Thực trạng và giải pháp cơ bản để mở rộng và nâng cao hiệu quả của kinh tế đối ngoại ở nước ta hiện nay

trợ chính thức từ các tổ chức tiền tệ và các chính phủ ODA. Ngoài ra nó còn thu hút khoa học kĩ thuật và công nghệ khai thác và ứng dụng những kinh nghiệm xây dựng và quản lý nền kinh tế hiện đại vào nước ta. Trong quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá ở nước ta kinh tế đối ngoại còn góp phần tích luỹ vốn, thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế tạo nhiều công ăn việc làm cho nhân dân lao động. Việt Nam có khả năng mở rộng quan hệ buôn bán và hợp tác kinh tế với thị trường lớn và những cường quốc công nghệ lớn trên thế giới, đa phương hoá quan hệ thị trường và đối tượng hợp tác phát triển lĩnh vực kinh tế đối ngoại với tốc độ cao. Vậy vấn đề đặt ra ở đây đối với chúng ta là đã làm được gì trong công cuộc xây dựng đất nước, thực trạng và giải pháp cơ bản để mở rộng và nâng cao hiệu quả của kinh tế đối ngoại ở nước ta hiện nay. Để kinh tế đối ngoại đạt được những thành tựu thì cần phải vượt qua được những thử thách của toàn cầu hóa giữ vững đinh hướng xã hội chủ nghĩa. Là một sinh viên kinh tế quốc tế chúng ta cần thiết phải nắm rõ tình hình kinh tế trong nước và quốc tế vậy đề tài này đã giúp chúng ta hiểu được phần nào về thực trạng kinh tế đối ngoại ở nước ta hiện nay. Để hoàn thành được đề tài này, tôi đã nhận được nhiều sự hướng dẫn của thầy giáo cùng sự giúp đỡ từ các sinh viên khoá trên và bạn bè. Tôi xin chân thành cảm ơn. PHẦN LÝ LUẬN *** I. TÍNH TẤT YẾU KHÁCH QUAN CỦA VIỆC MỞ RỘNG QUAN HỆ KINH TẾ ĐỐI NGOẠI. 1. Mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại là xu thế tất yếu Ngày nay, cùng với sự phát triển của những tiến bộ khoa học công nghệ. Đặc biệt là công nghệ thông tin đã thiết lập mối quan hệ kinh tế xã hội phát triển trên một cơ sở hoàn toàn mới, nó có khả năng vượt qua mọi trở ngại về khoảng cách và biên giới, tạo ra sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất. Điều đó làm cho thị trường ngày càng mở rộng, sự luân chuyển của mọi nhân tố cho sự phát triển đều gia tăng không ngừng cả về số lượng và chất lượng, về quy mô và không gian biên giới. Vì thế đã làm cho các nền kinh tế của các dân tộc trên thế giới cho dù khác nhau về vị trí địa lý, truyền thống lịch sử, trình độ phát triển ngày càng tuỳ thuộc lẫn nhau. Phát triển kinh tế không chỉ đơn thuần là trách nhiệm và nghĩa vụ của một quốc gia, dân tộc nào mà nó còn là vấn đề chung của toàn nhân loại. . Ngoài ra còn rất nhiều quy tắc kỹ thuật, sự chuyển giao công nghệ, nguồn nhân lực và chất xám đã quy định hoạt động sản xuất và tiêu dùng của các nước với một mức độ tương đối lớn. Nội dung của phân công lao động quốc tế có nhiều biến đổi. Phân công quốc tế từ phân công truyền thống lấy các nguồn tự nhiên làm cơ sở phát triển thành phân công lấy công nghệ, kỹ thuật hiện đại làm cơ sở; từ phân công giữa các ngành trong một khu vực phát triển thành phân công giữa các ngành thuộc các khu vực và phân công lấy chuyên môn hoá sản phẩm làm cơ sở; từ phân công diễn ra theo phạm vi sản phẩm phát triển thành phân công diễn ra theo phạm vi các yếu tố sản xuất; từ phân công trong lĩnh vực sản xuất thành phân công trong ngành dịch vụ. Cơ chế hình thành phân công quốc tế cũng đang biến đổi. Tức là, từ phân công do lực lượng tự phát của thị trường quyết định phát triển thành phân công do xí nghiệp, chủ yếu là do các công ty xuyên quốc gia kinh doanh và phân công do thành viên các tập đoàn kinh tế, thương mại khu vực tổ chức, sự phân công có tính hiệp định. Phân công theo chiều ngang trở thành hình thức phân công quốc tế chủ yếu, nội dung của nó là phân công theo sản phẩm, theo linh kiện sản phẩm và theo quy trình công nghệ sản phẩm. Phân công quốc tế đã hình thành mạng lưới sản xuất có tính thế giới, làm cho các nước trở thành bộ phận của