Thực trạng và định hướng sử dụng đất nông nghiệp bền vững Huyện Thạch Thất-Thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI NGUYỄN VĂN HÙNG THỰC TRẠNG VÀ ðỊNH HƯỚNG SỬ DỤNG ðẤT NÔNG NGHIỆP BỀN VỮNG HUYỆN THẠCH THẤT – THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP Chuyên ngành: Quản lý ðất ñai Mã số : 60.62.16 Người hướng dẫn khoa học: PGS-TS. NGUYỄN HỮU THÀNH HÀ NỘI - 2009 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… i Lêi cam ®oan - T«i xin cam ®oan r»ng, sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ ch−a hÒ ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. - T«i xin cam ®oan r»ng, mäi sù gióp ®â cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®· ®−îc c¸m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®· ®−îc chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn V¨n Hïng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… ii Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh ®−îc néi dung nµy, t«i ®· nhËn ®−îc sù chØ b¶o, gióp ®ì rÊt tËn t×nh cña PGS - TS. NguyÔn H÷u Thµnh, sù gióp ®ì, ®éng viªn cña c« gi¸o TS. §ç ThÞ T¸m vµ c¸c thÇy c« gi¸o trong bé m«n Quy ho¹ch ®Êt ®ai, c¸c thÇy c« gi¸o Khoa Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, Khoa Sau ®¹i häc. Nh©n dÞp nµy cho phÐp t«i ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c tíi PGS - TS. NguyÔn H÷u Thµnh vµ nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u c¶u c¸c thÇy c« gi¸o trong Khoa Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸n bé UBND huyÖn, phßng N«ng nghiÖp & PTNT, phßng Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, phßng Thèng kª huyÖn Th¹ch ThÊt cïng chÝnh quyÒn c¸c x·, gia ®×nh, c¬ quan vµ b¹n bÌ ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn v¨n. Hµ Néi, ngµy th¸ng n¨m 2009 T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn V¨n Hïng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… iii MỤC LỤC Mục lục iii Danh mục các chữ viết tắt và ký hiệu v Danh mục các bảng biểu vi Danh mục các sơ ñồ, biểu ñồ, hình ảnh vii 1. ðẶT VẤN ðỀ 1 1.1. Tính cấp thiết của ñề tài 1 1.2. Ý nghĩa nghiên cứu 3 1.3. Mục ñích nghiên cứu 3 2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 4 2.1. Một số vấn ñề lý luận về sử dụng ñất nông nghiệp 4 2.1.1. ðất nông nghiệp sử dụng ñất nông nghiệp 4 2.1.2. ðặc ñiểm sử dụng ñất nông nghiệp vùng khí hậu nhiệt ñới 6 2.1.3. Vấn ñề suy thoái ñất nông nghiệp 7 2.1.4. Nguyên tắc sử dụng ñất bền vững 9 2.2. Những vấn ñề về hiệu quả sử dụng ñất và ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 9 2.2.1. Khái quát về hiệu quả và hiệu quả sử dụng ñất 10 2.2.2. ðặc ñiểm và phương pháp ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 14 2.2.3. Những xu hướng sử dụng ñất nông nghiệp bền vững 16 2.2.4. Những nghiên cứu liên quan ñến nâng cao hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp và sản xuất nông nghiệp bền vững 34 3. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 39 3.1. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu 39 3.2. Nội dung nghiên cứu 39 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… iv 3.2.1. ðánh giá ñiều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội có liên quan ñến sử dụng ñất ñai và sản xuất nông nghiệp 39 3.2.2. Hiện trạng và ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 39 3.2.3. ðịnh hướng sử dụng ñất nông nghiệp bền vững 40 3.3. Phương pháp nghiên cứu 40 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 44 4.1. ðiều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội 44 4.1.1. ðiều kiện tự nhiên 44 4.1.2. ðiều kiện kinh tế - xã hội 50 4.2. Hiện trạng sử dụng ñất 55 4.3. ðánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 58 4.3.1. Các vùng sản xuất nông nghiệp 58 4.3.2. Thực trạng phát triển sản xuất nông nghiệp 59 4.3.3. Hiện trạng các kiểu sử dụng ñất 60 4.3.4. Hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 65 4.3.4.1. Hiệu quả kinh tế 65 4.3.4.2. Hiệu quả xã hội 73 4.3.4.3. Hiệu quả môi trường 77 4.3.4.4. ðánh giá chung 82 4.4. §Þnh h−íng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng huyÖn Th¹ch ThÊt 84 4.4.1. Nh÷ng quan ®iÓm chñ yÕu n©ng cao hiÖu sö dông ®Êt n«ng nghiÖp vµ sö dông ®Êt bÒn v÷ng 84 4.4.2. §Þnh h−íng sö dông ®Êt bÒn v÷ng 86 4.4.3. Dự kiến một số kết quả sau ñịnh hướng 88 4.4.4. Mét sè gi¶i ph¸p chÝnh nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cña huyÖn 90 5. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 95 TÀI LIỆU THAM KHẢO 97 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU tt Ch÷ viÕt t¾t Ch÷ viÕt ®Çy ®ñ 1 §BSH §ång b»ng s«ng Hång 2 BVTV B¶o vÖ thùc vËt 3 CAQ C©y ¨n qu¶ 4 CNH - H§H C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ 5 CPTG Chi phÝ trung gian 6 GTGT Gi¸ trÞ gia t¨ng 7 GTSX Gi¸ trÞ s¶n xuÊt 8 HQ§V HiÖu qu¶ ®ång vèn ®Çu t− 9 CL§ C«ng lao ®éng 10 LUT Lo¹i h×nh sö dông ®Êt 11 N«ng nghiÖp & PTNT N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n 12 NTTS Nu«i trång thuû s¶n Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… vi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU tt Tªn b¶ng trang Bảng 4.1. Dân số, lao ñộng huyện Thạch Thất giai ñoạn 2005 - 2008 52 Bảng 4.2. Hiện trạng sử dụng ñất năm 2008 56 Bảng 4.3. Giá trị sản xuất ngành nông nghiệp giai ñoạn 2005 - 2008 60 Bảng 4.4: Biến ñộng diện tích cây trồng qua các năm 61 Bảng 4.5: Hiện trạng các loại hình sử dụng ñất năm 2008 64 Bảng 4.6. Hiệu quả kinh tế của một số cây trồng chính Vùng 1 66 Bảng 4.7. Hiệu quả kinh tế của một số cây trồng chính Vùng 2 67 Bảng 4.8. Hiệu quả kinh tế các loại hình sử dụng ñất 68 Bảng 4.9. Tổng hợp hiệu quả kinh tế các loại hình sử dụng ñất 71 B¶ng 4.10. HiÖu qu¶ xR héi c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt theo vïng 74 B¶ng 4.11. Tæng hîp hiÖu qu¶ xR héi c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt 75 Bảng 4.12. Kết quả phân tích một số chỉ tiêu môi trường của các loại hình sử dụng ñất 78 B¶ng 4.13. Tæng hîp ®¸nh gi¸ møc ®é bÒn v÷ng cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt 82 B¶ng 4.14. §Þnh h−íng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ®Õn n¨m 2020 88 B¶ng 4.15. So s¸nh mét sè chØ tiªu c¬ b¶n tr−íc vµ sau ®Þnh h−íng 89 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… vii DANH MỤC CÁC SƠ ðỒ, BIỂU ðỒ, HÌNH ẢNH Biểu ñồ 4.1. Cơ cấu kinh tế của huyện Thạch Thất năm 2008 51 Biểu ñồ 4.2. Diện tích, cơ cấu các loại ñất năm 2008 57 Biểu ñồ 4.3. Diện tích, cơ cấu ñất nông nghiệp năm 2008 58 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 1 1. ðẶT VẤN ðỀ 1.1. Tính cấp thiết của ñề tài ðất ñai là tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất ñặc biệt. Không có ñất thì không thể sản xuất cũng không có sự tồn tại của con người và ñất có vị trí ñặc biệt quan trọng với sản xuất nông nghiệp [18]. Nông nghiệp là hoạt ñộng sản xuất cổ nhất và cơ bản nhất của loài người. Hầu hết các nước trên thế giới ñều phải xây dựng một nền kinh tế trên cơ sở phát triển nông nghiệp dựa vào khai thác các tiềm năng của ñất, lấy ñó làm bàn ñạp phát triển các ngành khác. Vì vậy, việc tổ chức sử dụng nguồn tài nguyên ñất ñai hợp lý, có hiệu quả theo quan ñiểm sinh thái bền vững ñang trở thành vấn ñề toàn cầu. Mục tiêu hiện nay của loài người là phấn ñấu xây dựng một nền nông nghiệp toàn diện về kinh tế, xã hội, môi trường một cách bền vững. ðể thực hiện mục tiêu trên cần bắt ñầu từ việc nâng cao hiệu quả sử dụng ñất trong nông nghiệp toàn diện, như Bùi Huy ðáp ñã viết "phải bảo vệ một cách khôn ngoan tài nguyên ñất còn lại cho một nền sản xuất nông nghiệp bền vững" (dẫn theo Vũ Thị Phương Thụy, 2000) [52]. Trong 20 năm qua, nông nghiệp nước ta ñã ñạt ñược nhiều thành tựu quan trọng, góp phần thúc ñẩy phát triển kinh tế - xã hội của ñất nước. Nông nghiệp cơ bản ñã chuyển sang sản xuất hàng hoá, phát triển tương ñối toàn diện, tăng trưởng khá (bình quân năm 5,5%/năm), sản lượng lương thực tăng 5%/năm, gấp hơn 2 lần tỷ lệ tăng dân số. Nông nghiệp ñóng góp 25,43% tổng GDP tính theo giá trị hiện hành và ñóng góp tới 70% GDP ở khu vực nông thôn [37]. Sản xuất nông nghiệp không những ñảm bảo an toàn lương thực quốc gia mà còn mang lại nguồn thu cho nền kinh tế với việc tăng hàng hóa nông sản xuất khẩu. Kim ngạch xuất khẩu ñạt 4,2 tỷ USD chiếm 24% kim ngạch xuất khẩu cả nước [28]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 2 Tuy nhiên, xét trên tổng thể, nền nông nghiệp nước ta vẫn phải ñang ñang ñối mặt với hàng loạt các vấn ñề như: sản xuất nhỏ, manh mún, công nghệ lạc hậu, năng suất chất lượng hàng hóa thấp, khả năng hợp tác liên kết cạnh tranh yếu, sự chuyển dịch cơ cấu chậm. Trong ñiều kiện các nguồn tài nguyên ñể sản xuất có hạn, diện tích ñất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp do sức ép của quá trình ñô thị hóa, công nghiệp hóa và sự gia tăng dân số thì mục tiêu nâng cao hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp là hết sức cần thiết, tạo ra giá trị lớn về kinh tế ñồng thời tạo ñà cho phát triển nông nghiệp bền vững. Chính vì vậy, nông nghiệp hàng hóa là một nội dung trong Nghị quyết ðại hội X của ðảng: "Xây dựng nền nông nghiệp hàng hóa mạnh, ña dạng và bền vững dựa trên cơ sở phát huy các lợi thế so sánh, áp dụng khoa học công nghệ, làm ra sản phẩm chất lượng cao ñáp ứng nhu cầu ña dạng trong nước và tăng khả năng cạnh tranh chiếm lĩnh thị trường Quốc tế; nâng cao hiệu quả sử dụng ñất, lao ñộng, vốn; tăng thu nhập và ñời sống nhân dân". Huyện Thạch Thất nằm ở phía Tây của thành phố Hà Nội, là vùng bán sơn ñịa với diện tích tự nhiên 202,51 km2. Những năm qua kinh tế huyện ñã có bước chuyển dịch mạnh theo hướng tăng dần tỉ trọng ngành công nghiệp, giảm dần tỉ trọng ngành nông nghiệp. Cơ cấu kinh tế theo giá trị sản xuất là nông nghiệp 17,8%, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp 65,4%, dịch vụ 16,8% [41]. Hiện nay, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp diễn ra ở hầu hết các xã, thị trấn, xu thế ñộc canh cây lúa không còn, nhiều mô hình chuyển ñổi ñược áp dụng. Hiệu quả sử dụng ñất tăng lên rõ rệt, nhiều xã có giá trị sản xuất trên một hecta ñất canh tác ñạt trên 50 triệu ñồng. Tuy nhiên, diện tích ñất nông nghiệp có xu hướng giảm mạnh do chuyển sang các mục ñích phi nông nghiệp. Vì vậy, ñịnh hướng sử dụng ñất nông nghiệp bền vững trên cơ sở ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp là mục tiêu của ñề tài: Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 3 “Thực trạng và ñịnh hướng sử dụng ñất nông nghiệp bền vững huyện Thạch Thất - thành phố Hà Nội” 1.2. Ý nghĩa nghiên cứu - Góp phần hoàn thành lý luận về ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp trên ñịa bàn huyện Thạch Thất và là cơ sở ñịnh hướng phát triển sản xuất nông nghiệp trong tương lai. - Góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp và thúc ñẩy sự phát triển sản xuất nông nghiệp nâng cao mức thu nhập của người dân. 1.3. Mục ñích nghiên cứu - ðánh giá thực trạng sử dụng ñất nông nghiệp nhằm góp phần giúp người dân lựa chọn phương thức sử dụng ñất phù hợp trong ñiều kiện cụ thể của huyện. - ðịnh hướng và ñề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ñất ñáp ứng yêu cầu phát triển nông nghiệp bền vững. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 4 2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 2.1. Một số vấn ñề lý luận về sử dụng ñất nông nghiệp 2.1.1. ðất nông nghiệp ðã có nhiều công trình nghiên cứu liên quan ñến những khái niệm, ñịnh nghĩa về ñất. Khái niệm ñầu tiên của học giả người Nga ðocutraiep năm 1987 cho rằng: “ðất là một vật thể thiên nhiên cấu tạo ñộc lập lâu ñời do kết quả quá trình hoạt ñộng tổng hợp của 5 yếu tố hình thành ñất ñó là: sinh vật, ñá mẹ, khí hậu, ñịa hình và thời gian” (dẫn theo ðỗ Nguyên Hải, 2001) [17]. Tuy vậy, khái niệm này chưa ñề cập ñến khả năng sử dụng và sự tác ñộng của các yếu tố khác tồn tại trong môi trường xung quanh. Do ñó, sau này một số học giả khác ñã bổ sung các yếu tố: nước của ñất, nước ngầm và ñặc biệt là vai trò của con người ñể hoàn chỉnh khái niệm về ñất nêu trên. Ngoài ra, còn có một số học giả khác cũng có những khái niệm về ñất như sau: Học giả người Anh V.R. Viliam ñã ñưa ra khái niệm “ðất là lớp mặt tơi xốp của lục ñịa có khả năng tạo ra sản phẩm cho cây trồng”[25]. Theo quan ñiểm của các nhà kinh tế, thổ nhưỡng và quy hoạch Việt Nam cho rằng “ðất là phần trên mặt của vỏ trái ñất mà ở ñó cây cối có thể mọc ñược” và ñất ñược hiểu theo nghĩa rộng như sau: “ðất ñai là một diện tích cụ thể của bề mặt trái ñất bao gồm các yếu tố cấu thành của môi trường sinh thái ngay bên trên và dưới bề mặt ñó như: khí hậu thời tiết, thổ nhưỡng, ñịa hình, mặt nước (hồ, sông suối…), các dạng trầm tích sát bề mặt cùng với nước ngầm và khoáng sản trong lòng ñất, tập ñoàn thực vật, trạng thái ñịnh cư của con người, những kết quả nghiên cứu trong quá khứ và hiện tại ñể lại”. Như vậy, ñất ñai là một khoảng không gian có giới hạn gồm: khí hậu, lớp ñất bề mặt, thảm thực vật, ñộng vật, diện tích mặt nước, nước ngầm và khoáng sản trong lòng ñất. Trên bề mặt ñất ñai là sự kết hợp giữa các yếu tố thổ nhưỡng, ñịa hình, thuỷ văn, thảm thực vật cùng với các thành phần khác Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 5 có vai trò quan trọng và ý nghĩa to lớn ñối với hoạt ñộng sản xuất và cuộc sống của xã hội loài người. ðất nông nghiệp là ñất ñược xác ñịnh chủ yếu ñể sử dụng vào sản xuất nông nghiệp như ñất trồng cây hàng năm, ñất trồng cây lâu năm, ñất rừng sản xuất, rừng phòng hộ, rừng ñặc dụng, ñất nuôi trồng thuỷ sản, ñất làm muối hoặc nghiên cứu thí nghiệm về nông nghiệp [26]. * Vai trò và ý nghĩa của ñất ñai trong sản xuất nông nghiệp ðất ñai ñóng vai trò quyết ñịnh ñến sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người, là cơ sở tự nhiên, là tiền ñề cho mọi quá trình sản xuất. ðất ñai vừa là ñối tượng lao ñộng vừa là tư liệu lao ñộng trong quá trình sản xuất. ðất ñai là ñối tượng lao ñộng bởi lẽ nó là nơi ñể con người thực hiện các hoạt ñộng của mình tác ñộng vào cây trồng, vật nuôi ñể tạo ra sản phẩm. Bên cạnh ñó, ñất ñai còn là tư liệu lao ñộng trong quá trình sản xuất thông qua việc con người ñã biết lợi dụng một cách ý thức các ñặc tính tự nhiên của ñất như lý học, hoá học, sinh vật học và các tính chất khác ñể tác ñộng và giúp cây trồng tạo nên sản phẩm [18]. ðất ñai có vị trí cố ñịnh và có chất lượng không ñồng ñều giữa các vùng, miền. Mỗi vùng ñất ñai luôn gắn liền với các ñiều kiện tự nhiên (thổ nhưỡng, khí hậu, nước, thảm thực vật), ñiều kiện kinh tế - xã hội như (dân số, lao ñộng, giao thông, thị trường). Do vậy, muốn sử dụng ñất ñai hợp lý, có hiệu quả cần xác ñịnh cơ cấu cây trồng, vật nuôi cho phù hợp trên cơ sở nắm chắc ñiều kiện của từng vùng lãnh thổ. ðất ñai là tư liệu sản xuất không thể thay thế trong sản xuất nông nghiệp nếu biết sử dụng hợp lý thì sức sản xuất của ñất ñai sẽ ngày càng tăng lên. Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy rằng diện tích ñất tự nhiên nói chung và ñất nông nghiệp nói riêng là có hạn và chúng không thể tự sinh sôi. Trong Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 6 khi ñó, áp lực từ sự gia tăng dân số, sự phát triển của xã hội ñã và ñang làm ñất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp do chuyển ñổi sang mục ñích phi nông nghiệp như xây dựng cơ sở hạ tầng, các khu ñô thị, khu công nghiệp… ñã làm cho ñất ñai ngày càng khan hiếm về số lượng, giảm về mặt chất lượng và hạn chế khả năng sản xuất. Sử dụng ñất ñai một cách hợp lý, có hiệu quả và bền vững là một trong những ñiều kiện quan trọng nhất ñể phát triển nền kinh tế của mọi quốc gia. 2.1.2. ðặc ñiểm sử dụng ñất nông nghiệp vùng khí hậu nhiệt ñới Nông nghiệp là một ngành sản xuất chiếm tỷ trọng không nhỏ trong cơ cấu kinh tế của nhiều nước trên thế giới. ðặc biệt ở các nước ñang phát triển, sản xuất nông nghiệp không chỉ ñảm bảo nhu cầu lương thực, thực phẩm cho con người mà còn tạo ra sản phẩm xuất khẩu, thu ngoại tệ cho quốc gia. Theo ñánh giá của Ngân hành thế giới (WB), tổng sản lượng lương thực sản xuất ra chỉ ñáp ứng nhu cầu cho khoảng 6 tỉ người trên thế giới, tuy nhiên có sự phân bổ không ñồng ñều giữa các vùng. Nông nghiệp sẽ phải gánh chịu sức ép từ nhu cầu lương thực thực phẩm ngày càng tăng của con người. Hiện nay trên thế giới có khoảng 3,3 tỉ ha ñất nông nghiệp, trong ñó ñã khai thác ñược 1,5 tỉ ha; còn lại phần ña là ñất xấu, sản xuất nông nghiệp gặp nhiều khó khăn. Qui mô ñất nông nghiệp ñược phân bố như sau: châu Mỹ chiếm 35%, châu Á chiếm 26%, châu Âu chiếm 13%, châu Phi chiếm 20%, châu ðại Dương chiếm 6%. Bình quân ñất nông nghiệp trên ñầu người trên toàn thế giới là 12.000 m2/người. Trong ñó ở Mỹ 2.000 m2/người, ở Bungari 7.000 m2/người, ở Nhật Bản 650 m2/người. Theo báo cáo của UNDP năm 1995 ở khu vực ðông Nam Á bình quân ñất canh tác trên ñầu người của các nước như sau: Indonesia 0,12 ha; Malaysia 0,27 ha; Philipin 0,13 ha; Thái Lan 0,42 ha; Việt Nam 0,1 ha [7]. Theo số liệu thống kê (Nhà xuất bản thống kê Hà Nội năm 2000) diện Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 7 tích ñất nông nghiệp và diện tích ñất canh tác của Việt Nam có sự biến ñộng lớn, cụ thể năm 1990 diện tích ñất nông nghiệp là 9.940,0 ha; diện tích ñất canh tác là 8.101,5 ha; bình quân ñất canh tác là 1.223 m2/người; ñến năm 2000 diện tích ñất nông nghiệp là 12.644,3 ha; diện tích ñất canh tác là 10.540,3 ha; bình quân ñất canh tác 1.357,67 m2/người. Năm 2006, Việt Nam có tổng diện tích tự nhiên là 33.121,2 nghìn ha, dân số là 85.154,9 nghìn người, mật ñộ dân số 257 người/km2. Bình quân diện tích ñất tự nhiên là 3889 m2/người ñứng thứ 9 trong khu vực. Trong ñó ñất nông nghiệp chỉ có 24.833,8 nghìn ha, bình quân diện tích ñất nông nghiệp là 2916 m2/người [23]. 2.1.3. Vấn ñề suy thoái ñất nông nghiệp Hiện tượng suy thoái ñất có liên quan chặt chẽ ñến chất lượng ñất và môi trường. ðể ñáp ứng ñược lương thực, thực phẩm cho con người trong hiện tại và tương lai, con ñường duy nhất là thâm canh tăng năng suất cây trồng trong ñiều kiện hầu hết ñất canh tác trong khu vực ñều bị nghèo về ñộ phì, ñòi hỏi phải bổ sung cho ñất một lượng dinh dưỡng cần thiết qua con ñường sử dụng phân bón. Báo cáo của Viện Tài nguyên thế giới [44], cho thấy gần 20% diện tích ñất ñai châu Á bị suy thoái do những hoạt ñộng của con người. Trong ñó hoạt ñộng sản xuất nông nghiệp là một nguyên nhân không nhỏ làm suy thoái ñất. Quá trình thâm canh tăng vụ trong nông nghiệp ñã làm phá huỷ cấu trúc ñất, xói mòn và suy kiệt dinh dưỡng. Dự án ñiều tra, ñánh giá tốc ñộ thoái hoá ñất ở một số nước vùng nhiệt ñới châu Á cho phát triển nông nghiệp bền vững trong chương trình môi trường của Trung tâm ðông Tây và khối các trường ñại học ðông Nam Châu Á [44] ñã tập trung nghiên cứu những thay ñổi dinh dưỡng trong hệ sinh thái nông nghiệp. Kết quả nghiên cứu ñã chỉ ra rằng các yếu tố dinh dưỡng N, P, K Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 8 của hầu hết các hệ sinh thái ñều bị suy giảm. Nghiên cứu cũng chỉ ra nguyên nhân của sự thất thoát dinh dưỡng trong ñất do thâm canh thiếu phân bón và ñưa các sản phẩm của cây trồng, vật nuôi ra khỏi hệ thống. Ở Việt Nam, các kết quả nghiên cứu ñều cho thấy ñất ở vùng trung du miền núi ñều nghèo các chất dinh dưỡng P, K, Ca và Mg. ðể ñảm bảo ñủ dinh dưỡng, ñất không bị thoái hoá thì N, P là hai yếu tố cần phải ñược bổ sung thường xuyên [44]. Trong quá trình sử dụng ñất, do chưa tìm ñược các loại hình sử dụng ñất hợp lý hoặc chưa có công thức luân canh hợp lý cũng gây ra hiện tượng thoái hoá ñất như vùng ñất dốc mà trồng cây lương thực, ñất có dinh dưỡng kém lại không luân canh với cây họ ñậu. Trong ñiều kiện nền kinh tế kém phát triển, người dân ñã tập trung chủ yếu vào trồng cây lương thực ñã gây ra hiện tượng xói mòn, suy thoái ñất. ðiều kiện kinh tế và sự hiểu biết của con người còn thấp dẫn tới việc sử dụng phân bón còn nhiều hạn chế và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật quá nhiều, ảnh hưởng tới môi trường. Tadon H.L.S [49] chỉ ra rằng “Sự suy kiệt ñất và các chất dự trữ trong ñất cũng là biểu hiện thoái hoá về môi trường, do vậy việc cải tạo ñộ phì của ñất là ñóng góp cho cải thiện cơ sở tài nguyên thiên nhiên và còn hơn nữa cho chính môi trường”. Theo tài liệu của FAO/UNESCO (1992) [46]: Trên thế giới hàng năm có khoảng 15% diện tích ñất bị suy thoái vì lý do nhân tạo, trong ñó suy thoái vì xói mòn do nước chiếm khoảng 55,7% diện tích, do gió 28% diện tích, mất chất dinh dưỡng do rửa trôi 12,2% diện tích. Ở Trung Quốc, diện tích ñất bị suy thoái là 280 triệu ha, chiếm 30% lãnh thổ, trong ñó có 36,67 triệu ha ñất ñồi bị xói mòn nặng; 6,67 triệu ha ñất bị chua mặn; 4 triệu ha ñất bị úng, lầy. Ở Ấn ðộ, hàng năm mất khoảng 3,7 triệu ha ñất trồng trọt. Tại khu vực Châu Á Thái Bình Dương có khoảng 860 ha ñất ñã bị hoang mạc hoá làm ảnh hưởng ñến ñời sống của 150 triệu người. Theo kết quả ñiều tra của FAO (1993) [47], do chế ñộ canh tác không tốt ñã gây xói mòn ñất nghiêm trọng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 9 dẫn ñến suy thoái ñất, ñặc biệt ở vùng nhiệt ñới và vùng ñất dốc. Mỗi năm lượng ñất bị xói mòn tại các châu lục là: Châu Âu, Châu Úc, Châu Phi: 5 - 10 tấn/ha; Châu Mỹ: 10 - 20 tấn/ha; Châu Á: 30 tấn/ha. Hiện nay những vấn ñề môi trường ñã trở nên mang tính toàn cầu và ñược phân thành 2 loại chính: một loại gây ra bởi công nghiệp hoá và các kỹ thuật hiện ñại, loại khác gây ra bởi lối canh tác tự nhiên. Hệ sinh thái nhiệt ñới vốn cân bằng một cách mỏng manh rất dễ bị ñảo lộn bởi các phương thức canh tác phản tự nhiên, buộc con người phải chuyển hướng sản xuất nông nghiệp theo hướng sử dụng tài nguyên và bảo vệ môi trường, thoả mãn các yêu cầu của thế hệ hiện tại nhưng không làm phương hại ñến nhu cầu của các thế hệ tương lai, ñó là mục tiêu của việc xây dựng và phát triển nông nghiệp bền vững và ñó cũng là lối ñi trong tương lai. 2.1.4. Nguyên tắc sử dụng ñất bền vững ðể ñáp ứng mục tiêu phát triển bền vững sử dụng ñất cần tuân theo các nguyên tắc sau: - Sử dụng ñất nông nghiệp với mục tiêu nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội trên cơ sở ñảm bảo an ninh lương thực, thực phẩm, tăng cường nguyên liệu cho công nghiệp và hướng tới xuất khẩu. - Sử dụng ñất nông nghiệp trong sản xuất trên cơ sở cân nhắc các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội, tận dụng tối ña lợi thế so sánh về ñiều kiện sinh thái và không làm ảnh hưởng xấu ñến môi trường là những nguyên tắc cơ bản và cần thiết ñể ñảm bảo cho khai thác sử dụng bền vững tài nguyên ñất ñai. - Sử dụng ñất nông nghiệp theo nguyên tắc “ðầy ñủ, hợp lý và hiệu quả”. 