang phát triển vẫn là lực lượng thứ yếu đối với việc thu hút và thúc đảy luồng FDI quốc tế. Và tỷ trọng FDI vào các nước này lại đang vận động theo theo xu hướng chững lại và giảm dần. Điển hình năm 1998 lượng vốn FDI mà tất cả các nước đand phát triển tiếp nhận được chỉ đạt mức 166 tỷ USD bằng 4,15% tổng vốn đầu tư của toàn thế giới. Đối với các nước châu Á cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ đã làm cho mức hấp dẫn của môi trường đầu tư của các nước thuộc khu vực này bị giảm sút. Hiện nay tình hìh có sáng sủa hơn đôi chút. Nhưng ngay trong các nước đang phát triển, FDI cũng phân bố không đồng đều. Từ cuối thập kỷ 80 trở lại đây, 2/3 FDI được tập trung cho 10 nước có trình đọ kinh tế tương đối cao của hai khu vực chau Á và Mỹ Latinh và 1/3 được san sẻ cho 100 nước còn lại. Thứ năm, tính linh hoạt của dòng chảy FDI ngày càng cao. Chi phí vận tải và truyền thông giảm trong ngững năm gần đây cũng như việc nới lỏng các hàng rào mậu dịch và đầu tư giữa các nước trên thế giới có tác động như chất “bôi trơn” đẩy nhanh sự vận động, đồng thời là sự “chỉ báo” cho sự vận động của dòng FDI trong hệ thống sản xuất toàn cầu. FDI có xu hướng vận động đến những thị trường an toàn và đem lại nhiều lợi nhuận. Thứ sáu, FDI cũng đang có xu hướng chuyển đổi cơ cấu đầu tư. Những năm của thập kỷ 80, FDI vào các nước công nghiệp tập trung vào các ngành dịch vụ, công nghiệp chế tạo và những ngành nghề có hàm lượng vốn và khoa học công nghệ cao như: Bán dẫn vi điện tử, công nghệ sinh học… Trong đó FDI vào các ngành dịch vụ có xu hướng tăng hơn so với các ngành công nghiệp chế tạo. Tuy nhiên cuối thập kỷ cho đến nay, cả ở châu Á vad Mỹ Latinh dòng FDI có xu hướng chuyển mạnh từ khu vứcơ chế và chế tạo sang các ngành dịch vụ có hàm lượng vốn và công nghệ cao như viễn thông, giao thông, ngân hàng…vì đó là những khu vực mới phát triển và có khả năng thu lợi cao. Tóm lại, dựa vào khả năng và xu thế thực tế cho thấy rằng xu hướng phát triển quan hệ quốc tế và trở thành một nhân tố gây ảnh hưởng tới sự tăng trưởng kinh tế của nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển. Tổng nguồn vốn FDI của thế giới trong những năm tới sẽ tăng lên ở mức cao. Vấn đề đặt ra là “dòng chảy chính” vào đâu là hoàn toàn phụ thuộc vào phương thức, kết quả của việc “khơi dòng” và khả năng “thẩm thấu, hấp thụ” của từng khu vực. Vai trò của đầu tư trực tiếp nước ngoài Đối với nước đi đầu tư. Tác động tích cực Thực tế cho thấy phần lớn các nước đi đầu tư là những nước công nghiệp phát triển, có tiềm lực kinh tế mạnh, nguồn vốn lớn hoặc một số nước công nghiệp hoá trình độ phát triển đã đạt đến mức độ khá cao làm cho các nhân tố phát triển sản xuất theo chiều rộng mất dần đi kèm theo là hiện tượng dư thừa nguồn vốn trong nước nên họ tìm mọi cách để đưa nguồn vốn sang nước khác để đầu tư. Những nước có trình độ phát triển thấp hơn, có lợi thế so sánh “tinh” nhưng lại thiếu vốn để đầu tư. Vì vậy các nước này sẵn sàng tiếp nhận nguồn vốn từ nước khác chảy vào để phát triển nền