nền sản xuất thế giới, trở thành một khâu trong dây chuyền giá trị hàng hoá. Nó có lợi cho các nước trên thế giới phát huy đầy đủ ưu thế, tiết kiệm lao động xã hội, làm cho các yếu tố sản xuất được phân bố một cách hợp lý, nâng cao hiệu quả kinh tế, thúc đẩy kinh tế thế giới phát triển. Thứ tư, kinh tế đối ngoại sẽ làm cho mối quan hệ quốc tế ngày càng tăng cường và phát triển. Đến nay, lợi ích chung của các quốc gia trên thế giới không ngừng mở rộng, các nước phát triển và đang phát triển, các nước lớn và nhỏ ngày càng nâng cao mức độ phụ thuộc dựa vào nhau cùng tồn tại, cùng hợp tác và cùng phát triển. Xét một cách cụ thể, kinh tế quốc tế hoá là xu thế tất yếu biểu hiện sự phát triển nhảy vọt của lực lượng sản xuất do phân công lao động quốc tế ngày càng diễn ra sâu sắc, rộng rãi trên phạm vi toàn thế giới dẫn tới sự hình thành nền kinh tế thế giới thứ nhất. Vấn đề mở rộng kinh tế đối ngoại, vượt khỏi biên giới quốc gia, hướng tới phạm vi toàn cầu là một quá trình mà mọi cơ hội và nguyện vọng của mọi người của các chủng tộc và dân tộc khác nhau ở các khu vực và các nước khác nhau cần tìm ra những điểm chung giữa những nét đặc thù khác biệt để có được một cơ chế mới trong mối quan hệ kinh tế xã hội ngày càng phát triển hơn nữa. Đó là mong muốn của bất kỳ dân tộc nào hiện nay. Chính vì vậy, Việt Nam chúng ta đã theo tinh thần đổi mới của đại hội VI, đại hội VII và VIII, cùng các nghị quyết của hội nghị Trung ương trong các kỳ đại hội đều có chú ý đến vấn đề hội nhập quốc tế. Nếu như đại hội VI Đảng ta nhấn mạnh phải “Gắn thị trường trong nước với thị trường thế giới, giải quyết mối quan hệ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu, có chính sách bảo vệ sản xuất nội địa”, thì tại Hội nghị Trung ương lần thứ 3 khoá VII đã có bước tiến trong xác định nội dung cụ thể của hội nhập quốc tế, trong dó khẳng định phải khai thông quan hệ với các tổ chức kinh tế quốc tế. Tư tưởng này được khẳng định lại tại hội nghị Trung ương 7 khóa VII là “từng bước tham gia các hội, các tổ chức kinh tế, thương mại thế giới và khu vực”. Đại hội VIII của Đảng tiếp tục phát triển và khẳng định về sự cần thiết cũng như làm rõ thêm nội dung và tiến trình hội nhập. Nghị quyết Đại hội nhấn mạnh “xây dựng một nền kinh tế mở, hội nhập khu vực vào thế giới, hướng mạnh về xuất khẩu, đồng thời thay thế nhập khẩu bằng sản phẩm trong nước sản xuất có hiệu quả”. Để làm rõ thêm tính tất yếu về vấn đề Việt Nam gia nhập kinh tế quốc tế, chúng ta phải tính đến những tác dụng to lớn mà quá trình hội nhập đem lại cho đất nước. 2. Những tác dụng to lớn mà kinh tế đối ngoại đem lại cho Việt Nam. Ngày nay, quá trình kinh tế quốc tế tạo cơ hội cho chúng ta tiếp cận với nguồn vốn và công nghệ kỹ thuật cũng như công nghệ quản lý. Quan hệ trao đổi buôn bán hàng hóa và dịch vụ giữa nước ta với các nước khác gia tăng mạnh mẽ. Đặc biệt là sự chu chuyển của các dòng vốn: Tính đến tháng 9 năm 1999 chúng ta đã thu hút được 35,9 tỷ USD FDI của hơn 70 quốc gia và lãnh thổ trên thế giới, trong đó đầu tư vào công nghiệp và xây dựng là gần 51%. Cùng với vốn FDI chúng ta còn tiếp nhận một lượng không nhỏ nguồn vốn qua kênh ODA. Nguồn ODA thực sự có ý nghĩa quan trọng trong phát triển cơ sở hạ tầng, cả phần cứng và phần mềm đối với Việt Nam. Tính ra mức vốn nước ngoài hiện nay chiếm khoảng 30% tổng vốn đầu tư nước ngoài. Tỷ lệ đóng góp của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài trong GDP đều tăng lên qua các năm. Năm 1993 đạt ,6% đến năm 1998 đạt 9%, năm 1999 đạt khoảng 10,5%. Nguồn thu ngân sách từ khu vực có vốn đầu tư nước ngoài đạt 370 USD. Đây còn là môi trường mở ra giúp cho nước chúng ta tìm và thực hiện được các dự án đầu tư từ nước ngoài vào. Nó thực sự có ý nghĩa quan trọng trong phát triển cơ sở hạ tầng, cả phần cứng lẫn phần mềm đối với Việt Nam. Bên cạnh cơ hội tận dụng khả