Thực trạng hỗ trợ xuất khẩu cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam và giải pháp phát triển

Lêi më ®Çu Trong nh÷ng n¨m qua, nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu rÊt quan träng: c¬ cÊu kinh tÕ cã chuyÓn dÞch theo h­íng tiÕn bé, t¨ng tr­ëng æn ®Þnh trong mét thêi gian kh¸ dµi. KÕt qu¶ ®ã cã sù ®ãng gãp kh«ng nhá cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá (SME) thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë n­íc ta. SME trong thêi gian qua cã b­íc ph¸t triÓn nhanh vÒ sè l­îng, tham gia vµo c¸c lo¹i h×nh kinh tÕ vµ sù ®ãng gãp vµo sù t¨ng tr­ëng GDP cña n­íc ta ngµy mét cao. Tuy nhiªn trong xu thÕ hiÖn nay, víi qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi ®· b­íc sang mét giai ®o¹n ph¸t triÓn víi tèc ®é hÕt søc nhanh chãng vµ s©u s¾c, lµm cho nÒn kinh tÕ thÕ giíi ngµy cµng trë thµnh mét chØnh thÓ thèng nhÊt, c¸c quan hÖ kinh tÕ ®­îc ph¸t triÓn ®a ph­¬ng, ®a d¹ng ho¸ d­íi nhiÒu h×nh thøc.Trong bèi c¶nh ®ã, ®èi víi mét n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam hiÖn nay tham gia vµo tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®· t¹o ra nh÷ng c¬ héi cho c¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ nh÷ng doanh nghiÖp võa vµ nhá nãi riªng nh­ lµ më réng thÞ tr­êng cho hµng xuÊt khÈu, tiÕp nhËn vèn vµ c«ng nghÖ th«ng qua ®Çu t­ trùc tiÕp, nhê ®ã t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm vµ ®¶m b¶o t¨ng tr­ëng kinh tÕ, häc tËp ®­îc c«ng nghÖ qu¶n lý míi, nh­ng mÆt kh¸c l¹i ®Æt c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vµo t×nh thÕ ph¶i c¹nh tranh khèc liÖt h¬n. Thªm vµo ®ã, c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu ë ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong s¶n xuÊt còng nh­ tiªu thô trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. ViÖc khuyÕn khÝch, hç trî c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá nh»m n©ng cao søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu lµ mét trong néi dung quan träng nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Qua thêi gian t×m hiÓu, thu thËp vµ tham kh¶o tµi liÖu vÒ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, nhËn thÊy tÇm quan träng cña viÖc hç trî xuÊt khÈu cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë n­íc ta trong thËp kû tíi, nªn t«i ®· m¹nh d¹n chän nghiªn cøu ®Ò tµi: “Thùc tr¹ng hç trî xuÊt khÈu cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cña ViÖt Nam vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn”. §èi t­îng nghiªn cøu cña khãa luËn tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò thùc tr¹ng hç trî xuÊt khÈu cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá nh»m qua ®ã ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh doanh hµng xuÊt khÈu cho khèi doanh nghiÖp nµy trong nÒn kinh tÕ më víi nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc khi ViÖt Nam tham gia vµo héi nhËp kinh tÕ trong khu vùc vµ thÕ giíi. C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®­îc ®Ò cËp trong kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy ®­îc x¸c ®Þnh theo NghÞ ®Þnh sè 90/2001/N§-CP cña ChÝnh phñ ngµy 23/11/2001, trong ®ã quy ®Þnh doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh ®éc lËp, ®· ®¨ng ký kinh doanh theo ph¸p luËt hiÖn hµnh, cã vèn ®¨ng ký kh«ng qu¸ 10 tû ®ång hoÆc sè lao ®éng trung b×nh hµng n¨m kh«ng qu¸ 300 ng­êi. Néi dung cña kho¸ luËn tèt nghiÖp bao gåm ba ch­¬ng sau: Ch­¬ng I: Kh¸i qu¸t chung vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ chÝnh s¸ch hç trî xuÊt khÈu. Ch­¬ng II: Doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ c¸c chÝnh s¸ch hç trî xuÊt khÈu ë ViÖt Nam. Ch­¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m hç trî xuÊt khÈu cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam. Do giíi h¹n vÒ mÆt thêi gian céng víi tr×nh ®é cßn h¹n chÕ nªn kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. V× vËy, t«i rÊt mong nhËn ®­îc sù ®ãng gãp, chØ b¶o cña c¸c thÇy c« gi¸o trong Tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ng cïng c¸c b¹n ®Ó kho¸ luËn nµy ®­îc hoµn thiÖn h¬n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o Th¹c sü Ph¹m ThÞ Hång YÕn ®· tËn t×nh gióp ®ì, h­íng dÉn t«i nghiªn cøu hoµn thµnh b¶n Kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy. Sinh viªn Ph¹m ThÞ BÝch Thñy Ch­¬ng I: Kh¸i qu¸t chung vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ chÝnh s¸ch hç trî xuÊt khÈu. I- Kh¸i qu¸t chung vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá. 1- Tiªu thøc x¸c ®Þnh doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖc ®­a ra kh¸i niÖm chuÈn x¸c vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá cã ý nghÜa rÊt lín ®Ó x¸c ®Þnh ®èi t­îng ®­îc hç trî. V× vËy, hÇu hÕt c¸c n­íc ®Òu nghiªn cøu tiªu thøc ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá. Tuy nhiªn, trªn thÕ giíi kh«ng cã tiªu thøc thèng nhÊt ®Ó ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá. ThËm chÝ ngay trong mét n­íc, sù ph©n lo¹i còng kh¸c nhau tuú theo tõng thêi kú, tõng ngµnh nghÒ, ®Þa bµn...Cã hai nhãm tiªu thøc chñ yÕu dïng ®Ó ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá: Tiªu thøc ®Þnh tÝnh vµ tiªu thøc ®Þnh l­îng. - Tiªu thøc ®Þnh tÝnh: Dùa trªn nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña doanh nghiÖp võa vµ nhá nh­ kh«ng cã vÞ thÕ ®éc quyÒn trªn thÞ tr­êng, chuyªn m«n ho¸ thÊp, sè ®Çu mèi qu¶n lý Ýt...c¸c tiªu thøc nµy cã ­u thÕ lµ ph¶n ¸nh ®óng cña vÊn ®Ò nh­ng th­êng khã x¸c ®Þnh trªn thùc tÕ. Do ®ã, nã chØ ®­îc lµm c¬ së ®Ó tham kh¶o mµ Ýt ®­îc sö dông trªn thùc tÕ ®Ó ph©n lo¹i. - Tiªu thøc ®Þnh l­îng: Th­êng sö dông c¸c tiªu thøc nh­ lµ sè lao ®éng th­êng xuyªn vµ kh«ng th­êng xuyªn trong doanh nghiÖp, gi¸ trÞ tµi s¶n hay vèn, doanh thu, lîi nhuËn. Trong ®ã: - Sè lao ®éng cã thÓ lµ lao ®éng trung b×nh trong danh s¸ch, lao ®éng th­êng xuyªn, lao ®éng thùc tÕ,.. - Tµi s¶n hoÆc vèn cã thÓ dïng tæng gi¸ trÞ tµi s¶n (hay vèn), tµi s¶n hay vèn cè ®Þnh, gi¸ trÞ tµi s¶n cßn l¹i... - Doanh thu cã thÓ lµ tæng doanh thu trong mét n¨m, tæng gi¸ trÞ gia t¨ng trong mét n¨m(hiÖn nay cã xu h­íng sö dông chØ tiªu nµy). ë c¸c n­íc, tiªu chÝ ®Þnh l­îng ®Ó x¸c ®Þnh quy m« doanh nghiÖp rÊt ®a d¹ng. D­íi ®©y lµ mét sè tiªu chÝ ph©n lo¹i SME qua ®iÒu tra ë 12 n­íc trong khu vùc APEC. Trong c¸c n­íc nµy, tiªu chÝ sè lao ®éng ®­îc sö dông phæ biÕn nhÊt (12/12 n­íc sö dông). Cßn mét sè chØ tiªu kh¸c th× tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn cña tõng n­íc: vèn ®Çu t­ (3/12), tæng gi¸ trÞ tµi s¶n (4/12), doanh thu (4/12) vµ tû lÖ gãp vèn (1/12). Sè l­îng tiªu chÝ chØ cã tõ mét ®Õn hai vµ cao nhÊt lµ ba chØ tiªu. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch cô thÓ d­íi b¶ng 1.1 nh­ sau: B¶ng 1.1: Tiªu chÝ ph©n lo¹i SME ë c¸c n­íc APEC. N­íc Tiªu chÝ ph©n lo¹i Australia Canada Hongkong Indonesia Japan Malaysia Mexico Philippines Singapore Taiwan Thailand USA Sè lao ®éng Sè lao ®éng; Doanh thu Sè lao ®éng Sè lao ®éng; Tæng gi¸ trÞ tµi s¶n; Doanh thu Sè lao ®éng; Vèn ®Çu t­ Sè lao ®éng; Tû lÖ gãp vèn Sè lao ®éng Sè lao ®éng; Tæng gi¸ trÞ tµi s¶n; Doanh thu Sè lao ®éng; Tæng gi¸ trÞ tµi s¶n Vèn ®Çu t­; Tæng gi¸ trÞ tµi s¶n; Doanh thu Sè lao ®éng; Vèn ®Çu t­ Sè lao ®éng Nguån: Ban th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­, tiÓu ban kinh doanh võa vµ nhá cña c¸c n­íc APEC, 2001. ë Indonesia; Tæng côc thèng kª n­íc nµy ph©n lo¹i dùa vµo sè lao ®éng: Doanh nghiÖp cã d­íi 19 lao ®éng ®­îc coi lµ nhá, doanh nghiÖp cã trªn 20 lao ®éng ®­îc coi lµ võa vµ lín. Bé c«ng nghiÖp x¸c ®Þnh SME dùa trªn vèn ®Çu t­ vµo m¸y mãc: d­íi 70 triÖu rupi vµ tÝnh b×nh qu©n trªn mét lao ®éng cã d­íi 625 ngh×n rupi lµ doanh nghiÖp nhá. Cßn Ng©n hµng Indonesia coi doanh nghiÖp cã tµi s¶n d­íi 100 triÖu rupi lµ SME. ë Hång k«ng, doanh nghiÖp cã lao ®éng d­íi 200 ng­êi lµ SME. ë Hµn Quèc; tiªu thøc ph©n lo¹i doanh nghiÖp chñ yÕu dùa vµo sè lao ®éng vµ ph©n biÖt theo hai lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ dÞch vô: trong lÜnh vùc s¶n xuÊt d­íi 1000 lao ®éng, trong lÜnh vùc dÞch vô d­íi 20 lao ®éng lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. ë §µi Loan doanh nghiÖp cã sè lao ®éng d­íi 300 ng­êi vµ vèn ®Çu t­ d­íi 1,5 triÖu USD lµ SME. ë Malaysia; doanh nghiÖp cã vèn cæ ®«ng d­íi 500 ngh×n USD hay tµi s¶n rßng d­íi 200 ngh×n USD, sè lao ®éng d­íi 20 ng­êi, doanh nghiÖp cã vèn cæ ®«ng hay tµi s¶n rßng tõ 0,5- 2,5 triÖu USD, lao ®éng d­íi 100 ng­êi lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. ë Th¸i Lan; doanh nghiÖp cã sè lao ®éng tèi ®a 250 ng­êi vµ vèn ®Çu t­ kh«ng qu¸ 99.500 USD lµ SME. Theo c¸c n­íc thuéc Tæ chøc Hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD) th× SME lµ nh÷ng c«ng ty h¹ch to¸n ®éc lËp kh«ng ph¶i lµ c¸c C«ng ty con cña c¸c C«ng ty lín; tuyÓn dông Ýt h¬n mét sè l­îng lao ®éng ®· ®­îc quy ®Þnh. Sè l­îng nµy kh¸c nhau gi÷a c¸c hÖ thèng thèng kª quèc gia. Giíi h¹n trÇn phæ biÕn nhÊt lµ 250 lao ®éng t¹i c¸c n­íc thuéc liªn minh Ch©u ¢u (EU). Tuy nhiªn, mét sè n­íc ®Æt ra giíi h¹n ë møc 200 lao ®éng, trong khi Mü coi SME bao gåm c¸c C«ng ty cã Ýt h¬n 500 lao ®éng. Nguån: Tæ chøc lao ®éng Quèc tÕ (ILO-SAAT): ChÝnh s¸ch vÜ m« vµ c«ng nghiÖp nhá-Bµi häc tõ Ch©u ¸ vµ Ch©u phi, New Delhi, 2001. 2. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ph©n lo¹i SME. Sù ph©n lo¹i doanh nghiÖp theo quy m« lín, võa, nhá hoµn toµn mang tÝnh t­¬ng ®èi phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh­: - Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét n­íc: tr×nh ®é ph¸t triÓn cµng cao th× chØ sè c¸c tiªu chÝ cµng t¨ng lªn. Nh­ vËy, ë mét sè n­íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ thÊp th× c¸c chØ sè vÒ lao ®éng, vèn ®Ó ph©n lo¹i SME sÏ thÊp h¬n so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn. Ch¼ng h¹n, ë NhËt B¶n, doanh nghiÖp cã 300 lao ®éng vµ 1 triÖu USD tiÒn vèn lµ SME, cßn doanh nghiÖp cã quy m« nh­ vËy ë Th¸i Lan l¹i lµ doanh nghiÖp lín. - TÝnh chÊt ngµnh nghÒ: do ®Æc ®iÓm cña tõng ngµnh nghÒ, cã ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng (nh­ dÖt, may), cã ngµnh sö dông nhiÒu vèn Ýt lao ®éng (nh­ ho¸ chÊt, ®iÖn). Do ®ã, cÇn tÝnh ®Õn tÝnh chÊt nµy ®Ó cã sù so s¸nh ®èi chøng trong ph©n lo¹i SME gi÷a c¸c ngµnh kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n: c¸c ngµnh s¶n xuÊt cã tiªu chÝ th­êng cao h¬n, cßn c¸c ngµnh dÞch vô cã tiªu chÝ thÊp h¬n. - Vïng l·nh thæ: do tr×nh ®é ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau nªn sè l­îng vµ quy m« doanh nghiÖp còng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, mét doanh nghiÖp ë thµnh phè ®­îc coi lµ nhá nh­ng ë vïng miÒn nói, n«ng th«n l¹i ®­îc coi lµ lín. Do ®ã, cÇn tÝnh ®Õn c¶ hÖ sè vïng ®Ó ®¶m b¶o tÝnh t­¬ng thÝch trong viÖc so s¸nh quy m« doanh nghiÖp gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau. - TÝnh chÊt lÞch sö: mét doanh nghiÖp tr­íc ®©y ®­îc coi lµ lín, nh­ng víi quy m« nh­ vËy, hiÖn t¹i hoÆc t­¬ng lai cã thÓ lµ nhá hoÆc võa. Ch¼ng h¹n, ë §µi Loan n¨m 1967, trong ngµnh c«ng nghiÖp, doanh nghiÖp cã quy m« d­íi130.000 USD (5 triÖu ®« la §µi Loan lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá khi ®ã, n¨m 1989 tiªu chÝ nµy lµ 1,4 triÖu USD (hay 40 triÖu ®« la §µi Loan). - Phô thuéc vµo môc ®Ých ph©n lo¹i: kh¸i niÖm SME sÏ cã sù kh¸c nhau tuú thuéc vµo môc ®Ých ph©n lo¹i. Ch¼ng h¹n, nÕu môc ®Ých ph©n lo¹i ®Ó hç trî c¸c doanh nghiÖp yÕu, míi ra ®êi, sÏ kh¸c víi môc ®Ých lµ ®Ó lµm gi¶m thuÕ cho c¸c c«ng nghÖ s¹ch, hiÖn ®¹i, kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr­êng. II- Vai trß cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ. Trªn thÕ giíi, ng­êi ta ®· thõa nhËn r»ng khu vùc SME ®ãng mét vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi cña mçi n­íc. Tuú theo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ mçi n­íc mµ vai trß còng thÓ hiÖ47n kh¸c nhau. §èi víi c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn cao nh­ CHLB §øc, NhËt B¶n, Mü,... Doanh nghiÖp võa vµ nhá cã vai trß hÕt søc quan träng. ë CHLB §øc, SME vÉn cã vai trß quan träng trªn nhiÒu mÆt. ë NhËt B¶n ng­êi ta coi SME lµ mét nguån lùc b¶o ®¶m cho søc sèng cña nÒn kinh tÕ, lµ bé phËn quan träng cña c¬ cÊu quy m« nhiÒu tÇng cña c¸c doanh nghiÖp. §èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn th× ngoµi vai trß lµ bé phËn hîp thµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, gãp phÇn t¨ng tr­ëng kinh tÕ, SME cßn cã vai trß quan träng trong chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. §èi víi c¸c n­íc ë Ch©u ¸ nh­ Hµn Quèc, Th¸i Lan, Philippin, In®«nªsia, SME cã vai trß tÝch cùc trong viÖc chèng ®ì c¸c tiªu cùc cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ, gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo sù æn ®Þnh kinh tÕ - x· héi vµ tõng b­íc kh«i phôc nÒn kinh tÕ. Vai trß cña SME ®­îc cô thÓ ho¸ b»ng c¸c chØ tiªu chñ yÕu sau ®©y: Thø nhÊt: SME chiÕm tû trong cao vÒ sè l­îng trong tæng sè c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c n­íc: Theo tiªu chÝ x¸c ®Þnh SME th× sè doanh nghiÖp nµy ë c¸c n­íc chiÕm tû lÖ tõ 90-99% tæng sè doanh nghiÖp cña c¸c n­íc. Cô thÓ: NhËt B¶n: 99,1%, c¸c n­íc T©y ¢u: 99% (riªng §øc: 99,7%), Mü vµ l·nh thæ §µi Loan : 98%, Singapore: 90%, Th¸i Lan, Malaysia, Indonesia: 95-98%. Thø hai: Thu hót l­îng lao ®éng cña toµn x· héi. Tuy sè doanh nghiÖp cña khu vùc SME chiÕm tû träng cao nh­ng do sè l­îng lao ®éng cña tõng doanh nghiÖp kh«ng nhiÒu, nªn tæng sè lao ®éng lµm trong SME kh«ng nhiÒu, nh­ng vÉn chiÕm tû lÖ ®¸ng kÓ, tõ 50-80%. Thø ba: §ãng gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo tæng thu nhËp quèc d©n vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Theo tÝnh to¸n cña c¸c n­íc th× SME gãp phÇn quan träng vµo sù gia t¨ng thu nhËp quèc d©n cña c¸c n­íc. Së dÜ SME cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ cña mçi n­íc v× nã cã tÝnh linh ho¹t cao, thÝch øng víi sù biÕn ®éng cña thÞ tr­êng, kh¶ n¨ng thay ®æi mÆt hµng, mÉu m· nhanh theo thÞ hiÕu ng­êi tiªu dïng. Bªn c¹nh ®ã, nhu cÇu ®Çu t­ vèn Ýt vµ sö dông nguyªn liÖu, vËt liÖu cã ë ®Þa ph­¬ng, øng dông c¸c tiÕn bé kü thuËt - c«ng nghÖ nhanh nh¹y h¬n, ®µo t¹o ng­êi lao ®éng vµ ng­êi qu¶n lý Ýt tèn kÐm h¬n, yªu cÇu vÒ qu¶n lý kinh doanh kh«ng ®ßi hái qu¸ cao. Nh×n chung trªn ®©y lµ nh÷ng vai trß quan träng cña SME trong mçi nÒn kinh tÕ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, ngoµi c¸c chØ tiªu quan träng c¬ b¶n nãi trªn, vai trß cña SME cßn thÓ hiÖn ë mét vµi chØ tiªu kh¸c nh­: gieo mÇm cho c¸c tµi n¨ng qu¶n trÞ kinh doanh, gãp phÇn gi¶m bít chªnh lÖch trong x· héi, t¨ng nguån tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­ cña d©n c­ ®Þa ph­¬ng, c¶i thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c nhau. III- Nh÷ng biÖn ph¸p hç trî xuÊt khÈu ®èi víi c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ kinh nghiÖm cña mét sè n­íc. 1- C¸c biÖn ph¸p hç trî: Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn h­íng ngo¹i, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu trë thµnh ph­¬ng h­íng chñ yÕu cña chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng. Trong xu thÕ hiÖn nay, viÖc hç trî ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt khÈu cho SME nãi riªng vµ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh kh¸c nãi chung lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch ®èi víi c¸c n­íc, ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh»m ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Nh×n chung cã mét sè biÖn ph¸p chÝnh ®Ó hç trî xuÊt khÈu cho SME nh­ sau: 1.1- Tû gi¸ hèi ®o¸i: Tû gi¸ hèi ®o¸i vµ chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i lµ nh©n tè quan träng ®Ó thùc hiÖn chiÕn l­îc h­íng ngo¹i, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu. Tû gi¸ hèi ®o¸i ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu nãi riªng chÞu ¶nh h­ëng cña c¶ tû gi¸ hèi ®o¸i chÝnh thøc (TGH§CT) vµ tû gi¸ hèi ®o¸i thùc tÕ (TGH§TT). Tû gi¸ hèi ®o¸i chÝnh thøc lµ tû gi¸ do Nhµ n­íc c«ng bè t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh nh­: TGCT gi÷a VND vµ USD ngµy 23/3/2001 lµ 14.527 VND/USD. Nh­ng tû gi¸ hèi ®o¸i thùc tÕ th× kh«ng ph¶i nh­ vËy mµ cßn phô thuéc vµo tû lÖ l¹m ph¸t trong n­íc vµ tû lÖ l¹m ph¸t cña c¸c n­íc cã quan hÖ th­¬ng m¹i. TGH§TT vµ TGH§CT cã mèi quan hÖ nh­ sau: TGH§CT x ChØ sè gi¸ trong n­íc TGH§TT = ------------------------------------------- ChØ sè gi¸ c¶ n­íc ngoµi ViÖc ®­a ra chØ sè gi¸ c¶ n­íc ngoµi vµo tÝnh to¸n tû gi¸ thùc tÕ cÇn ph¶i ®­îc c©n nh¾c kü bëi v×, mét n­íc cã quan hÖ th­¬ng m¹i víi nhiÒu n­íc kh¸c. §Ó sö dông cã hiÖu qu¶ chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i cã thÓ ph¶i tÝnh tû gi¸ hèi ®o¸i song ph­¬ng ®èi víi tõng b¹n hµng th­¬ng m¹i quan träng. TGH§TT thay ®æi ¶nh h­ëng tíi ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu cña SME nãi riªng. Do ®ã, nã cã thÓ g©y t¸c ®éng thóc ®Èy hay k×m h·m ho¹t ®éng xuÊt khÈu. §iÒu nµy thÓ hiÖn: nÕu TGH§TT qu¸ cao cã nghÜa lµ ®ång b¶n tÖ cã gi¸ trÞ t¨ng lªn so víi ®ång ngo¹i tÖ th× hµng nhËp khÈu trë nªn rÎ t­¬ng ®èi so víi s¶n phÈm néi ®Þa mµ chóng chÞu chi phÝ t¨ng do l¹m ph¸t nh­ng c¸c nhµ xuÊt khÈu trë nªn kÐm sinh lîi do ngo¹i tÖ thu ®­îc ph¶i b¸n víi tû gi¸ chÝnh thøc cè ®Þnh thÊp. NÕu c¸c nhµ xuÊt khÈu t¨ng gi¸ xuÊt khÈu ®Ó bï ®¾p chi phÝ th× sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong vÊn ®Ò chiÕm lÜnh thÞ tr­êng. Nh­ vËy, khi tû gi¸ thùc tÕ t¨ng so víi tû gi¸ chÝnh thøc th× sÏ khuyÕn khÝch nhËp khÈu nh­ng l¹i k×m h·m xuÊt khÈu. §Ó ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp, ®Æc biÖt thóc ®Èy xuÊt khÈu, Nhµ n­íc cÇn cã biÖn ph¸p gi¶m l¹m ph¸t, æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång tiÒn néi ®Þa vµ cã tû gi¸ chÝnh thøc hîp lý, phï hîp víi môc tiªu chung trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn h­íng ngo¹i. 1.2. Thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p tµi chÝnh tÝn dông: ViÖc Nhµ n­íc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tµi chÝnh tÝn dông nh»m më réng xuÊt khÈu lµ rÊt quan träng, nhÊt lµ ®èi víi c¸c nhµ xuÊt khÈu cã quy m« võa vµ nhá. §Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng n­íc ngoµi, thÞ tr­êng mµ ë ®ã c¹nh tranh cùc kú khèc liÖt, nhµ xuÊt khÈu ph¶i thùc hiÖn viÖc b¸n chÞu, tr¶ chËm, hoÆc d­íi h×nh thøc tÝn dông hµng ho¸ víi l·i suÊt ­u ®·i cho ng­êi mua. Trong tr­êng hîp nµy, sù hç trî cña nhµ n­íc lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi SME. Sù hç trî trong viÖc ®¶m b¶o tµi chÝnh tÝn dông ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c h×nh thøc: 1.2.1- Thùc hiÖn biÖn ph¸p cÊp tÝn dông xuÊt khÈu: Vèn bá ra cho viÖc thùc hiÖn hîp ®ång xuÊt khÈu th­êng rÊt lín. Ng­êi xuÊt khÈu ph¶i cã vèn tr­íc vµ sau khi giao hµng ®Ó thùc hiÖn hîp ®ång xuÊt khÈu. NhiÒu khi ng­êi xuÊt khÈu cÇn ph¶i cã vèn ®Ó kÐo dµi kho¶n tÝn dông ng¾n h¹n dµnh cho kh¸ch hµng. §Æc biÖt ®èi víi SME vÊn ®Ò vèn ®ang lµ vÊn ®Ò rÊt khã kh¨n nªn cÇn cã sù cung cÊp tÝn dông cña nhµ n­íc víi l·i suÊt ­u ®·i. CÊp tÝn dông trùc tiÕp cho SME kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ trî gióp ®Ó thùc hiÖn xuÊt khÈu mµ cßn gióp ®ì doanh nghiÖp gi¶m chi phÝ vÒ vèn cho hµng xuÊt khÈu vµ gi¶m gi¸ thµnh xuÊt khÈu. TÝn dông xuÊt khÈu cã hai h×nh thøc chñ yÕu: Thø nhÊt: TÝn dông tr­íc khi giao hµng. Tr­íc khi giao hµng SME cÇn cã mét l­îng vèn nhÊt ®Þnh ®Ó tr¶ cho phÇn nhËp khÈu nguyªn vËt liÖu vµ c¸c ®Çu vµo trung gian trong n­íc, c¸c bé phËn cÊu thµnh trong n­íc kh¸c nh­: tiÒn l­¬ng, l·i vay, ®Þa t« cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu vµ tån kho thµnh phÈm xuÊt khÈu th«ng th­êng ®­îc chÊp nhËn dùa theo ®¬n ®Æt hµng xuÊt khÈu vµ ®­îc cung trong thêi gian nhÊt ®Þnh. NhiÒu khi SME ph¶i bá ra mét sè vèn lín ®Ó øng cho nhµ s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. L·i suÊt tÝn dông xuÊt khÈu lµ yÕu tè ¶nh h­ëng tíi søc c¹nh tranh cña SME. L·i suÊt thÊp cho phÐp SME b¸n ®­îc gi¸ thÊp ®Ó c¹nh tranh víi hµng kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ xuÊt khÈu n­íc ngoµi nh­ Th¸i Lan, Trung Quèc... Thø hai: TÝn dông sau khi giao hµng. §©y lµ h×nh thøc mua hèi phiÕu xuÊt khÈu hoÆc t¹m øng theo chøng tõ hµng ho¸ cña Ng©n hµng ®èi víi SME. Lo¹i tÝn dông nµy th­êng ®Ó tr¶ c¸c kho¶n tÝn dông tr­íc khi giao hµng. 1.2.2. BiÖn ph¸p b¶o l·nh tÝn dông: Trong ®iÒu kiÖn cho phÐp, ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng mét sè SME ®· thùc hiÖn b¸n chÞu - tr¶ chËm cho n­íc ngoµi. ViÖc b¸n chÞu nh­ vËy th­êng cã rñi ro dÉn ®Õn mÊt vèn. Trong tr­êng hîp nµy, ®Ó hç trî xuÊt khÈu cho SME Nhµ n­íc cÇn ph¶i ph¸t huy cao h¬n hiÖu qu¶ cña dÞch vô b¶o hiÓm xuÊt khÈu nh»m thùc hiÖn ®Òn bï vèn ®· mÊt cña SME còng nh­ c¸c nhµ kinh doanh kh¸c ®Ó hä yªn t©m ho¹t ®éng vµ gi¶m ®­îc rñi ro. Tuy nhiªn, b¶n th©n SME còng sÏ quan t©m ®Õn viÖc kiÓm tra kh¶ n¨ng thanh to¸n cña nhµ nhËp khÈu vµ thu tiÒn b¸n hµng khi hÕt thêi h¹n tÝn dông. ViÖc b¶o l·nh tÝn dông ngoµi viÖc thóc ®Èy xuÊt khÈu cßn n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu v×: NÕu cã vèn SME cã thÓ thùc hiÖn viÖc b¸n chÞu mµ gi¸ b¸n chÞu bao gåm c¶ gi¸ c¶ b¸n tr¶ ngay c«ng víi phÝ tæn ®¶m b¶o lîi tøc. 1.3- BiÖn ph¸p trî cÊp xuÊt khÈu: Môc ®Ých cña viÖc trî cÊp xuÊt khÈu lµ gióp SME t¨ng thu nhËp n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh hµng ho¸ xuÊt khÈu. Do ®ã ®Èy m¹nh ®­îc xuÊt khÈu. Cã hai lo¹i trî cÊp xuÊt khÈu lµ trî cÊp trùc tiÕp vµ trî cÊp gi¸n tiÕp. Thø nhÊt: Trî cÊp trùc tiÕp lµ ¸p dông thuÕ suÊt ­u ®·i ®èi víi hµng xuÊt khÈu, miÔn hoÆc gi¶m thuÕ ®èi víi c¸c nguyªn liÖu nhËp khÈu ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ xuÊt khÈu, cho nhµ s¶n xuÊt ®­îc h­ëng gi¸ ­u ®·i ®èi víi c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt (nh­ ®iÖn n­íc, vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c, trî gi¸ xuÊt khÈu...). §èi víi SME h×nh thøc nµy rÊt cã t¸c dông vµ cã hiÖu qu¶. Thø hai: Trî cÊp gi¸n tiÕp lµ h×nh thøc trî cÊp cña nhµ n­íc th«ng qua viÖc Nhµ n­íc dïng ng©n s¸ch cña m×nh ®Ó giíi thiÖu, triÓn l·m, qu¶ng c¸o ... t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho giao dÞch xuÊt khÈu hoÆc Nhµ n­íc trî gióp vÒ kü thuËt vµ ®µo t¹o chuyªn gia. Trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh c¶ trong lÉn ngoµi n­íc nh­ hiÖn nay nhÊt lµ c¹nh tranh ngoµi n­íc, SME rÊt cÇn sù gióp ®ì cña ChÝnh phñ trong viÖc nghiªn cøu thÞ tr­êng, cung cÊp c¸c thong tin vÒ thÞ tr­êng, giíi thiÖu triÓn l·m vµ qu¶ng c¸o mÆt hµng xuÊt khÈu. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy, b¶n th©n SME kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm hoÆc nÕu lµm th× kh«ng cã hiÖu qu¶ cao. ViÖc trî gióp kü thuËt vµ chuyªn gia, kh«ng ai kh¸c ngoµi Nhµ n­íc ph¶i ®¶m nhËn. SME cÇn cã sù gióp ®ì vÒ ®µo t¹o chuyªn gia, vÒ c¶ nghiÖp vô kinh doanh xuÊt khÈu vµ c¶ vÒ chuyªn gia s¶n xuÊt. 1.4- BiÖn ph¸p hç trî vÒ thÓ chÕ - tæ chøc: Nhµ n­íc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho xuÊt khÈu b»ng viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p th©m nhËp thÞ tr­êng vµ t¹o ®iª kiÖn thuËn lîi cho viÖc tiªu thô hµng ho¸ ë n­íc ngoµi. §iÒu nµy th­êng ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: - LËp c¸c trung t©m cung cÊp th«ng tin cho nhµ xuÊt khÈu. - §µo t¹o c¸n bé, chuyªn gia gióp c¸c nhµ xuÊt khÈu. - LËp c¸c c¬ quan Nhµ n­íc ë n­íc ngoµi ®Ó nghiªn cøu t¹i chç t×nh h×nh thÞ tr­êng hµng ho¸, th­¬ng nh©n vµ chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ n­íc së t¹i. - Nhµ n­íc ®øng ra ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i, HiÖp ®Þnh hîp t¸c kü thuËt, vay nî, viÖn trî trªn c¬ së thóc ®Èy xuÊt khÈu. 2- Kinh nghiÖm hç trî xuÊt khÈu cho SME cña mét sè n­íc. Bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®· vµ ®ang ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc lín cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nãi chung ®Æc biÖt lµ SME nãi riªng trong mäi lÜnh vùc vµ quan träng nhÊt lµ lÜnh vùc xuÊt khÈu. Víi nh÷ng khã kh¨n ®ã, SME sÏ ph¶i quyÕt t©m rÊt lín, bªn c¹nh ®ã th× sù hç trî cña Nhµ n­íc trong lµ mét ®iÒu rÊt cÇn thiÕt ®èi víi hä. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p cã ý nghÜa lóc nµy lµ nh÷ng kinh nghiÖm thµnh c«ng còng nh­ thÊt b¹i cña c¸c n­íc ®i tr­íc cã thµnh tùu lín trong ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ nhanh, cã ®iÒu kiÖn lÞch sö, kinh tÕ, v¨n ho¸ t­¬ng ®ång víi chóng ta. Sau ®©y t¸c gi¶ xin tr×nh bÇy kinh nghiÖm cña mét sè n­íc trong khu vùc Ch©u ¸. 2.1. C¸c biÖn ph¸p hç trî cña §µi Loan. §µi Loan lµ mét quèc gia ®iÓn h×nh cã nhiÒu SME. Sù thÇn kú cña kinh tÕ §µi Loan còng g¾n víi møc t¨ng tr­ëng cao vµ sù phån vinh cña SME. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nµy còng g¾n liÒn víi nç lùc cña c¸c xÝ nghiÖp nhá vµ võa trong s¶n xuÊt, tiÕt kiÖm nh»m t¨ng søc c¹nh tranh vµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ §µi Loan lu«n g¾n chÆt víi ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng. Ngo¹i th­¬ng thùc sù lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c ngµnh s¶n xuÊt v­¬n lªn, ®¸p øng nhu cÇu phong phó vµ ®a d¹ng. Do nhËn thøc ®­îc nh÷ng giíi h¹n cña thÞ tr­êng néi ®Þa, tõ nh÷ng n¨m 60 §µi Loan ®· coi më réng xuÊt khÈu nh­ mét chÝnh s¸ch chØ ®¹o, mét ph­¬ng ch©m chiÕn l­îc. Ngay trong nh÷ng n¨m ®Çu thùc hiÖn chiÕn l­îc "h­íng vÒ xuÊt khÈu", ngµnh ngo¹i th­¬ng §µi Loan ®· trë thµnh lùc l­îng n©ng ®ì vµ nu«i d­ìng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp. Cuèi nh÷ng n¨m 50, c«ng nghiÖp t­ nh©n cña §µi Loan ®· ph¸t triÓn kh¸ m¹nh, thÞ tr­êng néi ®Þa ®· tíi møc b·o hoµ, c«ng nghiÖp §µi Loan chuyÓn tõ "thay thÕ nhËp khÈu" sang "®Èy m¹nh xuÊt khÈu". Lóc nµy khu vùc t­ nh©n ®· cã c¬ së kh¸ v÷ng, chÝnh quyÒn §µi Loan ®· khuyÕn khÝch hä ph¸t triÓn ngo¹i th­¬ng, x©m nhËp thÞ tr­êng quèc tÕ qua hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p c¶i c¸ch kinh tÕ nh­ chuyÓn thèng nhÊt tû gi¸ hèi ®o¸i, níi láng nh÷ng h¹n chÕ nhËp khÈu... N¨m 1965 §µi Loan ®· më "khu chÕ biÕn xuÊt khÈu" víi nhiÒu ­u ®·i vÒ ngo¹i th­¬ng. §ång thêi c¸c biÖn ph¸p t¨ng c­êng thùc lùc kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch còng dÇn ®­îc thay thÕ b»ng chÝnh s¸ch tù do mËu dÞch. Trong nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 50, ®Çu thËp kû 60, §µi Loan ®· ¸p dông ph­¬ng ch©m "hy sinh thuÕ cao, ®Èy m¹nh kinh tÕ, båi d­ìng nguån thuÕ", liªn tôc ban hµnh c¸c ph¸p lÖnh "khuyÕn khÝch ®Çu t­", "®Çu t­ Hoa KiÒu"...Víi nhiÒu ­u ®·i dµnh cho SME thùc hiÖn t¸i s¶n xuÊt më réng vµ ®æi míi thiÕt bÞ. Ch¼ng h¹n, ChÝnh phñ miÔn thuÕ 5 n¨m cho c¸c xÝ nghiÖp míi x©y dùng, miÔn thuÕ 4 n¨m cho c¸c xÝ nghiÖp ®æi míi thiÕt bÞ tÝnh tõ lóc b¾t ®Çu b¸n s¶n phÈm. Bªn c¹nh ®ã, §µi Loan cßn thùc hiÖn biÖn ph¸p "h¹n chÕ lËp x­ëng", nghÜa lµ trªn c¬ së ®¸nh gi¸ thÞ tr­êng, chÝnh quyÒn h¹n chÕ kh¾t khe ®Çu t­ vµo mét sè ngµnh nµo ®ã ®Ó ®¶m b¶o cã thÞ tr­êng cho SME träng ®iÓm, tr¸nh t×nh tr¹ng s¶n xuÊt trïng lÆp, g©y l·ng phÝ tiÒn l­¬ng, lao ®éng vµ vèn. Trong thêi gian 1970-1977 §µi Loan ®· miÔn gi¶m thuÕ, viÖc gi¶m thuÕ ®· kÝch thÝch ®Çu t­. Do ®ã, sè SME míi kh«ng ngõng t¨ng nªn, SME cò kh«ng ngõng gia t¨ng tµi s¶n, khiÕn cho møc thuÕ c¬ b¶n t¨ng lªn, vµ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña thuÕ còng kh«ng ngõng t¨ng lªn. Cho tíi nh÷ng n¨m 80, ChÝnh quyÒn §µi Loan ban hµnh mét hÖ thèng chÝnh s¸ch tæng hîp hç trî SME vµ ngay lËp tøc ®· cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn sù ph¸t triÓn cña khu vùc nµy, t¹o nªn mét lµn sãng ph¸t triÓn SME. HÖ thèng chÝnh s¸ch hç trî SME cña §µi Loan tõ n¨m 2000 ®Õn nay bao gåm: 1. ChÝnh s¸ch hç trî vÒ tµi chÝnh tÝn dông 2. ChÝnh s¸ch hç trî vÒ c«ng nghÖ 3. ChÝnh s¸ch nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn 4. ChÝnh s¸ch vÒ kiÓm so¸t chÊt l­îng s¶n phÈm 5. ChÝnh s¸ch qu¶n lý ®µo t¹o 6. ChÝnh s¸ch an toµn c«ng nghiÖp 7. ChÝnh s¸ch hç trî nghiªn cøu thÞ tr­êng quèc tÕ 8. ChÝnh s¸ch trî gióp SME hîp t¸c lÉn nhau cïng ph¸t triÓn 9. ChÝnh s¸ch trî gióp SME thÝch øng víi hÖ thèng ph¸p luËt Víi hÖ thèng chÝnh s¸ch nµy, §µi Loan ®· thµnh c«ng trong ph¸t triÓn SME . C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cña §µi Loan ®ãng gãp b×nh qu©n mçi n¨m tíi 40% GNP, 60% kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho kho¶ng 68% lùc l­îng lao ®éng c¶ n­íc. Nguån: vô kinh tÕ Ng©n hµng §µi Loan, 2002 Ngoµi nh÷ng ®iÓm nªu trªn, vÒ c¸c ph­¬ng tiÖn khai th¸c th¨m dß tµi nguyªn, cung øng nguyªn liÖu, më r«ng thÞ tr­êng, chuyÓn giao c«ng nghÖ, chÝnh quyÒn §µi Loan ®Òu c¨n cø vµo nhu cÇu cña tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ, trùc tiÕp tham gia dÉn d¾t, n©ng ®ì khu vùc SME ë c¸c khu vùc kh¸c nhau. VÒ ngo¹i th­¬ng, §µi Loan tæ chøc ®Æt trô së vµ m¹ng l­íi mËu dÞch ë h¬n 50 n­íc vµ khu vùc. §ång thêi cßn tham gia triÓn l·m, héi trî quèc tÕ, th­êng xuyªn mêi kh¸ch n­íc ngoµi vµ c¸c nhµ kinh doanh ®Õn §µi Loan tham quan, cö ng­êi ®i n­íc ngoµi ®Ó chµo hµng. §Ó më réng m¹ng l­íi mËu dÞch quèc tÕ, §µi Loan ®· x©y dùng c¸c tr¹m "phôc vô mËu dÞch quèc tÕ"cung cÊp cho SME c¸c ®­êng d©y ®iÖn tho¹i vµ khuyÕn khÝch c¸c c¬ së SME ®Æt ®¹i lý ë n­íc ngoµi… Víi nh÷ng biÖn ph¸p n©ng ®ì ®iÓn h×nh nh­ trªn, trong hoµn c¶nh quèc tÕ thuËn lîi, kÕt hîp víi sù nç lùc cña b¶n th©n SME, viÖn trî cña Mü... ®· gãp phÇn gióp §µi Loan ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu lín trong ngo¹i th­¬ng. Cô thÓ xin xem d­íi b¶ng 1.2 sau: B¶ng 1.2: Tû lÖ xuÊt khÈu cña SME ë §µi Loan thêi kú 1996-2001. §¬n vÞ:% Thêi kú Doanh nghiÖp lín SME Tæng sè 1996 43,2 56,8 100 1997 41,8 58,2 100 1998 40,9 59,2 100 1999 40,2 59,8 100 2000 33,3 66,7 100 2001 25,2 74,8 100 Nguån:Vô nghiªn cøu kinh tÕ ng©n hµng §µi loan, 2002 Nh×n vµo b¶ng trªn ta nhËn thÊy xuÊt khÈu cña SME ë §µi Loan cã vai trß to lín trong th­¬ng m¹i cña c«ng cuéc thùc hiÖn chiÕn l­îc "h­íng vÒ xuÊt khÈu". 2.2. C¸c biÖn ph¸p hç trî cña Hµn Quèc. Xem xÐt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña Hµn Quèc tõ cuèi thËp kû 50 ®Õn nay, cã thÓ nhËn thÊy næi lªn 3 giai ®o¹n ph¸t triÓn víi nh÷ng ­u ®iÓm ph¸t triÓn kh¸c nhau. Giai ®o¹n thø nhÊt kÐo dµi cho ®Õn thËp kû 70 vµ träng t©m ­u tiªn ph¸t triÓn lµ khuyÕn khÝch vµ thóc ®Èy t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu. Giai ®o¹n thø hai kÐo dµi trong suèt thËp kû 80, trong ®ã ­u tiªn ph¸t triÓn ®­îc dµnh cho c«ng nghiÖp nÆng vµ c«ng nghiÖp ho¸ chÊt. Giai ®o¹n thø ba b¾t ®Çu tõ ®Çu thËp kû 80 mµ träng t©m cña nã ®· chuyÓn sang khu vùc SME. C¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch vµ ­u ®·i ®Çu t­ ë Hµn Quèc ®· thay ®æi theo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn vµ nh»m phôc vô cho môc tiªu ph¸t triÓn trong tõng giai ®o¹n. §Ó thóc ®Èy t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu cho ®Õn ®Çu thËp kû 70, ChÝnh phñ Hµn Quèc ®· thùc hiÖn chiÕn l­îc thóc ®Èy xuÊt khÈu h¬n lµ thay thÕ nhËp khÈu. ChÝnh phñ Hµn Quèc ®· hç trî m¹nh mÏ cho c¸c nhµ xuÊt khÈu, víi nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau, gåm ®èi sö ­u ®·i trong cÊp vèn tÝn dông vµ trong chÕ ®é thuÕ kho¸. HÖ thèng cÊp vèn tÝn dông xuÊt khÈu ®· ®ãng vai trß rÊt quan träng nh»m hç trî xuÊt khÈu cho ®Õn gi÷a nh÷ng n¨m 80 khi cã ®­îc thÆng d­ vÒ c¸n c©n v·ng lai. B¶n chÊt cña hÖ thèng nµy lµ chÝnh s¸ch t¸i chiÕt khÊu cña hÖ thèng ng©n hµng ®Ó cung cÊp tÝn dông víi l·i suÊt thÊp th«ng qua c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cho SME ®· nhËn ®­îc tÝn dông th­. C¸c kho¶n cho vay chiÕt khÊu cña ng©n hµng Trung ­¬ng Hµn Quèc còng ®­îc më réng cho xuÊt khÈu tr­íc khi giao hµng nh»m hç trî cho viÖc mua nguyªn liÖu vµ c¸c s¶n phÈm trung gian ®Ó s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. Tr­íc nh÷ng n¨m 1980 l·i suÊt cho vay ®èi víi xuÊt khÈu tõ 6-10%/ n¨m, trong khi møc l·i suÊt chung lµ 17-23%/n¨m. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 1980, sù chªnh lÖch l·i suÊt míi ®­îc xo¸ bá. NÕu xem xÐt møc l·i suÊt trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh phi chÝnh thøc t¹i thêi ®iÓm ®ã vµo kho¶ng h¬n 30%, th× sù ­u ®·i ®èi víi xuÊt khÈu qua tÝn dông l·i suÊt thÊp thËt lín. HÇu nh­ mäi kho¶n tÝn dông xuÊt khÈu ®Òu ®­îc hç trî th«ng qua c¬ chÕ t¹o tiÒn cña Ng©n hµng Trung ­¬ng d­íi h×nh thøc chiÕt khÊu. Trong kho¶ng thêi gian tõ 1976-1986 tû lÖ tÝn dông cña Ng©n hµng Hµn Quèc trong tæng sè kho¶n vay cña Ng©n hµng néi ®Þa lµ 79,4%, ®Æc biÖt vµo nh÷ng n¨m 1973-1981 tû lÖ nµy lªn tíi 90,1%. Ngoµi ra cßn cã rÊt nhiÒu biÖn ph¸p hç trî kh¸c cña ChÝnh phñ ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña SME nh­ chiÕt khÊu thuÕ ra khái gi¸ mua thiÕt bÞ vµ ph­¬ng tiÖn ®Çu t­ ®Ó s¶n xuÊt; trî cÊp cho viÖc c¶i tiÕn ®ãng gãi vµ mÉu m· s¶n phÈm, më réng c¸c ph­¬ng tiÖn cung cÊp dÞch vô kiÓm tra hµng xuÊt khÈu, më c¸c trung t©m ®µo t¹o tiÕng n­íc ngoµi, göi c¸c ®oµn ®Õn héi trî triÓn l·m ë n­íc ngoµi, tæ chøc c¸c cuéc triÓn l·m ë n­íc ngoµi, tæ chøc c¸c cuéc triÓn l·m th­¬ng m¹i t¹i Hµn Quèc. ChÝnh phñ Hµn Quèc còng theo dâi chÆt chÏ kÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu vµ hµng th¸ng hoÆc hµng quý cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ trong n­íc, vÒ xu h­íng cña thÞ tr­êng n­íc ngoµi. Th«ng qua c¸c cuéc häp th­êng kú do Tæng thèng lµm chñ täa víi sù tham dù cña c¸c quan chøc cÊp cao cña ChÝnh phñ ®Ó thùc hiÖn xem xÐt kÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu. NÕu kÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lµ yÕu kÐm, th× Tæng thèng sÏ thóc giôc c¸c quan chøc cã liªn quan cña ChÝnh phñ vµ c¸c nhµ ng©n hµng ph¶i cung cÊp hç trî m¹nh mÏ h¬n n÷a ®èi víi xuÊt khÈu nh»m ®¹t ®­îc khèi l­îng xuÊt khÈu ®Ò ra theo kÕ ho¹ch. B»ng c¸ch ®ã, nh÷ng c¶n trë ®èi víi xuÊt khÈu ®­îc xo¸ bá mét c¸ch kÞp thêi phôc vô cho viÖc hç trî SME. Mét ®Æc ®iÓm kh¸c trong chÝnh s¸ch thóc ®Èy xuÊt khÈu cña ChÝnh phñ Hµn Quèc lµ sù hç trî cña ChÝnh phñ cho xuÊt khÈu c¨n cø vµo kÕt qu¶ xuÊt khÈu thùc sù ®¹t ®­îc. C¸c nhµ xuÊt khÈu ®­îc quyÒn nhËn hç trî chØ lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng n¨m v­ît mét møc nhÊt ®Þnh. §Ó nhËn ®­îc sù ­u ®·i lín h¬n, c¸c nhµ xuÊt khÈu ph¶i lµm viÖc ch¨m chØ vµ chuyªn cÇn h¬n, ®Ó c¹nh tranh víi nhau vµ víi n­íc ._.ngoµi. ChiÕn thuËt buéc c¸c doanh nghiÖp Hµn Quèc ph¶i c¹nh tranh víi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi ®· mang l¹i nh÷ng lîi Ých lín trong viÖc ®Èy m¹nh sù häc hái, tiÕp thu kiÕn thøc míi qua lµm viÖc, qua ®ã rót ng¾n thêi gian cÇn thiÕt cho häc tËp. ChÝnh s¸ch hç trî xuÊt khÈu toµn diÖn nãi trªn ®· ®ãng vai trß c¬ b¶n ®Ó SME cña Hµn Quèc ®­îc më réng nhanh chãng vµ thu ®­îc kÕt qu¶ mong muèn. Trªn ®©y lµ nh÷ng kinh nghiÖm hç trî cho SME trong ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu cña mét sè n­íc trong khu vùc Ch©u ¸. Tuy nhiªn, khi ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî xuÊt khÈu cho SME, quèc gia nµo còng khã cã cã kh¶ n¨ng ¸p dông nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p hç trî c«ng khai khi muèn hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ trong khu vùc vµ thÕ giíi. Do vËy, c¸c chÝnh s¸ch hç trî xuÊt khÈu ®­a ra ph¶i phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, nÕu kh«ng sÏ g©y ra ph¶n øng ®èi phã tõ phÝa c¸c ®èi t¸c. Trªn c¬ së nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®· tr×nh bµy ë trªn, cã thÓ lµm bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh hç trî xuÊt khÈu cho SME trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, tuy nhiªn, chóng ta ¸p dông nh÷ng bµi häc nµy mét c¸ch cã chän läc kh«ng dËp khu©n m¸y mãc. ch­¬ng II: Doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ c¸c chÝnh s¸ch hç trî xuÊt khÈu ë viÖt nam I- kh¸i qu¸t thùc tr¹ng c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam. 1. Kh¸i niÖm vÒ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá (SME) ë ViÖt Nam. ë ViÖt Nam, tr­íc ®©y, kh¸i niÖm SME ®· ®­îc sö dông ®Ó ph©n lo¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc víi môc ®Ých x¸c ®Þnh møc cÊp ph¸t trong c¬ chÕ bao cÊp, x¸c ®Þnh møc l­¬ng cho c¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp: Doanh nghiÖp cÊp 1, Doanh nghiÖp cÊp 2, Doanh nghiÖp cÊp 3. Tiªu thøc ph©n lo¹i chñ yÕu lµ sè lao ®éng trong biªn chÕ vµ theo ph©n cÊp Trung ­¬ng - ®Þa ph­¬ng. HiÖn nay, khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, môc ®Ých, c¸ch thøc, tiªu thøc ph©n lo¹i vµ ®èi t­îng còng kh¸c tr­íc. Ph­¬ng ph¸p ph©n lo¹i th­êng ®­îc sö dông theo c¸c tiªu chÝ: lao ®éng, vèn (ph¸p ®Þnh, cè ®Þnh vµ l­u ®éng), doanh thu. Trong ®ã hai tiªu chÝ ®­îc thèng nhÊt chung lµ sè lao ®éng vµ vèn ®Ó x¸c ®Þnh SME. Tr­íc yªu cÇu thùc tiÔn kinh doanh, vÊn ®Ò nµy ®· ®­îc gi¶i quyÕt t¹m thêi b»ng C«ng v¨n sè 681/CP-KTN ban hµnh ngµy 20/6/1998, theo ®ã doanh nghiÖp nhá vµ võa lµ doanh nghiÖp cã sè c«ng nh©n d­íi 200 ng­êi vµ sè vèn kinh doanh d­íi 5 tû ®ång (t­¬ng ®­¬ng 387.000USD) Theo tû gi¸ gi÷a ®ång ViÖt Nam vµ §«la Mü t¹i thêi ®iÓm ngµy 20/06/1998. . Tiªu chÝ nµy ®­îc x¸c ®Þnh nh»m x©y dùng mét bøc tranh chung vÒ c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa ë ViÖt Nam phôc vô cho viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. Trªn thùc tÕ, tiªu chÝ nµy kh«ng cho phÐp ph©n biÖt doanh nghiÖp nhá hay doanh nghiÖp cùc nhá, vµ nhÊt lµ ®èi víi hé kinh doanh c¸ thÓ hiÖn ®ang cÇn l­u t©m ®Æc biÖt. Theo NghÞ ®Þnh sè 90/2001/N§-CP cña ChÝnh phñ ngµy 23/11/2001, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®­îc x¸c ®Þnh nh­ sau: “Doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh ®éc lËp, ®· ®¨ng ký kinh doanh theo ph¸p luËt hiÖn hµnh, cã vèn ®¨ng ký kh«ng qu¸ 10 tû ®ång hoÆc sè lao ®éng trung b×nh hµng n¨m kh«ng qu¸ 300 ng­êi”. Th«ng qua NghÞ ®Þnh nµy, Nhµ n­íc ta ®· thÓ hiÖn sù nh×n nhËn tÝch cùc vÒ vai trß cña c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa. Tuy vËy, cÇn cã thêi gian ®Ó ®¸nh gi¸ chÝnh s¸ch nµy vµ cÇn chuÈn bÞ c¸c biÖn ph¸p kÕ ho¹ch cô thÓ cho viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch. ChÝnh s¸ch hç trî nµy kh«ng ®i theo ph­¬ng thøc can thiÖp trùc tiÕp vµo c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng SME phô thuéc qu¸ nhiÒu vµo sù hç trî cña Nhµ n­íc, mµ ph¶i khuyÕn