kinh tế trong nước. FDI là nhân tố quan trọng giúp cho các nước chủ nhà khắc phục tình trạng sản phẩm bị lão hoá. Đó là một trong các giải pháp tốt nhất để “cứu giúp” các ngành công nghiệp đã “xế chiều” ở trong nước. Thông qua FDI, các nước chủ nhà có thể di chuyển máy móc thiết bị và công nghệ không còn tiên tiến ở nước họ sang các nước tiếp nhận đầu tư để nhằm kéo dài vòng đời sản phẩm trong khi tiếp tục phát triển các ngành công nghiệp “rạng đông” với các sản phẩm có hàm lượng kỹ thuật cao ở trong nước. Đây là một biến tướng mang tính quy luật khách quan trong quá trình di chuyển vốn quốc tế, nó đòi hỏi các nền kinh tế tham gia vào quá trình này luôn luôn phải cân nhắc và lựa chọn. Các nước sở tại là nguồn cung cấp ổn định với chi phí tháp các nguồn nhân lực như nguyên vật liệu, lao động…cho các nhà đầu tư nước ngoài và góp phần đào tạo đội ngũ lao động cho nước sở tại. Tóm lại, có thể thấy đối với các nước chủ nhà, FDI sẽ góp phần làm tăng trưởng tổng sản phẩm quốc dân của đất nước bằng sự đóng góp của các khoản lợi nhuận thu được từ nước ngoài chuyển về. Nó góp phần vào việc mở rộng thương mại đặc biệt là xuất nhập khẩu trong những ngành có ý nghĩa quan trọng đối với nền kinh tế, là động lực chủ yếu để thúc đẩy việc nghiên cứu và triển khai công nghệ mới của nước chủ nhà. Bên cạnh đó FDI là phương tiện không những chỉ để phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế của nước chủ đầu tư mà còn để phục vụ cho các mục tiêu khác của họ nhằm vào việc củng cố vững chắc và bành trướng thế lựa chính trị trên trường quốc tế. Tác động tiêu cực FDI không chỉ tạo ra những tác động tích cực mà nó còn tạo ra những ảnh hưởng bất lợi về việc làm và thu nhập của người lao động trong nước. Việc giảm bớt dòng vốn tiết kiệm trong nước cũng như việc làm để đánh mất đi tính cạnh tranh của các hàng hoá ở trong nước này. Đây vẫn là những vấn đề cần được tiếp tục xem xét và phân tích hiện nay. Đối với nước tiếp nhận đầu tư (nước sở tại) Tác động tích cực Tác động lớn nhất của FDI đối với nước sở tại có lẽ là các công nghệ được chuyển giao. Sự chuyển giao này sẽ tạo điều kiện để giải quyết những khó khăn về lạm phát và thất nghiệp, tạo ra sơ hội tăng năng suất lao động thông qua việc nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực, và cơ hội tăng thu nhập cho người lao động ở các nước này. FDI là yếu tố quan trọng để tăng cường huy động vốn đầu tư trong nước, đặc biệt đối với các nước có tỷ lệ tiết kiệm nội địa thấp, thiếu ngoại tệ và quá trình tích luỹ nội bộ từ nền kinh tế chậm, không đáp ứng được nhu cầu phát triển của toàn bộ nền kinh tế. FDI góp phần bổ sung đáng kể vào nguồn thu ngân sách quốc gia thông qua việc thực hiện nghĩa vụ về thuế của các doanh nghiệp có vốn FDI. FDI giúp doanh nghiệp địa phương có thể tiếp cận được với thị trường thế giới thông qua các liên doanh với nước ngoài và mạng lưới thị trường rộng lớn của họ. FDI cho phép tăng sức cạnh tranh của các sản phẩm nhắm xây dựng uy tín của sản phẩm và từng bước tạo ra vị thế