Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn toán ở các trường trung học cơ sở huyện Vĩnh Thạnh thành phố Cần Thơ

sau Đại học, các Phòng ban chức năng khác của trường Đại học sư phạm TP. Hồ Chí Minh. Xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Sở Giáo dục & Đào tạo TP. Cần Thơ, Phòng Giáo dục huyện Vĩnh Thạnh, Ban Giám Hiệu các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, THPT Thạnh An và các bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập cũng như hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với quý Thầy, Cô giáo khoa Tâm lý - Giáo dục, các Giáo sư, Tiến sĩ đã nhiệt tình hướng dẫn, truyền đạt những kinh nghiệm quý báu trong giảng dạy, trong nghiên cứu khoa học và luôn dành những tình cảm tốt đẹp cho tôi trong khóa học vừa qua. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Trần Thị Hương đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã đầu tư nhiều công sức, nhưng chắc chắn luận văn không thể tránh khỏi những sai sót, rất mong nhận được sự chỉ bảo, góp ý của quý Thầy, Cô và đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Tác giả KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT THPT Trung học phổ thông THCS Trung học cơ sở HT Hiệu trưởng GV Giáo viên HS Học sinh CBQL Cán bộ quản lý HĐDH Hoạt động dạy học CNTT Công nghệ thông tin PTDH Phương tiện dạy học PPDH Phương pháp dạy học CSVC Cơ sở vật chất x Điểm trung bình của CBQL y Điểm trung bình của GV dạy Toán s Độ lệch chuẩn NXB Nhà xuất bản ĐHSP Đại học sư phạm TB Trung bình MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nhân loại đang bước vào thế kỷ XXI, thế kỷ mà khoa học – công nghệ có những bước phát triển nhảy vọt, đưa loài người sang kỷ nguyên công nghệ, thông tin và phát triển kinh tế tri thức. Toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế là một xu thế khách quan không thể cưỡng lại được. Trong hoàn cảnh đó, Việt Nam có những thời cơ và thách thức lớn. Một trong những con đường để đưa đất nước phát triển và hội nhập với thế giới thành công, đó là phát triển giáo dục và đào tạo. Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ IX đã khẳng định: “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa là điều kiện để phát huy nguồn lực con người – yếu tố cơ bản về phát triển xã hội tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”[10]. Giáo dục và đào tạo nước ta những năm qua đã có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Song chúng ta phải thừa nhận rằng: giáo dục còn chậm đổi mới, chưa thích ứng nhanh với sự tiến bộ của khoa học và công nghệ. Điều này dẫn đến tình trạng “thừa thầy thiếu thợ”, chất lượng đào tạo nguồn nhân lực còn hạn chế, thách thức trên còn đường hội nhập quốc tế. Để khắc phục tình trạng trên và đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng, đổi mới giáo dục là vấn đề cấp thiết hiện nay. Đổi mới giáo dục trên tất cả các mặt: mục tiêu đào tạo, nội dung chương trình, phương pháp dạy học, trong đó đổi mới công tác quản lý hoạt động dạy học có ý nghĩa quyết định đến chất lượng đào tạo nguồn nhân lực. Trong hệ thống giáo dục quốc dân, cấp trung học cơ sở (THCS) là cầu nối giữa tiểu học và trung học phổ thông (THPT) tiếp tục thực hiện yêu cầu giáo dục cơ sở định hướng cho học sinh (HS) học lên hoặc học nghề, vào đời tùy theo năng lực, điều kiện hoàn cảnh của HS, đồng thời đáp ứng những đòi hỏi của xã hội. Cấp học này có vai trò quan trọng đến chất lượng học tập và quá trình hình thành, phát triển nhân cách của HS, lứa tuổi THCS. Môn Toán trong nhà trường THCS là công cụ để học tập những môn học khác và vận dụng vào trong đời sống thực tế. Cùng với tri thức, môn Toán ở trường THCS còn cung cấp cho HS những kĩ năng toán học. Ngoài ra, nó còn góp phần phát triển nhân cách, năng lực trí tuệ, rèn luyện những đức tính, phẩm chất của người lao động mới cho HS THCS. Quản lý hoạt động dạy học (HĐDH) ở trường THCS là một công việc không hề dễ đối với nhà quản lý và còn khó khăn hơn đối với việc quản lý HĐDH môn Toán. Do vậy, đổi mới và nâng cao chất lượng quản lý giáo dục, nâng cao trình độ nghiệp vụ quản lý cũng như việc nhận thức đúng về công tác quản lý HĐDH môn Toán của nhà quản lý sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở cấp THCS. Xuất phát từ những cơ sơ lý luận và thực tiễn trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Thực trạng quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở hệ thống hóa lý luận và khảo sát, đánh giá thực trạng, đề xuất các biện pháp quản lý HĐDH môn Toán, đề tài nhằm góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả HĐDH môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ. 3. Khách thể nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu 3.1 Khách thể nghiên cứu Công tác quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS 3.2 Đối tượng nghiên cứu Thực trạng quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ 4. Giả thuyết khoa học Hiện nay, công tác quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ được thực hiện như: quản lý nội dung, chương trình, đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học, bồi dưỡng HS giỏi, phụ đạo HS yếu, kém môn Toán, kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Toán của HS. Tuy nhiên, trong từng nội dung quản lý HĐDH môn Toán vẫn chưa đạt hiệu quả cao. Do đó, khi đánh giá đúng thực trạng quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ sẽ tạo cơ sở thực tiễn để đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học môn Toán. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1 Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS 5.2 Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ 5.3 Đề xuất biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp luận 6.1.1. Quan điểm tiếp cận hệ thống Quan điểm tiếp cận hệ thống giúp người nghiên cứu tìm hiểu mối quan hệ chặt chẽ giữa quản lý HĐDH môn Toán với quản lý các hoạt động sư phạm khác ở trường THCS cũng như xem công tác quản lý nhà trường là một hệ thống, trong đó quản lý HĐDH môn Toán là một hệ thống con với các yếu tố hợp thành. Từ đó giúp tìm hiểu chính xác thực trạng quản lý HĐDH môn Toán. 6.1.2. Quan điểm tiếp cận lịch sử - logic Quan điểm tiếp cận lịch sử - logic giúp người nghiên cứu xác định phạm vi không gian, thời gian và điều kiện hoàn cảnh cụ thể để điều tra thu thập số liệu chính xác, đúng với mục đích nghiên cứu đề tài, đồng thời trình bày công trình nghiên cứu theo một trình tự logic. 6.1.3. Quan điểm tiếp cận thực tiễn Quan điểm tiếp cận thực tiễn giúp phát hiện những ưu điểm, mâu thuẫn, tồn tại trong công tác quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, từ đó đề xuất được các biện pháp phù hợp với thực tiễn các trường THCS thành phố Cần Thơ. 6.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể 6.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống hóa những vấn đề lý luận từ sách, báo, tài liệu và văn kiện, văn bản có liên quan nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên cứu. 6.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 6.2.2.1. Phương pháp quan sát sư phạm Phương pháp quan sát sư phạm nhằm thu thập thông tin qua việc quan sát hoạt động quản lý dạy học môn Toán ở các trường THCS. 6.2.2.2. Phương pháp điều tra giáo dục a). Mục đích điều tra: Thu thập thông tin, số liệu, tư liệu về thực trạng quản lý HĐDH môn Toán và biện pháp quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ nhằm minh chứng cho giả thuyết khoa học. b). Nội dung điều tra: - Thực trạng HĐDH môn Toán và công tác quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ, những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân. - Khảo sát tính cần thiết và khả thi của hệ thống các biện pháp đề xuất. c). Mẫu nghiên cứu: Điều tra cán bộ quản lý (CBQL), giáo viên (GV) dạy Toán của 09 trường THCS trong huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ. 6.2.2.3. Phương pháp chuyên gia Phương pháp chuyên gia là phương pháp lấy ý kiến một số nhà quản lý có kinh nghiệm, lãnh đạo và chuyên viên trong việc đề xuất các biện pháp mang tính đột phá, cấp bách trong việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở các trường THCS. 6.2.3. Phương pháp thống kê toán học Phương pháp thống kê toán học là phương pháp sử dụng toán thống kê để xử lý các dữ liệu thu thập được. 7. Phạm vi nghiên cứu Luận văn chỉ nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ. 8. Cấu trúc luận văn Luận văn gồm những phần sau: - Mở đầu - Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở trường Trung học cơ sở - Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở các trường Trung học cơ sở huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ - Chương 3: Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở trường Trung học cơ sở - Kết luận và kiến nghị - Tài liệu tham khảo - Phụ lục Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Vấn đề hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở ngoài nước - Như chúng ta đã biết toán học có nguồn gốc thực tiễn. Số học ra đời trước hết do nhu cầu đếm. Hình học phát sinh do sự cần thiết phải đo lại ruộng đất bên bờ sông Nin (Ai cập) sau những trận lụt hàng năm. Khi nói đến nguồn gốc thực tiễn của Toán học cũng cần nhấn mạnh cả nguồn gốc thực tiễn của chính các quy luật của logic hình thức được sử dụng trong toán học. Lênin viết: “Những hình thức và quy luật logic không phải là cái vỏ trống rỗng mà là sự phản ánh thế giới khách quan, thực tiễn của con người, được lặp đi lặp lại hàng nghìn triệu lần, sẽ được củng cố vào ý thức người ta dưới những hình thức của logic học”. [25] - Theo Ăng ghen,“ Đối tượng của Toán học thuần túy là những hình dạng không gian và những quan hệ số lượng của thế giới khách quan”.[25] - Trong HĐDH môn Toán cần có những mô hình học tập sẽ giúp HS tiếp thu bài học nhanh hơn, theo V.A.Stoff (Stoff 1966) thì mô hình học Toán nhất thiết phải có ba đặc trưng cơ bản; tính đẳng cấu (mô hình phản ánh đúng một cách đẳng cấu những thuộc tính nhất định nào đó của đối tượng nghiên cứu mà những thuộc tính ấy là đối tượng nhận thức của học sinh), tính đơn giản (đơn giản về mặt tri giác), tính khác với nguyên bản (để trong dạy học dễ dàng đạt được mục đích đề ra).[25] - Các nhà nghiên cứu giáo dục Nga khẳng định rằng: Kết quả toàn bộ hoạt động quản lý của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng đắn và hợp lý hoạt động giảng dạy của đội ngũ GV.[40] P.V.Zimin, M.I.Konđakôp, N.I.Saxerđôtôp đi sâu nghiên cứu lãnh đạo công tác giảng dạy, giáo dục trong nhà trường và xem đây là khâu then chốt trong hoạt động quản lý của Hiệu trưởng.