khÝch tinh thÇn tù lùc cña SME. 2. Kh¸i qu¸t thùc tr¹ng c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam. Nh­ chóng ta ®Òu biÕt, sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña khu vùc t­ nh©n míi ®­îc chÝnh thøc thõa nhËn tõ n¨m 1990, khi luËt doanh nghiÖp vµ luËt c«ng ty ®­îc th«ng qua. C¸c bé luËt nµy ®· ®­îc thay thÕ bëi LuËt doanh nghiÖp, cã hiÖu lùc tõ ngµy 1/01/2000. LuËt doanh nghiÖp ®­a ra 4 h×nh thøc ph¸p lý c¬ b¶n cña doanh nghiÖp: doanh nghiÖp t­ nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn vµ c«ng ty hîp danh. PhÇn lín c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký d­íi h×nh thøc doanh nghiÖp t­ nh©n vµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hai thµnh viªn trë lªn. Cho ®Õn nay, viÖc ph©n lo¹i c¸c doanh nghiÖp theo quy m« vÉn ch­a ®­îc thùc hiÖn trªn ph¹m vi toµn quèc. Nh÷ng tiªu chÝ ph©n lo¹i quy m« ®«i khi còng rÊt kh¸c nhau khiÕn cho viÖc tæng hîp sè liÖu ch­a thùc hiÖn ®­îc mét c¸ch cã hÖ thèng. D­íi ®©y lµ mét sè b¶ng ph©n lo¹i doanh nghiÖp theo quy m« tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau: B¶ng 2.1: Ph©n lo¹i doanh nghiÖp khu vùc kinh tÕ t­ nh©n chÝnh thøc theo sè l­îng lao ®éng, 2001: §¬n vÞ:% ChØ tiªu 1-100 lao ®éng Trªn 100 lao ®éng Tæng céng Sè l­îng 25.399 622 26.021 Sè phÇn tr¨m 97,6 2,4 100 Nguån: Tæng côc thèng kª: KÕt qu¶ ®iÒu tra toµn bé doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh n¨m 2001, Nxb Thèng kª, 2002 B¶ng 2.2: Ph©n lo¹i c¬ së kinh doanh phi n«ng nghiÖp t¹i c¸c vïng n«ng th«n theo quy m« (bao gåm c¸c hé kinh doanh c¸ thÓ) §¬n vÞ: % ChØ tiªu 1-10 lao ®éng 11-50 lao ®éng 51-100 lao ®éng Trªn 100 lao ®éng Tæng céng C¬ së kinh doanh 52,7 37,2 4,6 4,5 100 Hé KD phi n«ng nghiÖp 98,7 1,2 0,6 - 100 Nguån: Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n: C¸c ngµnh nghÒ n«ng th«n ViÖt Nam, Nxb N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 2002 XÐt vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh, th× c¸c ®¬n vÞ kinh doanh thuéc khu vùc kinh tÕ t­ nh©n chñ yÕu ho¹t ®éng trong ba ngµnh: (I) dÞch vô th­¬ng nghiÖp, söa ch÷a xe ®éng c¬, m« t« xe m¸y 46%; (II) trong c«ng nghiÖp chÕ biÕn (22%); vµ (III) kh¸ch s¹n nhµ hµng (13%). §iÒu ®¸ng l­u ý lµ cã 21% doanh nghiÖp t­ nh©n ho¹t ®éng trong lÜnh vùc thuû s¶n vµ 26% c«ng ty cæ phÇn ho¹t ®éng trong lÜnh vùc tµi chÝnh tÝn dông, riªng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã tíi 37,3% sè SME ho¹t ®éng trong ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm, 11% trong ngµnh dÖt, may, da vµ 18,6% trong ngµnh s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm kim lo¹i. BiÓu ®å 2.1sÏ chøng minh vÒ c¬ cÊu ngµnh nghÒ kinh doanh cña SME. biÓu ®å 2.1 C¬ cÊu ngµnh nghÒ kinh doanh cña SME: Chó thÝch: F1: Kh¸ch s¹n, nhµ hµng F2: C¸c ngµnh kh¸c F3: C«ng nghiÖp chÕ biÕn F4: DÞch vô th­¬ng nghiÖp Nguån: Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn dù ¸n Mªk«ng (MPDF): Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ t­ nh©n sè 10: Doanh nghiÖp nhá vµ võa ViÖt Nam trªn ®­êng tiÕn tíi phån vinh, Leila Webster, Hµ Néi, 2002. XÐt vÒ doanh thu cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá trong khu vùc kinh tÕ t­ nh©n, th× c¸ nh©n vµ nhãm kinh doanh chØ chiÕm 40% tæng doanh thu cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n. Nh­ vËy, vÒ khÝa c¹nh nµy, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®¨ng ký chÝnh thøc, gåm doanh nghiÖp t­ nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn, chiÕm phÇn quan träng h¬n (kho¶ng 57%). §iÒu nµy cã thÓ cã khÇn do c¸ nh©n vµ nhãm kinh doanh kh«ng khai b¸o ®óng møc doanh thu cña hä, mµ khai b¸o thÊp h¬n thùc tÕ lµ ®iÒu cã thÓ x¶y ra. Tuy vËy, nã ph¶n ¸nh mét thùc tÕ lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cã ®¨ng ký chÝnh thøc cã quy m« kinh doanh lín h¬n. Vµ nÕu muèn kinh doanh quy m« lín th× ch¾c ch¾n ph¶i chuyÓn sang h×nh thøc doanh nghiÖp ®¨ng ký chÝnh thøc, ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c luËt lÖ cña c¬ chÕ thÞ truêng. Doanh thu cña khu vùc SME ®­îc thÓ hiÖn chi tiÕt d­íi b¶ng sau: B¶ng 2.3:Doanh thu c¸c c¬ së kinh tÕ theo vïng l·nh thæ. §¬n vÞ:% Lo¹i h×nh doanh nghiÖp Ph©n theo vïng l·nh thæ DNTN C«ng ty C«ng ty Hîp Kinh tÕ TNHH cæ phÇn t¸c x· c¸ thÓ 1.Vïng nói vµ trung du 2,90 1,34 0,26 4,68 4,97 3,12 2.§ång b»ng s«ng hång 2,97 15,89 7,48 12,90 12,07 11,73 3.Khu bèn cò 4,38 0,62 0,12 25,39 4,48 3,05 4.Duyªn h¶i miÒn Trung 6,19 4,37 1,34 9,03 7,91 6,12 5.T©y nguyªn 1,98 1,85 0,05 4,53 3,22 2,43 6.§«ng nam Bé 41,44 68,05 86,01 31,98 38,96 51,46 7.§ång b»ng s«ng Cöu Long 40,14 7,43 4,73 11,49 28,39 22,08 Tæng sè 100 100 100 100 100 100 Nguån: ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ TW (CIEM), 2002 Theo b¶ng 2.3, ®iÒu ®¸ng chó ý lµ doanh thu cña khu vùc miÒn §«ng Nam Bé, gåm c¶ thµnh phè Hå ChÝ Minh, chiÕm 51,46% tæng doanh thu cña khu vùc SME trªn c¶ n­íc. TiÕp ®Õn lµ Vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long chiÕm 22,08%, vµ Vïng ®ång b»ng s«ng Hång chiÕm 11,73%. Nh­ vËy, xÐt theo doanh thu, th× ho¹t ®éng cña khu vùc SME ë ViÖt Nam chñ yÕu tËp trung ë miÒn Nam ViÖt Nam. Vèn ®Çu t­ thuéc khu vùc kinh tÕ t­ nh©n ë ViÖt Nam ®­îc thùc hiÖn d­íi h×nh thøc doanh nghiÖp t­ nh©n vµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n chiÕm tû träng ®¸ng kÓ. Tæng sè vèn ®ang ký cña hai lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy chiÕm kho¶ng 60% tæng sè vèn ®¨ng ký cña kinh tÕ t­ nh©n. c¸ nh©n vµ nhãm kinh doanh chiÕm kho¶ng 30%. §iÒu ®¸ng chó ý lµ gÇn 50% vèn ®¨ng ký cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n ë ®ång b»ng s«ng Hång ®­îc th­c hiÖn d­íi h×nh thøc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, trong khi ®ã kho¶ng 60% vèn ®¨ng ký ë §ång b»ng s«ng Cöu Long ®­îc thùc hiÖn d­íi h×nh thøc doanh nghiÖp t­ nh©n. Nh×n vµo b¶ng 2.4 d­íi ®©y ta cã thÓ thÊy r»ng vèn ®Çu t­ ph©n bæ chñ yÕu vµo c¸c ngµnh kinh tÕ nh­ th­¬ng nghiÖp, söa ch÷a xe ®éng c¬, m« t« chiÕm 38,38% trong tæng sè vèn ®Çu t­ vµo c¸c ngµnh kinh tÕ cña khu vùc SME. TiÕp ®Õn lµ ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn chiÕm 26,98%, vËn t¶i kho b·i vµ th«ng tin liªn l¹c chiÕm 9,41%, ngµnh thuû s¶n chiÕm 6,79%, x©y dùng chiÕm 6,17%. Nh­ vËy, tæng sè vèn ®Çu t­ vµo ngµnh thuû s¶n cßn rÊt thÊp trong khi kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n cña khu vùc nµy chiÕm tû lÖ rÊt lín cô thÓ trong giai ®o¹n 1998-2002 chiÕm tû träng 25,1% trong kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n cña c¶ n­íc. §Ó t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu h¶i s¶n trong thêi gian tíi cÇn ph¶i chó ý ®Õn viÖc ®Çu t­ vèn cho khu vùc nµy nhiÒu h¬n. Sù ph©n bè vèn cña khu vùc kinh tÕ nh×n chung ®­îc thÓ hiÖn d­íi b¶ng sau: B¶ng 2.4: Vèn c¸c lo¹i h×nh kinh doanh ph©n theo ngµnh kinh tÕ (®Õn ngµy 31/12/2002) §¬n vÞ: % Ph©n theo ngµnh kinh tÕ Lo¹i h×nh doanh nghiÖp DNTN C«ng ty TNHH C«ng ty cæ phÇn Hîp t¸c x· Kinh tÕ c¸ thÓ 1. N«ng nghiÖp 2. Thuû s¶n 3. C«ng nghiÖp khai th¸c má 4. C«ng nghiÖp chÕ biÕn 5. SX, ph©n phèi ®iÖn, khÝ ®èt vµ n­íc 6. X©y dùng 7. Th­¬ng nghiÖp, söa ch÷a xe ®éng c¬ m« t« 8. Kh¸ch s¹n 9. VËn t¶i kho b·i vµ th«ng tin liªn l¹c 10. Tµi chÝnh tÝn dông 11. Ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ 12. Ho¹t ®éng phôc vô c¸ nh©n vµ céng ®ång 13. Ngµnh nghÒ kh¸c 0,04 15,25 0,13 30,41 0,04 3,48 42,38 5,48 0,53 0,02 0,00 2,05 0,19 0,27 0,47 0,31 26,51 0,06 15,57 43,51 2,89 3,83 0,03 0,08 0,42 6,04 0,09 0,61 0,00 23,03 0,00 7,94 7,33 1,49 0,69 55,89 0,00 0,00 2,94 0,18 0,78 1,61 26,71 0,19 3,98 15,73 0,18 47,49 3,05 0,00 0,02 0,08 0,22 5,58 0,17 24,38 0,02 0,10 37,85 5,60 20,24 0,01 0,00 1,4 4,42 0,17 6,79 0,26 26,98 0,04 6,17 38,38 4,33 9,14 3,02 0,02 1,2 2,44 Tæng sè 100 100 100 100 100 100 Nguån: ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ TW (CIEM), 2002. Khu vùc SME lµ n¬i t¹o ra nhiÒu viÖc lµm trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Tuy nhiªn, sù ph©n bè lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cßn phô thuéc vµo ph©n bè ®Þa lý cña n­íc ta. Cô thÓ xin xem thªm d­íi b¶ng sau: B¶ng 2.5: Lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ph©n theo vïng l·nh thæ ( Cã ®Õn 31/12/2002). §¬n vÞ: % Ph©n theo vïng l·nh thæ Lo¹i h×nh doanh nghiÖp DNTN C«ng ty TNHH C«ng ty cæ phÇn Hîp t¸c x· Kinh tÕ c¸ thÓ 1. Vïng nói vµ trung du 2. §ång b»ng s«ng Hång 3. Khu bèn cò 4. Duyªn h¶i miÒn Trung 5. T©y nguyªn 6. §«ng Nam Bé 7. §ång b»ng s«ng Cöu Long 7,43 7,49 4,71 17,17 2,95 28,68 31,57 4,03 23 2,54 6,13 1,09 58,62 4,59 0,06 12,15 0,18 2,96 0,10 75,95 8,60 5,34 34,99 9,49 14,81 3,17 26,35 5,84 7,40 19,06 11,86 10,95 2,93 22,57 25,24 6,98 19,38 10,52 11,01 2,77 26,40 22,94 Tæng sè 100 100 100 100 100 100 Nguån: ViÖn nghiªn cøu Qu¶n lý kinh tÕ TW (CIEM ),2002 Nh­ vËy theo b¶ng 2.4 th× kho¶ng gÇn mét nöa (49,34%) sè lao ®éng cña khu vùc SME lµm viÖc ë vïng miÒn §«ng Nam Bé vµ vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long. TiÕp ®ã lµ vïng ®ång b»ng s«ng Hång (19,38%), Duyªn h¶i miÒn Trung (11%), vµ vïng Khu Bèn cò(10,52%). Trong ®ã, sè lao ®éng lµm viÖc trong lo¹i h×nh kinh tÕ c¸ thÓ chiÕm 81,21%, tiÕp ®Õn lµ c¸c c«ng ty TNHH chiÕm 7,98%, DNTN chiÕm 5,54%. Tõ qu¸ tr×nh xem xÐt thùc tr¹ng khu vùc SME ë ViÖt Nam, nh­ tr×nh bµy ë trªn ®©y, cã thÓ rót ra mét sè nhËn xÐt tæng qu¸t nh­ sau: Mét lµ, xÐt trªn tÊt c¶ c¸c tiªu chÝ, phÇn lín ho¹t ®éng cña khu vùc SME ë ViÖt Nam hiÖn nay chñ yÕu tËp trung ë miÒn nam ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ vïng §«ng Nam Bé (gÇn 50%). Hai lµ, xÐt vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh, th× ho¹t ®éng cña khu vùc SME ë ViÖt Nam hiÖn nay ho¹t ®éng chñ yÕu trong hai ngµnh. §ã lµ th­¬ng m¹i, dÞch vô söa ch÷a vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn (c¶ hai ngµnh nµy chiÕm 69% tæng sè doanh nghiÖp). Ba lµ, cã thÓ nãi, ng­êi ViÖt Nam vÉn ch­a ­a chuéng sö dông c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. H×nh thøc doanh nghiÖp tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n n¨m 1997 chØ chiÕm 0,48% trong tæng sè doanh nghiÖp , trong khi ®ã h×nh thøc kinh tÕ c¸ thÓ chiÕm 98%. §iÒu nµy cã thÓ xuÊt ph¸t tõ c¸c nguyªn nh©n sau ®©y: - PhÇn nhiÒu trong sè nh÷ng ng­êi kinh doanh ®Òu lµ ng­êi tù t×m viÖc lµm cho m×nh. Hä khëi sù kinh doanh chØ ®¬n gi¶n lµ nh»m môc ®Ých kiÕm sèng cho b¶n th©n vµ gia ®×nh hä, mµ ch­a suy nghÜ ®Õn t­¬ng lai ph¸t triÓn, còng ch­a cã môc tiªu ph¸t triÓn mét c¸ch râ rµng. - Quy m« nhá, ph¹m vi giao dÞch, quy m« giao dÞch, sè l­îng giao dÞch vµ tÝnh chÊt cña c¸c giao dÞch cña hä còng ®¬n gi¶n; vµ b¶n th©n ng­êi kinh doanh ch­a cã yªu cÇu nhËn biÕt vµ kh«ng nhËn biÕt c¸c rñi ro liªn quan kinh doanh. - Ho¹t ®éng cña hä chñ mang tÝnh phi h×nh thøc, v× vËy hä kh«ng cã yªu cÇu ph¶i sö dông luËt lÖ cña nhµ n­íc. Trong m«i tr­êng ®ã, sù tin cËy lÉn nhau, quen biÕt nhau lµ trªn hÕt vµ chñ yÕu. - Cho ®Õn nay, kü n¨ng vµ hiÓu biÕt vÒ qu¶n trÞ kinh doanh cña ng­êi ViÖt Nam míi b¾t ®Çu x©y dùng. Sù ®µo t¹o vÒ qu¶n lý doanh nghiÖp t¹i c¸c tr­êng ®¹i häc tËp trung nhiÒu h¬n vµo c¸c kiÕn thøc chuyªn m«n qu¶n lý bËc trung cho c¸c c«ng ty lín, ®Æc biÖt lµ nghiÖp vô kÕ to¸n, thèng kª, qu¶n lý tiÒn l­¬ng…C¸c sinh viªn cã Ýt c¬ héi ®­îc ®µo t¹o thùc tiÔn vÒ lËp kÕ ho¹ch kinh doanh còng nh­ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn nh÷ng kü n¨ng qu¶n trÞ nh­ kü n¨ng b¸n hµng, tiÕp thÞ, qu¶n trÞ nh©n sù… NhiÒu doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo c¸ch suy ®o¸n cña riªng hä. Cã thÓ nãi, trªn ®©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò chung nhÊt vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam. PhÇn tiÕp theo chóng ta sÏ nghiªn cøu c¸c vai trß cña khèi doanh nghiÖp nµy. 3. Vai trß cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam trong xuÊt khÈu vµ sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ. 