năng sử dụng các nguồn vốn, nước ta còn được thụ hưởng những thành quả tiến bộ của kỹ thuật và công nghệ sản xuất mới. Ngày nay, tốc độ phổ cập tri thức mới, kỹ thuật và công nghệ tiên tiến diễn ra nhanh chóng, đa dạng thông qua nhiều hình thức và các kênh truyền thông khác nhau, mà chuyển giao công nghệ là một đặc trưng, một yêu cầu đối với chúng ta trong sự phát triển. Thông qua tiếp nhận và chuyển giao công nghệ, Việt Nam có thể nhanh chóng tiếp cận, bám đuổi và thu hẹp khoảng cách tụt hậu so với các nước đi trước, nhất là với các ngành công nghệ mới, công nghệ mũi nhọn hay các lĩnh vực thuộc lợi thế của mỗi quốc gia, nhờ đó nâng dần sức sản xuất và năng lực khoa học trong nước. Việt Nam được xếp vào các nước có tốc độ phát triển hạ tầng công nghệ thông tin nhanh nhất thế giới, là bằng chứng cho tốc độ và sự chủ động hội nhập của chúng ta. Bên cạnh đó, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế sẽ làm cho quá trình cạnh tranh giữa nước ta và các nước khác trên thế giới thêm gay gắt, thị trường mở rộng không ngừng, do đó thúc đẩy chuyên môn hoá sản xuất, kích thích tăng năng xuất lao động. Nhờ hợp lý hoá sản xuất và áp lực cạnh tranh, chúng ta tạo được sự tiết kiệm trong sản xuất, hạ giá thành, tăng hiệu quả cũng như chất lượng của các mặt hàng. Từ đó sẽ tạo được sức hút hấp dẫn với các sản phẩm của chúng ta. Hiện nay ở nước ta chính phủ cũng như doanh nghiệp đang hết sức nỗ lực chuẩn bị cho sự hội nhập vào AFTA vào năm 2006. Quá trình Việt Nam gia nhập kinh tế đối ngoại sẽ nhanh chóng góp phần nâng cao trình độ dân trí, tạo cơ sở nền tảng cho dân chủ phát triển. Giao lưu kinh tế giữa các nước đưa lại điều kiện hội nhập giữa con người của những nền văn hoá, góp phần nâng cao giá trị văn hoá truyền thống, xoá bỏ hủ tục phi nhân văn, mở ra điều kiện cho con người phát triển và cho sự chung sống hoà bình của các nền văn hoá trong không gian toàn cầu. Đồng thời, nó sẽ giải quyết được những vấn đề về việc làm và gia tăng thu nhập. Sự chuyển dịch lao dộng đang diễn ra theo nhiều phương diện, Việt Nam có cơ hội xuất khẩu lao động sang các nước phát triển để thu được ngoại tệ từ bên ngoài vào. Ngoài ra, lao động có trình độ cao sẽ tập trung vào các ngành, lĩnh vực kinh tế mới, như các hoạt động dịch vụ, thương mại, công nghiệp chế biến… Sự phát triển của các ngành này tạo thêm nhiều việc làm mới, do đó tỷ lệ thất nghiệp sẽ giảm xuống và chất lượng nguồn nhân lực sẽ tăng dần thích ứng với quá trình xã hội hoá lao động. II. NHỮNG NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CỦA QUAN HỆ KINH TẾ ĐỐI NGOẠI 1. Nguyên tắc bình đẳng Đây là nguyên tắc làm nền tảng cho việc thiết lập quan hệ giữa các quốc gia nói chung và cho việc thiết lập quan hệ quốc tế giữa các quốc gia cũng như giữa các đối tác kinh tế. Nguyên tắc này bắt nguồn từ yêu cầu phải coi mỗi quốc gia trong cộng đồng quốc tế là một quốc gia độc lập có chủ quyền. Từ yêu cầu này, sự hình thành và phát triển của thị trường thế giới mà mỗi quốc gia là một thành viên, với tư cách là thành viên, mỗi quốc gia có quyền kinh doanh tự do tự chủ như mọi quốc gia khác. Vì thế phải đảm bảo tư cách pháp nhân của mỗi quốc gia trước luật pháp và cộng đồng quốc tế. 2. Nguyên tắc cùng có lợi Đây là cơ sở kinh tế để thiết lập và mở rộng quan hệ kinh tế giữa các quốc gia. Mỗi quốc gia cần biết sử dụng lợi thế của mình trong quan hệ kinh tế cụ thể. Nguyên tắc này được cụ thể hóa thành các điều khoản được ký kết giữa các đối tác kinh tế với nhau. Mỗi một quốc gia, theo lý thuyết của A. Smith, đều có lợi thế tuyệt đối với các quốc gia khác. Điều đó được hiểu rằng, họ có nguồn lực khan hiếm được phân bổ và sử dụng để sản xuất ra một hàng hoá nào đó với ưu thế hơn hẳn các quốc gia khác cùng sản xuất ra mặt hàng đó. Hay theo lý thuyết lợi thế so sánh của Dicardo, mỗi quốc gia có lợi thế để sản xuất sản phẩm