2.2. Những vấn ñề về hiệu quả sử dụng ñất và ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 10 2.2.1. Khái quát về hiệu quả và hiệu quả sử dụng ñất Có nhiều quan ñiểm khác nhau về hiệu quả. Khi nhận thức của con người còn hạn chế, người ta thường quan niệm kết quả chính là hiệu quả. Sau này, khi nhận thức của con người phát triển cao hơn, người ta thấy rõ sự khác nhau giữa hiệu quả và kết quả. Hiệu quả là kết quả mong muốn, cái sinh ra kết quả mà con người chờ ñợi hướng tới; nó có những nội dung khác nhau. Trong sản xuất, hiệu quả có nghĩa là hiệu suất, là năng suất. Trong kinh doanh, hiệu quả là lãi suất, lợi nhuận. Trong lao ñộng nói chung, hiệu quả lao ñộng là năng suất lao ñộng ñược ñánh giá bằng số lượng thời gian hao phí ñể sản xuất ra một ñơn vị sản phẩm, hoặc bằng số lượng sản phẩm ñược sản xuất ra trong một ñơn vị thời gian [50]. Kết quả, mà là kết quả hữu ích là một ñại lượng vật chất tạo ra do mục ñích của con người, ñược biểu hiện bằng những chỉ tiêu cụ thể, xác ñịnh. Do tính chất mâu thuẫn giữa nguồn tài nguyên hữu hạn với nhu cầu tăng lên của con người mà ta phải xem xét kết quả ñó ñược tạo ra như thế nào? Chi phí bỏ ra bao nhiêu? Có ñưa lại kết quả hữu ích hay không? Chính vì vậy khi ñánh giá kết quả hoạt ñộng sản xuất kinh doanh không chỉ dừng lại ở việc ñánh giá kết quả mà phải ñánh giá chất lượng hoạt ñộng tạo ra sản phẩm ñó. ðánh giá chất lượng hoạt ñộng sản xuất kinh doanh là nội dung của ñánh giá hiệu quả. Từ những khái niệm chung về hiệu quả, ta xem xét trong lĩnh vực sử dụng ñất thì hiệu quả ñất là chỉ tiêu chất lượng ñánh giá kết quả sử dụng ñất trong hoạt ñộng kinh tế. Thể hiện qua lượng sản phẩm, lượng giá trị thu ñược bằng tiền, ñồng thời về mặt xã hội là thể hiện hiệu quả của lực lượng lao ñộng ñược sử dụng trong cả quá trình hoạt ñộng kinh tế cũng như hàng năm ñể khai thác ñất. Riêng ñối với ngành nông nghiệp, vùng với hiệu quả kinh tế về giá trị và hiệu quả về mặt sử dụng lao ñộng trong nhiều trường hợp phải coi trọng hiệu quả về mặt hiện vật là sản lượng nông sản thu hoạch ñược, nhất là các Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 11 loại nông sản cơ bản có ý nghĩa chiến lược (lương thực, sản phẩm xuất khẩu…) ñể ñảm bảo sự ổn ñịnh về kinh tế - xã hội ñất nước [50]. Như vậy, hiệu quả sử dụng ñất là kết quả của cả một hệ thống các biện pháp tổ chức sản xuất, khoa học, kỹ thuật, quản lý kinh tế và phát huy các lợi thế, khắc phục các khó khăn khách quan của ñiều kiện tự nhiên, trong những hoàn cảnh cụ thể còn gắn sản xuất nông nghiệp với các ngành khác của nền kinh tế quốc dân, cũng như cần gắn sản xuất trong nước với thị trường quốc tế. Sử dụng ñất nông nghiệp có hiệu quả cao thông qua việc bố trí cơ cấu cây trồng vật nuôi là một trong những vấn ñề bức xúc hiện nay của hầu hết các nước trên thế giới. Nó không chỉ thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học, các nhà hoạch ñịnh chính sách, các nhà kinh doanh nông nghiệp mà còn là mong muốn của nông dân - những người trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp [43]. Căn cứ vào nhu cầu thị trường, thực hiện ña dạng hoá cây trồng vật nuôi trên cơ sở lựa chọn các sản phẩm có ưu thế ở từng ñịa phương. Từ ñó, nghiên cứu áp dụng công nghệ mới nhằm làm cho sản phẩm có tính cạnh tranh cao - ñó là ñiều kiện tiên quyết phát triển ñược nền nông nghiệp bền vững. Hiện nay, các nhà khoa học ñều cho rằng: Vấn ñề ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất không chỉ xem xét ñơn thuần ở một mặt hay một khía cạnh nào ñó mà phải xem xét trên tổng thể các mặt bao gồm: hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trường. 2.2.1.1. Hiệu quả kinh tế Theo Các Mác thì quy luật kinh tế ñầu tiên trên cơ sở sản xuất tổng thể là quy luật tiết kiệm thời gian và phân phối có kế hoạch thời gian lao ñộng theo các ngành sản xuất khác nhau. Theo các nhà khoa học kinh tế Samuel - Nordhuas “Hiệu quả là không lãng phí”. Theo các nhà khoa học ðức (Stienier, Hanau, Rusteruyer, Simmerman) hiệu quả kinh tế là chỉ tiêu so sánh mức ñộ tiết kiệm chi phí trong 1 ñơn vị kết quả hữu ích và mức tăng kết quả Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 12 hữu ích của hoạt ñộng sản xuất vật chất trong một thời kỳ, góp phần làm tăng thêm lợi ích cho xã hội (dẫn theo ðỗ Thị Tám, 2001) [31]. Hiệu quả kinh tế là phạm trù chung nhất, nó liên quan trực tiếp tới nền sản xuất hàng hoá với tất cả các phạm trù và các quy luật kinh tế khác nhau. Vì thế hiệu quả kinh tế phải ñáp ứng ñược 3 vấn ñề: - Một là mọi hoạt ñộng của con người ñều phải quan tâm và tuân theo quy luật “Tiết kiệm thời gian”; - Hai là hiệu quả kinh tế phải ñược xem xét trên quan ñiểm của lý thuyết hệ thống; - Ba là hiệu quả kinh tế là một phạm trù phản ánh mặt chất lượng của các hoạt ñộng kinh tế bằng quá trình tăng cường các nguồn lực sẵn có phục vụ các lợi ích của con người. Hiệu quả kinh tế ñược hiểu là mối tương quan so ánh giữa lượng kết quả ñạt ñược và lượng chi phí bỏ ra trong hoạt ñộng sản xuất kinh doanh. Kết quả ñạt ñược là phần giá trị thu ñược của sản phẩm ñầu ra, lượng chi phí bỏ ra là phần gí trị của ngườn lực ñầu vào. Mối tương quan ñó cần xem xét cả về phần so sánh tuyệt ñối và tương ñối cũng như xem xét mối quan hệ chặt chẽ giữa hai ñại lượng ñó. Từ những vấn ñề trên có thể kết luận rằng: Bản chất của phạm trù kinh tế sử dụng ñất là “với một diện tích ñất ñai nhất ñịnh sản xuất ra một khối lượng của cải vật chất nhiều nhất với một lượng chi phí về vật chất và lao ñộng thấp nhằm ñáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về vật chất của xã hội. 2.2.1.2. Hiệu quả xã hội Hiệu quả xã hội là mối tương quan so sánh giữa kết quả xét về mặt xã hội và tổng chi phí bỏ ra. Hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội có mối quan hệ mật thiết với nhau và là một phạm trù thống nhất. Hiệu quả xã hội hiện nay phải thu hút nhiều lao ñộng, ñảm bảo ñời sống nhân dân, góp phần thúc ñẩy xã hội phát triển, nội lực và nguồn lực của Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 13 ñịa phương ñược phát huy, ñáp ứng nhu cầu của hộ nông dân về việc ăn mặc và nhu cầu sống khác. sử dụng ñất phải phù hợp với tập quán, nền văn hoá của ñịa phương thì việc sử dụng ñất bền vững hơn. Theo Nguyễn Duy Tính (1995), hiệu quả về mặt xã hội của sử dụng ñất nông gnhiệp chủ yếu ñược xác ñịnh bằng khả năng tạo việc làm trên một ñơn vị diện tích ñất nông nghiệp [36]. 2.2.1.3. Hiệu quả môi trường Hiệu quả môi trường ñược thể hiện ở chỗ: Loại hình sử dụng ñất phải bảo vệ ñược ñộ màu mỡ của ñất ñai, ngăn chặn ñược sự thoái hoá ñất bảo vệ môi trường sinh thái. ðộ che phủ tối thiểu phải ñạt ngưỡng an toàn sinh thái (>35%), ña dạng sinh học biểu hiện qua thành phần loài [4]. Trong thực tế, tác ñộng của môi trường sinh thái diễn ra rất phức tạp và theo chiều hướng khác nhau. Cây trồng ñược phát triển tốt khi phát triển phù hợp với ñặc tính, tính chất của ñất. Tuy nhiên, trong quá trình sản xuất dưới tác ñộng của các hoạt ñộng sản xuất, quản lý của con người hệ thống cây trồng sẽ tạo nên những ảnh hưởng rất khác nhau ñến môi trường. Hiệu quả môi trường ñược phân ra theo nguyên nhân gây nên, gồm: Hiệu quả hoá học môi trường, hiệu quả vật lý môi trường và hiệu quả sinh học môi trường [16]. Trong sản xuất nông nghiệp, hiệu quả hoá học môi trường ñược ñánh giá thông qua mức ñộ hoá học trong nông nghiệp. ðó là việc sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật trong quá trình sản xuất cho cây trồng sinh trưởng tốt, cho năng suất cao và không gây ô nhiễm môi trường. Hiệu quả sinh học môi trường ñược thể hiện qua mối tác ñộng qua lại giữa cây trồng với ñất, giữa cây trồng với các loại dịch hại trong các loại hình sử dụng ñất nhằm giảm thiểu việc sử dụng hoá chất trong nông nghiệp mà vẫn ._.ñạt ñược mục tiêu ñề ra. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 14 Hiệu quả vật lý môi trường ñược thể hiện thông qua việc lợi dụng tốt nhất tài nguyên khí hậu như ánh sáng, nhiệt ñộ, nước mưa của các kiểu sử dụng ñất ñể ñạt ñược sản lượng cao và tiết kiệm chi phí ñầu vào. 2.2.2. ðặc ñiểm và phương pháp ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 2.2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn các chỉ tiêu ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp - Hệ thống các chỉ tiêu phải có tính thống nhất, toàn diện và tính hệ thống, hữu cơ với nhau, phải ñảm bảo tính so sánh có thang bậc. - Các chỉ tiêu phải phù hợp với ñặc ñiểm và trình ñộ phát triển nông nghiệp ở nước ta, ñồng thời có khả năng so sánh quốc tế trong quan hệ ñối ngoại, nhất là những sản phẩm có khả năng hướng tới xuất khẩu. - Hệ thống các chỉ tiêu phải ñảm bảo tính thực tiễn và tính khoa học và phải có tác dụng kích thích sản xuất phát triển. 2.2.2.2. Hệ thống các chỉ tiêu ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp Bản chất của hiệu quả là mối quan hệ giữa kết quả và chi phí. Mối quan hệ này là mối quan hệ hiệu số hoặc là quan hệ thương số, nên dạng tổng quát của hệ thống chỉ tiêu hiệu quả sẽ là: H = K - C H = K/C H = (K - C)/C H = (K1 - K0)/(C1 - C0) Trong ñó: - H: Hiệu quả - K: Kết quả - C: Chi phí - 1, 0 là chỉ số về thời gian Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 15 a. Hiệu quả kinh tế - Hiệu quả kinh tế ñược tính trên 1 ha ñất nông nghiệp + Giá trị sản xuất (GTSX): Là toàn bộ giá trị sản phẩm vật chất và dịch vụ ñược tạo ra trong 1 kỳ nhất ñịnh (thường là một năm). + Chi phí trung gian (CPTG): Là toàn bộ các khoản chi phí vật chất thường xuyên bằng tiền mà chủ thể bỏ ra ñể thuê và mua các yếu tố ñầu vào và dịch vụ sử dụng trong quá trình sản xuất. + Giá trị gia tăng (GTGT): Là hiệu số giữa giá trị sản xuất và chi phí trung gian, là giá trị sản phẩm xã hội ñược tạo ra thêm trong thời kỳ sản xuất ñó. GTGT = GTSX - CPTG - Hiệu quả kinh tế tính trên 1 ñồng chi phí trung gian (GTSX/CPTG, GTGT/CPTG): ðây là chỉ tiêu tương ñối của hiệu quả, nó chỉ ra hiệu quả sử dụng các chi phí biến ñổi và thu dịch vụ. - Thu nhập hỗn hợp (TNHH) TNHH = GTGT - Thuế (T) - chi phí lao ñộng thuê ngoài (L) - Hiệu quả kinh tế trên ngày công lao ñộng quy ñổi, bao gồm: GTSX/Lð, GTGT/Lð, TNHH/Lð. Thực chất là ñánh giá l kết quả ñầu tư lao ñộng sống cho từng kiểu sử dụng ñất và từng cây trồng làm cơ sở ñể so sánh với chi phí cơ hội của người lao ñộng. - Chỉ tiêu phân tích ñược ñánh giá ñịnh lượng (giá trị tuyệt ñối) bằng tiền theo thời gian hiện hành, ñịnh tính (giá trị tương ñối) ñược tính bằng mức ñộ cao thấp. Các chỉ tiêu ñạt ñược mứac càng cao thì hiệu quả kinh tế càng nhỏ. b. Các chỉ tiêu ñánh giá hiệu quả xã hội Theo hội khoa học ñất Việt Nam (2000) [20], hiệu quả xã hội ñược phân tích bởi các chỉ tiêu sau: + ðảm bảo an toàn lương thực, gia tăng lợi ích của người nông dân; + ðáp ứng mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế của vùng; Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 16 + Thu hút nhiều lao ñộng, giải quyết công ăn việc làm cho nông dân; + Góp phần ñịnh canh ñịnh cư, chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật; + Tăng cường sản phẩm hàng hoá, ñặc biệt là hàng hoá xuất khẩu. c. Các chỉ tiêu về hiệu quả môi trường Theo ðỗ Nguyên Hải (1999), chỉ tiêu ñánh giá chất lượng môi trường trong quản lý sử dụng ñất bền vững ở vùng nông nghiệp ñược tưới là: + Quản lý ñối với ñất ñai rừng ñầu nguồn; + ðánh giá các tài nguyên nước bền vững; + ðánh giá quản lý ñất ñai; + ðánh giá hệ thống cây trồng; + ðánh giá về tính bền vững ñối với việc duy trì ñộ phì nhiêu của ñất và bảo vệ cây trồng; + ðánh giá về quản quản lý và bảo vệ tự nhiên; + Sự thích hợp của môi trường ñất khi thay ñổi kiển sử dụng ñất. Việc xác ñịnh hiệu quả về mặt môi trường của quá trình sử dụng ñất nông nghiệp là rất phức tạp, rất khó ñịnh lượng, nó ñòi hỏi phải ñược nghiên cứu, phân tích trong thời