vững chắc cho các doanh nghiệp trên thị trường quốc tế. FDI tạo điều kiện thúc đẩy quá trình chuỷen dịch cơ cấu kinh tế của nước sở tại, đặc biệt là đối với các nước đang phát triển phù hợp với xu hướng chung của phân công lao động quốc tế. FDI còn tác động tích cực đến lĩnh vực giáo dục, đào tạo và tâm lý của đội ngũ lao động ở các nước này đồng thời khuyến khích đầu tư trong nội bộ các nước tiếp nhận đầu tư. Như vậy có thể thấy, những tác động của FDI có thể phân thành hai loại: Tác động trực tiếp được tạo ra thông qua những mối liên hệ giữa các nước chủ nhà và nước sở tại trên cơ sở chuyển giap công nghệ kỹ thuất tiên tiến và bí quyết quản lý hiện đại nâng cao trình độ quản lý và kinh doanh của các công ty địa phương. Tác động gián tiếp được tạo ra thông qua việc tăng cướng tính cạnh tranh của cả hai phía đối tác hoặc lợi ích bên ngoài, hiện tượng này được gọi là “hiệu ứng lan toả” của FDI. 3.2.2. Tác động tiêu cực Mặc dù hoạt động đàu tư nước ngoài được tiến hành ở nước sở tại, song trên thực tế nguồn vốn này là do chủ đầu tư quản lý trực tiếp và sử dụng theo những mục tiêu cụ thể của mình trong khuôn khổ pháp luật của nước sở tại. Mục đích cuối cùng và quan trọng nhất của các nhà đàu tư luôn là tối đa hoá lợi nhuận, vì vậy họ chỉ đầu tư vào những vùng, những ngành nghề có tỷ suất lợi nhuận cao. Do đó, đầu tư trực tiếp nước ngoại sẽ làm tăng khoảng cách giữa các vùng trong nước, giữa thành thị và nông thôn, gia tăng khoảng cách giàu nghèo. Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài thường có lợi thế vè vốn, công nghệ và kinh nghiệm quản lý so với các doanh nghiệp của nước sở tại. Vì vậy, các doanh nghiệp trong nước thường có sức cạnh tranh kém hơn hẳn và kết quả là thường bị phá sản hoặc bị cầm chừng. Như vậy, xét về lâu dài thì tỷ lệ tiế kiệm và đầu tư nội địa sẽ bị giảm xuống và nước sở tại sẽ ngày càng phụ thuộc vào nguồn vốn FDI. Mặt khác, khi các dự án có vốn FDI đi vào hoạt động thì sẽ làm tăng mức thâm hụt cán cân thanh toán do lượng ngoại tệ xuất ra nước ngoài dưới dạng lợi nhuận chuyển về nước, lãi suất vốn vay, chi phí nguyên vật liệu, hàng hoá nhập khẩu và các chi phí khác do với vốn FDI mà các nhà đầu tư nước ngoài chuyển vào nước tiếp nhận FDI. Nhiều nhà đầu tư nước ngoài đã sử dụng sơ hở trong quản lý Nhà Nước và luật pháp của nước sở tại đối với hoạt động FDI để trốn thuế, vi phạm những quy định về bảo vệ môi trường sinh thái và những vấn đề khác. Chuyển giao công nghệ hoạt động FDI vẫn còn nhiều hạn chế và tiêu cực. Những tác động nêu trên mà hầu hầu hết các nước sở tại đang phải đương đàu, đặc biệt là các nước đang phát triển. Đa số các nước mới chỉ kiểm soát được phần nào những vấn đề này. Tuy vật, những lợi ích do FDI mang lại cho cả hai bên là rất lớn, đạc biệt đối với các nước đang phát triển thì đầu tư trực tiếp nước ngoài là “cú huých” không thể thiếu được, là giải pháp tối ưu để các nước này tận dụng điều kiện khách quan thuận lợi mà các nước phát triển đã tạo ra nhắm phát triển kinh tế - xã hội của đất nước