[40] V.A.Xukhomlinxki, Jaxapob nêu ra một số vấn đề quản lý của Hiệu trưởng trường phổ thông như phân công nhiệm vụ giữa Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng. Các tác giả thống nhất khẳng định người Hiệu trưởng phải là người lãnh đạo toàn diện và chịu trách nhiệm chính trong công tác quản lý nhà trường. Về tổ chức dự giờ và phân tích sư phạm bài dạy, tác giả V.A.Xukhomlinxki nhấn mạnh hoạt động dự giờ thăm lớp và đưa ra nhiều cách phân tích sư phạm bài dạy cho GV. Ông cho rằng đó là đòn bẩy nâng cao chất lượng giảng dạy của đội ngũ GV. [23], [40] - Khổng Tử (551-479 trước công nguyên) với quan điểm dạy học gắn liền với PPDH môn Toán hiện nay là: “Dùng cách gợi mở, đi từ gần tới xa, từ đơn giản đến phức tạp, nhưng vẫn đòi hỏi người học phải tích cực suy nghĩ. Đòi hỏi học trò phải tập luyện, phải hình thành nề nếp, thói quen học tập” và “học không biết chán, dạy không biết mỏi” [37]. Quan điểm của ông muốn mang lại hiệu quả dạy học phải đề cao đến các quy định về nề nếp dạy học, nâng cao trình độ của người dạy để lựa chọn được những PPDH theo hướng đề cao năng lực tự học, phát huy tinh thần độc lập suy nghĩ và sáng tạo của người học. - J.A. Cômenxki (1592-1670) đã đưa ra những quan điểm về HĐDH mà chúng ta có thể vận dụng trong HĐDH môn Toán. Theo ông quá trình dạy học để truyền thụ và tiếp nhận tri thức là phải dựa vào sự vật hiện tượng do HS tự quan sát, tự suy nghĩ mà hiểu biết, không nên áp đặt, gò ép người ta chấp nhận bất kỳ một điều gì và ông đã nêu ra một số nguyên tắc dạy học có giá trị rất lớn: nguyên tắc trực quan; nguyên tắc phát huy tính tự giác tích cực của HS; nguyên tắc hệ thống và liên tục; nguyên tắc củng cố kiến thức; nguyên tắc dạy học theo khả năng tiếp thu của HS (vừa sức); dạy học phải thiết thực và dạy học theo nguyên tắc cá biệt. [37] 1.1.2. Vấn đề hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở trong nước - Ngoài HĐDH môn Toán được tổ chức trên lớp còn có thể tổ chức những hoạt động thực hành Toán ngoài nhà trường như ở nhà máy, công xưởng, đồng ruộng, kể cả những hoạt động có tính chất tập dượt nghiên cứu bao gồm cả các khâu đặt bài toán, xây dựng mô hình, thu thập dữ liệu, xử lí mô hình để tìm lời giải, đối chiếu lời giải với thực tế để kiểm tra và điều chỉnh. [25] - Đề cập đến phương tiện trực quan trong HĐDH môn Toán: “Phương tiện trực quan tượng trưng là một hệ thống kí hiệu quy ước nhằm biểu diễn tính chất muốn nghiên cứu tách rời khỏi tất cả các tính chất khác của đối tượng và hiện tượng”. [25] - Theo tác giả Phạm Văn Hoàn, trong công tác bồi dưỡng HS giỏi môn Toán cần bồi dưỡng cho HS tác phong, phương pháp nghiên cứu và thói quen tự đọc sách. [25] - Trong công tác dạy học, phụ đạo HS yếu kém môn Toán, theo tác giả Phạm Văn Hoàn, thầy giáo nên coi trọng tính vững chắc của kiến thức, kĩ năng hơn là chạy theo mục tiêu đề cao, mở rộng kiến thức. [25] - Tài liệu “Cơ sở của khoa học quản lý giáo dục” của tác giả Nguyễn Minh Đạo; tài liệu “ Những khái niệm cơ bản về quản lý giáo dục” của tác giả Nguyễn Ngọc Quang; tài liệu “Quản lý, quản lý giáo dục tiếp cận từ những mô hình” của tác giả Đặng Quốc Bảo là những tài liệu mà trong đó trình bày về khái niệm quản lý, quản lý giáo dục và quản lý giáo dục được tiếp cận từ những mô hình. - Tài liệu “Khơi dậy tiềm năng sáng tạo” của GS.VS. Nguyễn Cảnh Toàn có đề cập đến việc dạy học tính sáng tạo cho HS thông qua môn Toán. Tài liệu “Phương pháp dạy học môn Toán” của tác giả Nguyễn Bá Kim nói về nội dung của môn Toán, định hướng quá trình dạy học toán, phương pháp dạy học môn Toán. - Nghiên cứu về quản lý nhà trường nói chung và quản lý HĐDH nói riêng có các tác giả như: Nguyễn Ngọc Quang, Phạm Viết Vượng, Nguyễn Văn Lê, Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt… - Các công trình khoa học trên với tầm vóc qui mô về giá trị lý luận và thực tiễn được ứng dụng rộng rãi và mang lại hiệu quả to lớn trong phát triển sự nghiệp giáo dục nước nhà. Tuy nhiên phần lớn các công trình trên chủ yếu đi sâu vào nghiên cứu về lý luận có tính chất tổng quan về quản lý giáo dục, quản lý trường học, còn về quản lý HĐDH môn Toán ở trường THCS chưa được đề cập nhiều. - Trước yêu cầu bức xúc của thực tiễn ở các trường THCS là đổi mới công tác quản lý HĐDH, trong đó có quản lý HĐDH môn Toán, nhiều học viên cao học quản lý giáo dục đã đi vào nghiên cứu thực trạng quản lý HĐDH ở các trường THCS, THPT và đề xuất những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả trong công tác quản lý HĐDH như: “Thực trạng việc quản lý hoạt động giảng dạy ở một số trường THCS tỉnh Cà Mau” của tác giả Nguyễn Quốc Thể, tỉnh Cà Mau. “Thực trạng quản lý việc kiểm tra – đánh giá kết quả dạy học của Hiệu trưởng trường THCS, Quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ” của tác giả Nguyễn Lê Hương, thành phố Cần Thơ. “Thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học các chủ đề tự chọn ở các trường THCS huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ” của tác giả Nguyễn Hồng Bảo, thành phố Cần Thơ. Từ các công trình nghiên cứu kể trên, chúng tôi nhận thấy chưa có công trình nào nghiên cứu sâu về thực trạng quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ. 1.2. Lý luận về hoạt động dạy học môn Toán ở trường Trung học cơ sở 1.2.1. Khái niệm về hoạt động dạy học môn Toán 1.2.1.1. Hoạt động dạy học HĐDH dùng ở đây được hiểu là dạy học trong nhà trường – một bộ phận của hoạt động giáo dục tổng thể chứ không hàm ý nói đến dạy học nói chung (dạy học trong cuộc sống). Khi xem xét HĐDH, có nhiều cách tiếp cận khác nhau như tiếp cận hướng vào hoạt động dạy của thầy hoặc tiếp cận hướng vào hoạt động học của trò. Dạy học hướng vào hoạt động học của trò thì trọng tâm của HĐDH được đặt vào hoạt động học của HS chứ không phải vào hoạt động dạy của GV. Nói cách khác, GV là người tạo ra việc học, gợi cho HS khám phá và tạo dựng kiến thức, tạo ra các môi trường học tập mạnh mẽ; nâng cao chất lượng học tập, v.v… Kiểu dạy học truyền thống ở nhà trường Việt Nam thường tiếp cận dạy học hướng vào hoạt động dạy của GV hơn là hướng vào hoạt động học của HS nên có nhiều hạn chế trong việc phát huy tính tích cực, độc lập sáng tạo của HS. Theo cách tiếp cận hiện đại, dạy học ở nhà trường Việt Nam đã và đang dịch chuyển dần sang cách tiếp cận hướng vào hoạt động học của HS bằng cách ứng dụng các hướng dạy học gia tăng tính tích cực, độc lập và sáng tạo của người học trong quá trình tìm tòi, khám phá tri thức dưới sự tổ chức, hướng dẫn của GV. Như vậy, HĐDH là hệ thống những hành động phối hợp, tương tác giữa GV và HS, trong đó, dưới tác động chủ đạo của GV, HS tự giác, tích cực, chủ động lĩnh hội hệ thống tri thức khoa học, kỹ năng, kỹ xảo, phát triển năng lực nhận thức, năng lực hành động, hình thành thế giới quan khoa học và những phẩm chất của nhân cách. [22] Từ khái niệm trên, có thể rút ra một số đặc trưng cơ bản của HĐDH như sau: - Dạy học là một hoạt động kép gồm hoạt động dạy của GV và hoạt động học của người học. Trong đó, Dạy (GV) giữ vai trò chủ đạo, dạy hướng đến học, dạy thúc đẩy học và làm cho học thành công; Học (người học) giữ vai trò chủ động, tự giác, tích cực, độc lập và sáng tạo. - Hai hoạt động Dạy và Học tồn tại trong sự thống nhất và tương tác lẫn nhau. - Hai hoạt động Dạy và Học cùng hướng đến thực hiện mục tiêu và nhiệm vụ dạy học. Nếu tiếp cận dạy học như là một quá trình, không chỉ nói đến thời gian, không gian HĐDH diễn ra, mà chủ yếu muốn nói đến logic của HĐDH bao gồm một chuỗi những hành động của GV và HS phối hợp, thống nhất với nhau, được sắp xếp và thay đổi theo một trình tự phù hợp với logic khoa học và nhận thức của HS nhằm thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ dạy học. Nếu tiếp cận dạy học như là một hoạt động là tiếp cận dạy học dưới góc độ hoạt động tương tác, phối hợp thống nhất của GV và HS. 1.2.1.2. Hoạt động dạy học môn Toán HĐDH môn Toán là hoạt động GV tổ chức, hướng dẫn, điều khiển học sinh tự mình chiếm lĩnh những kiến thức, kĩ năng cơ bản của Toán học và hình thành hoặc biến đổi những tình cảm, thái độ học tập ở HS. Các HĐDH môn Toán được thực hiện trong quá trình hình thành kiến thức toán học hoặc vận dụng nội dung kiến thức đó. HĐDH môn Toán ở trường THCS thường liên quan đến các dạng hoạt động sau: - Nhận dạng và thể hiện: một phương pháp, một quy tắc, một định lí,… - Những hoạt động toán học phức hợp: định nghĩa, chứng minh, giải toán quỹ tích, giải toán dựng hình,… - Những hoạt động trí tuệ phổ biến trong toán học: lật ngược vấn đề, xét tính giải được, phân chia trường hợp,… - Những hoạt động trí tuệ chung: phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa, khái quát hóa,… - Những hoạt động ngôn ngữ: khi yêu cầu HS phát biểu một tính chất, giải thích một định nghĩa, trình bày lời giải một bài toán,… 1.2.2. Vị trí, vai trò của môn Toán ở trường Trung học cơ sở Ở trường THCS, môn Toán giữ một vị trí hết sức quan trọng: - Môn Toán là môn học công cụ: do tính trừu tượng cao độ, Toán học có tính thực tiễn phổ dụng. Những tri thức và kĩ năng toán học cùng với những phương pháp làm việc trong toán học trở thành công cụ để học tập những môn học khác trong nhà trường, là công cụ của nhiều ngành khoa học khác nhau, là công cụ để tiến hành những hoạt động trong đời sống thực tế và vì vậy là một thành phần không thể thiếu của nền văn hóa phổ thông của con người mới. Chẳng hạn, kiến thức về tương quan tỉ lệ thuận y = kx là công cụ để nghiên cứu rất nhiều hiện tượng trong những lĩnh vực rất khác nhau. Cùng với tri thức, môn Toán ở trường THCS còn cung cấp cho HS những kĩ năng toán học như kĩ năng tính toán, vẽ hình, kĩ năng đọc và vẽ biểu đồ, kĩ năng đo đạc, ước lượng, kĩ năng sử dụng những dụng cụ toán học và máy tính điện tử. Môn Toán còn giúp HS hình thành và phát triển những phương pháp, phương thức tư duy và hoạt động như toán học hóa tình huống thực tế, thực hiện và xây dựng thuật toán, phát hiện và giải quyết vấn đề. Những kĩ năng này rất cần cho người lao động trong thời đại mới. - Môn Toán ở trường THCS còn góp phần phát triển nhân cách: ngoài việc cung cấp cho HS những kiến thức và kĩ năng Toán học cần thiết, môn Toán còn có tác dụng góp phần phát triển năng lực trí tuệ chung như phân tích, tổng hợp, trừu tượng hóa, khái quát hóa, rèn luyện những đức tính, phẩm chất của người lao động mới như tính cẩn thận, chính xác, tính kỉ luật, tính phê phán, tính sáng tạo, bồi dưỡng óc thẩm mĩ. Chương trình Toán THCS yêu cầu HS đạt được cụ thể về kiến thức, kĩ năng và thái độ sau: - Kiến thức, phương pháp toán học phổ thông : + Những kiến thức mở đầu về số (từ số tự nhiên đến số thực), về biến đổi đại số, về phương trình bậc nhất và phương trình bậc hai, về hệ phương trình và bất phương trình bậc nhất, về một số hàm số và đồ thị đơn giản. + Một số hiểu biết ban đầu về thống kê. + Những kiến thức mở đầu về hình học phẳng: quan hệ vuông góc và song song, quan hệ bằng nhau và đồng dạng, quan hệ giữa các yếu tố của lượng giác, một số vật thể trong không gian. + Những hiểu biết ban đầu về một số phương pháp toán học: dự đoán và chứng minh, quy nạp và suy diễn, phân tích và tổng hợp… - Hình thành và rèn luyện các kĩ năng: tính toán, sử dụng bảng số, máy tính bỏ túi, thực hiện các phép biến đổi biểu thức, giải phương trình và bất phương trình bậc nhất một ẩn, giải phương trình bậc hai một ẩn, giải hệ phương trình bậc nhất hai ẩn, vẽ hình, đo đạc, ước lượng. Bước đầu hình thành khả năng vận dụng kiến thức toán học vào đời sống và các môn học khác. - Rèn luyện khả năng suy luận hợp lí và hợp lôgic, khả năng quan sát, dự đoán, phát triển trí tưởng tượng không