gian dài. Vì vậy, ñề tài nghiên cứu của chúng tôi chỉ dừng lại ở việc ñánh giá hiệu quả môi trường thông qua việc ñánh giá thích hợp của cây trồng ñối với ñất ñai hiện tại, thông qua kết quả ñiều tra về việc ñầu tư phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và kết quả phỏng vấn nông hộ về nhận xét của họ ñối với các loại hình sử dụng ñất hiện tại. 2.2.3. Những xu hướng sử dụng ñất nông nghiệp bền vững 2.2.3.1. Những xu hướng phát triển nông nghiệp trên thế giới Theo ðường Hồng Dật (1995) [8], trên con ñường phát triển nông nghiệp, mỗi nước ñều chịu ảnh hưởng của các ñiều kiện khác nhau, nhưng phải giải quyết vấn ñề chung sau: Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 17 - Không ngừng nâng cao chất lượng nông sản, năng suất lao ñộng trong nông nghiệp, nâng cao hiệu quả ñầu tư; - Mức ñộ và phương thức ñầu tư vốn, lao ñộng, khoa học và quá trình phát triển nông nghiệp. Chiều hướng chung nhất là phấn ñấu giảm lao ñộng chân tay, ñầu tư nhiều lao ñộng trí óc, tăng cường hiệu quả của lao ñộng quản lý và tổ chức; - Mối quan hệ giữa phát triển nông nghiệp và môi trường. Từ những vấn ñề chung trên, mỗi nước lại có chiến lược phát triển nông nghiệp khác nhau và có thể chia làm hai xu hướng: * Nông nghiệp công nghiệp hoá: Sử dụng nhiều thành tựu và kết quả của công nghiệp, sử dụng nhiều vật tư kỹ thuật, dùng trang thiết bị máy móc, sản xuất theo quy trình kỹ thuật chặt chẽ gần như công nghiệp, ñạt năng suất cây trồng vật nuôi và năng suất lao ñộng cao. Khoảng 10% lao ñộng xã hội trực tiếp làm nông nghiệp những vẫn ñáp ứng ñủ nhu cầu tiêu dùng và xuất khẩu. Nông nghiệp công nghiệp hoá gây nên nhiều hậu quả sinh thái nghiêm trọng, gây ô nhiễm môi trường làm giảm tính ña dạng sinh học, làm hao hụt nguồn gen thiên nhiên [50]. Theo cách hiểu gần ñây nhất ñược ñưa ra: Nông nghiệp công nghiệp hoá là một nền nông nghiệp ñược công nghiệp hoá khi áp dụng ñầy ñủ các thành tựu của một xã hội công nghiệp vào nông nghiệp. Các thành tựu ñó thể hiện trên nhiều mặt: thông tin, ñiện tử, sinh học, hoá học, cơ khí… Thực tế cho thấy nhiều nước công nghiệp phát triển, nền nông nghiệp công nghiệp hoá thể hiện theo cách thể hiện này ñã ñạt ñược nhiều thành tựu ñáng kể. Tuy nhiên nhược ñiểm của nền nông nghiệp này là không chú ý ñầy ñủ ñến các tác ñộng của hoạt ñộng sản xuất nông nghiệp lên môi trường tự nhiên [8]. * Nông nghiệp sinh thái: ñưa ra nhằm khắc phục những nhược ñiểm của nông nghiệp công nghiệp hoá, nông nghiệp sinh thái nhấn mạnh việc ñảm Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 18 bảo tuân thủ những nguyên tắc về sinh học nông nghiệp trong nông nghiệp. Mục tiêu của nông nghiệp sinh thái: + Tránh những tác hại do sử dụng hoá chất nông nghiệp và phương pháp công nghiệp gây ra, làm cho môi trường bị ô nhiễm, chất lượng nông sản giảm sút; + Cải thiện chất lượng dinh dưỡng thức ăn; + Nâng cao ñộ phì nhiêu của ñất bằng phân bón hữu cơ, tăng chất mùn trong ñất… + Hạn chế mọi dạng ô nhiễm môi trường với ñất, nước, môi trường, thức ăn [50]. Gần ñây nhiều nhà khoa học ñã nghiên cứu nền nghiệp bền vững, ñó là một dạng của nông nghiệp sinh thái với mục tiêu sản xuất nông nghiệp ñi ñôi với giữ gìn bảo vệ môi trường sinh thái ñảm bảo cho nông nghiệp phát triển bền vững, lâu dài. Trong thực tế phát triển theo những dạng tổng hợp, ñan xen các xu hướng vào nhau ở nhiều mức ñộ khác nhau. Cụ thể như : - “Cách mạng xanh” ñã ñược thực hiện ở các nước ñang phát triển ở châu Á, Mỹ La Tinh và ñã ñem lại những bước phát triển lớn ở những nước ñó vào những năm của thập kỷ 60. Thực chất cuộc cách mạng này dựa chủ yếu vào việc áp dụng các giống cây lương thực có năng suất lúa cao (lúa nước, lúa mì, ngô...) xây dựng hệ thống thuỷ lợi, sử dụng nhiều loại phân hoá học. “Cách mạng xanh” ñã dựa vào cả một số yếu tố sinh học, một số yếu tố hoá học và cả thành tựu của công nghiệp. - “Cách mạng trắng” ñược thực hiện dựa vào việc tạo ra các giống gia súc có tiềm năng cho sữa cao, vào những tiến bộ khoa học ñạt ñược trong việc tăng năng suất và chất lượng các loại gia súc, trong các phương thức chăn nuôi mang ít nhiều tính chất công nghiệp. Cuộc cách mạng này ñã tạo ñược Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 19 những bước phát triển lớn trong chăn nuôi ở một số nước và ñược thực hiện trong mối quan hệ chặt chẽ với “cách mạng xanh”. - “Cách mạng nâu” diễn ra trên cơ sở giải quyết mối quan hệ của nông dân với ruộng ñất. Trên cơ sở khơi dậy lòng yêu quý của nông dân ñối với ñất ñai, khuyến khích tính cần cù của họ ñể năng suất và sản lượng trong nông nghiệp [8]. Cả ba cuộc cách mạng này mới chỉ dừng lại ở việc, tháo gỡ những khó khăn trước mắt, chứ chưa thể là cơ sở cho một chiến lược phát triển nông nghiệp lâu dài và bền vững. Từ những bài học của lịch sử phát triển nông nghiệp, những thành tựu ñạt ñược của khoa học công nghệ, ở giai ñoạn hiện nay muốn ñưa nông nghiệp ñi lên phải xây dựng và thực hiện một nền nông nghiệp trí tuệ. Bởi vì, tính phong phú ña dạng và ñầy biến ñộng của nông nghiệp ñòi hỏi những hiểu biết và những xử lý ñầy trí tuệ và rất biện chứng. Nông nghiệp trí tuệ thể hiện ở việc phát hiện, nắm bắt và vận dụng các quy luật tự nhiên và xã hội trong mọi mặt hoạt ñộng của hệ thống nông nghiệp phong phú, biểu hiện ở việc áp dụng các giải pháp phù hợp, hợp lý. Nông nghiệp trí tuệ là bước phát triển ở mức cao, là sự kết hợp ở ñỉnh cao của các thành tựu sinh học, công nghiệp, kinh tế, quản lý ñược vận dụng phù hợp, với ñiều kiện cụ thể của mỗi nước, mỗi vùng [8]. Theo trung tâm thông tin chuyên ñề nông nghiệp và phát triển nông thôn: Trong những năm qua, cùng với sự phát triển thành công về sản xuất nông nghiệp và tăng trưởng về mức sống, nhiều nước ñã ñẩy mạnh chuyển ñổi cơ cấu cây trồng và ña dạng hoá sản xuất. Như: Philipin năm 1987 - 1992 chính phủ ñã có chiến lược chuyển ñổi cơ cấu cây trồng, ña dạng hoá cây trồng nhằm thúc ñẩy nông nghiệp phát triển; Thái Lan những năm 1982 - 1996 ñã có những chính sách ñầu tư phát triển nông nghiệp; Ấn ðộ kể từ thập Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 20 kỷ 80, khi sản xuất lương thực ñã ñủ ñảm bảo an ninh lương thực thì các chính sách phát triển nông nghiệp của chính phủ cũng chuyển sang ñẩy mạnh chuyển ñổi cơ cấu cây trồng, ña dạng hoá sản xuất, phát triển nhiều cây trồng ngoài lương thực... 2.2.3.2. Phương hướng phát triển nông nghiệp Việt Nam trong những năm tới Những năm gần ñây cơ cấu kinh tế nông nghiệp nước ta bước ñầu ñã gắn phương thức truyền thống với phương thức công nghiệp hoá và ñang từng bước giảm bớt tính tự cấp, tự túc, chuyển dần sang sản xuất hàng hoá và hướng mạnh ra xuất khẩu Trên cơ sở thành tựu kỹ thuật nông nghiệp của gần 20 năm ñổi mới, dựa trên những dự báo về khoa học kỹ thuật, căn cứ vào ñiều kiện cụ thể, phương hướng chủ yếu phát triển nông nghiệp Việt Nam trong 10 năm tới sẽ là: - Tập trung vào sản xuất nông sản hàng hoá theo nhóm ngành hàng, nhóm sản phẩm, xuất phát từ cơ sở dự báo cung cầu của thị trường nông sản trong nước, thế giới và dựa trên cơ sở khai thác tốt lợi thế so sánh của các vùng [12]. - Xác ñịnh cơ cấu sản phẩm trên cơ sở các tiềm năng tự nhiên, kinh tế, xã hội của từng vùng, lấy hiệu quả kinh tế tổng hợp làm thước ño ñể xác ñịnh cơ cấu, tỷ lệ sản phẩm hợp lý về các chỉ tiêu, kế hoạch ñối với từng nông sản hàng hoá [12]. - Chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp theo hướng tăng tỷ trọng ngành chăn nuôi, tăng tỷ trọng cây công nghiệp, rau quả so với cây lương thực. Giảm tỷ trọng lao ñộng nông nghiệp xuống còn 50%, tăng quỹ ñất nông nghiệp bình quân trên một lao ñộng nông nghiệp [12]. ðồng thời ñẩy mạnh công nghiệp hoá, phát triển ngành nghề công nghiệp, dịch vụ ngoài nông nghiệp. Mặt Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 21 khác, cần phải phát triển mạnh các ngành nghề, dịch vụ trong nông nghiệp ñể giải quyết lao ñộng nông nhàn. - Tiếp tục hoàn thiện cơ chế chính sách phù hợp với yêu cầu cao hơn của công nghiệp hoá [12]. ðể khuyến khích sản xuất nông sản hàng hoá, khuyến khích các sản phẩm xuất khẩu, cần tiếp tục tạo lập ñồng bộ các yếu tố của kinh tế thị trường và từng bước hoàn thiện nền kinh tế thị trường theo ñịnh hướng xã hội chủ nghĩa. ðặc biệt là thị trường ruộng ñất, tạo ra sự lưu chuyển ñất nông nghiệp nhằm tạo ra các doanh nghiệp sản xuất nông nghiệp hàng hoá với quy mô thích hợp [1]. - ðẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ trong nông nghiệp. Cần ứng dụng ñồng bộ các yếu tố khoa học công nghệ vào sản xuất nông sản hàng hoá, nâng cao trình ñộ khoa học công nghệ trong sản xuất, chế biến, lưu thông tiếp thị nông sản hàng hoá. Sản phẩm làm ra chứa ñựng một lượng tri thức khoa học - kỹ thuật và tổ chức quản lý cao ñể không ngừng nâng cao năng suất, chất lượng, hạ giá thành sản phẩm [36] và tiếp cận tích cực nhất với kinh tế tri thức ñang diễn ra trên toàn cầu. ðại hội ðảng lần thứ VIII ñã ñề ra mục tiêu chiến lược về CNH - HðH ñất nước là: ðến năm 2020 phấn ñấu ñưa nước ta cơ bản thành nước công nghiệp, có cơ sở vật chất kỹ thuật hiện ñại, cơ cấu kinh tế hợp lý, quan hệ xã hội tiến bộ phù hợp với trình ñộ phát triển của lực lượng sản xuất…Trong cơ cấu kinh tế, tuy nông nghiệp tiếp tục phát triển mạnh, song công nghiệp và dịch vụ vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất trong GNP và trong lao ñộng xã hội. ðặc biệt coi trọng CNH - HðH nông nghiệp và nông thôn, phát triển toàn diện nông, lâm, ngư nghiệp gắn với công nghiệp chế biến… Hình thành các vùng tập trung chuyên canh, có cơ cấu hợp lý về cây trồng, vật nuôi, có sản phẩm hàng hoá nhiều về số lượng và tốt về chất lượng, ñảm bảo an toàn lương thực cho xã hội, Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 22 ñáp ứng yêu cầu của công nghiệp chế biến và của thị trường trong nước, thị trường thế giới. Qua ñúc kết kinh nghiệm trong nửa sau của thế kỷ 20 và tham khảo kinh nghiệm một số nước trong khu vực và thế giới, chúng ta có thể khẳng ñịnh con ñường phát triển nông nghiệp Việt Nam từ thế kỷ 20 bước vào thế kỷ 21 là nông nghiệp sản xuất hàng hoá trên cơ sở CNH - HðH với mức ñộ phù hợp yêu cầu của nông nghiệp bền vững [51]. 