Thực trạng và các giải pháp phát triển dịch vụ chất lượng cao của thành phố Hà Nội tới năm 2010, tầm nhìn 2020

Lêi më ®Çu “DÞch vô lµ con ®Î cña nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸”(C.M¸c); nÒn s¶n xuÊt x· héi cµng ph¸t triÓn, ph©n c«ng lao ®éng cµng s©u s¾c, ®êi sèng con ng­êi cµng n©ng cao th× nhu cÇu vÒ dÞch vô cµng ®a d¹ng, phong phó. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i ho¹t ®éng dÞch vô lu«n ®i sau vµ phôc vô thô ®éng ®èi víi s¶n xuÊt, mµ dÞch vô ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh sÏ kÝch thÝch, h­íng dÉn sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt. Ho¹t ®éng dÞch vô ph¸t triÓn cµng ®a d¹ng vµ víi chÊt l­îng ngµy cµng cao, ®¸p øng ngµy cµng tèt h¬n, ®Çy ®ñ h¬n c¸c nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn phong phó cña con ng­êi. Do ®ã, dÞch vô t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng, c¶i thiÖn chÊt l­îng sèng, h×nh thµnh nªn x· héi kiÓu míi - x· héi dÞch vô, trong ®ã lao ®éng dÞch vô chiÕm ®a sè, cã n¨ng suÊt cao vµ t¹o ra nhiÒu gi¸ trÞ gia t¨ng. HiÖn nay ë c¸c n­íc ph¸t triÓn ngµnh dÞch vô ®· chiÕm tíi 70 - 80% lùc l­îng lao ®éng vµ còng chiÕm tû lÖ t­¬ng ®­¬ng trong GDP, nã ®ang t¹o ra tiÒm lùc kinh tÕ to lín vµ lîi thÕ c¹nh tranh cho c¸c quèc gia nµy trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Tr­íc xu thÕ th­¬ng m¹i ho¸ toµn cÇu vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ m¹nh mÏ nh­ giai ®o¹n hiÖn nay, viÖc ph¸t triÓn lÜnh vùc dÞch vô kh«ng chØ lµ xu thÕ tÊt yÕu mµ cßn lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®èi víi ViÖt Nam, trong ®ã cã thµnh phè Hµ Néi. V× vËy viÖc nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn lÜnh vùc dÞch vô, ®Æc biÖt lµ dÞch vô chÊt l­îng cao cña thµnh phè Hµ Néi mang mét ý nghÜa thùc tiÔn. ChÝnh v× vËy t«i ®· chän ®Ò tµi : Thùc tr¹ng vµ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn dÞch vô chÊt l­îng cao cña thµnh phè Hµ Néi tíi n¨m 2010, tÇm nh×n 2020. Chuyªn ®Ò cña t«i gåm 3 phÇn sau : Ch­¬ng i: C¬ së lý luËn vÒ ph¸t triÓn NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG dÞch vô ch­¬ng II: thùc tr¹ng ph¸t triÓn mét sè ngµnh dÞch vô trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi thêi gian qua Ch­¬ng III: §Þnh h­íng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn lÜnh vùc dÞch vô trªn ®Þa bµn Hµ Néi tíi n¨m 2010, tÇm nh×n 2020 T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n TS. Ph¹m Vò Th¾ng vµ c¸c c¸n bé cña ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi Hµ Néi ®· gióp ®ì t«i hoµn thµnh chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp. Ch­¬ng i C¬ së lý luËn vÒ ph¸t triÓn NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG dÞch vô 1.1. kh¸i niÖm dÞch vô 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña dÞch vô a) Kh¸i niÖm dÞch vô - VÒ kh¸i niÖm dÞch vô ®· cã nh÷ng c¸ch hiÓu kh¸c nhau, tïy theo viÖc xem xÐt ®Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt, ®Æc tr­ng gi¸ trÞ sö dông hay sù tiªu dïng c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ dÞch vô: + DÞch vô cã thÓ ®­îc coi lµ ngµnh s¶n xuÊt thø ba sau c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, mang tÝnh s¶n xuÊt phi vËt chÊt, nh­ng trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i nã ®ang cã vai trß ngµy cµng gia t¨ng vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi hai ngµnh ®Çu tiªn; + DÞch vô cã thÓ ®­îc coi lµ c¸c hµng ho¸ v« h×nh - phi vËt chÊt, nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu ngµy cµng tinh tÕ, ®a d¹ng vµ phong phó cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng; + DÞch vô còng cã thÓ ®­îc coi lµ lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt, kh«ng ®Þnh d¹ng vµ cÊt tr÷ ®­îc, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh tiªu dïng c¸c hµng ho¸ dÞch vô; - Quan niÖm cña nhµ kinh tÕ häc næi tiÕng Michael Porter: dÞch vô lµ ngµnh s¶n xuÊt thø ba, ph©n biÖt víi hai ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt ®Çu tiªn - n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp - nh­ng cã t¸c dông ngµy cµng lín vµ mang tÝnh quyÕt ®Þnh tíi t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh doanh, c¶i tiÕn chÊt l­îng vµ søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm còng nh­ doanh nghiÖp (DN) Xem T¹p chÝ Nghiªn cøu Kinh tÕ, sè 2 n¨m 2005. . - Quan niÖm ®­îc sö dông phæ biÕn hiÖn nay: “Kh¸c vèi c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt, dÞch vô hµm chøa rÊt nhiÒu ngµnh, bao gåm c¶ dÞch vô trung gian vµ dÞch vô tho· m·n nhu cÇu cuèi cïng. DÞch vô lµ nh÷ng ho¹t ®éng mang tÝnh x· héi, t¹o ra c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ kh«ng tån t¹i d­íi h×nh th¸i vËt thÓ, nh»m tho¶ m·n kÞp thêi, thuËn lîi vµ hiÖu qu¶ c¸c nhu cÇu trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cu¶ con ng­êi”2 Xem: ChuyÓn dÞch c¬ cÊu c¸c ngµnh dÞch vô ë ViÖt Nam. T¹p chÝ Nghiªn cøu Kinh tÕ, sè 9 n¨m 2004. NguyÔn Thu H»ng. . - C¸ch hiÓu dÞch vô ®­îc mét sè nhµ khoa häc ViÖt Nam chÊp nhËn: "DÞch vô lµ mét lo¹i h×nh th­¬ng m¹i ®Æc thï, cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm phi vËt thÓ nh»m ®¸p øng nhu cÇu nhÊt ®Þnh cña x· héi. NÒn kinh tÕ cµng ph¸t triÓn, cµng chuyªn m«n ho¸, hµm l­îng trÝ tuÖ vµ kü n¨ng cµng t¨ng th× dÞch vô cµng trë nªn quan träng cho n¨ng lùc c¹nh tranh. Tû träng dÞch vô trong GDP còng ngµy cµng t¨ng lªn theo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ"3 Xem: TÇm quan träng cña dÞch vô vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam. T¹p chÝ Nghiªn cøu Kinh tÕ, sè 2 n¨m 2005. Lª §¨ng Doanh. . - §Þnh nghÜa dÞch vô mang tÝnh bao qu¸t toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ, theo Tõ ®iÓn Kinh tÕ häc hiÖn ®¹i, "c¸c ho¹t ®éng dÞch vô (services), trªn gi¸c ®é kinh tÕ, ®­îc coi lµ nh÷ng chøc n¨ng hoÆc nhiÖm vô ®­îc thùc hiÖn nh»m tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña x· héi, do ®ã, t¹o ra gi¸ c¶ dÞch vô vµ h×nh thµnh nªn thÞ tr­êng dÞch vô t­¬ng øng. HoÆc dÞch vô còng ®­îc ®Ò cËp nh­ lµ lo¹i hµng ho¸ v« h×nh, cã ®Æc ®iÓm lµ tiªu thô ngay t¹i thêi ®iÓm s¶n xuÊt, chóng kh«ng thÓ chuyÓn nh­îng, do ®ã, kh«ng thÓ lµ ®èi t­îng ®Çu c¬ víi ý nghÜa lµ dÞch vô cã thÓ mua ®Ó sau ®ã ®em b¸n l¹i kiÕm lêi"4 Theo Tõ ®iÓn Kinh tÕ häc hiÖn ®¹i. §.W. Pearce. DÞch tõ tiÕng Anh, Nxb CTQG, HN, 1999. . Tõ c¸c ®Þnh nghÜa trªn, cã thÓ hiÓu b¶n chÊt kinh tÕ - x· héi cña ph¹m trï "DÞch vô" trªn c¸c ph­¬ng diÖn chñ yÕu sau: + DÞch vô lµ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ quèc d©n ®Æc thï, ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸ vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, bao gåm mäi ho¹t ®éng phôc vô s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, cÊu thµnh nªn c¸c yÕu tè chi phÝ ®Çu vµo vµ ®ãng gãp quan träng trùc tiÕp vµo viÖc t¹o nªn GDP, h×nh thµnh h¹ tÇng mÒm kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ – x· héi. + Lao ®éng dÞch vô lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®Æc thï, s¸ng t¹o ra c¸c hµng ho¸ phi vËt thÓ - v« h×nh; chóng phôc vô toµn diÖn vµ ®¾c lùc c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt, g¾n c¸c ngµnh s¶n xuÊt víi nhau, gi÷a s¶n xuÊt víi l­u th«ng, ph©n phèi vµ tiªu dïng nh­ c¸c ho¹t ®éng t­ vÊn, b¶o hiÓm, tµi chÝnh - ng©n hµng, chuyÓn giao KHCN, qu¶ng c¸o - tiÕp thÞ, vËn t¶i - kho b·i, th«ng tin - liªn l¹c...; hoÆc trùc tiÕp tho¶ m·n c¸c nhu cÇu tiªu dïng vËt chÊt lÉn tinh thÇn ngµy cµng phong phó cña con ng­êi, t¹o nªn h×nh ¶nh vÒ mét x· héi v¨n minh víi sù tiÖn nghi, ®Çy ®ñ vµ tho¶i m¸i, gãp phÇn quyÕt ®Þnh n©ng cao chÊt l­îng sèng, ®¸p øng sù ph¸t triÓn con ng­êi cao vµ toµn diÖn vÒ mäi mÆt thÓ lùc vµ trÝ lùc (nh­ ch¨m sãc søc khoÎ, gi¶i trÝ vµ t×m hiÓu, häc tËp...). + C¸c hµng ho¸ dÞch vô vµ thÞ tr­êng dÞch vô thuéc lo¹i ®Æc biÖt: kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i g¾n víi nh÷ng thuéc tÝnh vËt thÓ lý - ho¸ häc hay c¸c gi¸ trÞ sö dông cô thÓ, do ®ã, còng kh«ng lu«n lu«n tu©n theo c¸c quy luËt cña l­u th«ng hµng ho¸ ®¬n thuÇn. Gi¸ trÞ sö dông cña nã lµ ë chç tho¶ m·n mét nhu cÇu nµo ®ã cña s¶n xuÊt hay ®êi sèng, th«ng qua ®ã mµ t¹o ra c¸c gi¸ trÞ cao cña hµng ho¸ dÞch vô. Nh­ vËy, cã sù g¾n bã h÷u c¬, thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu dïng dÞch vô, g¾n bã gi÷a ng­êi b¸n vµ ng­êi mua hµng