mình. Đây cũng chính là nguyên nhân tại sao các nước sở tại khuyến khích hoạt động FDI. Quan điểm của Việt Nam về tác động của FDI tới sưk phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Thứ nhất, đánh giá đúng vị trí của FDI trong nền kinh tế quốc dân: FDI là một phần cấu thành của toàn bộ hoạt động đầu tư của quốc gia, mà nguồn vốn trong nước xét tổng thể có ý nghĩa quyết định. FDI không thay thế các nguån vèn kh¸c nh­ng cã thÕ m¹nh riªng cña nã. Trong nh÷ng n¨m tr­íc m¾t, nguån vèn tÝch luü tõ néi bé nÒn kinh tÕ cßn h¹n hÑp, nguån vèn ODA ch­a ®¸ng kÓ th× FDI chiÕm vÞ trÝ quan träng gãp phÇn c¶i tiÕn dÇn c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n. FDI kh¸c víi ODA lµ kh«ng g©y ra t×nh tr¹ng nî nÇn cho c¸c thÕ hÖ mai sau. Trong quan hÖ lµm ¨n víi c¸c ®èi t¸c ViÖt Nam theo nguyªn t¾c ®­îc cïng ¨n thua cïng chÞu theo tû lÖ gãp vèn cña mçi bªn. Trong qu¸ tr×nh thu hót FID tr¸nh nh÷ng quan ®iÓm sai lÇm sau: Mét lµ, coi nhÑ thËm chÝ lªn ¸n FDI nh­ mét nh©n tè cã h¹i cho nÒn kinh tÕ ®éc lËp, tù chñ. Nh÷ng ng­êi ®i theo quan ®iÓm nµy hiÖn nay ë ViÖt Nam kh«ng nhiÒu song nã còng ®· c¶n trë qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña mét nÒn kinh tÕ ®ang khëi s¾c, hä kh«ng ý thøc ®­îc môc tiªu cña FDI thùc ra lµ ®iÓm yÕu cña n­íc chñ nhµ vµ ®ång thêi còng lµ thÕ m¹nh cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Nh­ng FDI vµo ViÖt Nam lµ mét n­íc cã chñ quyÒn, cã luËt ph¸p, ph¶i chÞu sù ®iÒu hµnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam , nh÷ng quy ®Þnh, kiÓm tra gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc. H¬n n÷a, theo quy ®Þnh cña luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam FDI chØ ®­îc tån t¹i vµ ho¹t ®éng trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh( tèi ®a kh«ng qu¸ 50 n¨m). HÕt thêi h¹n quy ®Þnh trong giÊy phÐp ®Çu t­ viÖc gia h¹n hay kh«ng lµ chñ quyÒn cña nhµ n­íc ViÖt Nam. Nh­ vËy, FDI kh«ng thÓ lµ nh©n tè t¹o nªn chÖch h­íng nÕu chóng ta cã chiÕn l­îc ®óng ®¾n vµ cã biÖn ph¸p qu¶n lý tèt. Hai lµ, ¶o t­ëng vÒ tÝnh " mµu nhiÖm" cña FDI, g¸n cho nã mét vai trß tÝch cùc tù nhiªn, bÊt chÊp ®iÒu kiÖn bªn trong cña ®Êt n­íc, t¸ch rêi nh÷ng cè g¾ng c¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­. MÆc dï th«ng qua FDI mµ n­íc ta cã thÓ nhËn ®­îc c«ng nghÖ vµ kü thuËt tiªn tiÕn, tiÕp thu ®­îc kinh nghiÖm qu¶n lý tèt, t×m kiÕm ®­îc thÞ tr­êng bªn ngoµi. Nh­ng kh«ng v× thÕ mµ û l¹i vµo FDI nã kh«ng khai th¸c tèi ®a c¸c lîi thÕ bªn trong. FDI tù nã ch­a thÓ quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ mµ nã ph¶i ®­îc kÕt hîp ®ång bé víi c¸c nguån vèn kh¸c. Thø hai, lµ quan ®iÓm "më" vµ "che ch¾n" trong chÝnh s¸ch thu hót FDI. C¸c môc tiªu cña FDI cã ®¹t ®­îc hay kh«ng cßn phô thuéc nhiÒu vµo vÊn ®Ò b¶o ®¶m an ninh chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi. Bëi v× trong mét sè tr­êng hîp v× lîi Ých tèi ®a cña ®Çu t­ lµ lîi nhuËn mµ ng­êi ta bÊt chÊp ®ßi hái t«n träng truyÒn thèng v¨n ho¸ x· héi cña d©n téc. Th«ng th­êng c¸c n­íc