2.2.3.3. Xây dựng nền nông nghiệp bền vững a. Sự cần thiết phải xây dựng nền nông nghiệp bền vững Sử dụng ñất là một hệ thống các biện pháp nhằm ñiều hoà mối quan hệ giữa người và ñất ñai. Mục tiêu của con người là sử dụng ñất khoa học và hợp lý [19]. Tuy nhiên thực tế cho thấy sử dụng ñất ñai là vấn ñề phức tạp, chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố quan trọng khác nhau, thực chất ñây là vấn ñề có liên quan ñến toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Mục tiêu ñặt ra là sử dụng tối ña và có hiệu quả toàn bộ quỹ ñất của quốc gia, nhằm phục vụ phát triển nền kinh tế quốc dân và phát triển xã hội. Việc sử dụng ñất dựa trên nguyên tắc là ưu tiên ñất ñai cho sản xuất nông nghiệp. Ngoài những tác ñộng của các yếu tố ñiều kiện tự nhiên như: khí hậu, thuỷ văn, thảm thực vật và quy luật sinh thái tự nhiên, ñất ñai còn chịu ảnh hưởng của yếu tố con người, các quy luật kinh tế - xã hội và các yếu tố kỹ thuật. ðặc biệt là ñối với ngành sản xuất nông nghiệp, ñiều kiện tự nhiên là yếu tố quyết ñịnh chủ ñạo ñối với việc sử dụng ñất ñai, còn phương hướng sử dụng ñất ñai ñược quyết ñịnh bởi yêu cầu của xã hội và mục tiêu kinh tế trong từng thời kỳ nhất ñịnh. Với sự phát triển ñột phá của khoa học kỹ thuật trong những thập kỷ gần ñây, nền văn minh hiện ñại của nhân loại ñã làm biến ñổi sâu sắc cảnh quan môi trường. Sự cạn kiệt của các nguồn năng lượng, sự bùng nổ dân số càng làm sâu sắc thêm sự mất cân ñối giữa nhu cầu ngày càng cao của xã hội Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 23 và khả năng hạn chế của các nguồn tài nguyên. Trong thực tế do quá trình sử dụng lâu dài, nhận thức về sử dụng ñất của người dân còn hạn chế ñã dẫn tới nhiều diện tích ñất ñai ñang bị thoái hoá, ảnh hưởng xấu ñến môi trường sống của con người. Diện tích ñất ñai thích hợp cho sản xuất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp, do ñó con người phải mở mang thêm diện tích ñất canh tác trên các vùng không thích hợp và hậu quả ñã gây ra quá trình thoái hoá, rửa trôi và phá hoại ñất một cách nghiêm trọng. Sử dụng ñất một cách hiệu quả và bền vững luôn là mong muốn cho sự tồn tại và tương lai phát triển của loài người. Chính vì vậy việc nghiên cứu và ñưa ra các giải pháp sử dụng ñất thích hợp, bền vững ñã ñược nhiều nhà khoa học ñất và các tổ chức quốc tế quan tâm. Thuật ngữ “Sử dụng ñất bền vững” (Sustainable Land Use) ñã trở thành thông dụng trên thế giới hiện nay. Vấn ñề phát triển nông nghiệp bền vững hiện nay có nhiều cách hiểu khác nhau, nhưng nhìn chung các nhà khoa học ñều nhất trí với nhận ñịnh của FAO, 1992 [46]: “Phát triển bền vững là sự quản lý, bảo vệ cơ sở của nguồn lợi tự nhiên và phương hướng của sự thay ñổi kỹ thuật, thể chế bằng cách nào ñể ñảm bảo thoả mãn nhu cầu của con người, cho thế hệ hôm nay và mai sau”. Trong nông nghiệp ñược dùng theo nghĩa rộng bao gồm nghề trồng trọt, nghề cá, nghề rừng, chăn nuôi và chế biến nông sản. Bảo vệ ñược tài nguyên ñất, nước, nguồn lợi di truyền thực vật và ñộng vật ñi ñôi với việc tăng hiệu quả kinh tế, xã hội và không làm thoái hoá môi trường, thích ứng về kỹ thuật, có sức sống kinh tế và ñược chấp nhận về xã hội [29]. Nông nghiệp bền vững là một hệ thống thiết kế ñể tạo môi trường bền vững cho cuộc sống của con người. Mục ñích của nông nghiệp bền vững là xây dựng một hệ thống ổn ñịnh về mặt sinh thái, có tiềm lực kinh tế, có khả năng thoả mãn những nhu cầu của con người mà không bóc lột ñất ñai, không Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 24 làm ô nhiễm môi trường. Nông nghiệp bền vững phải coi thiên nhiên là môi trường lý tưởng ñể phát triển một cách hoà hợp với thiên nhiên. Hệ thống canh tác lấy năng lượng, nguyên liệu từ môi trường, nếu khai thác cạn kiệt nguồn tài nguyên không tái tạo ñược, hoặc khai thác quá khả năng phục hồi tài nguyên sẽ dẫn ñến không còn nguyên liệu, năng lượng. Từ ñó dẫn tới phải loại bỏ khả năng sản xuất, giảm sút hoặc triệt tiêu hệ thống canh tác. Hệ thống canh tác chuyển vào môi trường các chất thải trong ñó có các chất ñộc ñối với ñất, nước và không khí khiến cho sản xuất không bền vững. Do vậy khi bố trí các hệ thống canh tác các nhà khoa học bao giờ cũng phải cân nhắc ñến hiệu quả kinh tế và môi trường. Trước năm 1970, trong nông nghiệp người ta nói ñến nhiều giống mới, năng suất cao, kỹ thuật cao. Nhưng sau năm 1970 một khái niệm mới ñã xuất hiện và ngày càng có tính thuyết phục - khái niệm tính bền vững và tiếp theo là nông nghiệp bền vững. Theo Vũ Khắc Hòa nông nghiệp bền vững không có nghĩa là khước từ những kinh nghiệm truyền thống mà là phối hợp, lồng ghép những sáng kiến mới từ các nhà khoa học, từ nông dân hoặc cả hai. ðiều trở nên thông thường ñối với những người dân, bền vững là sử dụng những công nghệ và thiết bị vừa mới ñược phát kiến, những mô hình canh tác tổng hợp, những phát kiến mới nhất ñể giảm giá thành ñầu vào. ðó là những công nghệ mới về chăn nuôi ñộng vật, những kiến thức sâu về sinh thái ñể quản lý sâu hại và thiên ñịnh [18]. Cũng theo Lê Văn Khoa, 1999, ñể phát triển nông nghiệp bền vững phải loại bỏ ý nghĩ ñơn giản rằng nông nghiệp, công nghiệp hoá sẽ ñầu tư từ bên ngoài vào. Phạm Chí Thành cho rằng có 3 ñiều kiện ñể tạo ra nông nghiệp ñó là công nghệ bảo tồn tài nguyên, những tổ chức từ bên ngoài và những tổ chức về các nhóm ñịa phương. Tác giả cho rằng xu thế phát triển nông nghiệp bền Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 25 vững ñược các nước phát triển khởi xướng và hiện nay ñã trở thành ñối tượng mà nhiều nước nghiên cứu theo hướng kế thừa, chắt lọc các tinh tuý của các nền công nghiệp, chứ không chạy theo cái hiện ñại mà bác bỏ những cái thuộc về truyền thống. Trong nông nghiệp bền vững vấn ñề chọn cây gì, con gì trong một hệ sinh thái tương ứng không thể áp ñặt theo ý muốn chủ quan mà phải dựa trên cơ sở ñiều tra, nghiên cứu ñánh giá thích hợp. Không có ai hiểu biết hệ sinh thái nông nghiệp ở một vùng bằng chính những người sinh ra và lớn lên ở ñó. Vì vậy, xây dựng nông nghiệp bền vững cần thiết phải có sự tham gia của người nông dân trong vùng nghiên cứu. Phát triển bền vững là việc quản lý và bảo tồn cơ sở tài nguyên thiên nhiên, ñịnh hướng những thay ñổi công nghệ và thể chế theo một phương thức, sao cho ñạt ñến sự thoả mãn một cách liên tục những nhu cầu của con người, của những thế hệ hôm nay và mai sau [49]. Fetry cho rằng sự phát triển bền vững như vậy trong lĩnh vực nông nghiệp chính là sự bảo tồn ñất, nước, các nguồn ñộng và thực vật, không bị suy thoái môi trường, kỹ thuật thích hợp, sinh lợi kinh tế và chấp nhận ñược về mặt xã hội. FAO ñã ñưa ra các chỉ tiêu cụ thể cho nông nghiệp bền vững là: - Thoả mãn nhu cầu dinh dưỡng cơ bản của các thế hệ hiện tại và tương lai về số lượng, chất lượng và các sản phẩm nông nghiệp khác. - Cung cấp lâu dài việc làm, ñủ thu nhập và các ñiều kiện sống, làm việc tốt cho mọi người trực tiếp làm nông nghiệp. - Duy trì và chỗ nào có thể thì tăng cường khả năng sản xuất của các cơ sở tài nguyên thiên nhiên và khả năng tái sản xuất của các nguồn tài nguyên tái tạo ñược mà không phá vỡ chức năng của các chu trình sinh thái cơ sở cân bằng tự nhiên, không phá vỡ bản sắc văn hoá - xã hội của các cộng ñồng sống ở nông thôn, hoặc không gây ô nhiễm môi trường. - Giảm thiểu khả năng bị tổn thương trong nông nghiệp, củng cố lòng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 26 tin trong nông dân [47]. Năm 1992, Hội nghị thượng ñỉnh về môi trường và phát triển ñã họp tại Rio De Janerio, Braxin (gọi tắt là Rio - 92), ñã ñịnh hướng cho các quốc gia, các tổ chức quốc tế chiến lược về môi trường và phát triển bền vững ñể bước vào thế kỷ 21. UNDP ñã ñưa ra cách thức sử dụng ñất bền vững ñược xác ñịnh theo 5 nguyên tắc: - Duy trì hoặc nâng cao các hoạt ñộng sản xuất (năng suất). - Giảm mức rủi ro ñối với sản xuất (an toàn). - Bảo vệ tiềm năng các nguồn tài nguyên tự nhiên chống lại ñược sự thoái hoá ñối với chất lượng ñất và nước (bảo vệ). - Khả thi về mặt kinh tế (tính khả thi). - ðược sự chấp nhận của xã hội (sự chấp nhận). Năm nguyên tắc nêu trên ñược coi là những trụ cột của sử dụng ñất bền vững và là những mục tiêu cần ñạt ñược. Thực tế nếu diễn ra ñồng bộ so với các mục tiêu trên thì khả năng bền vững sẽ ñạt ñược, nếu chỉ ñạt một hay một vài mục tiêu mà không phải tất cả thì khả năng bền vững chỉ mang tính bộ phận. Theo Tadon nông nghiệp bền vững là một hệ thống thiết kế ñể chọn môi trường bền vững cho con người, liên quan ñến cây trồng, vật nuôi, các công trình xây dựng và hạ tầng cơ sở (nước, năng lượng, ñường xá…). Tuy vậy nông nghiệp bền vững không hẳn là những yếu tố ñó mà chính là mối liên hệ giữa các yếu tố do con người tạo ra, sắp ñặt và phân bố chúng trên bề mặt trái ñất [49]. Mục tiêu của nông nghiệp bền vững là xây dựng một hệ thống sản xuất ổn ñịnh về mặt sinh thái, có tiềm lực kinh tế, có khả năng thoả mãn những nhu cầu của con người mà không bóc lột ñất, không gây ô nhiễm môi trường. Nông nghiệp bền vững sử dụng những ñặc tính vốn có của cây trồng, vật nuôi Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 27 kết hợp với ñăc trưng của cảnh quan và cấu trúc trên diện tích ñất sử dụng một cách hài hòa và thống nhất. Nông nghiệp bền vững là một hệ thống mà nhờ ñó con người có thể tồn tại ñược, sử dụng nguồn lương thực và tài nguyên phong phú của thiên nhiên mà không dần huỷ diệt sự sống trên trái ñất. Nông nghiệp bền vững bao gồm 3 phạm trù: chăm sóc trái ñất, chăm sóc con người và chi phối thời gian, tài lực, vật lực vào các mục tiêu ñó. Gần ñây xuất hiện khuynh hướng “Nông nghiệp hữu cơ”, chủ trương dùng máy cơ khí nhỏ và sức kéo gia súc, sử dụng rộng rãi phân hữu cơ, phân xanh, phát triển cây họ ñậu trong hệ thống luân canh cây trồng, hạn chế sử dụng các loại hoá chất ñể phòng trừ sâu bệnh. Anbert K. và Voisin A. ñã ñưa ra quan ñiểm về “Nông nghiệp sinh học”, bác bỏ việc sản xuất và sử dụng nhiều loại phân bón hoá học vì như thế sẽ ảnh hưởng ñến chất lượng nông sản và sức khoẻ người tiêu dùng. Ở Việt Nam nền văn minh lúa nước ñã hình thành từ hàng ngàn năm nay, có thể coi là một mô hình nông nghiệp bền vững ở vùng ñồng bằng, thích hợp trong ñiều kiện thiên nhiên ở nước ta. Gần ñây, những mô hình sử dụng ñất như VAC (vườn, ao, chuồng), mô hình nông - lâm kết hợp trên ñất ñồi thực chất là những kinh nghiệm truyền thống ñược ñúc rút ra từ quá trình lao ñộng sản xuất lâu dài, bền vững với thiên nhiên khắc nghiệt ñể tồn tại và phát triển. Thực chất của nông nghiệp bền vững là phải thực hiện ñược khâu cơ bản là duy trì ñộ phì nhiêu của ñất ñược lâu bền. ðộ phì nhiêu ñất là tổng hoà của nhiều yếu tố vật lý, hoá học và sinh vật học ñể tạo ra môi trường sống thuận lợi nhất cho cây trồng tồn tại và phát triển. b. Những yếu tố ảnh hưởng ñến hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp và phát triển nông nghiệp bền vững * Nhóm yếu tố về ñiều kiện tự nhiên Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 28 ðiều kiện tự nhiên (ñất, nước, khí hậu, thời tiết....) có ảnh hưởng trực tiếp ñến sản xuất nông nghiệp. Bởi vì, các yếu tố của ñiều kiện tự nhiên là tài nguyên ñể sinh vật tạo nên sinh khối. Do vậy, cần ñánh giá ñúng ñiều kiện tự nhiên ñể trên cơ sở ñó xác ñịnh cây trồng vật nuôi chủ lực phù hợp và ñịnh hướng ñầu tư thâm canh ñúng. Theo Mác, ñiều kiện tự nhiên là cơ sở hình thành ñịa tô chênh lệch I. Theo N.Borlang - người ñược giải Noben về giải quyết lương thực cho các nước phát triển cho rằng: yếu tố duy nhất quan trọng hạn chế năng suất cây trồng ở tầm cỡ thế giới của các nước ñang phát triển, ñặc biệt ñối với nông dân thiếu vốn là ñộ phì của ñất. Sản xuất nông nghiệp là ngành kinh doanh năng lượng ánh sáng mặt trời dựa trên các ñiều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội khác [32]. * Nhóm các yếu tố kỹ thuật canh tác Biện pháp kỹ thuật canh tác là tác ñộng của con người vào ñất ñai, cây trồng, vật nuôi, nhằm tạo nên sự hài hoà giữa các yếu tố của quá trình sản xuất ñể hình thành, phân bố và tích luỹ năng suất kinh tế. ðây là những vấn ñề thể hiện sự hiểu biết về ñối tượng sản xuất, về thời tiết, về ñiều kiện môi trường và thể hiện những dự báo thông minh của người sản xuất. Lựa chọn các tác ñộng kỹ thuật, lựa chọn chủng loại và cách sử dụng các ñầu vào phù hợp với các quy luật tự nhiên của sinh vật nhằm ñạt ñược các mục tiêu ñề ra là cơ sở ñể phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hoá. Theo Frank Ellis và Douglass C.North, ở các nước phát triển, khi có tác ñộng tích cực của kỹ thuật, giống mới, thuỷ lợi, phân bón tới hiệu quả thì cũng ñặt ra yêu cầu mới ñối với tổ chức sử dụng ñất. Có nghĩa là ứng dụng công nghệ sản xuất tiến bộ là một ñảm bảo vật chất cho kinh tế nông nghiệp tăng trưởng nhanh dựa trên việc chuyển ñổi sử dụng ñất. Cho ñến giữa thế kỷ 21, trong