hãa nµy còng nh­ ®Æc ®iÓm kh«ng thÓ l­u gi÷ chóng, kh«ng thÓ chuyÓn nh­îng vÒ mÆt së h÷u, tÝnh bÊt ®Þnh vÒ gi¸ trÞ cña hµng ho¸ dÞch vô cã thÓ tõ gi¸ trÞ b×nh th­êng cho tíi gi¸ trÞ cùc cao (v« gi¸). T­¬ng øng, thÞ tr­êng hµng ho¸ dÞch vô ®ßi hái ph¶i cã c¬ së h¹ tÇng kü thuËt vµ x· héi ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ c¸c thÓ chÕ kinh tÕ – ph¸p lý chÆt chÏ, hoµn chØnh nh»m ®¶m b¶o cho c¸c giao dÞch cã thÓ diÔn ra mét c¸ch c«ng b»ng vµ thuËn lîi. b) §Æc ®iÓm cña dÞch vô Cã thÓ nªu ra n¨m ®Æc ®iÓm quan träng cã ¶nh h­ëng rÊt lín, chi phèi sù ph¸t triÓn, viÖc tæ chøc ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh dÞch vô. §ã lµ: Thø nhÊt, tÝnh v« h×nh – phi vËt thÓ: c¸c dÞch vô ®Òu tån t¹i ë d¹ng v« h×nh, hay nãi c¸ch kh¸c, dÞch vô cã ®Æc ®iÓm lµ kh«ng hiÖn h÷u, kh«ng tån t¹i d­íi d¹ng vËt thÓ, kh«ng thÓ sê mã, tiÕp xóc hoÆc nh×n thÊy tr­íc khi quyÕt ®Þnh tiªu dïng. Tuy nhiªn, ®õng quªn r»ng ®Ó t¹o ra nã l¹i ®ßi hái ph¶i cã sù ph¸t triÓn rÊt cao cña hÖ thèng h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi lµm ®iÒu kiÖn, kÓ c¶ yÕu tè ph¸t triÓn nguån lùc con ng­êi. TÝnh kh«ng hiÖn h÷u - v« h×nh cña dÞch vô lµm cho nã kh«ng cã nh÷ng tÝnh chÊt c¬, lý, ho¸ x¸c ®Þnh ®Ó cã thÓ ®o l­êng b»ng c¸c tiªu chuÈn kü thuËt nh­ c«ng suÊt, møc tiªu hao, khèi l­îng, träng l­îng...Do ®ã, rÊt khã x¸c ®Þnh chÝnh x¸c sè l­îng vµ chÊt l­îng dÞch vô. Do vËy, khi x©y dùng c¸c tiªu chÝ còng nh­ bé tiªu chuÈn chÊt l­îng ph¶i mang tÝnh khoa häc, hÖ thèng, chuÈn x¸c vµ kh¶ thi. Thø hai, tÝnh chØnh thÓ - kh«ng thÓ ph©n chia: ®­îc thÓ hiÖn ë viÖc tiªu dïng bÊt cø mét lo¹i h×nh dÞch vô nµo th­êng kÐo theo sù tiªu dïng ®èi víi c¸c lo¹i dÞch vô phô trî kh¸c. ChÊt l­îng dÞch vô, sù hµi lßng cña ng­êi tiªu dïng phô thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸c dÞch vô phô trî nµy. Nãi c¸ch kh¸c, ®Æc ®iÓm tiªu dïng hµng ho¸ dÞch vô lµ mang tÝnh tæng hîp. VÝ dô, du kh¸ch khi ®Õn nghØ ng¬i du lÞch dÞch sÏ tÊt yÕu cã nhu cÇu vÒ c¸c dÞch vô kh¸c liªn quan nh­: vui ch¬i - gi¶i trÝ, th­¬ng m¹i - b¸n hµng, giao th«ng - liªn l¹c - viÔn th«ng, y tÕ - ch¨m sãc søc khoÎ, kÓ c¶ hÖ thèng tÝn dông - thanh to¸n tiÖn lîi cho viÖc chi tiªu, mua s¾m, thñ tôc qu¸ c¶nh vµ h¶i quan...TÝnh chÊt nµy ®ßi hái ph¶i ph¸t triÓn ®ång bé vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô, nh»m n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô còng nh­ khai th¸c hiÖu qu¶ ho¹t ®éng dÞch vô nãi chung. Thø ba, tÝnh chuyÓn ho¸ - kh«ng thÓ l­u gi÷: qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu dïng dÞch vô ®­îc diÔn ra ®ång thêi, kh«ng thÓ cÊt tr÷ hay l­u kho, kh¸c h¼n víi nh÷ng hµng ho¸ vËt chÊt - s¶n xuÊt ra råi nhËp kho, cung cÊp trªn thÞ tr­êng theo quy luËt cung - cÇu. §Æc tÝnh nµy dÉn ®Õn nh÷ng khã kh¨n trong viÖc tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt - vµ l­u th«ng c¸c hµng ho¸ dÞch vô, ®Æc biÖt, trong cung cÊp hîp lý vµ ®Çy ®ñ s¶n phÈm dÞch vô khi cã nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr­êng. TÝnh chÊt nµy cña dÞch vô ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp liªn ngµnh, liªn vïng, liªn quèc gia hoÆc xãa bá sù ng¨n c¸ch hÑp hßi gi÷a Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng, nh»m t¹o ra sù nhÞp nhµng trong viÖc s¶n xuÊt, ph©n phèi vµ tiªu dïng dÞch vô. Trong quy ho¹ch ph¸t triÓn dÞch vô cÇn ph¶i phèi hîp tèt gi÷a c¸c cÊp, c¸c ngµnh vµ c¸c ®Þa ph­¬ng. Thø t­, tÝnh bÊt æn ®Þnh vÒ nhu cÇu vµ chÊt l­îng dÞch vô: nhu cÇu vµ chÊt l­îng dÞch vô th­êng khã x¸c ®Þnh v× viÖc tiªu dïng nhiÒu hay Ýt, chÊt l­îng cao hay thÊp l¹i phô thuéc vµo ®Æc tÝnh nhu cÇu, thÞ hiÕu, t©m sinh lý cña tõng kh¸ch hµng; h¬n n÷a, nh÷ng ®Æc tÝnh vÒ nhu cÇu, t©m sinh lý nµy cña mçi ng­êi l¹i rÊt kh¸c nhau tuú theo khung c¶nh vµ thêi gian cô thÓ. MÆt kh¸c, do ®Æc ®iÓm hµng ho¸ dÞch vô phi vËt thÓ nªn kh«ng thÓ ®o l­êng vµ quy chuÈn ho¸ chÊt l­îng s¶n phÈm dÞch vô chÝnh x¸c nh­ c¸c hµng hãa th«ng th­êng. MÆt kh¸c, chÊt l­îng dÞch vô phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ng­êi s¶n xuÊt, thêi gian vµ ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt dÞch vô, c¸ch thøc tæ chøc cung cÊp dÞch vô vµ tiªu dïng nã. Nh­ vËy, chÊt l­îng dÞch vô phô thuéc chñ yÕu vµo qu¸ tr×nh giao tiÕp vµ v¨n ho¸ kinh doanh, sù t­¬ng t¸c qua l¹i gi÷a ng­êi s¶n xuÊt, cung cÊp dÞch vô vµ ng­êi tiªu dïng. §Æc tÝnh nµy ®ßi hái, ®Ó n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô, tr­íc hÕt cÇn th­êng xuyªn ®µo t¹o n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸, nghiÖp vô chuyªn m«n vµ th¸i ®é øng xö cña ng­êi lao ®éng cung cÊp dÞch vô. Thø n¨m, tÝnh kh«ng thÓ chuyÓn ho¸ së h÷u: kh¸ch hµng tiªu dïng mét lo¹i hµng ho¸ dÞch vô nµo ®ã kh«ng cã nghÜa lµ kh¸ch hµng ®ã cã quyÒn së h÷u h¹ tÇng c¬ së dïng ®Ó s¶n xuÊt dÞch vô ®ã. §iÒu nµy cã nghÜa lµ kh¸ch hµng chØ ph¶i tr¶ tiÒn mua c¸c dÞch vô mµ hä sö dông, chÊp nhËn hoÆc thuª m­ín. Nh×n chung, mçi dÞch vô ®Òu ®­îc ph¶n ¸nh th«ng qua sù kÕt hîp kh¸c nhau cña c¸c ®Æc ®iÓm nµy. Tuú thuéc vµo lo¹i h×nh dÞch vô cô thÓ mµ mét ®Æc ®iÓm nµo ®Êy sÏ mang tÝnh tréi. HiÓu ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña mçi lo¹i dÞch vô trong mçi ®iÒu kiÖn cô thÓ lµ mét trong nh÷ng c¬ së quan träng ®Ó t×m ra c¸c biÖn ph¸p, c«ng cô n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô. 1.1.2. Ph©n lo¹i dÞch vô Do lÜnh vùc dÞch vô hÕt søc phong phó vµ phøc t¹p cho nªn viÖc ph©n lo¹i dÞch vô lµ cÇn thiÕt ®Ó nhËn thøc còng nh­ lµm c¬ së cho viÖc tæ chøc, qu¶n lý chóng. * Tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi - WTO tiÕn hµnh ph©n lo¹i dÞch vô dùa vµo tÝnh chÊt vµ c«ng dông cña chóng, bao gåm 12 nhãm ngµnh chÝnh víi 155 tiÓu ngµnh kh¸c nhau: 1. DÞch vô kinh doanh (Business services). 2. DÞch vô liªn l¹c (Communication services). 3. DÞch vô x©y dùng vµ thi c«ng (Cunstuction and engineering services). 4. DÞch vô ph©n phèi (Distribution services). 5. DÞch vô gi¸o dôc (Educational services). 6. DÞch vô m«i tr­êng (Environmental services). 7. DÞch vô tµi chÝnh (Fincial services). 8. DÞch vô y tÕ vµ x· héi (Health related services and social services). 9. DÞch vô du lÞch vµ l÷ hµnh (Tourism and travel – related services). 10. DÞch vô gi¶i trÝ, v¨n ho¸ vµ thÓ thao (Recreational, cultural and sporting services). 11. DÞch vô vËn t¶i (Transport services). 12. DÞch vô kh¸c (Other services). * §èi víi ViÖt Nam, viÖc ph©n lo¹i dÞch vô nh­ sau: theo NghÞ ®Þnh 75/CP ngµy 27/10/1993 cña ChÝnh phñ th× hÖ thèng ph©n ngµnh cÊp I cña n­íc ta hiÖn nay bao gåm 20 ngµnh, trong ®ã 6 ngµnh thuéc c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt, 14 ngµnh thuéc lÜnh vùc dÞch vô. Cô thÓ nh­ sau: 1. Th­¬ng nghiÖp, söa ch÷a xe « t«, m« t«, xe m¸y, ®å dïng c¸ nh©n vµ gia ®×nh. 2. Kh¸ch s¹n vµ nhµ hµng. 3. VËn t¶i, kho b·i vµ th«ng tin liªn l¹c. 4. Tµi chÝnh, tÝn dông. 5. Ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ. 6. C¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn kinh doanh tµi s¶n vµ dÞch vô t­ vÊn. 7. Qu¶n lý Nhµ n­íc vµ an ninh quèc phßng, b¶o ®¶m x· héi b¾t buéc. 8. Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. 9. Y tÕ vµ ho¹t ®éng cøu trî x· héi. 10. Ho¹t ®éng v¨n ho¸ vµ thÓ thao. 11. C¸c ho¹t ®éng §¶ng, ®oµn thÓ vµ hiÖp héi. 12. Ho¹t ®éng phôc vô c¸ nh©n vµ céng ®ång. 13. Ho¹t ®éng lµm thuª c«ng viÖc gia ®×nh trong c¸c hé t­ nh©n. 14. Ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc vµ ®oµn thÓ quèc tÕ. * Víi sù phong phó vµ phøc t¹p cña lÜnh vùc dÞch vô nªu trªn, ®Ó ®¬n gi¶n, thuËn lîi h¬n cho viÖc nhËn d¹ng, qu¶n lý vµ cã t¸c ®éng tÝch cùc tíi c¸c ®èi t­îng lµ nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ, ®a d¹ng trong lÜnh vùc dÞch vô n­íc ta hiÖn nay, xin nªu lªn c¸ch ph©n lo¹i theo tÝnh chÊt, chøc n¨ng vµ môc tiªu phôc vô. Theo ®ã, toµn bé khu vùc dÞch vô ®­îc chia thµnh 4 nhãm ngµnh chÝnh sau: Nhãm I: C¸c ngµnh dÞch vô kinh doanh Bao gåm dÞch vô hç trî kinh doanh (dÞch vô thÞ tr­êng; t­ vÊn ph¸p luËt vµ t­ vÊn kinh doanh; t­ vÊn ¸p dông hÖ thèng qu¶n lý chÊt l­îng ISO; t­ vÊn lao ®éng, viÖc lµm; dÞch vô ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n; dÞch vô thiÕt kÕ mÉu m·, bao b×,..); dÞch vô th­¬ng m¹i (dÞch vô b¸n bu«n, b¸n lÎ; dÞch vô xuÊt nhËp/khÈu, qu¶n lý thÞ tr­êng; dÞch vô tiÕp thÞ - qu¶ng c¸o...); dÞch vô qu¶n lý (dÞch vô kÕ to¸n - kiÓm to¸n, qu¶n trÞ...); dÞch vô ng©n hµng, tµi chÝnh (dÞch vô b¶o hiÓm: nh©n thä, tai n¹n vµ y tÕ, b¶o hiÓm phi nh©n thä, t¸i b¶o hiÓm vµ nh­îng t¸i b¶o hiÓm; dÞch vô nhËn tiÒn göi vµ c¸c lo¹i quü cã thÓ hoµn l¹i trong c«ng chóng, c¸c h×nh thøc cho vay, cho thuª tµi chÝnh, thanh to¸n, chuyÓn kho¶n, b¶o l·nh, uû th¸c...) còng ®­îc xÕp vµo nhãm nµy, tuy r»ng ho¹t ®éng cña nã còng bao hµm c¶ tÝnh chÊt, néi dung cña nhãm II. Nhãm II: C¸c ngµnh dÞch vô vÒ h¹ tÇng c¬ së Bao gåm dÞch vô vËn t¶i (dÞch vô vËn t¶i ®­êng bé, ®­êng s«ng, ®­êng thuû...); dÞch vô b­u chÝnh - viÔn th«ng (dÞch vô ®iÖn tho¹i, chuyÓn ph¸t th­ tõ, b­u phÈm, l¾p ®Æt phÇn cøng m¸y tÝnh, cung cÊp phÇn mÒm, thu thËp vµ sö lý sè liÖu...); dÞch vô x©y dùng, kiÕn tróc vµ c¸c dÞch vô kü thuËt cã liªn quan (dÞch vô x©y dùng chung c¸c toµ nhµ, x©y dùng chung kü thuËt d©n dông, l¾p ®Æt vµ l¾p r¸p, thiÕt kÕ, kiÕn tróc, quy ho¹ch ®« thÞ vµ kiÕn tróc phong c¶nh...); dÞch vô bÊt ®éng s¶n (dÞch vô m«i giíi thuª m­ín ®Êt ®ai, nhµ cöa; dÞch vô t­ vÊn mua, b¸n bÊt ®éng s¶n...). C¸c lo¹i dÞch vô nµy g¾n liÒn víi viÖc x©y dùng vµ tæ chøc khai th¸c hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng kü thuËt cña x· héi vµ nã ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c ®« thÞ lín. Nhãm III: C¸c ngµnh dÞch vô sù nghiÖp Bao gåm dÞch vô gi¸o dôc, ®µo t¹o vµ c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc (gi¸o dôc c¬ së, gi¸o dôc trung häc, gi¸o dôc d¹y nghÒ, nghiªn cøu KHCN...); dÞch vô y tÕ vµ c¸c dÞch vô x· héi ch¨m sãc søc khoÎ (dÞch vô bÖnh viÖn, kh¸m ch÷a bÖnh theo b¶o hiÓm, y tÕ dù phßng, y tÕ céng ®ång...); dÞch vô du lÞch vµ l÷ hµnh (kh¸ch s¹n vµ nhµ hµng, ®¹i lý l÷ hµnh vµ c¸c c«ng ty ®iÒu hµnh tour, h­íng dÉn du lÞch...); dÞch vô vui ch¬i, gi¶i trÝ, v¨n ho¸ vµ thÓ thao (dÞch vô gi¶i trÝ vµ tiªu khiÓn, th«ng tÊn, th­ viÖn, thÓ thao...); dÞch vô c«ng céng ®« thÞ (dÞch vô vËn t¶i hµnh kh¸ch c«ng céng; dÞch vô cÊp tho¸t n­íc...). Nhãm IV: C¸c ngµnh dÞch vô phi lîi nhuËn – hµnh chÝnh nhµ n­íc Bao gåm dÞch vô hµnh chÝnh c«ng (qu¶n lý nh©n khÈu, cÊp phÐp quyÒn së h÷u, quyÒn sö dông ®Êt, thµnh lËp doanh nghiÖp...); dÞch vô b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc; dÞch vô qu¶n lý nhµ n­íc; dÞch vô an ninh quèc phßng… B¶ng 1.2: Mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i h×nh dÞch vô Khu vùc kinh tÕ N«ng nghiÖp C«ng nghiÖp DÞch vô Nhãm (I): DÞch vô kinh doanh DÞch vô thÞ tr­êng DV Tµi chÝnh, ng©n hµng DV th­¬ng m¹i DV qu¶n lý DV Hç trî kinh doanh DV kh¸c... DV bÊt ®éng s¶n DÞch vô x©y dùng - kiÕn tróc DV B­u chÝnh - viÔn th«ng DV vËn t¶i Nhãm (II): DV h¹ tÇng c¬ së Nhãm (III): DÞch vô sù nghiÖp DV c«ng céng ®« thÞ.... V¨n ho¸, thÓ thao Du lÞch, l÷ hµnh DÞch vô y tÕ DV Gi¸o dôc - ®µo t¹o Nhãm (IV): DV phi thÞ tr­êng Hµnh chÝnh c«ng DV phi lîi nhuËn DV kh¸c... 1.2. Vai trß, ý nghÜa VÀ yªu cÇu vÒ chÊt l­îng dÞch vô 1.2.1 Vai trß, ý nghÜa cña dÞch vô trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi Kh«ng thÓ phñ nhËn dÞch vô cã vai trß quan träng ®Æc biÖt trong ph¸t triÓn kinh tÕ. §iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c bËc thang tiÕn ho¸ nh©n lo¹i. a) Trong giai ®o¹n I, khi sù ph¸t triÓn cña c¶ n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp cßn thÊp, nh©n tè quan träng ®Ó gia t¨ng s¶n l­îng lµ t¨ng c¸c yÕu tè ®Çu vµo nh­ ®Êt ®ai, lao ®éng, n¨ng l­îng, nguyªn nhiªn vËt liÖu...C«ng nghÖ canh t¸c hay s¶n xuÊt hÇu nh­ kh«ng cã g× kh¸c biÖt lín, do ®ã, c¹nh tranh chñ yÕu lµ t×m c¸ch gi¶m chi phÝ ®Çu vµo. ë ®©y, dÞch vô cßn ch­a ph¸t triÓn, ®­îc chuyªn m«n ho¸ thÊp vµ ch­a ®ãng vai trß quan träng lµm t¨ng n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Trong giai ®o¹n ®Çu cña c«ng nghiÖp ho¸, khi ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ ch­a cao, mét DN tù lµm tÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm. Nh­ng khi ®· ph¸t triÓn h¬n, vÝ dô, DN s¶n xuÊt m¸y bay Boing chñ yÕu lo kiÓu d¸ng, thiÕt kÕ c¸c tiÖn nghi vµ s¶n xuÊt mét sè bé phËm chñ yÕu mµ m×nh vèn cã thÕ m¹nh (nh­ ®éng c¬ ch¼ng h¹n), cßn l¹i hä sÏ nhËp linh kiÖn tõ hµng ngµn DN vµ tõ hµng chôc n­íc kh¸c nhau. Lóc ®ã, dÞch vô hËu cÇn, vËn t¶i ph¸t triÓn vµ ®em l¹i n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng s¶n phÈm tèt vµ ®Æc biÖt, tèc ®é ®æi míi s¶n phÈm lµ rÊt cao. b) Trong giai ®o¹n II ®· ph¸t triÓn h¬n, c«ng nghÖ, m¸y mãc vµ hiÖu qu¶ ®Çu t­ cã vai trß quyÕt ®Þnh. Cïng víi mét ®¬n vÞ chi phÝ vÒ lao ®éng, nguyªn nhiªn vËt liÖu, ®Êt ®ai, nh­ng nhê cã c«ng nghÖ cao h¬n nªn s¶n phÈm lµm ra cã tÝnh n¨ng v­ît tréi vµ gi¸ trÞ lín h¬n. Qua chuçi gi¸ trÞ chÕ biÕn tõ: quÆng s¾t - gang - thÐp - tµu thñy - « t« - vi m¹ch b¸n dÉn th× thÊy r»ng chi phÝ nguyªn nhiªn vËt liÖu kh«ng t¨ng t­¬ng øng hoÆc kÓ c¶ gi¶m tuyÖt ®èi, nh­ng gi¸ trÞ cña mét ®¬n vÞ s¶n phÈm l¹i t¨ng lªn nhanh chãng, thËm chÝ t¨ng lªn béi sè nh­ tr­êng hîp vi m¹ch vµ con chip ®iÖn tö. Lóc nµy c¸c DN ®Òu ®· ®i vµo s¶n xuÊt chuyªn m«n hãa vµ lo¹i bá t×nh tr¹ng khÐp kÝn c¸c c«ng ®o¹n. Vèn ®Çu t­ vµ c«ng nghÖ ë ®©y cã ý nghÜa quan träng, nªn vai trß cña dÞch vô chuyªn m«n hãa ë ®©y lµ cã nghÜa quyÕt ®Þnh - ®ã lµ dÞch vô tµi chÝnh - tiÒn tÖ, dÞch vô chuyÓn giao c«ng nghÖ... c) §Õn giai ®o¹n III, khi c«ng nghiÖp chÕ t¹o ph¸t triÓn rÊt cao, c¸c thao t¸c s¶n xuÊt trùc tiÕp ®­îc tù ®éng hãa hay do ng­êi m¸y ®¶m nhËn, con ng­êi lóc nµy chñ yÕu lµm chøc n¨ng s¸ng t¹o ®Ó s¸ng chÕ ra c¸c s¶n phÈm cã hµm l­îng trÝ tuÖ cao nh­ phÇn mÒm tin häc, vÏ kiÓu d¸ng, thiÕt kÕ m¸y mãc tù ®éng, t¹o ra c¸c gièng gien tréi, c¸c vËt liÖu siªu bÒn, c¸c thuèc ®Æc hiÖu...DÞch vô lóc nµy trë thµnh ngµnh cã tÝnh quyÕt ®Þnh tíi viÖc t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n kh¸c; c¹nh tranh trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu hãa hiÖn ®¹i, tr­íc hÕt vµ chñ yÕu lµ c¹nh tranh vÒ tr×nh ®é chÊt l­îng cao cña dÞch vô. V× thÕ, c¸c n­íc nµo n¾m gi÷ ®­îc bÝ quyÕt KHCN vµ c¸c ngµnh dÞch vô cao sÏ thèng trÞ thÕ giíi. 1.2.2. Yªu cÇu vÒ chÊt l­îng dÞch vô vµ dÞch vô chÊt l­îng cao 1.2.2.1. Yªu cÇu vÒ chÊt l­îng dÞch vô Sù c¹nh tranh cña c¸c hµng ho¸ - dÞch vô trªn thÞ tr­êng phô thuéc vµo ba yÕu tè: c¹nh tranh vÒ gi¸ c¶, c¹nh tranh vÒ ph­¬ng thøc phôc vô vµ c¹nh tranh vÒ chÊt l­îng. §èi víi s¶n phÈm dÞch vô, kh¸c víi hµng ho¸ th«ng th­êng, yªu cÇu vÒ gi¸ c¶ l¹i kh«ng ph¶i lµ ®iÒu tiªn quyÕt. Ng­êi tiªu dïng dÞch vô cã thÓ chÊp nhËn gi¸ cao, miÔn lµ ®­îc cung cÊp sù phôc vô tiÖn nghi, tho¶i m¸i vµ hoµn h¶o nhÊt. Do ®ã, lu«n lu«n cã yªu cÇu cao vÒ chÊt l­îng cña c¸c dÞch vô ®­îc cung øng. ChÊt l­îng phôc vô vÒ c¨n b¶n cÊu thµnh nªn chÊt l­îng cña chÝnh hµng ho¸ - dÞch vô; bëi do ®Æc thï cña thø hµng ho¸ nµy - qu¸ tr×nh s¶n xuÊt g¾n víi tiªu dïng, tÝnh phi vËt thÓ - v« h×nh vµ kh«ng thÓ l­u gi÷ cña nã, nªn th¸i ®é, tè chÊt cña ng­êi phôc vô, ph­¬ng thøc cung cÊp còng nh­ tiªu dïng dÞch vô l¹i cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh chÊt l­îng dÞch vô. Ngµnh dÞch vô cã chøc n¨ng ®¸p øng ®Çy ®ñ cho nhu cÇu cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc, chÊt l­îng phôc vô chñ yÕu lµ do sù ®¸nh gi¸ cña kh¸ch hµng vµ c«ng chóng x· héi, do chÕ ®é tr¸ch nhiÖm vµ sù gi¸m s¸t, kiÓm tra. Tiªu chuÈn quèc tÕ do Tæ chøc Tiªu chuÈn ho¸ Quèc tÕ quy ®Þnh trong b¶n “Kim chØ nam phôc vô” ®· ®­îc 170 quèc gia vµ khu vùc thõa nhËn, th«ng qua vµo n¨m 1996. Trong ®ã ®­a ra quan ®iÓm chñ ®¹o lµ phôc vô chÊt l­îng cao, tøc lµ mèi t­¬ng quan gi÷a nhu cÇu vµ lîi Ých x· héi, gi÷a an toµn víi c«ng b»ng vµ ®¹o ®øc x· héi, chÊt l­îng kh«ng nh÷ng cã liªn quan tíi tû lÖ hîp c¸ch, tû lÖ võa ý cña s¶n phÈm ®èi víi phôc vô, mµ cßn liªn quan tíi quy ho¹ch chiÕn l­îc, môc tiªu ph¸t triÓn l©u dµi, tr×nh ®é qu¶n lý kinh doanh, hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi. S¶n phÈm dÞch vô cña doanh nghiÖp ®Ó ®¶m b¶o chÊt l­îng ph¶i ®­îc qu¶n lý theo hÖ thèng ISO. NhiÒu quèc gia vµ c¸c khèi kinh tÕ nh­ EU, OECD...