với ưu thế tuyệt đối hơn hẳn khi sản xuất các mặt hàng khác… Sử dụng các lợi thế, các quốc gia khi tham gia vào quan hệ đối ngoại sẽ tận dụng được nhiều cơ hội thu về những món lợi lớn cho đất nước. 3. Nguyên tắc tôn trọng chủ quyền và không can thiệp vào công việc nội bộ của mỗi quốc gia Trong đời sống của cộng đồng quốc tế, quốc gia có tính độc lập, có chủ quyền về các mặt kinh tế, chính trị xã hội và địa lý. Nguyên tắc này bắt đầu từ nguyên tắc bình đẳng trong quan hệ đối ngoại giữa các quốc gia với nhau. Nó cũng bắt đầu từ nguyên tắc cùng có lợi, mà xét đến cùng là cùng có lợi về mặt kinh tế với tư cách là cơ sở để cùng có lợi ích khác về chính trị, quân sự, xã hội… Nguyên tắc này đòi hỏi mỗi bên, trong hai hoặc nhiều bên phải thực hiện đúng các vấn đề như : Tôn trọng các điều khoản trong nghị định thư và trong hợp đồng kinh tế đã ký kết. Không đưa ra những điều kiện có phương hại đến lợi ích của hau. Không được dùng các thủ đoạn có tính chất can thiệp vào nội bộ của quốc gia có quan hệ, nhất là dùng thủ đoạn kinh tế kỹ thuật và kích động can thiệp vào đường lối chính trị của quốc gia đó. 4. Mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại phải nhằm thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế và phát triển kinh tế – xã hội Trong cộng đồng quốc tế, đứng về trình độ kinh tế kỹ thuật mà xét, giữa các quốc gia có điểm xuất phát và trình độ phát triển không đều nhau. Có thể phân thành hai loại : nước có nền kinh tế phát triển và nước có nền kinh tế đang phát triển hay kém phát triển. Ở những nước có nền kinh tế đang kém phát triển, nhiều vấn đề gay cấn đặt ra, trong đó mắt xích của cái vòng luẩn quẩn là trình độ kỹ thuật lạc hậu do thiếu vốn. Vì vậy, đối với các nước này, việc mở rộng quan hệ kinh tế quốc tế, nhằm đưa đất nước nhanh chóng thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu, đạt tốc độ tăng trưởng và phát triển kinh tế – xã hội cao, sao cho thu nhập quốc dân tính trên đầu người vượt qua mức của loại nước nghèo nàn trên thế giới, từ đó tạo ra đà phát triển ở giai đoạn sau. Bốn nguyên tắc nói trên có liên quan mật thiết với nhau, đều có vai trò và ý nghĩa quan trọng. Xa rời những nguyên tắc đó sẽ không thực hiện được hoặc làm hạn chế tốc độ và hiệu quả của việc mở rộng quan hệ kinh tế quốc dân của mỗi quốc gia. PHẦN CƠ SỞ THỰC TIỄN *** I. THỰC TRẠNG CHUNG CỦA KINH TẾ VIỆT NAM VÀ QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP KINH TẾ 1. Thực trạng kinh tế Việt Nam Năm 2001, trong tình hình có nhiều khó khăn hơn dự kiến, nền kinh tế Việt Nam vẫn tiếp tục phát triển ổn định với tốc độ tăng trưởng cao 6,8%, cao hơn mức của năm 2000. Cơ cấu kinh tế theo GDP đang chuyển dịch theo chiều hướng tích cực, giảm tỷ trọng nông nghiệp, tăng tỷ trọng công nghiệp trong GDP, tỷ trọng công nghiệp đạt 38%, dịch vụ 39% và nông – lâm – thuỷ – hải – sản chiếm 23% so với các con số tương ứng của năm 2000 là 36,6%; 39,1% và 24,3%. Xét về sự đóng góp của các ngành trong việc thực hiện tốc độ tăng trưởng 6,8% GDP thì khu vực công nghiệp đóng góp quan trọng chiếm 3,7%, khu vực dịch vụ đóng góp 2,5% và nông – lâm – thuỷ – hải – sản đóng góp 0,6%. Sự đóng góp nổi bật của các ngành công nghiệp vào tốc độ tăng trưởng và cơ cấu GDP của nền kinh tế nước ta đánh dấu bước tiến mới về chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong năm 2001. Đối chiếu với các chỉ tiêu đã đề ra trong Nghị quyết của Quốc hội về nhiệm vụ năm 2001, thì còn 4 chỉ tiêu chưa đạt kế hoạch, trong đó có 2 chỉ tiêu quan trọng về kinh tế là mức tăng trưởng GDP đạt 6,8%, cao hơn mức của năm 2000 nhưng thấp hơn so với kế hoạch là 7,5%. Kim ngạch xuất khẩu tuy có tăng về lượng song bị thua thiệt về giá khoảng 1,5 tỷ USD nên chỉ tăng 4,5% ( so với mức đề ra là 16% ). Mặc dù chưa thực hiện được các chỉ tiêu đề ra, song trong bối cảnh kinh tế khu vực và thế giới