gian. Rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ chính xác, bồi dưỡng các phẩm chất tư duy như linh hoạt, độc lập và sáng tạo. Bước đầu hình thành thói quen tự học, diễn đạt chính xác ý tưởng của mình và hiểu được ý tưởng của người khác. HĐDH môn Toán ở trường THCS có vai trò quan trọng: - Truyền thụ tri thức, kĩ năng, phương pháp toán học phổ thông cơ bản, hiện đại sát thực tiễn Việt Nam theo tinh thần giáo dục kĩ thuật tổng hợp; đồng thời trau dồi cho HS khả năng vận dụng những hiểu biết toán học vào việc học tập các môn học khác, vào đời sống lao động sản xuất, chiến đấu và tạo tiềm lực tiếp thu khoa học kĩ thuật. - Phát triển năng lực trí tuệ chung như: tư duy trừu tượng và trí tưởng tượng, tư duy logic và tư duy biện chứng, rèn luyện các thao tác tư duy phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát…, các phẩm chất tư duy linh hoạt, độc lập, sáng tạo v.v… - Giáo dục tư tưởng chính trị, phẩm chất đạo đức và thẩm mĩ. Thông qua HĐDH môn Toán góp phần bồi dưỡng cho HS thế giới quan duy vật biện chứng, rèn luyện cho HS phẩm chất của người lao động mới đó là: làm việc có mục đích, có kế hoạch, có phương pháp, có kiểm tra, tính cẩn thận, chính xác, kỷ luật, tiết kiệm, sáng tạo, dám nghĩ dám làm, có óc thẩm mĩ, có sức khỏe, dũng cảm bảo vệ chân lí, xây dựng và bảo vệ tổ quốc. - Bảo đảm chất lượng phổ cập giúp cho HS có kiến thức toán học phổ thông, bất kể sau này họ làm nghề gì và hoạt động trong lĩnh vực nào. Đồng thời chú trọng phát hiện và bồi dưỡng một số học sinh có năng khiếu, tài năng về toán để góp phần xây dựng nền khoa học kĩ thuật và nền Toán học Việt Nam, mau chóng rút ngắn khoảng cách giữa nước ta với các nước tiên tiến. - Bên cạnh đó, HĐDH môn Toán ở trường THCS góp phần thực hiện mục tiêu dạy học môn Toán phổ thông trung học nói chung và THCS nói riêng. - HĐDH môn Toán ở trường THCS tạo điều kiện cho HS nghiên cứu cơ sở của những môn học khác với sự phong phú và đa dạng của các bộ môn với khối lượng nội dung lớn và phức tạp hơn, hệ thống hơn ở bậc tiểu học, đáp ứng nhu cầu giáo dục toàn diện. 1.2.3. Đặc điểm hoạt động dạy học môn Toán ở trường Trung học cơ sở HĐDH môn Toán là hoạt động kép gồm hoạt động dạy của GV Toán và hoạt động học môn Toán của HS. Trong đó, hoạt động dạy của GV Toán giữ vai trò chủ đạo, truyền thụ, tổ chức, điều khiển, hướng đến hoạt động học môn Toán của HS, thúc đẩy và làm cho việc học môn Toán của HS thành công. Nhờ hoạt động dạy của GV mà HS được tiếp xúc, giao lưu, tham gia vào các hoạt động học tập như thảo luận nhóm, thực hành, áp dụng các bài toán vào thực tế... Điều đó góp phần mở rộng nhãn quan, tầm hiểu biết của HS. Đồng thời GV cũng đòi hỏi HS phải nhanh nhẹn, khéo léo cải tiến phương pháp học tập, cải tiến hoạt động học tập của mình để thích ứng với từng nội dung bài học. Trong trường hợp đó, HS THCS đặc biệt là HS đầu cấp học sẽ gặp những khó khăn nhất định đòi hỏi người GV phải tính đến để giúp HS tìm cách khắc phục. Vì lứa tuổi học sinh THCS là lứa tuổi thiếu niên, lứa tuổi có những thay đổi đột biến về tâm sinh lý. Điều đó có liên quan đến việc xây dựng lại một cách cơ bản hoạt động dạy phù hợp với tâm lý của HS. Vì vậy đòi hỏi người GV phải có những điều chỉnh mang tính chất quyết định trong hoạt động dạy, nếu vẫn áp dụng những hình thức và PPDH như ở bậc tiểu học cho bậc học này sẽ dẫn đến việc trẻ tỏ ra không bằng lòng dưới nhiều biểu hiện khác nhau. Hoạt động học môn Toán của HS giữ vai trò chủ động, lĩnh hội, tự giác, tích cực, độc lập và sáng tạo nhằm lĩnh hội những kiến thức toán học cơ bản, hình thành kĩ năng và thái độ tương ứng, tạo lập những phẩm chất nhân cách. Hoạt động học môn Toán của HS THCS diễn ra ở trình độ cao hơn, phong phú hơn, hoàn thiện hơn, biểu hiện ở những nội dung sau: + Động cơ học tập môn Toán của HS THCS rất phong phú, đa dạng, nhưng chưa bền vững, nhiều khi còn thể hiện mâu thuẫn. Đối với các em HS ở trường THCS học Toán là khó, nó đòi hỏi HS cần phải nắm vững kiến thức có hệ thống, làm nhiều bài tập nhưng đa số các em thường ít chú ý tới vấn đề này hoặc có biết nhưng lười học, không chịu làm nhiều bài tập. + Thái độ học tập của HS THCS đối với môn Toán cũng rất khác nhau. Các em đều ý thức được tầm quan trọng và sự cần thiết của môn Toán, nhưng thái độ rất khác nhau: có em tích cực, có trách nhiệm cao, có em rất lười biếng, thờ ơ … + Phương thức học tập môn Toán của HS THCS có những nét khác biệt so với HS tiểu học. Ở THCS hoạt động học tập môn Toán diễn ra theo phương thức học và hành, học – hành gắn với nhau qua đó để hình thành các kỹ năng cần thiết. + Nội dung học tập môn Toán ở THCS được mở rộng và chuyên sâu hơn. Bởi vì, THCS là cấp học có tính lý luận gắn với thực hành theo từng môn học, có tính chuyên sâu, từng bước HS nắm được những khái niệm khoa học và nhận thức được các quy luật về tự nhiên, xã hội và con người. Hoạt động dạy của GV và hoạt động học môn Toán của HS tồn tại trong sự thống nhất và tương tác lẫn nhau, cùng hướng đến thực hiện mục tiêu và nhiệm vụ dạy học môn Toán. Tóm lại, từ những đặc điểm nêu trên cho thấy hoạt động dạy của GV và hoạt động học môn Toán của HS ở trường THCS có những nét riêng, do vậy HĐDH môn Toán cũng phải chú ý đến những nét riêng đó và mang nét đặc trưng của cấp học trong dạy học môn Toán ở trường THCS. 1.2.4. Vấn đề đổi mới các yếu tố của hoạt động dạy học môn Toán ở trường Trung học cơ sở 1.2.4.1. Về mục tiêu dạy học môn Toán a) Mục tiêu chung môn Toán - Mục tiêu chung của dạy học môn Toán hướng tới thực hiện mục tiêu giáo dục của cấp học THCS, đó là: HS có trình độ học vấn THCS; hiểu biết ban đầu về kĩ thuật – hướng nghiệp (để có thể phân luồng: học tiếp phổ thông, kĩ thuật, hướng nghiệp hoặc đi vào cuộc sống). Mục tiêu giáo dục cấp THCS đã được mở rộng, nhấn mạnh tính toàn diện: “ Dạy chữ - dạy người – dạy nghề”. Các kiến thức và kĩ năng thực hành được củng cố để tạo ra bốn năng lực chủ yếu sau: “Năng lực hành động; Năng lực thích ứng; Năng lực cùng sống và làm việc; Năng lực tự khẳng định mình”. Phù hợp với bốn trụ cột giáo dục thế giới thế kỉ XXI: “Học để biết; học để làm việc; học để làm người; học để hòa nhập”. Bốn trụ cột này phải dựa trên nền tảng, cũng là hai đặc trưng cơ bản – mới của giáo dục thế kỉ XXI: “học tập suốt đời và xã hội học tập”. - Mục tiêu của môn Toán trong chương trình dạy học ở cấp THCS là cung cấp cho HS một hệ thống kiến thức, kĩ năng, phương pháp toán học phổ thông cơ bản, hiện đại, thiết thực, sát với thực tế; góp phần phát triển năng lực trí tuệ, tư duy trừu tượng, tư duy logic và ngôn ngữ chính xác, đồng thời rèn luyện các phẩm chất của tư duy như tính linh hoạt, tính mềm dẻo, tính sáng tạo; góp phần hình thành và phát triển các phẩm chất lao động khoa học cần thiết của người lao động mới. b) Mục tiêu của bài học môn Toán Mục tiêu bài học của môn Toán ở cấp THCS thay đổi theo các yêu cầu: - Mục tiêu đề ra cho HS; yêu cầu HS thực hiện; HS đạt được mục tiêu đề ra (thầy chỉ đạo, tổ chức, hướng dẫn, giúp đỡ). - Mục tiêu cần phải cụ thể về nội dung và mức độ phải đạt được, khả năng tự thực hiện, phối hợp thành thạo các động tác, giao tiếp, hành vi ngôn ngữ: + Kiến thức: biết, hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá. + Kĩ năng: làm được, thông thạo. + Thái độ (tình cảm): tiếp nhận, phản ứng, đánh giá, sắp xếp, tổ chức giá trị, ._.trở thành tính cách. 1.2.4.2. Về nội dung chương trình dạy học môn Toán - Chương trình dạy học môn Toán phải thực sự là một kế hoạch hành động sư phạm kết nối mục tiêu giáo dục với các lĩnh vực nội dung, phương pháp, PTDH, tiến trình giờ học (tổ chức giờ học) và cách thức đánh giá kết quả học tập của HS. - Nội dung dựa trên cơ sở một chương trình chuẩn và đảm bảo tính phổ thông, toàn diện, hướng nghiệp. - Nội dung chương trình môn Toán đảm bảo cơ bản, tinh giản, thiết thực và cập nhật với sự phát triển của khoa học - công nghệ, kĩ thuật – xã hội. - Tiến kịp trình độ chung các nước trong khu vực và thế giới. - Giảm tính lý thuyết hàn lâm, kinh viện, giảm nhẹ yêu cầu về tuyệt đối chính xác khoa hoc, cầu toàn trong quá trình hình thành khái niệm mới và khó. - Tăng tính thực tiễn, thực hành, hình thành khái niệm thông qua sử dụng thiết bị dạy học một cách hợp lí. - Đảm bảo vừa sức, khả thi. Thực hiện được yêu cầu về giảm tải: tích hợp các nội dung phù hợp, lược bỏ nội dung trùng nhau. - Giảm số tiết trên lớp, tăng thời gian tự học và ngoại khóa. 1.2.4.3. Về phương pháp dạy học môn Toán - Phương pháp dạy học (PPDH) môn Toán đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, tự học, kĩ năng vận dụng vào thực tiễn, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, tạo được hứng thú học tập cho HS, tận dụng được công nghệ mới nhất; Khắc phục lối dạy truyền thống truyền thụ một chiều các kiến thức có sẵn, phát huy cao năng lực tự học, học suốt đời trong thời đại bùng nổ thông tin; Tăng cường học tập cá thể phối hợp với hợp tác… - Theo hướng đổi mới nói trên, nên quan tâm tới một số PPDH tích cực trong môn Toán dưới đây: + Dạy học vấn đáp, đàm thoại Vấn đáp, đàm thoại là phương pháp trong đó GV đặt ra những câu hỏi để HS trả lời, hoặc có thể tranh luận với nhau và với cả GV, qua đó HS lĩnh hội được nội dung bài học môn Toán. Phương pháp này là tăng cường hình thức hỏi – đáp, đàm thoại giữa GV và HS, rèn cho HS bản lĩnh tự tin, khả năng diễn đạt một vấn đề trước tập thể. Muốn thực hiện điều đó, đòi hỏi GV phải xây dựng được hệ thống câu hỏi phù hợp với yêu cầu bài học, hấp dẫn, sát đối tượng, xác định được vai trò chức năng của từng câu hỏi, mục đích hỏi, các yếu tố kết nối các câu hỏi, thứ tự hỏi. GV cũng cần dự kiến các phương án trả lời của HS để có thể chủ động thay đổi hình thức, cách thức, mức độ hỏi, có thể dẫn dắt qua các câu hỏi phụ tránh đơn điệu, nhàm chán, nặng nề, bế tắc; tạo hứng thú học tập của HS và tăng tính hấp dẫn của giờ học môn Toán. Có ba mức độ: vấn đáp tái hiện, vấn đáp giải thích – minh họa và vấn đáp tìm tòi. + Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề PPDH phát hiện và giải quyết vấn đề trong dạy học môn Toán, vừa giúp HS nắm được tri thức mới, vừa giúp HS nắm được phương pháp chiếm lĩnh tri thức đó, phát triển tư duy tích cực sáng tạo, được chuẩn bị một năng lực: phát hiện kịp thời và giải quyết hợp lí các tình huống có vấn đề. Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề không chỉ giới hạn ở phạm trù PPDH môn Toán, nó đòi hỏi cải tạo nội dung, đổi mới cách tổ chức quá trình dạy học môn Toán trong mối quan hệ thống nhất với PPDH môn Toán. Vấn đề cốt yếu của phương pháp là thông qua quá trình gợi ý, dẫn dắt, nêu câu hỏi, giả định, GV tạo điều kiện cho HS tranh luận, tìm tòi, phát hiện vấn đề thông qua các tình huống có vấn đề. Các tình huống này có thể do GV chủ động xây dựng, cũng có thể do logic kiến thức của bài học môn Toán tạo nên. Cần trân trọng, khuyến khích những phát hiện của HS, tạo cơ hội, điều kiện cho HS thảo luận, tranh luận, đưa ra ý kiến, nhận định, đánh giá cá nhân (có thể không đúng hoặc khác với sự chuẩn bị của GV), giúp HS tự giải quyết vấn đề để chủ động chiếm lĩnh kiến thức. + Dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ PPDH hợp tác trong nhóm nhỏ giúp các thành viên trong nhóm chia sẻ các băn khoăn, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới. Bằng cách nói ra những điều đang nghĩ, mỗi người có thể nhận rõ trình độ hiểu biết của mình về chủ đề nêu ra, thấy mình cần học hỏi thêm những gì. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau không phải chỉ là sự tiếp nhận thụ động từ GV. Thành công của bài học phụ thuộc vào sự nhiệt tình tham gia của mọi thành viên, vì vậy phương pháp này còn được gọi là phương pháp cùng tham gia, nó như một phương pháp trung gian giữa sự làm việc độc lập của từng HS với sự việc chung của cả lớp. Trong hoạt động nhóm, tư duy tích cực của HS phải được phát huy và quan trọng là phương pháp này rèn luyện năng lực hợp tác giữa các thành viên. Cần tránh khuynh hướng hình thức và đề phòng lạm dụng, cho rằng tổ chức hoạt động nhóm là dấu hiệu tiêu biểu nhất của đổi mới PPDH môn Toán, hoạt động nhóm càng nhiều thì chứng tỏ PPDH môn Toán càng đổi mới… 1.2.4.4. Về phương tiện dạy học môn Toán - Các phương tiện dạy học (PTDH) khác nhau có những chức năng sư phạm khác nhau nhưng hỗ trợ lẫn nhau, nếu được sử dụng đúng đắn thì hiệu quả dạy học có thể được nâng cao rõ rệt. Nhờ sự phát triển của khoa học kĩ thuật, trong quá trình dạy học môn Toán cần quan tâm đến các PTDH sau đây: + Phim chiếu để giảng bài môn Toán với đèn chiếu Overhead. + Phần mềm hỗ trợ bài giảng, minh họa trên lớp với LCD – projector (máy chiếu tinh thể lỏng) hay còn gọi là video – projector. + Phần mềm dạy học môn Toán giúp HS học trên lớp và ở nhà như: GEOMETRIS, SKETCHAPD, MAPLE… + Công nghệ kiểm tra, đánh giá bằng trắc nghiệm trên máy tính. + Sử dụng mạng Internet để dạy học toán. - Dạy học môn Toán với PTDH hiện đại trên sẽ có các ưu thế sau: + GV chuẩn bị bài dạy một lần thì sử dụng được nhiều lần. + Các phần mềm dạy học môn Toán có thể hỗ trợ cho GV, tăng tính năng động cho người học, cho phép HS học theo khả năng. + Các PTDH hiện đại sẽ tạo ra khả năng để GV trình bày bài dạy môn Toán sinh động hơn. + Các PTDH sẽ hỗ trợ, chuẩn hóa các bài giảng mẫu, đặc biệt đối với những phần khó giảng, những khái niệm phức tạp của môn Toán. 1.2.4.5. Về hình thức tổ chức dạy học môn Toán - Tổ chức giờ học toán: cần hiểu mục tiêu là để đổi mới PPDH môn Toán, tạo điều kiện tốt nhất để HS phát huy được tính tích cực, chủ động trong tiếp thu bài giảng, huy động được mọi HS làm việc, đánh giá được khả năng làm việc, tích cực làm việc cũng như kết quả của từng HS. Tuy nhiên không nên máy móc, các tiết toán nào cũng đủ mọi cách tổ chức: phiếu học tập, học theo nhóm… - Về hình thức học tập môn Toán: cả lớp hoạt động; hoạt động theo nhóm; học theo cặp; học cá nhân và tự nghiên cứu. - Tạo điều kiện tốt nhất để trong giờ học toán HS không chỉ trả lời, tranh luận với GV, mà còn được trao đổi, tranh luận với bạn học để tìm ra chân lí (không gò ép). - Điều quan trọng là xây dựng kế hoạch bài dạy môn Toán, trong đó có hệ thống câu hỏi – bài tập và lựa chọn cách kiểm tra, đánh giá kết quả HS nhằm kích thích tính chủ động, sáng tạo. 1.2.4.6. Về kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Toán Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Toán là một nội dung cần thiết trong quá trình dạy học. Kết quả học tập môn Toán của HS là cơ sở phản ánh chất lượng dạy học môn Toán của GV. Trên những cơ sở đó quản lý công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Toán của HS cần chú ý rằng hình thức kiểm tra có thể khác nhau, song đều phụ thuộc vào các yếu tố của quá trình dạy học môn Toán, đó là mục đích, nội dung, phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức dạy học môn Toán. Do đó, việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Toán của HS phải đảm bảo các yêu cầu sau: - Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Toán của HS phải căn cứ vào mục đích dạy học môn Toán mà HS đạt được ở mức độ nào. Đồng thời căn cứ vào kết quả học tập môn Toán của HS để có thể đánh giá được hiệu quả dạy học môn Toán của GV. - Nội dung kiểm tra phải phù hợp với đặc trưng nội dung, chương trình của môn Toán. - Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Toán của HS phải căn cứ vào điều kiện cụ thể về đối tượng HS, về CSVC, PTDH. - Kết quả học tập toán của HS phải được thể hiện ở mức độ nhận thức (nhận biết, thông hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp và đánh giá) của HS đạt được qua bài làm. - Đánh giá kết quả học tập môn Toán của HS phải dựa trên mức tối thiểu (còn gọi là chuẩn) cần đạt theo mục tiêu môn Toán về những kiến thức, kỹ năng và thái độ cơ bản được cụ thể hoá trong môn Toán. - Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Toán phải thực hiện một cách nghiêm túc, đảm bảo tính công bằng, khách quan, chính xác và toàn diện đúng theo nguyên tắc đánh giá xếp loại của Bộ giáo dục và đào tạo quy định. - Quản lý việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Toán của HS nhằm tác động trực tiếp đến GV Toán để họ thực hiện đầy đủ và khoa học, qua đó xác định được mức độ chất lượng học tập toán của HS và năng lực dạy học môn Toán của GV, thấy được những vấn đề cần quan tâm chỉ đạo và đầu tư. 1.3. Lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở trường Trung học cơ sở 1.3.1. Khái niệm về quản lý hoạt động dạy học môn Toán 1.3.1.1. Quản lý hoạt động dạy học a) Khái niệm về quản lý Thuật ngữ “Quản lý” (tiếng Việt gốc Hán) gồm hai quá trình tích hợp vào nhau: quá trình “quản” gồm sự coi sóc, giữ gìn, duy trì ở trạng thái “ổn định”; quá trình “lý” gồm sửa sang, sắp xếp, đổi mới hệ, đưa hệ vào thế “phát triển”. Nếu chỉ “quản” thì tổ chức dễ trì trệ, nếu chỉ “lý” thì phát triển không bền vững. Do đó trong “quản” phải có “lý” và ngược lại, nhằm duy trì cho hệ ở thế cân bằng động, vận động phù hợp, thích ứng và có hiệu quả trong môi trường tương tác giữa các nhân tố bên trong và các nhân tố bên ngoài. Theo Trần Kiểm: “Quản lý là những tác động của chủ thể quản lý trong việc huy động, phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức (chủ yếu là nội lực) một cách tối ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất” [24]. Theo tác giả Nguyễn Bá Sơn “Quản lý là tác động có mục đích đến tập thể người để tổ chức và phối hợp hoạt động của họ trong quá trình lao động” [33]. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang “Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động nói chung là khách thể quản lý nhằm thực hiện được mục tiêu dự kiến” [32]. “Hoạt động quản lý là tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức” [13]. "Quản lý là nghệ thuật biết rõ ràng, chính xác cái gì cần làm và làm cái đó bằng phương pháp tốt nhất và rẻ nhất" [16]. Từ những định nghĩa trên ta có những nhận xét sau đây: - Quản lý chỉ nảy sinh khi có tổ chức. Tổ chức là nền của quản lý. - Cốt lõi của quản lý là những tác động có ý thức (có mục đích, có định hướng, có nguyên tắc) của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý. Điều đó chính xác là được xem người quản lý phải làm gì? Về cơ bản quản lý có bốn chức năng: kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. - Thông tin rất cần cho quản lý. Không có thông tin không thể tiến hành quản lý. Bởi vậy: “Thông tin là một chức năng đặc biệt, chức năng trung tâm cùng với bốn chức năng quản lý đã nêu trên - nó là một trong những yêu cầu cốt lõi của hoạt động quản lý” [36]. Sơ đồ 1. Các chức năng cơ bản của quản lý Quản lý là một hoạt động khó khăn, phức tạp nhưng có ý nghĩa rất quan trọng của xã hội loài người. Nhờ có quản lý mà có thể tạo ra sự thống nhất ý chí trong tổ chức (các thành viên của tổ chức, giữa những người bị quản lý với nhau và giữa những người bị quản lý với người quản lý). Từ đó mới có thể đạt được mục tiêu đề ra với hiệu quả cao nhất. Quản lý còn có tác dụng định hướng sự phát triển của tổ chức trên cơ sở xác định mục tiêu và hướng mọi nỗ lực của cá nhân, của tổ chức vào mục tiêu chung đó. Tổ chức, điều hoà, phối hợp và hướng dẫn hoạt động của cá nhân trong tổ chức, giảm độ bất định nhằm đạt mục tiêu quản lý đã xác định. Tạo ra động lực cho hoạt động bằng cách kích thích, đánh giá, khen thưởng, trách phạt, tạo ra môi trường và điều kiện thuận lợi cho sự phát triển cá nhân và tổ chức, đảm bảo phát triển ổn định, bền vững và có hiệu quả. Kế hoạch Thông tin Chỉ đạo Tổ chức Kiểm tra Chủ thể quản lý Đối tượng quản lý Khách thể quản lý Mục tiêu Sơ đồ 2. Sơ đồ diễn tả khái niệm quản lý b) Khái niệm quản lý nhà trường Nhà trường trong hệ thống giáo dục quốc dân được tổ chức theo các loại hình công lập, dân lập và tư thục. Nhà trường trong hệ thống giáo dục quốc dân thuộc mọi loại hình đều được thành lập theo quy hoạch, kế hoạch của Nhà nước nhằm phát triển sự nghiệp giáo dục. Khái niệm quản lý trường học đã được các nhà khoa học, nhà giáo giải thích như sau: Theo tác giả Trần Kiểm: Quản lý nhà trường là quản lý vi mô, nó là một hệ thống con của quản lý vĩ mô: quản lý giáo dục, quản lý nhà trường có thể hiểu là một chuỗi tác động hợp lý (có mục đích, tự giác, hệ thống, có kế hoạch) mang tính tổ chức - sư phạm của chủ thể quản lý đến tập thể GV và HS, đến những lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường nhằm huy động họ cùng cộng tác, phối hợp, tham gia vào mọi hoạt động của nhà trường làm cho quá trình này vận hành tối ưu tới việc hình thành những mục tiêu dự kiến [24]. Theo tác giả Phạm Minh Hạc “Quản lý nhà trường là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và từng HS” [18]. Hiệu trưởng (HT) là người chịu trách nhiệm quản lý các hoạt động của nhà trường. Vì vậy, quản lý nhà trường còn là sự quản lý của HT đối với toàn bộ con người, những hoạt động, những tổ chức và những phương tiện vật chất kỹ thuật, tài chính của trường để đạt được mục tiêu giáo dục và đào tạo HS ở từng loại hình trường. Như vậy, quản lý nhà trường nói chung và quản lý trường THCS nói riêng thực chất là quản lý HĐDH và giáo dục, đó chính là làm sao đưa hoạt động từ trạng thái này sang trạng thái khác để dần tiến đến mục tiêu giáo dục. Trên cơ sở đó, HT nhà trường phải biết mình quản lý hoạt động ở cấp độ nào, từ đó kịp thời đề ra các biện pháp quản lý hữu hiệu. c) Quản lý hoạt động dạy học Quản lý HĐDH chính là tập hợp những tác động tối ưu (cộng tác, tham gia hỗ trợ phối hợp, huy động, can thiệp) của chủ thể quản lý đến tập thể GV, HS… nhằm huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực vốn có, tạo động lực đẩy mạnh quá trình dạy học của nhà trường nhằm thực hiện có chất lượng, mục tiêu và chất lượng đào tạo, đưa nhà trường tiến lên trạng thái mới. Quản lý HĐDH là quản lý sự lao động của nhóm (người quản lý, người dạy và người học). Cụ thể: - Chủ thể quản lý HĐDH tác động đến người dạy và người học thông qua việc thực hiện các chức năng quản lý: kế hoạch hoá, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm tạo ra môi trường thuận lợi cho dạy học. - Người dạy cùng một lúc thực hiện kế hoạch hoá HĐDH, tự tổ chức, chỉ đạo hoạt động dạy của mình và tổ chức, chỉ đạo hoạt động học của người học, đồng thời tự kiểm tra; đánh giá kết quả dạy của mình và kết quả học của người học. - Người học tự xây dựng kế hoạch, tự tổ chức, tự chỉ đạo và tự kiểm tra hoạt động học của mình theo kế hoạch, theo sự chỉ đạo và phương thức kiểm tra đánh giá của chủ thể quản lý và của người dạy trực tiếp. Như vậy, trong quản lý HĐDH đã xuất hiện hoạt động tự quản lý của người dạy và người học. 1.3.1.2. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán Quản lý HĐDH môn Toán không chỉ đơn thuần là quản lý việc thực hiện các nhiệm vụ của đội ngũ GV dạy toán trong nhà trường mà còn là những công việc cụ thể như sau: - Xây dựng kế hoạch dạy học môn Toán và tổ chức, chỉ đạo thực hiện sau khi kế hoạch đã được tổ toán thảo luận, đóng góp ý kiến hoàn thành xong. - Tổ chức hướng dẫn, triển khai cho GV dạy toán về mục tiêu, nội dung, phương pháp, PTDH, tổ chức dạy và học, đánh giá kết quả dạy và học môn Toán ở trường THCS. - Chuẩn bị cơ sở vật chất (CSVC), trang thiết bị phục vụ cho việc đổi mới PPDH và ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trong dạy học môn Toán . - Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Toán như: thực hiện quy chế chuyên môn; đánh giá, xếp loại kết quả học tập của HS đúng theo quy chế; việc đổi mới PPDH và ứng dụng CNTT trong dạy học môn Toán; công tác bồi dưỡng HS giỏi, phụ đạo HS yếu, kém. 1.3.2. Chức năng quản lý của Hiệu trưởng ở trường Trung học cơ sở Hoạt động quản lí là một chuỗi công việc kế tiếp nhau, đã được tách riêng từng việc trên cơ sở chuyên môn hóa, đó là các chức năng quản lí. Đối với bất kì đối tượng quản lí nào, ở cấp độ quản lí nào cũng phải thực hiện những chức năng quản lí chung. Hệ thống chức năng quản lý bao gồm: kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra. Các chức năng được thực hiện kế tiếp nhau thành một chu trình khép kín. Cũng cần lưu ý, trong thực tiễn công tác quản lí, các chức năng thường lồng vào nhau, không thể tách biệt hoàn toàn về mặt thời gian và thứ tự. - Chức năng kế hoạch hóa bao gồm các công việc: thu thập và xử lí thông tin để tìm ra những căn cứ của kế hoạch; xác định mục tiêu và phân hạng các ưu tiên; tìm tòi và lựa chọn các biện pháp, các phương án thực hiện mục tiêu; soạn thảo kế hoạch, thông qua kế hoạch và truyền đạt kế hoạch đến người thực hiện. Sau khi xây dựng xong kế hoạch thì người quản lí bắt tay vào việc tổ chức thực hiện kế hoạch. - Chức năng tổ chức bao gồm các phần việc: xây dựng cơ cấu bộ máy; quy định chức năng, quyền hạn, nhiệm vụ, quan hệ của từng bộ phận; lựa chọn và phân công cán bộ sao cho công việc thích hợp với năng lực và phẩm chất từng người; chuẩn bị để cung ứng kịp thời các điều kiện vật chất, tài chính và tinh thần cho việc thực hiện các nhiệm vụ kế hoạch; khai thác mọi tiềm lực cho việc thực hiện thắng lợi kế hoạch… - Chức năng chỉ đạo bao gồm các phần việc: ra lệnh cho các bộ phận, cá nhân thực hiện các nhiệm vụ công tác; hướng dẫn cách làm; điều hòa phối hợp công tác giữa các bộ phận, các cá nhân; kích thích tập thể và cá nhân thi đua làm tốt công việc được phân công; bồi dưỡng cán bộ, giáo viên… - Chức năng kiểm tra thực hiện mối liên hệ ngược trong quá trình quản lí: thu thập phân tích đánh giá tình hình diễn biến và kết quả của các công việc; phát hiện sai lệch và sửa chữa kịp thời nhằm đảm bảo mọi mục tiêu đều được thực hiện đầy đủ và chính xác. - Trong chu trình quản lí, ngoài bốn chức năng trên, còn một chức năng quan trọng nữa, đó là chức năng thông tin. Thông tin là nền tảng của quản lí. Quản lí có thông tin hai chiều: từ trên xuống, từ dưới lên. Thông tin xen lẫn trong tất cả các chức năng khác và cũng cần cho tất cả các chức năng đó. Thông tin là những tư liệu, số liệu đã được chọn lọc, xử lí để sử dụng cho một mục đích nhất định. Người hiệu trưởng phải tổ chức hệ thống thông tin trong trường học sao cho thường xuyên nắm được kịp thời, chính xác, đầy đủ về diễn biến và kết quả của mọi hoạt động trong trường, trước hết là diễn biến và kết quả của việc dạy và học. Phải tổ chức tốt việc thu thập, xử lí, truyền đạt và lưu trữ thông tin. 1.3.3. Nội dung quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở trường Trung học cơ sở 1.3.3.1. Quản lý kế hoạch, chương trình dạy học môn Toán Kế hoạch dạy học môn Toán của mỗi GV phải dựa trên việc xác định mục tiêu dạy học môn Toán trong năm học, cụ thể là chỉ tiêu của từng lớp mà họ được giao phụ trách dạy. Điều này phải dựa trên trình độ năng lực dạy học của GV và kết quả khảo sát chất lượng môn Toán ở các lớp học mà họ được giao từ đầu năm. CBQL giúp GV dạy môn Toán xác định đúng chất lượng HS đối với môn Toán đầu năm, cùng với GV xây dựng chỉ tiêu năm học cho từng khối lớp. Quan trọng hơn, CBQL cùng với GV dạy môn Toán tìm ra các biện pháp để giúp đạt được chỉ tiêu đã xây dựng cho từng lớp, khối lớp trong năm học. Chương trình dạy học môn Toán phải thể hiện mục tiêu, quan điểm, chuẩn kiến thức, kỹ năng, gợi ý cần thiết về phương pháp, PTDH môn Toán và kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Toán của HS. Quản lý chương trình dạy học môn Toán là nhiệm vụ của CBQL. HĐDH môn Toán phải thực hiện theo đúng yêu cầu tiến độ chương trình. CBQL phải điều khiển HĐDH môn Toán theo yêu cầu, nội dung và hướng dẫn của chương trình môn Toán. Trong quá trình quản lý kế hoạch, chương trình dạy học môn Toán, CBQL cần huy động các thành viên trong bộ máy quản lý nhà trường, phân công, theo dõi nắm tình hình thực hiện kế hoạch, chương trình hàng tuần, hàng tháng thông qua kiểm tra lịch báo giảng, sổ đầu bài, dự giờ, thời khóa biểu…Điều quan trọng là phải tiến hành phân tích các thông tin thu được, để có thể đánh giá được việc thực hiện kế hoạch, chương trình dạy học môn Toán sau những lần tổng hợp theo dõi định kỳ tuần, tháng. Từ đó có thể đưa ra những biện pháp quản lý phù hợp, giúp GV thực hiện đúng và đủ chương trình, kế hoạch dạy học môn Toán theo quy định. 1.3.3.2. Quản lý phân công dạy học môn Toán Năng lực chuyên môn của từng GV chính là căn cứ quan trọng nhất để phân công dạy học môn Toán. Do đó, khi phân công dạy học môn Toán cho GV, người CBQL nên xem xét năng lực thực tế của từng người, cũng như triển vọng phát triển và những hạn chế của GV, để có sự lựa chọn phù hợp. CBQL cần xác định các hình thức phân công dạy học môn Toán: chuyên dạy một khối lớp trong nhiều năm hay dạy mỗi năm một khối lớp hoặc mỗi năm dạy nhiều khối lớp. Bên cạnh đó, cần định ra chuẩn phân công dạy học môn Toán phù hợp đó là: yêu cầu của HĐDH môn Toán, năng lực và sở trường, thâm niên nghề nghiệp, hoàn cảnh gia đình và nguyện vọng cá nhân cũng như nguồn đào tạo. Quản lý việc phân công dạy học môn Toán bằng cách xây dựng qui trình phân công và biện pháp thích hợp đảm bảo nguyên tắc tập trung dân chủ : + Hiệu trưởng thống nhất với phó hiệu trưởng chuyên môn về mục đích, yêu cầu và chuẩn phân công giảng dạy môn Toán… + Hiệu trưởng phổ biến mục đích yêu cầu, chuẩn, dự kiến phương hướng phân công, qui trình phân công trong Hội đồng sư phạm. Hiệu trưởng cùng phó hiệu trưởng dự kiến trước việc phân công căn cứ vào thực lực đội ngũ GV Toán và yêu cầu thực tế của nhà trường. + Thảo luận dự kiến phân công dạy học môn Toán trong Hội nghị liên tịch mở rộng của trường, hướng dẫn tổ trưởng tổ chức thảo luận trong tổ và giải thích, thuyết phục, điều chỉnh nếu cần thiết. + Hiệu trưởng ra quyết định phân công và ghi vào sổ phân công, kết hợp phân công các mặt hoạt động khác để cân đối lao động của GV. + Xem xét lại để kịp thời điều chỉnh sự phân công cho hợp lý hơn trong quá trình quản lý HĐDH môn Toán . 1.3.3.3. Quản lý việc chuẩn bị kế hoạch bài dạy môn Toán Tác giả Nguyễn Văn Lê cho rằng: “Khâu thầy giáo tự chuẩn bị cho các giờ lên lớp và các hoạt động giáo dục là khâu quan trọng số một trong quy trình lao động sư phạm. Việc tự chuẩn bị của GV trong khâu lao động trí óc độc lập, GV có thể tự quyết định thực hiện nó ở nhà hay ở trường, tức là nơi có các điều kiện làm việc thuận lợi nhất. Cần rèn luyện cho GV phong cách làm việc có hệ thống trong khâu tự chuẩn bị cho các giờ lên lớp và các hoạt động giáo dục.”[26] Để chuẩn bị cho một tiết lên lớp có chất lượng tốt, người GV cần làm tốt khâu xây dựng kế hoạch dạy học cho cả năm học và từng học kỳ, dựa trên cơ sở nghiên cứu kỹ chương trình dạy học mà Bộ GD&ĐT ấn định, sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, trình độ của HS qua khảo sát chất lượng đầu năm. Khi xây dựng kế hoạch dạy học cần tính đến các yếu tố về CSVC phục vụ dạy học như: PTDH, mô hình học tập toán, thư viện và các điều kiện khác. Ngoài ra, GV còn xem xét khả năng của mình về tự chuẩn bị đồ dùng dạy học và lường hết những khó khăn có thể xảy ra trong quá trình dạy học. Từ đó lựa chọn những PPDH, hình thức lên lớp, biện pháp tổ chức, quản lý giờ học có hiệu quả nhất. “Soạn bài là việc chuẩn bị quan trọng nhất của GV cho giờ lên lớp”. Bài soạn là bản thiết kế cụ thể cho giờ lên lớp, nó phải thể hiện rõ mục tiêu, nội dung, PPDH và hình thức tổ chức lớp học. Cấu trúc chương trình của môn Toán bao gồm nhiều loại bài như: bài học kiến thức mới, bài tập, bài ôn tập, bài đọc thêm. Khi soạn bài, GV cần xác định rõ mục đích yêu cầu cho từng loại bài để lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức lớp học phù hợp. Để quản lý việc chuẩn bị kế hoạch bài dạy môn Toán, CBQL phải chú ý đến một số công việc sau: - Hướng dẫn những qui định và yêu cầu về việc soạn bài, chuẩn bị đồ dùng dạy học. - Quản lý việc lập kế hoạch dạy học môn Toán của GV thông qua xác định mục tiêu bài dạy, chuẩn bị của GV và HS, tổ chức các HĐDH, hướng dẫn các hoạt động tiếp nối… - Kiểm tra hồ sơ, sổ sách và giáo án theo định kì, kiểm tra việc thực hiện phân phối chương trình, kiểm tra lịch báo giảng. Việc kiểm tra này có thể tiến hành thường xuyên theo lịch định trước hoặc có thể đột xuất. Kiểm tra luôn gắn liền với việc nhận xét, đánh giá và có những biện pháp điều chỉnh, để tạo lập một nề nếp tốt. 1.3.3.4. Quản lý việc thực hiện kế hoạch bài dạy môn Toán Việc thực hiện kế hoạch bài dạy môn Toán chủ yếu là qua giờ lên lớp của GV. “Giờ lên lớp là một khâu trong quá trình dạy học, được kết thúc trọn vẹn trong khuôn khổ nhất định về thời gian theo quy định của kế hoạch dạy học. Do đó, trong mỗi giờ lên lớp hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS đều thực hiện dưới sự tác động tương hỗ giữa các yếu tố cơ bản của quá trình dạy – học, đó là mục đích, nội dung, phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức dạy học.”