nông nghiệp nước ta, quy trình kỹ thuật có thể góp phần ñến 30% của năng suất kinh tế. Như Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 29 vậy, nhóm các biện pháp kỹ thuật ñặc biệt có ý nghĩa quan trọng trong quá trình khai thác ñất theo chiều sâu và nâng cao hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp [32]. * Nhóm các yếu tố kinh tế tổ chức - Công tác quy hoạch và bố trí sản xuất Thực hiện phân vùng sinh thái nông nghiệp dựa vào ñiều kiện tự nhiên, dựa trên cơ sở phân tích, dự báo và ñánh giá nhu cầu thị trường, gắn với quy hoạch phát triển công nghiệp chế biến, kết cấu hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực và thể chế luật pháp về bảo vệ tài nguyên, môi trường sẽ tạo tiền ñề vững chắc cho phát triển nông nghiệp hàng hoá. ðó là cơ sở ñể phát triển hệ thống cây trồng, vật nuôi và khai thác ñất một cách ñầy ñủ, hợp lý, ñồng thời tạo ñiều kiện thuận lợi ñể ñầu tư thâm canh và tiến hành tập trung hoá, chuyên môn hoá, hiện ñại hoá nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp và phát triển sản xuất nông nghiệp bền vững. - Hình thức tổ chức sản xuất Các hình thức tổ chức sản xuất có ảnh hưởng trực tiếp ñến việc khai thác và nâng cao hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp. Vì vậy, cần phải thực hiện ña dạng hoá các hình thức hợp tác trong nông nghiệp, xác lập một hệ thống tổ chức sản xuất, kinh doanh phù hợp và giải quyết tốt mối quan hệ giữa sản xuất - dịch vụ và tiêu thụ nông sản hàng hoá. * Nhóm các yếu tố kinh tế - xã hội Phát triển nông nghiệp theo hướng bề vững cũng giống như ngành sản xuất vật chất khác của xã hội, chịu sự ảnh hưởng của rất nhiều yếu tố ñầu vào, quy mô các nguồn lực như: ñất, lao ñộng, vốn sản xuất, thị trường, kiến thức và kinh nghiệm trong sản xuất và tiêu thụ nông sản [48]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 30 - ðể ñảm bảo mục tiêu bền vững về khía cạnh kinh tế, thị trường là nhân tố quan trọng, dựa vào nhu cầu của thị trường nông dân lựa chọn hàng hoá ñể sản xuất. Theo Nguyễn Duy Tính (1995), 3 yếu tố chủ yếu ảnh hưởng ñến hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp là: năng suất cây trồng, hệ số quay vòng ñất và thị trường cung cấp ñầu vào và tiêu thụ ñầu ra. Muốn mở rộng thị trường trước hết phải phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng, hệ thống thông tin, dự báo, mở rộng các dịch vụ tư vấn..., quy hoạch các vùng trọng ñiểm sản xuất h._.i, sö dông thuèc trõ s©u trµn lan kh«ng cã sù kiÓm so¸t… ViÖc ®−a c¸c gièng c©y trång míi, ph−¬ng thøc canh t¸c míi vµo s¶n xuÊt cßn h¹n chÕ. Cïng víi ®ã huyÖn vÉn ch−a quy ho¹ch c¸c vïng chuyªn canh s¶n xuÊt, diÖn tÝch c©y trång ph©n bè kh«ng tËp trung, viÖc tæ chøc dÞch vô ®Çu vµo, ®Çu ra cho hµng n«ng s¶n cßn kÐm, nªn ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông ®Êt. §iÒu ®ã chøng tá mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a c¸c yÕu tè vÒ tæ chøc, s¶n xuÊt vµ kü thuËt víi hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt khi n«ng nghiÖp chuyÓn dÇn sang s¶n xuÊt hµng ho¸. ViÖc tæ chøc dÞch vô ®Çu vµo, ®Çu ra cho c¸c hé s¶n xuÊt hµng hãa lµ rÊt quan träng, cã ¶nh h−ëng lín ®Õn hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng hãa vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt. ViÖc ®Çu t− vËt chÊt vµ khoa häc kü thuËt lµ vÊn ®Ò träng t©m ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, s¶n l−îng, chÊt l−îng n«ng s¶n. Bªn c¹nh ®ã, sù ¸p dông khoa häc kü thuËt cßn ¶nh h−ëng kh«ng chØ víi hiÖu qu¶ kinh tÕ mµ cßn n©ng cao hiÖu qu¶ xR héi, hiÖu qu¶ m«i tr−êng. Trªn c¬ së nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng sÏ cã nh÷ng gi¶i ph¸p, chÝnh s¸ch kÞp thêi ®Ó th¸o gì khã kh¨n, ph¸t triÓn s¶n xuÊt. 4.4. §Þnh h−íng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng huyÖn Th¹ch ThÊt 4.4.1. Nh÷ng quan ®iÓm chñ yÕu n©ng cao hiÖu sö dông ®Êt n«ng nghiÖp vµ sö dông ®Êt bÒn v÷ng §Þnh h−íng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp huyÖn Th¹ch ThÊt dùa trªn nh÷ng quan ®iÓm chñ yÕu sau: Ph¸t triÓn chuyªn m«n hãa ®i ®«i víi kinh doanh tæng hîp phï hîp víi qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cña Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 85 huyÖn. Chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt ®Õn tõng n«ng hé, tõng vïng lµ ®iÒu kiÖn ®Ó s¶n xuÊt hµng hãa ph¸t triÓn nh»m khai th¸c lîi thÕ tõng vïng. §Ó n©ng cao ®−îc hiÖu qu¶ sö dông ®Êt cÇn ph¸t triÓn c©y trång hµng hãa kÕt hîp ®a d¹ng hãa c©y trång theo ®Þnh h−íng chung lµ h−íng ®i ®óng cÇn ph¸t triÓn. - Sö dông ®Êt triÖt ®Ó trªn c¬ së ph¸t huy tèi ®a c¸c lîi thÕ so s¸nh vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - xR héi cña mçi vïng ®Êt. - ¸p dông tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §Èy nhanh qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt, h×nh thµnh c¸c vïng chuyªn canh s¶n xuÊt hµng hãa tËp trung víi khèi l−îng lín. Më réng diÖn tÝch c©y rau mµu cã thÞ tr−êng tiªu thô æn ®Þnh, cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu vµ lµm nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn [31]. - Quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt hµng hãa t¹o m« h×nh s¶n xuÊt lín tËp trung nh»m t¨ng søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm, n©ng cao gi¸ trÞ thu nhËp. Vïng s¶n xuÊt hµng hãa tËp trung cã thÓ x©y d−íi d¹ng: vïng chuyªn canh, vïng ®a canh hoÆc kÕt hîp chuyªn canh mét lo¹i c©y trång chñ lùc víi ®a canh nhiÒu lo¹i c©y trång kh¸c. - X©y dùng tèt mèi liªn kÕt gi÷a doanh nghiÖp, n«ng d©n, nhµ khoa häc vµ nhµ qu¶n lý trong mét m« h×nh s¶n xuÊt nh»m ®¶m b¶o thÞ tr−êng tiªu thô æn ®Þnh, tr¸nh rñi ro trong s¶n xuÊt. §Ó liªn kÕt nµy ®¹t hiÖu qu¶ cao th× cÇn: + Mét lµ, x©y dùng m« h×nh s¶n xuÊt. M« h×nh s¶n xuÊt phæ biÕn hiÖn nay lµ hîp t¸c xR vµ trang tr¹i. Cã hai m« h×nh nµy th× doanh nghiÖp míi cã thÓ ký kÕt c¸c hîp ®ång víi chñ nhiÖm hîp t¸c xR hoÆc chñ trang tr¹i, doanh nghiÖp kh«ng thÓ ký hîp ®ång víi tÊt c¶ n«ng d©n. Sau ®ã, hîp t¸c xR sÏ phæ biÕn s¶n xuÊt trùc tiÕp ng−êi d©n. + Hai lµ, ph¶i x¸c ®Þnh s¶n phÈm tr−íc khi ký kÕt hîp ®ång, chø kh«ng ph¶i bÊt kú s¶n phÈm nµo còng ký. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 86 - Sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ®i ®èi víi b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i. M«i tr−êng sinh th¸i lµ yÕu tè bªn ngoµi t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y trång. §ã lµ c¸c yÕu tè thêi tiÕt, khÝ t−îng, thñy v¨n, ®Êt ®ai. V× vËy trong qu¸ tr×nh sö dông ®Êt ph¶i b¶o vÖ ®−îc m«i tr−êng ®Êt, bè trÝ thêi vô phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn khÝ t−îng, thêi tiÕt, thñy v¨n nh−ng khai th¸c tèi −u c¸c ®iÒu kiÖn ®ã mµ kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng. VÊn ®Ò quan träng trong b¶o vÖ m«i tr−êng lµ ph¶i ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. N«ng nghiÖp bÒn v÷ng ®ßi hái mét hÖ thèng canh t¸c æn ®Þnh, kÕt hîp hµi hßa gi÷a trång trät, ch¨n nu«i, chÕ biÕn. §ã chÝnh lµ vÊn ®Ò quan träng nhÊt [31]. 4.4.2. §Þnh h−íng sö dông ®Êt bÒn v÷ng Th¹ch ThÊt lµ huyÖn thuéc thñ ®« Hµ Néi – n¬i cã nhu cÇu tiªu dïng lín vÒ l−¬ng thùc thùc phÈm n«ng s¶n. Th¹ch ThÊt lµ huyÖn cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi ph¸t triÓn s¶n n«ng nghiÖp ®a d¹ng ho¸ c©y trång vËt nu«i. §Þnh h−íng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp theo h−íng sö dông ®Êt bÒn v÷ng dùa trªn nh÷ng c¨n cø sau: - Duy trì hoặc nâng cao các hoạt ñộng sản xuất (năng suất). - Giảm mức rủi ro ñối với sản xuất (an toàn). - Bảo vệ tiềm năng các nguồn tài nguyên tự nhiên chống lại ñược sự thoái hoá ñối với chất lượng ñất và nước (bảo vệ). - Khả thi về mặt kinh tế (tính khả thi). - ðược sự chấp nhận của xã hội (sự chấp nhận). Trong giai ®oan tíi, n«ng nghiÖp vÉn ®−îc ®¸nh gi¸ lµ ngµnh mòi nhän cña huyÖn. N«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh mÏ víi viÖc më réng diÖn tÝch c©y rau mµu, h×nh thµnh c¸c vïng chuyªn canh. §Ó n«ng nghiÖp ph¸t triÓn bÒn v÷ng cÇn ph¸t triÓn nh÷ng lo¹i h×nh sö dông ®Êt ®¶m b¶o ®−îc 3 yÕu tè kinh tÕ, xR héi, m«i tr−êng. Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ, xR héi, m«i tr−êng vµ møc ®é bÒn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 87 v÷ng cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt, n«ng nghiÖp Th¹ch ThÊt ph¸t triÓn theo h−íng s¶n xuÊt tËp trung, bÒn v÷ng, cô thÓ: - T¨ng c−êng ®é che phñ cña ®Êt trong n¨m kh«ng ®Ó t×nh tr¹ng ®Êt trèng b»ng c¸ch t¨ng hÖ sè sö dông ®Êt, sè v©mcanh t¸c trong n¨m. ChuyÓn ®æi diÖn tÝch chuyªn lóa trªn diÖn tÝch ®Êt vµn sang lo¹i h×nh sö dông ®Êt lóa - mµu (2 lóa – c©y vô ®«ng, 1 lóa - 2 mµu). - Trªn diÖn tÝch ®Êt tròng cÊy 1 vô lóa, lóa – c¸ chuyÓn sang nu«i trång thuû s¶n víi m« h×nh trang tr¹i tæng hîp v−ên ao chuång (trong ®ã nu«i trång thuû s¶n lµ chñ ®¹o) - Ph¸t triÓn diÖn tÝch chuyªn rau mµu, ®a d¹ng ho¸ c¸c c©y trång t¹i c¸c vô trong n¨m. - §èi víi LUT trång c©y ¨n qu¶ vÉn duy tr× diÖn tÝch nhÊt ®Þnh nh−ng ph¸t triÓn tång hîp theo h×nh thøc trang tr¹i, trång c©y l©u n¨m kÕt hîp víi c©y hµng n¨m kh«ng −a s¸ng phÝa d−íi ®Ó t¨ng ®é che phñ cho ®Êt gi¶m ®é xãi mßn. - Trªn ®Êt ®åi gß, chuyÓn ®æi m« h×nh trång s¾n sang trång c©y l©u n¨m, c©y hµng n¨m cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. §Ó h¹n chÕ kh¶ n¨ng xãi mßn ®Êt cÇn cã biÖn ph¸p canh t¸c phï hîp trªn ®Êt dèc. - Duy tr× diÖn tÝch rõng c¸c lo¹i, ®©y lµ lo¹i h×nh sö dông ®Êt cã ý nghÜa ®èi víi vÊn ®Ò b¶o m«i tr−êng, ¶nh h−ëng ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn (khÝ hËu, ®Êt ®ai, thuû v¨n). - Duy tr× nhÊt ®Þnh diÖn tÝch trång lóa, lo¹i h×nh sö dông ®Êt nµy cã ý nghÜa lín trong vÊn ®Ò ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc cña xR héi. §Æc biÖt t¨ng ®é ph× cho ®Êt huyÖn Th¹ch ThÊt më réng diÖn tÝch mét sè c©y trång cã kh¶ n¨m c¶i t¹o ®é ph× cho ®Êt trªn ch©n ®Êt ®ång b»ng còng nh− trªn ®Êt ®æi gß nh− c©y hä ®Ëu (l¹c, ®Ëu t−¬ng, ®Ëu xanh, ®Ëu ®en...). Mçi vô nªn cã diÖn tÝch nhÊt ®Þnh lo¹i c©y nµy nã sÏ gióp c¶i t¹o ®Êt tèt vµ ®¶m b¶o ®é bÒn v÷ng cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 88 Bảng 4.14: ðịnh hướng sử dụng ñất nông nghiệp ñến năm 2020 Loại hình sử dụng ñất Kiểu sử dụng ñất Diện tích (ha) Vùng 1 1. Chuyên lúa 1. Lúa xuân - lúa mùa 778,23 2. Lúa xuân - lúa mùa - ñậu tương ñông 755,70 3. Lúa xuân - lúa mùa - Khoai lang ñông 97,45 4. Lúa xuân - lúa mùa - rau màu vụ ñông 751,80 5. Lúa xuân - ngô - rau 33,60 6. Lạc xuân - lúa mùa - ngô ñông 57,93 2. Lúa - màu 7. Ngô Xuân - lúa mùa - rau ñông 39,07 3. Chuyên rau màu 8. Chuyên rau màu 297,00 4. Cây lâu năm 9. Cây ăn quả (trồng xen cây họ ñậu) 44,00 5. Nuôi trồng thủy sản 10. Chuyên Cá 369,90 Vùng 2 1. Chuyên lúa 1. Lúa xuân - lúa mùa 730,00 2. Lúa xuân - lúa mùa - ñậu tương ñông 100,80 3. Lúa xuân - lúa mùa - rau màu vụ ñông 852,50 4. Lạc xuân - lúa mùa - rau ñông 78,13 2. Lúa - màu 5. Lạc xuân - lúa mùa- rau ñông 45,00 3. Nuôi trồng thủy sản 6. Chuyên cá 166,26 7. Chuyên lạc 106,00 4. Chuyên rau màu 8. Chuyên rau màu 367,45 9. Cây ăn quả (nhãn, vải, trồng xen cây họ ñậu) 244,00 5. Cây lâu năm 10. Cây chè 282,00 6. ðồi gò 11. Cây ăn quả (nhãn, vải, trồng xen cây họ ñậu) 415,00 7. Rừng các loại 12. Keo, bạch ñàn 2.417,60 4.4.3. Dự kiến một số kết quả sau ñịnh hướng §Ó cã thÓ dù kiÕn ®−îc kÕt qu¶ sau ®Þnh h−íng chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, chóng t«i tæng hîp vµ ®−a ra mét sè chØ tiªu c¬ b¶n ®Ó so s¸nh. KÕt qu¶ tr×nh bµy trong b¶ng 4.15. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 89 B¶ng 4.15. So s¸nh mét sè chØ tiªu c¬ b¶n tr−íc vµ sau ®Þnh h−íng TT H¹ng môc §VT HiÖn tr¹ng §Þnh h−íng (2020) So s¸nh 1 Tæng GTSX TØ ®ång 508,13 1438,15 930,02 2 Tæng GTGT TØ ®ång 335,37 949,179 613,81 3 Tæng lao ®éng 1000 c«ng 4656,18 5356,18 700,00 4 GTSX/CPTG LÇn 2,90 3,76 0,86 5 GTGT/CPTG LÇn 1,90 2,66 0,76 6 GTSX/L§ 1000 ®ång 101,40 130,35 28,95 7 GTGT/L§ 1000 ®ång 65,89 78,76 12,87 8 GTSX/ha TriÖu ®ång 86,20 125,64 39,44 9 L§/ha C«ng 790,00 950 160,00 KÕt qu¶ cho thÊy: Sau ®Þnh h−íng th× hiÖu qu¶ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Òu t¨ng. Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt t¨ng 930,02 tû ®ång, GTSX/ha t¨ng 39,44 triÖu ®ång, GTGT t¨ng 613,81 tû ®ång. HiÖu qu¶ kinh tÕ tÝnh trªn CPTG t¨ng tõ 2,90 lªn 3,76 lÇn. GTSX/L§ t¨ng 28,95 ngh×n ®ång, GTGT/L§ t¨ng 12,87 ngh×n ®ång. §Çu t− lao ®éng cho 1 ha canh t¸c t¨ng tõ 790 c«ng lªn 950 c«ng. C¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt ®−îc bè trÝ trªn quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu sÏ gióp ng−êi d©n cã ®Þnh h−íng sö dông ph©n bãn c©n ®èi vµ hîp lý, tr¸nh « nhiÔm m«i tr−êng vµ tho¸i hãa ®Êt. Khi s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn, ngµnh dÞch v ô trong n«ng nghiÖp ®−îc më réng vµ thu hót mét lùc l−îng lao ®éng lín tham gia gi¸n tiÕp vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Nh− vËy viÖc t¹o ra nhiÒu viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng gãp phÇn gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp, n©ng cao møc thu nhËp vµ møc sèng cho ng−êi d©n. N©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng xR héi, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trªn 1 ha ®Êt, gãp phÇn t¨ng tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng n«ng nghiÖp tõ ®ã thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 90 4.4.4. Mét sè gi¶i ph¸p chÝnh nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cña huyÖn Tõ thùc tr¹ng s¶n xuÊt trªn ®Þa bµn huyÖn Th¹ch ThÊt còng nh− c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c trong thµnh phè Hµ Néi vµ trªn c¶ n−íc, s¶n xuÊt hµng hãa vÉn mang tÝnh tù ph¸t ë quy m« nhá. Xu h−íng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp trong thêi gian tíi lµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng theo h−íng s¶n xuÊt hµng hãa. ChÝnh v× vËy, Nhµ n−íc ®Ò ra ch−¬ng tr×nh liªn kÕt 4 nhµ: nhµ qu¶n lý, nhµ khoa häc, nhµ n«ng vµ nhµ doanh nghiÖp nh»m t¹o ra mèi liªn kÕt mËt thiÕt nh»m gióp n«ng d©n t¹o ra c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp ®¶m b¶o c¶ chÊt vµ l−îng, ®Ó phôc vô cho thÞ tr−êng trong n−íc vµ xuÊt khÈu. H¬n n÷a, ch−¬ng tr×nh nµy cßn thóc ®Èy viÖc s¶n xuÊt vµ tiªu thô n«ng s¶n th«ng qua c¸c hîp ®ång kinh tÕ, cam kÕt tiªu thô hµng hãa n«ng s¶n gi÷a n«ng d©n vµ doanh nghiÖp [48]. 4.4.4.1. Gi¶i ph¸p vÒ thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm n«ng nghiÖp Khã kh¨n lín nhÊt ®Æt ra víi ng−êi d©n chÝnh lµ n«ng s¶n hµng hãa s¶n xuÊt ra tiªu thô ë ®©u? Khi mµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®ang dÇn chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng hãa. XÐt trong ®iÒu kiÖn cña Th¹ch ThÊt, lµ vïng cã nhiÒu thuËn lîi. §Ó x©y dùng ®−îc hÖ thèng thÞ tr−êng tiªu thô æn ®Þnh, theo chóng t«i cÇn ph¶i quy ho¹ch, h×nh thµnh c¸c tæ chøc tiªu thô trong n«ng th«n theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, ph¸t triÓn c¸c hé n«ng d©n lµm dÞch vô tiªu thô hµng hãa n«ng s¶n, h×nh thµnh c¸c trung t©m th−¬ng m¹i ë c¸c trung t©m, thÞ trÊn, thÞ tø t¹o ra m«i tr−êng giao l−u hµng hãa thuËn lîi tËp trung. Cã biÖn ph¸p khuyÕn khÝch m¹nh mÏ c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc, doanh nghiÖp t− nh©n lµm chÕ biÕn hoÆc tiªu thô më réng diÖn ký kÕt hîp ®ång víi hé n«ng d©n hoÆc hîp t¸c xR n«ng nghiÖp. ViÖc tæ chøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ång lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ®−a s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng hãa cña n−íc ta ®i ®óng theo quü ®¹o cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, võa ®¶m b¶o ®−îc lîi Ých cña n«ng d©n, võa h¹n chÕ ®−îc rñi ro, ®¶m b¶o cho môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 91 Trong khi n«ng d©n ch−a thÓ tù trang bÞ th«ng tin thÞ tr−êng nªn trång c©y g×, nu«i con g× th× vai trß cña c¸c doanh nghiÖp trong giai ®o¹n nµy lµ rÊt quan träng. ChÝnh c¸c doanh nghiÖp sÏ gióp cho n«ng d©n biÕt hä nªn s¶n xuÊt gièng c©y, con g×, s¶n l−îng bao nhiªu, chÊt l−îng ra sao ®Ó b¸n ra theo yªu cÇu thÞ tr−êng. ChÝnh v× vËy, cÇn liªn kÕt gi÷a doanh nghiÖp, n«ng d©n, nhµ khoa häc vµ nhµ qu¶n lý trong mét m« h×nh s¶n xuÊt. §Ó liªn kÕt nµy ®¹t hiÖu qu¶ cao th× cÇn [48]: - Mét lµ, x©y dùng m« h×nh s¶n xuÊt. M« h×nh s¶n xuÊt phæ biÕn hiÖn nay lµ hîp t¸c xR vµ trang tr¹i. Cã hai m« h×nh nµy th× doanh nghiÖp míi cã thÓ ký kÕt c¸c hîp ®ång víi chñ nhiÖm hîp t¸c xR hoÆc chñ trang tr¹i, doanh nghiÖp kh«ng thÓ ký hîp ®ång víi tÊt c¶ n«ng d©n. Sau ®ã, hîp t¸c xR sÏ phæ biÕn s¶n xuÊt trùc tiÕp ng−êi d©n. - Hai lµ, ph¶i x¸c ®Þnh s¶n phÈm tr−íc khi ký kÕt hîp ®ång, chø kh«ng ph¶i bÊt kú s¶n phÈm nµo còng ký [48]. ViÖc x©y dùng mèi liªn kÕt sÏ ®Þnh ra ®−îc xu h−íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt, s¶n xuÊt theo yªu cÇu cña thÞ tr−êng, theo c¸c ®¬n ®Æt hµng. Mèi liªn kÕt nµy sÏ t¹o ra mét thÞ tr−êng n«ng s¶n hµng hãa æn ®Þnh vµ tr¸nh nh÷ng rñi ro cho ng−êi s¶n xuÊt. 4.4.4.2. Gi¶i ph¸p vÒ vèn Vèn lµ ®iÒu kiÖn quan träng cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Khi n«ng nghiÖp chuyÓn dÇn sang s¶n xuÊt hµng hãa th× nhu cÇu vèn ®Ó ®Çu t− s¶n xuÊt lµ rÊt lín. Víi c¬ chÕ tÝn dông hiÖn nay, hé n«ng d©n ®R ®−îc vay víi møc 30 triÖu ®ång/hé kh«ng ph¶i thÕ chÊp nh−ng viÖc tiÕp cËn cña hä víi c¸c tæ chøc tÝn dông cßn rÊt h¹n chÕ. §iÒu ®ã g©y h¹n chÕ viÖc më réng ®Çu t− s¶n xuÊt vµo n«ng nghiÖp. Trong thêi buæi l¹m ph¸t hiÖn nay, gi¸ c¶ ®Çu vµo cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng lªn th× nhu cÇu vèn ®Ó n«ng d©n ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµ rÊt lín. Cã gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vèn ®Çu t− cho n«ng d©n th× míi cã thÓ x©y dùng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 92 s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo h−íng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. §Ó gióp cho n«ng d©n cã vèn ®Çu t− cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng cÇn: - §a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc cho vay, huy ®éng vèn nhµn rçi trong d©n, −u tiªn ng−êi vay vèn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. §Þa ph−¬ng cÇn cã chÝnh s¸ch hç trî vèn ®èi víi c¸c dù ¸n s¶n xuÊt quy m« lín. C¶i tiÕn thñ tôc cho vay, nhanh chãng gi¶i quyÕt viÖc vay vèn cho n«ng d©n ®Ó hä kÞp thêi vô s¶n xuÊt. - C¸c trung t©m dÞch vô hç trî s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã thÓ øng tr−íc vèn, kü thuËt cho n«ng d©n th«ng qua viÖc cung vËt t−, gièng t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n d©n gieo trång ch¨m sãc ®óng thêi vô. 4.4.4.3. Gi¶i ph¸p vÒ nguån lùc vµ khoa häc - c«ng nghÖ S¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng ®ßi hái kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt còng nh− th«ng tin kinh tÕ - xR héi. TiÕp tôc ®Èy m¹nh th©m canh víi viÖc ®Çu t− thªm c¸c yÕu tè ®Çu vµo mét c¸ch hîp lý, ®Æc biÖt chó träng n©ng cao chÊt l−îng vµ kü thuËt sö dông ®Çu vµo lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt. §Ó n©ng cao tr×nh ®é s¶n xuÊt cña ng−êi d©n th× viÖc më c¸c líp khuyÕn n«ng, buæi tËp huÊn khoa häc kü thuËt lµ rÊt quan träng mµ huyÖn Th¹ch ThÊt ®ang tiÕn hµnh ë hÇu hÕt c¸c xR. X©y dùng mèi liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a ng−êi d©n víi c¸c nhµ khoa häc. Th«ng qua mèi quan hÖ nµy, ng−êi d©n ®−îc tiÕp cËn nhanh nhÊt víi c¸c tiÕn bé kü thuËt míi nh−: gièng míi, c«ng thøc canh t¸c,… ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. 4.4.4.4. Hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch t¸c ®éng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp §Ó ph¸t triÓn n«ng nghiÖp hµng hãa, t¨ng søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm, n©ng cao gi¸ trÞ thu nhËp, vÊn ®Ò quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt hµng hãa lµ nhu cÇu bøc xóc hiÖn nay mµ huyÖn cÇn tiÕn hµnh x©y dùng. Vïng s¶n xuÊt hµng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 93 hãa tËp trung cã thÓ x©y d−íi d¹ng: vïng chuyªn canh, vïng ®a canh hoÆc kÕt hîp chuyªn canh mét lo¹i c©y trång chñ lùc víi ®a canh nhiÒu lo¹i c©y trång kh¸c. C¸c ®Þa ph−¬ng trªn c¬ së ®Æc ®iÓm kinh tÕ, ®Êt ®ai mµ x©y dùng vïng s¶n xuÊt hµng hãa cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tiÔn, t¨ng søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm, ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr−êng. §Ó thùc hiÖn ®−îc vµ kh¾c phôc h¹n chÕ cña qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi cÇn nhanh chãng thùc hiÖn viÖc dån ®iÒn ®æi thöa. MÆt kh¸c, muèn x©y dùng vïng s¶n xuÊt hµng hãa æn ®Þnh cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®ång bé c¸c vÊn ®Ò: thÞ tr−êng tiªu thô, vèn ®Çu t−, c¬ së h¹ tÇng, ®µo t¹o n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt, c¬ giíi hãa, ¸p dông khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt,… lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l−îng, h¹ gi¸ thµnh, t¨ng søc c¹nh tranh hµng hãa n«ng s¶n. Tõng b−íc x©y dùng th−¬ng hiÖu cho tõng lo¹i s¶n phÈm. Ngoµi ra, cÇn hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ®Êt ®ai, tæ chøc l¹i viÖc sö dông ®Êt cña nh©n d©n. X©y dùng c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp: hç trî vèn, kü thuËt cho n«ng d©n… 4.4.4.5. Mét sè gi¶i ph¸p kh¸c Ph¸t triÓn hÖ thèng lu©n canh tiÕn bé chÝnh lµ viÖc x¸c ®Þnh tèt c¸c hÖ thèng phô gåm hÖ thèng gièng c©y trång, ph©n bãn, hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p kh¸c nh− thêi vô, ch¨m sãc, phßng trõ s©u bÖnh… ®iÒu ®ã cã quan hÖ chÆt chÔ víi ®Çu t− th©m canh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. C¸c néi dung cô thÓ lµ: T¨ng c−êng sö dông gièng c©y míi, t¨ng c−êng bãn ph©n hîp lý, c©n ®èi vµ phßng trõ s©u bÖnh ®óng c¸ch, ®óng quy tr×nh… X©y dùng hoµn thiÖn hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng phôc vô ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh− thñy lîi, giao th«ng… Thñy lîi lµ biÖn ph¸p hµng ®Çu ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt. H−íng chñ yÕu cña huyÖn Th¹ch ThÊt lµ cøng hãa hÖ thèng m−¬ng t−íi tiªu ®¶m b¶o viÖc cung cÊp nhu cÇu n−íc cho s¶n xuÊt. Bªn c¹nh ®ã, Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 94 nhanh chãng më réng, tu bæ hÖ thèng giao th«ng (®Æc biÖt giao th«ng néi ®ång) ®¸p øng nhu cÇu vËn chuyÓn n«ng s¶n hµng hãa vµ vËt t− n«ng nghiÖp. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 95 5. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 5.1 KÕt luËn: 5.1.1. §Êt n«ng nghiÖp huyÖn Th¹ch ThÊt chiÕm 45,72% tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn toµn huyÖn, cã 08 lo¹i h×nh sö dông ®Êt phæ biÕn, víi 12 kiÓu sö dông ®Êt ®èi víi vïng 1 (vïng ®ång b»ng) vµ 13 kiÓu sö dông ®Êt ®èi víi vïng 2 (vïng ®åi gß) cña huyÖn. 