®· ®Ò ra c¸c quy ®Þnh h¹n chÕ hay cÊm nhËp khÈu ®èi víi c¸c xÝ nghiÖp vµ s¶n phÈm kh«ng cã giÊy chøng nhËn hÖ thèng chÊt l­îng (ISO). Nh­ vËy, chÊt l­îng cïng víi b¶n quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, b¶o hé m«i tr­êng...trë thµnh c«ng cô rµng buéc trong mËu dÞch quèc tÕ. Trong ®ã, tiªu chuÈn chÊt l­îng tuy kh¾t khe nh­ng còng dÔ dµng bÞ v­ît qua, bëi xÐt vÒ b¶n chÊt, nã b¶o vÖ quyÒn lîi hîp ph¸p cña kh¸ch hµng. N¨m 1983, Liªn hîp quèc ®· quy ®Þnh hµng n¨m lÊy ngµy 15-3 lµm ngµy b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng­êi tiªu dïng. 1.2.2.2 DÞch vô chÊt l­îng cao Do hµng ho¸ dÞch vô cã nh÷ng ®Æc tr­ng phi vËt thÓ - v« h×nh, kh«ng thÓ l­u tr÷, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu dïng diÔn ra ®ång thêi...mµ nh÷ng yÕu tè chñ yÕu sau sÏ cã vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn chÊt l­îng cao cña dÞch vô. YÕu tè thø nhÊt: Tr×nh ®é m¸y mãc thiÕt bÞ vµ d©y truyÒn c«ng nghÖ, h¹ tÇng c¬ së x· héi phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm dÞch vô. Sù tham gia cña m¸y mãc thiÕt bÞ tiªn tiÕn ngµy cµng nhiÒu trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu dïng dÞch vô lµ nh©n tè quan träng ®Çu tiªn ®¶m b¶o s¶n phÈm dÞch vô chÊt l­îng cao. Thùc tÕ chØ ra r»ng, sù tham gia cña m¸y mãc, thiÕt bÞ tiªn tiÕn s¶n xuÊt dÞch vô kh«ng nh÷ng n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm dÞch vô mµ cßn lµm ph¸t sinh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi vÒ h×nh thøc thÓ hiÖn còng nh­ néi dung cña mét sè lo¹i h×nh dÞch vô. VÝ dô, sù ®a d¹ng, n©ng cao chÊt l­îng vµ ¸p dông dÞch vô thanh to¸n c¸c kho¶n tiªu dïng nh­ ®iÖn, n­íc, ®iÖn tho¹i…gi÷a ng­êi tiªu dïng vµ nhµ cung cÊp dÞch vô th«ng qua hÖ thèng tµi kho¶n ng©n hµng ®· tõng b­íc lµm thay ®æi vµ mÊt ®i dÞch vô thu tiÒn theo tõng hé gia ®×nh. Ngoµi ra, sù tiªu dïng dÞch vô th­êng cã tÝnh chÊt tæng hîp, tøc viÖc tiªu dïng mét lo¹i dÞch vô nµy l¹i cã liªn quan vµ kÐo theo tiªu dïng c¸c dÞch vô kh¸c thuéc h¹ tÇng. Do ®ã, chÊt l­îng dÞch vô phô thuéc rÊt nhiÒu vµo sù hoµn thiÖn cña dÞch vô h¹ tÇng c¬ së. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ nÐt ë dÞch vô du lÞch: mét b·i biÓn ®Ñp, thËm chÝ mét di s¶n v¨n ho¸ thÕ giíi, nh­ng con ®­êng ®­a du kh¸ch ®Õn l¹i kÐm chÊt l­îng, c¸c dÞch vô thanh to¸n vµ vui ch¬i gi¶i trÝ nghÌo nµn, kh«ng ®a d¹ng vµ hiÖn ®¹i…sÏ gi¶m sù hµi lßng cña du kh¸ch vµ do ®ã, kh«ng thÓ thu hót vµ gi÷ ch©n ®­îc kh¸ch hµng. YÕu tè thø hai: tr×nh ®é, th¸i ®é, tay nghÒ vµ tÝnh chuyªn nghiÖp cña ng­êi s¶n xuÊt vµ cung cÊp dÞch vô. §èi víi hÇu hÕt c¸c lo¹i h×nh dÞch vô, trong qu¸ tr×nh tiªu dïng, h­ëng thô dÞch vô, lu«n cã sù xuÊt hiÖn trùc tiÕp cña ng­êi s¶n xuÊt vµ cung cÊp dÞch vô, ®Æc biÖt lµ c¸c dÞch vô gi¸o dôc, y tÕ, hµnh chÝnh c«ng, du lÞch, gi¶i trÝ...§Æc tÝnh nµy ®ßi hái ng­êi s¶n xuÊt vµ cung cÊp dÞch vô ph¶i lu«n cã vµ thÓ hiÖn ®­îc tr×nh ®é, th¸i ®é, tÝnh chuyªn nghiÖp vµ chÊt l­îng c«ng viÖc mµ anh ta ®ang thùc hiÖn. Mét sù lóng tóng, non nít hay thiÕu tr¸ch nhiÖm cña ng­êi cung cÊp dÞch vô sÏ t¹o ra sù kh«ng yªn t©m vµ øc chÕ cña ng­êi tiªu dïng dÞch vô. §Æc biÖt, yÕu tè vÒ tr×nh ®é tay nghÒ, th¸i ®é phôc vô cña ng­êi cung cÊp dÞch vô ®ãng vai trß rÊt quan träng. Th¸i ®é phôc vô tèt, nhiÖt t×nh, chu ®¸o cho phÐp ®¸p øng ®­îc sù ®a d¹ng vÒ t©m t­, tÝnh c¸ch, thÞ hiÕu vµ së tr­êng tiªu dïng cña tõng kh¸ch hµng mua dÞch vô. Th¸i ®é phôc vô tèt thËm chÝ ph¶i chó ý ®Õn c¶ c¸c yÕu tè ngo¹i h×nh nh­: t­ thÕ ®i ®øng, c¸ch ¨n nãi, ®ång phôc...cña ng­êi cung cÊp, phôc vô. Cã thÓ thÊy r»ng, tr×nh ®é cao vµ tÝnh chuyªn nghiÖp cao cña ng­êi phôc vô sÏ quyÕt ®Þnh chÊt l­îng cao cña dÞch vô – vÝ dô, mét ®Çu bÕp giái hay mét h­íng dÉn viªn du lÞch tr×nh ®é cao th× kh«ng g× cã thÓ thay thÕ ®­îc. YÕu tè thø ba: bÝ quyÕt c«ng nghÖ truyÒn thèng, gia truyÒn. Trong thùc tÕ, viÖc s¶n xuÊt vµ cung cÊp mét sè lo¹i h×nh dÞch vô nµo ®ã víi chÊt l­îng cao l¹i kh«ng hoµn toµn phô thuéc hoµn toµn vµo d©y chuyÒn c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i. Tr¸i l¹i, nã phô thuéc vµo nh÷ng bÝ quyÕt c«ng nghÖ truyÒn thèng hay gia truyÒn, sù khÐo lÐo, tinh x¶o vµ kinh nghiÖm tÝch luü. VÝ dô, nh÷ng lo¹i h×nh dÞch vô nh­: kh¸m ch÷a bÖnh §«ng y (b¾t m¹nh, bÊm huyÖt, pha chÕ thuèc nam...); nghÖ thuËt Èm thùc (ch¶ c¸ L· Väng, cèm lµng Vßng, bón bß HuÕ, phë Nam §Þnh...) hoÆc c¸c nghÖ nh©n d©n gian (h¸t ¶ ®µo, h¸t quan hä, móa rèi n­íc...). §©y còng chÝnh lµ mét khÝa c¹nh cña tr×nh ®é cao quyÕt ®Þnh chÊt l­îng cao cña dÞch vô. YÕu tè thø t­: TÝnh ®ång bé, ®a d¹ng ho¸ vµ khai th¸c tæng hîp c¸c lo¹i h×nh dÞch vô víi chÊt l­îng cao th«ng qua c«ng t¸c tæ chøc, qu¶n lý, phèi hîp liªn ngµnh, liªn vïng, kÓ c¶ liªn quèc gia (hay tr×nh ®é tæ chøc – qu¶n lý cao) Mét s¶n phÈm dÞch vô lu«n kÐo theo, ®ßi hái sù cã mÆt, xuÊt hiÖn nhiÒu lo¹i h×nh dÞch vô phô trî, bæ xung kh¸c. H¬n n÷a, ng­êi tiªu dïng lu«n cã nhu cÇu tiªu dïng mét “giá, chuçi” c¸c lo¹i dÞch vô trong mét ®¬n vÞ thêi gian – kh«ng gian nhÊt ®Þnh, nh»m tèi ®a ho¸ sù h­ëng thô, hµi lßng, ®é tho¶ m·n vµ tèi thiÓu ho¸ chi phÝ còng nh­ tiÕt kiÖm thêi gian. Hai ®Æc tÝnh nµy ®ßi hái ph¶i cã sù ph¸t triÓn ®ång bé, ®a d¹ng ho¸ vµ khai th¸c tæng hîp c¸c lo¹i h×nh dÞch vô. §iÒu nµy cã nghÜa ph¶i ®a d¹ng ho¸, ph¸t triÓn c¸c lo¹i dÞch vô míi ph¸t sinh, t¹o ®iÒu kiÖn ra ®êi c¸c lo¹i dÞch vô ch­a xuÊt hiÖn hoÆc ë giai ®o¹n ph«i thai, nh»m t¹o ra mét hÖ thèng t­¬ng ®èi ®ång bé c¸c lo¹i h×nh dÞch vô, cã tÝnh ®Õn c¶ yÕu tè liªn ngµnh, liªn vïng vµ quèc tÕ. VÝ dô, c¸c dÞch vô tæ chøc héi th¶o kÐo theo sù ph¸t triÓn dÞch vô th­¬ng m¹i, dÞch vô du lÞch, vui ch¬i – gi¶i trÝ...Nh÷ng du kh¸ch cao tuæi vµ cã thu nhËp cao sÏ cã nhu cÇu võa ®i tham quan, du lÞch võa kÕt hîp víi ®iÒu trÞ bÖnh vµ an d­ìng (d­ìng sinh). Do ®ã, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ n©ng cao chÊt l­îng c¸c lo¹i h×nh dÞch vô, cÇn chó ý ®Õn sù phèi hîp c¸c qui ho¹ch ph¸t triÓn gi÷a Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng sao cho ®ång bé vµ cã hiÖu qu¶; x¸c ®Þnh nh÷ng lo¹i h×nh dÞch vô nµo cÇn ­u tiªn ph¸t triÓn; c¶i t¹o n©ng cÊp hÖ thèng h¹ tÇng c¬ së t¹o thuËn lîi cho viÖc khai th¸c vµ cung cÊp c¸c lo¹i h×nh dÞch vô; qu¶n lý chÆt chÏ viÖc ph¸t triÓn dÞch vô nh»m h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc, ng­îc chiÒu cña dÞch vô do ph¸t triÓn manh món, lén xén, c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh. Tãm l¹i, mét hÖ thèng dÞch vô hay lo¹i h×nh dÞch vô cô thÓ ®­îc ®¸nh gi¸ lµ chÊt l­îng cao, lµm hµi lßng ng­êi tiªu dïng, cÇn ph¶i ®¸p øng, héi tô ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè kÓ trªn. Tuy nhiªn, ba yÕu tè quan träng vµ mang tÝnh quyÕt ®Þnh ®Õn chÊt l­îng cao cña phÇn lín c¸c lo¹i h×nh dÞch vô lµ tr×nh ®é KHCN tiªn tiÕn, hµm l­îng chÊt x¸m cao, ®­îc s¶n xuÊt vµ cung øng trªn c¬ së nÒn t¶ng vËt chÊt hiÖn ®¹i; ®éi ngò nh©n lùc tay nghÒ v÷ng vµng, cã tÝnh chuyªn nghiÖp cao; tr×nh ®é tæ chøc vµ qu¶n lý tiªn tiÕn. Râ rµng lµ ®Ó cã dÞch vô chÊt luîng cao tr­íc tiªn ®ßi hái qu¸n triÖt viÖc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi chóng ph¶i ®­îc trang bÞ c«ng nghÖ tr×nh ®é cao. Tuy nhiªn, ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®¶m b¶o chÊt l­îng cao cña dÞch vô lµ ph¶i kÕt hîp tèt gi÷a trang bÞ c«ng nghÖ tr×nh ®é cao víi tr×nh ®é tay nghÒ hay tÝnh chuyªn nghiÖp cao cña ng­êi lao ®éng dÞch vô. Trong mét sè tr­êng hîp, thËm chÝ yÕu tè tay nghÒ vµ tÝnh chuyªn nghiÖp cã vai trß quan träng hµng ®Çu. Bëi ngay c¶ khi ch­a cã sù thay ®æi vÒ trang thiÕt bÞ, nh­ng víi lao ®éng thuÇn thôc vµ tr×nh ®é tay nghÒ cao ®· cã thÓ n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô; hoÆc ng­îc l¹i, nÕu chØ cã m¸y mãc c«ng nghÖ cao mµ ng­êi lao ®éng tr×nh ®é kÐm th× s¶n phÈm dÞch vô vÉn kÐm chÊt l­îng. Nh÷ng dÞch vô ®­îc s¶n xuÊt vµ cung cÊp trªn c¬ së ba yÕu tè trªn ®­îc gäi lµ dÞch vô tr×nh ®é cao, do ®ã, ®¶m b¶o chÊt l­îng cao. Nh­ng chÊt l­îng cao vÉn lµ tiªu chuÈn tæng hîp vµ cuèi cïng ®¶m b¶o cho s¶n phÈm dÞch vô chiÕm ®­îc sù hµi lßng vµ tÝn nhiÖm cña kh¸ch hµng. V× thÕ, c¸ch gäi dÞch vô chÊt l­îng cao lµ ®Çy ®ñ vµ râ rµng nhÊt. ch­¬ng II thùc tr¹ng ph¸t triÓn mét sè ngµnh dÞch vô trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi thêi gian qua 2.1. T×nh h×nh ph¸t triÓn c¸c ngµnh dÞch vô trong 20 n¨m ®æi míi 2.1.1. Giai ®o¹n 1986-1990: Thêi kú më réng vµ ph¸t triÓn dÞch vô Trong giai ®o¹n ®Çu chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc (1986-1990), ho¹t ®éng dÞch vô, c¶ phÝa cung vµ cÇu, ë Hµ Néi b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Mét sè dÞch vô ®· ph¸t triÓn trong c¬ chÕ kinh tÕ cò, phôc vô trùc tiÕp cho s¶n xuÊt ®­îc ph¸t triÓn víi tèc ®é kh¸ cao, ®ã lµ dÞch vô th­¬ng m¹i, dÞch vô vËn t¶i. KÕt qu¶ lµ, tû träng gi¸ trÞ dÞch vô th­¬ng m¹i vµ dÞch vô vËn t¶i chiÕm tíi h¬n 50% trong tæng gi¸ trÞ lÜnh vùc dÞch vô ë Hµ Néi. Tuy