së t¹i mong muèn nguån vèn FDI hç trî tèi ®a cho viÖc thùc hiÖn chiÕn l­îc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, cho viÖc ph¸t triÓn ®ång ®Òu ë c¸c c¬ së c«ng nghÖ tiªn tiÕn, cho viÖc khai thÊc tµi nguyªn hîp lý vµ b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i… nh­ng phÝa chñ ®Çu t­ v× môc ®Ých hµng ®Çu cña hä lµ lîi nhuËn nªn lîi dông khai th¸c nhiÒu mÆt tõ sù yÕu kÐm cña chÝnh phñ vµ c¸c doanh nghiÖp n­íc së t¹i. Trong ®ã, hä th­êng tËp trung khai th¸c nh÷ng s¬ hë, yÕu kÐm vÒ luËt lÖ, thñ tôc vµ c¸n bé. ChÝnh sù kh¸c biÖt vÒ môc tiªu cña c¸c bªn mµ cã thÓ dÉn tíi t×nh tr¹ng thiÕu ®¶m b¶o cÇn thiÕt vÒ an ninh chÝnh trÞ, kinh tÕ -x· héi cho qu¸ tr×nh FDI vµ tÊt yÕu sÏ cã h¹i cho c¶ hai bªn. Do ®ã, ®Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c "b×nh ®¼ng, hai bªn cïng cã lîi" chóng ta cÇn ®¶m b¶o an ninh cho ®ång vèn, cho qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n vµ viÖc chuyÓn lîi nhuËn vÒ n­íc cho c¸c nhµ ®Çu t­ mÆt kh¸c, cÇn ®¶m b¶o gi÷ v÷ng ®éc lËp, chñ quyÒn quèc gia, b¶o vÖ b¶n s¾c d©n téc gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng chÝnh trÞ- x· héi cña nhµ n­íc ta. T­ t­ëng bao trïm cña §¶ng ta vÒ vÊn ®Ò nµy lµ më cöa cho bªn ngoµi vµo nh­ng kh«ng quªn nh÷ng biÖn ph¸p che ch¾n cÇn thiÕt cho an ninh, chÝnh trÞ, kinh tÕ- x· héi. Mét hµnh lang dï "réng r·i " ®Õn ®©u còng cã khu«n khæ cña nã, v× vËy bªn c¹nh nh÷ng quy ®Þnh réng r·i th­êng cã nh÷ng quy ®Þnh cã tÝnh " che ch¾n". Chóng kh«ng ®Ó cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi lîi dông" réng r·i" cña luËt mµ v­ît ra ngoµi nh÷ng nghÜa vô mµ luËt quy ®Þnh. Tuy vËy, còng kh«ng chØ quan t©m tíi nh÷ng biÖn ph¸p " che ch¾n" mµ lµm gi¶m hoÆc triÖt tiªu søc hÊp dÉn cña chÝnh s¸ch thu hót FDI. "Réng r·i" hay "che ch¾n" ®Òu ph¶i trªn c¬ së tu©n theo ph¸p luËt, tu©n theo nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, cïng cã lîi, phï hîp víi th«ng lÖ tËp qu¸n quèc tÕ, hîp lý vµ cã søc thuyÕt phôc. Thø ba, hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi ®­îc coi lµ tiªu chuÈn cao nhÊt trong hîp t¸c ®Çu t­. Th«ng th­êng c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ ®«i khi c¶ bªn ViÖt Nam chØ quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ tµi chÝnh mµ kh«ng quan t©m tíi hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi cña c¸c dù ¸n ®Çu t­. MÆc dï hiÖu qu¶ tµi chÝnh lµ nh©n tè lµm t¨ng nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ song nã chØ lµ mét yÕu tè cña hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi trong mét lo¹t c¸c nh©n tè kh¸c. Kh«ng Ýt tr­êng hîp ®¹t hiÖu qu¶ tµi chÝnh cao nh­ng hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi thÊp, thËm chÝ tæn h¹i ®Õn lîi Ých kinh tÕ -x· héi, cã lîi tr­íc m¾t nh­ng cã h¹i l©u dµi. Do ®ã, trong khi thÈm ®Þnh xem xÐt mét dù ¸n FDI cÇn ph¶i ®Æt hiÖu qu¶ kinh tÕ -x· héi lªn trªn vµ coi träng nã, ®ã lµ ph­¬ng h­íng c¬ b¶n cña nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch ®Çu t­ cña chóng ta. Trong diÒu