5.1.2. KÕt qu¶ nghiªn cøu hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cho thÊy: - VÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ: Gi¸ trÞ b×nh qu©n cña GTSX, GTGT trªn 1 ha ®Êt n«ng nghiÖp tÝnh cho toµn huyÖn t−¬ng øng ®¹t 86.764.690 ®ång vµ 60.869.850 ®ång. HiÖu qu¶ ®ång vèn b×nh qu©n ®¹t 3,35. C¸c LUT lóa-mµu, chuyªn rau mµu vµ NTTS cã GTGT trªn 1 ha trong mét n¨m cao nhÊt ®¹t tõ 55.393.770 ®ång ®Õn 177.777.780 ®ång. LUT ®åi gß vµ rõng cã GTGT trªn 1ha ®¹t thÊp nhÊt, t−¬ng øng chØ ®¹t 23.750.000 ®ång vµ 16.850.000 ®ång, nh−ng cã HQ§V ®¹t cao nhÊt, t−¬ng øng lµ 4.19 vµ 4.55 do CPTG thÊp nhÊt. - VÒ hiÖu qu¶ xR héi: c¸c LUT cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao thu hót nhiÒu lao ®éng víi gi¸ trÞ ngµy cµng cao: LUT chuyªn rau mµu, lóa- mµu vµ NTTS. LUT chuyªn lóa tuy cã GTSX vµ GTGT trªn 1ha kh«ng cao nh−ng nã gãp phÇn ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc cho huyÖn. - VÒ hiÖu qu¶ m«i tr−êng: §Êt cã xu h−íng bÞ chua hãa, ®Æc biÖt LUT ®åi gß (trång s¾n), ®Êt ë ®©y cã ph¶n øng rÊt chua (pH<4). §Êt d−íi LUT ®åi gß cã ®é ph× thÊp h¬n so víi ®Êt d−íi c¸c LUT kh¸c. §Êt n«ng nghiÖp huyÖn Th¹ch ThÊt ch−a cã biÓu hiÖn tÝch lòy tån d− thuèc BVTV vµ kim lo¹i nÆng. 5.1.3. C¸c LUT ®Ò xuÊt cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña huyÖn Th¹ch ThÊt bao gåm: chuyªn lóa (lóa 2 vô), lóa mµu, chuyªn rau mµu, NTTS vµ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 96 c©y l©u n¨m. ChuyÓn LUT ®åi gß chuyªn s¾n sang trång c©y ¨n qu¶. Xu h−íng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña huyÖn trong nh÷ng n¨m tíi lµ më réng vïng chuyªn canh rau mµu theo h−íng s¶n xuÊt hµng hãa. 5.2. KiÕn nghÞ 5.2.1. Víi Thµnh phè vµ huyÖn sím hoµn thµnh quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ xR héi vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt, tõ ®ã míi cã thÓ x©y dùng quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ®¶m b¶o ®óng quy ®Þnh vµ ®¹t hiÖu qu¶. 5.2.2. §Ó thùc hiÖn viÖc chuyÓn ®Êt ®åi gß (trång s¾n) sang trång c©y ¨n qu¶ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n nh− ®Ò xuÊt cña ®Ò tµi nµy, ®Ò nghÞ UBND Thµnh phè Hµ Néi vµ UBND huyÖn Th¹nh ThÊt cÇn cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch vµ hç trî n«ng d©n vÒ vèn, gièng vµ ®Þnh h−íng thÞ tr−êng tiªu thu s¶n phÈm nh»m gióp cho viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång ®Ët hiÖu qu¶ cao nhÊt. 5.2.3. §Ó cã thÓ ®−a ®Êt n«ng nghiÖp huyÖn Th¹ch ThÊt vµo sö dông cã hiÖu qu¶, bÒn v÷ng ngoµi viÖc ph¶i cã quy ho¹ch sö dông ®Êt ®−îc phª duyÖt vµ mét sè gi¶i ph¸p mµ trong ®Ò tµi nµy ®R nªu ra nh− ¶nh h−ëng cña c¸c lo¹i ph©n bãn, tËp qu¸n canh t¸c ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, nghiªn cøu rót kinh nghiÖm tõ thùc tÕ c¸c lµng nghÒ cã ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Ó d−a ra ®Þnh h−íng khoanh vïng an toµn cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nghiªn cøu tíi ¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa vµ kinh tÕ thÞ tr−êng ®èi víi nhËn thøc cña ng−êi d©n trong viÖc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp... Do vËy xin ®Ò nghÞ víi tr−êng vµ c¸c khoa cña tr−êng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®Ò tµi nµy ®−îc ®i s©u nghiªn cøu tiÕp, gãp phÇn ®−a ra mét ®Ò xuÊt vµ gi¶i ph¸p tæng thÓ cho sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cña huyÖn Th¹ch ThÊt - Thµnh phè Hµ Néi ®¶m b¶o sö dông hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng. hoạch PTKT xã hội và quy hoạch SDð, từ ñó mới có thể xây dựng QHSD ñất nông nghiệp ñảm bảo ñúng quy ñịnh và ñạt hiệu quả. ành phố và huyện sớm hoàn thành quy hoạch PTKT xã hội và quy hoạch SDð, từ ñó mới có thể xây dựng QHSD ñất nông nghiệp ñảm bảo ñúng quy ñịnh và ñạt hiệu quả Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO A - Tiếng Việt 1. Lê Văn Bá (2001), "Tổ chức lại việc sử dụng ruộng ñất nhằm thúc ñẩy sản xuất nông nghiệp hàng hoá", Tạp chí Kinh tế và Dự báo, (6), trang 8 - 10. 2. Hà Thị Thanh Bình (2000), Bài giảng hệ thống canh tác nhiệt ñới, Trường ðại học Nông nghiệp I, Hà Nội. 3. Nguyễn Văn Bộ (2000), Bón phân cân ñối và hợp lý cho cây trồng, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. 4. Nguyễn Văn Bộ, Bùi Huy Hiền (2001), Quy trình công nghệ và bảo vệ ñất dốc nông lâm nghiệp, tuyển tập hội nghị ñào tạo nghiên cứu và chuyển giao công nghệ cho phát triển bền vững trên ñất dốc Việt Nam, NXB Nông nghiệp, Hà nội. 5. Nguyễn Duy Bột (2001), "Tiêu thụ nông sản - thực trạng và giải pháp", Tạp chí Kinh tế và Phát triển, (3), trang 28 - 30. 6. Chu Văn Cấp (2001), "Một vài vấn ñề cơ bản trong phát triển nông nghiệp và nông thôn nước ta hiện nay", Tạp chí nông nghiệp và phát triển nông thôn, (1), trang 8 - 9. 7. Ngô Thế Dân (2001), "Một số vấn ñề khoa học công nghệ nông nghiệp trong thời kỳ CNH - HðH nông nghiệp ", Tạp chí Nông nghiệp và Phát triển nông nghiệp, (1), trang 3 - 4. 8. ðường Hồng Dật và các cộng sự (1994), Lịch sử nông nghiệp Việt Nam, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. 9. Vũ Năng Dũng (1997), ðánh giá hiệu quả một số mô hình ña dạng hoá cây trồng vùng ñồng bằng sông Hồng, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. 10. Dự án quy hoạch tổng thể ñồng bằng sông Hồng (1994), Báo cáo nền số 9, Hà Nội. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 98 11. Phạm Duy ðoán (2004), Hỏi và ñáp về luật ñất ñai năm 2003, Nhà xuất bản chính trị quốc gia. 12. Nguyễn ðiền (2001), "Phương hướng phát triển nông nghiệp Việt Nam trong 10 năm ñầu của thế kỷ XXI", Tạp chí nghiên cứu kinh tế , (275), trang 50 - 54. 13. Phạm Vân ðình, ðỗ Kim Chung và các cộng sự (1997), Kinh tế nông nghiệp, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. 14. Nguyễn Như Hà (2000), Phân bón cho lúa ngắn ngày trên ñất phù sa sông Hồng, Luận án tiến sỹ nông nghiệp, Trường ñại học Nông nghiệp I,. Hà Nội. 15. Quyền ðình Hà (1993), ðánh giá kinh tế ñất lúa vùng ðBSH, Luận án tiến sỹ nông nghiệp, Trường ðại học Nông nghiệp I, Hà Nội. 16. ðỗ Nguyên Hải (1999), "Xác ñịnh các chỉ tiêu ñánh giá chất lượng môi trường trong quản lý sử dụng ñất ñai bền vững cho sản xuất nông nghiệp" NXB Nông nghiệp, Hà Nội . 17. ðỗ Nguyên Hải (2001), ðánh giá ñất và hướng sử dụng ñất ñai bền vững trong sản xuất nông nghiệp của huyện Tiên Sơn - Bắc Ninh, Luận án tiến sỹ nông nghiệp, trường ðại học Nông nghiệp I, Hà Nội. 18. Vũ Khắc Hoà (1996), ðánh giá hiệu quả kinh tế sử dụng ñất canh tác trên ñịa bàn huyện Thuận Thành - Tỉnh Hà Bắc, Luận văn thạc sỹ, trường ñại học Nông nghiệp I, Hà Nội. 19. Nguyễn ðình Hợi (1993), Kinh tế tổ chức và Quản lý sản xuất kinh doanh nông nghiệp , NXB Thống kê, Hà Nội. 20. Hội khoa học ñất (2000), ðất Việt Nam, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. 21. Lê Hội (1996), "Một số phương pháp luận trong việc quản lý và sử dụng ñất ñai", Tạp chí nghiên cứu kinh tế, (193), Hà Nội. 22. ðặng Hữu (2000), "Khoa học và công nghệ phục vụ công nghiệp hoá, Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 99 hiện ñại hoá nông nghiệp và phát triển nông thôn", Tạp chí Cộng sản, (17), trang 32. 23. Tổng cục thống kê (2008), Niên giám thống kê năm 2007, NXB Thống kê, Hà Nội 24. Doãn Khánh (2000), " Xuất khẩu hàng hoá Việt Nam 10 năm qua", tạp chí cộng sản, (17), trang 41. 25. Cao Liêm, ðào Châu Thu, Trần Thị Tú Ngà (1990), Phân vùng sinh thái nông nghiệp ðBSH, ðề tài 52D.0202, Hà Nội. 26. LuËt ®Êt ®ai 2003 (2003), NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 27. Phân Sĩ Mẫn, Nguyễn Việt Anh (2001), "ðịnh hướng và tổ chức phát triển nền nông nghiệp hàng hoá", Tạp chí nghiên cứu kinh tế, (273), trang 21 - 29. 28. Nguyễn Ngọc Sẫm (2002), ðánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp và ñề xuất theo hướng sản xuất nông nghiệp hàng hoá huyện Tứ Kỳ - Hải Dương, Luận văn thạc sĩ nông nghiệp, ðại học Nông nghiệp I, Hà Nội. 29. Trần An Phong (1995), ðánh giá hiện trạng sử dụng ñất theo quan ñiểm sinh thái và phát triển lâu bền, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. 30. Phòng Thống kê huyện Thạch Thất (2005), Niên giám thống kê năm 2001- 2005 31. ðỗ Thị Tám (2001), ðánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa huyện Văn Giang, Tỉnh Hưng Yên, Luận văn thạc sỹ, Trường ðại Học Nông Nghiệp I, Hà Nội 32. Nguyễn ích Tân (2000), Nghiên cứu tiềm năng ñất ñai, nguồn nước và xây dựng mô hình sản xuất nông nghiệp nhằm khai thác có hiệu quả kinh tế cao một số vùng úng trũng ñồng bằng sông Hồng, Luận án tiến sỹ nông nghiệp, Trường ðại Học nông Nghiệp I, Hà Nội 33. Bùi Văn Ten (2000), “Chỉ tiêu ñánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất, kinh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 100 doanh của các doanh nghiệp nông nghiệp nhà nước”, Tạp chí nông nghiệp và phát triển nông thôn, (4), trang 199 - 200 34. Nguyễn Xuân Thành (2001), “Một số kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của phân bón ñến môi trường và sản xuất nông nghiệp”, Tạp chí nông nghiệp và phát triển nông thôn, (4), trang 187 - 188. 35. ðào Châu Thu (1999), ðánh giá ñất, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. 36. Nguyễn Duy Tính (1995), Nghiên cứu hệ thống cây trồng vùng ðBSH và Bắc Trung Bộ, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. 37. Nguyễn Từ và Phí Văn Kỷ (2006), Thành tựu nông nghiệp Việt Nam sau 20 năm ñổi mới , Tạp chí Nông nghiệp và Phát triển nông thôn số 1/2006 38. UBND huyện Thạch Thất (2005), Báo cáo thuyết minh số liệu kiểm kê ñất ñai năm 2005 thời ñiểm 01/01/2005 huyện Thạch Thất. 39. UBND huyện Thạch Thất (2005), Báo cáo quy hoạch sử dụng ñất ñai huyện Thạch Thất - Tỉnh Hà Tây thời kỳ 2002 - 2010. 40. UBND huyện Thạch Thất (2005), Báo cáo quy hoạch sử dụng ñất nông nghiệp huyện Thạch Thất - Tỉnh Hà Tây thời kỳ 2002 - 2010. 41. UBND huyện Thạch Thất (2009), Niên giám thống kê năm 2008, Phòng Thống kê huyện Thạch Thất. 42. Hoàng Việt (2001), “Một số kiến nghị về ñịnh hướng phát triển nông nghiệp, nông thôn thập niên ñầu thế kỷ XXI”, Tạp chí nghiên cứu kinh tế, (4), trang 12 - 13. 43. Nguyễn Thị Vòng và các cộng sự (2001), Nghiên cứu và xây dựng quy trình công nghệ ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất thông qua chuyển ñổi cơ cấu cây trồng, ðề tài nghiên cứu khoa học cấp nhà nước, Hà Nội. B - Tiếng Anh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 101 44. ESCAP/FAO/UNIDO (1993), Balanced Fertilizer Use It practical Importance and Guidelines for Agriculture in Asia Pacific Region, United Nation New York, page 11 - 13. 45. FAO (1976), A framework for Land Evaluation, FAO - Rome. 46. FAO / UNESCO (1992), Guideline for soil description, ROME. 47. FAO (1993), Farming systems development, ROME. 48. Smyth .A.J and Dumanski J. (1993), An Iternatinal Framework for Evaluating Sustainable Land Management, Worl Soil Report 73, FAO - Rome, page 74. 49. Tadon .H.L.S. (1993), Soilfertility and fretilizer Use an Overview of Research for Increasing and Sustaining Crop Produtivity, CASAFA - ISSS - TWA, Workshop on the Intergration of Natural and Man Made Chemicals in Sustainable Agriculture in Asia, New Delhy, India. C- Tµi liÖu trªn INTERNET: 50. B¸ch khoa toµn th− ViÖt Nam. Http/dictionary.bachkhoatoanthu.gov.vn 51. ðịnh hướng phát triển nông nghiệp Việt Nam/cổng thông tin ñiện tử Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn. 52. Vũ Thị Phương Thụy (2000), Thực trạng và giải pháp chủ yếu nâng cao hiệu quả kinh tế sử dụng ñất canh tác ở ngoại thành Hà Nội, Luận án tiến sỹ kinh tế, ñại học Nông nghiệp I Hà Nội. 53. http:\\vukehoach.mard.gov.vn ._.