nhiªn, ë giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn, chñng lo¹i dÞch vô cßn kh¸ s¬ sµi, tèc ®é t¨ng tr­ëng cßn thÊp, quy m« c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô cßn nhá, lÎ. Cô thÓ, mét sè lo¹i h×nh dÞch vô h¹ tÇng c¬ së cho ph¸t t._.riÓn kinh tÕ – x· héi nh­ dÞch vô b­u chÝnh - viÔn th«ng, dÞch vô tµi chÝnh -ng©n hµng, dÞch vô gi¸o dôc - ®µo t¹o, dÞch vô khoa häc – c«ng nghÖ,... t«c ®é ph¸t triÓn ch­a cao, quy m« nhá, ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng. Chñng lo¹i c¸c tiÓu ngµnh dÞch vô trong tõng ngµnh ch­a ®a d¹ng, cßn s¬ khai. Trong ngµnh b­u chÝnh – viÔn th«ng, chØ cã dÞch vô ®iÖn tho¹i cè ®Þnh b¾t ®Çu ph¸t triÓn víi tû lÖ 1.000 ng­êi/1 m¸y ®iÖn tho¹i, c¸c dÞch vô chØ míi xuÊt hiÖn nh­ng ch­a ph¸t triÓn nh­ dÞch vô Internet, chuyÓn ph¸t nhanh, ®iÖn tho¹i di ®éng,... Trong ngµnh tµi chÝnh - ng©n hµng chñ yÕu vÉn diÔn ra c¸c ho¹t ®éng huy ®éng vµ ph©n bæ vèn th«ng qua hÖ thèng ng©n hµng, c¸c lo¹i h×nh dÞch vô kh¸c nh­ b¶o hiÓm, dÞch vô cho thuª tµi chÝnh, kÕ to¸n, kiÓm to¸n...ch­a ®¸ng kÓ. Bªn c¹nh ®ã, chÊt l­îng dÞch vô cßn thÊp, gi¸ c¶ dÞch vô t­¬ng ®èi cao. H¹ tÇng c¬ së cho ho¹t ®éng dÞch vô ch­a ®­îc quan t©m ®Çu t­ ®óng møc, do ®ã chÊt l­îng thÊp. Tr×nh ®é, th¸i ®é phôc vô cña ®éi ngò lao ®éng tham gia s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô cßn mang nÆng thãi quen tõ thêi kú bao cÊp víi c¬ chÕ “xin-cho”. Trong giai ®o¹n nµy, Nhµ n­íc vÉn lµ nhµ s¶n xuÊt vµ cung cÊp phÇn lín dÞch vô cho x· héi, ch­a cã sù tham gia m¹nh mÏ cña khu vùc t­ nh©n vµ n­íc ngoµi trong ho¹t ®éng dÞch vô. Gi¸ trÞ dÞch vô cung cÊp tõ khu vùc nhµ n­íc trong tæng gi¸ trÞ dÞch vô chiÕm tû träng cao, tíi 53,8%. 2.1.2 Giai ®o¹n 1991-2006: Thêi kú ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô trªn ®Þa bµn Hµ Néi Tèc ®é t¨ng tr­ëng trung b×nh hµng n¨m cña khu vùc dÞch vô Hµ Néi ®¹t kh¸ cao, æn ®Þnh vµ giai ®o¹n sau cao h¬n giai ®o¹n tr­íc. NÕu nh­ tèc ®é t¨ng tr­ëng dÞch vô Hµ Néi giai ®o¹n 1996-2000 chØ ®¹t 8,5%/n¨m th× sang giai ®o¹n 2001-2005 ®· ®¹t tíi trªn 9,1%/n¨m vµ lµm cho tèc ®é t¨ng tr­ëng c¶ giai ®o¹n 1996-2005 ®¹t tíi 8,7%/n¨m. B¶ng 2.1: T¨ng tr­ëng dÞch vô vµ t¨ng tr­ëng GDP cña Hµ Néi §¬n vÞ tÝnh: Tû ®ång 1995 2000 2005 T¨ng b×nh qu©n n¨m (%) 1996-2000 2001-2005 1996-2005 Tæng GDP Hµ Néi 12.021 19.999 34.073 10,70 11,10 10,80 DÞch vô 7.674 11.517 19.812 8,50 9,10 8,70 Tû träng dÞch vô trong GDP 0,64 0,58 0,58 0,61 0,56 0,59 T¨ng DV/Tæng sè (lÇn) 0,79 0,82 0,80 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª 2005. Tèc ®é t¨ng tr­ëng cao cña khu vùc dÞch vô Hµ Néi ®· ngµy cµng n©ng cao vÞ thÕ dÞch vô Hµ Néi víi c¶ n­íc, lµm t¨ng møc ®ãng gãp gi¸ trÞ dÞch vô Hµ Néi vµo tæng gi¸ trÞ dÞch vô cña c¶ n­íc. NÕu nh­ n¨m 1995 gi¸ trÞ khu vùc dÞch vô Hµ Néi chØ chiÕm 8,9% trong tæng gi¸ trÞ dÞch vô cña c¶ n­íc th× ®Õn n¨m 2000 tû träng nµy ®· t¨ng lªn 10,3% vµ ®¹t 12,6% n¨m 2005. Vai trß lµ mét trung t©m dÞch vô cña Hµ Néi ®èi víi c¶ n­íc ngµy cµng ®­îc kh¼ng ®Þnh th«ng qua tû träng gi¸ trÞ cña mét sè ngµnh dÞch vô kh¸ cao trong tæng thÓ gi¸ trÞ dÞch vô cña c¶ n­íc. Tû träng gi¸ trÞ dÞch vô vËn t¶i, kho b·i vµ th«ng tin liªn l¹c trong tæng gi¸ trÞ dÞch vô c¶ n­íc chiÕm ®Õn 24,5% n¨m 1995 ®· t¨ng lªn 34,1% n¨m 2005; dÞch vô v¨n ho¸ - thÓ thao chiÕm ®Õn 22,3% n¨m 1995 t¨ng lªn 29,9% n¨m 2005; dÞch vô ho¹t ®éng khoa häc c«ng nghÖ chiÕm ®Õn 20,1% n¨m 2005; ®Æc biÖt tû träng dÞch vô tµi chÝnh ng©n hµng chiÕm cã 7,7% n¨m 1995 ®· t¨ng kh¸ nhanh ®¹t 16,6% n¨m 2005. BiÓu 2.2: Tû träng gi¸ trÞ c¸c ngµnh dÞch vô cña Hµ Néi víi c¶ n­íc §¬n vÞ tÝnh: % 1995 2000 2005 Tæng sè 8,9 10,3 12,6 Th­¬ng nghiÖp, söa ch÷a xe cã ®éng c¬ 5,6 6,9 7,8 Kh¸ch s¹n và nhà hàng 7,9 7,6 7,9 VËn t¶i, kho b·i và th«ng tin liªn l¹c 24,5 27,3 34,1 Tài chÝnh, tÝn dông 7,7 15,0 16,6 Ho¹t ®éng khoa häc, c«ng nghÖ 28,1 22,8 20,1 Ho¹t ®éng kinh doanh tài s¶n vµ t­ vÊn 6,4 10,0 10,0 Qu¶n lý Nhà n­íc, an ninh, quèc phßng 4,5 4,7 4,4 Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o 10,0 9,6 11,7 Y tÕ vµ cøu trî x· héi 9,9 10,0 8,8 Ho¹t ®éng v¨n ho¸ và thÓ thao 22,3 22,7 29,9 C¸c ho¹t ®éng §¶ng, ®oàn thÓ, hiÖp héi ... 22,3 22,8 Ho¹t ®éng phôc vô c¸ nh©n céng ®ång 3,1 2,9 3,0 Ho¹t ®éng làm thuª trong c¸c hé gia ®×nh 9,2 7,9 7,6 Ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc quèc tÕ - - - Nguån: Niªn gi¸m thèng kª 2005. Víi vÞ thÕ lµ thñ ®«, mét trung t©m kinh tÕ, chÝnh trÞ cña c¶ n­íc, xu thÕ n©ng cao vÞ thÕ ph¸t triÓn dÞch vô vµ t¨ng gi¸ trÞ ®ãng gãp dÞch vô cña Hµ Néi ®èi víi c¶ n­íc sÏ tiÕp tôc diÔn ra trong nh÷ng n¨m tiÕp theo. Theo mét sè dù ®o¸n cña c¸c chuyªn gia kinh tÕ, tû träng gi¸ trÞ lÜnh vùc dÞch vô Hµ Néi ph¶i chiÕm tõ 20% ®Õn 25% trong tæng gi¸ trÞ dÞch vô cña c¶ n­íc míi t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng, vÞ thÕ cña Thñ §«, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi. MÆc dï lÜnh vùc dÞch vô ®· ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng kh¸ nhanh vµ æn ®Þnh tuy nhiªn vÉn chËm h¬n tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP nãi chung vµ cña khu vùc c«ng nghiÖp nãi riªng. H¬n n÷a, mét sè dÞch vô mµ Hµ Néi cã lîi thÕ th× tèc ®é ph¸t triÓn cßn thÊp, tû träng gi¸ trÞ trong tæng gi¸ trÞ dÞch vô cña c¶ n­íc cßn nhá nh­ dÞch vô ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ. §Æc biÖt, tû träng dÞch vô c¸c ho¹t ®éng khoa häc c«ng nghÖ l¹i cã xu h­íng gi¶m, ®¹t 28,1% n¨m 1995 gi¶m xuèng cßn 20,1% n¨m 2005. B¶ng 2.3: C¬ cÊu c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô cña Hµ Néi §¬n vÞ tÝnh: % 1995 2000 2005 Tæng c¸c ngµnh dÞch vô 100 100 100 Th­¬ng nghiÖp, söa ch÷a xe cã ®éng c¬ 22,33 24,57 24,01 Kh¸ch s¹n, nhµ hµng 7,39 7,08 6,80 VËn t¶i, kho b·i vµ th«ng tin liªn l¹c 28,19 26,32 30,00 Tµi chÝnh, tÝn dông 3,78 6,37 6,04 Ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ 4,22 3,18 3,01 Ho¹t ®éng liªn quan ®Õn KD tµi s¶n vµ DV t­ vÊn 8,67 10,24 8,49 Qu¶n lý nhµ n­íc vµ an ninh quèc phßng 3,94 3,28 2,91 Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o 8,84 8,46 8,97 Y tÕ vµ cøu trî x· héi 3,85 3,57 3,27 Ho¹t ®éng v¨n ho¸ vµ thÓ thao 3,00 3,23 3,51 C¸c ho¹t ®éng §¶ng, ®oµn thÓ, hiÖp héi 2,56 0,81 0,69 Ho¹t ®éng phôc vô c¸ nh©n vµ céng ®ång 1,57 1,54 1,37 Ho¹t ®éng lµm thuª trong c¸c hé gia ®×nh 0,55 0,44 0,32 Ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc quèc tÕ 1,11 0,93 0,62 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª 2005. VÒ quy m« vµ c¬ cÊu, sè liÖu B¶ng 2.3 cho thÊy, quy m«, tû träng gi¸ trÞ cña tõng ngµnh, tiÓu ngµnh trong tæng thÓ lÜnh vùc dÞch vô cña Hµ Néi cã sù chªnh lÖch kh¸ lín. C¸c ngµnh dÞch vô ®· ph¸t triÓn kh¸ m¹nh trong c¬ chÕ kinh tÕ cò vÉn tiÕp tôc më réng, do ®ã cã quy m« lín, chiÕm tû träng gi¸ trÞ cao. Cô thÓ, dÞch vô vËn t¶i, kho b·i vµ th«ng tin liªn l¹c chiÕm tíi 30% trong tæng gi¸ trÞ dÞch vô n¨m 2005; dÞch vô th­¬ng nghiÖp vµ söa ch÷a xe cã ®éng c¬, chiÕm 24,01%. Mét sè ngµnh dÞch vô cã quy m« trung b×nh nh­ dÞch vô ho¹t ®éng liªn quan ®Õn kinh doanh tµi s¶n, t­ vÊn chiÕm tû träng gi¸ trÞ 8,49% n¨m 2005, tû träng dÞch vô gi¸o dôc - ®µo t¹o chiÕm 8,97% n¨m 2005. §¸ng chó ý, mét sè ngµnh dÞch vô mµ Hµ Néi cã lîi thÕ ph¸t triÓn nh­ng quy m« cßn thÊp, tû träng gi¸ trÞ trong tæng thÓ gi¸ trÞ dÞch vô cña Hµ Néi thÊp nh­ dÞch vô tµi chÝnh – ng©n hµng (chØ chiÕm 6,04% n¨m 2005); dÞch vô ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc quèc tÕ (chØ chiÕm 0,62% n¨m 2005); dÞch vô ho¹t ®éng v¨n ho¸ - thÓ thao (chØ chiÕm 3,51% n¨m 2005). VÒ xu h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu néi bé ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô cña Hµ Néi, sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô diÔn ra theo h­íng ph¸t triÓn m¹nh c¸c dÞch vô khai th¸c, sö dông tèi ®a thÕ m¹nh cña Hµ Néi trong gÇn 10 n¨m qua diÔn ra kh¸ m¹nh mÏ. Cô thÓ, tû träng gi¸ trÞ dÞch vô th­¬ng nghiÖp, s÷a ch÷a xe cã ®éng c¬ cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ, t¨ng tõ 22,33% n¨m 1995 lªn 24,01% n¨m 2005; dÞch vô tµi chÝnh, tÝn dông t¨ng tõ 3,78% n¨m 1995 lªn 6,04% n¨m 2005. Tuy nhiªn, xu h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu diÔn ra ë mét sè ngµnh dÞch vô cßn l¹i vÉn ®ang diÔn ra chËm, cã møc thay ®æi trªn (d­íi) 2%/n¨m). §Æc biÖt, tû träng gi¸ trÞ mét sè ngµnh dÞch vô trong tæng gi¸ trÞ dÞch vô ë Hµ N«i cã xu h­íng