3.1- Vai trß cña doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ: ë n­íc ta SME cã diÖn réng, phæ cËp chiÕm tû träng lín trong tæng sè doanh nghiÖp vµ cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Cïng víi kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n, SME ®­îc xem nh­ lµ nh÷ng nh©n tè ®¶m b¶o cho sù t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ, t¹o viÖc lµm vµ thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, khai th¸c tËn dông hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng vÒ vèn, tay nghÒ vµ nh÷ng nguån lùc tiÒm Èn trong d©n c­. Nã cßn gãp phÇn ph©n bè c«ng nghiÖp trªn c¸c ®Þa bµn kh¸c nhau; gi÷ vai trß bæ sung cho c«ng nghiÖp lín; b¶o tån vµ ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng, thÓ hiÖn b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. B¶ng 2.6 cho thÊy phÇn ®ãng gãp vµo GDP cña doanh nghiÖp t­ nh©n chÝnh thøc th­êng xuyªn gi÷ ë møc 7,5%. PhÇn ®ãng gãp cña hé kinh doanh c¸ thÓ vµ trang tr¹i vµo GDP gi¶m mét Ýt tõ 36% n¨m 1997 xuèng cßn 33,18% n¨m 2001. PhÇn ®ãng gãp cña khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc t¨ng lªn 41,4% n¨m 1999 vµ gi¶m xuèng 41% n¨m 2001. §ãng gãp cña khu vùc kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi t¨ng tõ 7% lªn h¬n 10% GDP trong 5 n¨m cuèi. Thùc tÕ phÇn ®ãng gãp 40,5% vµo GDP cña hé kinh doanh c¸ thÓ vµ doanh nghiÖp t­ nh©n chÝnh thøc (n¨m 2001) bao gåm phÇn ®ãng gãp cña c¸c trang tr¹i n«ng nghiÖp vµ hé kinh doanh n«ng nghiÖp. ¦íc tÝnh phÇn ®ãng gãp cña hé kinh doanh phi n«ng nghiÖp lµ 19% GDP Nguån: Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam: §iÒu tra vÒ c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa”,2002. . Do vËy, toµn bé khu kinh tÕ t­ nh©n ®ãng gãp 26,31% GDP. B¶ng 2.6: §ãng gãp vµo GDP cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong giai ®o¹n 1997-2001 (so s¸nh 1996) §¬n vi: % C¸c thµnh phÇn Kinh tÕ 1997 1998 1999 2000 2001 Khu vùc quèc doanh 40,1 40,8 41,4 41,3 41,1 Khu vùc ngoµi quèc doanh 59,9 59,2 58,6 58,7 58,9 -Trong nuíc 53,2 51,9 50,4 49,5 48,9 -Hé KD c¸ thÓ vµ trang tr¹i 35,9 35,0 34,2 33,4 33,1 -T­ nh©n chÝnh thøc 7,75 7,7 7,5 7,5 7,2 -TËp thÓ 9,7 9,1 8,7 8,5 8,6 -§Çu t­ n­íc ngoµi 6,7 7,3 8,2 9,2 10,4 Tæng céng 100 100 100 100 100 Nguån: Tæng côc Thèng kª: Niªn gi¸m thèng kª 2001, NXB. Thèng kª, Hµ Néi, 2002 Do sè l­îng SME t¨ng nhanh nªn mÆt hµng phong phó, ®¸p øng ngµy cµng tèt h¬n nhu cÇu cña x· héi, tÝnh c¹nh tranh t¨ng lªn lµm cho chÊt l­îng hµng ho¸ vµ dÞch vô ®­îc n©ng cao, thÞ tr­êng s«i ®éng h¬n. SME cßn gãp phÇn khai th¸c tiÒm n¨ng cña ®Êt n­íc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ nh­ tµi nguyªn, lao ®éng, vèn thÞ tr­êng, ®Æc biÖt lµ tay nghÒ tinh x¶o vµ truyÒn thèng d©n téc. Sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n cã ý nghÜa rÊt quan träng trong vÊn ®Ò t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, hiÖn nay khu vùc nµy hÇu hÕt lµ doanh nghiÖp nhá vµ võa víi sè l­îng ­íc tÝnh kho¶ng 70.000 doanh nghiÖp cã ®¨ng ký (Trong sè nµy bao gåm c¸c lo¹i h×nh nh­: Doanh nghiÖp t­ nh©n, C«ng ty TNHH, c«ng ty cæ phÇn vµ c«ng ty hîp danh) vµ 2,1 triÖu hé kinh doanh Nguån: Phßng th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam,2002 1. Mét thøc tÕ tån t¹i lµ nh÷ng quy chÕ, chÝnh s¸ch kh«ng râ rµng, khã kh¨n trong tiÖp cËn vèn, c«ng nghÖ vµ thÞ tr­êng ®· h¹n chÕ tiÒm n¨ng cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n. V× vËy, ®ãng gãp cña doanh nghiÖp nhá vµ võa cña ViÖt Nam vµo viÖc t¨ng sè l­îng viÖc lµm mang ý nghÜa rÊt quan träng, v× kho¶ng 64,8% tæng sè lao ®éng ®­îc tr¶ l­¬ng (kh«ng kÓ lao ®éng trong c¸c tæ chøc hµnh chÝnh, sù nghiÖp) ®­îc t¹o ra bëi khu vùc nµy. Con sè nµy thËt ®¸ng kÓ nÕu so víi con sè 22,5% lao ®éng ®­îc t¹o ra bëi khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc (Xem biÓu ®å 2.2). Nguån: Tæng côc thèng kª: §iÒu tra møc sèng d©n c­ ViÖt Nam 1997-1998, Nxb Thèng kª, Hµ Néi, 2001. NÕu xÐt tõ gãc ®é t¹o viÖc lµm trªn tæng sè lao ®éng th× hé kinh doanh c¸ thÓ chiÕm ­u thÕ trong khu vùc kinh tÕ t­ nh©n (30,4%), nh­ng ®ãng gãp cña chóng cã xu h­íng gi¶m v× sè viÖc lµm ®­îc t¹o bëi c¬ së kinh doanh thuéc lo¹i h×nh nµy rÊt Ýt. Tuy ®ãng gãp cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n chÝnh thøc vµo GDP cßn thÊp (kho¶ng7.31% tËp trung chñ yÕu vµo khèi c«ng nghiÖp vµ dÞch vô), nh­ng khu vùc nµy l¹i tiÒm tµng kh¶ n¨ng t¹o nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm h¬n. Sè liÖu thèng kª s¬ bé vÒ thùc tr¹ng lao ®éng ë ViÖt Nam n¨m 2001 cho thÊy xu thÕ t­¬ng tù khi ph©n nhãm d©n sè tõ 15 tuæi trë lªn cã viÖc lµm th­êng xuyªn theo ngµnh kinh tÕ vµ khu vùc thµnh phÇn kinh tÕ (xem b¶ng 2.7): B¶ng 2.7: Lao ®éng tõ 15 tuæi trë lªn cã viÖc lµm th­êng xuyªn chia theo ngµnh kinh tÕ vµ khu vùc thµnh phÇn kinh tÕ (n¨m 2001): Ngµnh kinh tÕ §.vÞ Tæng sè Thµnh phÇn kinh tÕ quèc d©n N.n­íc TËp thÓ T­ nh©n vµ hçn hîp C¸ thÓ Vèn §.t­ N.ngoµi Tæng sè -Trong ®ã: Ng­êi % 100 3.769.151 10 6.144.862 16,31 1.361.376 3,61 26.048.291 69,14 353.750 0,94 1. N.nghiÖp, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n Ng­êi % 23.654.058 62,78 279.478 0,74 5.916.336 15,70 165.396 0,44 17.279.805 45,86 13.026 0,03 2. C¸c ngµnh nghÒ kh¸c(phi N.nghiÖp) Ng­êi % 13.880.937 37,22 3.488.976 9,26 226.114 0,61 1.173.101 3,17 8.652.566 23,28 340.189 0,91 Tû lÖ L§ ngµnh nghÒ phi N.nghiÖp % 100 24,8 1,65 8,55 62,55 2,45 Nguån: Ban chØ ®¹o ®iÒu tra viÖc lµm Trung ­¬ng: B¸o c¸o s¬ bé kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng – viÖc lµm, ngµy 1/7/2001. Mét vai trß n÷a rÊt quan träng cña SME lµ lµm cho nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng vµ cã hiÖu qu¶ h¬n. Do sè l­îng doanh nghiÖp t¨ng lªn rÊt lín nªn ®éng lùc c¹nh tranh lµm cho nÒn kinh tÕ thªm n¨ng ®éng vµ hiÖu qu¶. H¬n n÷a, c¸c doanh nghiÖp nµy cã kh¶ n¨ng thay ®æi mÆt hµng, c«ng nghÖ vµ h­íng kinh doanh mét c¸ch nhanh chãng. Ngoµi ra, do cã nhiÒu doanh nghiÖp cïng kinh doanh mét sè mÆt hµng nªn sÏ gi¶m bít møc ®é rñi ro trong nÒn kinh tÕ: khi mét doanh nghiÖp ®æ vì th× cã c¸c doanh nghiÖp kh¸c thay thÕ. MÆc dï kh¸i niÖm “Doanh nghiÖp nhá vµ võa” míi ®­îc xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam sau thêi kú ®æi míi (n¨m 1986) song khu vùc nµy ®· ph¸t triÓn víi sè l­îng rÊt nhanh (Tõ mét sè l­îng kh«ng ®¸ng kÓ lµ 4.000 doanh nghiÖp cã ®¨ng ký chÝnh thøc lªn tíi trªn 70.000 doanh nghiÖp trong vßng mét thËp kû)-Nguån: Phßng Th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam : “T¹o viÖc lµm tèt b»ng c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá” (TS.Ph¹m ThÞ Thu H»ng) , ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho GDP nãi chung vµ ngµnh xuÊt khÈu nãi riªng. Ph¸t triÓn SME, lµm cho sè l­îng doanh nghiÖp t¨ng lªn, lµm t¨ng tÝnh c¹nh tranh, gi¶m bít møc ®é rñi ro, ®ång thêi t¨ng sè l­îng chñng lo¹i hµng ho¸, tho¶ m·n nhu cÇu ®a d¹ng cña ng­êi tiªu dïng. Nhµ n­íc ta chñ tr­¬ng thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, coi träng c«ng nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n; SME víi m¹ng l­íi réng kh¾p ®· cã truyÒn thèng g¾n bã víi n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ x· héi n«ng th«n sÏ lµ ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, n«ng th«n ph¸t triÓn, sÏ h×nh thµnh nh÷ng tô ®iÓm, côm c«ng - n«ng nghiÖp ®Ó t¸c ®éng chuyÓn ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Víi vai trß to lín trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ nh­ vËy, trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Ó gãp phÇn c¶i thiÖn c¸n c©n th­¬ng m¹i ViÖt Nam trong thêi gian qua, SME ®· kh«ng ngõng tham gia kinh doanh xuÊt khÈu nh»m duy tr× tèc ®é t¨ng tr­ëng kim ng¹ch xuÊt khÈu cho khu vùc nµy nãi riªng vµ c¶ n­íc nãi chung. §Ó ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®ã, lµ sù nç lùc cña mçi b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp, kÕt qu¶ ®ã ®­îc thÓ hiÖn d­íi ®©y. 3.2-Vai trß cña doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam ®èi víi ngµnh xuÊt khÈu Tuy gÆp ph¶i nh÷ng c¶n trë kh«ng nhá trong viÖc thùc hiÖn më réng ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu, nh­ng SME còng ®ãng gãp mét phÇn tÝch cùc vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam. Tõ n¨m 1997- 2001, xuÊt khÈu cña SME t¨ng rÊt nhanh vµ nhanh h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸c DNNN, trong hai n¨m 1998-1999, xuÊt khÈu kh«ng ph¶i dÇu th« cña c¸c DNNN t¨ng lµ 4,6%, th× SME t¨ng 72,5%. Do ®ã, mÆc dï quy m« nhá, nh­ng khu vùc SME trong n­íc ®· chiÕm tû lÖ 39,1% t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu kh«ng ph¶i dÇu th« cña giai ®o¹n nµy. Cô thÓ sù ®ãng gãp cña SME vµo kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®­îc thÓ hiÖn d­íi ®©y: B¶ng 2.8:Tû lÖ ®ãng gãp cña SME vµo t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu kh«ng kÓ dÇu th« giai ®o¹n 1997-2001. 1997 Tr USD 2001 Tr USD T¨ng XK cña 2 n¨m (%) Tû lÖ ®ãng gãp vµo t¨ng tr­ëng XK(%) DNNN DN FDI (khu chÕ xuÊt) SME Tæng sè 5.207 1.790 292 915 7.732 5.260 2.590 581 1.578 9.428 4,6 44,7 98,8 72,5 21,9 13,7 47,2 17 39,1 100 Nguån: KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu vµ dù b¸o n¨m tiÕp theo. Theo b¸o c¸o kh«ng chÝnh thøc cña Ng©n hµng thÕ giíi, TP §µ L¹t, 2002. XuÊt khÈu cña khu vùc SME t¨ng m¹nh mÆc dï ®Çu t­ n¨m 1997 gi¶m m¹nh (xem s¬ ®å 2.3), theo c¸c nhµ qu¶n lý cña SME ®Þnh h­íng xuÊt khÈu, ®iÒu nµy ®¹t ®­îc lµ do ®Çu t­ trong nh÷ng n¨m qua 1996-1997 ®· dÉn ®Õn viÖc d­ thõa c«ng suÊt vµo n¨m 1998-1999, khi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ Ch©u ¸ næ ra. Do ®ã, t¨ng xuÊt khÈu trong nh÷ng n¨m 1999 mét phÇn lín lµ do møc sö dông c«ng suÊt hiÖn cã cao h¬n. C¸c c«ng ty còng cho biÕt ®· chuyÓn h­íng khái viÖc xuÊt qua trung gian sang xuÊt khÈu trùc tiÕp (FOB) víi gi¸ trÞ t¨ng cao h¬n h¼n. XuÊt khÈu FOB t¨ng tõ 30% trong tæng xuÊt khÈu n¨m 1998 lªn 50% n¨m 1999. HÇu hÕt sè xuÊt khÈu trùc tiÕp nµy lµ sang c¸c thÞ tr­êng míi th­êng lµ Ch©u Mü-Lating vµ §«ng ¢u. Gi¸ trÞ gia t¨ng theo xuÊt khÈu FOB cao h¬n h¼n so víi xuÊt khÈu theo h×nh thøc gia c«ng, nh­ng rñi ro còng cao h¬n do SME ph¶i tù t×m kiÕm kh¸ch hµng cho m×nh. Nh­ ®· tr×nh bµy ë trªn t×nh h×nh ®Çu t­ trong nh÷ng n¨m qua ®èi víi khu vùc SME gi¶m rÊt m¹nh vµo n¨m 1997 (gi¶m 3,7%) vµ t¨ng dÇn vµo nh÷ng n¨m tiÕp theo 1998 (2,5%) n¨m 1999 (2,4%). §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch râ nÐt nhÊt d­íi s¬ ®å sau: s¬ ®å 2.3: tèc ®é t¨ng vèn ®Çu t­ trong khu vùc SME n¨m 96-99 Nguån: Theo b¸o c¸o kh«ng chÝnh thøc cña Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam, 6/2000 Bªn c¹nh ®ã, nh÷ng c¶i c¸ch nh»m më réng quyÒn th­¬ng m¹i vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi thÞ tr­êng xuÊt khÈu cho phÐp SME cña ViÖt Nam ®· cã t¸c dông t¨ng xuÊt khÈu trong thêi gian qua. NÕu tiÕp tôc cã nh÷ng c¶i c¸ch nh»m hç trî tù do ho¸ khu vùc SME vµ nÕu kh¶ n¨ng tiÕp cËn b×nh th­êng víi tÊt c¶ c¸c thÞ tr­êng trªn thÕ giíi ®­îc më réng, SME sÏ tiÕn hµnh ®Çu t­ gióp duy tr× t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu cao cho ViÖt Nam. HiÖn nay, SME tuy kh«ng chiÕm mét tû lÖ lín trong gi¸ trÞ xuÊt khÈu, nh­ng l¹i cã mét vÞ trÝ kh«ng kÐm phÇn quan träng trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu th«ng qua vai trß cung cÊp nguån hµng cho c¸c c«ng ty kinh doanh xuÊt khÈu, t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm ®¸ng kÓ trong lùc l­îng lao ®éng nhµn rçi. VÒ c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu. Nh×n vµo c¬ cÊu cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong GDP, cã thÓ thÊy c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh cña SME hiÖn nay bao gåm chñ yÕu c¸c lo¹i hµng, nhãm hµng sau: - Hµng n«ng l©m, thuû h¶i s¶n chÕ biÕn vµ ch­a chÕ biÕn. - Hµng thñ c«ng, mü nghÖ (®å gç tr¹m, kh¾c, hµng thªu ren, m©y tre, hµng mü nghÖ, lôa t¬ t»m...) - Hµng c«ng nghiÖp nhÑ (giµy dÐp, may mÆc, th¶m...) ThËt vËy, tuy ch­a cã sù thèng kª riªng rÏ vÒ tû lÖ xuÊt khÈu c¸c ngµnh hµng xuÊt khÈu cña khu vùc SME nh­ng ®Ó chøng minh cho ®iÒu ®ã t«i xin ®­îc sö dông sè liÖu cña cuéc ®iÒu tra kh¶o s¸t ®­îc tiÕn hµnh thùc hiÖn gi÷a ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung ­¬ng (CIEM) vµ Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn Dù ¸n Mªk«ng (MPDF). Qua sè liÖu ®iÒu tra t¹i 457 SME ®· chØ ra r»ng c¸c doanh nghiÖp nµy xuÊt khÈu chiÕm 3/4 s¶n l­îng cña m×nh (xem b¶ng 2.9). §iÒu nµy cã nghÜa lµ SME ®· ®Þnh h­íng xuÊt khÈu m¹nh h¬n c¸c DNNN. B¶ng 2.9: C¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña c¸c SME. Hµng ho¸ xuÊt khÈu Tû lÖ xuÊt khÈu/tæng sè l­îng (%) C¸c s¶n phÈm da Hµng may mÆc ChÕ biÕn gç Cao su nhùa C¸c s¶n phÈm phi kim lo¹i Thùc phÈm ®å uèng C¸c s¶n phÈm ho¸ chÊt C¸c s¶n phÈm kh¸c 85 80,5 75,1 75 73,2 63,2 20 74,4 Nguån:ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ TW (CIEM),2002 MÆc dï, víi sè l­îng 475 doanh nghiÖp ®­îc chän lµm mÉu chiÕm tû lÖ kh«ng lín so víi sè l­îng SME trong khu vùc hiÖn nay, nh­ng kÕt qu¶ th«ng qua cuéc kh¶o s¸t ®· ph¶n ¸nh phÇn nµo vÒ c¬ cÊu hµng ho¸ kinh doanh xuÊt khÈu cña SME ë ViÖt Nam. §iÒu ®¸ng l­u ý trong tr­êng hîp h¶i s¶n cã thÓ coi lµ ®¹i diÖn cho nh÷ng ngµnh hµng xuÊt khÈu cña SME. B¶ng 2.10, cho thÊy r»ng vÒ h¶i s¶n khu vùc quèc doanh chiÕm phÇn lín 73% xuÊt khÈu n¨m 2001 nh­ng xuÊt khÈu cña khu vùc nµy l¹i t¨ng chËm h¬n khu vùc SME: 14% so víi trªn 50% cña khu vùc SME. §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh r»ng mÆt hµng kinh doanh xuÊt khÈu cña SME ngµy cµng cã hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c