đang có chiều hướng xấu đi, suy giảm mạnh, có nước tăng trưởng âm thì đạt được kết quả như trên là điều đáng khích lệ. Năm 2001, tình hình kinh tế xã hội tiếp tục ổn định, nước ta được công nhận là nơi có môi trường đầu tư ổn định nhất khu vực sau sự kiện 11/9, đó là những thuận lợi cơ bản mà ta phải tận dụng và phát huy. Công nghiệp nước ta có vốn đầu tư nước ngoài tiếp tục phát triển và tăng trưởng ổn định với tốc độ tăng 13,8%... Những thành tựu của năm 2001 đã tạo ra thế và lực mới để nước ta tiếp tục phát triển, thực hiện các mục tiêu của kế hoạch 5 năm 2001 – 2005. Tuy nhiên điểm nổi bật kinh tế của nước ta nói chung là chất lượng tăng trưởng và sức cạnh tranh của các sản phẩm, của doanh nghiệp còn thấp. Theo đánh giá của tổ chức diễn đàn kinh tế thế giới ( WEF ) chỉ số cạnh tranh của Việt Nam năm 1997 đứng thứ 49/53 quốc gia, năm 1998 cải thiện thêm 10 bậc do các nước trong khu vực bị lâm vào khủng hoảng tài chính tiền tệ, thì đến năm 2001 lại lùi xuống vị trí 62/75 quốc gia xếp hạng. Đánh giá lại tình hình kinh tế trong nước sẽ cho phép chúng ta đưa ra những quyết định đúng đắn trong tiến trình hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế. 2. Tình hình thực tế hội nhập của Việt Nam với các tổ chức kinh tế và các nước trên thế giới. Năm 1992, hệ thống danh mục hàng xuất nhập khẩu chịu thuế tương đối thống nhất và hài hoà, được đưa vào áp dụngnăm 1992. Cũng trong năm này, hiệp định thương mại ưu đãi giữa Việt Nam và EEC ( nay là EU ) đã cung cấp các hạn ngạch xuất khẩu cho hàng dệt và quần áo may sẵn của Việt Nam vào Châu Âu, chúng ta dành các ưu đãi về thuế cho một số mặt hàng nhập từ EEC. Hiệp định thương mại quan trọng với khu vực thị trường cao cấp và rộng lớn này đã giải quyết được phần nào vấn đề thiếu hụt thị trường xuất khẩu của Việt Nam, đồng thời mở ra và thúc đẩy tích cực một số mặt hàng xuất khẩu, tận dụng được ưu thế về nguồn lực nội địa của quốc gia. Cũng trong năm này, Việt Nam có quan hệ với Nhật Bản và Nhật Bản là nguồn cung cấp ODA lớn nhất, là một trong 3 nhà đầu tư hàng đầu ở Việt Nam. Năm 1994, Việt Nam giành được vị trí là người quan sát của hiệp định chung về thuế quan và thương mại ( GATT ) sau đổi thành tổ chức thương mại thế giới WTO. Tuy vậy, tiến trình gia nhập vào tổ chức này còn rất nhiều khó khăn, đòi hỏi nỗ lực toàn diện của Việt Nam trong cải cách kinh tế và pháp lý. Trong quan hệ với Mỹ, Việt Nam luôn tỏ ra thiện chí. Năm 1994 Mỹ đã xoá bỏ lệnh cấm vận đối với Việt Nam. Đây là một điều kiện quan trọng để chúng ta thúc đẩy mối quan hệ kinh tế với một môi trường rộng lớn và đầy sôi động. Năm 1995 là một năm hết sức quan trọng khi Việt Nam gia nhập vào tổ chức ASEAN ( vào ngày 28 tháng 7 năm 1995 ) – một hiệp hội trọng yếu của khu vực. Kim ngạch xuất khẩu tăng nhanh từ năm 1995 đến năm 1996 : kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vào các nước ASEAN năm 1995 là 23,9% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước, năm 1996 là 33,4%. Kim ngạch xuất khẩu 1996 so với 1995 tăng 129,3%. Kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam với các nước ASEAN từ 1995 đến 1999 tăng bình quân 11,2%. Mặt hàng nhập khẩu chủ yếu từ các nước ASEAN vào Việt Nam là máy móc, thiết bị phụ tùng chiếm khoảng 10 – 12% trong tổng kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam với ASEAN, khoảng 60 – 65% là nguyên vật liệu phục vụ cho sản xuất và công nghệ lắp ráp. Cũng trong năm này Việt Nam trở thành thành viên của AFTA, cũng có nghĩa Việt Nam bắt đầu tham gia vào các cam kết giảm quan thuế cho các hàng nhập khẩu nông – công nghiệp cho các nước ASEAN. Năm 1996, Việt Nam ban hành tiếp danh mục các hàng hoá với các mức thuế quan ưu đãi có hiệu lực chung dành cho AFTA, sẽ được áp dụng rộng rãi vào năm 1997. Nhìn chung mức thuế nhập khẩu tối đa giảm xuống còn 80%. Chính sách nhập khẩu