[20] Giờ lên lớp giữ vai trò quyết định chất lượng dạy học, trong đó người giữ vai trò chính, quan trọng nhất là GV. Tuy nhiên, công tác quản lý cũng góp phần tác động gián tiếp đến hiệu quả giờ lên lớp của GV. Vì vậy, CBQL phải tạo điều kiện phát huy khả năng và nhiệt tình của GV, đồng thời phải có những biện pháp tác động đến giờ lên lớp của GV. Để quản lý việc thực hiện kế hoạch bài dạy môn Toán, CBQL phải chú ý đến một số công việc sau: - Quản lý việc chuẩn bị của GV như: kế hoạch, giáo án, sách giáo khoa, đồ dùng dạy học… - Kiểm tra việc thực hiện kế hoạch dạy học, thực hiện phối phối chương trình thông qua: lịch báo giảng, sổ đầu bài, lịch thao giảng, dự giờ GV… - Kiểm tra việc sử dụng PTDH thông qua: sổ theo dõi mượn sách giáo khoa, PTDH, dự giờ GV… - Kiểm tra việc đổi mới PPDH thông qua: thao giảng, dự giờ GV… - Chuẩn bị các điều kiện hỗ trợ cho việc dạy học môn Toán: CSVC, môi trường dạy học… 1.3.3.5. Quản lý phương pháp dạy học, phương tiện dạy học môn Toán PTDH môn Toán tuy không trực tiếp làm thay đổi quá trình dạy học môn Toán, song nó rất quan trọng góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học môn Toán. Đổi mới nội dung chương trình, sách giáo khoa và PPDH, PTDH là yếu tố không thể thiếu được để đảm bảo việc đổi mới thành công. Vì vậy quản lý tốt các yếu tố này sẽ có tác động tích cực đối với việc nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học môn Toán. Để quản lý PPDH, PTDH môn Toán, CBQL phải chú ý đến một số công việc sau đây: - Việc vận dụng các PPDH thông qua: thao giảng, dự giờ GV… - GV sử dụng kết hợp các PPDH như: PPDH làm việc theo nhóm, phương pháp lấy học sinh làm trung tâm… - Sử dụng các phần mềm toán học, dạy giáo án điện tử thông qua: thao giảng, dự giờ GV, việc đăng kí các tiết dạy giáo án điện tử. - Sử dụng các mô hình học tập, làm đồ dùng dạy học thông qua: sổ theo dõi mượn mô hình toán học, đồ dùng dạy học, thao giảng, dự giờ GV… 1.3.3.6. Quản lý hoạt động chuyên môn của tổ Toán Điều lệ trường Trung học quy định nhiệm vụ của tổ Toán: - Xây dựng kế hoạch hoạt động chung của tổ Toán, hướng dẫn xây dựng và quản lý kế hoạch cá nhân của tổ theo kế hoạch dạy học, phân phối chương trình và các quy định của Bộ giáo dục và đào tạo. - Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ; tổ chức kiểm tra đánh giá chất lượng thực hiện nhiệm vụ của GV theo kế hoạch của nhà trường. - Đề xuất khen thưởng, kỷ luật đối với GV. - Tổ Toán sinh hoạt (2 lần/tháng). Tổ Toán cũng là một đơn vị cơ sở trong quản lý kế hoạch và thực hiện kế hoạch dạy học của nhà trường. Hoạt động chính của tổ Toán là trao đổi PPDH từng bài, những bài khó, những tư liệu mới cần bổ sung vào bài dạy, những phương tiện, đồ dùng dạy học phục vụ cho bài dạy, tổ chức các chuyên đề về đổi mới PPDH môn Toán và trao đổi kinh nghiệm dạy học giữa các đồng nghiệp. Quản lý tốt tổ Toán sẽ giúp triển khai có hiệu quả HĐDH và nâng cao chất lượng giảng dạy trong nhà trường. Để quản lý hoạt động chuyên môn của tổ Toán , CBQL phải chú ý đến một số công việc sau: - Biên chế hợp lí tổ Toán theo tình hình thực tế của trường. - Chọn tổ trưởng là những GV giỏi, có năng lực và phẩm chất trong lĩnh vực quản lý. - Cần chỉ đạo xây dựng kế hoạch, nội dung hoạt động của tổ Toán. - Qui định chế độ sinh hoạt chuyên môn hàng tháng (2 lần/tháng) - Tổ chức, chỉ đạo các hoạt động chuyên môn của tổ Toán theo định kì như: chuẩn bị bài dạy có chất lượng, thực hiện chương trình dạy học, nâng cao chất lượng giờ lên lớp, tổ chức kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS, tổ chức bồi dưỡng HS giỏi, phụ đạo HS yếu, kém… - Phát huy tính chủ động, sáng tạo của tổ trưởng, GV Toán trong hoạt động chuyên môn. - Theo dõi, giám sát kiểm tra hoạt động của tổ Toán bằng các hình thức: kiểm tra đột xuất, định kì; kiểm tra toàn diện và chuyên đề; kiểm tra trực tiếp, kiểm tra gián tiếp thông qua các bước như: lập kế hoạch kiểm tra, tổ chức lực lượng và tiến hành kiểm tra, tổng hợp thành biên bản kiểm tra, tổng kết đánh giá hoạt động của tổ Toán và đề ra những kiến nghị. 1.3.3.7. Quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi, phụ đạo học sinh yếu, kém môn Toán Nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán ở các trường THCS là một nhiệm vụ khó khăn và đòi hỏi nhiều cố._.g đó việc tăng cường quản lý kế hoạch của tổ Toán là (TB1 = 2,22; TB2 = 2,17) và tăng cường quản lý kế hoạch dạy học môn Toán của GV là (TB1 = 2,05; TB2 = 2,03), chứng tỏ các biện pháp quản lý kế hoạch, chương trình dạy học môn Toán đáp ứng được yêu cầu của thực tế. Cụ thể như sau: 3.4.1.1 Biện pháp 1: Tăng cường quản lý kế hoạch của tổ Toán Đánh giá của CBQL và GV dạy Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ về các biện pháp tăng cường quản lý kế hoạch của tổ Toán được thể hiện qua bảng 2.12a: Bảng 2.12a: Đánh giá về các biện pháp tăng cường quản lý kế hoạch của tổ Toán Nội dung Mức cần thiết Mức khả thi RCT % CT% KCT % TB1 RKT% KT% KKT % TB2 1. Hướng dẫn các qui định, yêu cầu về lập kế hoạch của tổ Toán 11,4 86,7 1,9 2,10 11,4 88,6 0,0 2,11 2. Qui định mẫu và chất lượng đối với kế hoạch của tổ Toán 12,4 83,8 3,8 2,09 7,6 89,5 2,9 2,05 3. Chỉ đạo, hướng dẫn tổ Toán lập kế hoạch thống nhất về mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học 21 77,1 1,9 2,19 9,5 90,5 0,0 2,10 4. Tổ chức thảo luận đóng góp ý kiến cho kế hoạch của tổ toán 13,3 86,7 0,0 2,13 5,7 94,3 0,0 2,06 Theo kết quả thống kê trên cho thấy CBQL và GV đánh giá cao sự cần thiết và tính khả thi của các biện pháp tăng cường quản lý kế hoạch của tổ Toán. Tuy nhiên, tính khả thi của biện pháp 2, biện pháp 4 ở mức vừa phải, cụ thể điểm trung bình là 2,05 và 2,06. Điều này phản ánh được thực tế hiện nay việc qui định mẫu và chất lượng đối với kế hoạch của tổ Toán ở các trường chưa được tốt lắm, đồng thời khâu tổ chức thảo luận đóng góp ý kiến cho kế hoạch của tổ Toán chưa mang lại hiệu quả cao. Biện pháp “Hướng dẫn các qui định, yêu cầu về lập kế hoạch của tổ Toán” và “chỉ đạo, hướng dẫn tổ toán lập kế hoạch thống nhất về mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học” được đánh giá cao ở sự cần thiết và tính khả thi, cụ thể: (TB1 = 2,10; 2,19; TB2 = 2,11; 2,10). 3.4.1.2 Biện pháp 2: Tăng cường quản lý kế hoạch dạy học môn Toán của giáo viên Đánh giá của CBQL và GV dạy Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ về các biện pháp tăng cường quản lý kế hoạch dạy học môn Toán của GV được thể hiện ở bảng 2.12b (trang 93): Qua kết quả điều tra ở bảng thống kê 2.12b cho thấy sự cần thiết và tính khả thi của các biện pháp tăng cường quản lý kế hoạch dạy học môn Toán của GV được CBQL và GV đánh giá cao với điểm trung bình hầu hết lớn hơn 2,1. Chỉ có biện pháp “Kế hoạch bài dạy phải thể hiện việc đổi mới PPDH, có ứng dụng CNTT trong dạy học” được nhận xét ở mức độ vừa phải (ĐTB1 = 2,02; ĐTB2 = 2,01). Từ đó chứng tỏ ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ, trong quản lý HĐDH môn Toán chưa coi trọng công tác quản lý việc lập kế hoạch bài dạy môn Toán mà trong đó thể hiện sự đổi mới về PPDH môn Toán, chưa đánh giá cao việc quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học môn Toán của GV. Qua thực tế tìm hiểu, quan sát, hỏi ý kiến của một số HT, tổ trưởng tổ Toán, GV dạy Toán nhiều kinh nghiệm mà tác giả đã tham khảo ý kiến của họ cho biết để quản lý kế hoạch dạy học môn Toán của GV đạt hiệu quả cao thì cần phải quản lý việc lập kế hoạch dạy học môn Toán của GV, trong kế hoạch phải thể hiện việc đổi mới PPDH và ứng dụng CNTT trong dạy học môn Toán. Bảng 2.12b: Đánh giá về các biện pháp tăng cường quản lý kế hoạch dạy học môn Toán của GV Nội dung Mức cần thiết Mức khả thi RCT % CT % KCT % TB1 RKT% KT% KKT % TB2 1. Hướng dẫn yêu cầu lập kế hoạch bài dạy khoa học, có hệ thống câu hỏi, bài tập hợp lí 20 80 0,0 2,20 13,3 86,7 0,0 2,13 2. Chỉ đạo lập kế hoạch bài dạy phải đảm bảo cung cấp đầy đủ kiến thức, rèn luyện kĩ năng và thái độ học tập ở HS 19 81 0,0 2,19 10,5 89,5 0,0 2,10 3. Kế hoạch bài dạy phải thể hiện việc đổi mới PPDH, có ứng dụng CNTT trong dạy học 10,5 81 8,5 2,02 3,8 93,3 2,9 2,01 4. Tổ chức thảo luận, trao đổi kinh nghiệm lập kế hoạch dạy học giữa các GV trong tổ Toán 23,8 76,2 0,0 2,24 15,2 84,8 0,0 2,15 3.4.2 Các biện pháp quản lý việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện hoạt động dạy học môn Toán Đánh giá về các biện pháp quản lý việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện HĐDH môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ được thể hiện qua bảng 2.13: Bảng 2.13: Đánh giá về các biện pháp quản lý việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện HĐDH môn Toán Nội dung Mức cần thiết Mức khả thi RCT % CT% KCT % TB1 RKT % KT % KKT % TB2 1. Tăng cường quản lý các tiết dạy học có ứng dụng CNTT, chống dạy chay, dạy tủ, dạy theo bài mẫu 12,4 85,7 1,9 2,10 8,5 90,5 1,0 2,08 2. Tổ chức các buổi họp chuyên đề giữa các trường để trao đổi kinh nghiệm trong dạy học môn Toán 8,6 91,4 0,0 2,09 7,6 92,4 0,0 2,08 3. Tăng cường việc sử dụng phương tiện, thiết bị dạy học trong hoạt động dạy học môn Toán 21,9 78,1 0,0 2,22 16,1 82,9 1,0 2,15 4. Tổ chức kiểm tra đánh giá chất lượng học sinh, phân loại, để bồi dưỡng học sinh giỏi và phụ đạo học sinh yếu, kém 16,2 83,8 0,0 2,16 14,3 85,7 0,0 2,14 Các biện pháp quản lý việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện HĐDH môn Toán được CBQL và GV đánh giá là cần thiết và mang tính khả thi. Cụ thể như sau: - Có 85,7% CBQL và GV cho rằng biện pháp “Tăng cường quản lý các tiết dạy học có ứng dụng CNTT, chống dạy chay, dạy tủ, dạy theo bài mẫu” là cần thiết, tuy nhiên tính khả thi thì không cao lắm, cụ thể: (ĐTB2 = 2,08). Qua đó chứng tỏ biện pháp này cần thiết cho công tác quản lý việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện HĐDH môn Toán, nhưng khi áp dụng không nên áp đặt, máy móc mà phải biết linh hoạt tùy hoàn cảnh, đặc điểm của đơn vị mình. - “Tổ chức các buổi họp chuyên đề giữa các trường để trao đổi kinh nghiệm trong dạy học môn Toán” được xem như là biện pháp cần thiết và khả thi trong việc nâng cao chất lượng dạy học và HĐDH môn Toán trong nhà trường. Kết quả đánh giá ở bảng 2.13 cũng phản ánh rõ điều đó, tuy nhiên sự cần thiết và tính khả thi của biện pháp này là vừa phải, thể hiện: (ĐTB1 = 2,09; ĐTB2 = 2,08). Qua đó cho thấy các trường không xem trọng quá việc tổ chức các buổi họp chuyên đề giữa các trường để trao đổi kinh nghiệm trong dạy học môn Toán mà theo quan điểm “có thì tốt, không có thì cũng không sao”. - Biện pháp “Tăng cường việc sử dụng phương tiện, thiết bị dạy học trong hoạt động dạy học môn Toán” được xem là rất cần thiết và có tính khả thi cao. Cụ thể có 78,1% và 82,9% CBQL, GV đánh giá đây là biện pháp cần thiết và đem lại hiệu quả trong quản lý việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện HĐDH môn Toán, điểm trung bình khá cao: (ĐTB1 = 2,22; ĐTB2 = 2,15). Qua đó cho thấy nhà trường luôn quan tâm đến việc sử dụng phương tiện, thiết bị dạy học của GV trong HĐDH môn Toán, xem đây là biện pháp nhằm góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả quản lý việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện HĐDH môn Toán. - Có 83,8% và 85,7% CBQL, GV đánh giá biện pháp “Tổ chức kiểm tra đánh giá chất lượng HS, phân loại, để bồi dưỡng HS giỏi và phụ đạo học sinh yếu, kém môn Toán” là cần thiết và mang lại hiệu quả cao, điểm trung bình: (ĐTB1 = 2,16; ĐTB2 = 2,14). Điều đó chứng tỏ ở các trường được khảo sát, tất cả CBQL và GV đều thống nhất với biện pháp này, coi việc tổ chức kiểm tra đánh giá chất lượng học sinh, phân loại, để bồi dưỡng HS giỏi và phụ đạo HS yếu, kém môn Toán là biện pháp cần thiết trong quản lý việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện HĐDH môn Toán. Đồng thời góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác bồi dưỡng HS giỏi, phụ đạo HS yếu, kém môn Toán trong nhà trường. 