kiÖn kinh tÕ cña n­íc ta hiÖn nay, chØ tiªu vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi vÒ c¬ b¶n ph¶i ®¸p øng ®­îcc¸c yªu cÇu vÒ vèn, c«ng nghÖ, tri thøc, kinh nghiÖp qu¶n lý s¶n xuÊt vµ kinh doanh, gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ t¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, gi¶i quyÕt thÞ tr­êng tiªu thôcho s¶n ph¶m. Tuy vËy, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ c¸c chØ tiªu trªn ®Òu ph¶i ®­îc héi tô ®ñ trong mét dù ¸n. Tr­íc m¾t, Cã lÏ nªn coi träng vÊn ®Ò t¹o c«ng ¨n viÖc lµm. Ngoµi c¸c quan ®iÓm c¬ b¶n trªn, Nhµ n­íc ta cßn chñ tr¬ng ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc FDI vµ xö lÝ ®óng ®¾n mèi quan hÖ gi÷a qu¶n lý nhµ n­íc vµ quyÒn tù chñ cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn FDI sao cho c¸c doanh nghiÖp nµy trong khi phôc vô lîi Ých cña b¶n th©n hä còng ph¶i ®a l¹i lîi Ých chÝnh ®¸ng cho bªn ViÖt Nam vµ Nhµ n­íc c«ng nghiÖp. PhÇn II Thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng FDI t¹i ViÖt Nam I.T×nh h×nh ho¹t ®éng FDI thêi gian qua. 1.T×nh h×nh chung. 1.1.Giai ®o¹n 1988-2001 Tõ khi “LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam”cã hiÖu lùc cho ®Õn hÕt th¸ng 12/2001, Nhµ n­íc ta ®· cÊp giÊy phÐp cho 3631 dù ¸n ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 41.536,8 triÖu USD. TÝnh b×nh qu©n mçi n¨m chóng ta cÊp giÊy phÐp cho 259 dù ¸n víi møc 2966,9 triÖu USD vèn ®¨ng kü. §îc thÓ hiÖn cô thÓ díi d¹ng sau: (B¶ng 1) B¶ng 1: sè dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc cÊp giÊy phÐp qua c¸c n¨m (cha kÓ c¸c dù ¸n cña VIETSOVPETRO)- trang bªn. B¶ng 1 cho thÊy nhÞp ®é thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi cña ViÖt Nam cã xu h­íng t¨ng nhanh tõ n¨m 1988 ®Õn n¨m 1995 c¶ vÒ sè dù ¸n còng nh sè vèn ®¨ng ký. Nh­ vËy, nÕu xÐt trong suèt c¶ thêi kú 1988-2001 th× n¨m 1995 cã thÓ ®îc coi lµ n¨m ®Ønh cao vÒ thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi cña ViÖt Nam (c¶ vÒ sè dù ¸n, vèn ®¨ng ký, còng nh­ quy m« dù ¸n). Tõ n¨m 1997 ®Çu t trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam b¾t ®Çu suy gi¶m, nhÊt lµ c¸c n¨m 1998, 1999. §Õn n¨m 2000, 2001 t×nh h×nh ®· cã chuyÓn biÕn tèt h¬n nh­ng sè vèn ®¨ng ký còng ®¹t møc cao h¬n n¨m 1992 kh«ng nhiÒu. NÕu so víi n¨m 1197, sè ®îc duyÖt cña n¨m 1998 chØ b»ng 79.71%; n¨m 1999 chØ b»ng 90.4%; n¨m 2000 tuy cã t¨ng nh­ng chØ t¨ng 7.5% so víi n¨m 1997, n¨m 2001 sè dù ¸n t¨ng lªn ®¹t møc b»ng 133.6% so víi n¨m 1197. Sè liÖu t­¬ng øng cña vèn ®¨ng ký lµ 83.83%; 33.73%; 43.29%; 52.4%. Nh×n chung ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam trong c¸c n¨m 2000 vµ 2001 ®· cho thÊy tÝn hiÖu kh¶ quan h¬n. Sù biÕn ®éng nh trªn phÇn nµo cã thÓ do t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc ®èi víi ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam. Theo sè l­îng vèn ®¨ng ký th× quy m« b×nh qu©n cña dù ¸n trong thêi kú 1988- 2001 lµ 11.44 triÖu USD /1 dù ¸n. So víi mét sè n­íc ë thêi kú ®Çu thùc hiÖn chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi th× kh«ng thÊp. Nh­ng n¨m 1999 quy m« nµy l¹i nhá ®i mét c¸ch ®ét ngét (5.04 triÖu USD/1 dù ¸n) vµ nã chØ b»ng 44.06% quy m« b×nh qu©n cña thêi kú 1988-2001 vµ chØ b»ng 28.5% quy m« dù ¸n b×nh qu©n cña n¨m cao nhÊt (n¨m 1995). Sang n¨m 2000 quy m« b×nh qu©n nµy ®· t¨ng lªn (b»ng 107.5% møc b×nh qu©n cña n¨m 1999), nh­ng sang n¨m 2001 mÆc dï cã thªm mét sè dù ¸n víi quy m« ®Çu t­ lín nh­ng quy m« b×nh qu©n cña dù ¸n còng chØ ®¹t ë møc b»ng 97.4% møc n¨m 2000. Chøng tá n¨m 2001 cã nhiÒu dù ¸n ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam víi quy m« nhá. B¶ng 1 N¨m Sè dù ¸n Vèn ®¨ng ký(triÖu USD) Quy m« (triÖu USD/dù ¸n) So víi n¨m tr­íc (%) Sè dù ¸n Vèn ®¨ng ký Quy m« 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 37 68 108 151 197 269 343 370 325 345 275 311 371 461 371.8 582.5 839.0 1322.3 2165.0 2900.0 3765.6 6530.8 8497.3 4649.1 3897.0 1568.0 2012.4 2436.0 10.05 8.57 7.77 80.76 11.0 10.78 10.98 17.65 26.15 13.48 14.17 5.04 5.42 5.28 183.78 258.82 139.81 130.46 136.55 127.51 107.87 87.84 106.15 79.71 113.09 119.3 124.3 156.67 144.03 157.60 163.73 133.95 129.85 173.43 130.11 54.71 83.83 40.24 128.3 121.0 85.27 90.67 112.74 125.57 98.00 101.85 160.75 148.16 38.23 105.12 35.57 107.5 121.0 Tæng 3631 41536.8 11.44 Nguån: -Niªn gi¸m thèng kª 2000, nhµ xuÊt b¶n thèng kª, Hµ Néi- 2001 * Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam, Kinh tÕ 2001-2002 ViÖt Nam thÕ giíi. VÒ h×nh thøc ®Çu t­, lo¹i h×nh liªn doanh lu«n ®îc c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi quan t©m, chiÕm tíi 51% sè vèn ®¨ng ký vµ chiÕm tíi 30% sè dù ¸n, ®Çu t­ n­íc ngoµi theo h×nh thøc 100% vèn n­íc ngoµi chiÕm 36% vèn ®¨ng ký vµ chiÕm 66% sè dù ¸n, h×nh thøc hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh vµ BOT chiÕm 13% vèn ®¨ng ký vµ 4% sè dù ¸n. B¶ng 2: §Çu t trùc tiÕp n­íc ngoµi theo h×nh thøc ®Çu t­ (1988- Ngµy 03/05/2002- chØ tÝnh c¸c dù ¸n cßn hiÖu lùc) H×nh thøc ®Çu t­ Sè dù ¸n TV§T (USD) Vèn ph¸p ®Þnh §Çu wt thùc hiÖn BOT Hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh 100% vèn n­íc ngoµi Liªn doanh 6 144 2037 1039 1.227.975.000 4175.512.485 12.910.375.678 19.966.975.762 363.885.000 3603.194.732 5.678.767.448 7904.727.698 78.537.500 3415.202.874 6184.677.903 9982.582.380 Tæng sè 3226 38.280.838.952 17.550.574.878 19.660.980.657 Nguån: Vô QLDA- Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ Ho¹t ®éng thu hót FDI t¹i ViÖt Nam trong giai ®o¹n nµy ®ãng gãp tÝch cùc vµo viÖc thùc hiÖn môc tiªu chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ®Êt n­íc, héi nhËp kinh tÕ. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn trªn mét sè khÝa c¹nh. Thø nhÊt, FDI lµ nguån vèn quan träng bæ sung cho vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn, lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó thùc hiÖn chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. N¨m 1995 vèn FDI chiÕm 32.4% trong tæng vèn ®Çu t­ toµn x· héi, hiÖn nay chiÕm trªn 20%. Nguån vèn n._.