tiếp tục giảm số lượng hàng hoá quản lý bằng hạn ngạch nhập khẩu xuống còn 6. Năm 1998, vào tháng 11 Việt Nam đã trở thành thành viên đầy đủ của Diễn đàn Hợp tác kinh tế Châu Á Thái Bình Dương ( APEC ). Việt Nam đã trình kế hoạch hành động về các lịch trình ngắn, trung và dài hạn cho việc thực thi các biện pháp thuế quan, phi thuế quan, thương mại, dịch vụ, v.v… Năm 1999, chúng ta chứng kiến nhiều thay đổi của Việt Nam theo hướng hội nhập, tự do hoá nền kinh tế. Ngân hàng Trung Ương điều chỉnh linh hoạt lãi xuất trần cho vay của các ngân hàng thương mại. Việc này tiếp tục thúc đẩy việc sử dụng tín dụng trên cơ sở rủi ro có liên quan, phù hợp với yêu cầu của thực tiễn khách quan. Năm 2000, trước hết phải kể đến một thành tựu quan trọng của Việt Nam là Việt Nam đã tiến tới ký kết được Hiệp định thương mại với Mỹ – cường quốc lớn nhất thế giới. Hiệp định khẳng định bước tiến mới trong tiến trình bình thường hoá quan hệ nói chung và thương mại nói riêng giữa hai nước. Sau khi Hiệp định có hiệu lực, Việt Nam sẽ được hưởng và ngược lại, sẽ dành cho Mỹ quy chế tối huệ quốc và đối xử bình đẳng. Như vậy, các bên của Hiệp định thương mại sẽ có nền tảng pháp lý để xúc tiến các hoạt động quốc tế thương mại song phương. Qua đó chúng ta thấy rằng : từ năm 1990 đến 1999 tổng giá trị xuất khẩu của Việt Nam tăng 4,5 lần khi đó, tổng giá trị nhập khẩu tăng hơn 4 lần. Trong thực tế kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu gần như ngang bằng. Trong cơ cấu hàng hoá cũng có chuyển biến tích cực theo hướng đa dạng hoá mặt hàng, tăng dần những hàng hoá qua chế biến như chè, cà phê… Trong những năm qua, Việt Nam cũng gia tăng quan hệ với Liên Hợp Quốc, IMF, WB. Tính cho đến nay, đã hơn 20 năm Việt Nam tham gia Liên Hợp Quốc. Sự tham gia này cho phép Việt Nam nhận được sự giúp đỡ của Liên Hợp Quốc trong nhiều lĩnh vực, đồng thời qua đó Việt Nam cũng đóng góp vào sự phát triển của chính tổ chức này. Ghi nhận vào sự đóng góp đó, năm 1997 lần đầu tiên Việt Nam được bầu vào Hội đồng kinh tế xã hội Liên Hợp Quốc. Đây là điều kiện quan trọng cho phép mở rộng và phát triển quan hệ của Việt Nam với Liên Hợp Quốc cũng như với các quốc gia và các tổ chức quốc tế khác. Ngày nay, chúng ta đã tham gia khá tích cực vào các hoạt động của Liên Hợp Quốc. Các tổ chức thuộc Liên Hợp Quốc như : UNDP, UNFPA, UNICEF, UNHCR, UNDCP… Việt Nam đều có quan hệ chặt chẽ. Nói tóm lại, hơn 10 năm đổi mới vừa qua, nhìn từ góc độ kinh tế đối ngoại thì đúng là thập kỷ hội nhập vào nền kinh tế thế giới và khu vực của Việt Nam. Thời gian đó tuy chưa dài nhưng cùng với những kết quả đạt được, đó là bài học kinh nghiệm cả thành công và thất bại trên bước đường hội nhập, đó là hành trang để chúng ta vững bước đi vào giai đoạn mới - đẩy nhanh hơn nữa hội nhập quốc tế. II. NHỮNG THUẬN LỢI CỦA VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH HỘI NHẬP KINH TẾ VÀ KHU VỰC 1. Những yếu tố ổn định về chính trị Chúng ta bắt đầu tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế trong điều kiện đất nước hoà bình, chính trị xã hội ổn định. Đây là một nhân tố quan trọng trong giao lưu hội nhập đảm bảo chúng ta chỉ hoà nhập chứ không hoà tan. Phân tích tình hình thực tế, hội nghị Trung Ương khoá VI đã khẳng định tính tất yếu lịch sử của chủ nghĩa xã hội, khẳng định tính khách quan và phương hướng xã hội chủ nghĩa của qua trình cải cách đổi mới. Đại hội VII cũng khẳng định : “Nhân dân ta quyết không chấp nhận con đường nào khác ngoài con đường xã hội chủ nghĩa”. Trên thực tế gắn liền với sự vận động hiện thực của cuộc sống, Đảng ta đã từng bước hoàn thiện, bổ sung cụ thể hoá thêm đường lối đổi mới, mở cửa hội nhập. Trong quá trình đó, Đảng ta đã được củng cố về chính trị và tổ chức, vai trò lãnh đạo của Đảng trong xã hội được tăng cường. Đảng xác định đường lối ở tầm vĩ mô “xu thế không thể tránh khỏi