3.4.3 Các biện pháp quản lý việc kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Toán Kết quả đánh giá của CBQL và GV về các biện pháp quản lý việc kiểm tra, đánh giá HĐDH môn Toán được thể hiện ở bảng 2.14: Bảng 2.14: Đánh giá về các biện pháp quản lý việc kiểm tra, đánh giá HĐDH môn Toán Nội dung Mức cần thiết Mức khả thi RCT % CT% KCT % TB1 RKT% KT% KKT % TB2 1. Tăng cường kiểm tra việc thực hiện phân phối chương trình và chuẩn kiến thức của GV 18 81 1,0 2,17 13,3 86,7 0,0 2,13 2. Tăng cường công tác kiểm tra đánh giá, dự giờ GV 15,2 83,8 1,0 2,14 11,4 88,6 0,0 2,11 3. Tăng cường công tác kiểm tra sinh hoạt của tổ Toán 9,5 88,6 1,9 2,08 7,6 92,4 0,0 2,08 Qua kết quả thống kê ở bảng 2.14 cho thấy: - Có 81% và 86,7% CBQL, GV cho rằng để quản lý việc kiểm tra, đánh giá HĐDH môn Toán đạt hiệu quả cao thì cần phải tăng cường kiểm tra việc thực hiện phân phối chương trình và chuẩn kiến thức của GV. Biện pháp này được nhận xét là thật sự cần thiết và mang tính khả thi, điểm trung bình khá cao: (ĐTB1 = 2,17; ĐTB2 = 2,13). - Theo đánh giá của CBQL và GV ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ cho thấy biện pháp “Tăng cường công tác kiểm tra đánh giá, dự giờ GV” là cần thiết và có tính khả thi cao, điểm trung bình: (ĐTB1 = 2,14; ĐTB2 = 2,11). Theo ý kiến của một số HT, tổ trưởng tổ Toán thì công tác kiểm tra đánh giá, dự giờ GV sẽ góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả quản lý việc kiểm tra, đánh giá HĐDH môn Toán trong nhà trường. - “Tăng cường công tác kiểm tra sinh hoạt của tổ Toán” được CBQL và GV đánh giá là biện pháp cần thiết và có tính khả thi, cụ thể: có 88,6% và 92,4% CBQL, GV cho biết nhờ tăng cường công tác kiểm tra sinh hoạt của tổ Toán giúp HĐDH môn toán ngày càng đạt hiệu quả cao, tuy nhiên sự cần thiết và tính khả thi của nó là vừa: (ĐTB1 = 2,08; ĐTB2 = 2,08). Qua tìm hiểu thực tế và ý kiến của một số HT, tổ trưởng tổ Toán cho biết việc kiểm tra sinh hoạt của tổ Toán sẽ góp phần quản lý tốt công tác kiểm tra, đánh giá HĐDH môn Toán ở đơn vị mình. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận: Chúng ta biết rằng nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực cho sự nghiệp CNH-HĐH đất nước, phát triển kinh tế tri thức là một yêu cầu cấp bách của giáo dục hiện nay. Trường THCS là nơi giáo dục, đào tạo HS có trình độ học vấn THCS; hiểu biết ban đầu về kĩ thuật – hướng nghiệp (để có thể phân luồng: học tiếp phổ thông, kĩ thuật, hướng nghiệp hoặc đi vào cuộc sống). Mục tiêu giáo dục cấp THCS đã được mở rộng. Nhấn mạnh tính toàn diện: “ Dạy chữ - dạy người – dạy nghề”. Các kiến thức và kĩ năng thực hành được củng cố để tạo ra bốn năng lực chủ yếu sau: “Năng lực hành động; Năng lực thích ứng; Năng lực cùng sống và làm việc; Năng lực tự khẳng định mình”. Phù hợp với bốn trụ cột giáo dục thế giới thế kỉ XXI: “Học để biết; học để làm việc; học để làm người; học để hòa nhập”. Bốn trụ cột này phải dựa trên nền tảng, cũng là hai đặc trưng cơ bản – mới của giáo dục thế kỉ XXI: “học tập suốt đời và xã hội học tập”. Qua kết quả điều tra cho thấy quản lý HĐDH môn Toán là một trong những nhiệm vụ quan trọng của công tác quản lý HĐDH ở trường THCS. Mục tiêu của HĐDH môn Toán hướng tới việc thực hiện mục tiêu dạy học môn Toán ở cấp THCS, nhằm giúp cho HS có được hệ thống kiến thức, kĩ năng, phương pháp toán học phổ thông cơ bản, hiện đại, thiết thực, sát với thực tế; góp phần phát triển năng lực trí tuệ, tư duy trừu tượng, tư duy logic và ngôn ngữ chính xác, đồng thời rèn luyện các phẩm chất của tư duy như tính linh hoạt, tính mềm dẻo, tính sáng tạo; góp phần hình thành và phát triển các phẩm chất lao động khoa học cần thiết của người lao động mới. Để đạt mục tiêu đó, công tác quản lý HĐDH môn Toán ở trường THCS phải thực hiện một hệ thống các nội dung quản lý trong mối quan hệ biện chứng bao gồm: xây dựng kế hoạch, chương trình dạy học môn Toán; tổ chức thực hiện; kiểm tra đánh giá; các điều kiện đảm bảo cho HĐDH môn Toán. Kết quả khảo sát cũng cho thấy công tác quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ đã có những bước tiến đáng kể trong việc thực hiện các nội dung quản lý HĐDH môn Toán, được CBQL và GV dạy Toán đánh giá ở mức thường xuyên và kết quả thực hiện là khá tốt. Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm cũng còn những hạn chế ở trong từng nội dung quản lý HĐDH môn Toán ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng và hiệu quả HĐDH môn Toán, mà nguyên nhân là do một số CBQL và GV dạy Toán chưa có sự quan tâm, đầu tư đúng mức, chưa thấy hết được mối quan hệ tác động qua lại giữa các nội dung quản lý, giữa các biện pháp quản lý HĐDH môn Toán. Qua kết quả khảo sát cho thấy, để quản lý HĐDH môn Toán ở trường THCS đạt chất lượng và hiệu quả, cần áp dụng các biện pháp quản lý như: xây dựng kế hoạch HĐDH môn Toán; tổ chức, chỉ đạo thực hiện HĐDH môn Toán; kiểm tra, đánh giá HĐDH môn Toán. 2. Kiến nghị: Để giúp cho các trường THCS ngày càng nâng cao hơn nữa chất lượng và hiệu quả quản lý HĐDH môn Toán và có thể phát huy tác dụng của các biện pháp mà luận văn đề xuất, chúng tôi xin trình bày một số kiến nghị sau: 2.1 Đối với Bộ GD &ĐT: - Bồi dưỡng thường xuyên theo chương trình đổi mới giáo dục môn Toán phổ thông cho GV, ngoài những phần kiến thức về lý luận dạy học, mục tiêu, những kiến thức mới và khó, thì cần tập trung nhiều cho nội dung đổi mới về PPDH môn Toán, cách thiết kế bài dạy theo hướng phát huy tính tích cực học tập của HS, ứng dụng CNTT trong dạy học môn Toán. Bồi dưỡng cho GV về kỹ năng đánh giá kết quả học tập, các hình thức và phương pháp đánh giá như đánh giá trong giờ học, ngoài giờ học, chính thức, không chính thức, qua sản phẩm, báo cáo. Bồi dưỡng kỹ năng ra đề kiểm tra, đề thi theo hướng kết hợp trắc nghiệm tự luận và trắc nghiệm khách quan. - Xây dựng kế hoạch, nội dung chương trình bồi dưỡng thường xuyên cho đội ngũ CBQL giáo dục nói chung và CBQL nhà trường nói riêng. Đối với Hiệu trưởng trường THCS cần tập trung kỹ năng lập các loại kế hoạch, kỹ năng tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Đây là một trong những hạn chế của Hiệu trưởng ở các nhà trường nói chung. 2.2 Đối với Sở GD&ĐT: - Cần chú trọng hơn nữa công tác quy hoạch đội ngũ CBQL của các trường THCS, phát hiện và bồi dưỡng nguồn cán bộ kế cận từ lực lượng cán bộ Đoàn, tổ trưởng chuyên môn và tạo điều kiện cho theo học các khóa quản lý giáo dục chính quy trước khi xem xét đề bạt. - Xây dựng chuẩn đánh giá chất lượng giáo dục ở các trường phổ thông, làm cơ sở cho sự phấn đấu nâng cao chất lượng giáo dục. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động dạy và học môn Toán ở các trường. 2.3 Đối với Phòng giáo dục: - Có kế hoạch tăng cường công tác kiểm tra việc quản lý HĐDH môn Toán ở các trường THCS; duy trì mạng lưới thanh tra chuyên môn thường xuyên từ Phòng đến trường thông qua đội ngũ thanh tra viên, GV giỏi. - Quan tâm và chỉ đạo thường xuyên công tác dạy học và đổi mới PPDH môn Toán ở các trường THCS; tăng cường thanh tra, kiểm tra công tác giảng dạy môn Toán của GV ở các trường để điều chỉnh kịp thời. - Thường xuyên tổ chức cho CBQL trường THCS đi tham quan học hỏi kinh nghiệm, gương điển hình về quản lý HĐDH môn Toán; tạo điều kiện cho CBQL tham gia học tập nâng cao trình độ chuyên môn, trình độ quản lý, lý luận chính trị và quản lý nhà nước, chú ý việc nâng cao trình dộ ngoại ngữ, tin học để từng bước đi vào thực hiện công tác quản lý trên máy tính. - Tăng cường hỗ trợ các trường trong việc đầu tư, sử dụng có hiệu quả CSVC và phương tiện phục vụ cho việc dạy học môn Toán; có kế hoạch cụ thể kiểm tra việc sử dụng CSVC và PTDH. - Quan tâm hơn nữa đến công tác quy hoạch, đào tạo, bổ nhiệm CBQL, chú ý việc đào tạo nguồn CBQL trẻ, có năng lực chuyên giỏi, có phẩm chất đạo đức tốt, đồng thời rà soát, sắp xếp lại CBQL theo Chỉ thị 40 của Ban bí thư, thực hiện việc luân chuyển CBQL giáo dục trên địa bàn huyện, thành phố. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Ngọc Bảo – Trần Kiểm (2005), Lí luận dạy học ở trường trung học cơ sở, Nxb Đại học sư phạm. 2. Đặng Quốc Bảo (1997), “Một số khái niệm về quản lý giáo dục”, trường Cán bộ quản lý giáo dục và đào tạo, Hà Nội. 3. Báo cáo tổng kết thực hiện nhiệm vụ năm học: 2007-2008; 2008-2009, của Phòng giáo dục huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ. 4. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục Trung học cơ sở môn Toán, Nxb Giáo dục. 5. Nguyễn Hữu Châu- Đỗ Thị Bích Loan- Vũ Trọng Rỹ (2007), Giáo dục Việt Nam những năm đầu thế kỷ XXI, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 6. Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2001), Chiến lược phát triển giáo dục 2001 – 2010, Ban hành kèm theo quyết định số 01/2001/QĐ TTg ngày 28/12/2001 của Thủ tướng Chính phủ. 7. Chủ tịch nước (2005), Luật giáo dục, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 8. Kôn Đa Cốp (1984), Cơ sở lí luận của khoa học quản lí giáo dục, trường Cán bộ quản lí giáo dục và Viện khoa học giáo dục, Hà Nội. 9. Nguyễn Văn Dậu – Nguyễn Mạnh Quân – Vũ Thiều, “Những vấn đề cốt yếu của quản lý”– NXB KHKT, 1993. 10. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 11. Điều lệ trường trung học - Bộ GD&ĐT ngày 02/4/2007 12. Nguyễn Hữu Châu (2006), Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học, Nxb Giáo dục. 13. Nguyễn Quốc Chí - Nguyễn Thị Mỹ Lộc (1997), Những cơ sở khoa học về quản lý giáo dục, Trường CBQL, Hà Nội. 14. Nguyễn Quốc Chí - Nguyễn Thị Mỹ Lộc (1998), Bài giảng những vấn đề lý luận quản lý giáo dục và quản lý nhà trường, Trường CBQL, Hà Nội. 15. Nguyễn Minh Đạo (1997), Cơ sở khoa học quản lý, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, tr.7. 16. Nguyễn Thị Đoan (1996), Các học thuyết quản lý, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 17. Phạm Minh Hạc (1986), Một số vấn đề về giáo dục và khoa học giáo dục, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 18. Phạm Minh Hạc (2002), Giáo dục thế giới đi vào thế kỷ XXI, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 19. Nguyễn Thị Bích Hạnh – Trần Thị Hương (2003), Lý luận dạy học, trường Đại học sư phạm TPHCM. 20. Hà Sĩ Hồ, Lê Tuấn (1987), Những bài giảng về quản lý trường học (Tập III), Nxb Giáo dục. 21. Hỏi đáp về đổi mới Trung học cơ sở (2001), Nxb Giáo dục. 22. Trần Thị Hương (2009), Giáo trình Giáo dục học đại cương, trường Đại học sư phạm TPHCM. 23. Jaxapob (1979), Tổ chức lao động của hiệu trưởng, Tủ sách trường CBQL và Nghiệp vụ, Bộ GD&ĐT. 24. Trần Kiểm (1997), Quản lý giáo dục và quản lý trường học, Viện khoa học giáo dục, Hà Nội. 25. Nguyễn Bá Kim (2003), Phương pháp dạy học môn Toán, Nxb Giáo Dục. 26. Nguyễn Văn Lê (1997), Quản lý trường học, Nxb Giáo dục. 27. C.Mác, Ph. Enghen toàn tập (1993) bản tiếng Việt, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 28. Lưu Xuân Mới (1998), Kiểm tra, thanh tra, đánh giá trong giáo dục, Trường ĐHSP HNII - Trường CBQLGD – ĐT TW1, Hà Nội. 29. Phan Trọng Ngọ (2005), Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường, Nxb Đại học sư phạm. 30. Bùi Ngọc Oánh (1995), Tâm lý học trong xã hội và quản lý, Nxb Thống kê, TP. Hồ Chí Minh. 31. Ngô Đình Qua (2005), Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục, Trường Đại học sư phạm TP. Hồ Chí Minh. 32. Nguyễn Ngọc Quang (1989), Những khái niệm cơ bản về lý luận quản lý giáo dục, Hà Nội. 33. Nguyễn Bá Sơn (2000), Một số vấn đề cơ bản về khoa học quản lý, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.15. 