gi¶m nh­ dÞch vô ho¹t ®éng quèc tÕ, dÞch vô ho¹t ®éng §¶ng, ®oµn thÓ vµ hiÖp héi, dÞch vô phôc vô c¸ nh©n vµ céng ®ång. B¶ng 2.4: Quy m« vµ tèc ®é t¨ng c¸c ph©n ngµnh dÞch vô cña Hµ Néi §¬n vÞ tÝnh: tû ®ång 1995 2000 2005 Tèc ®é t¨ng trëng (%) 1996-2000 2001-2005 1996-2005 Tæng c¸c ngµnh dÞch vô 7674 11517 19812 8,5 11,0 9,6 Th­¬ng nghiÖp, söa ch÷a xe cã ®éng c¬ 1713 2830 4479 10,6 10,0 10,1 Kh¸ch s¹n, nhµ hµng 567 815 1268 7,5 10,9 8,8 VËn t¶i, kho b·i vµ th«ng tin liªn l¹c 2163 3031 5596 7,0 11,0 8,5 Tµi chÝnh, tÝn dông 290 733 1126 20,3 7,6 15,4 Ho¹t ®éng khoa häc, c«ng nghÖ 323 365 562 2,5 6,8 4,1 Ho¹t ®éng liªn quan ®Õn KD tµi s¶n, DV t­ vÊn 665 1179 1584 12,1 6,0 9,8 Qu¶n lý Nhµ n­íc, an ninh quèc phßng 302 377 542 4,5 8,8 6,1 Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o 678 974 1673 7,5 9,0 8,1 Y tÕ vµ cøu trî x· héi 295 410 610 6,8 8,7 7,5 Ho¹t ®éng v¨n ho¸, thÓ thao 230 372 655 10,1 11,4 10,6 C¸c ho¹t ®éng §¶ng, ®oµn thÓ, hiÖp héi 196 92 128 -13,9 7,8 -6,3 Ho¹t ®éng phôc vô cac nh©n vµ céng ®ång 120 177 256 8,0 7,7 7,9 Ho¹t ®éng lµm thuª trong c¸c hé gia ®×nh 42 50 60 3,7 4,0 3,7 Ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc quèc tÕ 84 107 115 4,8 2,1 3,8 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª 2005. Nh­ vËy, c¸c lo¹i h×nh dÞch vô ë Hµ Néi ®· vµ ®ang ph¸t triÓn t­¬ng ®èi toµn diÖn. Tuy nhiªn, tèc ®é ph¸t triÓn mét sè ngµnh dÞch vô mµ Hµ Néi cã lîi thÕ ch­a cao, ch­a xøng víi tiÒm n¨ng, sù dÞch chuyÓn c¬ cÊu dÞch vô theo h­íng khai th¸c tèi ®a lîi thÕ cña mét thñ ®« diÔn ra ch­a m¹nh. Bªn c¹nh ®ã, nhiÒu ngµnh dÞch vô cã vai trß quan träng trong ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®êi sèng x· héi, cã nhu cÇu tiªu dïng lín nh­ dÞch vô th­¬ng m¹i, du lÞch, dÞch vô khoa häc c«ng nghÖ, dÞch vô t­ vÊn hç trî s¶n xuÊt ch­a ph¸t triÓn ®óng víi tiÒm n¨ng cña nã. 2.2. §ãng gãp cña khu vùc dÞch vô trong ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña Hµ Néi 2.2.1. Ngµnh dÞch vô gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cña Thµnh phè Tû träng lao ®éng lµm viÖc trong lÜnh vùc dÞch vô trong tæng sè lao ®éng cã xu h­íng ngµy cµng t¨ng còng lµ mét tÝnh quy luËt hiÖn nay. T¹i c¸c n­íc ph¸t triÓn nh­ Hoa Kú, EU, NhËt B¶n, Cana®a lÜnh vùc dÞch vô lu«n t¹o ra viÖc lµm cho kho¶ng 70-80% lùc l­îng lao ®éng toµn x· héi. NÒn kinh tÕ cµng ph¸t triÓn, lao ®éng trong lÜnh vùc dÞch vô cµng gia t¨ng vµ dÉn ®Õn xu h­íng di chuyÓn lao ®éng tõ c¸c lÜnh vùc chÕ t¹o sang lÜnh vùc dÞch vô. T¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, lùc l­îng lao ®éng tËp trung nhiÒu trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nh­ng xu h­íng di chuyÓn lao ®éng sang ngµnh dÞch vô còng ®ang trë nªn ngµy cµng phæ biÕn. §èi víi ViÖt Nam, ngµnh dÞch vô ®ang ngµy cµng cã xu h­íng sö dông nhiÒu lao ®éng. Sè l­îng lao ®éng trong lÜnh vùc dÞch vô t¨ng c¶ vÒ t­¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi. Sè liÖu n¨m 2000 cho thÊy trong tæng sè gÇn 38 triÖu lao ®éng cña ViÖt Nam th× 65% lµm viÖc trong ngµnh n«ng, l©m, ng­ nghiÖp, 10% lµm viÖc trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ 25% lµm viÖc trong lÜnh vùc dÞch vô. Tuy nhiªn, viÖc mçi n¨m ViÖt Nam t¨ng thªm kho¶ng 1,7 triÖu lao ®éng (ch­a kÓ sè lao ®éng d«i ra vµ lao ®éng nhµn rçi trong n«ng nghiÖp) ®· g©y ra mét søc Ðp rÊt lín vÒ viÖc lµm ®èi víi nÒn kinh tÕ. Dù b¸o ngµnh c«ng nghiÖp chØ cã thÓ thu hót ®­îc tèi ®a 0,7 triÖu lao ®éng mçi n¨m, cßn l¹i 0,9 triÖu lµ do khu vùc dÞch vô. Nh­ng víi tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh dÞch vô nh­ hiÖn nay th× mçi n¨m còng chØ thu hót thªm ®­îc 0,5 triÖu lao ®éng trong tæng sè 0,9 triÖu lao ®éng. Râ rµng, ngµnh dÞch vô cña ViÖt Nam ®ang thùc sù t¹o ra nhiÒu viÖc lµm cho nÒn kinh tÕ quèc d©n, nh­ng so víi søc Ðp viÖc lµm hiÖn nay th× viÖc thu hót lao ®éng cña ngµnh dÞch vô nh­ trªn lµ ch­a tho¶ ®¸ng. Hµ Néi lµ trung t©m dÞch vô lín thø hai c¶ n­íc, sau thµnh phè Hå ChÝ Minh, n¨m 2003 cã tû träng lao ®éng dÞch vô trong tæng sè lao ®éng toµn thµnh phè lµ 49,3%%. Con sè nµy chøng tá r»ng, ngµnh dÞch vô Hµ Néi ®ang ®ãng gãp rÊt lín vµo gi¶i quyÕt viÖc lµm cña thµnh phè. 2.2.2. Vai trß cña ngµnh dÞch vô Hµ Néi ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt ë Hµ Néi Ngµy nay, vai trß cña dÞch vô trong t¨ng tr­ëng ngµy cµng lín. DÞch vô tõ chç ph¸t triÓn sau c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp ®· chuyÓn thµnh khu vùc cïng ph¸t triÓn ®ång thêi víi c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp. Ngµnh dÞch vô kh«ng cßn ®¬n thuÇn chØ phô thuéc vµo ngµnh s¶n xuÊt mµ nã ph¸t triÓn cã tÝnh chÊt ®éc lËp, ®«i khi ®i tr­íc lµm tiÒn ®Ò, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c ngµnh s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ng­êi ta ®· thèng kª r»ng ®Ó s¶n xuÊt ra mét thµnh phÈm cã gi¸ trÞ 100 ®ång, 10 ®ång ph¶i chi cho dÞch vô vËn t¶i, 10 ®ång cho dÞch vô viÔn th«ng, 10 ®ång cho dÞch vô qu¶ng c¸o, 30 ®ång cho c¸c dÞch vô liªn quan tíi s¶n xuÊt, chØ cã 20 ®ång cho nguyªn vËt liÖu vµ cßn l¹i lµ c¸c chi phÝ kh¸c nh­ tiÒn l­¬ng, qu¶n lý v.v. Nh­ vËy, c¸c ngµnh s¶n xuÊt ngµy cµng cÇn ®Õn nhiÒu dÞch vô h¬n. §èi víi ViÖt Nam nãi chung vµ Hµ Néi nãi riªng, ngµnh dÞch vô ®· cã hç trî rÊt ®¾c lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, nh­ng møc ®é hç trî cßn ch­a ®­îc nh­ mong muèn vµ ®«i khi cßn c¶n trë, lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt. C¸c ®iÒu tra ®· chØ ra r»ng nhiÒu ngµnh dÞch vô ®ang lµ nguyªn nh©n lµm cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt kÐm tÝnh c¹nh tranh. C¸c chi phÝ cao vÒ dÞch vô vËn t¶i (®­êng bé, ®­êng s¾t, ®­êng biÓn), viÔn th«ng, phÝ vµ lÖ phÝ h¶i qu¶n, hµng h¶i, hµng kh«ng, kho b·i cã ¶nh h­ëng rÊt lín tíi chi phÝ s¶n xuÊt vµ søc c¹nh tranh ®Æc biÖt lµ c¸c s¶n phÈm phô thuéc vµo nguån nguyªn liÖu nhËp khÈu vµ xuÊt khÈu nh­: ph©n bãn; s¶n phÈm nhùa; s¶n phÈm dÖt - may; giÇy, dÐp; hµng tiªu dïng cao cÊp,... HiÖn t¹i c¸c chi phÝ dÞch vô viÔn th«ng, c¶ng biÓn, chi phÝ vËn t¶i ë ViÖt Nam cao h¬n møc trung b×nh cña c¸c n­íc trong khu vùc. Cô thÓ lµ c­íc viÔn th«ng quèc tÕ cña ViÖt Nam cao h¬n so víi c¸c n­íc trong khu vùc tõ 30-50% (so víi Malaysia, Th¸i Lan, Indonesia, Philipine vµ Singapore), chi phÝ vËn t¶i cao h¬n tõ 10-30% (so víi Malaysia, Indonesia, vµ Singapore)... 2.2.3. Xu h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ Hµ Néi trong thêi gian tíi MÆc dï c¶ 3 lÜnh vùc kinh tÕ cña Hµ Néi (c«ng nghiÖp, dÞch vô vµ n«ng nghiÖp) cã tèc ®é t¨ng tr­ëng kh¸ æn ®Þnh, tuy nhiªn tû träng gi¸ trÞ c«ng nghiÖp trong tæng GDP cña Hµ Néi liªn tôc t¨ng trong khi gi¸ trÞ dÞch vô vµ n«ng nghiÖp liªn tôc gi¶m. Nãi c¸ch kh¸c, xu h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ Hµ Néi ®ang diÔn ra theo h­íng: c«ng nghiÖp – dÞch vô – n«ng nghiÖp. B­íc sang giai ®o¹n ®æi míi, c«ng nghiÖp Hµ Néi ph¸t triÓn theo h­íng më réng, ®ã lµ do mËt ®é ®Çu t­ tËp trung cao ë mét sè ngµnh c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ thµnh c«ng trong thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi ë lÜnh vùc c«ng nghiÖp. Sù më réng s¶n xuÊt ®· thóc ®Èy gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng nhanh, ®¹t 14,5%/n¨m, cã nh÷ng ngµnh t¨ng trªn 20%/n¨m. H¬n n÷a, do s¶n phÈm c«ng nghiÖp mang tÝnh vËt thÓ nªn cã thÓ ®Èy nhanh tèc ®é s¶n xuÊt trong mét thêi gian vµ sau ®ã ph©n phèi cho c¸c thÞ tr­êng kh¸c nhau, trong khi c¸c s¶n phÈm dÞch vô l¹i ®­îc tiªu dïng ®ång thêi víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kh«ng l­u gi÷ ®­îc ë trong kho vµ kh«ng thÓ chê ®îi ®iÒu kiÖn thuËn lîi råi míi ®­a vµo thÞ tr­êng tiªu thô. Do ®ã kh«ng thÓ më réng quy m«, ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn dÞch vô trong mét thêi gian ng¾n v× cßn phô thuéc rÊt lín vµo c¸c kªnh tiªu thô. Bªn c¹nh ®ã, cÇn l­u ý r»ng ý nghÜa 1% gi¸ trÞ t¨ng thªm cña ngµnh c«ng nghiÖp vµ ngµnh dÞch vô rÊt kh¸c nhau vÒ mÆt chÊt l­îng t¨ng tr­ëng. Trong gi¸ trÞ t¨ng thªm cña nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp, tû träng cña hao phÝ vËt chÊt (lao ®éng qu¸ khø) th­êng kh¸ lín, kho¶ng 50-60%, thËm chÝ cã nh÷ng ngµnh nh­ may mÆc ®Õn trªn 70%, trong khi ®ã c¸c chØ tiªu t­¬ng øng ®èi víi c¸c ngµnh dÞch vô l¹i th­êng chØ 30-40%, cã khi cßn thÊp h¬n nhiÒu. §Æc ®iÓm kinh tÕ, kü thuËt vån cã nµy võa ph¶n ¸nh chÊt l­îng t¨ng tr­ëng kh¸c nhau ®èi víi c¸c con sè thÓ hiÖn tèc ®é t¨ng tr­ëng cña gi¸ trÞ t¨ng thªm cña c¸c lÜnh vùc. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mÆc dÇu cã xu h­íng gi¶m sót c¶ vÒ tû träng nh­ng tèc ®é t¨ng tr­ëng khu vùc dÞch vô kh¸ cao vµ æn ®Þnh dÉn ®Õn tû träng gi¸ trÞ khu vùc dÞch vô vÉn chiÕm tû träng lín nhÊt trong c¬ cÊu gi¸ trÞ GDP cña Hµ Néi. C¬ cÊu dÞch vô ph¸t triÓn tõng b­íc hîp lý h¬n theo h­íng ph¸t triÓn m¹nh c¸c dÞch vô cã tÝnh h¹ tÇng c¬ së nh­ gi¸o dôc - ®µo t¹o, khoa häc c«ng nghÖ; c¸c dÞch vô cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao nh­ tµi chÝnh - ng©n hµng, b­u chÝnh – viÔn th«ng, du lÞch; vµ c¸c dÞch vô mµ Hµ Néi cã lîi thÕ nh­ dÞch vô héi nghÞ, héi th¶o quèc tÕ. KÕt hîp víi c¸c yÕu tè kh¸c nh­: Mét lµ, nÒn kinh tÕ Hµ Néi ®ang h­íng nhanh tíi nÒn kinh tÕ tri thøc b»ng viÖc ®Èy nhanh c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái dÞch vô ph¶i ph¸t triÓn ®ång bé t¹o thµnh mét hÖ thèng tæng thÓ ®¸p øng nh­ cÇu s¶n xuÊt hiÖn ®¹i vµ ®êi sèng x· héi; Hai lµ, c¸c thÞ tr­êng dÞch vô cña Hµ Néi nh­ thÞ tr­êng chøng kho¸n, thÞ tr­êng bÊt ®éng s¶n, lao ®éng, b¶o hiÓm, khoa häc c«ng nghÖ, th«ng tin- t­ vÊn, dÞch vô ®« thÞ chÊt l­îng cao,... ®· h×nh thµnh vµ ®ang ph¸t triÓn t­¬ng ®èi m¹nh; Ba lµ, Hµ Néi lµ mét thÞ tr­êng tiªu thô dÞch vô lín víi ®«ng ng­êi cã tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ thu nhËp cao. H¬n n÷a, Hµ Néi cßn cã vai trß lµ mét trung t©m dÞch vô phÝa B¾c; Bèn lµ, trong qu¸ tr×nh thóc ®Èy x· héi ho¸ trong ho¹t ®éng dÞch vô vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, dÞch vô Hµ Néi sÏ thu hót ®­îc vèn ®Çu t­ tõ khu vùc t­ nh©n vµ n­íc ngoµi, cã thÓ kÕt luËn r»ng, Hµ Néi ®· héi tô ®ñ c¶ nh÷ng nguån lùc h÷u h×nh (vËt thÓ) vµ nh÷ng nguån lùc v« h×nh (phi vËt thÓ), ®ã lµ tµi nguyªn thiªn nhiªn ®a d¹ng, sù thuËn lîi vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ-x· héi, tµi nguyªn v¨n ho¸, lÞch sö truyÒn thèng vµ ®Æc biÖt lµ t­ chÊt cña con ng­êi Thñ ®« ; c¸c nguån lùc bªn trong vµ c¸c nguån lùc bªn ngoµi ; nguån lùc cña qu¸ khø vµ nguån lùc cña hiÖn t¹i; nguån lùc ®­îc nh©n lªn gÊp béi víi vai trß, vÞ thÕ cña Thñ ®« ®Ó ph¸t triÓn m¹nh mÏ dÞch vô h¬n n÷a. Nh­ vËy, trong nh÷ng n¨m tíi, tû träng gi¸ trÞ c«ng nghiÖp trong GDP Hµ Néi vÉn t¨ng vµ tû träng gi¸ trÞ dÞch vô gi¶m. C¬ cÊu kinh tÕ Hµ Néi, vÒ mÆt l­îng, vÉn chuyÓn dÞch theo h­íng : C«ng nghiÖp – dÞch vô – n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, c¬ cÊu kinh tÕ nµy, vÒ mÆt chÊt, ®ang ph¸t triÓn dÞch vô c¶ vÒ chÊt vµ l­îng, h­íng tíi mét c¬ cÊu kinh tÕ bÒn v÷ng cña Hµ Néi trong dµi h¹n ®ã lµ: DÞch vô – c«ng nghiÖp – n«ng nghiÖp. 2.3. §¸nh gi¸ chung nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc, h¹n chÕ vµ khã kh¨n trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c ngµnh dÞch vô 2.3.1 §¸nh gi¸ chung vÒ nh÷ng thµnh tùu, kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc vµ nguyªn nh©n cña chóng trong ph¸t triÓn dÞch vô ë Hµ Néi 2.3.1.1 Nh÷ng thµnh tùu, kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc - Sù ph¸t triÓn b­íc ®Çu ngµnh dÞch vô Thñ ®« víi chñng lo¹i dÞch vô ngµy cµng ®a d¹ng; tõng b­íc ®­a ho¹t ®éng dÞch vô tho¸t khái t×nh tr¹ng manh món, nhá lÎ; xuÊt hiÖn mét sè lo¹i h×nh dÞch vô míi. Chñng lo¹i dÞch vô ngµy cµng ph¸t triÓn ®a d¹ng ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng phong phó, ®a d¹ng trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®êi sèng x· héi. - C¬ cÊu c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô ë Hµ Néi ®ang tõng b­íc chuyÓn dÞch hîp lý. §ã lµ sù ph¸t triÓn cña ngµnh dÞch vô h¹ tÇng c¬ së, c¸c ngµnh dÞch vô cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao vµ c¸c ngµnh dÞch vô mµ Hµ Néi cã lîi thÕ ph¸t triÓn. Sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô nµy cho phÐp Hµ Néi n©ng cao hiÖu qu¶ trong ®Çu t­ s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô, tõng b­íc ®­a Hµ Néi trë thµnh trung t©m kinh tÕ – chÝnh chÞ – giao dÞch lín cña c¶ n­íc. - ChÊt l­îng c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô ë Hµ Néi ngµy cµng ®­îc n©ng cao theo h­íng v¨n minh cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Ngµy cµng nhiÒu ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô ®­îc s¶n xuÊt vµ cung øng trªn d©y truyÒn c«ng nghÖ hiÖn ®¹i víi sù tham gia cña ®éi ngò lao ®éng cã tÝnh chuyªn nghiÖp cao, th¸i ®é phôc vô tèt. Mét sè dÞch vô ®­îc qu¶n lý theo tiªu chuÈn ISO (quèc tÕ). - Vai trß vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô ë Hµ Néi ngµy cµng ®­îc n©ng cao. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn qua ®ãng gãp gi¸ trÞ gia t¨ng cña lÜnh vùc dÞch vô trong gi¸ trÞ GDP cña Hµ Néi ngµy cµng cao.. H¬n n÷a, sù më réng s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô cßn cã vai trß t¨ng thªm viÖc lµm vµ thu nhËp cho ng­êi lao ®éng. 2.3.1.2. Nguyªn nh©n cña nh÷ng thµnh tùu, kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc Nh÷ng thµnh tùu trong ph¸t triÓn dÞch vô trong suèt 20 n¨m qua ë Hµ Néi cã nhiÒu nguyªn nh©n, c¶ chñ quan vµ kh¸ch quan. Tùu chung l¹i bao gåm mét sè nguyªn nh©n chñ yÕu sau: - Tr­íc hÕt ®©y lµ thµnh qu¶ cña ®æi míi; cã ®æi míi t­ duy vµ c¬ chÕ kinh tÕ. NhËn thøc cña c¸c nhµ qu¶n lý vµ nh©n d©n vÒ vai trß dÞch vô trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi ngµy cµng ®­îc n©ng cao. C¬ chÕ chÝnh s¸ch th«ng tho¸ng h¬n cho phÐp thu hót ®Çu t­ tõ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong s¶n xuÊt vµ tiªu dïng dÞch vô. H¬n n÷a, sù n©ng cao nhËn thøc cßn lµm thay ®æi quan ®iÓm, c¸ch nh×n cña x· héi ®èi víi mét sè lo¹i h×nh dÞch vô ®­îc coi lµ kh«ng tèt, kh«ng phï hîp trong c¬ chÕ kinh tÕ tËp trung vµ ch­a héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ m¹nh mÏ. - Khung ph¸p lý ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô ngµy cµng ®­îc hoµn thiÖn. Nãi c¸ch kh¸c, ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô ®ang diÔn ra trong m«i tr­êng ph¸p lý thuËn lîi, t­¬ng ®èi æn ®Þnh. H¬n n÷a, khung ph¸p lý ngµy cµng ®­îc cô thÓ ho¸ b»ng c¸c quy ®Þnh, tiªu chuÈn cô thÓ ®o l­êng vÒ khèi l­îng, chÊt l­îng dÞch vô. - Thµnh phè ®· lùa chän, x¸c ®Þnh ®óng ®¾n nh÷ng ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô cã vai trß quan träng ®Õn ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ ®¸p øng ®êi sèng x· héi, khai th¸c hiÖu qu¶ nh÷ng lîi thÕ cña Thñ ®« ®Ó tõ ®ã ®Çu t­ nguån lùc ph¸t triÓn ®i tr­íc mét b­íc, t¹o nÒn t¶ng, c¬ së cho sù ph¸t triÓn toµn bé lÜnh vùc dÞch vô. - C«ng t¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn tæng thÓ kinh tÕ – x· héi ë Hµ Néi ngµy cµng hoµn thiÖn. §iÒu nµy ®· t¹o ra sù phèi hîp ph¸t triÓn nhÞp nhµng gi÷a c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô; sù phèi hîp hiÖu qu¶ gi÷a Trung ­¬ng víi Hµ Néi; vµ gi÷a Hµ Néi víi c¸c c¶ n­íc trong ph¸t triÓn dÞch vô. - Hµ Néi lµ mét thñ ®«, n¬i héi tô c¸c c¬ quan nhµ n­íc, c¸c doanh nghiÖp, n¬i ®Æt ch©n ®Çu tiªn cña kh¸ch du lÞch, c¸c doanh nh©n n­íc ngoµi. Bªn c¹nh ®ã, tr×nh ®é s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ngµy cµng hiÖn ®¹i, ph©n c«ng lao ®éng ngµy cµng diÔn ra s©u s¾c, møc thu nhËp ng­êi d©n Hµ Néi ngµy cµng n©ng cao ®· kÝch thÝch nhu cÇu tiªu dïng dÞch vô nãi chung, mét sè lo¹i h×nh dÞch vô chÊt l­îng cao ngang tÇm thÕ giíi nãi riªng. 