đối với sự phát triển” của việc tham gia kinh tế đối ngoại. Từ nhận thức này, Việt Nam đã có những bước chuyển lớn trong chính sách phát triển kinh tế nói chung, kinh tế đối ngoại nói riêng. Các chính sách này đều theo hướng tự do hoá, tất nhiên ở các tầng cấp khác nhau, phụ thuộc vào thực lực cụ thể ở mỗi lĩnh vực.. 2. Những yếu tố thuận lợi về kinh tế Một yếu tố thuận lợi là nền kinh tế có trình độ và chất lượng phát triển cao hơn. Thể chế kinh tế kế hoạch hoá tập trung quan liêu bao cấp đã được thay thế hoàn toàn bằng thể chế kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa; tính chất tự cung tự cấp và khép kín trong nền kinh tế, đời sống xã hội được thay thế bằng xu hướng mở cửa và chủ động hội nhập quốc tế, kết hợp nội lực và ngoại lực thành sức mạnh tổng hợp. Cơ chế thị trường là hạt nhân của quỹ đạo phát triển kinh tế mới theo nghĩa nó định hình một phương thức mới gắn kết nền kinh tế nước ta với nền kinh tế thế giới. Cơ chế thị trường cũng tạo ra một lớp chủ thể kinh tế mới về chất. Đó là, các chủ thể kinh doanh độc lập, trình độ bản lĩnh cạnh tranh thị trường ngày càng được nâng cao. Qua đó, sự hiện diện của cơ chế thị trường thực sự tạo ra trạng thái xuất phát mới của nền kinh tế nước ta. Điều mấu chốt là cơ chế phân bổ nguồn lực xuất hiện động lực kinh tế trên cơ sở hệ thức đo mới ( thước đo giá trị ). 3. Những yếu tố về nguồn nhân lực Yếu tố quan trọng hơn nữa mà chúng ta cần phải kể đến là nguồn nhân lực của đất nước. Việt Nam hiện nay tuy là quốc gia đang phát triển, là một trong những nước nghèo nhất của thế giới, song nước ta được đánh giá cao về chỉ số nguồn nhân lực. Với thị trường gần 80 triệu dân, trong đó tỷ lệ người lao động chiếm 35,9 triệu người, số người trong độ tuổi từ 16 – 34 chiếm 60%. Nguồn bổ sung hàng năm là 3%, tức khoảng 1,24 triệu người. Tỷ lệ người lớn biết chữ khá cao 88%. Số năm đi học trung bình của một người dân là 5 năm. Trình độ dân trí được xếp loại trung bình khá trong khu vực. Người Việt Nam có truyền thống cần cù, thông minh, ham học hỏi, cầu tiến bộ, có ý chí và tinh thần tự lực tự cường. Chúng ta là một dân tộc phát triển khá về thể lực và trí lực, có tính động cơ cao để tiếp thu nhanh kiến thức khoa học công nghệ hiện đại. Có thể nói đây là một trong số các lợi thế so sánh của ta trong quá trình hội nhập. Bởi vì ngày nay lợi thế so sánh của sự phát triển nhanh chóng đang chuyển dần từ yếu tố giàu tài nguyên, tiền vốn… sang lợi thế về trình độ trí tuệ tri thức cao của con người. Chất xám trở thành nguồn vốn lớn và quý giá, là nhân tố quyết định sự tăng trưởng và phát triển của mọi quốc gia. Hội nhập kinh tế quốc tế sẽ tạo cơ hội để nguồn nhân lực của nước ta khai thông giao lưu với thế giới bên ngoài. Ta có thể hội hập để xuất khẩu lao động qua các hợp đồng gia công chế biến hàng xuất khẩu. Đồng thời tạo điều kiện nhập khẩu lao động kỹ thuật cao, công nghệ mới mà hiện nay ta đang rất cần. Như vậy với lợi thế nhất định về nguồn lao động cho phép lựa chọn dạng hình phù hợp tham gia hội nhập và chính qua đó, chúng ta có điều kiện để nâng cao chất lượng nguồn lao động Việt Nam. 4. Thuận lợi của nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú Về vị trí địa lý, nước ta là cửa ngõ đi ra Thái Bình Dương của một số quốc gia Đông Nam Á, là điểm tiếp giáp các tuyến đường giao thông quan trọng của thế giới. Đáng chú ý với bờ biển rộng, trải dài từ bắc tới nam với nhiều hải cảng, đặc biệt là cảng Cam Ranh có độ sâu thuận lợi cho sự phát triển giao thông hàng hải cũng như phát triển kinh tế hàng hoá. Ngoài một số khoáng sản như Bôxit có trữ lượng lớn : 5 tỷ tấn, đứng thứ ba thế giới, quặng đất hiếm cũng có trữ lượng đứng thứ hai thế giới... các loại khoáng sản khác của nước ta không có trữ lượng lớn nhưng rất đa dạng và phong phú. Trong thời gian qua việc khai thác và chế biến còn vô cùng hạn chế. Để