xuÊt khÈu. b¶ng 2.10: xuÊt khÈu thuû s¶n cña SME giai ®o¹n 1999 - 2002 Lo¹i h×nh Doanh nghiÖp Gia t¨ng xuÊt khÈu (%) XuÊt khÈu t¨ng tr­ëng(%) Tû träng 1999(%) DNNN 50,6 14,6 73,0 DN FDI 3,4 50 1,9 SME 46 50,7 25,1 Tæng sè 100 22,5 100 Nguån: Theo b¸o c¸o kh«ng chÝnh thøc cña Ng©n hµng thÕ giíi, TP §µ L¹t, 2002 Nh×n chung, hµng ho¸ mµ SME kinh doanh xuÊt khÈu hiÖn nay chñ yÕu lµ nh÷ng mÆt hµng cÇn Ýt vèn vµ c«ng nghÖ ®¬n gi¶n, nh­ng cÇn nhiÒu lao ®éng. Gi¸ trÞ gia t¨ng cña mét sè mÆt hµng kh«ng cao, nh­ng ®iÒu quan träng lµ viÖc s¶n xuÊt vµ tiªu thô nh÷ng mÆt hµng nµy ®· mang l¹i c«ng ¨n viÖc lµm vµ thu nhËp cho ng­êi s¶n xuÊt, mµ phÇn lín lµ c¸c hé kinh tÕ gia ®×nh. Nh÷ng mÆt hµng do SME s¶n xuÊt cã ®Æc ®iÓm chung lµ s¶n phÈm cña quy tr×nh s¶n xuÊt nhá, sö dông m¸y mãc, kü thuËt l¹c hËu, th« s¬, tèn nhiÒu søc lao ®éng. GÇn ®©y nhê qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ më cöa, SME ®· cã mÆt hµng s¶n xuÊt mang tÝnh c«ng nghiÖp, nh­ng thuéc lo¹i c«ng nghÖ ch­a thËt cao vµ cßn sö dông nhiÒu lao ®éng. Nh­ng sè SME cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi lo¹i h×nh nµy cßn Ýt. Do vËy, trõ nh÷ng mÆt hµng s¶n xuÊt theo quy tr×nh c«ng nghiÖp nh­ dÖt may, giµy dÐp...Th× quy c¸ch phÈm chÊt cña c¸c hµng ho¸ nh×n chung kh«ng ®ång ®Òu, kh«ng æn ®Þnh, ®Æc biÖt lµ hµng thñ c«ng mü nghÖ, hµng mang tÝnh chÊt nghÖ thuËt d©n gian. §Æc ®iÓm cña hµng ho¸, s¶n phÈm cña khu vùc SME t¹o ra th­êng kÐm søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng, chi phÝ s¶n xuÊt cao, khã cã thÓ thay ®æi mÉu m· th­êng xuyªn. B¶n th©n SME còng khã thu thËp th«ng tin vÒ hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng. Cßn ®èi víi nh÷ng hµng ho¸ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nh­ dÖt may, giµy dÐp th× hµng ho¸ thay ®æi nhanh chãng theo mÉu mèt vµ thay ®æi theo thÞ hiÕu ng­êi tiªu dïng, mµ c¸c doanh nghiÖp l¹i thiÕu nguån th«ng tin vµ c¬ héi tiÕp xóc víi thÞ tr­êng bªn ngoµi, hoÆc lµ thiÕu nh÷ng kü n¨ng thiÕt kÕ hµng ho¸ hiÖn ®¹i. Nh­ng lo¹i hµng nµy, hä th­êng thô ®éng s¶n xuÊt theo mÉu m·, quy c¸ch phÈm chÊt do kh¸ch hµng ®­a ra. Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®· lµm cho hµng ho¸ cña SME cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh kÐm trªn thÞ tr­êng quèc tÕ, c¸c mÆt hµng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh kÐm lµ ®ã lµ nh÷ng mÆt hµng chÕ biÕn thùc phÈm, hµng may mÆc, s¶n phÈm nhùa, hµng néi thÊt, s¶n phÈm lµm tõ gç, ®å da vµ ®å gèm. Nãi c¸ch kh¸c, tÝnh c¹nh tranh xem ra rÊt kÐm ë nh÷ng ngµnh hµng ®ßi hái c«ng nghÖ cao, ®iÒu nµy ph¶n ¸nh mét hiÖn thùc lµ phÇn lín SME vÉn ch­a s½n sµng c¹nh tranh víi c¸c doanh ngiÖp n­íc ngoµi mét khi c¸c doanh nghiÖp nµy tham gia héi nhËp khu vùc vµ toµn cÇu. Tin t­ëng vµo kh¶ n¨ng kinh doanh cña ng­êi trùc tiÕp s¶n xuÊt, tin t­ëng vµo kh¶ n¨ng hîp t¸c, ®oµn kÕt cña hä trong hiÖp héi mang tÝnh tù nguyÖn ®Ó xo¸ bá c¬ chÕ xuÊt khÈu cã thÓ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho SME t¨ng c­êng kh¶ n¨ng xuÊt khÈu cña m×nh nãi riªng vµ c¶i thiÖn c¸n c©n th­¬ng m¹i ViÖt Nam nãi chung. II- lîi thÕ vµ thùc tr¹ng hç trî xuÊt khÈu cña c¸c SME ë ViÖt Nam hiÖn nay. 1. Nh÷ng lîi thÕ cña SME so víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c ë ViÖt Nam trong ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu. Doanh nghiÖp võa vµ nhá cã nh÷ng lîi thÕ râ rµng, ®ã lµ kh¶ n¨ng tho¶ m·n nhu cÇu cã h¹n trong nh÷ng thÞ tr­êng chuyªn m«n ho¸, khuynh h­íng sö dông nhiÒu lao ®éng víi tr×nh ®é kü thuËt trung b×nh thÊp, ®Æc biÖt lµ sù mÒm m¹i vµ nhanh chãng thÝch nghi víi c¸c nhu cÇu vµ sù thay ®æi cña kinh tÕ thÞ tr­êng. SME cã thÓ b­íc vµo nh÷ng thÞ tr­êng míi mµ kh«ng thu hót._. bé cña c¸c lo¹i chÝnh s¸ch hç trî kh¸c. CÇn cã sù ph©n lo¹i, tËp trung hç trî cho SME thuéc khu vùc cã tÝnh hiÖu qu¶ vµ thiÕt thùc, t¹o ra mét m«i tr­êng thuËn lîi cho SME ho¹t ®éng. 2. TiÕp tôc ®æi míi chÝnh s¸ch thuÕ theo h­íng hç trî cho SME. MÆc dï, chÝnh s¸ch thuÕ trong thêi gian qua ®· cã sù hç trî tÝch cùc cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nãi chung vµ SME nãi riªng. Nh­ng thùc sù vÉn ch­a khuyÕn khÝch SME. Trong thêi gian tíi chÝnh s¸ch thuÕ tiÕp tôc ®æi míi ®¶m b¶o sù c«ng b»ng b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, kh«ng ph©n biÖt kinh tÕ víi kinh tÕ quèc doanh. ChÝnh s¸ch thuÕ ph¶i x¸c ®Þnh ®óng ®èi t­îng ®­îc ­u ®·i, cho ®Õn nay, trong c¸c chÝnh s¸ch thuÕ cña Nhµ n­íc, lo¹i ®èi t­îng ®­îc ­u ®·i th­êng mang tÝnh chÝnh s¸ch x· héi nh­: ­u ®·i c¸c doanh nghiÖp ë miÒn nói, h¶i ®¶o, mét sè doanh nghiÖp trong ngµnh chÕ biÕn n«ng s¶n. Trong chÝnh s¸ch thuÕ, ch­a quan t©m ­u ®·i theo quy m«, ch­a t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó SME v­ît lªn sù yÕu ít cña hä ®Ó ®øng v÷ng vµ kinh doanh cã hiÖu qu¶. Do ®ã, trong chÝnh s¸ch thuÕ ­u ®·i hç trî cho c¸c doanh nghiÖp cÇn x¸c ®Þnh ®óng ®èi t­îng vµ tiªu thøc ­u ®·i, thùc hiÖn theo quy m« ®Ó hç trî cho SME kinh doanh xuÊt khÈu. T¨ng møc ­u ®·i cho SME, trong thêi gian qua, møc ­u ®·i cßn rÊt dÌ dÆt, chØ miÔn gi¶m thuÕ cho SME 1- 2 n¨m (trong khi c¸c n­íc kh¸c trong khu vùc nh­ In®«nªxia, §µi Loan lµ 4-5 n¨m. HÖ thèng thuÕ cña n­íc ta ®­îc cho lµ kh¸ phøc t¹p víi nhiÒu ­u ®·i, miÔn thuÕ vµ nhiÒu møc thuÕ suÊt (®Æc biÖt lµ thuÕ xuÊt nhËp khÈu) nªn c¸c th«ng tin vÒ chÝnh s¸ch thuÕ kh«ng ph¶i lóc nµo còng s½n cã vµ ®Õn kÞp thêi tíi c¸c doanh nghiÖp. Do ranh giíi gi÷a c¸c tiªu chÝ ®Ó ¸p dông møc thuÕ kh«ng râ rµng nªn viÖc ¸p dông møc thuÕ nµy hay møc thuÕ kh¸c ®èi víi cïng lo¹i s¶n phÈm hay nhãm s¶n phÈm, thËm chÝ gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp phô thuéc vµo ®¸nh gi¸ chñ quan cña c¸n bé thuÕ, tÝnh kh«ng râ rµng vÒ thuÕ lµ mét trong nh÷ng khe hë lín g©y nªn t×nh tr¹ng tham nhòng, th«ng ®ång gi÷a c¸n bé thu thuÕ víi ng­êi nép thuÕ, g©y thÊt thu lín cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. MÆt kh¸c, kh«ng cã ph¸n quyÕt mang tÝnh träng tµi nªn nhiÒu doanh nghiÖp ph¶i “ngËm ®¾ng nuèt cay”. Theo thèng kª cña Tæng Côc thuÕ n¨m 2001, trong giai ®o¹n 1991-2000, tèc ®é t¨ng thuÕ cña khu vùc c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n t¨ng gÊp 4,5 lÇn, t¨ng b×nh qu©n kho¶ng 40-50%/n¨m, trong khi ®ã møc t¨ng GDP cña khu vùc kinh tÕ nµy chØ kho¶ng 15-20%/n¨m. C¸c c¬ quan thu thuÕ cßn Ên ®Þnh gi¸ trÞ ®Çu vµo s¶n xuÊt, kÓ c¶ tiÒn l­¬ng nh»m cè g¾ng thu tèi ®a thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp . §©y còng lµ mét lý do t¹i sao c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa kh«ng d¸m tr¶ l­¬ng cã cho c«ng nh©n. Ngoµi chi phÝ trùc tiÕp, c¸c doanh nghiÖp th­êng ph¶i tr¶ nh÷ng chi phÝ gi¸n tiÕp v« h×nh nh­: Båi d­ìng kh«ng chÝnh thøc cho c¸n bé thuÕ. Thêi gian hoµn thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng kÐo dµi dÉn ®Õn chiÕm dông vèn cña doanh nghiÖp. §iÒu nµy cã ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®èi víi SME. Thêi gian ph¸t hµnh c¸c giÊy chøng nhËn ®Ó nhËn thuÕ ­u ®·i kÐo dµi. Sù thay ®æi ®ét ngét cña chÝnh s¸ch thuÕ (®Æc biÖt lµ thuÕ xuÊt nhËp khÈu) g©y ra nh÷ng thÊt tho¸t kh«ng dù tÝnh khi ký hîp ®ång. Bªn c¹nh ®ã, nhµ n­íc cÇn ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch thuÕ ®Ó n©ng cao hµm l­îng néi ®Þa vµ t¨ng gi¸ trÞ gia t¨ng cho s¶n phÈm xuÊt khÈu. Hµm l­îng néi ®Þa kh«ng chØ lµm t¨ng gi¸ trÞ gia t¨ng cho s¶n phÈm xuÊt khÈu mµ cßn cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh khi x¸c ®Þnh xuÊt xø ®Ó h­ëng c¸c ­u ®·i thuÕ quan trong c¸c ®Þnh chÕ song biªn vµ ®a biªn. Mét trong nh÷ng lý do khiÕn hµm l­îng néi ®Þa trong s¶n phÈm xuÊt khÈu t¨ng chËm lµ do nÕu dïng nguyªn liÖu ngo¹i nhËp ®Ó s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, doanh nghiÖp ®­îc nép chËm thuÕ nhËp khÈu vµ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng trong vßng 270 ngµy, nhiÒu tr­êng hîp cßn ®­îc kh¸ch hµng cho nî tiÒn nguyªn liÖu khi xuÊt khÈu míi quyÕt to¸n vµ kh©ó trõ. Trong khi ®ã, nÕu ®i mua nguyªn liÖu trong n­íc ph¶i tr¶ tiÒn vµ nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ngay tõ lóc mua vaß. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao mét sè doanh nghiÖp gia c«ng ®Õn c¶ bao b× nilon, thïng carton, mãc treo quÇn ¸o còng nhËp khÈu. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nguyªn liÖu cho xuÊt khÈu , nh­ng kh«ng cã hîp ®ång víi n­íc ngoµi, hoÆc kh«ng cã hîp ®ång 3 bªn tham gia xuÊt khÈu mµ chØ ®¬n thuÇn lµm vÖ tinh cho doanh nghiÖp xuÊt khÈu vÉn ch­a ®­îc ­u ®·i theo QuyÕt ®Þnh 908/Q§-TTg ngµy 26/7/2001 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ. V× vËy, Bé Tµi chÝnh cÇn khÈn tr­¬ng cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh vÒ vÊn ®Ò nµy. Trong nh­ng n¨m qua chÝnh s¸ch thuÕ n­íc ta cã nhiÒu b­íc tiÕn ®¸ng kÓ song nh÷ng quy ®Þnh vÒ møc thuÕ, c¸ch tÝnh thuÕ vÉn cßn cång kÒnh phøc t¹p vµ nghÜa vô thuÕ ®ang chë thµnh g¸nh nÆng cho c¸c doanh nghiÖp nhÊt lµ ®èi v¬i doanh nghiÖp võa vµ nhá kÓ c¶ mÆt chi phÝ lÉn thñ tôc nép thuÕ. MiÔn, gi¶m thuÕ th­êng lµ h×nh thøc ®Ó ®­îc cung cÊp theo theo quy ®Þnh hiÖn hµnh, xong doanh nghiÖp võa vµ nhá hiÕm khi nhËn ®­îc ­u ®·i nµy, do vËy còng kh«ng dÔ dµng khi nhËn ®­îc ­u ®·i vÒ thuÕ. Do ®ã, cÇn cã biÖn ph¸p tÝch cùc h¬n ®Ó hç trî trong thêi gian tíi. Gi¶m ®¸ng kÓ c¸c møc thuÕ suÊt cao, lµm lµnh m¹nh ho¸ trong c¬ cÊu thuÕ theo h­íng gi¶m dÇn tû träng thuÕ xuÊt khÈu vµ t¨ng dÇn tû träng thuÕ trùc thu, nhÊt lµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n. ChÝnh s¸ch thuÕ ®æi míi ph¶i ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh trong mét thêi gian tèi thiÓu lµ hai n¨m, ngoµi ra cßn cÇn cã sù phèi hîp ®ång bé gi÷a c¸c c¬ quan h¶i quan vµ c¸c c¬ quan tµi chÝnh nh»m tr¸nh t×nh tr¹ng xÊu x¶y ra trong c«ng t¸c hoµn thuÕ (Mét vÝ dô cô thÓ: Do viÖc trao ®æi th«ng tin gi÷a c¬ quan thuÕ vµ c¬ quan h¶i quan kÐm, nªn nhiÒu doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ SME ®· nép thuÕ nh­ng vÉn bÞ c¸c c¬ quan h¶i quan "c­ìng chÕ nhÇm" v× c¬ quan tµi chÝnh vÉn ch­a th«ng b¸o cho h¶i quan biÕt doanh nghiÖp ®· hoµn thµnh nghÜa vô thuÕ Theo b¸o c¸o cña MECANIMEX SAIGON trong buæi gÆp mÆt víi thñ t­íng ChÝnh phñ (3/2000) . Khi cã c¸c thay ®æi trong chÝnh s¸ch thuÕ, c¬ quan ThuÕ cÇn th«ng b¸o rçng r·i kÞp thêi ®Õn c¸c doanh nghiÖp th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, b»ng v¨n b¶n ….C¬ quan thu thuÕ còng cÇn ®Æt ra thêi gian hoµn thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng hîp lý tr¸nh t×nh tr¹ng chiÕm dông vèn, nhÊt lµ ®èi víi SME. Nh×n chung, chÝnh s¸ch thuÕ ®èi víi SME cÇn ®­îc ®Æt trong hÖ thèng chÝnh s¸ch hç trî SME nãi chung, t¹o nªn sù tæng hîp thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña SME trong ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu ë n­íc ta. 3. T¨ng c­êng ho¹t ®éng cña c¸c Quü hç trî SME trong ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu. HiÖn nay t¹i ViÖt Nam, tµi trî xuÊt khÈu vÉn ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc, c¸c hÖ thèng b¶o hiÓm th­¬ng m¹i vµ tÝn dông xuÊt khÈu ch­a ho¹t ®éng mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Do vËy, khu vùc SME vÉn ph¶i phô thuéc vµo th­ tÝn dông tr¶ chËm vµ ho¹t ®éng tµi trî th«ng th­êng. §Ó më réng c¸c c¬ héi xuÊt khÈu, cÇn ph¶i cã sù b¶o ®¶m vÒ tµi trî xuÊt khÈu vµ quü phôc vô nhu cÇu vÒ vèn.Trong n¨m 1999, Bé tµi chÝnh vµ Ng©n hµng nhµ n­íc ®· c«ng bè ®Ò xuÊt thµnh lËp Quü tÝn dông xuÊt khÈu. C¨n cø vµo NghÞ ®Þnh 51/N§-CP ban hµnh vµo th¸ng 7/1999, viÖc thµnh lËp Quü hç trî xuÊt khÈu ®· ®­îc c«ng bè. Ngµy 23/11/2001, NghÞ ®Þnh sè 90/2001/N§_CP cña ChÝnh phñ vÒ trî gióp ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá vµ võa còng ®· ®­a ra viÖc thµnh lËp thªm c¸c c¬ quan hç trî nh­: Quü B¶o l·nh tÝn dông doanh nghiÖp nhá vµ võa, Côc Ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá vµ võa, Héi ®ång khuyÕn khÝch ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá vµ võa. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ viÖc sö dông Quü hç trî xuÊt khÈu ®èi víi SME vÉn gÆp nhiÒu khã kh¨n: cã doanh nghiÖp lµm ®¬n xin vay tõ Quü tÝn dông xuÊt khÈu, sau 14 th¸ng chê ®îi, vÉn kh«ng cã håi ©m g× Theo thêi b¸o Sµi Gßn, sè 13-1999 ngµy 25/3/1999, trang11 . Do vËy, trong thêi gian tíi Nhµ n­íc nªn triÓn khai ho¹t ®éng cña c¸c quü hç trî SME nh­: Thø nhÊt: TriÓn khai réng r·i m« h×nh "Quü b¶o l·nh tÝn dông doanh nghiÖp nhá vµ võa" nh»m hç trî cho SME cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn víi c¸c ng©n hµng vµ vay b¶o l·nh ë ng©n hµng. Quü nµy gióp cho SME kh«ng ®ñ tµi s¶n thÕ chÊp vay vèn cña c¸c tæ chøc tÝn dông, vµ ho¹t ®éng kh«ng v× môc ®Ých lîi nhuËn trªn nguyªn t¾c b¶o toµn vèn, tù bï ®¾p chi phÝ vµ ®­îc miÔn c¸c kho¶n thuÕ. Thùc tÕ cho thÊy Quü b¶o l·nh tÝn dông SME ®­îc thùc hiÖn thµnh c«ng ë mét sè n¬i mµ ®iÓn h×nh lµ Quü B¶o l·nh tÝn dông cña Ng©n hµng C«ng th­¬ng ViÖt Nam vµ tØnh B¾c Giang ®· h×nh thµnh thÝ ®iÓm “Quü b¶o l·nh tÝn dông cho doanh nghiÖp nhá vµ võa”. Chóng ta cÇn nh©n réng thªm m« h×nh ho¹t ®éng cña Quü nµy trong toµn quèc. Thø hai: Nhµ n­íc cã thÓ thµnh lËp Quü ®Çu t­ m¹o hiÓm hç trî SME trong viÖc tiÕp cËn c¸c nguån vèn ®Çu t­ gióp SME trong viÖc s¶n xuÊt kinh doanh xuÊt khÈu. HiÖn ®· cã 6 Quü ®Çu t­ m¹o hiÓm ho¹t ®éng ë ViÖt Nam víi tæng vèn ®Çu t­ lµ 68 triÖu USD. Tuy nhiªn, c¸c quü nµy míi chi hç trî 18 triÖu USD cho SME. §ã lµ c¸c quü Beta, Veil, Vietnam Frontier, vµ Quü ViÖt Nam, cßn hai Quü Lazard vµ Templeton ®· chuyÓn träng t©m ho¹t ®éng sang c¸c n­íc trong khu vùc. Ngoµi ra, ChÝnh phñ cÇn cã biÖn ph¸p nh»m t¹o ®iÒu kiÖn vÒ mÆt tµi chÝnh cho SME nh­ trî cÊp vèn kh«ng hoµn l¹i cho c¸c dù ¸n cña SME ë c¸c vïng s©u, vïng xa, miÒn nói, h¶i ®¶o, c¸c lÜnh vùc ®éc h¹i... Thø ba: Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay thµnh lËp Quü b¶o hiÓm xuÊt khÈu cho SME lµ cùc kú cÇn thiÕt. HÇu hÕt c¸c quèc gia bªn xuÊt khÈu ®Òu cã hÖ thèng b¶o hiÓm xuÊt khÈu do ChÝnh phñ b¶o trî mµ trong ®ã bªn xuÊt khÈu cã thÓ mua b¶o hiÓm rñi ro tÝn dông vµ c¸c rñi ro kh¸c cña bªn nhËp khÈu vµ ng­îc l¹i. C¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm cÇn ®­îc nghiªn cøu ¸p dông bao gåm: b¶o hiÓm xuÊt khÈu toµn diÖn, trong ®ã bªn xuÊt khÈu ®­îc b¶o hiÓm tõ khi ký kÕt hîp ®ång xuÊt khÈu ®Õn khi thanh to¸n xong; b¶o hiÓm ho¸ ®¬n xuÊt khÈu, c¸c tæ chøc b¶o hiÓm sÏ b¶o vÖ quyÒn lîi cña bªn xuÊt khÈu khi bªn nhËp khÈu kh«ng chÞu thanh to¸n. Thø t­: Nhµ n­íc cã thÓ triÓn khai vµ khuyÕn khÝch c¸c hiÖp héi ngµnh nghÒ víi sù hç trî tõ c¸c Quü hç trî xuÊt khÈu. Quü nµy sÏ cÊp tÝn dông ­u ®·i hoÆc b¶o l·nh tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp ®· cã hîp ®ång xuÊt khÈu. Nhµ n­íc còng cã thÓ tæ chøc riªng Ng©n hµng ph¸t triÓn SME, mäi ho¹t ®éng cña Ng©n hµng nµy nh»m ®¸p øng hç trî cho SME trong s¶n xuÊt kinh doanh xuÊt khÈu. TriÓn khai, t¨ng c­êng më réng ho¹t ®éng cña c¸c Quü hç trî xuÊt khÈu nh»m hç trî cho SME trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay lµ rÊt cÇn thiÕt mµ Nhµ n­íc cÇn quan t©m chó ý ®Õn. 4. T¨ng c­êng ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i nãi chung, ®èi víi SME nãi riªng. §©y lµ mét ho¹t ®éng thiÕt thùc, ý nghÜa nhÊt trong t×nh h×nh th­¬ng m¹i ViÖt nam hiÖn nay, nhê nã SME cã thÓ cã ®­îc c¬ héi thu thËp th«ng tin c¸c lo¹i cÇn thiÕt cho m×nh vÒ thÞ tr­êng, gi¸ c¶, cung cÇu, mÉu m·, chÊt l­îng, chñng lo¹i s¶n phÈm hµng ho¸, c¶ trong lÉn ngoµi n­íc. Xóc tiÕn th­¬ng m¹i lµ mét ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó hç trî cho SME ho¹t ®éng xuÊt khÈu mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Xóc tiÕn th­¬ng m¹i ®­îc thùc hiÖn b»ng nhiÒu ph­¬ng thøc quy m« kh¸c nhau. HiÖn nay, Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· ®¶m nhËn lÜnh vùc nµy. §ã lµ: - Hç trî vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho SME ra n­íc ngoµi, kÓ c¶ c¸c ®oµn cÊp cao cña §¶ng, Nhµ n­íc ®Ó th©m nhËp thÞ tr­êng, tiÕp cËn c¬ héi xuÊt khÈu, ph¸t triÓn kinh doanh; - Phèi hîp vµ hç trî SME thùc hiÖn chiÕn l­îc maketing cho tõng ngµnh hµng, mÆt hµng quan träng vµ tham gia c¸c héi trî, triÓn l·m vµ c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i kh¸c ë n­íc ngoµi. - Cã c¬ chÕ tiÕp xóc vµ tham vÊn ®Þnh kú gi÷a Bé th­¬ng m¹i vµ c¸c doanh nghiÖp, c¸c hiÖp héi ngµnh nghÒ vÒ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn xuÊt khÈu. - §Èy m¹nh c«ng t¸c ®µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé lµm c«ng t¸c xóc tiÕn th­¬ng m¹i cho c¸c Së th­¬ng m¹i vµ c¸c doanh nghiÖp. Më réng c¸c quan hÖ hîp t¸c ®a ph­¬ng vµ song ph­¬ng víi n­íc ngoµi trong c«ng t¸c xóc tiÕn th­¬ng m¹i. - Më réng vµ khai th¸c th­¬ng m¹i ®iÖn tö, tæ chøc ®µo t¹o nh©n lùc trong lÜnh vùc nµy. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nãi chung vµ ®Æc biÖt lµ SME nãi riªng tiÕn hµnh xuÊt khÈu ®· gÆp ph¶i kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n vÒ thÞ tr­êng n­íc ngoµi, vÒ ®èi t¸c n­íc ngoµi,...do ®ã, hç trî SME ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i lµ v« cïng cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch. 5. X©y dùng hÖ thèng th«ng tin hç trî xuÊt khÈu. Th«ng tin thÞ tr­êng lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Cho ®Õn nay, t¹i ViÖt Nam vÉn cßn Ýt nh÷ng trung t©m th«ng tin hç trî xuÊt khÈu cho c¸c doanh nghiÖp. ViÖc t×m hiÓu c¸c th«ng tin vÒ thÞ tr­êng, luËt ph¸p cña c¸c n­íc kh¸c ®èi víi SME lµ ®iÒu hoµn toµn khã kh¨n. HÖ thèng th­¬ng vô cña ViÖt Nam t¹i c¸c quèc gia ho¹t ®éng ch­a cã hiÖu qu¶ ®Ó cung cÊp nh÷ng th«ng tin thÞ tr­êng vµ quy ®Þnh th­¬ng m¹i cña n­íc ®ã. ViÖc x©y dùng vµ khuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c trung t©m th«ng tin hç trî xuÊt khÈu mét c¸ch th«ng suèt tõ c¸c c¬ quan th­¬ng vô ViÖt Nam ë n­íc ngoµi, Bé th­¬ng m¹i ®Õn c¸c Së th­¬ng m¹i vµ c¸c doanh nghiÖp lµ viÖc mµ Nhµ n­íc nªn xem xÐt xóc tiÕn khÈn tr­¬ng trong thêi gian tíi. BiÖn ph¸p nµy sÏ ®­îc thay thÕ ®¾c lùc vµ hiÖu qu¶ cho biÖn ph¸p ®Þnh h­íng s¶n phÈm xuÊt khÈu, trî gi¸ xuÊt khÈu mµ Nhµ n­íc vÉn thùc hiÖn cho ®Õn nay. C¸c trung t©m nµy cã thÓ do mét hiÖp héi ngµnh nghÒ hoÆc do Tæ chøc chøc phi chÝnh phñ thµnh lËp, Nhµ n­íc cã thÓ hç trî mét phÇn tµi chÝnh, ®Æc biÖt trong thêi gian ®Çu, phÇn cßn l¹i lµ thu lÖ phÝ tõ c¸c doanh nghiÖp. C¸c trung t©m nµy tæ chøc tèt viÖc thu thËp, xö lý vµ cung cÊp ®Þnh kú hµng n¨m, hµng quý c¸c Ên phÈm vÒ thÞ tr­êng hµng ho¸ thÕ giíi cho c¸c doanh nghiÖp. Ngoµi viÖc cung cÊp th«ng tin theo ph­¬ng thøc hç trî cña nhµ n­íc cho c¸c doanh nghiÖp, cÇn thùc hiÖn th­¬ng m¹i ho¸ th«ng tin vµ ¸p dông c¸c ph­¬ng thøc linh ho¹t kh¸c nh»m ®¸p øng nhu cÇu cô thÓ, kÞp thêi cho SME. 6. Hç trî doanh nghiÖp tiÕp cËn víi thÞ tr­êng thÕ giíi. Hç trî doanh nghiÖp tiÕp cËn víi thÞ tr­êng thÕ giíi lµ biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó gióp doanh nhiÖp t×m kiÕm vµ më réng thÞ tr­êng cña m×nh. Kh«ng cã sù hç trî cña Nhµ n­íc, SME khã cã thÓ cã ®iÒu kiÖn ®Ó tham dù nh÷ng héi trî, triÓn l·m ë n­íc ngoµi. Cho ®Õn nay, th«ng qua mét sè dù ¸n, Nhµ n­íc ®· hç trî mét phÇn tµi chÝnh cho doanh nghiÖp trong viÖc tham gia c¸c cuéc triÓn l·m, héi trî quèc tÕ. Tuy vËy, biÖn ph¸p nµy cÇn ®­îc më réng c¶ vÒ ph¹m vi lÉn h×nh thøc hç trî. VÝ dô: hç trî thªm mét phÇn tµi chÝnh nÕu doanh nghiÖp ký kÕt ®­îc hîp ®ång cho s¶n phÈm míi hoÆc thÞ tr­êng míi, khÊu trõ mét phÇn thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh víi chi phÝ tham dù triÓn l·m, héi trî ë n­íc ngoµi. Bªn c¹nh ®ã, Nhµ n­íc cã thÓ khuyÕn khÝch vµ hç trî c¸c doanh nghiÖp x©y dùng ë n­íc ngoµi m¹ng l­íi ®¹i lý, ph©n phèi hµng, kho ngo¹i quan, trung t©m tr­ng bµy s¶n phÈm; ¸p dông c¸c ph­¬ng thøc mua b¸n linh ho¹t nh­ göi b¸n, thanh to¸n chËm, ®æi hµng phï hîp víi tõng mÆt hµng, tõng thÞ tr­êng.. §©y lµ biÖn ph¸p ®èi víi kh¶ n¨ng cña SME hiÖn nay lµ cùc kú khã kh¨n, nh­ng còng nªn ¸p dông dÇn dÇn ®Ó sau nµy sÏ hiÖu qu¶ h¬n trong viÖc hç trî c¸c doanh nghiÖp nµy xuÊt khÈu. 7. TiÕp tôc ®æi míi chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i trong viÖc hç trî xuÊt khÈu cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. §Ó gia t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu, SME kh«ng chØ cÇn sù hç trî vÒ mÆt vËt chÊt hoÆc c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, mµ cßn cÇn sù hç trî vÒ thÓ chÕ, ®Æc biÖt lµ cÇn mét quy chÕ th­¬ng m¹i râ rµng vµ thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña m×nh. ë n­íc ta, quy chÕ vµ thÓ chÕ cña chÝnh phñ tuy kh«ng cã chñ ®Ých ph©n biÖt ®èi xö gi÷a doanh nghiÖp lín vµ SME . Nh­ng trong thùc thi l¹i rÊt râ sù ph©n biÖt ®ã. Sù ph©n biÖt ®ã ®­îc thÓ hiÖn rÊt râ trong c¸c chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i. Nh×n chung, SME võa chÞu bÊt lîi vÒ chÝnh s¸ch, vÒ thÓ chÕ cña chÝnh phñ. ChÝnh phñ ®­a ra quy ®Þnh vÒ b¶o hé ®Æc biÖt cao trong nh÷ng ngµnh cã tû träng SME thÊp; ChÝnh phñ tiªu thô s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp lín; nh÷ng h¹n chÕ cã tÝnh chÊt "v« h×nh" trong quy chÕ cña chÝnh phñ nh­: vÒ thÞ tr­êng xuÊt khÈu, n¨ng lùc kinh doanh, c¸c tiªu chuÈn quy ®Þnh chÊt l­îng...kh«ng phï hîp víi SME. Do vËy, ®Ó thóc ®Èy SME tham gia m¹nh mÏ vµo c«ng cuéc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ th× Nhµ n­íc ph¶i cã chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i phï hîp hç trî cho SME, t¹o ®iÒu kiÖn th«ng tho¸ng h¬n cho SME thóc ®Èy xuÊt khÈu. §Ó tiÕp tôc theo ®uæi nh÷ng nç lùc quan träng cña ChÝnh phñ nh»m më réng thÞ tr­êng quèc tÕ cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp, kÓ c¶ SME. §Ó kh¾c phôc sù h¹n hÑp do c¸ch ghi ngµnh hµng cô thÓ trong GiÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh hiÖn hµnh nghiªn cøu b·i bá quy ®Þnh chØ cho xuÊt khÈu theo ngµnh hµng ®· ®¨ng ký kinh doanh, cho phÐp doanh nghiÖp tù do xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng mµ Nhµ n­íc kh«ng cÊm hoÆc kh«ng h¹n chÕ xuÊt khÈu. §ång thêi cÇn xem xÐt söa ®æi ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh cÊp m· thuÕ. Trong thêi gian tíi, quy chÕ th­¬ng m¹i cÇn cã sù thay ®æi nh­: xo¸ bá ®Çu mèi xuÊt khÈu ®èi víi mét sè mÆt hµng nh­ g¹o xuÊt khÈu, vµ nhËp khÈu ®èi víi ph©n bãn; sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c c«ng cô b¶o hé nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho SME chñ ®éng h¬n trong viÖc t×m kiÕm ®èi t¸c xuÊt khÈu. "§Çu mèi xuÊt khÈu" nÕu cã, còng chØ nªn th«ng qua mét hiÖp héi xuÊt khÈu do c¸c thµnh viªn tham gia hoµn toµn mét c¸ch cã tù nguyÖn, thùc hiÖn tiÕn tíi ®Êu thÇu toµn bé l­îng quota xuÊt khÈu (vÝ dô ®èi víi may mÆc). TiÕp tôc c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i theo h­íng xo¸ bá thñ tôc phiÒn hµ, thay ®æi c¨n b¶n vÒ ph­¬ng thøc qu¶n lý xuÊt khÈu, ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc xuÊt khÈu. Ngoµi ra, trong thêi gian tíi, ChÝnh phñ cÇn quan t©m h¬n n÷a vÒ vÊn ®Ò thñ tôc h¶i quan, ®©y lµ vÊn ®Ò mµ c¸c doanh nghiÖp trong thêi gian qua gÆp ph¶i khã kh¨n rÊt lín. §¬n gi¶n ho¸ thñ tôc xuÊt nhËp c¶nh sÏ hç trî m¹nh mÏ cho doanh nghiÖp ®Æc biÖt lµ SME trong t×m kiÕm thÞ tr­êng, chuyÓn gia c«ng nghÖ, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nh©n viªn SME ®i ra n­íc ngoµi dù c¸c héi trî triÓn l·m,.. Nh×n chung, viÖc ®æi míi c¸c quy chÕ th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam cÇn chó ý vµ quan t©m s¸t sao h¬n ®èi víi SME tr¸nh t×nh tr¹ng t¹o ra sù ph©n biÖt gi÷a DNNN vµ SME . 8. T¨ng c­êng hç trî kh¶ n¨ng c¹nh tranh cho SME trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ mèi quan ng¹i ®Çu tiªn cña tÊt c¶ nh÷ng ai quan t©m ®Õn sù phån vinh cña nÒn kinh tÕ n­íc nhµ, ®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng xuÊt khÈu cã vai trß quyÕt ®Þnh trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong khi SME vÉn ch­a s½n sµng c¹nh tranh víi c¸c h·ng n­íc ngoµi mét khi ViÖt Nam tham gia qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸. §iÒu ®¸ng l­u ý lµ c¹nh tranh hiÖn nay lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò lín nhÊt, kh«ng chØ ®èi víi nh÷ng h·ng lín mµ cßn ®èi víi c¸c h·ng nhá. Nãi ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh ng­êi ta th­êng nãi ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt l­îng s¶n phÈm, gi¸ c¶...xem xÐt trong mèi t­¬ng quan so s¸nh víi c¸c doanh kh¸c. Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ phô thuéc chñ yÕu vµo kh¶ n¨ng c¹nh tranh. V× vËy, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh ph¶i ®­îc coi lµ nhiÖm vô hµng ®Çu cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nãi chung vµ SME nãi riªng. SME tr«ng chê vµo kh¶ n¨ng c¹nh tranh xuÊt khÈu sÏ t¨ng lªn nhê c¾t gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®èi víi nguyªn vËt liÖu ®Çu vµo cho s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, mét sè doanh nghiÖp còng cã ý kiÕn cho r»ng sÏ kh«ng ¶nh h­ëng g× do c¹nh tranh m¹nh trong n­íc hoÆc do mèi quan hÖ láng lÎo gi÷a xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu víi c¸c n­íc ASEAN. Trong thêi gian tíi, Nhµ n­íc cã thÓ t¨ng c­êng hç trî kh¶ n¨ng c¹nh tranh cho SME b»ng viÖc khuyÕn khÝch hç trî c¶i tiÕn c«ng nghÖ vµ trang thiÕt bÞ th«ng qua trî gióp xóc tiÕn nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn kü thuËt. Tuy nhiªn, nÕu chØ c¶i tiÕn c«ng nghÖ, trang thiÕt bÞ th× ch­a ®ñ bëi v× víi nh÷ng trang thiÕt bÞ nh­ nhau nh­ng hai doanh nghiÖp vÉn cã thÓ cã n¨ng suÊt lao ®éng kh¸c nhau, hay nãi c¸ch kh¸c lµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh kh¸c nhau. Do ®ã, bªn c¹nh sù hç trî ®ã th× Nhµ n­íc cÇn ph¶i quan t©m ®Õn vÊn ®Ò hç trî tæ chøc ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé s¶n xuÊt nh»m n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, hç trî ®µo t¹o c¸n bé kinh doanh xuÊt khÈu gióp SME, hç trî t­ vÊn qu¶n lý cho SME. Sù hç trî nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho SME tiÕn hµnh ¸p dông ph­¬ng thøc qu¶n lý theo tiªu chuÈn ISO 9000, vµ c¸c tiªu chuÈn kh¸c. Bëi v× ®©y chÝnh lµ giÊy th«ng hµnh cho SME ®­a s¶n phÈm cña m×nh ra thÞ tr­êng thÕ giíi trong thêi gian tíi. Ngoµi ra, chÝnh s¸ch hç trî s¶n phÈm vµ s¶n phÈm xuÊt khÈu gióp ®ì SME n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh s¶n phÈm cña m×nh trªn th­¬ng tr­êng. Trong thêi gian qua, c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu cña SME míi chØ dùa trªn lîi thÕ c¹nh tranh "tÜnh". HÇu nh­ SME ë ViÖt Nam míi ®ang dõng l¹i ë chç cã g× gäi lµ thÕ m¹nh ®em chµo b¸n. V× thÕ, chÝnh s¸ch s¶n phÈm trong thêi gian tíi cÇn cã sù quan t©m s¸t sao nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lµ ph¶i t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh "®éng" cho c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu. Nãi tãm l¹i, trªn ®©y lµ nh÷ng gi¶i ph¸p chÝnh nh»m hç trî cho SME ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi phï hîp víi tiÕn tr×nh héi nhËp khu vùc vµ thÕ giíi. TÊt nhiªn, cßn rÊt nhiÒu nh÷ng biÖn ph¸p mµ Nhµ n­íc cÇn ph¶i hç trî cho SME nh­ viÖc hç trî SME thÇu phô c¸c doanh nghiÖp lín, hç trî l·i suÊt ®Çu t­, hç trî c¬ së h¹ tÇng, h×nh thµnh "v­ên ­¬m" cho SME ( Mét lo¹i h×nh hç trî SME ®ang cã xu h­íng ph¸t triÓn ë c¸c n­íc trªn thÕ giíi, song ch­a thùc sù ph¸t huy t¸c dông ë n­íc ta. Mét m« h×nh rÊt míi ®èi víi ViÖt Nam). Tuy nhiªn, ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn xuÊt khÈu cho SME bªn c¹nh sù hç trî tõ bªn ngoµi th× c¸c cè g¾ng nç lùc cña b¶n th©n doanh nghiÖp lµ mét nh©n tè quyÕt ®Þnh. NÕu c¸c doanh nghiÖp kh«ng tù cè g¾ng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña chÝnh m×nh th× kh«ng cã ai cã thÓ thay thÕ hä, mäi sù hç trî vÒ chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ cña Nhµ n­íc, cña tæ chøc hç trî kh¸c...chØ lµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho SME ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh xuÊt khÈu. V× vËy, ®Ó gia t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña khu vùc SME nµy cÇn ph¶i cã sù kÕt hîp ®ång bé gi÷a c«ng t¸c hç trî cña Nhµ n­íc vµ sù nç lùc cña b¶n th©n tõng doanh nghiÖp. KÕt luËn Thµnh qu¶ ®Êt n­íc ta ®¹t ®­îc qua nh÷ng n¨m ®æi míi - nhÊt lµ 10 n¨m gÇn ®©y, ®· t¹o thÕ vµ lùc míi; c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ x· héi ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn c¬ b¶n; c¸c mÆt x· héi, tr×nh ®é d©n trÝ, chÊt l­îng nguån lùc vµ tÝnh n¨ng ®éng trong x· héi ®­îc n©ng lªn; t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi c¬ b¶n ®­îc æn ®Þnh. MÆc dï kh¸i niÖm “Doanh nghiÖp võa vµ nhá” míi ®­îc xuÊt hiÖn sau thêi kú ®æi míi (n¨m 1986) song khu vùc nµy ®· ph¸t triÓn víi tèc ®é rÊt nhanh kÓ c¶ vÒ sè l­îng, ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho GDP vµ thu hót mét sè l­îng lín lao ®éng trong x· héi. Nh÷ng thµnh qu¶ kinh tÕ n­íc ta ®Òu cã sù ®ãng gãp kh«ng nhá cña SME trong ®ã cã ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Tû träng cña khu vùc nµy trong xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp 100% vèn ViÖt Nam ®· lªn tíi 48,5% vµo n¨m 2002, xÊp xØ b»ng khu vùc quèc doanh. §Æc biÖt cã nh÷ng ngµnh hµng mµ sù tham gia cña khu vùc SME chiÕm tû träng lín nh­ xuÊt khÈu hµng thñ c«ng mü nghÖ, s¶n phÈm gç, s¶n phÈm nhùa, rau qu¶ chÕ biÕn… Ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá vµ võa lµ mét nhiÖm vô quan träng trong ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Nh÷ng biÖn ph¸p hç trî cña nhµ n­íc cã thÓ khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa ph¸t huy ®­îc tÝnh chñ ®éng, n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý, ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ vµ nguån nh©n lùc, më réng c¸c mèi liªn kÕt víi c¸c laäi h×nh doanh nghiÖp kh¸c, t¨ng hiÖu qu¶ kinh doanh vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng; ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh , t¹o viÖc lµm vµ n©ng cao ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng. Trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy nay ®Ó ph¸t huy vai trß cña SME th× sù hç trî cña ChÝnh phñ ®èi víi khu vùc ®ãng mét vai trß cùc kú quan träng. Qua ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Õn ho¹t ®éng cña SME ë ViÖt Nam trong thêi gian võa qua cã thÓ thÊy ®­îc nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc cña nh÷ng gi¶i ph¸p mµ ChÝnh phñ ®Ò ra. Tuy nhiªn, trong thêi gian tíi, nhµ n­íc cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p chÝnh s¸ch hç trî tÝch cùc h¬n n÷a trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp trªn l·nh thæ ViÖt Nam, phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ vµ tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ víi khu vùc vµ thÕ giíi. V× vËy, viÖc tiÕp tôc c¶i t¹o vµ ®æi míi c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ nh»m hç trî SME ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu lµ mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch hiÖn nay. Do giíi h¹n vÒ mÆt thêi gian vµ nh÷ng h¹n chÕ vÒ b¶n th©n nªn kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. V× vËy, t«i rÊt mong nhËn ®­îc sù ®ãng gãp, chØ b¶o cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ b¹n ®äc ®Ó kho¸ luËn nµy ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Cuèi cïng, t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o TH.S Ph¹m ThÞ Hång YÕn ®· tËn t×nh gióp ®ì, h­íng dÉn t«i hoµn thµnh Kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy. Danh môc b¶ng B¶ng sè Néi dung Trang 1.1 Tiªu chÝ ph©n lo¹i SME ë c¸c n­íc APEC 04 1.2 Tû lÖ xuÊt khÈu cña SME ë §µi Loan thêi kú 1996 - 2001 14 2.1 Ph©n lo¹i doanh nghiÖp khu vùc kinh tÕ t­ nh©n chÝnh thøc theo sè l­îng lao ®éng, 2001 19 2.2 Ph©n lo¹i c¬ së kinh doanh phi n«ng nghiÖp t¹i c¸c vïng n«ng th«n theo quy m« (bao gåm c¸c hé kinh doanh c¸ thÓ) 19 2.3 Doanh thu c¸c c¬ së kinh tÕ theo vïng l·nh thæ 21 2.4 Vèn c¸c lo¹i h×nh kinh doanh ph©n theo ngµnh kinh tÕ 23 2.5 Lao ®éng trong SME ph©n theo vïng l·nh thæ 24 2.6 §ãng gãp vµo GDP cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong giai ®o¹n 1997 – 2001 (so s¸nh 1996) 26 2.7 Lao ®éng tõ 15 tuæi trë lªn cã viÖc lµm th­êng xuyªn chia theo ngµnh kinh tÕ vµ khu vùc thµnh phÇn kinh tÕ (n¨m 2001) 28 2.8 Tû lÖ ®ãng gãp cña SME vµo t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu kh«ng kÓ dÇu th« giai ®o¹n 1997 – 2001 30 2.9 C¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá 32 2.10 XuÊt khÈu thuû s¶n cña SME giai ®o¹n 1999 – 2002 33 2.11 Nhu cÇu tÝn dông vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån tµi chÝnh 41 2.12 ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè tíi c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn sè l­îng lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng 59 3.1 ThÞ tr­êng xuÊt khÈu cña SME 2001- 2005 62 Danh môc Tµi liÖu tham kh¶o 1. NghÞ ®Þnh sè 90/2001/N§-CP ngµy 23/11/2001: VÒ trî gióp ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa. 2. B¸o c¸o chuyªn ®Ò: Mét sè vÊn ®Ò vÒ ®Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn xuÊt khÈu n¨m 2003, Bé Th­¬ng m¹i, ngµy 6/02/2003. 3. §Èy m¹nh xuÊt khÈu, ph¸t triÓn thÞ tr­êng néi ®Þa gãp phÇn thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi n¨m 2003, B¸o c¸o cña Bé Th­¬ng m¹i t¹i Héi nhÞ th­¬ng m¹i toµn quèc ngµy 20- ngµy 22 th¸ng 02 n¨m 2003. 4. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt nhËp khÈu thêi kú 2001 – 2010, C«ng v¨n sè 3936/TM-XNK cña Bé Th­¬ng m¹i, th¸ng 11/2000. 5. QuyÕt ®Þnh sè 193/2001/Q§-TTg ngµy 20/12/2001 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ: VÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ thµnh lËp, tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Quü b¶o l·nh tÝn dông cho doanh nghiÖp nhá vµ võa. 6. Th«ng t­ sè 42/2002/TT-BTC cña Bé Tµi chÝnh ngµy 07/05/2002: H­íng dÉn mét sè ®iÓm quy chÕ thµnh lËp, tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Quü B¶o l·nh tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa, (ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 193/2001/Q§-TTg ngµy 20/12/2001 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ). 7. Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn dù ¸n Mªk«ng (MPDF): Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ t­ nh©n sè 10: Doanh nghiÖp nhá vµ võa ViÖt Nam trªn ®­êng tiÕn tíi phån vinh, Leila Webster, Hµ Néi, 2002. 8. Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam: §iÒu tra vÒ c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa, 2002. 9. Tæng côc Thèng kª: Niªn gi¸m thèng kª 2001, NXB. Thèng kª, Hµ Néi, 2002 10. Tæng côc thèng kª: §iÒu tra møc sèng d©n c­ ViÖt Nam 1997-1998, Nxb Thèng kª, Hµ Néi, 2001. 11. Ban chØ ®¹o ®iÒu tra viÖc lµm Trung ­¬ng: B¸o c¸o s¬ bé kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng – viÖc lµm, ngµy 1/7/2001. 12. Phßng Th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam : T¹o viÖc lµm tèt b»ng c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá (TS.Ph¹m ThÞ Thu H»ng) 13. KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu vµ dù b¸o n¨m tiÕp theo - B¸o c¸o kh«ng chÝnh thøc cña Ng©n hµng thÕ giíi, TP §µ L¹t, 2002. 14. Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam: B¸o c¸o ®iÒu tra doanh nghiÖp nhá vµ cùc nhá n¨m 2001. 15. C¶i c¸ch c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá – ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ TW (CIEM),2002 16. Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn Dù ¸n Mªk«ng (MPDF): Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ t­ nh©n sè 12 – kinh doanh theo LuËt Doanh nghiÖp míi. TrÇn Ph­¬ng Quúnh Trang vµ C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n Concentti, Hµ Néi, 2001. 17. B¸o c¸o cña MECANIMEX SAIGON trong buæi gÆp mÆt víi Thñ t­íng ChÝnh phñ (3/2000) 18. Thêi b¸o Sµi Gßn, sè 13-1999 ngµy 25/3/1999, trang11 19. ViÖn Nghiªn cøu Qu¶n lý kinh tÕ TW: KÕt qu¶ ®iÒu tra ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n ViÖt Nam vµ mét sè gi¶i ph¸p thóc ®Èy xuÊt khÈu,2001 20. FES - Héi H÷u NghÞ ViÖt §øc TW, C¸c tËp kû yÕu héi th¶o vÒ SME 21. NguyÔn Cóc: §æi míi c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch hç trî ph¸t triÓn SME ë ViÖt Nam ®Õn n¨m 2005, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, 2000 22. Ph¹m Th¸i Quèc: Kinh tÕ §µi Loan - t×nh h×nh vµ chÝnh s¸ch, NXB Khoa häc x· héi, Hµ Néi,2001. 23. C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cÇn cã "sù tiÕp" søc cÇn thiÕt - T¹p chÝ Th­¬ng M¹i sè 57/2000 24. Hç trî tµi chÝnh cho SME cña §µi Loan - T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn, Hµ Néi,2001 25. Quü ®Çu t­ vµ thµnh lËp quü ®Çu t­ t¹i ViÖt Nam- T¹p chÝ Ng©n hµng, 2002 26. C¸c gi¶i ph¸p vÒ kinh tÕ- tµi chÝnh ®Ó c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ph¸t triÓn - T¹p chÝ Céng s¶n sè 19. 27. Doanh nghiÖp t­ nh©n c¸i nh×n bi quan- Thêi b¸o ng©n hµng, Hµ Néi, 1/2000 28. TÝn dông xuÊt khÈu h×nh thøc ¸p dông vµo ViÖt Nam- T¹p chÝ thÞ tr­êng tµi chÝnh - tiÒn tÖ Hµ Néi. 29. B¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt khÈu- lµm g× ®Ó t¨ng thÞ phÇn, B¸o th­¬ng m¹i, Hµ Néi 5/2000. 30. NguyÔn §×nh Cung, TrÇn Kim Hµo, Lª ViÕt Th¸i, T« §×nh Th¸i, Hoµng V¨n Thµnh: Doanh nghiÖp nhá vµ võa – HiÖn tr¹ng vµ nh÷ng kiÕn nghÞ gi¶i ph¸p, NXB Giao th«ng vËn t¶i, Hµ Néi, 2000. 31. Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­: Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ vÜ m« vµ ®æi míi c¸c thñ tôc hµnh chÝnh nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa t¹i ViÖt Nam, Ên phÈm cña Dù ¸n US/VIE/95/004, Hµ Néi, 1999. 32. Bé Lao ®éng, Th­¬ng binh vµ x· héi: Sè liÖu thèng kª ViÖt Nam: Lao ®éng – ViÖc lµm ë ViÖt Nam 1996 – 2000, Nxb. Thèng kª, Hµ Néi, 2001. 33. UNIDO: Tµi liÖu hµnh ®éng sè 5, Hç trî cho c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa t¹i ViÖt Nam, Vienne, 2000 34. Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn Dù ¸n Mªk«ng (MPDF): Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ t­ nh©n sè 8: §éng lùc, t¨ng tr­ëng ch­a ®ñ lín cña ViÖt Nam, kÕt qu¶ ®iÒu tra 95 doanh nghiÖp s¶n cuÊt t­ nh©n lín, Leila Webster, Markuss Taussig, Hµ Néi, 1999). 35. UNTAC: ChiÕn l­îc ph¸t triÓn vµ dÞch vô hç trî cho c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa: c¸c tµi liÖu cña bèn cuéc häp quèc tÕ gi÷a c¸c chuyªn gia, UN, New york vµ Geneva, 2000. ._.