34. Hoàng Tâm Sơn (2001), Một số vấn đề tổ chức khoa học lao động của người Hiệu trưởng, Trường CBQL GD&ĐT TP. Hồ Chí Minh. 35. Sở GD&ĐT Hà Nội (2005), Giáo trình bồi dưỡng hiệu trưởng trường trung học cơ sở , NXB Hà Nội. 36. Hoàng Minh Thao (1998), Tâm lí học quản lý, Hà Nội. 37. Hà Nhật Thăng – Đào Thanh Âm, Lịch sử giáo dục thế giới, Nxb Giáo dục. 38. Nguyễn Cảnh Toàn – Nguyễn Văn Lê – Châu An (2004), Khơi dậy tiềm năng sáng tạo, Nxb Giáo dục. 39. Trường Cán bộ quản lí Giáo dục – Đào tạo TWII, Khoa học quản lí nhà trường, Nxb TP Hồ Chí Minh. 40. V.A. XukhomLinxki (1984), Một số kinh nghiệm lãnh đạo của Hiệu trưởng trường phổ thông, Lược dịch: Hoàng Tâm sơn, Tủ sách CBQL và Nghiệp vụ, Bộ GD&ĐT. PHỤ LỤC PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN (Dành cho Cán bộ quản lý, Giáo viên) Kính thưa quý thầy/cô. Nhằm giúp chúng tôi tiến hành đề tài nghiên cứu khoa học về “Quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở các trường THCS”, xin quý thầy/cô vui lòng cho biết ý kiến của mình bằng cách đánh dấu X vào ô lựa chọn ở mỗi dòng trong các bảng dưới đây. Thông tin chỉ để phục vụ cho công tác nghiên cứu khoa học, không đánh giá người trả lời. Chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của quý thầy/cô! Chức vụ công tác của quý thầy, cô: 1. Hiệu trưởng 2. Phó Hiệu trưởng 3. Tổ trưởng 4. Tổ phó 5. Giáo viên Câu 1: Thầy/Cô cho biết ý kiến về việc thực hiện hoạt động dạy học môn Toán ở đơn vị mình theo các mức độ và kết quả đưới đây: RTX: Rất thường xuyên; TX: Thường xuyên; KTX: Không thường xuyên; KTH: không thực hiện T: Tốt; K: Khá; TB: Trung bình; Y: Yếu Stt NỘI DUNG Mức độ thực hiện Kết quả thực hiện RTX T X KT X KTH T K TB Y 1 Việc thực hiện nội dung, chương trình giảng dạy môn Toán 1.1 Lập kế hoạch bài dạy môn Toán 1.2 Đảm bảo việc dạy đúng và đủ phân phối chương trình 1.3 Dạy học bám sát mục tiêu bài dạy 1.4 Đảm bảo nội dung tri thức, kỹ năng trọng tâm cơ bản của bài học 1.5 Đảm bảo tính hệ thống của nội dung bài dạy 1.6 Cập nhật những thành tựu mới trong Toán học 1.7 Phân hóa nội dung phù hợp với các đối tượng học sinh 2 Việc sử dụng PPDH, PTDH và ứng dụng CNTT trong dạy học môn Toán 2.1 Sử dụng phối hợp các PPDH truyền thống 2.2 Vận dụng các PPDH tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS 2.3 Ứng dụng CNTT, sử dụng các phần mềm toán học 2.4 Tự làm đồ dùng dạy học, mô hình học tập Toán 3 Việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Toán của HS 3.1 Thực hiện đúng chế độ kiểm tra, cho điểm theo quy định 3.2 Chấm và trả bài đúng thời hạn, có nhận xét chung và lời phê cụ thể cho từng bài 3.3 Vận dụng đúng tiêu chuẩn cho điểm 3.4 Vào điểm kiểm tra theo quy định của nhà trường và lưu trữ kết quả kiểm tra, thi trên máy tính của trường 3.5 Kiểm tra đánh giá mang tính khách quan, công bằng theo hướng phát triển các năng lực của HS 4 Công tác bồi dưỡng HS giỏi, phụ đạo HS yếu, kém môn Toán 4.1 Kiểm tra đánh giá chất lượng môn Toán ở đầu năm 4.2 Phân loại HS giỏi, yếu kém môn Toán theo lớp qua các cuộc kiểm tra 4.3 Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng HSG, phụ đạo HS yếu, kém 4.4 Phân công GV dạy, bố trí đủ phòng học cho HS 4.5 Kiểm tra đánh giá, rút kinh nghiệm việc bồi dưỡng HS giỏi, phụ đạo HS yếu, kém Câu 2: Thầy/Cô cho biết ý kiến về việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở đơn vị mình theo các mức độ và kết quả dưới đây: RTX: Rất thường xuyên; TX: Thường xuyên; KTX: Không thường xuyên; KTH: không thực hiện T: Tốt; K: Khá; TB: Trung bình; Y: Yếu Stt NỘI DUNG Mức độ thực hiện Kết quả thực hiện RTX T X KT X KT H T K TB Y 1 Quản lý chương trình, kế hoạch dạy học môn Toán 1.1 Phổ biến, tổ chức học tập, thảo luận về chương trình kế hoạch môn Toán ở các khối lớp 1.2 Tổ chức, hướng dẫn, chỉ đạo xây dựng kế hoạch dạy học môn Toán theo học kì, năm học 1.3 Phối hợp với tổ trưởng để quản lý việc thực hiện chương trình, kế hoạch dạy học môn Toán 2 Quản lý việc phân công dạy học môn Toán 2.1 Nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của công tác phân công dạy học môn Toán 2.2 Phó HT chuyên môn phối hợp với tổ trưởng tổ Toán đưa ra cách thức phân công GV Toán 2.3 Qui định chuẩn phân công phù hợp 2.4 Xây dựng qui trình phân công và biện pháp thích hợp theo nguyên tắc tập trung dân chủ 2.5 Có sự điều chỉnh sự phân công cho hợp lí hơn 3 Quản lý việc chuẩn bị kế hoạch bài dạy môn Toán 3.1 Hướng dẫn các qui định, yêu cầu về lập kế hoạch bài dạy môn Toán 3.2 Qui định mẫu và chất lượng đối với kế hoạch từng loại bài dạy môn Toán 3.3 Chỉ đạo, hướng dẫn GV lập kế hoạch bài dạy thống nhất về mục tiêu, nội dung, phương pháp... 3.4 Đảm bảo đủ SGK, tài liệu dạy học, các điều kiện CSVC, thời gian… cho GV 3.5 Tổ chức thảo luận, đóng góp ý kiến về kế hoạch bài dạy môn Toán 4 Quản lý việc thực hiện kế hoạch bài dạy 4.1 Quản lý giờ dạy của GV thông qua TKB, kế hoạch dạy học, sổ báo giảng… 4.2 Qui định chế độ thông tin, báo cáo, sắp xếp, thay thế hoặc dạy bù trong trường hợp vắng GV 4.3 Xây dựng chuẩn giờ lên lớp theo các yêu cầu về mục tiêu, nội dung, PPDH tích cực… 4.4 Tổ chức dự giờ và phân tích giờ dạy của GV 4.5 Xử lí việc thực hiện không đúng yêu cầu giờ lên lớp của GV 5 Quản lý PPDH, PTDH môn Toán 5.1 Quán triệt cho GV về định hướng đổi mới PPDH môn Toán 5.2 Tổ chức, hướng dẫn GV học tập, bồi dưỡng, nắm vững PPDH tích cực, PTDH môn Toán 5.3 Tổ chức, hướng dẫn thiết kế bài dạy theo hướng đổi mới PPDH môn Toán 5.4 Tổ chức thao giảng, rút kinh nghiệm PPDH tích cực, ứng dụng CNTT vào dạy học môn Toán 5.5 Cung cấp tài liệu, sách báo khoa học về PPDH, ứng dụng CNTT vào dạy học môn Toán 6 Quản lý hoạt động sinh hoạt chuyên môn của tổ Toán 6.1 Chỉ đạo xây dựng kế hoạch, nội dung hoạt động của tổ 6.2 Qui định chế độ sinh hoạt chuyên môn hàng tháng 6.3 Tổ chức, chỉ đạo các hoạt động chuyên môn theo định kì 6.4 Chỉ đạo tổ bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho GV 6.5 Hướng dẫn tổ lập hồ sơ lưu trữ thông tin 7 Quản lý kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS 7.1 Nâng cao nhận thức của GV về ý nghĩa, chức năng của kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS 7.2 Phổ biến cho GV quy định, quy chế kiểm tra, thi, đánh giá, xếp loại HS 7.3 Qui định và tổ chức GV chấm bài, trả bài đúng quy chế 7.4 Kiểm tra việc thực hiện ghi điểm, vào sổ điểm của GV 7.5 Ứng dụng CNTT trong quản lý kết quả học tập của HS 8 Quản lý việc bồi dưỡng học sinh giỏi, phụ đạo học sinh yếu, kém 8.1 Tổ chức kiểm tra, đánh giá, phân loại chất lượng HS ở đầu năm học 8.2 Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng HS giỏi, phụ đạo HS yếu, kém môn Toán 8.3 Tổ chức đội ngũ GV Toán bồi dưỡng học sinh giỏi, phụ đạo học sinh yếu, kém môn Toán 8.4 Theo dõi việc dạy của GV và việc học của HS 8.5 Đánh giá kết quả việc bồi dưỡng, phụ đạo HS yếu kém môn Toán ở mỗi học kì và qua các đợt thi 9 Quản lý các điều kiện đảm bảo cho HĐDH môn Toán 9.1 Tăng cường, khai thác, quản lí và sử dụng có hiệu quả CSVC, thiết bị dạy học hiện có của trường 9.2 Huy động nguồn lực tài chính trang bị trang thiết bị phục vụ cho HĐDH môn Toán 9.3 Tổ chức phong trào thi đua hai tốt, có biện pháp kích thích thi đua trong đội ngũ CBQL, GV, HS 9.4 Phối hợp và tạo điều kiện cho các lực lượng giáo dục tham gia hỗ trợ, thúc đẩy HĐDH môn Toán 9.5 Hoạt động nghiên cứu khoa học và tổng kết kinh nghiệm dạy học môn Toán Câu 3: Thầy (cô) đánh giá mức độ tác động của những yếu tố sau đây đối với thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở đơn vị mình ? Stt NỘI DUNG Rất nhiều Nhiều Ít 1 Các yếu tố thuận lợi 1.1 Sự quan tâm, chỉ đạo của BGH, tổ trưởng trong hoạt động giảng dạy của nhà trường 1.2 Đội ngũ cán bộ quản lý có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ 1.3 GV có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, ngoại ngữ, tin học 1.4 Cơ sở vật chất đảm bảo tốt cho việc đổi mới PPDH, ứng dụng CNTT trong dạy học 1.5 Tài liệu tham khảo, SGK, PTDH, cung ứng tốt cho HĐDH môn Toán 1.6 Hoạt động dạy học môn Toán được sự quan tâm của gia đình, xã hội 1.7 Môi trường sư phạm tốt giúp ích cho công tác quản lý hoạt động dạy học môn Toán 2 Các yếu tố khó khăn 2.1 Thiếu cơ sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện dạy học môn Toán 2.2 Công tác bồi dưỡng HSG, phụ đạo HS yếu kém môn Toán chưa được xem là nhiệm vụ quan trọng nhất trong HĐDH của nhà trường 2.3 Chậm đổi mới trong công tác quản lý HĐDH môn Toán 2.4 Thay đổi quan niệm và thói quen dạy học môn Toán của GV là việc không đơn giản 2.5 GV chưa hiểu sâu sắc bản chất của đổi mới PPDH môn Toán 2.6 GV ít viết sáng kiến kinh nghiệm, tự làm đồ dùng dạy học môn Toán 2.7 Chưa quản lý tốt việc xây dựng kế hoạch hoạt động của giờ học, hệ thống câu hỏi bài tập 2.8 Công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS chưa kích thích tính chủ động, tích cực và khả năng tự đánh giá của HS 2.9 Chưa có thư viện đạt chuẩn Câu 4: Thầy (cô) cho biết ý kiến về các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán dưới đây? RCT: Rất cần thiết CT: Cần thiết KCT: Không cần thiết RKT: Rất khả thi KT: Khả thi KKT: Không khả thi Stt NỘI DUNG Mức cần thiết Mức khả thi RC T CT KC T RK T KT KK T 1 Các biện pháp xây dựng kế hoạch HĐDH môn Toán 1.1 Tăng cường quản lý kế hoạch của tổ Toán 1.1.1 Hướng dẫn các qui định, yêu cầu về lập kế hoạch của tổ Toán 1.1.2 Qui định mẫu và chất lượng đối với kế hoạch của tổ Toán 1.1.3 Chỉ đạo, hướng dẫn tổ Toán lập kế hoạch thống nhất về mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học 1.1.4 Tổ chức thảo luận đóng góp ý kiến cho kế hoạch của tổ Toán 1.2 Tăng cường quản lý kế hoạch dạy học môn Toán của GV 1.2.1 Hướng dẫn yêu cầu lập kế hoạch bài dạy khoa học, có hệ thống câu hỏi, bài tập hợp lí 1.2.2 Chỉ đạo lập kế hoạch bài dạy phải đảm bảo cung cấp đầy đủ kiến thức, rèn luyện kĩ năng và thái độ học tập ở HS 1.2.3 Kế hoạch bài dạy phải thể hiện việc đổi mới PPDH, có ứng dụng CNTT trong dạy học 1.2.4 Tổ chức thảo luận, trao đổi kinh nghiệm lập kế hoạch dạy học giữa các GV trong tổ Toán 2 Các biện pháp tổ chức, chỉ đạo thực hiện HĐDH môn Toán 2.1 Tăng cường quản lý các tiết dạy học có ứng dụng CNTT, chống dạy chay, dạy tủ, dạy theo bài mẫu 2.2 Tổ chức các buổi họp chuyên đề giữa các trường để trao đổi kinh nghiệm trong dạy học môn Toán 2.3 Tăng cường việc sử dụng phương tiện, thiết bị dạy học trong hoạt động dạy học môn Toán 2.4 Tổ chức kiểm tra đánh giá chất lượng học sinh, phân loại, để bồi dưỡng học sinh giỏi và phụ đạo học sinh yếu, kém 3 Các biện pháp kiểm tra, đánh giá HĐDH môn Toán 3.1 Tăng cường kiểm tra việc thực hiện phân phối chương trình và chuẩn kiến thức của GV 3.2 Tăng cường công tác kiểm tra đánh giá, dự giờ GV 3.3 Tăng cường công tác kiểm tra sinh hoạt của tổ Toán ._.