đẩy mạnh quá trình công nghiệp hiện đại hóa thì việc khai thác sử dụng nguồn lực đó thông qua hợp tác quốc tế là rất cần thiết. Với thực trạng nguồn tài nguyên thiên nhiên, chúng ta cần phát huy năng lực bên trong, đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế sang xuất khẩu các mặt hàng chế biến. Chúng ta cần tập trung phát triển các ngành vật liệu xây dựng, gốm sứ du lịch kết hợp phát triển các sản phẩm từ cây công nghiệp để tạo sản phẩm xuất khẩu. Đồng thời chú ý phát triển các loại hình xí nghiệp vừa và nhỏ trên cơ sở liên doanh để tận dụng nguồn khoáng sản phong phú, phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế của chúng ta. Với những thế mạnh như trên, Việt Nam có rất nhiều cơ hội cần tận dụng để hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, chúng ta cũng gặp rất nhiều khó khăn và thách thức trong tiến trình hội nhập. Hiểu rõ về những vấn đề đó, giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn về kinh tế đối ngoại của Việt Nam. III. KHÓ KHĂN VÀ THÁCH THỨC CỦA CHÚNG TA KHI THAM GIA QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP KINH TẾ 1. Điều đáng lo ngại của sự tụt hậu kinh tế Ngay từ năm 1994, nhiều nhà kinh tế cũng như lãnh đạo Việt Nam đã nói đến nguy cơ tụt hậu xa về kinh tế. Nước ta phát triển với điểm xuất phát thấp, cơ sở hạ tầng và trình độ quản lý của con người. Nước ta là nước có nền nông nghiệp là chủ yếu. Thêm vào đó, nền công nghiệp lại phân bố không đều, tập trung chủ yếu ở hai đầu của đất nước. Người lao động có trình độ cao chủ yếu tập trung ở các thành phố lớn. Do đó, sự phát triển công nghiệp ở các vùng sâu vùng xa đã khó khăn lại càng khó khăn hơn. Hiện nay, xét trên bình diện chung thì Việt Nam chậm hơn so với các nước NICs khoảng 30 năm, với Thái Lan chừng 2 thập kỷ, với Trung Quốc khoảng 10 năm, tất nhiên còn cách xa các nước phát triển lâu hơn nữa so với các nước phát triển. Mặc dù chúng ta đã có ý thức rõ rệt và đã có những hành động khá tích cực nhằm thu hẹp khoảng cách này, nhưng trên thực tế nguy cơ này không những chậm được cải thiện mà thậm chí diễn ra theo hướng tiêu cực. Nếu xem xét tình hình các nước đông và đông nam Á qua một số chỉ tiêu có thể nhận rõ điều này. Mặc dù khủng hoảng tài chính nổ ra ở Thái Lan và hậu quả lan rộng rất nặng nề tới nhiều nước như Indonesia, Hàn Quốc, Cộng hoà liên bang Nga… nhưng sau khủng hoảng các nước đã phục hồi và có sự bứt phá rất ngoạn mục. Hàn Quốc đạt tốc độ tăng trưởng GDP trên 9%, hoặc trên 8% của Trung Quốc… trong khi Việt Nam mặc dù được đánh giá là đứng ngoài khủng hoảng nhưng tốc độ lại sụt giảm khá mạnh và sự phục hồi xem ra rất chậm với 5,8% năm 1998, 4,7% năm 1999 và 6,7% vào năm 2000 so với khoảng 9% của thời kỳ 1993 – 1997. Dòng FDI vào Việt Nam giai đoạn 1988 – 1997 là khả quan, đã tiếp sức đáng kể cho sự tăng trưởng, nhưng sự kỳ vọng đó thật ngắn ngủi và hiện đang trong thời kỳ tụt dốc kéo dài, trong khi Trung Quốc lại đang có sức hấp dẫn lớn đối với đầu tư nước ngoài. Hiện nay các nước châu Á nói chung và khu vực nói riêng đang cạnh tranh gắt gao với nhau trong việc cải thiện môi trường để gia tăng các hoạt động thương mại, thu hút xuất khẩu thì ở Việt Nam cả mức độ cạnh tranh, dòng FDI và xuất khẩu lại có xu hướng giảm xuống, hoặc tốc độ cải thiện rất chậm chạp, mức độ cạnh tranh của Việt Nam hiện nay được xếp thứ 53/59 quốc gia, vì thế có thể nhận thấy khoảng cách giữa Việt Nam và các nước đang có nguy cơ dãn rộng thêm. 2. Sự yếu kém trong quản lý kinh tế của Nhà nước Kinh tế đối ngoại lấy tự do hoá kinh tế làm động lực, do đó khu vực kinh tế tư nhận ở đa số các nước tỏ ra rất năng động và là lực lượng chủ lực, đối với chúng ta thì khu vực tư nhân tuy đã có sự quan tâm khuyến khích, có sự tăng trưởng đáng kể liên tục trong vòng 10 năm qua, tuy nhiên khu vực này còn nhỏ bé, manh mún và thiếu vững chắc, khu vực._.