2.3.2. Nh÷ng h¹n chÕ, khã kh¨n trong ph¸t triÓn khu vùc dÞch vô vµ nguyªn nh©n cña nh÷ng khã kh¨n ®ã - Tèc ®é t¨ng tr­ëng chung cña lÜnh vùc dÞch vô ë Hµ Néi cßn thÊp, hiÖn ®ang thÊp h¬n tèc ®é t¨ng tr­ëng cña GDP. Tèc ®é t¨ng tr­ëng thÊp ®· kh«ng kÝch thÝch m¹nh mÏ sù ph¸t triÓn cña lÜnh vùc c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, do ®ã kh«ng kÝch thÝch sù ph¸t triÓn chÝnh lÜnh vùc dÞch vô. §iÒu ®¸ng l­u ý lµ, mét sè ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô mµ Hµ Néi cã lîi thÕ ph¸t triÓn nh­ dÞch vô t­ vÊn s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô héi th¶o, héi nghÞ, dÞch vô th­¬ng m¹i, dÞch vô du lÞch tèc ®é t¨ng tr­ëng cßn thÊp, thËm chÝ cßn thÊp h¬n tèc ®é t¨ng tr­ëng chung cña lÜnh vùc dÞch vô, ch­a ®ãng vai trß dÉn d¾t c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô kh¸c ph¸t triÓn - Quy m« c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô ë Hµ Néi cßn nhá, cßn manh món. Hµ Néi ch­a ph¸t triÓn mét hÖ thèng ®ång bé c¸c thÞ tr­êng dÞch vô nh­ thÞ tr­êng chøng kho¸n, thÞ tr­êng bÊt ®éng s¶n, thÞ tr­êng khoa häc c«ng nghÖ,.... §Æc biÖt, quy m« mét sè ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô mµ Hµ Néi cã lîi thÕ s¶n xuÊt ®Ó xuÊt khÈu t¹i chç cho c¸c ®Þa ph­¬ng c¶ n­íc vµ quèc tÕ cßn nhá. Sù kÐm ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i vµ ph¸t triÓn mang tÝnh côc bé cña c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô ®· lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, chÊt l­îng vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô. - C¬ cÊu ngµnh, tiÓu ngµnh trong lÜnh vùc dÞch vô cßn ch­a hîp lý; xu h­íng chuyÓn dÞch tíi mét c¬ cÊu c¸c ngµnh dÞch vô hîp lý, ph¸t triÓn bÒn v÷ng cßn chËm. C¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô cã tÝnh h¹ tÇng c¬ së nh­ dÞch vô tµi chÝnh – ng©n hµng, b­u chÝnh – viÔn th«ng, dÞch vô khoa häc c«ng nghÖ, dÞch vô t­ vÊn hç trî s¶n xuÊt kinh doanh chiÕm tû träng gi¸ trÞ cßn thÊp trong tæng gi¸ trÞ dÞch vô, ch­a t­¬ng xøng víi vai trß t¹o nÒn t¶ng, ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®êi sèng x· héi. Ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô mµ Hµ Néi cã lîi thÕ nh­ dÞch vô héi nghÞ, héi th¶o quèc tÕ, dÞch vô du lÞch, dÞch vô v¨n ho¸ thÓ thao ch­a khai th¸c hÕt lîi thÕ, tû träng gi¸ trÞ trong trong tæng gi¸ trÞ dÞch vô cßn thÊp. - ChÊt l­îng cña phÇn lín c¸c lo¹i h×nh dÞch vô ë Hµ Néi míi chØ ë møc trung b×nh vµ thÊp h¬n c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi trong khi gi¸ c¶ dÞch vô l¹i cao ®· lµm gi¶m tÝnh c¹nh tranh cña dÞch vô. Nhu cÇu vÒ dÞch vô chÊt l­îng cao ngang tÇm thÕ giíi cña nh÷ng ng­êi cã thu nhËp cao ë Hµ Néi ngµy cµng ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn dÞch vô chÊt l­îng cao ch­a m¹nh mÏ. ChÊt l­îng dÞch vô ch­a cao trong khi gi¸ cao vµ víi xu h­íng më cöa thÞ tr­êng dÞch vô lµm gi¶m søc c¹nh tranh dÞch vô cña Hµ Néi, g©y ra nguy c¬ cã thÓ mÊt thÞ tr­êng dÞch vô ngay trªn ®Þa bµn Hµ Néi. - C¬ së h¹ tÇng kü thuËt ®Ó s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô cßn ch­a ph¸t triÓn ®ång bé, ë møc trung b×nh vµ kÐm. Nguån vèn huy ®éng cho ®Çu t­ h¹ tÇng c¬ së ph¸t triÓn dÞch vô kh«ng nh÷ng thiÕu mµ cßn diÔn ra trµn lan, hiÖu qu¶ thÊp. H¬n n÷a, sù phèi hîp trong quy ho¹ch, ®Çu t­ h¹ tÇng c¬ së cho ph¸t triÓn dÞch vô gi÷a Trung ­¬ng víi Hµ Néi, gi÷a Hµ Néi víi c¸c ®Þa ph­¬ng ch­a ®¹t hiÖu qu¶ cao ®· g©y ra nh÷ng sù chèng chÐo, l·ng phÝ trong ®Çu t­. C¬ cÊu ®Çu t­ cho tõng ngµnh dÞch vô ch­a hîp lý, mét sè ngµnh dÞch vô Hµ Néi cã lîi thÕ ph¸t triÓn th× l¹i ®­îc ®Çu t­ Ýt trong khi nh÷ng ngµnh kh¸c kh«ng cã lîi thÕ l¹i ®­îc ®Çu t­ nhiÒu. - MÆc dï Hµ Néi cã nguån lao ®éng dåi dµo, chÊt l­îng cao nh­ng tr×nh ®é chuyªn m«n trong s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô l¹i ch­a cao. Tr×nh ®é ngo¹i ng÷, tin häc cña lùc l­îng lao ®éng trong lÜnh vùc dÞch vô nãi riªng vµ ng­êi d©n Thñ ®« nãi chung cßn kÐm. §Æc biÖt, th¸i ®é phôc vô cña lùc l­îng lao ®éng trùc tiÕp s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô ch­a cao trong khi ch­a cã nh÷ng tiªu chuÈn, quy ®Þnh vÒ th¸i ®é phôc vô cho tõng ngµnh. - Nhµ n­íc vÉn ch­a cô thÓ ho¸ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt thµnh hÖ thèng c¸c tiªu chÝ, tiªu chuÈn ®o l­êng ®¬n vÞ khèi l­îng, ®¸nh gi¸ chÊt l­îng dÞch vô. H¬n n÷a, c«ng t¸c qu¶n lý, kiÓm tra, gi¸m s¸t chÊt l­îng, gi¸ c¶ dÞch vô ch­a mang tÝnh th­êng xuyªn, thiÕu chÆt chÏ, cßn bá mÆc cho sù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr­êng. - Hµ Néi ch­a tiÕn hµnh lùa chän mét nhãm ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô chñ lùc, ­u tiªn ®Çu t­ nguån lùc ph¸t triÓn tr­íc mét b­íc nh»m t¹o nÒn t¶ng, c¬ së cho sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh kh¸c. Chñng lo¹i c¸c tiÓu ngµnh trong tæng thÓ tõng ngµnh dÞch vô ch­a ph¸t triÓn ®a d¹ng, phong phó. *Nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ, khã kh¨n: - NÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung víi nh÷ng quan ®iÓm, nhËn thøc kh«ng ®óng vÒ vai trß cña dÞch vô trong khi thêi gian chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc ch­a dµi nªn sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô ë Hµ Néi kh«ng thÓ tr¸nh khái sù ph¸t triÓn manh món, quy m« nhá trong khi sù ph¸t triÓn ®ång bé c¸c lo¹i thÞ tr­êng ë Hµ Néi còng cÇn mét thêi gian. - C«ng t¸c quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi ë Hµ Néi, ®Æc biÖt lµ trong c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, míi chØ tró träng ®Õn ph¸t triÓn lÜnh vùc c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp ch­a cã sù quan t©m ®óng ®¾n ®Õn ph¸t triÓn lÜnh vùc dÞch vô. KÕt qu¶ lµ, nguån vèn ®Çu t­, ®Æc biÖt lµ mÆt b»ng, kh«ng gian cho ph¸t triÓn dÞch vô bÞ h¹n chÕ, c¸c ngµnh dÞch vô ph¶i chia sÎ víi nhau kh«ng gian chËt hÑp. §iÒu nµy ®· lµm ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn chÊt l­îng, tèc ®é ph¸t triÓn lÜnh vùc dÞch vô. - C¬ chÕ, chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc thóc ®Èy qu¸ tr×nh x· héi ho¸ nguån lùc c¶ ®Çu vµo vµ ®Çu ra trong ph¸t triÓn dÞch vô cßn ch­a cô thÓ, râ nÐt. §Æc biÖt lé tr×nh më cöa cho tõng ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô ch­a ®­îc x©y dùng cô thÓ. Nh÷ng ®iÒu nµy ®· lµm h¹n chÕ chÊt l­îng c¬ së h¹ tÇng kü thuËt vµ tr×nh ®é ®éi ngò lao ®éng trong lÜnh vùc dÞch vô. - C¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc hiÖn ®ang võa thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc võa trùc tiÕp tham gia s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô. §iÒu nµy ®· t¹o ra hiÖn t­îng ’’võa ®¸ bãng võa thæi cßi’’, gi¶m hiÖu qu¶, t¹o ra nh÷ng tiªu cùc trong s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô. - T×nh tr¹ng ®éc quyÒn vÉn diÔn ra ë mét sè ngµnh, tiÓu ngµnh dÞch vô, ®ã lµ sù chi phèi vÒ cung cÊp dÞch vô cña mét sè ®¬n vÞ, tæng c«ng ty lín cña Nhµ n­íc. §iÒu nµy lµm h¹n chÕ sù tham gia cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n trong s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô, kh«ng t¹o lËp ®­îc m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong viÖc n©ng cao chÊt l­îng, gi¶m gi¸ dÞch vô. - C«ng t¸c phèi kÕt hîp gi÷a c¸c tØnh, thµnh phè l©n cËn víi Hµ Néi, gi÷a Hµ Néi víi Trung ­¬ng trong quy ho¹ch ph¸t triÓn dÞch vô cßn yÕu, ch­a t¹o ra ®­îc nh÷ng kÕ ho¹ch hµnh ®éng chung. §iÒu nµy ®· h¹n chÕ kh¶ n¨ng xuÊt khÈu dÞch vô t¹i chç cña Hµ Néi, g©y ra sù c¹nh tranh kh«ng cÇn thiÕt, h¹n chÕ kh¶ n¨ng vµ sù ph¸t huy nh÷ng g× s½n cã, nh÷ng tiÒm n¨ng, thÕ m¹nh cña Hµ Néi vµ trong vïng kinh tÕ B¾c Bé. - Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng bªn c¹nh sù h¹n chÕ trong qu¶n lý nhµ n­íc nªn nhiÒu ®¬n vÞ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc dÞch vô chØ quan t©m ®Õn lîi Ých kinh tÕ mµ kh«ng quan t©m tíi luËt ph¸p vµ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ – x· héi kh¸c, do ®ã t×nh tr¹ng c¹nh tranh thiÕu lµnh m¹nh vµ vi ph¹m ph¸p luËt vÉn th­êng xuyªn x¶y ra. - Khung ph¸p lý cña nhµ n­íc vÒ lÜnh vùc dÞch vô kh«ng nh÷ng thiÕu tÝnh ®ång bé mµ cßn ph¶i söa ®æi cho phï hîp víi yªu cÇu thùc tÕ. §iÒu nµy dÉn ®Õn sù kh«ng yªn t©m cña c¸c nhµ ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc trong viÖc tham gia ®Çu t­ s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô. Bªn c¹nh ®ã, c«ng t¸c qu¶n lý, kiÓm tra, gi¸m s¸t chÊt l­îng, gi¸ c¶ dÞch vô cßn ch­a ®ång ®Òu vµ ch­a mang tÝnh th­êng xuyªn. Ch­¬ng III §Þnh h­íng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn lÜnh vùc dÞch vô trªn ®Þa bµn Hµ Néi tíi n¨m 2010, tÇm nh×n 2020 3.1. MôC TI£U, ®Þnh h­íng ph¸t triÓn dÞch vô ë Hµ Néi trong giai ®o¹n 5-10 n¨m tíi 3.1.1. Môc tiªu, ®Þnh h­íng chung ph¸t triÓn dÞch vô Thñ ®« a/ Môc tiªu ph¸t triÓn dÞch vô trong kÕ ho¹ch 5 n¨m 2006-2010: - ChuyÓn nhanh vµ v÷ng ch¾c c¬ cÊu kinh tÕ Thñ ®« sang c¬ cÊu: dÞch vô - c«ng nghiÖp - n«ng nghiÖp. PhÊn ®Êu ®Õn n¨m 2020, lÜnh vùc dÞch vô Thñ ®« ®¹t tr×nh ®é ph¸t triÓn trung b×nh trªn thÕ giíi, trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n Thñ ®«. - TËp trung ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng dÞch vô g¾n víi tiÒm n¨ng vµ ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña Thñ ®«; khuyÕn khÝch ph¸t triÓn dÞch vô Hµ Néi cã lîi thÕ vµ ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp; phÊn ®Êu ®._.